נקודה למחשבה :איי איז דאס חרוסת ///גדול מרבן שמו :דער ״ספורנו״ ///ספר "מורה נבוכים" להרמב״ם ///עדיטאריעל :תירוצים איז קיין נאמנות...
ניסן תשע"ט בס״ד • נומער #6
א גייסטרייכע פעדער פאר׳ן עם הספר
מרה האואבאו״מרד מעבדות לחירות
ערהב-דופרסחהגשאמווןעסהביאידזיקןר גרדובליי
משה שטערנבוך ראב"ד ווי אזוי קענען
ירושלים ,איבער והגדת לבנך, מיר ארויסגיין פון
נסיונות הדור ,און א בירור איבער אייגענעם עבדות? זמן
די "דזשול" אי-ציגארעטן חירותינו שמועס מיט
בארימטן בעל מחשבה
וואס טוט מען ווען מ'שפירט און מחנך הרב שלמה
נישט גארנישט אום פסח?
| הרב עזריאל טויבער אשר טויבער
ווער בין איך און וואס בין
איך באמת? צי פלעג איך רהגביועתיזנומ,ן
מיר פא ּפן ביז היינט? קריאת שמע
| הרב אהרן פריעדמאן
וואס איז דער מקור פון הגה"ח רבי מאיר
באהאלטן די צען ברעקלעך אליעזר פרידמאן
און פארוואס טוען מיר איבער דער פליכט פון
דאס? | הרב מרדכי גנוט ליינען קרי"ש בזמן,
פסח און א גאנץ יאר
א | אפקלאנגען |
והנה שיטת הגאון ר' שלמה קלוגער זצ"ל (שו"ת בענין עשיית קאווע בשבת Address:
האלף לך שלמה סי' קל"ו) דיש צביעה במשקין, 543 Bedford Ave. #207
וכן נראה שהוא שיטת היעב"ץ הנ"ל -ובשו"ת בצל קאווע פאבריק /לבלר 5 Brooklyn NY 11211
החכמה ח"ב סי' מ"ט נראה דמצדד להלכה כר' שלמה Telephone:
קלוגער ז"ל דיש צביעה במשקין ,ואוסר עשיית טיי לכבוד המאור הגדול לממשלת התורה ,מגדולי 718.928.3347
בשבת אפילו ע"י סענץ -וכפי הנראה חשש הגה"צ המורים בדורינו ה"ה הרב הגאון המפורסם מו"ה Fax:
מצעהלים ז"ל בתשובה הנ"ל גם לשיטה זו ,אבל רק ר' אשר עקשטיין שליט"א ,דומ"ץ דחסידי בעלזא 718.928.3348
באופן שהוא מכוין לצבוע המשקין ,ולכן כתב דאסור Email:
ליתן החלב לתוך הקאווע ,אבל באינו מכוין לצבוע ברוקלין יצ"ו. [email protected]
המים נראה מדבריו שם דס"ל דאסור רק היכי שהוא ראיתי במוסף התורני "לבלר" מה שנדפס שם
כעין עשיית מי צבע ,ובכה"ג מתר ליתן סענץ בשבת בשם הגאון הדומ"ץ שליט"א בענין עשיית קאווע ______
בשבת ,ובאמצע דבריו מעתיק ה"לבלר" דברי כ"ק
(ומסתבר דבכה"ג ס"ל דגם נתינת החלב מותר). הגה"צ מצעלים זצ"ל בתשובת מגדלות מרקחים דיש General Inquiries:
והנה נכון להעתיק דהיה עוד גדולי הוראה מדור ליזהר מלערות מים בשבת אף על אינסטענט קאווע [email protected]
העבר שאסרו לערות מים בשבת על אינסטענט משום צובע ,דאף דנקטינן שאין צביעה באוכלין
קאווע אבל לא משום צובע אלא משום מכה בפטיש, מ"מ במים יש צביעה ,והוסיף ה"לבלר" בשם הגאון 39Store Distribution:
ה"ה כ"ק הגה"צ מפאפא זצ"ל (שו"ת ויען יוסף סי' הדומ"ץ שליט"א שזהו דבר תמוה שהוא נגד מה ARTEX (347) 352-2231
קנ"ג וקנ"ד ,אמנם עי' בהערה שם) ,וכן הוא בשו"ת
קנה בושם ח"ג סי' כ"א ענף ב' -והגה"צ ר' משה שמבואר בתשובת חכם צבי. Lavlor
ניישלאס זצ"ל אבדק"ק סקווירא הורה ג"כ דאין והנה בתחילה אני מבקש מחילה על שפעוט Journal
לערות מים בשבת על אינסטענט קאווע ,וע"פ הוראה כמוני מטריד כבוד גאון תורתו שליט"א בהרהורי Phone:
זו מדקדקין בכל בתי מדרשים של חסידי סקווירא דברים שעלתה במצדתי ,אמנם היות דכוונתי לברר E71x8t..9#2180.73347
להכין סענץ מער"ש -אבל אין אני יודע אם היה מקחו של אותו צדיק ואדם גדול בהוראה אשר כ"ק Email:
מרן אדמו"ר ציס"ע מבעלזא זי"ע ציוה כמה פעמים [email protected]
חושש משום צובע או משום מכה בפטיש. לחסידיו שבאו לארה"ב שישאלו השאלות שלהם
והנה ידעתי גם ידעתי דמסתבר דדברים הנדפס מה'צעהלימער רב' ,ואינו נכון שישאר הדבר כפי ______
בעיתון ה"לבלר" ויש בהם קצת ריח של חריפות הנדפס בעיתון שהאי גברא רבה אמר מילתא בהלכה
כלפי הוראת כ"ק הגה"צ מצעהלים זצ"ל אינם מפיו הנראה כתמיה ,אמרתי דבודאי ישמח כבוד גאון ©Moment Magazine.
של הדומ"ץ שליט"א ,רק הם פליטת הקולמוס של Published by Moment Magazine Inc.
ה"לבלר" ,מ"מ אמרתי דראוי להעמיד הדברים על תורתו שליט"א בדברי אלה. All rights reserved. Reproduction in
אמיתתן ,ובודאי ישמח כבוד הדומ"ץ שליט"א בדברי. הנה עיקר תמיהתו הוא במה שמבואר להדיא whole or in part in any form without
יחזקאל שרגא ווייס בתשובת חכם צבי (סי' צ"ב) דאף להרמב"ם דס"ל prior written permission from the
(ר"י זוועהיל ומלפנים מנהל ישיבת אור תורה) דהעושה מי צבע יש בו משום צובע ,אינו אלא באם publisher is prohibited.
המי צבע אינו ראוי לאכילה ושתי' ,אבל בנ"ד אדרבה The publisher reserves all right to
תשובת הגאון רבי אשר עקשטיין: במה שנתערב הקאווע במים נעשו יותר ראוי לשתי' edit all articles for clarity, space and
לא שייך צובע כלל .אמנם בשו"ת מגדלות מרקחים editorial sensitivities. Submissions
אמע״כ הרה״ג המפ׳ הרב יחזקאל שרגא ווייס הנ"ל ציין לשו"ת גינת ורדים (כלל ג' סי' ט') המובא cannot be returned to sender.
שליט״א. בשע"ת בסי' שי"ח (ס"ק ד') ,א"כ אין התמיה על Moment Magazine is not responsible for
הגה"צ מצעהלים ז"ל אלא על שו"ת גינת ורדים - the kashrus of any advertised product
רב תודות וברכות על הערתך החשובה ,ובוודאי וזה בודאי אינו תמוה במה שחולק הגינת ורדים על or service that appears in these pages.
דבריך מוסברים ליישב פסק רב האי גאון בעל Moment Magazine assumes no
מגדלות מרחקים זצלה״ה ,ואכן כדבריך כן הוא החכם צבי. responsibility for the content of articles
זאת ועוד דבשו"ת רב פעלים (ח"ג סי' י"א) הביא or advertisements in this publication,
שנוהגים להחמיר כדבריו בכמה קהילות קדושות. דברי החכם צבי והאריך לחלוק עליו ,והביא שגם בנו nor for the content of books that are
ובעיקר סמכתי להורות כהחכם צבי הוא ע״פ של החכם צבי ה"ה בשאילת יעב"ץ חולק על אביו referred to or excerpted herein.
דברי הפמ״ג סימן ש״כ א״א כה ,שהעתיק דברי החכ״צ ז"ל ,ומסיק בתשובת הרב פעלים להלכה דאין צביעה
במים ,מ"מ כתב דנכון להורות לעשות סענץ מער"ש,
להלכה בלי חולק ,ועל פיו מורים רוב המורים. וביאור שם דהטעם בזה ע"פ שיטת הרמב"ם דהעושה
ובעל המגד״מ ,גדול מרבן שמו ,והנני מכיר עין צבע יש בו משום צובע ,ומ"מ מותר ליתן הסענץ
לכבודו שליט״א טובה שהערת וחיזקת פסקיו של לתוך המים בשבת אע"פ שהוא צובע המים ,כיון
שהצבע כבר נעשה מער"ש ,ובמה שהוא צובע המים
אותו זקן. אין בהם משום עשיית מי צבע -וזהו ג"כ שיטת
בברכת התורה,
אשר אנשיל עקשטיין הגה"צ מצעהלים ז"ל ,עי"ש במגדלות מרקחים.
אינהאלט
| לבלר | 6#ניסן תשע״ט |
כותבים ומשתתפים: 08 | קולמוס |04
הרב עזריאל טויבער
הרב סיני מלוביצקי 14 קתייירןונציאםמנואיתז...
הרב אהרן פריעדמאן הרב שבתי הורוויץ
הרב מרדכי גנוט 20 | א נקודה |06
הרב שלמה אשר טויבער | איבעיא להו | 28 אאייחראויזסדת.א..ס
הרב שבתי הורוויץ הרב שלמה אשר טויבער
הרב שמעון שלמה זילבער הרב עזריאל טויבער
הרב משה יודלזאהן הרב אהרן פריעדמאן | גדול מרבן שמו |50
הרב ברוך לאבין הרב מרדכי גנוט רסבפיונרונועוזבצ״דילה
הרב אלימלך פריעדמאן הרב שמעון שלמה זילבער
ספרים שאפע | כשרות |44
להתקשר עם המערכת: מנהגים וחומרות
718.928.3347 Ext. # 107 36
[email protected] הרב אלימלך םריעדמאן
| "מורה נבוכים" להרמב"ם |
לבלר איז א | ּפינטעלע איד |46
חודש׳ליכע הרב שמעון שלמה זילבער א אידיש נפש
תורה-העפט הרב עזריאל טויבער
בייגעלייגט | ספרים מארק |42
צום ׳מ ָאמענט׳. | אפקלאנגען |02
| תנן התם |05
״לבלר
- 7אייר״
וועט אי״ה
ערשיינען
פר׳ בהר.
הרב שבתי הורוויץ | קולמוס |
תירוצים איז קיין נאמנות...
די אנדערע נאמניות און באגלייבטקייטן זענען נאר תירוצים ...און מכשיר צו ער גאון בעל בית הלוי ,רבי יאשע בער סאלאווייטשיק פוןד
זיין די מצוות מיט תירוצים האב איך נישט געוואלט"...
בריסק זי"ע ,האט אמאל געשיקט זיין זון דעם גאון רבי חיים,
ער זאל גיין קיין ווארשע באקן די מצות פאר יו"ט פסח.
פסח איז דער יום טוב פון חומרות ,גדרים און סייגים .אויב איז נישט רבי חיים האט אויסגעפירט זיין שליחות און זיך
גענוג דאס וואס וואס מיר ווייסן פון חז"ל אז די אידן אין מצרים האבן זיך ארויסגעלאזט צום ווייטן ווארשא און טאקע געבאקן די
אויסגעצייכנט מיט 'שם לשון און מלבוש' טראץ די שווערע אומשטענדן אין
וועלכע די אידן האבן זיך דעמאלט געפונען ,האבן זיי אבער פעלזן פעסט מצות מיט אלע הידורים.
אנגעהאלטן מיט זייערע פרומקייטן און חומרות וואס זיי האבן געזען אלס ווען ער האט זיך אנגעהויבן גרייטן צו מאכן דעם וועג אהיים ,האט
זיך ערוועקט ביים אים אן ערנסטע פראבלעם ,נעמליך ,וואס וועט מען
יסוד און פעסטער גדר אין אידישקייט. טון מיט'ן "ושמרתם את המצות"? ווי אזוי איז מעגליך אפצוהיטן די מצות
מיר קענען גענוג מאל טרעפן סיבות און התירים נאכצולאזן און גיין מיט א פעלזן פעסטן שמירה לענגאויס דעם וועג אהיים? גאנץ מעגליך אז
מיט די שיטות המקילים אין יעדן הינזיכט ,פון די לייכסטע ביז די הארבסטע זיצנדיג אויף דער באן אויפ'ן לאנגן וועג אהיים וועט א לייכטע דרימל אים
איבערנעמען ,און די מצות וועלן זיך מעגליך פארטוישן מיט א צווייטנ'ס,
מנהגים ,און אפילו הלכות מפורשות.
אפילו פונעם ערליכן שכן טוב פון וועמען מיר נעמען ברכות און מיר צווישן פארשידענע אנדערע הלכה חששות.
וועלן אים אפילו געבן קוויטלעך ,וועלן מיר אבער זיינע היימיש-געמאכטע כדי צו פארמיידן יעדן חשש וואס קען נאר אונטערקומען אונטערוועגנס,
פסח עסנווארג נישט אין מויל נעמען .איז דאס אסור? מן הדין טאר מען האט ער מיט אסאך שטריק ארומגעבינדן די זעק מצות .און ווען ער האט
זיך ארויפגעזעצט אויף דער באן האט ער ארומגעבינדן די שטריק ארום
נישט? איז דען אזוי שווער צו טרעפן דערויף היתרים.
זיכער אז נישט .אבער אז אונזערע עלטערן אין די פארלאפענע דורות, זיינע הענט.
אין די שווערע אומשטענדן ביים קריג ביז די צוק העיתים דארטן אין מצרים, ווען ער איז אנגעקומען אהיים ,האט אים דער בית הלוי אפירגענומען
האבן זיך אזוי דערווייטערט פון יעדן סארט אזויגערופענעם היתר און קולא, אויף א קרייץ-פארהער און געשטעלט עטליכע פראגעס צו פארזיכערן די
דאן פאדערט דאס פון אונז אז מיר זאלן גיין און זייערע וועגן ,זיך נישט שמירה פון די זעק מצות אונטערוועגנס :האסטו אפגעהיטן אויף די מצות
באגנוגן מיט תירוצים און ארויסדרייענישן ,נאר דאס וואס חז"ל זאגן איז ביי כדת וכדין? ביסטו זיכער אז דאס זענען די מצות וועלכע דו זעלבסט האסט
אונז פארהייליגט מיט שלש קדושות. געבאקן ,און דאס איז נישט פארטוישט געווארן מיט מצות פון אנדערע?
פארהאן גענוג און נאך מעשה'לעך איבער צדיקים און גדולים וועלכע אויף אלע פראגעס וואס דער פאטער האט געפרעגט איז דער ענטפער
זענען געגאנגען זיך אונטערהערן אונטער די לאדנס פון די פענסטער פון
די עמי הארצים אין דארף .די צדיקים וועמענ'ס צייט עס איז געווען גאר באלד געקומען" :יא ,עד אחד נאמן באיסורין!"
טייער ,יעדע מאמענט האט געשפירט א טייערע ,אומפארפאסבארע ראלע, ווען דער פאטער האט דאס געהערט האט ער זיך פארלאזט אויף זיין
זענען נישט אומזיסט געגאנגען לאנגע שטרעקעס צו הערן דעם עם-הארצ'ס זון דער גאון און ער האט געגעסן פון די מצות אום פסח מיט א רואיגקייט.
אין איינע פון די יו"ט טעג האט דער פאטער באמערקט ווי די הענט
'דיינו'' ,קידוש' אדער הגדה סתם פאר אונטערהאלטונג. פונעם זון זענען עטוואס געשוואלן און פאררויטלט ,און ער האט אים א פרעג
נאר ,די צדיקים האבן דאס געזען פאר א לקח און לימוד ,אין דעם חג געטון דערוועגן .האט אים דער זון ערקלערט ,אז צוליב זיין פילע השתדלות
האמונה ,ווען מיר עסן די מיכלא דמהימנותא ,זיך צו לערנען יסודות אין אפצוהיטן די מצות פון יעדן חשש ,האט ער שטארק ארומגעבינדן די שטריק
צו זיינע הענט ,און די שווערע וואג פון די מצות האט פאראורזאכט אט די
אמונה און תמימות פון די עמי הארצים גאר.
ללמדינו ,אז ווען עס קומט צו אידישקייט זוכן מיר נישט נאך די קולות צייכענעס.
און זיך גרינג מאכן ,מיר זוכן נישט קיין תירוצים ,נאר מיר האלטן זיך און פארוואס האסטו מיר דאס נישט געזאגט פון פריער? איך בין געווען
בתמימות צו די גדרים און מסורות פון אונזערע עלטערן ,יו"ט פסח און א זיכער און איך האב זיך פארלאזט אז עס איז נישטא וואס מפקפק צו זיין
אויף די שמירה און הידור פון די מצות? האט זיך דער פאטער באקלאגט
גאנץ יאר.
חג האמונה והמסורת . אומצופרידן.
האט אים רבי חיים געענטפערט א שטארקן תירוץ :מיין ליבער פאטער,
דער כלל אז "עד אחד נאמן באיסורין" איז א נאמנות מצד הדין ,ווידעראום
ניסן תשע״ט 4
הרב ברוך לאבין | תנן התם |
והלואי שילמוד חומש רש"י ונביאים ראשונים ותהילים וכן הוא מיתת צדיקים כו' הוה גדר חורבן חדש בכל
עם בעלי בתים וגם עם בחורים ,כי בזה הצליח אדמ"ו רגע ...דזה הפסד נמשך כיון שהדבר ישנו ,רק אינו
החתם סופר ז"ל כי היו הכל שוחקים עליו בנעוריו והוא
אצלינו ,וכל רגע ורגע הוה חורבן.
נעשה ראש הדור לכל גדולי עולם.
א פסק הלכה פון דעם ראגאטשאווער גאון (צ"פ החדשות),
אחד חכם :לערנען גרינגע זאכן מיט בחורים און בעלי אין ליכט פון די שווערע אבלות אין וואס כלל ישראל געפינט זיך
בתים ,איז דער וועג וויאזוי דער חתם סופר איז אנגעקומען צו נאך יעצט אין די ערב יו"ט טעג נאך דער הסתלקות פון הרה"ק
זיינע גרויסע מדריגות (מכתב מהגאון בעל תשו' מחנה חיים רשכבה"ג מסקולען זי"ע ,אז מען מעג וויינען און מתאבל זיין
אויף א צדיק ל' יום קודם הרגל ,ווייל עס איז א פרישע אבלות
הובא בספר מרבה תורה ט' ט"ו). יעדע רגע .דער גאון באציט זיך אויף די גמרא "שקולה מיתת
צדיקים כשריפת בית אלוקינו" (ר"ה י"ח) און די גמרא "צדיק
כי רשעים בחייהם באמת יש מצוה לקוברם ,אבל לאחר אבד לדורו אבד ,משל לאדם שאבדה לו מרגלית בכל מקום
מותם זאלן זיי פוילען ,נאך וואס זאל מען זיי באגראבן?
שהיא מרגלית שמה ,לא אבדה אלא לבעלה" (מו"ק ס.).
אחד רשע :דער שארפער ענטפער פון הרה"ק מגארליץ
זי"ע (עטרת ברוך) אויף די קשיא פארוואס עס שטייט אז די ואינו רחוק לומר כי מעשה בבני ברק היה בלילה אחרת
אידן זענען ארויס פון מצרים ערום ועריה פון מצוות ,זיי האבן שהיו מספרין אותה הלילה ביציאת מצרים עד אור
דאך באגראבן די רשעים וואס זענען געשטארבן ביי די ששת
הבוקר.
ימי אפילה.
שפת אמת (פסח תר"מ) אז די מעשה שיהו מסובין בבני
חכמות אינם כלום רק תמימות ופשיטות ,וגם בתמימות ברק קען זיין אז עס איז נישט געווען ליל פסח .מיט דעם ווערט
אסור להיות שוטה. פארענטפערט די באקאנטע קשיא אז ר' אליעזר – "שהיה רבי
אליעזר אומר משבח אני את העצלנין שאין יוצאין מבתיהן
אחד תם :הרה"ק רבי נחמן מברסלב (ש"ה נא) איבער די ברגל" (סוכה כז – ):האט געוואוינט אין לוד ,און נישט אין בני
חשיבות פון פון זיין א תם און נישט א שוטה .רבי נחמן האט
געווידמעט א לענגערע מעשה איבער דער גליקליכקייט פון ברק.
לעבן מיט תמימות און שעדליכקייט פון לעבן מיט חכמות
(סיפורי מעשיות מעשה מחכם ותם) ,אזוי אויך ווערט אסאך בחג המצות אשר אנחנו קוראים לו פסחא ,נהגו הכהנים
גע'חזר'ט אין ברסלב די ווערטער אין ליקוטי מהר"ן "עיקר לפתוח את שערי המקדש מיד אחרי חצות הלילה.
היהדות הוא רק לילך בתמימות ופשיטות" (תנינא יב). ווערטער פון יוסף בן מתתיהו הכהן (קדמוניות יח ב') וואו
מען זעט דעם מנהג קדום צו עפענען די טויערן פסח ביינאכט
את פתח לו ,היינו שהאם היא תפתח לו שערי אורה ביי חצות הלילה ,אדער קען זיין אז מיר עפענען די טירן גאר
ואמונת השי"ת.
אלס א זכר למקדש.
ואחד שאינו יודע לשאול :די טייטש פון הגה"ק אב"ד
אונסדארף זצ"ל (באר שמואל בהקדמה) אז די מאמע דארף תנאי נחרץ שלא יעלה מחיר המוצרים אף לא בפרוטה
עפענען דאס הארץ פון דעם קינד שאינו יודע לשאול .דער בודדת ,כי אין לאמץ חומרא שלא נהגו בה על חשבון
אייניקל שרייבט דארט "נראה מדבריו של רבינו שהוא מכוין
בזה אל אמו ע"ה ...היא היתה תלמידה חכמה ...מידי יום ביומו ממון ישראל
לא שכבה בלילה טרם למדה ח"י פרקים משניות ,ולבשה
טלית קטן ...סיפר רבינו ויאמר :אחת לאלף שנים תבוא נשמה א תנאי וואס הרה"ק מסאטמאר זי"ע האט זיך אויסגענומען
קדושה כזו לעולם התחתון" (הגש"פ פרדס הצדיקים מהגרי"ח מיט א ליטווישן רב וואס האט געוואלט געבן א הכשר אויך
בעקעריי פראדוקטן אז עס זאל נישט האבן קיין חשש חדש
גרינוואלד שליט"א).
(החסידות על העליונה).
ניסן תשע״ט 5
| א נקודה |
איי איז דאס א חרוסת...
יר אלע זענען באקאנט מיט'ןמ
פראצענט פון דעם גלות ויסורים וואס איז געווען קומט תוספות און לייגט צו אז חוץ די עפל
באשערט אויף כלל ישראל .אין טאקע אט די און די קינמון זאל מען זאל אויך אריינלייגן אין אויסדרוק 'א חרוסת' ...א
גרויסע יסורים איז געווען באהאלטן די ישועה! די חרוסת נאך זעקס פירות ,וואס אויף יעדע סימבאל פון צעמישעניש.
ווען א מענטש גייט אדורך שוועריגקייטן אין פון זיי איז דא א פסוק מיט וואס כלל ישראל פארוואס האט חרוסת זוכה
לעבן ,עס איז פינסטער ,ווי מען דרייט זיך טאפט איז צוגעגליכן צו זיי ,כדי אונז צו צייגן זייער געווען אז ווען מען וויל זיך
מען טונקלקייט ,מוז מען שטענדיג געדענקען אז געוואלדיגע חשיבות .ואלו הן :מילגרוים ,פייגן, אויסדריקן אז עס הערשט א
בלבול און צעמישעניש זאגט מען 'עס איז איין טייטלען ,ניס (אגוז) ,מאנדלען און וויין (גפן) .אין אט די אלע שוועריגקייטן טאקע דארט איז
פרעגט זיך ,די אונטערשטע שורה ,ווען א באהאלטן מיין ישועה .ווען ביי די מצרים איז גרויסע חרוסת'?
אז מען קוקט אביסל טיפער ווערט נתגלה איד זיצט ביים הייליגן סדר נאכט און טונקט געווען א מצב פון 'וימש חושך' איז ביי די אידן
אז חרוסת איז טאקע א ...חרוסת .איין גרויסע איין דעם מרור אין חרוסת ,אויף וואס דארף ער געווען 'ולכל בני ישראל היה אור במושבותם'.
אין דעם חושך איז געווען דער גרעסטער אור. דעמאלט טראכטן? אויף חירות? אויף שעבוד? צעמישעניש .א סתירה מיניה וביה.
ביי קיין שום מצוה אין די תורה געפינען מיר אויף חשיבות פון כלל ישראל? גייט דען אלעס דער הייליגער מאכל חרוסת וואס מיר עסן
נישט אז בשעת מען טוט די מצוה זאל מען זיך צוזאמען; קען מען אלעס טראכטן אויף איינמאל פסח אויפדערנאכט האט אין זיך א געוואלדיגע
פארשטעלן אז מען איז יעצט אליינס דארט אין לימוד וואס קען אונז באגלייטן א גאנץ יאר (חוץ און עפעס לערנען דערפון?
דעם פלאץ ווי די מעשה איז געשען .ביי דער פון די גרויסע סודות התורה וואס זענען טמור
מצוה פון מחיית עמלק מוזן מיר נישט טראכטן ביים ברית בין הבתרים האט דער רבוש"ע ונעלם מעיני כל בשר).
אז איך בין יעצט אין דעם מדבר ...און איך זע ווי
לאמיר זיך מתבונן זיין אין אפאר קורצע
געזאגט פאר אברהם אבינו אז כלל ישראל וועט עמלק קומט ...און איך זע ווי משה רבינו הייבט שורות צו זען וואס איז דאס חרוסת.
אויף זיין האנט ...די מצוה איז נאר צו געדענקען זיין אין מצרים פיר הונדערט יאר .און ווי מיר דער מקור איז אין א משנה אין פרק ערבי
וואס עמלק האט דעמאלט געטון. ווייסן איז כלל ישראל אויסגעליייזט געווארן פסחים און איז פארברייטערט אין גמרא (פסחים
נאך צוויי הונדערט און צען יאר ווייל די "קושי קטז) .חז"ל זאגן אונז א פינקטליכע רעצעפט ווי
ביי דער מצוה פון סיפור יציאת מצרים
געפינען מיר א נייע ערשיינונג אינגאנצן' ,חייב השעבוד" האט עס משלים געווען. אזוי מען דארף צוזאמשטעלן די חרוסת.
אדם לראות את עצמו כאילו הוא יצא ממצרים'. עס איז נישטא קיין שום ספק אז פאר די קודם כל איז דא א מחלוקות פארוואס מען
מיר מוזן אקטיווירן אונזער כח הדמיון אין זיך אידישע קינדער מיטצומאכן אזא לאנגע תקופה עסט בכלל חרוסת .איז עס א זכר לשעבוד,
אליינס צו זען 'כאילו' איך אליין בין ארויס .ווי פון שרעקליכע יסורים און פייניגונגען האט אדער איז עס א זכר לחירות? וועגן דעם זאגט
דער הייליגער אביי אז מען דארף מאכן די צעבראכן כלל ישראל אויף א שרעקליכן אופן ,אויך מען מוז 'זיך' זען .נישט זען גאנץ כלל
ישראל ארויסגיין ,נאר 'זיך' אליינס .מה נשתנה ווי מען זעט טאקע אין די פסוקים אז בשעת חרוסת אביסעל זויערליך (אייליג) ווי אן עפל,
המצוה הזו מכל המצות? מעשה האט עס אויסגעזען אז עס וועט נישט צו דערמאנען די נס פון 'תחת התפוח עוררתיך',
נעמען קיין סוף .די יסורים איז געווען אזוי ווי די קליינע אידישע קינדערלעך זענען
נאר פסח ווערט נתגלה א נייע אור ,א נייע
געשפייזט געווארן דורך מלאכים אונטער'ן עפל שטארק ,ווי אויך איז עס אנגעגאנגען אויף אזא לעכטיגקייט ,א נייע בליק ,נישט אויף דער
בוים .ווי אויך דארף די חרוסת זיין געדעכט ווי לאנגע תקופה ,אז עס האט ליידער צוגענומען וועלט ,נישט אויף כלל ישראל ,נאר אויף זיך
ליים (טיט) צו דערמאנען די עבודה קשה פון די אמונה פון כלל ישראל ,ווי משה רבינו האט אליין! 'לראות את עצמו'!
אין דער עיר הבירה וויען האט געוואוינט אידישע קינדער וואס האבן שווער געארבעט געזאגט 'הן בני ישראל לא שמעו אלי' ,זיי זענען
מיט ליים ,וואס דערפאר לייגט מען אויך אריין נעבעך געווען מיואש פון די געוואלדיגע צרות פאר'ן צווייטן וועלט קריג א צדיק יסוד עולם
קינמון (אינגבער) וואס זעט אויס ווי שטרוי וואס האבן אויסגעזען ווי עס וועט נישט נעמען דער הייליגער הוסיאטענער רבי זצ"ל (פאר
אכט יאר צוריק האבן מיר געהאט די זכיה צו קיין עק און קיין סוף. צו דערמאנען די שווערע ארבעט מיט די תבן.
וואוינען אינעם זעלבן הויז) .איינמאל גייענדיג וואס האט זיך למעשה ארויסגעשטעלט? אז דערווייל האבן מיר שוין צוויי סיבות פאר
אויף דער גאס מיט'ן גבאי'ן איז פארבייגעגאנגען די אלע יסורים און צרות זענען בעצם געווען די חרוסת ,וואס ביידע ציען אויף פארקערטע
ישועה .זיי האבען אראפגעשניטן כמעט פופציג א גוי'שער צייטונג שרייבער און זעענדיג א ריכטונגען.
ניסן תשע״ט 6
הרב שלמה אשר טויבער
פון ר' לייבל :ווי האסטו זיך דערוואגט בכלל פון כעס .דער רשע האט שפאצירט ארויף און איד מיט אזא הדרת פנים האט ער געפרעגט די
צו בעטן עפעס א באלוינונג פונעם רשע? און אראפ באטראכטנדיג יעדן איינעם .פלוצלינג ארומיגע ווער דאס איז ,האט מען אים געזאגט
גיט ער זיך א שטעל אפ פארנט פון א יונגערמאן אז דאס איז א 'וואונדער ראבינער' ...האט ער זיך
נאכדערצו אזא פארמעגן? מיט'ן נאמען ר' לייבל קוטנער ז"ל און געט א פארבעטן ביים גבאי אז ער וואלט געוואלט האבן
האט ר' לייבל געשריגן" :ווייל איך בין איינע געשריי צו אים' :טאמער ווילסטו מארגן לעבן, אן אינטערוויו מיט'ן רבי'ן .אויפ'ן באשטימטן זמן
איז ער געקומען און גלייך געשטעלט זיין ערשטע
יודע ,און איינע יודע קאן אלעס!" דאן זאפארט זאלסטו פאררעכטן די מאשין'!
ר' לייבל האט דערהערט א טייערע נקודה ר' לייבל ,קומענדיג פונעם פוילישן חסידישן פראגע :וואס איז דאס א 'וואונדער ראבינער'?
אז ער האט גרויסע כוחות פון 'איינע יודע' און שטיבל ,נישט האבנדיג קיין אנונג וואס אזא האט דער הייליגער צדיק אים ערקלערט:
האט עס טאקע גענוצט הלכה למעשה! (ווי מאשין בכלל איז ,האט זיך אנגערופן צום רשע: עס זענען דא פארשידענע סארטן ראבינער,
באוואוסט פונעם בעש"ט הק' אז די זאכן קען ווי אזוי זאל איך וויסן וויאזוי מען פאררעכט אזא און יעדער ראבינער האט א 'קאנטראל' אויף
מען זיך לערנען פון א גוי וואס איז נישט מער ריזן גרויסן מאשין? האט דער רשע געענטפערט זיין שטעלע .עס איז דא א 'שול ראבינער' ,ער
א שטורעמדיגער" :ווייל דו ביסט איינע יודע און האט קאנטראל אויף זיין שול .העכער אים איז
ווי א שליח ה'). דא א 'שטאט ראבינער' ,וואס האט קאנטראל
דעריבער קאנסטו!' איינע יודע קאן אלעס!" אויף דער גאנצער שטאט .העכער אים איז
דער גאנצער נאכט איז ר' לייבל געשטאנען דא א 'לאנד'ס ראבינער' וואס האט קאנטראל
און צענומען די חלקים פונעם ריזן מאשין אויפ'ן גאנצן לאנד .און העכער אים איז דא א
אין יו"ט פסח האבן מיר אלע די געוואלדיגע און ווידער צוריקגעשטעלט און נאכאמאל 'וואונדער ראבינער' וואס האט קאנטראל אויף...
געלעגענהייט פון לערנען 'את עצמו' .איך בין צענומען און נאכאמאל געבויגן ביז ...מען האט
איינע יודע ...איך קאן אלעס ...אין וועלכע מצב ווידער געהערט דעם גרויסן רעש ...ער האט זיך אליינס!
איך זאל נאר נישט זיין וועל איך נישט ווערן באוויזן דאס אומגלויבליכע ,דער מאשין איז דאס איז וואס פאסירט אינעם הייליגן יו"ט
געבראכן ...איך וועל אלעמאל וויסן אז אין יעדע אויפגעשטאנען תחיית המתים .זיינע אלע חברים פסח' ,לראות את עצמו' ...מען זעט זיך אליינס
שוועריגקייט טאקע דארט ליגט באהאלטן מיין זענען געשטאנען געפלעפט נישט גלייבנדיג ארויסגיין פונעם אייגענעם מצרים ,מען איז
זוכה צוצוקומען צו די אמונה טהורה אז אין
ישועה ...און ממילא איז עס גוט! וואס זייערע אויגן זעען. יעדער שוועריגקייט ליגט באהאלטן אוצרות
ווי לערנט מען דאס? ווען מיר נעמען די ווען דער רשע איז אריינגעקומען און געזען מיט חסדים טובים ,אזוי ווי מיר האבן געזען ביי
כזית ביטערע מרור און טונקען עס איין אין די ווי דער עולם ארבעט ווידער מיט'ן מאשין יציאת מצרים וואו די קושי השעבוד איז בעצם
חרוסת ,וואס די חרוסת צייגט אונז פארשידענע צוזאמען ,האט ער זיך שטארק געשעמט צו זאגן
זייטן .פון איין זייט צייגט עס אויף די צרות, א ווארט נישט וועלנדיג מקבל זיין דעם נצחון געווען די הצלה פון כלל ישראל.
אויף די ליים פון די קושי השעבוד ,און פון דער
אנדערער זייט צייגט עס די געוואלדיגע חסדים וואס דער 'יודע' האט געהאט איבער אים.
וואס דער באשעפער האט געטון מיט אידישע אבער ר' לייבל האט זיך נישט געזוימט
קינדער אונטער'ן עפל בוים ,און פון דער דריטער קיין רגע און איז מיט דרייסט צוגעגאנגען אין איינער פון די ביטערע קאנצענטראציע
זייט צייגט עס אונז די געוואלדיגע שיינקייט פון צו דעם רשע און געוויזן מיט די הענט אז ער לאגערן וואו מען האט פראדוצירט חלקים פון
כלל ישראל ,פון 'איינע יודע' ,וואס האבן אין וויל באקומען באצאלט פאר זיין פאכמאנישע עראפלאנען אויף שווערע מאשינען ,זענען
זיך חלק אלוק ממעל מיט איבערמענטשליכע ארבעט (פאר דער חוצפה אליין איז זיך געקומען געווען דארט א קבוצה פון חסידישע פוילישע
טויט שטראף) .דער רשע ,ווערנדיג אינגאנצן יונגעלייט וואס האבן ליידער ביטער שווער
כוחות ,וואס דעריבער 'קאן ער אלעס'! פארלוירן פון די דרייסטע שריט פון דעם 'יודע', געארבעט 14שעה אינעם טאג ברצופות,
אין דעם איינעם קליינעם הייליגן שיסל האט אים געפרעגט וואס ער וויל .ר' לייבל האט לעבנדיג אויף א קארגן כזית שווארצע ברויט
פון חרוסת ליגט באהאלטן דער גרעסטער סוד געוויזן אז ער וויל א גאנצע פושקע ציגארעטלעך
פון יעדן אידיש קינד ,אז נישט קיין חילוק אין (א הון תועפות אינעם לאגער) .נישט מער און מיט שמוציגע וואסער.
וועלכע מצב מען געפינט זיך ,קען איך נעמען נישט ווייניגער ,דער רשע האט ארויסגענומען א האט איין טאג פאסירט אז אינמיטן פונעם
מיין פעקעלע ביטערע מרור און איינטונקען אין גאנצע פושקע פון בוזעם טאש און עס דערלאנגט גאנצן טומל און גערודער פון די ריזיגע מאשינען
חרוסת און זאגן 'איך בין איין יודע און איך קאן פאר ר' לייבל און איז זאפארט אוועק פון דארט. איז פלוצלינג שטיל געווארן .אלע האבן זיך
זיינע חברים ,שטייענדיג געפרוירן אויף אפגעשטעלט .מען האט געזען אז איינע פון די
אלעס'! זייערע פלעצער נישט גלייבנדיג וואס זיי האבן גרעסטע מאשינען זענען צעבראכן געווארן .אלע
כימי צאתך מארץ מצרים אראנו נפלאות, יעצט דא געזען ,האבן ווי אויפאיינמאל געפרעגט זענען געשטאנען מיט פחד אין געקוקט אויפ'ן
זאל אונז דער באשעפער העלפן עס זאל מקויים הויפט נאצי וואס איז געווארן רויט אויפ'ן פרצוף
ווערן במהרה מיט משיח צדקינו נאך אין דעם
יעצטיגן חודש ניסן ,אמן .
ניסן תשע״ט 7
ראב״ד
מה הוא אומר?
דארפן עלעקטראנישע ציגארעטלעך א הכשר?
ערב-פסח שמועס ביי זקן גדולי הדור הגאון האדיר רבי משה
שטערנבוך שליט"א ראב״ד ירושלים עיה"ק תובב"א ,איבער
והגדת לבנך ,נסיונות הדור ,און א בירור איבער די "דזשול"
אי-ציגארעטן | וזאת התורה אשר שם מש"ה לפני בני ישראל
הרב חיים יוסף שטיינבערגער ,ירושלים עיה״ק
ניסן תשע״ט 8
אין שטוב פונעם זקן גדולי פוסקי
הדור הגאון האדיר רבי משהג' ניסן תשע"ט.
שטערנבוך שליט"א ,ראב"ד ירושלים .צוויי לעקטערס הענגען אראפ פון דעם הויכן דאך.
א צימער פול מיט ספרים .דער טיש איז גאנץ לאנג און ברייט ,דערויף איז אנגעלייגט
הויפנס מיט ספרים ,געשריבענע גליונות און בלעטער ,אנגעשריבן מיט'ן קליינעם
צעשטופטן ,רונדיגן כתב יד קודש ,פונעם דאזיגן גאון עולם ,משרידי הדור הישן.
א גמרא מסכת שבת איז אפן אין פרק "רבי אליעזר דמילה" .דערנעבן ליגן עטליכע
אור אלטע תשובה ספרים ,א חתם סופר און א נודע ביהודא ,און דער עיקר ,בלעטער
אויף בלעטער ,אנגעשריבענע העפטן ,מער וויפיל איך קען ציילן.
די טעג איז ביי אונז אלעמען אנגעצויגן ,מ'גרייט זיך צום הייליגן יום טוב פסח ,אבער
ער זיצט רואיגערהייט איבערגעבויגן איבער זיין טיש .ער ווייסט פון גארנישט ,ער הערט
פון גארנישט.
זיינע הייליגע אויגן ,וועלכע האבן שוין זוכה געווען צו זען אזויפיל מיליאנען הייליגע
תורה ווערטער ,אזויפיל הייליגע צדיקים ,קדושים וטהורים פון די פריערדיגע דורות,
"איש דורות שנים עשר ראו עיניו" ,זענען איצט פארטיפט אינעם בלויען טינט פעדער
וואס ליגט אין זיין רעכטער האנט ,א פעדער וואס איז נישט מער ווערד ווי צוויי שקלים,
אבער וועט מיט דער צייט אויסטרעטן א וועג פאר דורות נאך אים ,און וועט באלייכטן
די מוחות פאר הונדערטער טויזנטער אידן.
אין לויף פון די לעצטע זיבעציג יאר האט אונזער דור זוכה געווען צו א ים פון ספרים,
עס זענען שוין געדרוקט געווארן צענדליגער ספרים ,קובצים ,קונטרסים און הונדערטער
מאמרים אין אלע תחומי החיים ,ווען דער קורא הדורות מראש האט אים געשטעלט צו
זיין דער פוסק הדור האחרון און אב רחום פאר כלל ישראל אין אזא שטורמישער תקופה,
זייענדיג כמעט דער חד בדרא מיט זיין גאונות און בקיאות בכל מכמני התורה ,און דאס
געט ער ווייטער איבער פאר'ן דור ,אלס מדברנא דאומתיה ,וועלכער גייט ווי אן עמוד
האש לפני מחנה ישראל ,אין א בחינה פון 'וזאת התורה אשר שם מש"ה לפני בני ישראל'.
א לאנגע שעה זענען מיר שטיין געבליבן און געקוקט אויפ'ן אויסטערלישן בילד,
דאס בילד וואס איז שוין היינט צו טאג וועלט בארימט איבער דער אידישער וועלט,
ווען דער ראב"ד מיט'ן פעדער אין דער האנט איז היינו הך ,און טראץ זיין טיפן עלטער
ניסן תשע״ט 9
אבער ער האט זיך אנגערופן" :דאס זענען דאך און געברענגט דעם פולן ענטפער ,לטובת די לאויושט"א ,ווען אין לויף פון ארום זיבעציג יאר
תעודות פון דרייסיג יאר צוריק אדער פערציג ליינער פון "לבלר". האט ער שוין זוכה געווען ארויסצוגעבן אן א
יאר צוריק ,איז וואס העלפט מיר עס אויף צו צאל ספרים אין אלע געביטן און תחומי התורה,
באווייזן היינטיגן טאג אז דו ביסט א דאקטער?" וויסנדיג אז די צייט איז גאר א טייערע זיצט ער נאך ווייטער און שרייבט תשובות
האט דער דאקטער געענטפערט" :וואס מאטעריאל ביים ראב"ד שליט"א און מיר קענען להלכה פאר טויזנטער אידן השואלים בדבר ה'
מיינט איר אז יעדן טאג דארף מען ארויסנעמען זיך נישט ערלויבן צו שטערן און אוועקנעמען פון
א פרישע תעודה און דיפלאמע? יעדער בר דעת זיין טייערע צייט און פון אידן וואס ווארטן אויף זו הלכה פונעם רב רבנן.
פארשטייט ,אז ס'איז גענוג איינמאל צו באקומען זייער תשובה אין הלכה ,האבן מיר געשטעלט
א תעודה און דאס איז א באווייז אויפ'ן גאנצן געציילטע פראגעס פאר'ן ראב"ד שליט"א,
לעבן .קיינער וועט עס נישט אוועקנעמען פון בלויז איבער'ן כשרות פון די עלעקטראנישע
ציגארעטלעך ,און האפנטליך ביי א קומענדיגער דער עיקר ציל פון אונזער איצטיגער באזוך
מיר!" געלעגנהייט וועלן מיר ווידעראמאל קענען אין שטוב פונעם ירושלימ׳ער ראב"ד שליט"א,
דא האט אים דער הייליגער חפץ חיים אריינגיין אל הקודש פנימה און אויסנוצן אונזער איז בלויז אנצופרעגן א 'שאלה בדבר ה' זו
זי"ע געענטפערט זיין תשובה" :הער גוט אויס שופר פאר אנדערע ענינים און הנהגות וואס הלכה' איבער אן ענין וואס איז ארויפגעקומען
וואס דיין מויל זאגט ,ווייל אזוי איז אויך מיט אונזער דור וויל שעפן פונעם גרויסן באר התורה צום אויבערפלאך און מ'האט אונז געבעטן צו
אונזער אמונה אינעם הייליגן באשעפער .דער דינען אלס שליח ציבור צו אויסקלארן די דאזיגע
באשעפער געט נישט ארויס יעדן טאג א פרישע אין ירושלים. שאלה ,אז אידן איבער דער וועלט זאלן וויסן את
'תעודה' אלס באווייז אז ער איז דער בורא אז מיר שטייען אין די טעג פון ערב פסח
ומנהיג העולם ,אין יעדן דור ודור .איינמאל האט ווילן מיר בלויז פרעגן איין פראגע מעניניא המעשה אשר יעשון ואת הדרך ילכו בה.
דער באשעפער געוויזן פאר אלע באי עולם ,ביי דיומא ,איידער מיר קומען צו צום ציל פון די שאלה וואס איז אפירגעקומען האנדלט
יציאת מצרים ,וויאזוי ער האט איבערגעקערט אונזער באזוך .איינע פון די הויפט מצוות אין זיך איבער די 'עלעקטראנישע ציגארעטלעך',
די מערכות הטבע ,פאר כלל ישראל .די מצרים יו"ט פסח איז דער "והגדת לבנך" .וויאזוי איז ווען אין די לעצטע צייטן איז אנטשטאנען א
זענען געשלאגן געווארן מיט צען מכות און נאר שטארקער טויש ביי אומצאליגע רויכערער,
די אידן זענען געראטעוועט געווארן .דאס איז מען מקיים די מצוה כהלכתה? וועלכע האבן אויפגעטוישט די געווענליכע,
די מידת הנהגת הקב"ה אין זיין וועלט ,אז אין איך פיר זיך צו דערציילן יעדן יאר ביים סדר ביז היינטיגע טאבאק ציגארעטלעך ,מיט די
אלע דורות פירט ער זיך מיט אונז צומאל מיט נאכט ,בעפאר מ'פאנגט אן צו זאגן די הגדה ,דעם עלעקטראנישע ציגארעטלעך ,באקאנט מיט'ן
אן הסתר פנים ,און וועגן דעם קענען מיר נישט
עפיזאד מיט'ן הייליגן חפץ חיים זי"ע. נאמען "דזשול" (.)JUUL
פארשטיין זיינע וועגן". אין לויף פון דער ערשטער וועלט קריג לויט דער שאצונג פון דער אלוועלטליכער
וויאזוי איז מען זיך מחזק אין אמונה אין זענען ,ווי באוואוסט ,אומגעקומען העכער א געזונטהייט ארגאניזאציע ,איז דאס זיך באנוצן
אונזערע שווערע צייטן? וואס דארפן מיר זאגן מיט עלעקטראנישע ציגארעטלעך אסאך
פאר אונזערע קינדער ,כדי זיי צו געבן די כלים מיליאן אידן הי"ד. ווייניגער מסוכן פאר'ן מענטשנ'ס לעבן ,ווי די
איינער פון די ארטיגע דאקטוירים האט
צו קענען שטיין אין די נסיונות הדור? געפרעגט דעם חפץ חיים ווען ער האט באזוכט געווענליכע טאבאקא ציגארעטלעך.
דער יסוד און עיקר פון יום טוב פסח איז ביי אים אין קליניק ,וויאזוי איז דאס מעגליך אז לעצטנס איז אויך אפגעהאלטן געווארן
צו פארשטארקן די אמונה .און דאס דארף מען דער באשעפער האט נישט געשיצט זיין פאלק און אן אנקעטע וואס האט געוויזן אז ביי די
אריינפרעדיגן אין אונזערע קינדער אז דער האט צוגעלאזט אז די גויים זאלן זיי אויסשעכטן, מערהייט מענטשן וואס האבן אפגעלאזט די
באשעפער פירט די גאנצע וועלט .און אזוי ווי אנשים נשים וטף ? און דער דאקטער האט זיך געווענליכע ציגארעטלעך און זענען אריבער
מיר האבן געזען אין מצרים ,אז דער באשעפער נישט בארואיגט און נאך צוגעלייגט" :איך האב צו עלעקטראנישע ציגארעטלעך ,האבן זיך מיט
האט איבערגעשפרונגען די בתי בני ישראל אין בכלל א גרויסן ספק צי ס'איז דא א באשעפער דער צייט גענצליך אפגעוואוינט פונעם רויכערן.
מצרים און האט אומגעברענגט נאר די מצריים. אויף דער וועלט" .ס'איז טאקע געווען א חירוף דער נושא פון "כשרות" ביי געווענליכע
און אזוי אויך ביים מכת חושך ,האט דער וגידוף ,אבער מעגליך אז ער האט עס נישט ציגארעטלעך איז שוין אין דער פארגאנגענהייט
באשעפער אפגעשיידט צווישן די אידן און די ארויף אויפ'ן טיש פון פילע גדולי בעלי ההוראה,
מצריים ווי עס שטייט (שמות י ,כג) "ולא ראו געזאגט צו טשעפען נאר מיט ווייטאג. וועלכע האבן מכריע געווען און גע'פסק'נט אז
איש את אחיו וגו' ולכל בני ישראל היה אור דער הייליגער חפץ חיים זי"ע האט געהערט זיי דארפן נישט האבן קיין הכשר .דערקעגן,
במושבותם" .פון דא זעען מיר אז ביים נס יציאת זיינע טענות און זיך אנגערופן" :גלייב מיר ,אזוי ביי די דאזיגע 'עלעקטראנישע ציגארעטלעך',
מצרים ,האבן מיר געשפירט ווי דער באשעפער ווי דו ביסט מסופק צי ס'איז דא א באשעפער, איז לעצטנס ערשינען א שארפער בריוו פונעם
פירט יעדן בפרטות ממש ,און ער שיידט אפ אזוי בין איך מסופק צי דו ביסט בכלל א ראב״ד שליט״א ,וואו ער פסק'נט אז עס איז
צווישן איינער און דעם אנדערן. דאקטער"... מחוייב צו האבן א געהעריגן "הכשר".
צום גרויס ווייטאג איז די אמונה היינטיגע דער דאקטער האט באלד רעאגירט און אין ליכט פון דעם ,האט די רעדאקציע
צייטן שווער געשלאגן געווארן .און דאס איז געזאגט" :אויף דעם קען מען נישט מערער זיין, פון "לבלר" זיך געוואנדן צום משב"ק פונעם
אפילו ביי אונזערע היימישע אידן .מיט אסאך ווייל איך האב דאך דיפלאמעס און תעודות וואס ירושלימער ראב"ד שליט"א ,הרה"ח ר' יוסף
יארן צוריק איז אריינגעקומען צו מיר א איד ווייזן אז איך בין א דאקטער" .און האט באלד לייב יאקאב הי"ו ,מיט דער דאזיגער שווערע
זיך צו בענטשן אין די עשרת ימי תשובה לכבוד אנגעוויזן מיט זיין פינגער אויף די תעודות וואס שאלה ,און ער האט איינגעשטימט אריינצוגיין
פלאטערן אויף דער וואנט אלס באווייז צו זיינע אינאיינעם מיט אונז אל הקודש פנימה ,וואו מיר
האבן זוכה געווען צו שטעלן עטליכע פראגעס
ווערטער.
דער חפץ חיים האט באטראכט די תעודות,
ניסן תשע״ט 10
דער יסוד האמונה איז ,אז דעם נייעם יאר .איך האב אים געפרעגט וואס
מיר פארשטייען נישט די עס פעלט אים? האט מיר דער איד געזאגט' :איך
וועגן פונעם באשעפער. וועל אייך זאגן דעם אמת ,ברוך ה' פרנסה פעלט
דער גאנצער עקזיסטענץ מיר נישט און איך דארף נישט מטריח זיין דעם
פון כלל ישראל ,איז נישט באשעפער וועגן דעם .אבער איין זאך בעט איך
בדרך הטבע .סיי ווען עס פונעם באשעפער אז ער זאל מיר נישט שטערן
גייט שלעכט און סיי ווען און נישט אוועקנעמען די שפע וואס איך האב
עס גייט אונז גוט ,אלעס שוין '...דאס זענען דברי כפירה ממש ,און צום
איז נישט כדרך הטבע גרויס ווייטאג זענען דא אסאך תמימות'דיגע
אידן וואס ווערן נכשל דערין.
דער יסוד האמונה איז ,אז מיר פארשטייען
נישט די וועגן פונעם באשעפער .דער גאנצער
עקזיסטענץ פון כלל ישראל ,איז נישט בדרך
הטבע .סיי ווען עס גייט שלעכט און סיי ווען עס
גייט אונז גוט ,אלעס איז נישט כדרך הטבע.
ס'איז געווען איינמאל ,ווען איך בין געווען
ביים בריסקער רב הגה"ק רבי וועלוועלע
זצ"ל ,איז אריינגעקומען אן אמעריקאנער איד.
דער איד האט זיך אנגערופן צום רב אז "דער
ניסן תשע״ט 11
פליסיגקייט" ,ווערט באצייכנט אלס "אכילה" און די "עוו ַאּפ ָאר ַאטינג פליסיגקייט" ווערט באשעפער זאל נאר באווייזן אפענע נסים ,וועט
נישט בלויז אלס "הנאה". פאבריצירט פון פארשידענע מאטעריאל ()gp שוין גאנץ כלל ישראל תשובה טון ,ווייל יעדער
אדער ( )wgאון צומאל אויך פון ))EG400 האט דאך א אידיש הארץ" .האט אים דער
גייט עס נישט אריין אין גדר פון 'זיעה' ,וואס ניקאטין ,וואס יעדע איינס פון זיי ,געט אן בריסקער רב זצ"ל געענטפערט" :ווער עס לעבט
האט נישט קיין ממשות? מיט זיינע תאוות ,וועט ווייטער לעבן לויט זיינע
אנדערן טעם און גערוך פאר'ן ציגארעטל. תאוות און קיין שום זאך וועט אים נישט ענדערן
ניין .אזוי ווי איך האב שוין געזאגט ,עס די דאזיגע פליסיגקייט האט א 'ממשות'. דורך ניסים .נאר ווער ס'איז זיך מתבונן און
האט יא א 'ממשות' ,ווייל דער פאקט איז ביי די יעדער וואס איז שוין אריבער צו די דאזיגע פארשטייט דעם גדלות הבורא ,ער אנערקענט
עלעקטראנישע ציגארעטלעך ,אז די מאטעריאל עלעקטראנישע ציגארעטלעך ווייסט אליין ,אז דעם יד ה' און זיינע גרויסע חסדים אפילו אן קיין
ליגט אין א באקסל אינעווייניג אינעם ציגארעטל, ווען ער גייט אריין אין געשעפט צו קויפן די
און ווען מ'ציט אריין ,ווערט די מאטעריאל דאזיגע ציגארעטלעך ,וויל ער צום ערשט וויסן אפענע ניסים"...
אנגעווארעמט אויף הייס און עס גייט ארויס וועלכע 'טעם' צו קויפן ,און ס'איז דא א גרויסער מיר ווילן נישט אויפהאלטן דעם רב
דערפון די פארע ,און די דאזיגע פארע גייט אריין אויסוואל פון פארשידענע 'טעמים' ,וואס מ'גיסט שליט"א ,אבער מיר זענען שלוחים פון אידן
אין אויסלאנד ,צו הערן איבער דער לעצטיגער
אינעם קערפער פונעם מענטש. אריין אין די דאזיגע ציגארעטלעך. שאלה וואס מ'רעדט ארום ביני עמודי דגירסא.
די דאזיגע 'פארע' בלאזט דאך דער צווייטנס :ס'מאכט זיך זייער אפט ביי די צום ערשט ווילן מיר וויסן צי די סכנה פון
דאזיגע רויכערער ,אז בשעת'ן רויכערן די רויכערן איז אויך גילטיג ביי 'עלעקטראנישע
רויכערער ארויס פון זיין מויל? עלעקטראנישע ציגארעטלעך ,גייען אריין
דאס מציאות איז ,אפילו דעם גרעסטן טייל טראפנס פון דעם ציגארעטל אין מויל ,און ציגארעטלעך'?
פון די פארע בלאזט מען טאקע ארויס פון מויל, צומאל האט עס א גוטן טעם ,ווען אזוי ארום איך בין נישט קיין דאקטער ,און נישט קיין
אבער א קליינער טייל דערפון גייט זיכער אריין ווערט עס פאררעכנט ווי יעדע אנדערע טעם אנקעטע פארשער ,אבער לויט ווי מ'האט מיר
אינעם קערפער ,און אויב איז די פארע אסור ,איז וואס מ'נעמט אריין אין מויל ,און עס באדארף צו לעצטנס געוויזן צייגן פרישע פארשונגען וואס
דא דערין אן "הנאת מעיו" .און אפילו אויב עס זענען דורכגעפירט געווארן אז עלעקטראנישע
גייט אלץ און אלעס ארויס מיט'ן רויך ,איז אבער האבן א גוטן הכשר. ציגארעטלעך העכערן די ריזיקע פאר
לאמיר אננעמען אז עס גייט צומאל אריין סטראוקס ,און די אלע מענטשן וואס רויכערן
זיכער דא דערין אן "הנאת גרונו". טראפנס אין מויל ,איז עס נישט אין גדר פון אסאך עלעקטראנישע ציגארעטלעך האבן א
און וויבאלד רויך האט א דין ווי "זיעה הבאה באדייטנדע העכערע שאנס צו ליידן פון א
על ידי בישול שיש בו טעם" ,טאר מען עס נישט 'פסול לאכילת כלב'?
ניין! ביי די געווענליכע ציגארעטלעך ווערט סטראוק ל"ע.
טועם זיין ,אפילו מ'שלינגט עס נישט אראפ. באלד די מאטעריאל וואס מ'אטעמט אריין אויב אזוי ,איז וויכטיג צו וויסן ,אז דאס
רויך האט ממש אזא שטארקער דין ווי "פסול לאכילת כלב" ,פארברענט דורכ'ן פייער, גייט אויך אריין אינעם גדר פון "ונשמרתם מאוד
און אזוי אויך דאס אריינאטעמען די געווענליכע
'זיעה'? ציגארעטלעך רויך ,ווערט באצייכנט לויט די לנפשותיכם".
לאמיר זאגן אז אפילו מיר וואלטן עס אין דער וועלט איז אנגענומען אז ביי
גערעכנט בלויז פאר 'ריחא' און נישט פאר הלכה אלס "הנאה" און נישט אלס "אכילה". געווענליכע ציגארעטלעך דארף מען נישט
'זיעה' ,איז אבער לכתחילה אויך אסור 'ריחא', אבער אנדערש איז די מאטעריאל פון האבן קיין הכשר ,און ס'איז שוין היינט אין די
און בפרט אז ס'איז דא א חשש דערין ,אז עס די עלעקטראנישע ציגארעטלעך ,ווייל ס'איז בחינה פון 'פוק חזי מאי עמא דבר' ,אבער ביי
זענען פארמישט אינעם דאזיגן עלעקטראנישן "ראוי למאכל אדם" ,און ווערט נישט פסול פון די עלעקטראנישע ציגארעטלעך איז לעצטנס
ציגארעטל פארשידענע איסורי הנאה ,און ביי מאכל כלב ,און אזוי אויך דאס אריינאטעמען ארויסגעקומען דער פסק הלכה פונעם ראב"ד
און אריינציען אין די לונגען די "עוו ַאּפ ָאר ַאטינג שליט"א אז עס דארף יא צו האבן אן הכשר.
איסורי הנאה איז 'ריחא מילתא'.
די אלע דערמאנטע מאטעריאלן און וואס איז די סיבה דערפאר?
פליסיגקייט וואס ווערן אריינגעשטעלט אין עס זענען דא זייער אסאך סברות און
סיבות פארוואס די דאזיגע עלעקטראנישע
ציגארעטלעך זענען אנדערש ווי די געווענליכע
ציגארעטלעך ,און איך וועל אויסרעכענען
עטליכע פון זיי:
מ'דארף וויסן אז פונעם טעכנאלאגישן
שטאנדפונקט ,איז די עלעקטראנישע ציגארעטל
צוזאמגעשטעלט פון אן "עוו ַאּפ ָאר ַאטי ָאן"
מאשין .אינעווייניג אינעם ציגארעטל ווערט
אריינגעגאסן אן "עוואּפארעטינג פליסיגקייט",
וואס גייט אויף מיט'ן אריינציען די פארע אין
מויל ,און לאזט ארויס א רויך פונקט ווי ביי
געווענליכע ציגארעטלעך ,נאר אן דעם שלעכטן
גערוך פון די געווענליכע ציגארעטלעך.
ניסן תשע״ט 12
ס'איז שוין דא גאנץ מעגליך אז מ'באנוצט זיך אויך מיט די דאזיגע ציגארעטלעך ,זענען מחויב מיט א
פארשידענע אלקאהאל ,וואס שטאמט פון גוי'אישע וויין, הכשר?
שטודיעס אז און הגם אז עס האנדלט זיך פון א 'מיעוט שאינו
דאס ברענגט מצוי' ,דארף מען אבער פארט חייש זיין דערויף. איך האב גערעדט דערוועגן צו עטליכע
אין ליכט פון דעם ,איז לדעתי ,אסור צו ספעציאליסטן אינעם עולם הכשרות ,און איך
אויך צו רייכערן די דאזיגע ציגארעטלעך אויב האט עס האב פארשטאנען פון זיי אז אין די דאזיגע
פארשידענע עלעקטראנישע ציגארעטלעך געפינען זיך
קרענק ל"ע, נישט קיין געהעריגע הכשר דערויף. צענדליגער ביז הונדערטער סארטן מאטעריאל,
איז עס ,אויב און בכלל האלט איך פאר וויכטיג ,אז וואס קומען אן פון דער גאנצע וועלט ,און בלויז
אזוי ,נישט אויב גייט עס שוין אויך אריין אינעם גדר פון געציילטע מענטשן ,ווייסן באמת וואס פינקטליך
'ונשמרתם מאוד לנפשותיכם' ,און ס'איז שוין דא
ווייניגער פארשידענע שטודיעס אז דאס ברענגט אויך צו עס ליגט דערין.
אסור ווי די פארשידענע קרענק ל"ע ,איז עס ,אויב אזוי ,נישט איז אזוי ,לויט ווי מ'ווייסט שוין ביז
געווענליכע ווייניגער אסור ווי די געווענליכע ציגארעטלעך. איצט ווערט די "עוו ַאּפ ָאר ַאטינג פליסיגקייט"
ציגארעטלעך פאבריצירט פון פארשידענע מאטעריאל ()gp
און צומאל אויך פון ))EG400ניקאטין ,וואס
ניסן תשע״ט 13 יעדע איינס פון זיי געט אן אנדערן טעם און
עס איז שווער זיך אוועקצורייסן אבער גערוך פאר'ן ציגארעטל .די דאזיגע סארטן
כאטש האבן מיר זוכה געווען צו א קורצע שעה מאטעריאל דארפן באמת נישט האבן קיין הכשר.
פון קורת רוח און אינהאלטסרייכן הלכה'דיגער אבער ווען עס קומט צו די "גליצערין
שמועס .מיר געזעגענען זיך און ווינטשן דעם שר מאטעריאל" ,וואס ווערט אנגערופן (,)wg
התורה דער ראש ביה דינא רבה שליט"א אז עוד דא איז שוין יא פארהאן א ריכטיגע פראבלעם
ינוב בשיבה דשנים ורעננים ,און דער ראב"ד וכל פון כשרות ,ווייל די מערהייט פון די דאזיגע
הנלווים אליו זאלן זוכה זיין צו א פרייליכן כשר'ן גליצערין ,ווערן פאבריצירט פון געוואוקסן
אדער פון בעלי חי אין אויסלאנד ,און צומאל
פסח . קען עס אויך קומען מיט חששות פון "נבלות
וטריפות" ,אויב אזוי ,איז עס אן ערנסטער חשש
וואס דארף צו האבן א ריכטיגן ערליכן הכשר.
די דאזיגע מאטעריאל גייט נישט אריין
אינעם גדר פון 'ביטול ברוב'?
ניין .אפילו אז לויט ווי די ספעציאליסטן
זאגן ,ליגט אין יעדע עלעקטראנישע ציגארעטל
בלויז 4פראצענט פון מאטעריאל וואס געבן
אריין א 'טעם און א ריח' ,איז אבער נישט שייך
צו זאגן דערביי 'ביטול ברוב' ,ווייל א זאך וואס
איז געמאכט געווארן אריינצוגעבן א טעם,
ווערט נישט בטל ברוב.
מער ווי דעם ,ביי פראצענטן איז עס מער
ווי איינס פון זעכציג ,ווייל דער גאנצער מושג
פון איינס פון זעכציג ,וואס ווערט בטל ביי א
דבר איסור ,איז ווייל מ'שפירט נישט דעם טעם
דערפון ,און ס'איז נישט "ניכר טעמו" ,אבער דא
שפירט מען גוט דעם 'טעם' פון די מאטעריאל
וואס מ'שטעלט אריין ,ווען דאס איז דער גאנצער
ציל ,יא צו פילן און שפירן דעם טעם.
און בעצם ווענדט זיך עס אין די גדרי הדין
פון 'זה וזה גורם' .און אויך דאס ווענדט זיך אין
די מחלוקת צי עס איז דא 'חתיכה נעשית נבילה'
אויך ביי 'לח' אדער בלויז ביי 'יבש'.
נאך א חשש איז דא דערין ,איבער אלקאהאל:
לויט ווי כשרות עקספערטן האבן מיר געזאגט,
געפינט זיך צומאל אין די עלעקטראנישע
ציגארעטלעך א טעם פון אלקאהאל ,און ס'איז
רבותינו ,הגיע זמן קריאת שמע של שחרית:
אויפשטיין צו
קריאת שמע!
ניסן תשע״ט 14
אר די טויזנטער תלמידי ישיבה גדולה דסאטמאר אין קרית יואל וואס זענען דורך געהויבענער שמועס
די כותלי ישיבה אין די לעצטע צענדליגער יארן ,איז גאר באקאנט דער דמות מיט הגאון החסיד
הוד פון איינס פון די געהויבענע רמי"ם אין דער ישיבה ,דאס איז הגאון החסיד המפורסם רבי מאיר
המפורסם חסידא ופרישא רבי מאיר אליעזר פרידמאן שליט"א ,ריש מתיבתא אין אליעזר פרידמאן
שליט"א ,ר"מ ישיבה
דער ישיבה ,תלמיד מובהק להגה"ק רבי משה ארי' פריינד זצ"ל ,מגדולי חסידיפ גדולה דסאטמאר
קרית יואל ,איבער
הנאמנים פון הרה"ק מסאטמאר זי"ע וממלא מקומו כ״ק אדמו״ר ה׳ברך משה׳ מסאטמאר זצ"ל, מצות קריאת שמע
ומותיקי פארי גדולי חסידי כ"ק אדמו"ר מהר"א מסאטמאר שליט"א ומפני העדה. כהלכתה א גאנץ יאר
און בפרט דורכאויס די
ס'איז נישט נאר די אויסנאמליכע הרבצת התורה פון דעם געהויבענעם מגיד שיעור וואס ימי החג וואס פאדערט
שטייט ארויס ,נאר דער "במה זהיר טפי" נאך וואס דער געהויבענער איש חסיד האט גענומען א באזונדערע זהירות
אויף זיך דעם עול פון "מצות קריאת שמע של שחרית בזמנה וכתיקונה" אויף א זעלטענעם הרב שבתי הורוויץ
געהויבענעם שטייגער ,און שוין צענדליגער יארן וואס ער איז מקריב חלבו ודמו צו מעורר זיין
אידישע קינדער צו דער טייערער מצוה חביבה מיט מסירת נפש ממש.
דורכאויס די לעצטע באלד פיר צענדליגער יארן וואס דער געהויבענער ריש מתיבתא
האט זיין משרת הכבוד אין ישיבה ,האט ער גענומען אויף זיך ווי דער פערזענליכער אחריות
און עול אריינצוברענגען א זהירות ביי אידישע קינדער אין דער מצות עשה דאורייתא פון
קריאת שמע בזמנה .אלס משגיח און מגיד שיעור אין ישיבה איז דער חשוב'ער ר"מ וואויל
באקאנט ווי ער לויפט ארום יעדן אינדערפרי שוין צענדליגער יארן חוק ולא יעבור אויפוועקן
די בחורים צו זמן קריאת שמע>>> .
ניסן תשע״ט 15
שמע ,אנגעהויבן פון טעגליך ביים נץ ווען ער דער מחזה הוד ,זאגט דער תלמיד ,קען אים איש קריאת שמע
האט מקפיד געווען צו ליינען ביים זון-אויפשיין נישט ארויסגיין פון די אויגן" :ווי נאר ס'איז
כשיטת הרמב"ם אז דעמאלט איז דער עיקר זמן אנגעקומען נאנט צו זמן קריאת שמע ,האט ווי "טאמער וויל איינער האבן א לעבעדיגן
א האריקעין דורכגעריסן די דארמיטארי ,רבי ביישפיל אויף הוי רץ כצבי ,דארף ער נאר א
קריאת שמע. מאיר אליעזר וועקט ,טירן זענען אויפגעפראלט בליק טון אויף רבי מאיר אליעזר!" זאגט אונז
אויסער וואס רבי מאיר אליעזר איז דער געווארן און בעקיטשעס זענען געפלויגן אבי א געוועזענער תלמיד הישיבה ,זיך באציענדיג
נאה מקיים אויף א זעלטענעם מסירת-נפש'דיגן מ'זאל זיך אנטון און ליינען קריאת שמע כעומד צו דער מחזה ווי דער עלטערער געהויבענער
פארנעם ,האט ער באלויכטן כלל ישראל מיט תלמיד חכם לויפט איבער די שטאקן און
דעם מאנומענטאלן חיבור קריאת שמע כתיקונה, לפני המלך". שפרינגט טרעפ מיט אן אש להבה צו וועקן די
צוויי דיקע בענדער וואס דעקט אלץ אנבאלאנגט אפילו אין די שפעטערע יארן ווען מ'האט בחורים צו זמן קריאת שמע און הונדערטער
מצות קריאת שמע ,אנגעהויבן מיט בירורי הלכה אפגעטיילט שיעור ד' אין א באזונדערער בחורים ווערן געוועקט מיט א זריזות נפלאה אין
דארמיטארי ,האט רבי מאיר אליעזר נישט חס די עטליכע מינוטן איידער סוף זמן קריאת שמע.
ביז דער חלק החסידות והאגדה. געווען אויף זיין עמל ויגיעה און לויפט ביז אהין "טאמער א בחור פארשלאפט זמן קריאת
דייקא ווייל די התעוררות קומט פון אזא אויפוועקנדיג דעם גאנצן בנין צו זמן קריאת שמע ,ווערט ממש שלעכט פאר ר' מאיר
אויסגערופענעם תלמיד חכם און עובד ה' שמע" .טראץ וואס קיין בחור האט נישט ליב אליעזר'ן ",דערציילט אונז א איד וואס געדענקט
משכמו ולמעלה גבוה ,א צדיק תמים מנעוריו און ווען מ'טרייבט אים ארויס פון בעט און רבי נאך די עבודת הקודש אלס תלמיד הישיבה מיט
דייקא אן איידלקייט פון א מענטש ,האי חסיד מאיר אליעזר איז געגאנגען מיט'ן גאנצן קאך און איבער דרייסיג יאר צוריק און דאס איז עפעס
האי עניו ,לאזט עס איבער אזא אומגעהויערע אראפגעשלעפט דאכענעס ווען ס'איז געקומען וואס אלע תלמידי הישיבה זענען עדות .טאמער,
השפעה לטובה אז תלמידים וועלן רעדן דערפון צו זמן קריאת שמע ,האבן אלע בחורים געהאט עס זאל זיך נישט מאכן ,רבי מאיר אליעזר וועט
און זיך קאכן אין "רבי מאיר אליעזר'ס קריאת פאר אים די גרעסטע דרך ארץ ",זאגט דער אויפפאסן ווי א בחור האט פארפאסט סוף זמן
קריאת שמע וועלן זודיגע טרערן רינען פון זיינע
שמע" צענדליגער יארן שפעטער. תלמיד מיט התפעלות. אויגן פון גרויס צער און עגמת נפש אויף דעם
אבער ווי א תלמיד איז מעיד האט דער און שבת איז די עבודת הקודש אנגעגאנגען פארלוסט בל יכופר פון פארפאסן א קריאת שמע.
געהויבענער ריש מתיבתא קיינמאל נישט וויי פונקט ווי אינדערוואכן .טראץ וואס שבת איז ער "אויף מיר האט עס געלאזט א געוואלדיגע
געטון קיין בחור .טראץ די געוואלדיגע פייער בכלל נישט איינגעשטעלט אין דער ישיבה ,איז השפעה ",זאגט עדות א געוועזענער תלמיד
און אש קודש וואס נעמט ארום די עבודה פון ער ווייטער געקומען וועקן .אפילו שבועות ווען הישיבה איבער דער טיף-איינגעקריצטער
וועקן בחורים ,גייט עס צו מיט דער גרעסטער ס'איז בכלל נישט געווען קיין ישיבה אבער די השפעה לטובה וואס בלויז רבי מאיר אליעזר'ס
זהירות בכבוד הבריות ,און כמים הפנים לפנים, דארמיטארי איז געווען אין דינסט צוליב די פילע פערזענליכקייט לאזט איבער אויף די בחורים.
האבן די בחורים שטענדיג געהאט א מורא'דיגער געסט ,איז רבי מאיר אליעזר ווידער געקומען "ווען אימער עס קומט צו ליינען קריאת שמע
רעספעקט פאר אים טאקע ווייל מ'רעדט פון אזא
וועקן. איז דמות דיוקנו של רבי מאיר אליעזר לפני".
נאבעלער מענטש. א געוועזענער תלמיד דערמאנט א טשיקאווע ווען עס קומט צו סוף זמן קריאת שמע קוקט
"ער פלעגט פארגינען אז מ'זאל זיך עפיזאד ,ווי ביי א געלעגנהייט ווען כ"ק אדמו"ר דער חשוב'ער מגיד שיעור נישט אויף כבודו הרם,
צוריקלייגן איינמאל מ'האט אפגעליינט קריאת מהר"א מסאטמאר שליט"א האט געפראוועט א ער לויפט מיט נעגל וואסער אין דער האנט פון
שמע ",דערמאנט א תלמיד אן אינטערעסאנטע גרויסארטיגן שבת התוועדות אין מאנסי און רבי איין צימער צום אנדערן ,וועט אהינדערלאנגען
נקודה ווי רבי מאיר אליעזר האט בכלל נישט מאיר אליעזר איז אנוועזנד געווען אויף שבת, רעקלעך און קאפעליטשן ,פראלט אויף טירן און
געהאט סיי וועלכע זייטיגע אינטערעסע ווי סדר איז ער שבת צופרי אריבערגעלאפן צו דער שלעפט דאכענעס ,אלץ אבי נאך א בחור זאל
הישיבה אד"ג פאר די אויגן ,נאר איין זאך :די שכינות'דיגער ישיבת שער אפרים אויפוועקן די
געוואלדיגע הייליגע מצוה חביבה וואס איז א דארטיגע בחורים ווייל אז ס'איז זמן קריאת שמע ליינען קריאת שמע כתיקונו.
חיוב מדאורייתא צו ליינען קריאת שמע בזמנה. דארף מען אויפשטיין – וואס א חילוק וואו דער "אפילו בחורים וואס זענען אויסגעלאשן און
"א איד זאל אזוי קאכן אין א מצוה און בחור לערנט און פון וועלכע ישיבה עס איז די זעען אזא עבודה ,כאפט זיי אן א התעוררות צו
ארומלויפן ווי איינער אנטלויפט פון פייער ,איז
זיכער א מדריגה פון פארצייטישע אידן ",שליסט רעדע... קריאת שמע ",שילדערט א נאנטער תלמיד.
דאס קריאת שמע ליינען פון רבי מאיר פון מערערע תלמידים הערן מיר ווי די
דער תלמיד זיין מאנאלאג. אליעזר גופא איז א געהויבענער פחד'יגע מראה אומערמידליכע ארבעט פון אויפוועקן א גאנצע
ווי ס'איז דא לדא נקשן פון פחד ה' און קבלת דארמיטארי מיט אזא התהלבות און זהירות איז
הגיע זמן של שחרית עול מלכות שמים און יעדעס ווארט ווערט געקומען נאך אן עבודה פון שעות אריכות התמדת
ארויסגעזאגט קלאר און דייטליך כמונה מעות. התורה יעדן פארטאגס .א תלמיד דערציילט אונז
שטייענדיג אין די טעג פון ערבי פסחים "ווען ער ליינט קריאת שמע איז עס מיט אזא ווי דער געהויבענער ריש מתיבתא פלעגט זיצן
האבן מיר געהאט דעם כבוד אפצוהאלטן א שמחה עצומה אז ממש ער טאנצט פון גרויס פון די פריע פארטאגס שעה'ן און געהארעוועט
געהויבענעם שמועס מיט'ן חשוב'ן ריש מתיבתא התלהבות" ,הערן מיר אן ערשטהאנטיגע בחברותא מיט ריעו ואמיתו להבחל"ח הגאון
איבער דעם קשר פון מצות קריאת שמע צו הגדול החסיד רבי מרדכי דוד קאהן זצ"ל און
די יעצטיגע טעג און די געוואלדיגע זהירות שילדערונג. ערשט נאך א לאנגע עבודה נשגבה האט זיך
ס'נויטיגט זיך דייקא אין די ימי החג ווען מ'לייגט דער תלמיד וואס האט נאכגעקוקט די
זיך שפעט און ס'איז שווערער אויפצושטיין .דער הנהגות פון רבי מאיר אליעזר שילדערט ווי אנגעהויבן דאס וועקן.
ער פלעגט עטליכע מאל איבערליינען קריאת
ניסן תשע״ט 16
"דאס הייסט אז א מענטש דארף שטענדיג תלמידים וועלן רעדן
האבן דעם עול מלכות שמים פאר די אויגן און דערפון און זיך קאכן אין
טון השתדלות און פעולות צו קענען אויפשטיין "רבי מאיר אליעזר'ס קריאת
צום זמן .דאס איז נוגע א גאנצן יאר און פונקט שמע" צענדליגער יארן
אזוי פסח אויך. שפעטער
"אז מ'רעדט פון דעם הגיע זמן קריאת שמע
של שחרית איז דאך באקאנט די קשיא ,צי האבן בקודש ביים תולדות אהרן רבי'ן זכרונו לברכה, ר"מ הויבט אן זיינע ווערטער מיט דעם רבותינו
דען די הייליגע תנאים נישט געוואוסט ווען וועלכער וואוינט היינט אין קרית יואל ,אז ווי הגיע זמן קריאת שמע של שחרית וואס מ'טרעפט
מ'דארף ליינען קריאת שמע אז די תלמידים באקאנט האט דער תולדות אהרן רבי געהאט
א געוואלדיגע עבודה צו קריאת שמע ,האט באלד אנהויב אין דער הגדה:
האבן זיי געדארפט מעורר זיין? ער געזאגט אז איינער האט מורא אז ער וועט "עס ווערט געברענגט אין די קדמונים ,אז די
"איז דא א טייער ווארט פון סאטמארער רב פארפאסן סוף זמן קריאת שמע ,זאל ער אפעסן א התחלה פון די הגדה איז די מעשה פון רבי אליעזר
הגה"ק רבי יהודה גרינוואלד זצ"ל .זאגט ער ווי כזית מצה און אפרעכטן שנעל דעם גאנצן סדר, ורבי יהושע ,ווי די תלמידים זענען געקומען זאגן
פאלגנד ,אז נארמאל ווייסט מען אז דער זמן ווייל די איבעריגע זאכן פון ליל הסדר זענען 'הגיע זמן קריאת שמע של שחרית' .פשט איז,
פון קריאת שמע איז אומגעפער א שעה ,פונעם מדרבנן ווידער קריאת שמע איז א דאורייתא ,און אז א איד פירט א סדר ,אלעס פיין און וואויל,
עלות ביז'ן נץ ,דעמאלט ווערט אנגערופן "זמן ער זאל אלץ טון אין דער וועלט זיך צו קענען ער דארף אבער געדענקען אז צופרי דארף מען
קריאת שמע" ,און דערפאר הייסט עס זמן קריאת לייגן פרי אויפצושטיין אין צייט צו קענען ליינען אויפשטיין ליינען קריאת שמע ,און מ'דארף זען
שמע ווייל מ'דארף זיך צוגרייטן א שעה צייט צו זיך צו מסדר זיין צו קענען אויפשטיין צו קרי"ש.
ריכטיג ליינען קריאת שמע און דאן ליינען ביים קריאת שמע. "ס'האט דערציילט איינער פון די משמשים
נץ.
"זאגט ער אז די הייליגע תנאים זענען דאך
געווען גרייט יעדע מינוט פאר עול מלכות שמים
און זיי האבן נישט געדארפט די גאנצע הכנה,
אבער די תלמידים האבן יא געדארפט האבן
די הכנה ,זענען זיי געקומען זאגן הגיע זמן,
אז ס'איז געקומען די צייט זיך צוצוגרייטן .די
תנאים ,הגם זיי האבן נישט געדארפט די הכנה,
האבן זיי נישט געוואלט אוועקמאכן די זאך און
האבן זיך צוגעשטעלט צו די תלמידים אז מ'זאל
טאקע וויסן אז צו קריאת שמע דארף מען זיך
צוגרייטן".
מיט וואס קען זיך א מענטש צוגרייטן צו
קריאת שמע?
מ'דארף מקבל זיין עול מלכות שמים ,ממליך
זיין דעם אויבערשטן .מ'טוט זיך אן געהעריג;
מ'דארף ארויסגיין הכנות; דעם אחד דארף מען
זאגן ווי ס'דארף צו זיין .קוקט אריין אין מאור
ושמש אין פ' בראשית ,האט ער דארט א גאנצן
הייליגן שמועס וויאזוי מ'גרייט זיך צו צו קריאת
שמע און וויאזוי מ'איז ריכטיג ממליך דעם
אויבערשטן .דער מאור ושמש זאגט דארט אז א
מענטש קען זען וואו ער האלט אויף דער וועלט
און צי ער האט א לחלוחית דקדושה וויאזוי עס
קומט צו קריאת שמע.
וואס איז פשט אז ביי תפילין וועט מען
נישט טרעפן קיינער זאל מקיל זיין און פונקט
ביי קריאת שמע פאדערט זיך אזא זהירות און
התחזקות?
ווייל מ'האט נישט ארויס דעם חומר הדברים,
מ'ווייסט נישט וואס קריאת שמע מיינט ,ועד היכן
הדברים מגיעים .ס'איז דא א גמרא סוף מסכת
ברכות אויפ'ן פסוק "הסכת ושמע ישראל היום
ניסן תשע״ט 17
התעוררות בגודל מצות קריאת שמע? זייערע טאטעס ,דער אויבערשטער זאל געבן כח הזה נהיית לעם" ,פרעגט די גמרא" ,וכי אותו
יעדער איד דארף וויסן ווי חשוב דאס איז היום נתנה תורה לישראל והלא אותו יום סוף
אויף ווייטער. ארבעים שנה היה ,אלא ללמדך שחביבה תורה
אין הימל. ווי ווייט איז דער חיוב צו וועקן און איז מען על לומדיה בכל יום ויום כיום שנתנה מהר סיני".
דער תניא זאגט אין תורה אור אז דורכאויס זאגט די גמרא ווייטער" ,אמר ר' תנחום בריה דר'
די גאנצע לעבנסטעג פון א מענטש איז דא א אן ערב אויף גאנץ כלל ישראל? חייא איש כפר עכו ,תדע שהרי אדם קורא קריאת
חשבון אויף יעדע איינציגע קריאת שמע .ס'איז אין ישיבה איז דא א התחייבות. שמע שחרית וערבית וערב אחד אינו קורא דומה
נישט חלילה אז מ'האט פארפאסט און געגאנגען דער מגיד שיעור לויפט דאך אויך צו
ווייטער ,יעדע קריאת שמע איז א חלק פון זיין ווייטערע געביידעס ביז שיעור ד'? כמי שלא קרא קריאת שמע מעולם".
היינט האב איך שוין א דרייווער וואס איז דאך א פלא פון א גמרא ,אז א מענטש
שלימות האדם. האט חלילה איינמאל פארפאסט קריאת שמע איז
אין זוה"ק שטייט ווי די שכינה הקדושה און ברענגט מיך און טראגט מיך ,א יונגערמאן לשם עס ווי ער האט קיינמאל אין לעבן נישט געליינט
די גאנצע פמליא של מעלה טוען אפווארטן די
קריאת שמע פון א אידן .וואס דארף מען מער מצוה; ער דאוונט ותיקין .שבת גיי איך טאקע קריאת שמע?
זאגט דער מהרש"א דארט אויפ'ן פלאץ
פון דעם ! נישט ארום אזוי. מורא'דיגע דיבורים ,אז די כוונת הגמרא איז,
אויב דער מגיד שיעור קען דערציילן אן אז דער בכל יום ויום יהיו בעיניך כחדשים גייט
הגרמ״א שליט״א ביי א דרשה אינטערעסאנטע געשיכטע פון לויף די יארן ארויף אויף מצות קריאת שמע ,יעדן טאג איז עס
ווי א נייער קבלת עול מלכות שמים ,ווי א מענטש
ביים וועקן די בחורים? איז צום ערשטן מאל ממליך דעם אויבערשטן,
אין די צייטן פון ברך משה זצ"ל איז די איז ווי קען מען פארגעסן אזא זאך? ווען ס'איז
יעדן טאג ווי ניי פארגעסט נישט א מענטש ,אויב
ישיבה אמאל געפארן קיין מאנסי אויף שבת האט ער פארגעסן צו ליינען קריאת שמע איז א
סימן אז ס'קומט אים אן גרינג ,ממילא איז עס
שקלים און די בחורים זענען דעמאלט געשלאפן
ליידער כמי שלא קרא קריאת שמע מעולם.
אין ווילחאוויץ און איך האב דארט געוועקט צו קומט אויס פונעם מהרש"א אז ווען ס'קומט
צו קריאת שמע ,איז דער חביבות המצוה א חלק
זמן קריאת שמע .איז אבער געווען איין בחור פון דער עצם מצוה ,און אן קיין חביבות האט
ער נישט געליינט קיין קריאת שמע .דאס פעלט
(הר"ר שלום שכנא הי"ו בן הרה"ג ר' יהושע ליידער צומאל ,ווען מ'ווייסט נישט די חביבות,
נחמן בערגער שליט"א) וואס האט געהאט אן מ'האט נישט דעם קאך.
דער תניא איז מסביר אז א מענטש איז א
אכסניא אויף אן אנדער פלאץ און ער האט זיך בעל חומר און עס שלעפט אים צו תאוות און
נארישקייטן ,איז נישט מעגליך צו האלטן תורה
געזארגט וויאזוי ער וועט אויפשטיין צו קריאת ומצות געהעריג ,דארף מען האבן עול מלכות
שמים .וואס ברענגט אז א מענטש זאל האבן עול
שמע בזמנה. מלכות שמים? דער אויבערשטער האט רחמנות
געהאט אויף אידן האט ער געגעבן די מצוה פון
שפעטער האט ער מיר דערציילט א מעשה קריאת שמע ,וואס איז עול מלכות שמים צוויי
מאל אין טאג; קריאת שמע בייטאג איז משפיע
שהיה ,ווי ווען עס איז געקומען צו סוף זמן אויפ'ן גאנצן טאג און קריאת שמע של ערבית
איז משפיע אויף דער גאנצער נאכט .אזוי קען
קריאת שמע האט ער זיך גע'חלומ'ט ווי איך וועק מען האלטן תורה ומצות מיט דער ריכטיגער עול
אים אויף – און אזוי איז ער אויפגעשטאנען אין מלכות שמים און אז נישט איז א פראבלעם.
אויב מ'מעג פרעגן ,ווען און פארוואס האט
צייט .אז דער בחור האט עס געמיינט אמת'דיג זיך אנגעהויבן ביים מגיד שיעור די באזונדערע
אויפוואכונג און דאס וועקן צו זמן קריאת שמע?
האט ער געהאט סייעתא דשמיא. שוין אסאך יארן .זעט אויס אז דאס איז
צום שלוס ,וואס קען מען זאגן דברי עפעס וואס איך דארף מתקן זיין .ס'האט זיך
אנגעהויבן אין ישיבה ,איך בין ארומגעגאנגען
הגאון רבי מאיר אליעזר שליט״א ווערט געזען ביי א שיעור פון סאטמארער רבי׳ן שליט״א אין ישיבה גדולה קרית יואל אין די שטיבער און צומאל געזען א שוואכקייט
דערין און ווי דאס דארף גרויס חיזוק .ס'איז שוין
פארהאן בחורים וואס איך האב נאך געוועקט
ניסן תשע״ט 18
בעזהשי"ת
ל‰עמי˜ ביסו„ו˙ ‰חיים ‡‰מי˙יים
ווילט איר וויסען ווי אזוי מחנך
זיין דיינע קינדער/תלמידים זיי זאלןצוזיזייןיןשאטאיאלד?ץ??
האסטו געוואוסט אז דער דרך התורה בויעט אויף א מענטש
און ברענגט אים אסאך הצלחה אין לעבן??? אויב יא ווי אזוי???
איז יעדער נשמה די זעלבע ,אדער האט יעדער נשמה אן אנדערע
ספעציעלקייט??? אויב יא וואס איז מיין???
דאס און נאך אסאך אנדערע שאלות
בנוגע דער גרויסקייט פון א איד וועלן בס"ד קלאר ווערן ביי די
נייע סעריע פון שיעורים 'עם הנבחר' וואס וועט איבערגעגעבן ווערן דורך
המגיד המפורסם
הרה"ג ר' אברהם אבא לעזער שליט"א
יו“ר מכון להעמיק
וועלעכע איז באוואוסט מיט זיינע געשמאקע אינטערעסאנטע שיעורים
דורך אראפברענגען טיפע עניינים עס זאל זיין שוה לכל נפש
הפעררטדד9י.נס2ייtעxשסeעל2רי2מע52פ.הון80שה4י.ע8או1רי7טםלאויייףןדי
השיעור נתנדב לע"נ הרה"ג ר' שלמה זלמן ב"ר אלימלך ז"ל
ניסן תשע״ט 20
ווי אזוי קענען מיר ארויסגיין פון
אייגענעם עבדות? א חירות'דיגן
שמועס מיט בארימטן בעל מחשבה
און מחנך הגאון רבי שלמה אשר
טויבער שליט"א ,מרבני "לבלר"
הרב שבתי הורוויץ
עבדופוןת
צוחירות
רבי שלמה אשר בוויען ומצודתו פרוסה ...הרב רבי שלמה אשר טויבער ,פון
וועמענ'ס מאנאטליכע קאלום די 'לבלר' ליינער אלוועלטליך האבן הנאה און שלינגען מיט דארשט די
דברי מחשבה ,וויילט אין די יעצטיגע ערב פסח טעג אינעם עיר התורה בארא פארק.
אויב רבי שלמה אשר איז פארנומען ארום דעם יאר מיט די אלע וואס קומען קלאפן אויף זיין
קלאמקע ,אנפרעגן און נהנה זיין בעצה ותושיה ,איז ווען דער גאסט טרעט ארויף אויפ'ן אמעריקאנעם
באדן ,נאך אין לופטפעלד ,קלינגט שוין דער אמעריקאנער טעלעפאן פון אחינו בני ישראל וואס
לעכצן זיך צו טרעפן ,שמועסן און זיך דורכרעדן מיט דעם עדין הנפש ואציל הרוח ,דער נועם הלבבות
והמידות >>> .
ניסן תשע״ט 21
איז דער שליסל ארויסצוגיין? א מענטש איז בשעת וואס רבי שלמה אשר האט
אמאל פארשפארט אין א מצב און ער פרובירט אויך געלערנט חכמת תורת הנפש אויף א
ארויסצוגיין .די טבע פון א מענטש איז ,כך מנהגו פראפעסיאנעלן אופן צו ארויסהעלפן אידן אין
של עולם ,אז רוב מאל ווען א מענטש געפינט זיך אלע סארטן מצבים ,טוט ער אבער זיך נישט
אין א ביטערער לאגע וועט ער זוכן די ערשטע אוועקרירן פונעם דעת תורה און האט אלע יארן
זאך וועם ער קען באשולדיגן מיט זיין פראבלעם אנגעהאלטן א שטארקן קשר מיט גדולי הדור
פון וואס ער ליידט .און אז אנדערע מענטשן וועלכע זענען באהאוונט אין אט די תחומים,
זענען שולדיג אין מיינע פראבלעמען ,דאן מוז וואס על פיהם יצא כל דבר ,און מיט א שטארקן
איך דאך זיי טוישן ...און דאס קען מען נישט .עס "געפילטערטן" מהלך ,אנע טעאריעס ,טוט ער
איז אוממעגליך .נישטא א מציאות צו טוישן א
צווייטן מענטש .דער איינציגסטער וועמען עס ארויסהעלפן אחינו בני ישראל.
איך ,דער שורות שרייבער ,צייל זיך אויך
איז יא מעגליך צו טוישן איז ,נאר זיך זעלבסט. צווישן די אידן וועלכע לאזן נישט רבי שלמה
דעריבער ,ווען א מענטש געפינט זיך אין א אשר צורו .גאנץ אפט וועלן מיר זיין מיט אים
שווערן מצב ,די ערשטע זאך וואס מען דארף אויפ'ן טרייבל איבערצושמועסן איינס פון די
וויסן איז :פרוביר נישט צו טוישן א צווייטן, פארלאפענע ארטיקלען אין לבלר ,אדער איבער
ווייל דו קענסט נישט! און אויב זאלסטו פרובירן ווייטערדיגע פלענער אין דער צוקונפט בס"ד,
דאס צו טון וועסטו נישט מצליח זיין .דו וועסט אויך באקומען מיר פון אים חיזוק צו אנגיין
נאר ווערן מיד און צעבראכן .פונקט ווי ווען א מיט דער עבודה ,אנערקענענדיג די מעלה
מענטש וויל בויערן א לאך אין א שטיינערנע פון א פלאטפארמע "וואו זאכן ווערן געשריבן
וואנט ,מוז מען ניצן די ריכטיגע געצייג און כלי
מכשירים ,אנדעם וועט קיין לאך נישט ווערן, אמת'דיג ,תורה'דיג און אויסגעהאלטן".
און אפגערעדט אז דיינע הענט וועלן צעבראכן מיט עטליכע הייליגע מחשבה ספרים
און מיט א בויגן וואס אנטהאלט עטליכע
ווערן... פארגעשריבענע זאצן פון די פארלאפענע 'נקודה
דאס איז דער ערשטער יסוד :פרוביר למחשבה' ארטיקלען אין די הענט ,פארקירעווען
נישט צו טוישן א צווייטן און פרוביר נישט צו מיר אונזערע טריט אינעם הערליכן ספרים שטוב
וועלכע איז שוכן כבוד אין דער צייטווייליגער
באשולדיגן א צווייטן. אכסניא אין בארא פארק ,און מיר הייבן אן די
וואס דארף דער מענטש יא טון צו נאכט ,איבערהאקנדיג רבי שלמה אשר פון זיינע
ארויסקריכן פון זיין מצב? פארטיפענישן.
דא קומען מיר צו דעם צווייטן יסוד .דער
מענטש דארף אנערקענען' :איך' האב א כמעט אראויייעגסבגעדיוניןתעםפון
אומבאגרעניצטע און גאר מאכטפולע בחירה
וואס נאר 'איך' קען טון ,און נאר איך קען טוישן לאמיר אנהייבן מיט דער פראגע וואס האט
מיין מצב אין וועלכן איך געפין זיך .ווי אזוי קען א שייכות מיט'ן יו"ט של חירות אבער גילט
אויפ'ן גאנצן יאר :ווי אזוי גייט א מענטש ארויס
'איך' טוישן מיין מצב?
די מערסט פארשטענדליכע משל וואס פון זיין אייגענעם עבדות?
איך ניץ אלעמאל איז ,א פארשלאסענע טיר. דער חילוק איז נישט 'וואס מען טוט' ,דער
איך וויל אריינגיין אין א צימער און די טיר איז
פארשפארט .איך נעם ארויס א שליסל ,אבער חילוק איז 'ווי אזוי מען נעמט דאס אויף'.
עס איז נישט די ריכטיגע .וויפיל מאל וועסטו דאס מיינט ,די פראגע איז טיילמאל א
פרובירן צו עפענען דעם שלאס מיט דעם פראגע מיט וועלכע מענטשן מוטשען זיך יארן;
שליסל? איין מאל ,צוויי מאל ,אבער אז עס גייט צען ,צוואנציג ,דרייסיג און אפילו פופציג יאר
נישט ,נאך צוויי דריי מאל פרובירן ,איז דא צוויי מוטשען זיי זיך מיט געוויסע זאכן ,זיי ספראווען
אפציעס :אדער גיי זוך דעם ריכטיגן שליסל, זיך כסדר דערמיט און זיי פארגעסן אז זיי האבן
אדער ,הער אויף פרובירן! די אייגענע בחירה ארויסצוגיין דערפון.
א מענטש וועט קיינמאל נישט זאגן :ווי לאנג די פראגע איז נאר ,מען דארף וויסן ,וואו
איך ברענג נישט דעם ריכטיגן שליסל ,לאמיר
כאטש ווייטער פרובירן מיט דעם שליסל ...וואס
וועט פאסירן? די טיר וועט זיך נישט עפענען און
דער שליסל וועט זיך נאך צעברעכן...
ניסן תשע״ט 22
"אאיפזרפיעירריעיטר?!אאיקדע": זאכן ארבעטן נישט ,דאן זוך א צווייטע לעזונג. ווען א מענטש געפינט זיך אין סיי וואספארא
טאמער וועסטו היינט טון דאס וואס דו האסט פראבלעם ,אויב האט ער נישט דעם ריכטיגן
פארהאן אזעלכע וואס זוכן א היינטיגע געטון נעכטן ,דאן וועסטו היינט באקומען די שליסל ,האט ער נישט וואס צו ווייטער פרובירן
סארט "חירות" דורך זוכן צו מקיל זיין ווען זעלבע רעזולטאטן ווי נעכטן .גארנישט וועט זיך מיט'ן זעלבן אומריכטיגן שליסל .קודם וועט ער
אימער שייך ,אלעס על פי תורה ...קלערנדיג נישט אזוי ארויסגיין פונעם פראבלעם .ועוד ,דו
אז ער איז מער 'בן חורין' ,א פרייער פויגל ,ווי נישט טוישן. צעברעכסט דיך .דו ווערסט אלץ מער און מער
דער יונגערמאן וואס זיצט פארשפארט און טון נאכאמאל די זעלבע זאך ,נישט .אבער
הארעוועט על דרך התורה .וואס קענט איר זאגן וואס יא? א מענטש איז אין אן ענגן מצב און ער צעבראכן.
ווייסט נישט די לעזונג ווי אזוי זיך ארויסצוזען געדענק דעם אייזערנעם כלל :אויב דו האסט
דערויף? דערפון .ווי אזוי קען ער וויסן וואס דער א פראבלעם און דו גייסט היינט טון אקוראט די
זיכער איז דאס נישט קיין חירות ,נאר פונקט זעלבע וואס דו האסט פרובירט געטון ,פארוואס
פארקערט .איך וועל דאס ערקלערן זייער פשוט. ריכטיגער שליסל איז? זאלסטו קלערן אז דאס גייט ברענגען אנדערע,
אין דער וועלט איז פארהאן אן אויסשפראך וואס איידער דער מענטש זוכט דעם ריכטיגן
ווערט גענוצט אויף איינעם וואס איז נישט קיין שליסל דארף ער צום ערשט וויסן ,ביז אהער איז פרישע רעזולטאטן?!
שומר תורה ומצוות ל"ע :ער איז א פרייער איד. נישט ריכטיג .ווי די חסידישע ספרים זאגן ,סור וויפיל מאל קען מען הערן א מענטש זאגן:
מרע ועשה טוב ,אבער די ספרים זאגן אז עשה איך האב שוין טויזנט מאל פרובירט צו טון דאס
שוין אמאל געהערט דעם אויסדרוק? טוב איז צומאל בעפאר דעם סור מרע .קודם טו און דאס און עס ברענגט נישט קיין רעזולטאטן!"
ווען מיר זענען געווען קינדער און מיר האבן וואס איז וויכטיג ,נאכדעם וועסטו צוריקגיין צו אז דו האסט שוין טויזנט מאל פרובירט און
געוואוינט אין מאנסי – היינט איז שוין מאנסי ס'האט נישט געארבעט ,טא ,פארוואס מיינסטו
בליעה"ר טאקע כמעט אן עיר שכולו תכלת, תשובה און די פארשידנארטיגע תיקונים. אז ביי טויזנט-און-איין מאל וועט דאס יא
אבער אמאל זענען געווען גאר אסאך וועלכע אבער ביי אונז ,סור מרע מיינט לאו דוקא אנהייבן ארבעטן? די זעלבע פעולה וואס דו
זענען נישט געווען קיין שומרי שבת ,אסאך נישט רוחניות ,נאר :א זאך וואס ארבעט נישט ,טו האסט נעכטן געטון וועט נישט פלוצלינג היינט
פרומע אידן – פלעגן מיר דורכגיין א לאנגן וועג דאס נישט נאכאמאל .האסט א פראבלעם מיט אנהייבן ארבעטן! אנשטאט הייב אן זוכן און
אויפ'ן וועג צום ביהמ"ד ,און אפט פלעגן מיר עפעס? האסט עפעס פרובירט און ס'האט נישט
זיך אנרופן "דא וואוינט א פרייער איד!" ,למשל, געארבעט ,דאן טו דאס נישט מארגן נאכאמאל. פרובירן פרישע מעטאדן!
אז מיר האבן געזען ווי זיי פארן שבת מיט די חברותא'ס און מגידי שיעור קען מען נישט "אבער כ'זע נישט קיין נייע מיטלען וואס
קארס .פלעגט אונז מיין טאטע [הרב רבי עזריאל טוישן! זעסט דאך אז דו טוישט כסדר חברותות איך שפיר אז איך קען טון!" הערט מען מענטשן
לרפו"ש] אלעמאל זאגן :ער איז א געבינדענער פון אלע סארטן און נאך אלעם בלייבסטו שטעקן ווייטער זיך פאר'עקשנ'ען .האסט נישט קיין
מיט דער זעלבער פראבלעם .אלא מאי ,וואס יא? נייע וועג? פיין ,אבער 'דאס' וועט זיכער נישט
מענטש – מיר זענען די 'פרייע אידן'! ארבעטן! א זאך וואס ארבעט נישט – טו נישט!
וואס איז דער חילוק צווישן א פרייער טויש דיך זעלבסט! דו ווערסט נאר מער מיד און צעבראכן דערפון.
מענטש און א געבינדענער מענטש? דער חילוק נאר 'דו' ביסט דער וואס קען זיך זעלבסט נאר וואס דען ,א מענטש וועט פרובירן
פון פריי און געבינדן איז ,צי איך קען טון וואס דורך און דורך און 'נאר' דו קענסט ניצן דיינע צו ניצן איינמאל און נאכאמאל אן אומריכטיגן
איך וויל אדער נישט .וואס איך וויל באמת .דער אייגענע כוחות ארויסצוקריכן פון דיין מצב, שליסל צום ריכטיגן שלאס אדער א ריכטיגן
אויבערשטער האט אריינגעלייגט אינעם מענטש און קיינער אין דער וועלט קען דיך נישט שליסל צום אומריכטיגן שלאס .אבער אנהייבן,
א טבע אז ער האט ליב צו טון וואס ער וויל, צוריקהאלטן און שטערן .דאס איז אלעס דער אונטערנעמען א פרישן לעזונג און מהלך,
און דאס איז אפילו ביי נארישקייטן .מ'קען זען צונויפפארן דעם פראבלעם מיט איר לעזונג,
ווי צוויי אידן אין ביהמ"ד זאלן זיך טענה'ן צי רגע וואס דו ביסט מחליט אז דו קענסט. דאס איז שוין זייער שווער פאר א מענטש.
דער פרעזידענט פון די פאראייניגטע שטאטן פארוואס? ווייל דער נאטור פון א מענטש איז
איז א גוטער מענטש אדער נישט; אדער ,צי זיך צו פאר'עקשנ'ען מיט זיך און נישט וועלן
אין האנג-קאנג שנייט יעצט אדער נישט ...איין נאכגעבן .אבער איינמאל מען וועט אנערקענען
יונגערמאן וועט זיך אנרופן :אין האנג קאנג קען אז די ריכטיגע הצלחה שטעקט אינעם ריכטיגן
שנייען צען אינטשעס שניי אויפאמאל .דער שליסל ,דאן וועט ווארשיינליך בס"ד אנקומען
צווייטער וועט טענה'ן :קען נישט זיין! דער
ארטיגער קלימאט ערלויבט דאס נישט .מ'וועט אויפ'ן האריזאנט פרישע רעזולטאטן.
זיך ארומ'טענה'ן איבער א מציאות צי עס קען דאס איז א נקודה וואס עס איז גאר שווער
שנייען אין האנג קאנג אדער נישט ,ביז זיי וועלן פאר מענטשן צו דערהערן און ארבעטן דערמיט.
זיך בייזערן איינער אויפ'ן צווייטן ,ווען ביידע פון ווען א מענטש איז אין אן עבדות ,אין א
קלעם ,אין א ביטערער לאגע ,אין סיי וועלכער
די וויכוחים איז נישט רעלעוואנט... הינזיכט ,מיט בני ,חיי ומזוני ,בין אדם לחבירו
ובין איש לאשתו ,א בעה"ב מיט ארבעטער,
א תלמיד מיט זיין רבי'ן און א בחור מיט זיין
מגי"ש ,א.ד.ג .ווען דו האסט א פראבלעם און
ניסן תשע״ט 23
געצווינגענער און געבינדענער .פונקט ווי ווען דו אליין וואס איז פשט פון דער מאדנער ערשיינונג? למאי
בינדסט צו דיין שיך; דו ביסט טאקע געבינדן ,אבער דו נפקא מינה פאר צוויי יונגעלייט אין א ביהמ"ד אין בארא
האסט דאך דאס געוואלט צובינדן! דו האסט פארשטאנען פארק צי עס קען שנייען אין האנג-קאנג אדער נישט?
אז פאר דיר לוינט זיך אז דיין פוס זאל זיין געבינדן אין פארוואס נעמען זיי די טעמע אזוי ערנסט? נאר ,דער
אויבערשטער האט אריינגעלייגט אין א מענטש א נאטור
דיין שיך... אז ער וויל זיין גערעכט מיט וואס ער האלט .ווען איך
דער אזויגערופענער "פרייער מענטש" האט נישט האלט ביי מיר אז אין האנג קאנג שנייט און דו קומסט
קיין זעלבסט קאנטראל אויף זיך! ער האט נישט די כוחות מיר זאגן אז נישט ,איז נישט דער פשט אז עס איז מיר
הנפש צו זאגן :ניין! די רגע ער וויל עפעס וועט ער דאס בעצם א חילוק אויב עס שנייט דארט אדער נישט ,נאר,
אויספירן אן קיין אפהאלט .ווייל ער איז אזוי שטארק דו פרעגסט מיך אפ ,דו פרעגסט אפ וואס 'איך' האלט.
געבינדן ,אזש ער קען זיך נישט צוריקהאלטן פון דאס
אויספירן .דאס הייסט אז איינער טוט אים קאנטראלירן. דאס שמעקט נישט פאר א מענטש.
און דאס איז דער חילוק צווישן א פרייער מענטש און
דאס הייסט דען פריי?
א קליינע ביישפיל ,דער גוי ווייסט אז מארגן מוז ער א געבינדענער מענטש.
זיין ביי דער ארבעט ניין אזייגער אינדערפרי .ער האלט לאמיר אייך פרעגן ,רבי שבתי :איר ,למשל ,זענט
יעצט הארט פאר'ן גיין שלאפן און עס פאלט אים ביי, אהערגעקומען היינט אויפדערנאכט מיט'ן ציל צו כאפן
עס כאפט אים א נערוו ארויסצוגיין ערגעץ ,אדער קוקן א שמועס פאר די קומענדיגע שטיק צייט (לאמיר זען ווי
טעלעוויזיע וכדומה ביי זיך אין צימער .ער ווייסט זייער לאנג ס'וועט נעמען )...יעצט ,לאמיר זאגן אז איך נעם א
גוט אז אויב וועט ער דאס יעצט קוקן וועט ער זיך נישט שטריק און איך בינד דיך צו ארום דעם בענקל .זיכער
גיין לייגן שלאפן פאר א שעה צוויי ,און דאן וועט זיין וועט איר מיר זאגן :אנטשולדיגט?! וואס בינדט איר מיך
מארגנדיגער טאג זיין א געשאכטענער .אבער ,ער האט צו צום בענקל?! אפילו אויב איך זאל דיר פארזיכערן אז
נישט קיינער וואס זאל אים אפהאלטן און זאגן ניין .דאס נאך א שעה וועל איך דיך אויפבינדן ,וועסטו מסכים זיין
מיינט פריי?! ער איז דאך נעבעך שוין איימאל געבינדן! דא צו זיצן צוגעבינדן צום בענקל פאר א שעה? זיכער אז
די רעדע דא איז בכלל נישט ווען איינער איז אן נישט! פארוואס? זייער פשוט :איך בין א פרייער מענטש!
אדיקט צו עפעס ,דעמאלט איז אפגערעדט אז דער און איך וויל האבן די ברירה צו קענען זאגן "ניין" נאך
אדיקט איז נישט קיין בן חורין ,נאר אפילו צו סתם רצונות א האלבע שעה און זיך פון דא ארויסזען .אויב ביסטו
און תאוות אויב האט מען נישט דעם רויט לעמפל וואס צוגעבינדן ווערט אוועקגענומען פון דיר די בחירה,
זאל אים אפהאלטן ,קען דאס לעבן גיין א גאנג. האסט נישט די אפציע צו זאגן ניין.
דער חובות הלבבות זאגט ,אז די כוחות הנפש פון דאס גלייכט נישט דער מענטש .ווען א מענטש האט
זאגן ניין ווען מ'דארף זאגן ניין און יא ווען מ'דארף זאגן א תאוה צו עפעס ,עפעס גלוסט אים ,ער וויל מער מקיל
יא ,איז אזוי ווי א מוסקל .פונקט ווי די מוסקלען פון א זיין אין געוויסע זאכן ,נישט קיין עבירות ח"ו פארשטייט
מענטש ,ווי מער מ'ניצט דאס אלץ שטערקער ווערט דאס זיך ,נאר ער וויל האבן אן "איזי לייף" ,דאס באדייט אז
און ווי ווייניגער מ'ניצט דאס אלץ מער אפגעשוואכט אזא איינער האט נישט קיין זעלבסט קאנטראל .פארוואס
ווערט דאס .פארהאן מענטשן ,די זעלבע בשר ודם ווי וויל ער לעבן א "גרינג לעבן"? ווייל עס איז אים שווער
איך און דו ,קענען אויפהייבן וואג פון הונדערטער פונט. צו זאגן ניין! ער קען נישט זאגן ניין פאר זיך אליין .דאס
פארוואס? ווייל זיי האבן אסאך געניצט זייערע מוסקלען
באדייט א געבינדענער מענטש אין פולן זין פון ווארט.
און דאס טרענירט. ווידעראום ,א געזונטער מענטש האט נישט קיין
די זעלבע ,א מענטש וואס טרענירט זיינע מוסקלען פראבלעם צו זאגן :ניין ,איך וויל דאס נישט טון (ווייל
צו קענען זאגן ניין ווען עס פעלט אויס ,דער איז א
פרייער מענטש ,וויבאלד דורכדעם ואוס זיינע מוסקלען איך ווייס אז עס איז נישט גוט).
ווערן פארשטערקערט באקומט ער די שטארקע כוחות! איינער וואס איז נישט קיין שומר תורה ומצוות און
געט זיך נאך וואס אימער זיין הארץ גלוסט ,פארמאגט
דער איז א פרייער מענטש! נישט אין זיין לעקסיקאן דאס ווארט ניין .דאס מיינט אז
שואויזערקיאיוןןספתרייירלהיך ער איז נישט בעה"ב אויף זיך ,ער איז געבינדן.
קענט איר ברייטער ערקלערן די פרייהייט פון אן
וויאזוי קען מען לערנען א מענטש צו שפירן גליקליך ערליכן איד לעומת די געבינדנקייט פון דעם פארקערטן?
מיט זיינע חיובים? מיר אידן זעלבסט האבן בוחר געווען צו היטן די
תורה און מקיים זיין די מצוות .מיר ווילן דאס .די רגע
א זאך קען אמאל זיין גאר ,גאר שווער פאר א מענטש, וואס מיר ווילן דאס זענען מיר נישט געבינדן ,וויבאלד
מיר טוען וואס מיר ווילן .דאס מיינט ריכטיגע פרייהייט.
דעריבער איז דער שומר תורה ומצוות נישט קיין
ניסן תשע״ט 24
בס״ד
איד'ן
אמונה פשוטה
ו ובנביניייששששככרריויודדעיעיםם
בנההדמושבְעובישאנל'הרבהתלרעגרדיבמּמומושבְעבאוומישהואלבהלייד'ולׁךרָבעתנתהלרעקגריבכמוּאומשדבעעבאומר'המיולהידבַהציידוושלןלׁךָעמלתנהמ,הבקולכובאקקשהדבעקיעםר'ינמיוםהידוַצסוהשןרלומלעמ,והעטבוזומלהבדקקתהּקייעםאטטודינאְולםוסכההורתותםבעועטולרולזהמהדורתאּמביעיאטוטודהאוְלרחשכה,רואחתפי"תיםּבזרמולרומלּשהִנורהאיההמכבכפיולפיתאהורחישהקלְלז,ראחפני"יָּ,עזםארממבנומוּשִנתעבהךיההיהכוכ"פלפישתאיויהקרלְלזהאעלהנתרלנָח,עםאמתּכבנאלוייאתידועבךההיולְדא"צמישּיוורולהמאאעלהה-תרלנְחשְַׁרתּכאלמהישיאידושהבשדלְדללאושיצתמיּהצֵבהוּוָלמאה-מוְיכשאבְׁששַרעקמחמעטהשאִּיבתשיכ,בשדוללושכיׁתלוהוצקֵפבתהּמרָלעלמוויכשאבאשוששילעקלרצּירחמעטומאִּיבתיכתו,ווןכׁגלוַםֱוקפתתאמערםבםאהולעלבוששאאשחו,שמילגלרצְְּיירומלתווווההלןָגלַםֱקשמתמיאעםאבמתםאּהוהבמשאואׁח,שמאנגתְְיָמלשהֹבהוומונההלבאחשָולמעקּששממיתהיאמתוּלהמרעיאוחאׁדאאנתהתלָמתושאההמבֹה:ומנקבארחְשיואמיככרעּשִחתוהגייולֹיירעחקיקבאחכְֶדואמתהללתומאהיממש:היםקארְאילמראיככרא,ללִחוגצְיייֹיילגהאחקקלתבכֶַאְוןמיסללמימחשישדהאציֹ,םאא,םַפלמִראו,אלסליּךמצְליםרייבלגיהאלתדקוהַאןשליסלבניבחימיֹשדאנצנֹ,אח,ווםַפִעםוואסכיּלךאומחלֶלםר.יבאמינודקקחוחההישלָדבניבותכמםיֹשהננלאחאוור-יכעםופהכדלאוחֶׁל.וָמאממנויםקחחההיהרהָדוהתֹשהוהממכםשהרלרמנאֵבר-י"לכרנפהדוׁו.וכָתתממתמתהי:םהההכִריהטמהאֹשהוהממיקההרלרמנברֵבמא"לירנ"לותו.מכיתתהמתתוהא:עֱׁהכוִיטהמ.אםזלעיקהומהוןלרברמאמשמאייה"ֹליֻתמכיותאהלואמתהעֱִׁוּלימהְוה.םעזלעומלאוִבןר.ממאמתשניםטצהיֹ"וחחרשיְֻכקהותיאלמתיההִהּלוימרְוהמעכראלאאִטרבבה.מּתְרנםשהםלט,צי"רווחחרשזְקהיצומ"ייהתהבורומווְּ.כאראילאטרכבההוּבְרםשתהלאד,ארוּזעלמצוהתשומ"יתסדה,בוווווְוּ.גאחילתוכּהופמבתאאדולאּלאבִעלקמהתלשווטלשסדהכ,ויוואגנצחתלתשוממםֹּפעלמיאוולהוהוטלאהבבִקבלוׁטלשמנכויהאכנצתתלשממנתםֹטשעליוהוהוטיההעבלב'ׁ.מנההוה.כת.נתטשיהעל'.הה..עיעניךנךהלהלאאללאאמומנונהה
ממתתחיחיליליםםללההחיחויותתאאתתההאאמומנונהה
מצמיצעייעםיםעבעוברוךרךאתאתהבהיבאיוארוירםיםהמהתמותקויקםיםביוביתורתר" "עועזווז וההדרד"ר" מממלמכלתכתהתהותרוהרה
יעייעדיודוהלהולמודמידםי,ם,שהשסהפסרפרבבביבאיוארוורוהפהכפםכםלמלעמיןעינןונבועבע" "בנבינייישששכשרכ"ר" עלעלספסרפירי
שלשלחכחמכהמהמחמייחיהיוהמומשמשחמתחתדוודוקואקאמתמותךוגךןגןהאהמאונמוהנההפהפשושטוהט.ה.מגומוגןווןהמההמדהודרוורתות
המהפמופאוראורתותבתבמתיממיומתותההשלשילמיומתותמתמאתיאמיימםיםעצעמצםמםלכללכנלפנפששהמהבמקבקשתשתעועדו.ד.
חיחיייםםששללתותוררהה
אלראהה״רבה:ש״יב:4ג05045ב70-ח3-0נ7ו4י(3ו1(84ת| 1)78ה)7א|סיראפויפררוהיפ6הם167ה1-07מ06ו860-ב8-80ח-80ר-2ו-240ת444 מרכז הזמנות1781080.4-2327-.5050-5646 :
רב" איז דער וויכטיגסטער מיטל כדי די אלע מחשבות אבער ער וועט זיין מורא'דיג פרייליך און צופרידן דאס
זאלן ארויסגעברענגט ווערן מן הכח אל הפועל. צו טון.
לאמיר זיין אויפריכטיג .א זאך וואס איז וויכטיג פאר חתונה מאכן א קינד איז גאר שווער בפועל ,עס
א מענטש האט ער צייט דערפאר .יעדער ווייסט דאס. קאסט שווערע כוחות און שווערע געלטער .איז אבער
מען רעדט דא נישט פון אוועקגעבן אכט שעה א טאג דער מחותן פרייליך ווען ער טאנצט מיט'ן חתן? אוודאי
פארדעם .אז א מענטש מאכט זיך א צייט צו לערנען, יא! מער פרייליך און דערהויבן ווי א גאנץ יאר .איי ער
אויפבויען די נויטיגע ידיעות ,וועט ער וויסן וואס ער איז דאך אויף נעכט ,ער טאנצט ,ער שוויצט ,די פיס טוען
האט צו טון .דאס איז די ערשטע זאך .א מענטש מוז וויסן אים וויי ,ער מאכט זיכער אז אלעס זאל קלאפן און דאס
וואס איז ריכטיג .הייב אן באקענען זיך זעלבסט ,הייב אן איז גאר ווייט פון גרינג? פיזיש איז עס טאקע גאר שווער,
קענען דיינע אינטימע כוחות הנפש ,ווייס ווער דו ביסט.
עס איז טאקע א גרויסע אריכות דאס צוצונעמען אבער גייסטיג איז ער דערהויבן ביז גאר.
"סטרעספול" איז נישט קיין סתירה צו פרייליכקייט,
אויף קליין געלט ,אבער מיר רעדן פונעם "יסוד". אויב איך וויל די שוועריגקייט און איך האב הנאה דערפון.
אונזער רעדע יעצט איז נישט פון מחשבות ,נאר דערפאר קען דער וואס מאכט שווערע פיזישע איבונגען
ידיעות .איך קען נישט נעמען א ספר און געבן א האק שפירן דוקא א גרויסע הנאה און דערפאר קען דער
דערמיט אויף דיין קאפ און דער גאנצער ספר זאל יעצט סאלדאט וואס גייט דורך ביטער-שווערע טרענירונגען
זיין אין דיין מוח כמונח בקופסא .דו מוזט דאס לערנען, שפירן דוקא א געוואלדיגן סיפוק .א שוועריגקייט וואס א
הערן און זען .אויף דעם האט א מענטש א קאנטראל. מענשט וויל איז "פרייהייט" .טראצדעם וואס ער ארבעט
אויף אלעס וואס איך ווייס האב איך א קאנטראל ,איך ביטער שווער ,איז ער אבער פריי ,ער טוט דאס וואס ער
האב דאס אריינגעלאזט ,אדער במזיד אדער בשוגג,
אבער איך האב דאס אריינגעלאזט .גארנישט איז נישט שפירט פאר ריכטיג.
אריינגעקומען באונס .נישטא אזא זאך .קיינער קען נישט איש כל הישר בעיניו יעשה" .איש" ,ווער איז א
אריינצווינגען א ידיעה און קיינער קען נישט אריינלייגן געזונטער מענטש? "כל הישר בעיניו יעשה" ,א מענטש
וואס אלעס וואס איז ביי אים גראד און אויספירבאר,
אין דיין מח עפעס וואס דו ווילסט נישט אריינלאזן. דאס 'וויל' ער און דאס טוט ער ,ער איז פריי .ווידעראום
די צווייטע זאך אויף וואס מיר פארמאגן דעם דער חילוני ,דער גוי ,און להבדיל דער וואס זוכט זיך
פולסטן קאנטראל ,איז אויף דאס וואס מיר טוען .יעדע פשוט מקיל צו זיין ,אט די קולות איז שטערקער פון אים.
זאך וואס א מענטש טוט האט ער א בחירה .נאר אויף פארוואס וויל ער די קולות? וויייל ער איז נישט בעה"ב
די הרגשים האט א מענטש כמעט נישט קיין בחירה .און אויף זיך .ער האט נישט די מעגליכקייט צו טון אויספירן
פונקט ווי א מענטש האט נישט ליב ווען זיינע געפילן דעם "ישר בעיניו" .ער קען נישט זאגן ניין .אפילו ער
קאנטראלירן אים ,די זעלבע האט ער נישט ליב ווען א וויל און שפירט פאר וויכטיג צו טון געוויסע פעולות,
ווערט ער אבער דערפון צוריקגעהאלטן און האט נישט
צווייטער קאנטראלירט אים. די מעגליכקייטן דא אויסצופירן ,וויבאלד ער איז דערצו
צום שלוס ,א ווארט פאר די "לבלר" ליינער איבער געבינדן לויט זיינע געוואוינהייטן פון וועלכע ער קען זיך
דערגרייכן חירות? נישט אפגעוואוינען.
קען דיך .ווייס ווער דו ביסט .דאס איז די אונטערשטע נישט יעדער האט א פאטער ווי הגה"ח רבי עזריאל
שורה .ווייס וואס דו קענסט און וואס דו קענסט נישט. שליט"א ,וואס זיינס א קינד האט געוויס מיום עמדו על
אט די ידיעה אליין ,די קלארקייט ,נישט האבן א בלבול דעתו זוכה געווען צו הערן דברי חכמה .ווי אזוי קען א
און צעמישעניש ,איז קריטיש .צעמישעניש צעברעכט א געווענליכער מענטש זיך אויפבויען און לעבן מיט א
מענטש .איידער דו טוסט עפעס ,ווייס ווער דו ביסט. קלארקייט ,אז ווען עס קומט צו א מצב ווען ער שפירט
אזוי גייט מען ארויס פונעם אייגענעם עבדות .דאס איז
דער ריכטיגער שליסל צו עפענען די טויערן .ווי מער אינעם עבדות נעץ זאל ער שנעל קענען ארויסקריכן?
מ'הייבט זיך אן קענען ברענגט דאס מער אן אינערליכע מיר האבן א געוואלד מיט חסידישע ספרים און ספרי
צופרידנקייט און דער מענטש ווערט שטאלץ און זיכער מוסר ,וואס ווען מען לערנט דאס בעיון בויט דאס אויף
א מענטש .נעם ,צום ביישפיל ,א ספר ווי מאור ושמש,
מיט זיך. ערבי נחל ,וואס ווען מ'לערנט דאס בעיון ,כסדרן ,בויעט
ווען כלל ישראל איז ארויס פון מצרים ,מעבדות עס אויף א מענטש .און אז מ'וויל גיין עטוואס טיפער
לחירות ,האט דער אויבערשטער געזאגט 'ישראל אשר האבן מיר אין אונזער ספרים שאנק די ספרי שפת אמת,
בך אתפאר' ,איך בין שטאלץ מיט ענק .ווייל ווען א ספרי מהר"ל ,וואס אויב א מענטש איז זיך אין זיי מתעמק
מענטש איז אין חירות ,ער ווייסט ווער ער איז און וואס קען ער זיך דורכדעם גאר שטארק בויען און פארמאגן די
זיין ציל איז ,אזא מענטש האט א שמחת החיים און איז א
ריכטיגע אויבנדערמאנטע שליסלען.
ריכטיגע פראכט . און איבריג צו זאגן אז דאס וואס חז"ל זאגן "עשה לך
ניסן תשע״ט 26
בשורה
טובה
דעליוועריבייביאלייייגעעראולבדןשןואושבנעחקוועלללדמרשט-מיטדיהיים
סערוויסצאלטאירביליגעראין דער ּפאסט
ערהאלט דעם "מאמענט" וועכנטליך
צאלט נאר
$4.98״לבלר״
און איר באקומט,ּפער נומער בןיעצדוע ובואאךקומען,סוב ַסא נקורמיעיר יעצט קענט איר
זשורנאל-דדצעועםםאיי״חעמוָראדמטיעשנר׳ יטל״עידדכעןעולויתואווךעררהט
. אויסגאבעס12 פאר$100 פאר אן אּפצאל פון,קעסטל-צוגעשיקט צו אייך אין ּפאסט
אברוופסךעצקיאמריעייסיעטברעט5ווק4סאדHC3בBOAEMDLEFLOepm@:mhRaMoaDiF7nliOAtleA1:o:XMsV8:7u5.E1.Eb47.98sN1#3.c2892rTB.02i89be7M82e.dB.83@3fARo.333GrmO4d34AO7o4A7mK8ZEvxLeIetY.NEn.2Nt2EXm0N.7|OaT#YgfR.aaB1x2G1zr:2ion71o1e1k.8oly.r9ng2N8Y.313142811
SOuPbTsIcOriNbeA! $$214090fofro1rY1E2AIRssues of Lavlor SubscOriPbTeI!ON B RLIaSvKlorFSRuEbEscTripRtiIoAnsLare processed via
5 0 i s s u e s - o n l yI w$ 4o.u9l8d plike er tios ssuubescribe for SrIuewbceosicuvrledib2leikW! eEtoEKsuSbrmFseRcogrunEiltbaEhrel.yUtiSnoPtMShemowmaieleeankntdofMwitislal gpbuaebzmliinsahielien&dg.out
I would like to su1b2scisrsibueestoofM"Loamvleonrt". Magazine. Cancel anytime during the first 2 weeks and you won't be charged.
After 2 weeks you'll be charged $249 for 1 year (50 issues).
SFautRbtEhsEecBernOidNbyUeoSu!:rOfirnstthyiesaprl'sansuybosucrwipiltligoent. additional 3 free issues
Name _____________________________________________________________________ Tel ___________________________
Email__________________________________ Address____________________________________________________________
City____________________________ State________________ Zip_______________ Check/Check#_____________________
Credit Card #__________________________________ Exp. ____/____ CVC# _________ Signature_____________________
Some restriction apply. Prices may vary based on receipts location.
| איבעיא להו |
מ׳קען אריינשיקן פראגעס פאר דעם ״איבעיא להו״ ּפאנעל
וואס וועט בס"ד געענטפערט ווערן דורך די לבלר משיבים
וואס מיר טוען אויף דער וועלט ָאן קיין משמעות און באדייט .יעדע פעולה | השקפה |
וואס מיר טוען פארמאגט אן עומק און א תכלית ,אפילו אויב מיר שפירן
דאס נישט .מיר דארפן נישט שפירן ,נאר "גלייבן" אז מיר זענען מתקן די הרב עזריאל טויבער
וועלט און מיר זענען שותפים צו מעשי בראשית מיט יעדע פעולה וואס מיר מחבר ספרי פרקי מחשבה
טוען ,אזוי ווי א פאזל וואס האט הונדערטער חלקים און קליינע שטיקלעך.
יעדער איד האט באקומען עטליכע 'שטיקלעך' וואס זענען משלים דעם פראגע :דער לוח האלט יעצט נאך פורים העעל"ט ,און
יו"ט פסח איז אויפ'ן וועג ,אלעס הייליגע ימים טובים – אבער
תיקון השלם ,און דאס איז אונזער תפקיד. איך שפיר גארנישט .אלעס גייט טעכניש ,דער זייגער לויפט,
ווען מיר וועלן זוכה זיין און משיח וועט קומען' ,אז ימלא שחוק פינו', און אלעס שפאנט מיט מיט'ן טאג טעגליכן גאלאפ .אנשטאט
וועט יעדער איינער זען זיין חלק און שותפות אין דעם גרויסן פאזל פון מעשה צו זיין פארנומען אין די טיפקייט און דערהויבנקייט פון
בראשית און תיקון השלם .אין דער רגע וואס מען איז דאס מקבל באמונה די ימים טובים און שבתים ,טרעף איך זיך פארנומען מיט'ן
שלימה ,איז דא א שמחה און צופרידנקייט אז מיר שפירן אז מיר זענען נישט אנגרייטן די אלע זאכן אויף די ימים טובים; פורים מיט די
ווי קיין 'פועל בטל'( .דער גאנצער רעיון ווערט שטארק אויסגעשמועסט אין משלוח מנות וכדומה ,און יעצט פאר פסח מיט נאך אסאך
מער צוגרייטונגען .און די דערהויבענע הרגשים ,וואו זענען
די ספרים הקדושים ,ובפרט אין ספר דרך ה' פונעם רמח"ל).
אזוי האבן מיר געזען ביי פרעה מיט עמלק .פרעה האט געלייקנט אינעם זיי? ואנה אני בא?!
אויבערשטן ,און האט געזאגט 'לא ידעתי את ה'' ,קעגן אים איז משה רבינו מ.ג.
געקומען מיט אלע מופתים און קריעת ים סוף ,און דעמאלט האבן אלע
געזען אז עס איז דא א באשעפער אויף דער וועלט .אבער דערנאך איז אמיר זיך פארשטעלן :א כלה פאר איר חתונה ,וויפיל זאכן האטל
עמלק אנגעקומען ,ער האט נישט געלייקנט אינעם אויבערשטן ,ווייל דאס
איז דאך אן אוממעגליכע זאך נאכדעם וואס משה רבינו איז אנגעקומען, זי אויף איר קאפ? זי דארף קויפן קליידונג און געשיר ,צורישן
אבער ער לייקנט אין 'ישראל' .ער פרובירט אריינצודרינגען אין אידישע די דירה און מעבל ,זי דארף זארגן איבער די איינלאדענונגען,
הערצער – "גלייב נישט אין דיר ,גלייב נישט אז דו ביסט א שותף און אז דו
ביסט פאראנטווארטליך אויף דיינע קליינע מעשים אינעם גרויסן פאזל ,די צווישן פיל אנדערע זאכן צו ערלעדיגן.
די כלה גייט אין געשעפט ,זי קויפט איין מיט אן ערנסטקייט.
גאנצע וועלט". די הכנות צו דער בעפארשטייענדער חתונה איז זייער עמאציאנעל ,אבער
עמלק טענה'ט אז עס איז נישט פארהאן קיין עתיד ,און עס איז נישט יעצט איז זי אין געשעפט ,און דער תפקיד איז פשוט צוצוגרייטן דאס הויז
מעגליך אז מיט אונזערע מעשים פשוטים ,ווי אנגרייטן עסן פאר נאכטמאל אויף נאך דער חתונה .די הרגשים זענען זייער הויך ,אבער מען קען נישט
אדער זארגן פאר די קליינע קינדער ,מיט דעם איז דער מענטש א שותף אין און מען טאר נישט פארגעסן פון די טעכנישע איינצלהייטן וואס מען דארף
מעשה בראשית .עמלק פרובירט אריינצוברענגען אין אונז זיינע פאלשע איינקויפן און אנגרייטן .קויפן דעם ציין בערשטל און די אלע אנדערע
שיטות ,ער וויל אונז פארדרייען און צעמישן מיט זיינע ספיקות אז מיר זאלן קלייניגקייטן זענען אפשר נישט עמאציאנעל ,אבער דער גאנצער משמעות
נישט גלייבן אין וואס מיר טוען ,ער וויל יעדן פון אונז קאלט מאכן מיט זיין
ארום איז יא עמאציאנעל...
תפקיד אויף דער וועלט. דער כלליות'דיגער בליק איז עמאציאנעל ,די טיפקייט און די משמעות
קעגן עמלק שטייט די אידישע מאמע – און יעדער איד וואס שפירט פון אלע צוגרייטונגען און הכנות איז עמאציאנעל ,טראץ דעם וואס יעצט
נישט קיין טעם אין קיין מצוות און מעש"ט .דער פליכט וואס עס ליגט אויף איז מען פארנומען מיט די פשוט'ע טעכנישע חלקים פון אויספירן אלעס
אונז ,איז ,צו גלייבן און זיך מחזק זיין מיט דער אמונה ,אז קיין שום זאך
גייט נישט לאיבוד! עס איז נישטא קיין פעולה וואס מיר טוען סתם אזוי אן אויף למעשה און זיך גרייטן בפועל.
קיין זינען ,אפילו אויב מיר שפירן נישט זייער ,זייער הויך ...נאר דורך דעם מיר געפינען זיך אויף דער וועלט ,און מיר טרעטן טריט נאך טריט
וואס מיר וועלן דאס גוט ארייננעמען אין קאפ ,וועלן מיר קענען אויסמעקן קעגן "די גרויסע חתונה" ,און דער גאנצער תכלית איז 'לתקן עולם במלכות
ש-ד-י' ,און די רעדע איז פון אסאך קליינע פרטים וואס מיר דארפן מתקן
זרע עמלק. זיין ,און א חלק פון די פילע פרטים איז ,אויפצוציען די קינדער ,אנגרייטן
די זעלבע איז מיט די דערמאנטע כלה וואס האלט אינמיטן אויפשטעלן משלוח מנות אויף פורים ,ערלעדיגן אלעס פאר'ן יו"ט פסח ,און נאך פילע
איר שטוב און איז יעצט פארנומען מיט דעם פראקטישן חלק צו אויספירן
די חלקים למעשה ,בפועל .ווען זי האט געהערט די שיעורים און געליינט אנדערע געברויכן וואס פעלן זיך אויס אין א אידישע הויז.
די ספרים איבער "הבית היהודי" ,מן הסתם איז זי דעמאלט געווארן אונזער תפקיד איז :אמונה .צו גלייבן אז עס איז נישט פארהאן א זאך
איבערגענומען און עמאציאנעל .אבער אויך יעצט ווען זי שטעלט אויף איר
שטוב" ,גלייבט זי" אז זי טוט וואס זי האט באמת צו טון ,און דעריבער ,די
אלע טעכנישע הכנות און צוגרייטונגען מיט וואס זי איז פארנומען ,אפילו
אויב זי שפירט עס נישט אין הארץ ,איז דאס באמת עבודת ה' .
ניסן תשע״ט 28
אייגנארטיגער שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע
לב האדם רע מנעוריו" (בראשית ח ,כא)" ,וכל יצר מחשבות לבו רק רע כל | מחשבה |
היום" (בראשית ו ,ה) .אונזער תפקיד אין לעבן איז צו מגביר זיין דעם טוב
אויפ'ן רע .און די רעדע איז פון אן ערנסטער מלחמת יצרים .עס קומט פאר הרב אהרן פריעדמאן
העפטיגע מלחמות אין אונז זעלבסט ,און אויך אויב מיר זענען בדרך כלל מחבר ספרי גם אתה יכול
גוט ,וועט צומאל ,לכה"פ ,אנטפלעקט ווערן אונזערע שוואכקייטן פון וואס
פראגע :ווער בין איך און וואס בין איך באמת? איך האב
מיר ווייסן נישט. אלעמאל געקלערט אז איך בין אן ערנסטער מענטש און איך
אויך פונעם זעלבסט-זיכערקייט שטאנדפונקט ,דארף ערווענט ווערן אז בין אסאך משקיע אין עבודת ה' ,אבער פלוצלינג דערזע איך
קיינער ווערט נישט געבוירן שטארק און אן קיין שום פחד .אויך די שטארקע מיר קאלט און פארפרעמדטָ ,אן חשק און געשמאק .ווי אזוי
גיבורים האלטן בסך הכל מלחמה און דערנאך טוען זיי זיגן ,זיי שטרענגען זיך
אן בייצוקומען זייערע אייגענע שוואכקייטן און אינערליכע פחד .דעריבער איז דאס מעגליך? פלעג איך מיר פאפן ביז היינט?
איז נישט קיין וואונדער אז צומאל פאסירט אז די שוואכקייטן ווערן נתגלה, ח.י.ל .ברוקלין
און פלוצלינג קומען פאר עטליכע פעלער ווען זייערע "שוואכקייטן" האבן
געזיגט און דאס קען פאראורזאכן אז זיי זאלן פארלירן זייער זעלבסט- יר זענט הונדערט פראצענט גערעכט! אבער לאמיר אייךא
שטארקייט .דאס איז נישט בא'טעמ'ט ,אבער די וועלט ענדיגט זיך נישט
דא ...דאס ווייזט נישט אז זייער לעבן איז געגאנגען א גאנג און זיי זענען פרעגן א פראגע :איך האב זיך פאריגע וואך צעבראכן מיין
אונטער דער ערד ,נאר זיי זענען מענטשן ,בשר ודם ,און פונקט ווי ביי רעכטן פוס ,איז אויף וועלכן פוס ,לדעתך ,זאל איך לייגן און
קאנצענטרירן מיין פולן וואג? אויפ'ן ווייטאגליכן פוס אדער
אנדערע ,טרעפט זיך ביי זיי אויך צומאל אומאנגענעמע מאמענטן.
איך האב לעצטנס גערעדט מיט איינעם וואס האט נישט אויפגעהערט אויפ'ן געזונטן פוס?
זיך צו אפרעדן און באקלאגן אויף די שוועריגקייטן מיט וועלכע ער באגעגנט דאס איז גאר א פאפולערער פראגע און הארץ קוועטשעניש .בעפאר
זיך אין זיין לעבן ,ווען ער טענה'ט מיט א פלאם" :אנדערע האבן נישט מיינע מיר וועלן זיך אריינלאזן צו ערקלערן די פראגע זעלבסט און דערגיין א
פראבלעמען! איך קוק ארום מיר ,מענטשן שמייכלען ,זיי זענען גליקליך
און פרייליך ,און עס פעלט זיי גארנישט!" וואספארא ווערטל ...איך האב לעזונג דערצו ,איז וויכטיג מקדים צו זיין א פעסטער יסוד:
געלאכט :ווען מענטשן וואלטן געוואוסט ווי שוואך א שטארקער מענטש דאס לעבן איז "אזוי און אזוי" ,סיי (צומאל) גוט און סיי (צומאל)
קען נאר זיין ,און וויפיל קליינע זעען זיך אן ביי מענטשן ווי גרויסע ,וואלטן שלעכט .וואס וועט קובע זיין ווי אזוי מיר זאלן שפירן? דאס וועט זיך
זיי געשפירט אסאך לייכטער און זיי וואלטן אנדערש געקוקט אויפ'ן לעבן. אלעמאל ווענדן אין דעם וואס מיר וועלן בוחר זיין זיך צו קאנצענטרירן אין
און נאך אלעם ,סיי ביי שטארקע און סיי ביי שוואכע ,וואס עס איז קובע וואס עס פאסירט אין אונזער לעבן .לויט ווי אזוי און אויף וואס מיר וועלן
ווי אזוי זיי זאלן שפירן ,איז לאו דווקא די שטארקע אדער שוואכע זייטן קוקן ,דאס וועט קובע זיין ווי אזוי מיר זאלן זיך שעצן און ווי אזוי מיר זאלן
וואס זיי פארמאגן ,נאר דאס אין וואס זיי זענען בוחר זיך צו קאנצענטרירן.
אויב וועלן מיר מיט א קלוגשאפט זיך קאנצענטרירן בעיקר אויף די גוטע שפירן מיט זיך זעלבסט.
און פאזיטיווע חלקים וואס מיר פארמאגן ,דאן ,אויך אויב עס איז דא אין דער שואל פרעגט מיט קענטיגער ווייטאג ,וואס איז דער כור המבחן צו
אונז שוואכערע און געשלאגענע חלקים ,וועלן מיר אבער ארבעטן אויף דערגיין ווער און וואס מיר זענען .אסאך פרעגן מיט ווייטאג אט די זעלבע
זיי פאמעליך און מיט סבלנות ,אבער באופן כללי וועלן מיר שפירן גוט. פראגע פונעם שואל און נאכמער ווייטאגליך ,וויבאלד דאס איז יסורים פאר
ווידעראום ,אויב וועלן מיר זיך מעסטן בעיקר לויט אונזערע שוואכקייטן
און נעגאטיווע חלקים ,לויט וואס מיר פארמאגן נישט ,און מיר וועלן זיך א מענטש ווען ער שפירט אז ער לעבט אן אומפארזיכערטן התנהגות.
שפירן אז דאס זענען מיר באמת ,וועלן די פאזיטיווע און גוטע חלקים זיין דער אמת איז אז דאס איז בכלל נישט קיין סתירה .אויך פעלזן פעסטע
בלויז א פינפטער ראד און וועט נישט האבן קיין משמעות און וועט זיין נאר מענטשן ,גיבורי חיל ,קענען זיך טרעפן אין געוויסע מצבים ווי שוואכלינגען
א טפל ,און פארשטענדליך אז מיר וועלן שפירן שלעכט מיט זיך .דאס אלעס און פחדנים .יראי ה' ועולכע זענען מקפיד על קלה כבחמורה טרעפן זיך
צומאל אין א שיינעם העלן טאג אנע חשק און געשמאק ,און עס איז זיי
איז גילטיג ביי יעדן איינעם פון אונז. שווער זיך זעלבסט צו דערגיין אין ענינים אין עבודת ה' .גאלדענע הערצער
אלעס ווענדט זיך לויט ווי אזוי מיר קוקן דאס אן .עס קען זיין דאס טרעפן זיך צומאל אין הארטנעקיגע מצבים און זיי פארשטייען נישט וואס
זעלבע מציאות און רעאליטעט ,און צוויי מענטשן וועלן דאס אנקוקן
אינגאנצן אנדערש ,ממש פארקערט ,און לויט דעם וועלן זיי מאכן זייערע דא קומט פאר ,וואס האט דא פאסירט.
החלטות ,און די רעזולטאטן זענען נישט בא'טעמ'ט .דאקעגן דער וואס דער ענטפער צו די סארט וואונדער און תמיהות איז א פשוט'ע :מיר
קוקט מיט א ריכטיגן ,אמת'ן און אפענעם בליק ,אזא איינער זענען זיינע אלע האבן פארשידענע ,קאלירפולע זייטן ,סיי גוטע און סיי שלעכטע" .יצר
החלטות און תוצאות אינגאנצן אנדערש און ער לעבט אן אנדערן לעבן – א
לעבן פון רואיגקייט ,זיכערקייט און געשמאק .
ניסן תשע״ט 29
שאלות ותשובות ּפאנעל אין השקפה ,מחשבה ,תורה ומדע | איבעיא להו |
זיי הערט מען אויף צו בודק זיין דעם הויז פון חמץ .אבער טעות הוא | תורה ומדע |
בידם ,ווייל זיכער איז מצות בדיקת חמץ צו בודק זיין אלע לעכער און
שפאלטנס ,אזוי אז ער זאל 'אויך' טרעפן די צען ברעקלעך און מען וועט הרב מרדכי גנוט
נישט אויפהערן נישטערן און רייניגן ביז ווי לאנג ער וועט טרעפן אלע צען מחבר לוח דבר בעתו ועוד
ברעקלעך און עס וועלן נישט איבערבלייבן קיין פלעצער וואו מ'האט נישט
געהעריג בודק חמץ געווען .למעשה ,אויף דעם חשש איז פארהאן אן עצה, פראגע :פארוואס דארף מען בכלל באהאלטן די ברעקלעך
אזש די בני הבית זאלן באהאלטן די ברעקלעך און זיי זאלן נישט אנטפלעקן חמץ פאר'ן בדיקה? מיר מוטשען זיך שוין און מיר פלאגן זיך גענוג
פאר'ן מאן וואו זיי זענען באהאלטן ,אזוי אז ער זאל גוט בודק זיין און ער אויסצורוימען די חמץ פון שטוב ,און יעצט קומען מיר ,דווקא אין
אזא אנגעצויגענע מאמענט ,צולייגן חמץ צום ריינעם שטוב? און
וועט זיי אליינס טרעפן.
אויב עס איז נישטא ווער עס זאל באהאלטן די ברעקלעך ,צי קען פארוואס דווקא צען ברעקלעך ,נישט מער און נישט ווייניגער?
דער בודק זעלבסט באהאלטן די ברעקלעך ,אדער מוז דאס זיין אז דווקא מיכאל ג.
אנדערע זאלן דאס באהאלטן כדי ער זאל בודק זיין און טרעפן? אויף דעם
ווערט געברענגט אז מען זאל נישט מבטל זיין דעם מנהג ,און אפגעזען אין ער מנהג פון באהאלטן די צען ברעקלעך איז יסודתו בהרריד
וועלכע אומשטענדן זאל מען אלעמאל באהאלטן די ברעקלעך .אזוי האבן
זיך אויך געפירט גדולים וצדיקים און גע'פסק'נט אז מעיקר הדין קען אויך קדש ,סיי להלכה און סיי עפ"י סודות הקבלה .מיר זענען דא
ערלויבט צו שרייבן היפש ווייניג קעגן וויפיל ס'איז באמת דא
דער וואס איז בודק זעלבסט באהאלטן די ברעקלעך. צו שרייבן איבער דעם ענין ,אבער לאמיר פרובירן לויט די
אבער אין שו"ת עמק הלכה (סו"ס קכ"ח) שטייט געשריבן אז דווקא א יעצטיגע מעגליכקייטן און באגרעניצונגען ,ועוד חזון למועד.
צווייטער זאל אלעמאל באהאלטן די ברעקלעך ,ווייל אנדערש וועט דער אין ספר "הפרדס" (מיוחס לרש"י) ווערט געברענגט אז דער מנהג פשוט
בודק וויסן וואו די ברעקלעך זענען באהאלטן ,און דעמאלט וועט נישט אין צרפת איז צו באהאלטן אין די ווינקלען פונעם שטוב ברעקלעך חמץ
הייסן אז ער האט דאס בודק געווען .אזוי איז אויך מדוייק פונעם לשון פאר'ן ברכת הביעור ,כדי מען זאל נישט מאכן א ברכה לבטלה אויב וועט
מען נישט טרעפן חמץ ביים בודק זיין .אבער ער זעלבסט ,און די זעלבע
פונעם תרומת הדשן (סי' קל"ג) און חק יעקב (סי' תל"ב סקי"ד). דער מהרי"ל ,ברענגט אז מ'ברויך זיך נישט אזוי פירן ,וויבאלד מען מאכט
מען זאל זיין געווארנט גוט ארומצואוויקלען די ברעקלעך ,כדי עס זאל
חלילה נישט ארויספאלן קיין ברעקלעך ,און טראצדעם וואס אסאך פירן נישט די ברכה אויפ'ן 'ביעור' נאר אויף דער 'בדיקה'.
זיך אז די ברעקלעך זאלן יעדע באזונדער זיין א כזית ,כדי לקיים מצות טראצדעם וואס לויט טייל פוסקים ווערט געברענגט אז מען זאל
ביעור בכזית ,פירט זיך אבער כלל ישראל אז אין איין חתיכה זאל זיך נישט גארנישט באהאלטן ,ווערט אבער געברענגט פון שו"ת מהר"י ווייל (סי'
געפינען מער פון א כזית ,כדי אויב חלילה טרעפט מען דאס אום יום טוב, קצ"ג) אז דער טעם פון לייגן ברעקלעך איז וויבאלד מ'זאל נישט פארגעסן
זאל עס נישט האבן דעם שיעור פון א כזית ,און דעמאלט וועט מען קענען מארגן צו מבטל זיין דעם חמץ ,ווייל ווען א מענטש האט חמץ וועט ער זיך
מאכן ביטול חמץ. דערמאנען ביים זמן הביעור צו מבטל זיין דעם חמץ.
על פי קבלה ווערט געברענגט אז מען זאל לייגן צען ברעקלעך דווקא דער חק יעקב שרייבט אז דער טעם המנהג פון באהאלטן די ברעקלעך
(כמבואר בפרי עץ חיים שער כ"א סוף פרק ה' .וראה גם בכה"ח שם אות איז וויבאלד אויב וועט ער בודק חמץ זיין און גארנישט טרעפן ,וועט ער מיד
ל"א) .אין ספה"ק דרך פקודיך (מצות-עשה ט' ,חלק המחשבה) געפינען מיר ווערן פון בודק חמץ זיין און ער וועט נישט געהעריג בודק זיין ,דעריבער
ספעציעלע כוונות עפ"י קבלה וואס מ'זאל אינזין האבן ווען מען איז בודק לייגט מען די ברעקלעך ,ווייל דורכדעם וואס ער וועט טרעפן חמץ ,וועט
דעם חמץ און די צען ברעקלעך .צום ערשט שרייבט ער אז דאס איז קעגן די
"עשרת הדינים" וואס דער אויבערשטער וועט דן זיין פאר דעם וואס האט ער וועלן בודק זיין מער וויבאלד מעגליך וועט ער טרעפן נאך חמץ.
וויי געטון פאר אידן ,וואס דאס זענען :לבער ,לנער ,לכרות ,להמם ,להרוס, אויסער דעם אויבנדערמאנטן מהרי"ל ,זענען געווען פון די גדולי
לעקור ,לנתוץ ,לנתוש ,לכלות ,ולקעקע .און אין חמד"י ח"ב פ"ד (בדיקת הפוסקים וועלכע האבן זיך קעגנגעשטעלט קעגן דעם מנהג ,ווי דער חכם
חמץ) שטייט א טעם פאר'ן באהאלטן די צען ברעקלעך ,אויסצורוימען צבי און דער גר"א ,און אזוי האט זיך אויך געפירט דער חזון איש זצ"ל
"עשרה כתרין דמסאבותא" און זיי פארברענען און ארויסנעמען פון זיי דעם
(ארחות רבנו ח"ב עמ' ע"ט).
צד הקדושה. צווישן די סיבות פון קעגנערשאפט צו דעם מנהג איז צוליב די
עס איז ראטזאם זיך צו פירן לויט ווי עס ווערט געברענגט אין די אומוויסנדע מענטשן וועלכע קלערן אז דער ציל פון בדיקת חמץ איז כדי
ספרי המנהגים ,אז מען זאל פארצייכענען די פינקטליכע ערטער וואו די אויפצוזוכן די ברעקלעך וואס מען האט באהאלטן ,און ווען מען טרעפט
צען ברעקלעך ווערן באהאלטן ,כדי מען זאל חלילה נישט קומען צו קיין
מכשול אין פאל מען וועט פארגעסן וואו מ'האט געלייגט א ברעקל ,און ביי
יעדע וואס מען האט געפונען זאל מען עס פארמעקן פונעם צעטל .נאך דער
בדיקה באהאלט מען די ליסטע מיט די צען ברעקלעך ביינאזאם צו דעם
מארגנדיגן שריפת חמץ .כן יאבדו כל אויביך ,ה' .
ניסן תשע״ט 30
בס"ד גליון ק לישראל
לישראל, חק צו מפרסם זיין ,פארשפרייטן און מחזק זיין דאס לערנען פון להימשברואארל חק
ווי עס האבן געטון אבותינו ורבותינו הק' משנות דור ודור .
גליון ה'
ניסן תשע"ט לפ"ק
אידן דערציילן ה ואויןאסאקפעענרעןטלמישרעאהנ?יאגן
לכבוד מפעל הנודע לתהילה חק לישראל. ער אויך יעצט באשלאסן צו קובע זיין א עס ווערט דערציילט אויף איינער פון
ספעציעלער סדר הלימוד אויף די זמנים, די גדולי ישראל זי"ע ,אז ער האט אמאל
ליינענדיג אין דעם גליון איבער די חשיבות פון קובע די קורצע זמנים בין מאורע למאורע ,פון איינגעלאדנט זיינע נאנטע מקורבים
זיין עתים לתורה ,וויל איך דא מפרסם זיין א דרשה א פערטל שעה אדער מער און ווייניגער.
פון הרב הגאון ר' אברהם צבי הלוי וואזנער שליט"א, אויף א באשיידענעם סיום הש"ס.
רב ור"מ דק"ק יטב לב דסאטמאר-מאנסי ,ביי א שיעור
איבער'ן ענין פון קביעת עתים לתורה ,איך גיב עס די מקורבים האבן געוואסט אז דער "היינט" האט ער דערציילט פאר זיינע
איבער כלשונו: גאון טוט ענדיגן ש"ס איינמאל אין מקורבים" ,מאך איך א סיום אויף דעם
מען דערציילט אויף הגה"צ רבי ברוך בער מקאמעניץ ש"ס וואס איז געלערנט עטליכע חדשים און ער
זצ"ל ,אז אמאל איז ער געזיצן ביי א מסיבה ,און א בעל-
דרשן ,א חשוב'ער און געהויבענער איד ,האט גערעדט געווארן אין יענע ווייניג בדעפיקכדוסימלנייאאןולנטקסמלנדסטייייאעווםיכ.ורשזםיעעט מאכט נישט קיין שום
דארט פון לימוד התורה .וועלנדיג ארויסברענגען אומפארשפענדעטע ענין דערפון ,זיי האבן
שטארק דעם תועלת וואס לימוד התורה האט פאר'ן מינוטן ,דאס איז דער זייער געוואלט וויסן,
מענטש ,האט ער בתוך הדברים געזאגט אז תורה איז אורזאך פון דעם וואס איז אזוי ספעציעל
אזוי ווי לופט צום אטעמען ,און אז מען האט דאס נישט ספעציעלן היינטיגן סיום". מיט אט דעם היינטיגן
סיום וואס דער גאון טוט
קען מען דאך נישט לעבן. אין יענע צייטן ,ווען
דער סיפור האט פאסירט, פראווען.
ווען ר' ברוך בער האט דאס געהערט ,האט ער פאר בערך זיבעציג יאר
זיך אויפגעשטעלט אינמיטן דער דרשה און זיך צוריק ,איז דאס געווען א נאכ'ן אנפרעגן זייער
אויסגעדרייט צום בעל דרשן און מוחה געווען ,זאגנדיג גרויסער חידוש .די וועלט הארץ קוועטשעניש,
אז ווי קען מען מאכן אזא פארגלייך ,ווען לופט איז א איז געווען גאנץ רואיג האט זיי דער גאון
זאך וואס א מענטש דארף נאר האבן צום אטעמען דערציילט ,אז דאס איז
כדי ער זאל קענען לעבן ,בעת לימוד התורה איז דאך און צופרידן ,טעלעפאנען בכלל נישט קיין סיום
פונקט ווי די אנדערע
דאס לעבן אליין
זענען נאר געווען אין די שטובער פון עמטליכע סיומים.
...וואלט געווען וויכטיג ארויסצוברענגען די נקודה ,וואס
איז אייגנטליך נישט קיין חידושים ,אבער מען דארף וויבאלד דער גדול האט געהאט א נגידים און רייכע לייט ,די מענטשהייט
עס חזר'ן כסדר כדי עס זאל חס ושלום נישט פארגעסן שטארקע רבנות שטעלע און ער איז אפט איז געווען אסאך רואיגער ,דער טאג
ווערן .דהיינו ,אז ָא ן א שיעור מיט א פעסטן קביעות פארנומען געווארן צו ענטפערן פאר אידן טעגליכער גאלאפ איז דעמאלט נאכנישט
עתים ,איז דער מענטש נישט קיין מענטש בכלל .ער און אננעמען כיבודים ,אמאל סנדקאות ,אזוי שנעל און האסטיג געלאפן ווי היינט
לעבט נישט .ווי איינער וואס שטייט ב"ה בראש פון א סידור קידושין ,אן אויפטריט א.ד.ג .און צוטאג ,און אלע זייערע מינוטן און צייטן
קהילה חשובה בישראל ,קומט מיר אויס אסאך עוסק דער גאון פלעגט אלעמאל אנקומען אין האבן זיי פארמאגט אין זייערע הענט ,און
צו זיין בענייני הבאת שלום בין איש לאשתו ,און טוענדיג א פריע שעה ,עטליכע מינוטן בעפאר ,דאס טרעפן צייט און אויסניצן ,א פערטל
אין די ענינים האט די פראקטיק געוויזן אז די ערשטע און ער פלעגט זיך טרעפן ווארטן עטליכע שעה דא ,צען מינוט דארט,
און סאמע וויכטיגסטע זאך וואס מען דארף מברר זיין מינוטן ביי יעדן פארזאמלונג און אווענט .איז זיכער געווען א
ביי דעם ,און אזוי אויך ביי אלע ענינים וואס האבן א וויבאלד אין זיינע יונגע יארן איז ער חידוש.
שייכות מיט שלוות הנפש און שמחת החיים ,איז צי געווען א גרויסער מתמיד ,דעריבער האט פארזעצונג אויף זייט ד'>>>
דער אינגערמאן גיט אכטונג מיט א שטרענגקייט אויף
קביעות עתים לתורה ,ד.ה .צי ער האט א שיעור יעדן
טאג" ,חק ולא יעבור".
אויב ער האט נישט קיין שיעור ,וועל איך פאר אלעם
בעז"ה זיך משתדל זיין אים צו טרעפן א חברותא צו
פארזעצונג אויף זייט ג'>>>
הגליון נתנדב ע״י :הרה״ח הנגיד ר׳ יעקב קליין שליט״א לע"נ הרה״צ רבי אלעזר מרדכי בן רבי גדליהו אהרן זצוק"ל רב דקהילת ברסלב צפת
פרעגט אים זיין ברודער" ,פארוואס האסטו מיר דאס נישט געקענט ענטפערן דער סאטמארער רבי הרה"ק רבי יואל טייטלבוים זצוק"ל האט דערציילט:
נעכטן?" האט דער קדושת יום טוב זיך אנגערופן" ,איך לערן יעדן טאג חק
לישראל ,און פון דארט באקום איך די תשובות אויף די שאלות וואס נאך די הסתלקות פונעם הייליגן ייטב לב פון סיגוט זצוק"ל ,ווען מיין טאטע
מ'פרעגט מיר .היינט ווען איך האב געלערנט דעם חק פון מאנטאג
פרשת בשלח ,האב איך געלערנט די ווערטער פון די גמרא ,מאן דער קדושת יום טוב זצוק"ל "בשעת'ן לערנען חק
דביש ליה בהאי מתא ילך למתא אחרינא ,וועמען עס איז שלעכט האט איבערגענומען דאס טרעף איך תשובות פאר די
אין איין שטאט ,זאל גיין צו א צווייטע שטאט .דעריבער האב איך רבנות אין סיגוט ,איז איין וואס פרעגן אן ביי מיר"...
טאג געקומען צו אים
געוואוסט וואס צו ענטפערן".
זיין עלטערער ברודער
דער סאטמארער רבי האט צוגעלייגט ,אז כאטש זיין טאטנ'ס
סדר היום איז געווען פיל מיט מערערע שיעורים ,סיי וואס ער האט הרה"ק רבי משה יוסף טייטלבוים זצוק"ל וועלכער איז געווען רב אין
אליין געלערנט און סיי וואס ער האט געלערנט מיט זיינע תלמידים
אין די גרויסע ישיבה וואס ער האט געפירט ,דאך האט ער קיינמאל די שטאט אוהעל ,כדי זיך מייעץ צו זיין מיט אים צי ער זאל אננעמען א
פארפאסט צו לערנען זיין שיעור קבוע און חק! רבנות פאסטן אין אן אנדערע שטאט .דער קדושת יום טוב האט אים
אויסגעהערט ,און דאן האט ער אים געזאגט" ,איך בעט דיך מיין גרויסער
ברודער ,ווארט צו ביז מארגן און איך וועל דיר ענטפערן וואס צו טוען".
צומארגנס האבן זיך די צוויי ברידער ווידער געטראפן ,און דער קדושת יום טוב
האט אים געענטפערט וואס ער האט צו טוען.
פארזעצונג פון זייט ג' 'חק' אין שפיטאל
און דער רמב"ם איז טאקע געווען א נאה דורש ונאה מקיים .יעדע
איבריגע מינוט פון טאג וואס ער איז נישט געווען פארנומען צו היילן די אויב דער לימוד חק לישראל איז ביז לעצטנס געווארן גאר אויפגעכאפט
קראנקע ,האט ער אויסגענוצט אויף צום לערנען די הייליגע תורה ,און ביי כלל ישראל בכל מקומות מושבותיהם אומעטום בארבע כנפות
הארץ ,זענעך אויך די שפיטעלער אין גרעיטאר ניו יארק
פון דעם איז געבליבן זיין הייליגע ירושה לדורות עולם. פארוואנדלט געווארן אין א מקום
דער פסוק זאגט ,לא ימוש ספר התורה הזה מפיך והגית בו יומם תורה פאר לימוד חק לישראל.
ולילה .ס'איז נישטא קיין איין איד ,וואס דער פסוק ציטערט נישט
אויף זיין נשמה ,ווייל דאס לערנען תורה איז דאס חיות פון יעדן איד. אלס נאך א רינגעלע אינעם לאנגן
אינדערפרי נאך ברכת התורה ,איידער מיר הייבן אן תפלת שחרית, גאלדענעם קייט פון די פילצאליגע
זאגן מיר די משנה אלו דברים שאין להם שיעור ,און אזוי אויך פאר פעולות פון מפעל חק לישראל
תפלת מנחה זאגן מיר דעם קאפיטל אשרי יושבי ביתך ,כדי זיך צו הנודע לשם ולתהלה ,איז אין די
לעצטיגע וואכן פארשפרייט געווארן
שטעלן דאווענען מתוך דברי תורה. סעטס פונעם חק לישראל אין די היגע
אבער נישט יעדער איד איז זוכה צו זיצן באהלה של תורה במשך רוב שפיטעלער ,כדי צו ערמעגליכן פאר די
שעות פונעם טאג ,מ'איז פארנומען מיט טרדות הפרנסה און אנדערע חולי ישראל ומשמשיהן צו קענען עוסק
זאכן וואס נעמען צו די מנוחה פונעם מענטש ,און דאס האלט אונז אפ
זיין אין דעם הייליגן לימוד.
פון עוסק זיין בחיי עולם דורכאויס דעם טאג.
דער חק איז צוגעשטעלט געווארן
לשון חכמים מרפא אויף א א געניטן און פערמענאנטן אופן,
כיתד שלא תמוט אין די אידישע חסד
שטובער אין די שפיטעלער ,נדבת לבו הטוב פון
הרבני החסיד ר' יודל כהנא בן שרה רבקה
לרפואתו השלימה והמהירה.
עס איז צום האפן אז דער לימוד וואס
ווערט געלערנט באותו מקום פון די וועלכע
נויטיגן זיך אין ישועות און רפואות ,וועלן
זיכער בזכות אבותינו ורבותינו ברענגען גוטע
רעזולטאטן און נאנטע ישועות בניקל.
ְו ַח ָּיב ְל ַׁש ַּל ׁש ֶאת ְז ָמן ְל ִמי ָדתֹוְׁ :ש ִלי ׁש ְּבתֹו ָרה ֶׁש ִּב ְכ ָתב; ּו ְׁש ִלי ׁש ְּבתֹו ָרה ֶׁש ְּב ַעל ּ ֶפה; ּו ְׁש ִלי ׁש ָי ִבין
ָ ּד ָבר ְל ָד ָברְ ,ו ָי ִדין ַּב ִּמ ּדֹות ֶׁש ַה ּתֹו ָרה ִוי ַד ֶּמה ְו ִיעֹוי ִַצקירא ַה ָ ִּּדמ ָּבדֹורת ִ ְמוָ ּ ֵדה ָיב ַאר ְ,ך ָ ּדֶׁשָ ֵּבי ַרדע ֵמ ֵֵהרי ַאא ְִׁךשיהתֹּוו,א ַא ֲחִרית ְו ַי ְׂש ִּכיל
ָה ָאס ּור ְו ַה ּ ֻמ ָּתר ְו ַכ ּיֹו ֵצא ָּב ֶהן ִמ ְ ּד ָבִרים יֹו ִציא ָּב ֶהן ַעד ִנ ְד ֶר ֶׁשת
ֶׁש ָּל ַמד ִמ ִּפי ַה ְּׁשמ ּו ָעהְ -ו ִע ְנ ָין ֶזה ,ה ּוא ַה ִּנ ְק ָרא ַּת ְלמ ּוד.
(הלכות תלמיד תורה להרמב"ם ,א יג)
ב
פארזעצונג פון זייט א' ה אידן דערציילן דער הייליגער רמב"ם
לערנען יעדן טאג ,זאל עס זיין גמרא ,אדער אויב ער פילט אז גמרא איז דאס לערנען חק לישראל איז באשטימט געווארן דורכ'ן הייליגן אר"י הקדוש,
אים צו שווער זאל עס זיין סיי וועלכער לימוד" ,חק לישראל" ,חומש-רש"י, רבי שמואל אבן תיבון איז געווען פון די גרויסע חכמים אין זיין דור .זיין גרויסקייט
משניות ,משנה ברורה ,צי קיצור שלחן ערוך -יעדער סארט לימוד וואס אין תורה ,אינאיינעם מיט זיין קענטעניס אין לשון הקודש און אזוי אויך אין די
ער פארשטייט אביסל וואס ער לערנט און קוקט נישט יעדע רגע אויפ'ן אראבישע שפראך ,האט געברענגט צו דעם אז דער הייליגער רמב"ם האט זיך
זייגער צו זען ווען ער ווערט שוין באפרייט -ווי די גמרא זאגט" ,אין אדם פארלאזט אויף אים מיט'ן איבערזעצן זיינע ספרים וואס ער האט געשריבן אויף
לומד אלא במה שלבו חפץ". אראביש צו לשון הקודש (ווי דער ספר מורה נבוכים ,און נאך).
טייערע אידן! איך קען מעיד זיין בפה מלא ,אז אין רוב פעלער זענען די פונקט ווי דער רמב"ם האט געשעצט רבי שמואל ,אזוי איז אויך געווען אויף
זאכן דורך דעם מסודר געווארן (אפילו ווען דער אינגערמאן איז א מושלם פארקערט דאס שעצונג פון רבי שמואל צום רמב"ם ,דערצו זיין גרויסע שאיפה זיך
אין מדות א.א.וו .).עס איז א מציאות וואס מען זעט בחוש ,און די סיבה צו באגעגענען מיט'ן רמב"ם פנים אל פנים ,כדי צו שמועסן מיט אים בדברי תורה
דערפון איז פשוט ,ווייל עס איז נישט שייך אז א מענטש זאל זיין בשלום און עניני רפואה ,וויבאלד פונקט ווי דער רמב"ם ,איז רבי שמואל אויך געווען פון די
מיט אנדערע ווען ער איז נישט בשלום מיט זיך אליין ,און א אינגערמאן גרויסע חשוב'ע דאקטוירים אין זיין דור .אין א בריוו וואס רבי שמואל האט געשיקט
וואס האט נישט קיין שיעור ,אדער עס איז נישט בקביעות ,איין טאג יא, פון זיין וואוינארט אין גרנדה ,שפאניע ,צום רמב"ם וועלכער האט געוואוינט אין
איין טאג נישט ,איז אפילו אויב ער פארדינט געלט ,האט כבוד ,א.א.וו ,.איז מצרים ,וואו ער שמועסט אויס מיט אים געוויסע ענינים פון זיין ספר מורה נבוכים,
ער אבער נישט בשלום מיט זיך אליין .ער איז נישט קיין מענטש און לעבט
נישט בכלל .ווי דער הייליגער רבי ר' אלימלך זי"ע טייטשט" :אין לך אדם", דרוקט ער אויס זיין שטארקער ווילן זיך צו באגעגענען מיט אים.
ס'איז נישט שייך צו זיין א מענטש" ,שאין לו שעה" ,אויב מען האט נישט
דער רמב"ם האט זיך שטארק געפרייט צום בריוו
קיין באשטימטע צייט וואס איז מוקדש אויף לימוד התורה. וואס ער האט באקומען פון רבי שמואל ,אבער ער האט
זיך אנטשולדיגט אויף דעם וואס ער האט נישט די
עס איז קלאר ,אז נאר אזא איינער וואס איז קובע עיתים לתורה און האט געלעגנהייט זיך צו טרעפן מיט אים .ער איז מאריך
הנאה פון דער שעה צייט )אדער מער( וואס ער לערנט יעדן טאג איז דארט אינעם בריוו אים צו דערציילן איבער זיין
בשלום מיט זיך ,און אז ער איז בשלום מיט זיך איז ער בשלום מיט זיין אנגעשטרענגטער סדר היום ,ווען אינדערפרי דארף
משפחה און מיט זיינע קינדער .די תורה באגלייט אים און איז ווי א "סם ער לויפן צום קעניגליכן פלאץ אין קהיר וואס איז
חיים" .ער קען זיך אן עצה געבן מיט די שווערע נסיונות אין שמירת עינים, אזוי ווייט ווי צוויי תחומי שבת פון זיין הויז ,און דארט
שמירת המחשבה ,און בכלל מיט אלע שוועריגקייטן ,און מיט'ן "סטרעס" דארף ער זיך פארזוימען ביז בערך חצות היום.
וואס קומט אונטער אינעם טאג און אין לעבן .און אויב נאכדעם וואס ער
האט א שיעור האט ער נאך אלץ פראבלעמען ,קען מען אים ארויסהעלפן בחצות היום ווען ער קומט צוריק אן אהיים ,טרעפט
בעז"ה ,אבער אויב ער האט נישט קיין שיעור ,איז ער פשוט קיין מענטש ער פילע מענטשן -גוים ווי אידן ,חשוב'ע ווי נישט חשוב'ע
-וועלכע ווארטן אים אפ ביי זיין שטוב .עס געפינען זיך דארט
נישט ,און עס איז נישטא אויף וואס די ברכה זאל חל זיין. שופטים און שוטרים ,אוהבים און שונאים ,א געמיש פון אלע סארטן וואס ווייסן
שוין ווען ער קומט צוריק אן אהיים .איך גיי אראפ פון די בהמה און איך וואש זיך די
עס זענען באמת מעשים בכל יום ,וואס מען זעט עס קלאר ,און עס הענט ,און דאן בין איך פארנומען מיט'ן זיי היילן און זיי שרייבן אנווייזונגען ווי אזוי
איז נישט קיין איינמאליגע מעשה .איך דערצייל דא פאלגנד נאר איין
אזא מעשה'לע ,אחד מני אלף ,וואס איך האב לעצטנס געהערט פונעם זיך צו היילן .דאס גייט אן ביז ביינאכט.
אינגערמאן ,דעם בעל העובדא אליין .ער האט מיר דערציילט ,אז א צייט
צוריק האט ער אינוועסטירט אין א געוויסן געשעפט ,און עס האט אים דער רמב"ם לייגט צו ,אז זיין אנגעשטרענגטער סדר היום מוטשעט אים אזוי
אריינגעשלעפט אין פיל טירדות ,אזוי אז עס איז ליידער געגאנגען אויפ'ן אויס ,אז ווען עס קומט ביינאכט האט ער אפילו נישט קיין כח צו רעדן ,אזוי אז
חשבון פון קביעות עתים לתורה .ער האט אויפגעהערט לערנען א טאג עס קומט אויס אז קיינער קען נישט רעדן מיט מיר פערזענליך אויסער אום שבת
דא ,א טאג דארט ,ביז ער האט ממש נישט געעפנט קיין אידיש ספר.
דאס געשעפט איז נישט געגאנגען געהעריג ,עס האט געהאט א השפעה קודש.
אויף זיין געמיט ,און אויך זיין שטוב האט אנגעהויבן אונטערהינקען .קיין
שלום בית איז נישט געווען דארט ,און ער האט שוין נישט געפילט קיין ווען מ'לייענט אט דעם בריוו פונעם רמב"ם ,שטעלט זיך א שאלה .אויב דער
שום סיבה פארוואס אויפצושטיין געהעריג .נישט קיין זמן תפלה ,נישט רמב"ם איז געווען אזוי פארנומען אלע זיינע יארן ,נו ווען האט ער געהאט צייט צו
קיין קריאת שמע ,פארשלאפענע שבתים ,אא"וו .מיט איין ווארט ,ס'איז שרייבן אלע זיינע ספרים ,ווי דער יד החזקה להרמב"ם ,זיין פירוש אויף ששה סדרי
משנה ,מורה נבוכים ,שמונה פרקים ,זיינע פילע בריוו צו מערערע קהלות ישראל
נישט געווען גוט בכל מקומות מושבותיהם ,און נאך און נאך -ווען האט ער געהאט צייט פאר דאס
דעם פארגאנגענעם סוכות ,האט ער געזען געשריבן די מעלה פון דעם אלעס?
הייליגן לימוד "חק לישראל" ,וואס דער הייליגער שינאווער רב זי"ע האט
געזאגט אז עס איז א סגולה פאר הצלחה אין פרנסה ,האט ער באשלאסן דער ענטפער צו די שאלה געפינען מיר אין די ווערטער פונעם רמב"ם זעלבסט
אז היות דער ביזנעס גייט נישט ,און פאר געלט טוט מען דאך אלעס, אין הלכות תלמוד תורה ,וואו ער שרייבט :יעדער איד איז מחוייב צו לערנען תורה,
פארזעצונג אויף זייט ד'>>>
סיי אן ארימאן און סיי אן עושר ,סיי א געזונטער מענטש און סיי א בעל יסורין ,סיי
א יונגער מענטש און סיי אן אלטער מיט זיינע שוואכע כוחות ,אפילו אן ארימאן
וואס דארף צוזאמנעמען געלט זיך צו קענען האלטן ביים לעבן ,און אפילו איינער
וואס דארף אויסהאלטן א ווייב מיט קינדער ,איז ער מחוייב צו באשטימען א צייט
צו לערנען בייטאג און ביינאכט ,ווי עס שטייט אין פסוק ,והגית בו יומם ולילה.
<<<פאארזרזעצעונצגונאגויףאוזייףט זב'יי>>ט> ד'
גג
פארזעצונג פון זייט א' הפארזעצונג פון זייט ג'אידן דערציילן
ווידעראום ,היינט צוטאג ,ווען דער גאנצער וועלט האט כמעט איז פארוואס נישט? ווי לאנג קען שוין נעמן דער שיעור אינעם "חק" -
ווי אנגענומען דעם הייליגן הנהגה פון יענעם גדול בישראל ,ווען נישט מער ווי פינף-און-צוואנציג מינוט .ער האט מחליט געווען ,אז אויב
כמעט וואס מען זעט נישט היינט צוטאג א מענטש זאל גיין שוין יא ,זאל עס שוין זיין בקביעות .ער האט זיך געקויפט צוויי קליינע
ליידיג ,דער הלוך ילך לויפט ,יעדער איז אין א געיעג ,ווען מיר סעטס פונעם "חק" ,איינס האט ער אריינגעלייגט אינעם טלית-בייטל און
גייען אין גאס זעען מיר ווי דער עולם לויפט און שפאנט ,מ'איז דעם צווייטן האט ער געהאלטן אין זיין אפיס ,און ער האט אנגעהויבן
פארנומען און טרוד און יעדער מינוט איז אויסגעניצט ,אדער איז לערנען יעדן טאג עטליכע מינוט אינעם "חק" .ער האט געלערנט דעם
מען אויף א פארפירערישן טעלעפאון געשפרעך ,אדער איז מען שיעור במשך פון א פאר וואכן ,און דער גרויסער שינוי לטובה האט זיך
באצירט מיט הער מאשינדלעך אין די אויערן און מען שפרייזט באלד אנגעהויבן דערקענען .דער אינגערמאן איז געווארן "א מענטש"
צום טאקטיט פונעם מעלאדיע .עס פעלט נישט אויס צו און האט צוריק אנגעהויבן לעבן .זיין שטוב איז געווארן צוריק א פרייליכע
שילדערן די היינטיגע פארנומענקייט וואס האט איבערגענומען שטוב ,ער האט אנגעהויבן פילן א טעם אינעם שבת ,און אויך האט זיך
די וועלט ווען נישטא קיינער כמעט וואס זאל האבן א ליידיגן געקענט בעסער אריינלייגן אין זיינע געשעפטן .היינט צו-טאגס האט ער
שוין שיעורים אויך אין גמרא און נאך ,און ער לעבט ,ברוך ה' ,א פרייליך
מינוט אין באזיץ.
לעבן .זאל דער רבוש"ע העלפן ווייטער.
ואנו אזובי הקיר מה נאמר? " -כי ממנו ניקח לעבוד את ה'!"
די נקודה וואס איז נוגע למעשה :מען הערט כסדר פון מענטשן וואס האבן
אויב האבן מיר א פערטל שעה ליידיג בין תנור לכיריים, שוועריגקייטן ,אז מען גיט בודק צו זיין די מזוזות ,אבער נישט ווייניגער
קענען מיר דאך אין די צייט אניאגן צו לערנען א קורצן לימוד. זאל מען געדענקען ,אויב מען מוטשעט זיך ח"ו מיט סיי וועלכן ענין וואס
און אויב ש"ס קענען מיר נישט ענדיגן פון צעווארפענע פערטל נעמט אוועק די רואיגקייט ,שמחת החיים ,שלוות הנפש ,שלום מיט די
שעות ,וואס האלט אונז אבער צוריק אז מיר זאלן זיך עטוואס ארומיגע ,זאל מען באלד בודק זיין דאס קביעות עתים לתורה ,צי ס'איז
פאראינטערעסירן איבער'ן פארהייליגטן אור-אלטן לימוד 'חק טאקע בקביעות און צי עס איז א לימוד וואס מען האט הנאה דערפון ,זאל
לישראל'? פארוואס זאלן מיר דאס נישט לערנען ווען מיר האבן
עס זיין סיי וועלכן לימוד .והמאור שבה יחזירנו למוטב.
א ליידיגן מינוט?
מ.י.א פה מאנסי יצ"ו
אין עטליכע איבריגע מאמענטן אויפן וועג אינדערפרי,
קענען מיר אניאגן צו לערנען א חלק פון תנ"ך אינעם בריוו ווערן גערן אנגענומען אין רעדאקציע .זעט
סדר החק ,און אין עטליכע מינוט נאכמיטאג קענען רעדאקציע איינצעלהייטן אויף עמוד ח'
מיר אניאגן משלים צו זיין דעם משנה ,די גמרא ,הלכה,
מוסר און זוהר .האבן מיר דא אכט שיעורים וואס אין בילד :פאטאקאפי >
עטליכע צעשפרייטע קורצע מינוטן קענען מיר דאס פון א בריוו וואס עס
ערמעגליכן ,מיט'ן מאקסימאלן אויסניץ פון יעדן האט געשריבן הרה"ק
משאמלוי זצ"ל און רבי
ליאדן מינוט. שלום אליעזר מראצפערט
זצוק"ל איבער דאס
און אלעמאל ,בכל שעה ושעה קענען מיר הייליגקייט פון מחזק זיין
אנגעקלינגען דעם "חק טעלעפאון ליניע" און הערן און שטיצן דעם הייליגן
דעם "חק" פון די חשוב'ע רבנים און גאונים ,מגידי לימוד חק לישראל
שיעור בקהילות קדושות בישראל ,אין וועלכען
ד
שפראך מיר זאלן וועלן אויסוועלן.
בהלעדוהשמפילעמוססרהדתבעפמכיעה–ידצוסתוחיעטווהכו"םקלזכביאבאאםהאעשתנלגובהרחהדהאקאול"עשללשושתרוווחרהישמלח–חגתעהז"ודוראאשעדלזיםולהוןת" "
ז .ברמן שובי ונחזה צו אפיוינךעאםוידפרוןקטיש
סערווירט אייך און ספירת העומר שבועות גפן ישראל
(וגם לרבות פסח שני ,ל"ג בעומר ,תח
א גלעעגהעיניטמיערשע שו"ת ובירורי הלכה בד' חלקי השו"ע
ל שנה וברכותיה ,אסרו חג) ודרשות שונים עם פרקי מבוא בענים
Z. Berman Books warehouse מפי הגאון הגדול ר' משה שפירא
השחיטה היהודית ותקנת עגונות
1554 63rd St זצוק"ל מאת הגאון מוהר"ר יעקב ישראל זובער
Brooklyn, NY 11219 דברי תורתו נכללו בזה כפי שיצאו זצ"ל מרא דאתרא ואב"ד בשטוקהולם
718 871 5316 ext 3
Salesman 917 400 0395 לאור בחיים חיותו עפ"י פקודתו בני ברק תשע"ט
[email protected] בקונטרס שיעורי ליל שישי ובאפיקי
דרך החסידות
מים ובשאר ספרים
בו יתבאר היטב הדרך הישרה בעבודת
Z. Berman Boro Park מידות דיליה השי"ת באופן השוה לכל נפש מלוקט
מספרים וסופרים קדושי עליון הבעל שם
4602 17th Ave ב' כרכים טוב ותלמידיו רבותינו הק' זי"ע ועכי"א
Brooklyn, NY 11204 מאמרי חיזוק והתעוררות וביאורים
718 871 5316 ext 2 מהדורה חדשה עם הוספות חדשות
בעניני מידות והמסתעף שזורים קונטרס דברי הרב מאמרי הדרכה לעבודת
Z. Berman Flatbush בעובדות והנהגות מרבותינו גדולי
ה' מתוך הספר הק' ליקוטי אמרים
1586 Coney Island Ave ישראל הנקרא תניא
Brooklyn, NY 11230 הו"ל ע"י הרב אברהם חנונו שליט"א
718 258 1955 יו"ל ע"י המכון לוצאת ספרים וכת"י של
תשע"ט חסידי אלכסנדר - תשע"ט
Z. Berman Passaic
אתנלצמיוקדילותפדיה Anaf etz avot
119 Main Ave On pirkei avot
Passaic, NJ 07055 חלק מ"ב
(חדש משולחון הדפוס) A commentary on pirkei avot
973 471 1765 by maran hagaon rav ovadiah
Z. Berman Cedarhurst אהבת קדומים yosef zt”l
Culled from the works of the
408 Central Ave אוצר זכרונותיו הבלום של הרה"ח great commentators and sages
Cedarhurst, NY 11516 ר' קלמן שטעקל שליט"א מזקני
חסידי וויזניץ בצל רבותיו ועוד .of generations
516 569 4577
וגם לרבות שורשי החסידות בחבל
Z. Berman Lakewood – Chateau בוקובינה וסביבותיה על רקע Published by the author 5761תשס"א
plaza ההיסטוריה הכללית Translated from Hebrew 5779תשע"ט
916 River Ave מבוך החיים
Lakewood, NJ 08701
סיפור חיים סוער בית בחורים חובשי
732 367 6000 שטיבעל חסידי בתקופה רבת תהפוכות
Z. Berman Lakewood – Westgate ספר ללא שם על רקע משנתו של הרבי מפיאסצנא
הי"א
118 Hillside Blvd מסע בנתיבים סוערים בעקבות
Lakewood, NJ 08701 סודו של האי גברא רבא הגאון רבי בן בתורת החסידות
נכתב ע"י הרב שלמה אברהם והו"ל ע"י
732 367 6000 ציון פלמן זצ"ל בעל השלמי תודה
הו"ל אדר א' תשע"ט ארגון שערי החסידות
Z. Berman Lakewood – Squankum
שו"ת תשובות והנהגות
219 Squankum Rd
Lakewood, NJ 08701 לד' חלקי השו"ע
732 367 6000 חלק ז
כולל חידושים ותשובות בחלקי השו"ע
היאך לנהוג למעשה הידורים אזהרות
והנהגות ובתוכם דברים הרבה בע"פ
שנשמעו מגאוני וצדיקי הדור מאת
הגאון הרב משה שטרנבוך שליט"א ראב"ד
עדה החרדית
הו"ל שנת תשע"ט
| עט סופר מהיר |
געבורט :ד' אלפים תתצ"ח (י"א :תתצ"ה) ,קארדאווע ,שפאניע "מו סרפהר
הסתלקות :ד' אלפים תתקס"ה ,פוסטאט (אלט-קאהיר), נבוכים"
עגיפטן
להרמב"ם
ספרים :פירוש המשניות ,משנה תורה ,מורה נבוכים ,אגרות
הרמב"ם ,תשובות הרמב"ם ,שו"ת פאר הדור ,הלכות הירושלמי,
מילות ההגיון ,מאמר העיבור ,און אזוי אויך עטליכע חיבורים
אויף מסכתות הש"ס און עטליכע חיבורים אויף חכמת הרפואה
פילאזאפיע אויב עס איז נישט אין קעגנזאץ צום א שטיק צייט צוריק האבן מיר געשילדערט אינעם "לבלר" דאס לעבן און שאפן פונעם הייליגן
תורה הקדושה ,האט פארשטאנען אז עס איז די רמב"ם ,און אזוי אויך די הלכה'דיגע פולמוסים וואס האבן זיך אפגעשפילט דורכאויס זיין לעבן ,אדאנק
חובת השעה ארויסצוקומען מיט א ספר וואס זיינע פסקים ,איגרות ,און בארימטע ספרים ווי דער "משנה תורה" .אצינד וועלן מיר זיך באציען צום
זאל ערקלערן די מצוות התורה און אייגנטליך די באזונדערן און פיל-שארפערן פולמוס וואס האט אויפגעקאכט מיט דער ערשיינונג פונעם ספר "מורה
גאנצע וועלט באשאף מיט'ן פילאזאפישן גאנג,
געמישט און געפלאכטן מיט דער אור-אלטער נבוכים" פונעם רמב"ם.
אידישן השקפה באזירט אויף די ווערטער פון דער מורה נבוכים איז א טיף-פילאזאפישער ספר ,וואס געט צו פארשטיין סודות הבריאה און די
חז"ל .דאס האט אים געברענגט צו שרייבן געדאנקען פון די תורה הקדושה אויף א פילאזאפישן שטייגער .די חכמה פון פילאזאפיע איז אין יענע
דעם וועלט-בארימטן פילאזאפישן ספר "מורה צייטן געווען איינגעריסן ביי כלל ישראל ,און דער רמב"ם האט אויך ערקלערט די אידישע השקפה מיט
נבוכים" ,וואס טייטשט "דער אנווייזער פאר די דאזיגע כלים .וויבאלד פילאזאפיע האט אויך געברענגט מיט זיך א סכנה פון פארנאכלעסיגן דאס
לערנען תורה זעלבסט ,אדער נאך ערגער – צו טון פארקערט פון דאס וואס עס שטייט אין די תורה,
צעמישטע/פארבלאנדזשעטע". האבן אסאך גדולי הדור מורא געהאט אז דער ספר "מורה נבוכים" קען פיל מער שאטן ווי אויפטון ,און
עס איז וויכטיג צו באטאנען ,אז דער רמב"ם
האט אנגעהויבן צו שרייבן דעם ספר אין יאר זיי האבן פרובירט צו באגרעניצן די השפעה פונעם ספר.
ד' אלפים תתקמ"ז [און עס פארענדיגט פיר עס זענען געווען נאך שארפערע רבנים ,וואס זענען ארויסגעקומען מיט פערזענליכע אטאקעס אין
יאר שפעטער] ,וואס באדייט אז ער האט עס ריכטונג פונעם הייליגן רמב"ם זעלבסט ,האלטנדיג אז די דאזיגע פילאזאפישע געדאנקען זענען זעלבסט
געשריבן יארן לאנג נאכ'ן ענדיגן צו שרייבן דעם אין קאנטראסט צום תורה הקדושה ,און געוויסע האבן זיך נישט אפגעהאלטן פון זיך אויסדריקן גאר
"פירוש המשניות" און דעם "משנה תורה" ,און שארף אויפ'ן רמב"ם זעלבסט .דאס האט עווענטועל צוגעברענגט צו חרמים און קעגן-חרמים ,און א
נאך פילע ספרים .דאס איז טאקע צוליב דעם שארפע פולמוס וואס האט אנגעהאלטן פאר די קומענדיגע הונדערטער יארן ,מיט די גרעסטע גדולי
רמב"מ'ס שיטה ,אז מ'האט נישט וואס צו עוסק
זיין אין חקירה און פילאזאפיע איידער מ'האט זיך ישראל פארמישט אין ביידע זייטן פונעם פאלעמיק.
אנגעפילט מיט ש"ס און הלכה ,וויבאלד אנדעם אינעם יעצטיגן ארטיקל וועלן מיר דורכגיין דעם גאנצן פולמוס איבער'ן מורה נבוכים .דער אורזאך
פון איר ערשיינונג ,די געדאנקען וואס דער רמב"ם באשרייבט דערינען ,די שערוריה וואס דער ספר
קען מען אלץ אנקוקן קרום און אומריכטיג. האט פאראורזאכט ,די חרמות און שריפות א.א.וו .וואס זענען נאכגעקומען ,און נאך פארשידענע
דער רמב"ם האט געשריבן דעם ספר צו זיין אינטערעסאנטע ידיעות איבער'ן ספר "מורה נבוכים" בפרט און איבער "תורה על פי פילאזאפיע" בכלל.
גרויסן תלמיד רבי יוסף בן יהודה אבן שמעון ,מער
באקאנט אלס "רבי יוסף המערבי" (און נישט ווי ער האט געקענט .ערגער פון דעם איז געווען, 1
מ'האט געמיינט פאר יארן לאנג ,אז דער רמב"ם ווען מענטשן האבן שטודירט פילאזאפיע און
האט עס געשריבן צו רבי יוסף אבן עקנין) ,וואס אדאנק דעם טיילמאל געקענט בלייבן שטעקן משה רבינו -מור"ה
האט געלערנט ביים רמב"ם תורה און ,להבדיל, מיט שוועריגקייטן אויף דער הייליגער תורה, דרך לאלפים
מאטעמאטיק ,אסטראנאמיע און לאגיק .אזוי און מאנכע האבן אנגעהויבן מזלזל צו זיין אין
אויך איז ער געווען א גרויסער דאקטאר – אויך די תורה און אירע מצוות וואס האבן זיך נישט אין די צייטן פונעם הייליגן רמב"ם איז חכמת
ווי זיין רבי דער רמב"ם ,און באזונדער איז ער געלייגט אויף זייער "פילאזאפישן פארשטאנד". פילאזאפיע געווען גאר שטארק איינגעריסן
געווען א גרויסער משורר .נאכ'ן וויילן אין דער רמב"ם ,וואס איז געווען א בקי בשבע ביי די מאסן .אפטמאל האט זיך געמאסטן די
פוסטאט ,עגיפטן ,ביים רמב"ם ,האט ער זיך חכמות ,פילאזאפיע אריינגערעכנט ,כבקי בכל סטאטוס פון א מענטש לויט וויפיל פילאזאפיע
אריבערגעצויגן קיין ארם-צובא (חאלב ,אדער חלקי התורה ,און האט אפילו מחשיב געווען
ספרים שאפע ניסן תשע״ט 36
הרב שמעון שלמה זילבער
קאפיטלען ,רעדט בעיקר איבער די נושא פון סקולפטור פון אריסטו ,וועמען דער רמב''ם ציטירט מאמר
"הגשמה" .אנגעהויבן פון די פלעצער אין די אפט אינעם מורה נבוכים
תורה וואו השי"ת ווערט באטיטלט כביכול מיט ד יוסף אבן עקנין
מענטשליכע נייגונגען (הענט און פיס ,פרייען המערבי איבער פילאזאפיע ,וועלט באשאף,
און וויינען ,רצון און חרטה) ,און געענדיגט מיט'ן תחיית המתים לדעת הרמב"ם ,און אויך א פאעזיע במהויב המציאות ואיכות סדור הדברים.
ערקלערן אויספירליך אז מ'טאר נישט גלייבן אין ממנו והדוש העולם.
הגשמה ,און פארוואס דאס איז אפגעפרעגט מצד וואו ער רימט אויס זיין רבי'ן דער רמב"ם.
השכל .אזוי אויך דינגט זיך דארט דער רמב"ם הוצאתיו לאור
מיט געוויסע פילאזאפישע געדאנקען פון די
עם ה ע ת ק ה לל שון א נ ג ל י ת
דעמאלטיגע אראבישע-מוסולמענער דענקער. דער ספר מורה נבוכים ,וואס איז אריגינעל
דער צווייטער טייל ,מיט זיינע 48 געשריבן געווארן אויף אראביש כדי ס'זאל טאקע אני
קאפיטלען ,איז עוסק אין דער נושא אויב דער נאר זיין געמאכט פאר די וואס ליגן ממילא אין
וועלט איז א נברא אדער א קדמון ,און הוכחות פילאזאפיע [אבער איז שפעטער איבערגעזעצט יהודה ליבוש מאגנעם.
איבער'ן עקזיסטענץ פונעם בורא ,און דערנאך געווארן אויף לשון הקודש דורכ'ן בארימטן
מתרגם רבי שמואל אבן תיבון ,זע שפעטער הועתק והוכנס לאינטרנט
איבער דער נושא פון נבואה. דערוועגן] ,איז צעטיילט אין דריי טיילן ,און WWW.hebre wb ooks.org
דער דריטער טייל ,מיט זיינע 54קאפיטלען, אנטהאלט אין זיך גאנצע הונדערט-אכט-און-
ערקלערט די געדאנקען פון "מעשה מרכבה", זיבעציג קאפיטלען .אינעם ספר טוט ער אדורך ע״י חיים תשס״ט
"השגחה פרטית"" ,שכר ועונש" ,און פארוואס דעם וועלט באשאף ,דעם כדור הארץ מיט די
עס איז דא שלעכטס אויף דער וועלט .דערנאך גלגלים ,השי"ת מיט זיינע טיטלען אין די תורה, ברלין.
ערקלערט ער אויך די טעמים פון די מצוות אין ראיות צום עקזיסטענץ פון השי"ת און די תורה
הק' ,די טעמים פון די מצוות התורה ,די מושגים כרטוס צבי חירש ב״ר יצחק איטצקאווסקי.
די תורה. פון נבואה און רוח הקודש און מעשה מרכבה, תרס״ד.
טראצדעם וואס דאס איז מער-ווייניגער די שכר ועונש און השגחה פרטית ,מענטשליכקייט
צורת הדברים פון די דריי חלקים פונעם מורה און מאראל ,טענות אויף אנדערע רעליגיעס שער-בלאט פון א מאמר לרבי יוסף בן יהודה [בטעות
נבוכים ,טרעפט מען אבער אסאך געדאנקען אדער פילאזאפישע טעאריעס וואס זענען מיוחס צו רבי יוסף אבן עקנין]
ווידערהאלט אין אנדערע ערטער ,און פון די אין קעגנזאץ מיט דער תורה (אריסטו ,אלטע
אנדערע זייט פעלן אפטמאל געוויסע שטיקלעך ווי עס איז היינט באקאנט אלס דער בארימטער
אין ערטער וואו זיי באלאנגען .באזונדער רעדט געצנדינער אד"ג ,איסלאם) ,א.א.וו. שטאט אלעפא) ,סיריע ,וואו ער איז געווען פון
דער רמב"ם זייער אומקלאר און ממש נישט דער ערשטער טייל ,מיט זיינע 76 די מנהיגי הקהילה .דער בארימטער פייטן און
ווי זיין שטייגער אין אלע אנדערע זאכן וואס משורר רבי יהודה אלחריזי ,אין א שיר איבער
ער האט אפגעשריבן .דאס איז נישט געווען קהילת ארם-צובא ,רימט אים שטארק אויס:
קיין צופאל ,נאר דער רמב"ם האט דאס דווקא "ּו ִמ ְ ּל ַבד ֹנ ַעם ִמּדֹות ְק ָה ֶלי ָהַ .ו ֲחמּודֹות ֲא ִצי ֶלי ָהּ ָ .בא
אזוי אויסגעשטעלט לכתחילה ,ווי ער שרייבט ֵא ֶלי ָה ֶזה ְשל ִ ׁשים ָ ׁש ָנה מֹו ִשׁי ַע ָוָרבֵ .מ ֶאֶרץ ַמ ֲעָרב.
אז ער האט בכוונה פרובירט צו צעטיילן זיינע הּוא ֶה ָח ָכם ַר ִבּי יֹו ֵסף ַמ ֲעָר ִבי ָח ְכ ָמתֹו ְ ּכ ֹק ֶה ֶלת.
געדאנקען לאורך כל הדרך ,אז דער וואס כאפט
בלויז א בליק אין איין פרק זאל נישט ארויסהאבן ְו ִ ׂש ְכלֹו ְ ּכ ַג ֶח ֶלתּ .ו ְלׁשֹונֹו ֵאׁש אֹו ֶכ ֶלת".
וואס ער וויל ,ווייל דאס וועט נאר מער צעמישן רבי יוסף המערבי האט זיך עווענטועל
דער וואס איז נישט אויסגעקאכט אין באהאוונט אריבערגעצויגן קיין באגדאד ,און האט דארט
אין די טיפזיניגע נושאים ,און נאר דער וואס געעפנט אן אייגענע ישיבה וואו מ'האט געלערנט
לערנט גוט אפ דעם גאנצן ספר פון אנהייב ביז'ן על פי דרכו פון זיין רבי'ן דער רמב"ם ,און ער
האט דארט אפגעוואנדן די פיילן וואס דער
סוף וועט קענען כאפן זיין געדאנקענגאנג. ראש ישיבה אין בבל ,רבי שמואל בן עלי גאון,
האט אנגעשפיצט אויפן רמב"ם (ווי מיר האבן
אויסגעשמועסט אין א פריערדיגן לבלר ,איבער
די פולמוס פסקי הלכה פונעם רמב"ם) .ער האט
דער ספר ,וואס איז פארענדיגט געווארן זיך אפט געשריבן מיט'ן רמב"ם ,פון וואס מיר
אין יאר ד' אלפים תתקנ"א ,קנאפע פערצן האבן זוכה געווען צו עטליכע פארבליבענע
יאר איידער דער פטירה פונעם רמב"ם ,האט הערליכע בריוון פונעם רמב"ם ,און עס זענען
אויך פארבליבן געוויסע כתבים פון רבי יוסף
ניסן תשע״ט 37 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
אור-אלטער תימנ'ער כתב-יד פונעם מורה נבוכים
ס'פעלט נישט אויס אריינצוברענגען פילאזאפיע וואס איז געווען ממש אומדערהערט אין יענע אויפגעשאקלט די אידישע וועלט מיט זיין
אין כלל ישראל ,און געוויסע קריטיקירער האבן צייטן אז א בארימטער קריסטליכער פילאזאף ערשיינונג .די גאנצע גאס האט אויפגעשטורעמט
געהאלטן אז דער ספר שרייבט זאכן וואס טויגן און טעאלאג זאל זיך אזוי אויסדריקן אויף א איד. מיט'ן טיף-פילאזאפישן ספר ,מיט געוויסע וואס
נישט .עס זענען אפילו געווען קריטיקירער וואס דאס צייגט עטוואס אויפ'ן אפקלאנג וואס דער גייען דאס אויסלויבן גאר שטארק און אנדערע
האבן זיך געוואגט צו אטאקירן דעם רמב"ם ספר האט איבערגעלאזט איבער דער וועלט, וואס וועלן דאס ארונטעררייסן גאר שטארק ,ווי
פערזענליך ,ווי ערווענט שפעטער. אזש "מלאך רע בעל כרחו יענה אמן". מיר וועלן שילדערן.
מיט א כלליות'דיגן בליק זעט מען ,אז אין די איין זאך איז קלאר ,דער מורה נבוכים
צייטן וואס רוב ספרד'ישע לענדער האבן שטארק 2 איז פארבליבן א קלאסישע ווערק ,און ווערט
אנגענומען דעם ספר ,האט מען אבער אין רוב באצייכנט אלס איינע פון די הויפט-פילאזאפישע
אשכנז'ישע לענדער זיך באצויגן דערצו מיט "שמעו נא ספרים וואס זענען געשריבן געווארן אין דער
חשד געמישט מיט חשש אז ס'קען צוברענגען המורי"ם" – וועלטס-היסטאריע .אויך ,להבדיל ,קריסטן און
אומגינסטיגע נאכפאלגן .דער אורזאך דערצו איז המורים את מוסולמענער האבן דורכגעטון דעם ספר און זיך
אויך פשוט ,אין די צייט וואס דאס ספרד'ישער מוריהם...
אידנטום איז אין יענער עפאכע – און אפילו דערקוויקט דערמיט.
הונדערטער יארן שפעטער – געווען גאר שטארק עס איז אבער געווען קלאר אז אזא ספר איינע פון די גרעסטע קריסטליכע פילאזאפן
אריינגעטון אין חכמת הפילאזאפיע ,און דער וועט נישט דורכגיין אן קיין קריטיק ,און איז פון אלע צייטן ,טאמאס אקווינעס ,וואס האט
ספר איז געווען א פארשטענדליכע און אפילו טאקע די שארפסטע קריטיק וואס דער רמב"ם געלעבט עטליכע יאר נאכ'ן רמב"ם און וועמען
וויכטיגע זאך פאר די אידישע געמיינדע ,האט איז נאר אויסגעשטאנען איבער זיינע פילע דער וואטיקאן האט באטיטלט אלס איינער פון די
אבער דאס אשכנז'ישער אידנטום כמעט נישט ווערק ,און טאקע אממערסטנס שוין נאך זיין טאטעס פונעם קאטוילישן קירכע ,רימט אויס אין
געטון אין די דאזיגע חכמה ,און פאר זיי האט זיך פטירה .געוויסע קריטיקירער האבן געהאלטן אז זיינס א בוך דעם מורה אלס אינטעלעקטועלער
גענצליך נישט אויסגעפעלט א ספר וואס זאל זיי און אמת'ער ספר ,און אז ער איז אפילו מסכים
צו אסאך זאכן וואס שטייען אינעם ספר – א זאך
ספרים שאפע ניסן תשע״ט 38
הרב שמעון שלמה זילבער
מיט רבינו שמשון משאנץ געשטאנען אין שפיץ אינעם נעקסטן דור :דער בעל ספר התרומה ,די גאר אריינפירן אין דער וועלט פון פילאזאפיע.
פון די בארימטע "עליית הראשונים" ווען דריי ברידער בעלי תוספות איוורא ,דער ר"י בן יקר, גראדע איז דער רמב"ם יא אויסגעשטאנען
הונדערט רבנים און בעלי תוספות זענען ארויף רבינו יחיאל מפאריז ,רבינו שמואל מפלייזא ,און עטוואס קריטיק דורך ספרד'ישע גדולי ישראל
צו וואוינען ארץ ישראל (אומגעפער אין די יארן נאך .זיינע תלמידים האבן אויך זוכה געווען צו איבער געוויסע פון זיינע שיטות וואס זענען
ד' אלפים תתקס"ט-ע"א ,ממש פינף יאר נאך זיין די רבי'ס פון די גרעסטע גדולי ישראל אינעם באשיינפערליך באאיינפלוסט געווארן פון זיין
דער פטירה פונעם רמב"ם .אנדערע ווילן זאגן דור שפעטער ,ווי דער מהר"ם מרוטנבורג ,רבינו פילאזאפישער געדאנקענגאנג ,א שטייגער
אז רבינו יהונתן איז קיינמאל נישט ארויף קיין פרץ ,דער בעל יראים ,דער רמב"ן ,דער בעל ווי דער פאלעמיק איבער "תחיית המתים"
ארץ ישראל ,און איז גאר נסתלק געווארן אין ספר התרומות ,און נאך) ,און זיין ברודער רבינו וואס דער רמב"ם האט געשריבן זיין שיטה
שמשון משאנץ ,דער בעל תוספות שאנץ ובעל דערוועגן אינעם משנה תורה (וואס מיר האבן
פרובינצה אין זעלבן יאר ווי דער רמב"ם). פירוש ר"ש אויף משניות .עס איז צוריקגעקומען שוין בארירט אין א פריערדיגן קאפיטל איבער
אלנפאלס ,רבינו יהונתן האט זיך נישט נאר א בריוו פון רבינו שמשון וואס געט רעכט פאר'ן די ספרי הרמב"ם) .דאן האט רבינו מאיר הלוי
אנגענומען פאר'ן רמב"ם ,נאר ער איז זאגאר רמ"ה ,אבער פארענטפערט גלייכצייטיג די אבולעפיה – באקאנט אלס דער בארימטער בעל
אזוי נתפעל געווארן פון זיין חכמה און גדלות כוונה פונעם רמב"ם .פונעם ריצב"א האבן מיר "יד רמ"ה" – ארויסגעטרעטן שארף קעגן דעם
אז ער האט אפילו פארפאסט א גאנצע ספר נישט קיין ענטפער ,אבער עס איז פארבליבן שיטה פונעם רמב"ם ,און אפגעשריבן א בריוו
אפצוענטפערן די "השגות הראב"ד" אויפ'ן משנה אן עדות'שאפט פונעם רמב"ן אז דער ריצב"א צו די חכמי פרובינצה אין שפיץ פון רבינו יונתן
תורה לרמב"ם ,טראצדעם וואס דער ראב"ד איז האט גאר שטארק געהאלטן פונעם רמב"ם און מלוניל ,מיט זיינע טענות דערוועגן .דער רמ"ה
האט אפילו ציטירט פסקים באזירט אויפ'ן משנה איז נאך דאן געווען א יונגערמאן ,און כדי מ'זאל
געווען איינע פון זיינע רבי'ס! זיך רעכענען מיט זיינע רייד האט ער געדארפט
ער האט אויך אנגעהויבן זיך צו שרייבן תורה. צוקומען צו די גרעסטע גדולי הדור ,וואס האבן
בריוו מיט'ן רמב"ם זעלבסט ,און וויבאלד ער עווענטועל האט דער רמ"ה צוריקגעצויגן זיך בעיקר געפונען אינעם געגענט פון פרובינצה
האט געוואלט קריגן אלע ספרים וואס דער פון זיינע שארפע רייד ,אזש נאך דער פטירה
רמב"ם האט פארפאסט ,האט אים דער רמב"ם פונעם רמב"ם האט ער גאר פארפאסט א קינה אין פראנקרייך.
געשיקט אויך זיין "מורה נבוכים" .אבער רבינו דערוועגן .זיין הערצה צום רמב"ם איז געשטיגן פאקטיש האט דער דעמאלטיגער שערוריה
יונתן דאס נישט געקענט לערנען וויבאלד עס גענוג שטארק ,אז שפעטער ווען עס האט פריש גאר צוגעברענגט א קעגן-עפעקט ,ווען רוב
איז אפגעשריבן געווארן אויף אראביש – א אויפגעקאכט די שערוריה אויף די שיטות גדולי ישראל האבן זיך אנגענומען פאר'ן רמב"ם,
שפראך וואס די אשכנזי'שע אידן האבן נישט פונעם רמב"ם אדאנק דעם "מורה נבוכים" (זע און פון לוניל איז גאר צוריקגעקומען א שארפן
פארשטאנען .דא איז אריינגעקומען אין בילד שפעטער) ,איז ער געבליבן נייטראל און גארנישט ענטפער פון רבינו אהרן הכהן מלוניל (א זון פון
די בארימטע "אבן תיבון" פאמיליע ,וואס האט געשריבן דערוועגן .עס וואלט אויסגעזען ווי רבינו משולם בן יעקב מלוניל בעל "איסור משהו
אריגינעל געשטאמט פון שפאניע אבער זענען דער אלטער פאלעמיק איבערן "משנה תורה" בדיני איסור והיתר" ,און א ברודער פון רבינו
אנטלאפן פון דארטן ווען די טרויעריג-בארימטע און איבערהויפט איבער זיין שיטה בנוגע "תחיית אשר מלוניל המכונה הרא"ש מלוניל ,בעל "ספר
בארבארישע מוסולמענער "אל-מוואחידון" שבט המתים" ,איז גענצליך איינגעשלאפן .אבער אין המנהגות") ,וואו ער פארענטפערט דעם רמב"ם
האט איינגענומען שפאניען (וואס האט אויך פאקט ,איז דאס געווען אן אומדירעקטער גורם און דערנאך זאגט ער אז דער רמ"ה האט זיך נישט
צוגעברענגט אז רבינו מימון מיט זיין זון דער צום נייעם פייער מיטן ערשיינונג פונעם מורה געפירט כהוגן .שוין אפגערעדט אז די ספרד'ישע
רמב"ם זענען אנטלאפן פון דארטן) .דאן האט נבוכים ,און אין אן איראנישן צופאל האט עס גדולי ישראל האבן שארף אפגעענטפערט דעם
זיך רבי יהודה אבן-תיבון באזעצט אין פרובינצה, פאסירט דווקא צוליב אן אויסערגעווענליכן רמ"ה ,קענענדיג דעם רמב"ם פון דער נאנט און
וואו ער האט זיך באפריינדעט מיט די ארטיגע וויסנדיג אז אלץ וואס ער טוט און שרייבט איז
גדולי ישראל ,און ער האט איבערגעזעצט די דביקות אינעם רמב"ם...
פילע פונדאמענטאלע ספרי מחשבת ישראל אויסגעהאלטן.
וואס זענען געווען געשריבן אויף אראביש ,צו דער רמ"ה האט דערנאך אויך געשיקט
לשון הקודש .צווישן זיי ציילן זיך די בארימטע בריוון צו די הויפט "חכמי צרפת" (פראנקרייך),
ספרים "חובות הלבבות"" ,ספר הכוזרי"" ,ספר מיר האבן שוין אויבנדערמאנט ,אז דער ווען אין שפיץ זענען געשטאנען די צוויי ברידער
רמ"ה האט געשיקט זיין ערשטן בריוו צו די חכמי בעלי תוספות ,תלמידים פון ר"ת און דער ר"י:
האמונות והדעות" ,און נאך. פרובינצה אין שפיץ פון רבינו יהונתן מלוניל. רבינו יצחק בן אברהם משאנץ ,באקאנט אלס
ער איז נפטר געווארן אין דער זעלבער צייט רבינו יהונתן איז געווען פון די בעלי התוספות דער "ריצב"א" ,וואס איז אין זיין צייט געווען
ווי דער ערשיינונג פונעם "מורה נבוכים" ,אבער און דער בעל "פירוש רבינו יהונתן" אויפן רי"ף, פאררעכנט אלס דער גדול הדור (צווישן זיינע
ער האט איבערגעלאזט א זון בדומה לו ,רבי און איז דאן געווען פאררעכנט אלס דער גדול תלמידים ציילן זיך די גרעסטע גדולי ישראל
שמואל אבן-תיבון ,וואס אויסערדעם וואס ער בישראל אין פרובינצה אזש שפעטער איז ער
ניסן תשע״ט 39 ספרים שאפע
| עט סופר מהיר |
אידן ,אבער גלייכצייטיג אויך חרוב געמאכט הרב רבינו משה בר
פאר אנדערע.
נצב פירושו
3
א!!ו .הויינין שתו ואמרו דבריו ופירשו את״הסתום ה׳ח
"הבערה ללה"ב
יצאה" – דער פירוש ש ם ׳ ט ו ב ופירוש א פ ו ד י ,וששום ,
טאפלטער ' vי דאין נ!ית דין שקול ער השלישי באינו והופפנו
פייער פון
מחלוקת ■ISS^rQAA ■la X A flE . V a ...:...V.ב..ז..ת...י..ע..ל..הדפסת ה.ראשונש פירוש האליר.י ^ ^ ,״('
איינע פון די דעמאלטיגע לייבן אין • '•-ן י כ ן ר ש ק ש : ' ^ • " ' ' ,י׳:,:׳ :, '■./.
פרובינצה איז געווען רבינו שלמה מן ההר (דער
אור-אלטער בארימטער שטאט "מונטפלייר" מה רב טובר והחוט המשולש /לא במוךךו ינתק ;
[ ]Montpellierווערט גערופן "מן-ההר",
וויבאלד עס איז געווען א בערגיגער ראיאן מיט א ,'. , .ז _______________________ י . , ..׳ . ■■
היפש נאקעטן האריזאנט ,זייענדיג היפש ליידיג
פון געוואוקסן" .מונט" איז מלשון "מאונטען"/ גס כוונת כל פרק מפרקי המורה על דעת החנס יהחריוי
בארג" ,פלה" באדייט נאקעט = דער נאקעטער
בארג .דערפאר האט מען גערופן די ארטיגע Lי ^ הועתק והוכנס לאינטרנט . .■. ..׳■י י.
חכמים אויף לשון הקודש "חכמי מן-ההר") ,וואס
איז באקאנט אלס דער רבי מובהק פון רבינו יונה י ז־ ^ גם׳פי,רו־׳ש w Sdזי'^תאש^ר4בןגאתוגוזןכברשםצוובסדגפרריםהממןורההראגשסוגדירםס«ג;ס&דןסודקיg,ה-,תור■ה‘וג..גי.אים ו0.זוg « 0..ס■ WWWWWW.1h1Ve bUr e w b 0 0 k s.o r
מגרונדי – בעל "עליות דרבינו יונה" און "שערי
תשובה" און נאך ,און לויט מאנכע אויך דער רבי י ע י חיים תש"ע ■. ...־■ • ,״• , /על סדרם הכתוביס בתורה'אין בהם , . . — ,
פונעם בעל "שיטה דלא נודע למי" .עס זענען
דא וואס זאגן אז ער איז אויך דער בעל חידושי ’ מוקדם ומאוחר איש .
הרשב"א אויף מסכת מנחות. , .ל אנ*ע*דר׳ז.
אלנפאלס ,ער איז ארויסגעקומען צוזאמען
מיט זיינע תלמידים – צווישן זיי ,דער רבינו ולמען לוו יהפר כל בו הזשפנו על הר^שוגיס להציב גדמגים גין ^ו רי םש
יונה – מיט א שטורעם קעגן דעם ספר מורה
נבוכים אומגעפער אין יאר ד' אלפים תתקצ"ב – : -ברפס בקק יעסנין• V ־
ארום פערציג יאר נאך איר ערשיינונג ,און האט
ארומגעשיקט בריוון צו די פילע חכמי צרפת צו ־ ’ :Vv■-■ •k ^ //v׳ ;■.ר• :ר־ ו ׳ ־ ■'•' ■ ’ i
אסר'ן דעם ספר. 0יךשט מאנהלט דעסויאיו״ה ויתנשא למעלה ; אדונינו הרוכס האדיר הי?יי
עס איז אים געלונגען ארויסצוקומען מיט
א חרם אויפ'ן מורה נבוכים ,מיט דער הסכמה /. ..
פון געוויסע חכמי צרפת ,און ער האט עס
ארומגעשיקט איבער דער גאנצער וועלט, ר• : , ; :■:r;itxiSKy,־י
און עס האט גלייך אויסגעבראכן א שארפע
פאלעמיק אהין-און-צוריק ,ווען פון שפאניע און ■■■ די• .ן ה*,ה מ . /סיר; ע ק ד
פון נאך ערטער האבן אסאך גדולי ישראל זיך S' J/ S/זM־•'? ■:'•.y .T j ’Jt■ • '•. »*-!’' ' i;/* .׳;•4״’«•>:.״נK■•.••Aי»>*»r*, ,*Uיו־ז■-׳ו.ר״.׳'רsג1ך'■‘*
אנגענומען פאר'ן כבוד פונעם רמב"ם און שארף i / 1 ' i ’v • ^ S § n
אפגעענטפערט די ווערטער פון רבי שלמה מן ■ |המנו-ח ר פוורל-שפוא;
■ /י • ; / / I :ז י ! I s
■1
’ '<. ■ ,
' ו וה»־ <׳ ..
^ C t o L ic e n tia
וי ה'ה האלוף התורניכהר״ר נתזפייטל*- ' -u t -׳׳■;‘V:
בדפוע■
''"’-'/.'■■ -ל; 6^ .י י י ■■ ’ / -■' ■.׳ י ,י•׳ ".׳ י ׳ .׳ ,־
חשחגה:לפו»^ י ' - ' , ^;■ .:» ;_7גשנת ו>ע0ו:עשה
שער-בלאט פון מורה נבוכים ,דפוס יעסניץ שנת תק''ב, אלטער שער-בלאט פונעם ספר מורה נבוכים
וואס דער גאון בעל קרבן העדה אויפן ירושלמי האט
געהאלפן דרוקן איז זעלבסט געווען אן אויסגעצייכנטער מפרש
המקרא ,פילאזאף ,דאקטאר און וויסנשאפטלער,
"מגייר געווען" אראבישע ווערטער אין זיין איז ער אויך געווען א געלונגענער מתרגם פאר
איבערגעזעצטן ספר). זיך ,און ער האט איבערגעזעצט אסאך כתבים
דאס האט צוגעברענגט אז דער ספר איז פונעם רמב"ם אויף לשון הקודש.
צעכאפט געווארן לענגאויס די אשכנז'ישע אצינד האט אים רבינו יהונתן מלוניל
לענדער אין אייראפע ,וויבאלד מ'האט שוין געבעטן אז ער זאל איבערזעצן דעם מורה
געקענט לערנען אינעם לשון הקודש'דיגן מורה נבוכים אויף לשון הקודש ,א זאך וואס
נבוכים .אבער וויבאלד די אשכנז'ישע אידן רבי שמואל האט גענומען אויף זיך מיט אן
זענען נישט געווען צוגעוואוינט צו לערנען ערנסטקייט נאכ'ן קריגן די הסכמה און רשות
פילאזאפיע ,זענען ליידער געווען מאנכע וואס פונעם רמב"ם זעלבסט ,ארבעטנדיג דערויף פאר
זענען גאר געווארן פורקי-עול ,זאגנדיג אז מ'מוז די קומענדיגע צוואנציג-דרייסיג יאר ,און עס איז
נישט איינהאלטן אלעס וואס שטייט אין די פארענדיגט געווארן אין יאר ד' אלפים תתקפ"ד,
תורה ,זיך אנהענגענדיג כלומרשט אין געוויסע ניינצן יאר נאך דער פטירה פונעם רמב"ם ,און
אויך א שיינע פאר יאר נאך דער פטירה פון
ציטאטן פונעם מורה. רבינו יהונתן מלוניל (דער אורזאך פארוואס
אנדערע האבן פשוט אויפגעטוישט דאס ס'האט געדויערט אזוי לאנג ,איז געווען צוליב
לערנען גמרא מיט הארעוואניע – ווי דאס די פילע פילאזאפישע טערמינען וואס זענען
שטייגער פונעם אשכנז'ישן אידנטום אין יענער שוין פונלאנג געווען באנוצט אינעם אראבישן
עפאכע ווען זיי האבן באשאפן די תוספות – שפראך ,אבער האבן נישט פארמאגט קיין ווארט
מיט'ן זיך אריינטון אין חכמת הפילאזאפיע .נאך אויף לשון הקודש .רבי שמואל האט "באשאפן"
געציילטע יארן האט זיך שוין ארויסגעזען ,אז ווערטער ,טערמינען ,געדאנקען ,און האט אפילו
כאטש ס'האט מעגליך אויפגעטון פאר אסאך
ספרים שאפע ניסן תשע״ט 40
הרב שמעון שלמה זילבער
רייען ,פארוואס זאלט איר זיך אומוויסנדיג L/מ ד
מאכן פון די אידישע אפיקורסים ,וואס זענען
נאכגעגאנגען די לערע פון רבי משה פון מצרים תגמולי הנפש עליות דרבנו יונה
וואס האט געשריבן (ח"ו) ספרי מינות .גיט
ארויס א באפעל צו פארברענען די ספרים מורה pמזוין 1f0h>ervyrtיד%י*«» י׳ הלל ,בן החסיר חרב ד' השלם
ר׳ «לע!י Jt5m 3ז*זי#
נבוכים און ספר המדע. לרבנו יונה ב״ר אברהם זצוק״ל
דאס האט זיך ליידער איינגעגעבן ,און די ו^י׳ הכ*ה הקדסיח שר טוי־ח לר׳ הלל הנופר הל,
קאטוילישע אינקוויזיציע האט באפוילן צו החסיד מגירונדא
פארברענען די דאזיגע "אפיקורס'ישע ספרים" והעתקות מתוך חכוי־יס אחי־ים על ד׳ מלל מ״ל,
רח"ל ,אנברענגענדיג א שרעקליכן חילול שם למסכת
שמים .אבער טאקע דאן ,אין ברען פונעם ו^41לשה עניניס נוספיס שמוסיף הפוער כי5נ» ^«ורו
פאלעמיק איבער'ן מורה נבוכים ,האט די בבא בתרא
זעלבע קאטוילישע קירכע באשלאסן אז אויב תגםולי הנפש<
מ'פארברענט שוין די אידישע "אפיקורס'ישע" >וצא לאור בפ עם הרא שונה ס תי ד כתב* »ד
ספרים ,פארוואסזשע זאל מען נישט פארברענען ישגויי נוסחאיח t 6הנ׳ל פתוך כ®' tneoiעזביס, עיונים הערות וביאורים
אלע אנדערע ספרים וואס זיי האבן געשריבן, םאת
וואס זענען מלא אפיקורסות קעגן דער ^ wr1ln!uני ©.
קאטוילישער רעליגיע !...און אין יאר ה' אלפים משה הרשלר
ד' ,צוועלף יאר נאכ'ן אנהייב מערכה קעגן דעם כל אלה צקכצו »mמ«»6£ו לאם6וה״
מורה נבוכים ,איז פארגעקומען דער טרויעריג- הועתק והוכנס לאינטרנט
בארימטער "שריפת התלמוד" אין פאריז ,ווען eאת WWW. hebrewbooks.org
עס זענען ליידער פארברענט געווארן צוואנציג
ש׳ ז׳ ח׳ ה / ע״י חיים תשע״א
וואגאנען אנגעפילט מיט ספרי קודש רח"ל.
איינער פון די תלמידי רבינו יונה איז געווען יוצא לאוד בפעם ראשונה -יר הרב הרצוג״—איחור מפעלים תורתיים־ספתתיים )אמ־ת(
דער רב ,פילאזאף ,דאקטאר און הוגה דעות על יה ^י־ת הוצאת מכון התלמוד הישראלי השלם
רבי הלל בן שמואל פון ווירונה אין איטאליע,
בעל "תגמולי הנפש" ,וואס איז זעלבסט געווען מקיצי נרדמים. ירושלים תש״נ
א הייסער אנהענגער אינעם ספר מורה נבוכים
אויף וואס ער האט אפילו געשריבן פירושים, שנה חמישית תרל*א תי־ליד. שער-בלאט פון ספר עליות דרבינו יונה אויף
און ער דערציילט אז עס איז נישט אדורך קיין מסכת בבא בתרא
פערציג טעג פונעם שריפת ספרי הרמב"ם ביז'ן ל־ק ^ ) .ד ( אלה renממדי ר׳ הולל דל .ל*ייק .
שריפת ספרי התלמוד ,און אלע האבן געזען אין ההר ,אזש ביז'ן אים מחרים זיין.
דעם אן אות מן השמים אז מ'איז דא באגאנגען H e nwc«f «»«a *4a 4e* T *reins עס האט נישט צוגעהאלפן דער פאקט ,אז
א שרעקליכע עוולה און מ'איז באשטראפט רבי שלמה האט זיך אויסגעדריקט – כדי צו
}(L. 8iU>e1m&nn. ׳ פארשטערקערן זיינע ווערטער – אז אפילו
געווארן פון הימל. אויב דער רמב"ם איז געווען אפגעהיטן אין אלע
וואספארא השפעה האט די שריפת כתבי ~ t «s Ea^t.lpb -^(deri. מצוות התורה ,דאך געפונען מיר אין גמרא אז
הרמב"ם און די שפעטערדיגע שריפת ספרי יוחנן כהן גדול האט אויך משמש געווען בכהונה
התלמוד איבערגעלאזט אויף דער דעמאלטיגער שער-בלאט פון ספר תגמולי הנפש ,לרבי הלל פאר אכציג יאר ,און סוף ימיו איז ער געווארן
אידישער וועלט? דאס וועלן מיר אי"ה שילדערן בן שמואל מווירונה א צדוקי ,מיינענדיג ארויסצוברענגען אז דער
אינעם קומענדיגן קאפיטל ,וואו מיר וועלן פאקט אז "דער רמב"ם האט עס געשריבן" איז
דערציילן איבער'ן פאלעמיק וואס האט זיך געפלויגן פון אלע זייטן ,ווען געוויסע האלטן אז נישט גענוג אפצופרעגן די טענות אויפ'ן ספר.
אפגעשפילט יענע יארן איבער "ספרי פילוסופיה" מ'טאר נישט אריינקוקן אינעם מורה נבוכים און די דאזיגע רייד האבן נאר צוגעהאלפן אז מ'זאל
אנדערע האלטן אז מ'טאר נישט רעדן קיין ווארט אים שארף אפענטפערן ,און אפילו דער רמב"ן
בכלליות . דערקעגן .די מערכה האט אנגעהאלטן פאר די וואס האט פרובירט צו בארואיגן ביידע צדדים
פונעם פאלעמיק ,האט געמוזט מוחה זיין אויף
קומענדיגע פערצן יאר.
די דאזיגע רייד.
רבי שלמה האט געשיקט בריוון אז ער האט
גארנישט פערזענליך קעגן דעם רמב"ם ,און ער
ווי אלעמאל ווען זאכן גייען ארויס פון זעלבסט לערנט אויך אינעם משנה תורה ,נאר
גרעניץ ,האבן די עקסטרעמיסטן זיך נישט עס איז א פראבלעם מיט'ן ספר און השקפה
אפגעשטעלט פאר גארנישט .ווי רבינו אברהם בן פונעם מורה נבוכים ,אבער "הבערה ללהב
הרמב"ם שרייבט ,האבן געוויסע מתנגדים צום יצאה" מיט שארפע בריוו און חרמות וואס זענען
מורה נבוכים זיך געוואנדן צו דער קאטוילישער
אינקוויזיציע – וואס האט זיך ביז דאן קיינמאל
נישט אריינגעמישט אין אידישע אנגעלעגנהייטן,
און האט זיך אפגעגעבן בלויז מיט אינערליכע
"כופרים" אין די קריסטליכע רייען – אז זיי זאלן
הייסן פארברענען דעם מורה נבוכים!
דער רד"ק – וואס האט זיך אויך גאר שטארק
אנגענומען פארן רמב"ם און דעם מורה נבוכים –
שרייבט דערוועגן ,אז זיי האבן געזאגט צו דער
אינקוויזיציע :איר זענט פארנומען אויסצוראטן
די אפיקורסים און זייערע ספרים פון ענקערע
ניסן תשע״ט 41 ספרים שאפע
| ספרים מארק |
הגדה מראות יחזקאל
אוצר רב מתורתו של זקן פוסקי דורינו הגאון הגדול גאב"ד קארלסבורג שליט"א
איז געטון געווארן דורך בנו של הגאב"ד ,הגה"צ רבי ברוך דוד שליט"א
וועלכער האט מעלה געווען על הכתב א טייל פון די שאלות ותשובות און
מסדר געווען די צענדליגע תשובות להלכה ,אויף א לייכטן און געשמאקן
סגנון ,דבר דבור על אפניו ,למען ירוץ הקורא בו בטוב טעם ודעת.
ועל צבאם איז עומד דער חשוב'ער מוציא לאור און מפיץ תורת אור
מרן הגאב"ד שליט"א ,דער געטרייער אייניקל יד ימינו ובן משק בית הרב
המופלג איש חי ורב פעלים ר' יואל ראטה שליט"א ,בן בנו הגה"צ גאב"דמ
יט א תענוג רוחני האבן חובבי ושוחרי
אגדה והלכה פון איבעראל אנטפאנגען דעם
וואונדערליכן נייע תורה'דיגע יצירה" ,הגדה
של פסח מראות יחזקאל" וואס אנטהאלט
אן אוצר רב פון הלכות ופסקים ,דברי תורה
בדרך החסידות אגדה ודרוש פאר די ימי
האביב ,מבית מדרשו של רבי ,תורתו ופסקיו
מראה יחזקאל שליט"א ,וועלכער איז א ריכטיגער פון זקן פוסקי וגדולי דורינו ,פאר הדור והדרו ,כ"ק מרן הגאון הגדול גאב"ד
סמל ודוגמא אויף דעם גדולה שמושה יותר קארלסבורג שליט"א.
מלומדה ,דער מחובר לטהור וועלכער די נייע הגדה "מראות יחזקאל"
פארפולקאמט סיי דער שומשה און אנטהאלט א זעלטענעם אוצר בלום
סיי דער לימודה זייענדיג די רעכטע און ווערט באצייכנט אלס ממש א
פון גרויסן זיידן פאר אזויפיל יארן כרכי' דכולי ביה ,געאייגנט פאר יעדן
און גיט זיך אפ מיט בנפשו ובממונו סארט לומד ומבקש אנטהאלטנדיג
מפיץ זיין אור תורתו אויפ'ן שענסטן סיי פסקי הלכות פונעם פוסק הגדול,
און פרעכטיגסטן פארנעם. הלכות און מנהגים ,און הערליכע
די נייע הגדה איז בבחינת "לוחות דברי אגדה ודרוש צו באשיינען דעם
שנוית" ,נאך וואס דער חשוב'ער סדר און דעם גאנצן יו"ט בכלל.
מוציא לאור ר' יואל שליט"א האט שוין בפרט ווערט די נייע הגדה
מיט א צייט צוריק ארויסגעגעבן דער אויפגענומען מיט גרויס פרייד ביי
בארימטער "שו"ת מראות יחזקאל" גדולי מורי הוראה ,חובבי דת ודין והני
וואס איז בליץ שנעל צעכאפט צורבא מרבנן וועלכע וועלן טרעפן
געווארן בעולם התורה ורבים וטובים אין דער הגדה דעם ריכטיגן דרך
אומרים מי יראנו טוב אז ער זאל אשר ילכו בה בד' אמות של הלכה,
ווייטער ממשיך זיין אויף דעם גאנג מיט מערכות שלימות וואס נעמט
און ארויסגעבן מאוצרו הטוב פון ארום אלע הלכות וואס זענען נוגע
גרויסן זיידן .דאס איז בנוסף לזה דעם יו"ט ווי בדיקה וביטול ,הגעלה
וואס א צווייטער באנד פון די שאלות וליבון ,מכירת חמץ און אזוי ווייטער,
ותשובות זענען אין פולן שוואונג און מיט קלארע הדרכות והוראות פון
וועלן בס"ד אט געדרוקט ווערן בשעה לשכת הגזית גדול הפוסקים בדורינו
גאב"ד קארלסבורג שליט"א .טובה.
ס'דארף באטאנט ווערן אז אין באזונדער ווערט באגריסט די
דער הגדה איז אריינגעגאנגען ממון געוואלדיגע ארבעט וואס ס'איז
ודמים תרתי משמע און איז אן עבודת אריינגעלייגט געווארן אין דער
הליקוט וחיפוש מחיפוש פון צענדליגער יארן חלק הדרוש והאגדה וואס איז
תורת מרן הגאב"ד שליט"א ,און די חשוב'ע מוציאים לאור אהערגעשטעלט מסודר דבר דבר
האבן אריינגעלייגט גרויסע כוחות אז די הגדה זאל זיין כלול בהדרו אויפ'ן אל אפניו לויט'ן סדר החג בטוב טעם
מפה טהור שענסטן פארנעם ,מדיוק ומזוקק שבעתיים ,תורה מפוארה בכלי מפואר. ודעת ,הערליכע בחינות און דברי אגדה היוצאים
ס'איז דעריבער נישט קיין וואונדער אז דורכאויס די עטליכע טאג וואס הגאב"ד שליט"א דורכאויס די לילי התקדש חג און די ארומיגע יו"ט טעג .די
אלע מאמרים און דברי תורה זענען אפגעשריבן ,כאמירתם ונתינתם ,מיט'ן די נייע הגדה איז דא צו באקומען און ס'געפינט זיך אויפ'ן מארק איז עס
אריגינעלן חן און התלהבות דקדושה ,עס זאל זיין פאר'ן לומד כאילו בעל צעכאפט געווארן פון די געשעפטן דורך די הונדערטער תלמידים נאמנים
פונעם גאב"ד שליט"א ביי וועלכן די נייע הגדה איז א "מוז" און וועט בלי השמועה עומד לפניו.
די עבודת העריכה פון דער וואונדערליכער תורה'דיגער יצירה ספק שענקען א ריכטיגער עונג יו"ט ותענוג רוחני .
ספרים שאפע ניסן תשע״ט 42
נייע ספרים אויפ׳ן מארק /אדר תשע״ט
שו"ת כי שאל נא -שאלות ותשובות בעניני אוצרות של מעלה
השקפה דורך הגה"ח רבי עזריאל טויבער -אוצרות גנזי קודש
שליט"א ,ערשינען אין די פאפולערע גליוני היקרים מפז שמצאו
שלהבת .יצא לאור ע"י ארגון שלהבת .הפצה
מתח"י ושנמצאו
ראשית ע"י שארף .718-812-5120 באוצרו של כ"ק
אדמו"ר הקוה"ט
מעדנים לנפשך – כרך חדש ח"ג .שיחות קודש זצוקל"ה מסקווירא.
וסיפורי צדיקים השוים לכל נפש ,ערבים פרקי זכרונות נעלים
לשומעיהם ומעוררים לבב נפש האדם לעבודת של רבנים ,חסידים
בוראו ולתיקון המידות .יו"ל ע"י הרב יואל הכהן ואנשי מעשה מאשר
חוו בצילא דמהימנותא.
גראס .ניתן להשיג בחנויות הספרים. ניתן להשיג בחנויות
הספרים.
ספה"ק דרך פקודיך :נדפס מחדש ,עם אלפי ספר אמונה בחרתי :שיעורים שנאמרו ע"י
מראי מקומות ותיקונים ,בנוסף למפתח מפואר הגה"צ רבי אהרן קאהן אב"ד דברי אמונה
שליט"א ,על פרשיות התורה ומועדי השנה,
ומהודר. למעלה מ 600עמודים ,הוצאה לאור :מערכת
יצא לאור ומכירה הראשית ע"י שארף 718-812-
אמונה בחרתי 845-237-2941
5120
מאור עינים-ישמח לב מהדורה די היסטאריע פון מאשין מצות -די שערוריה
מורחבת ומפוארת .הגהה מדוייקת, פון מאשין מצות פון ווען דער מאשין איז
אלפי השוואות ומראי מקומות וציונים, ערפינדן געווארן עד היום הזה .צו באקומען
השלמת פסוקי התנ"ך ועוד .מכירה
אין אלע ספרים געשעפטן.
הראשית ע"י שארף 718-812-5120
ספרים ליסטינג — לבלר - #7אייר הבעל״ט
מחברי ספרים ומוציאים לאור :שטעלט אריין אייער נייעם ספר אינעם ספעציעלן ״ליסטינג״
פון לבלר׳ס ״ספרים מארק״ אפטיילונג .פארבינדט זיך מיט די רעדאקציע אויף די פאלגענדע וועגן:
LAVLOR Seforim listing
Phone: 718.928.3347 Ext. 107 | Email: [email protected]
ניסן תשע״ט 43
| כשרות |
פסח מנהגים און חומרות
לכאורה אונזער באקאנטער קארפ פיש – קען פסח. ס איז באקאנט דאס ווערטל וואסע
זיין א פראבלעם ווייל ווען מען פלעגט פירן די אין דעם יו"ט איז מען אויך גאר שטארק
פיש פון שטאט צו שטאט און מען האט געוואלט מקפיד אויף מנהגים ,יעדער איינער לויט ווי איז שגור בפי העולם אויף דער
עס זאל זיך האלטן פריש ,האט מען גענומען א עס איז מקובל מבית אבותיו ורבותיו ,עד כדי משנה וואס מיר זאגן יעדן טאג
שטיקל ברויט און עס איינגעטונקען אין ברוינפן, כך אז אין געוויסע מקומות עסט מען נישט ביים דאווענען ,סוף פון איזהו
און דאס האט מען צוגעלייגט צום מויל פון די קיין שום מאכל נאר וואס מען האט געגעסן מקומן" ,הבכור נאכל לכהנים
פיש און די שארפקייט פון די ברוינפן האט עס אינדערהיים .עס איז ידוע די מעשה מיט הרה"ק והמעשר לכל אדם ונאכלין בכל העיר לכל אדם
געהאלטן פריש פאר לענגער .ווי לאנג דער מהרי"ד מבעלזא זצוק"ל אז עס איז געקומען בכל מאכל וכו' הפסח אינו נאכל אלא בלילה
פיש לעבט איז נישט דא קיין שאלה ווייל א א דארפסמאן קיין בעלזא פאר פסח ,און כדי ואינו נאכל אלא עד חצות ואינו נאכל אלא
לעבעדיגע זאך קען נישט באקומען קיין בליעות, מהנה צו זיין דעם רבי'ן האט ער מיטגעברענגט למנוייו וכו'" ,פארוואס ביי די פריערדיגע שטייט
אבער די שאלה איז נאכ'ן שטארבן ווען עס איז א אוגערקעס אז דער רבי זאל דאס נוצן פאר כרפס, "נאכל" לכהנים "נאכלין" בכל העיר ,און דא
פראבלעם פון כבוש .און אפי' עס ליגט נישט מיט האט דער בעלזער רב געזאגט אז חמץ בפסח איז שטייט "אינו נאכל" אלא בלילה "אינו נאכל" אלא
די ברוינפן פאר פיר און צוואנציג שעה ,וואס במשהו ,איז וויאזוי איז שייך נזהר צו זיין ,נאר וכו' .נאר ווייל פסח איז קודם "אינו נאכל" ,קודם
געווענליך הייסט דאס נישט קיין כבוש ,קען אזעלכע מאכלים וואס אונזערע עלטערן האבן ווייסט מען אז מען עסט נישט ,נאר נאכדעם אויב
אבער זיין דא איז יא א פראבלעם ווייל ברוינפן געגעסן האבן זיי מתפלל געווען דערויף אז עס האט אלע תנאים דעמאלט קען מען עפעס
הייסט א דבר חריף וואס ביי דעם איז די שיעור עס זאל זיין אפגעהיטן פון א משהו חמץ האבן
18מינוט (כדי שירתיח) אז עס זאל הייסן כבוש, זיי שוין אויסגעטרעטן דעם וועג מיט תפילות, ארייננעמען אין מויל.
קענען מיר גיין אויף זייער וועג און מתפלל זיין ווי נאך איז דא אזא יום טוב ווען אידן זענען
און דער פרי מגדים פירט אויס "וצ"ע כעת". צו ווערן אפגעהיטן פון א משהו חמץ ,משא"כ אזוי מדקדק אויף וואס מען נעמט אריין אין מויל
און צוליב דעם האט מען זיך אין אסאך א מאכל וואס זיי האבן נישט געגעסן האבן זיי און אין שטוב ווי אום פסח ,און כמובן איז עס
מקומות געפירט נישט צו עסן קיין פיש פסח. נישט מתפלל געווען ,און אליינס אויסצוטרעטן מחמת חומרא דפסח וואס כנפסק בהלכה איז
ווידער אין די מקומות וואס איז געווען נאנט צו א דעם וועג קענען מיר נישט (יש בסיפור זה כמה חמץ במשהו און עס העלפט נישט קיין ביטול.
טייך און מען האט געקענט באקומען לעבעדיגע נוסחאות ושינויים ואכהמ"ל ,וכן שמעתי מהגה"צ אפי' ביי די צדיקים וואס האבן א גאנץ יאר נישט
פיש ,וואס אין אזא פאל האבן מיר דאך געברענגט שליט"א בנשגו"צ שמקובל בידו שסיפור זה היה געלאזט און נישט געוואלט מחמיר זיין קיין
איז נישט דא דער חשש ,האט מען בדרך כלל אצל הרה"ק מהר"י ולא אצל הרה"ק מהרי"ד זאכן וואס איז לפי דעתם הק' געווען איבריגע
יא געגעסן פיש (וכן שמעתי משמיה דהגה"צ חומרות ,האבן זיי אבער משום חומרא דפסח
שליט"א ,נכד מהרה"ק החקל יצחק מספינקא זצוק"ל). מחמיר געווען אויף אלעם ,כמבואר באמרי
זצוק"ל ,דאף דבביתו לא היה אוכל דגים ,אולם מיר וועלן בעז"ה פרובירן אין דעם ארטיקל פנחס בשם הרה"ק ר' פנחס מקאריץ זצוק"ל אז
כששהה פעם בעיירה אחת על חג הפסח ושם היה איבערצוגיין פארשידענע מאכלים וואס מען א גאנץ יאר האט ער נישט געלאזט מחמיר זיין
נהר והיה באפשרות להביא דגים חיים ,אכל גם האט זיך געפירט אין קהלות קדושות בישראל קיין חומרות יתירות ,זאגנדיג אז דאס ברענגט
הוא דגים בחג הפסח) .אין אסאך מקומות פירט מחמיר צו זיין און נישט צו עסן אום פסח .אודאי דינים ,אבער פסח האט ער גאר שטארק מחמיר
מען זיך צו עסן במקום זה פאלשע פיש( ,בבעלזא זענען מיר נישט דא צו פסק'ענען הלכות און
ובמונקאטש בליובאוויטש ובבאבוב אכלו ,אולם יעדער זאל זיך ווייטער פירן כמנהג אבותיו געווען אויף אלע חומרות.
בוויזניץ ובנדבורנא ועוד מקומות נהגו שלא אזוי אויך ווערט געברענגט אין תהלה
ורבותינו ונהרא נהרא ופשטיה. למשה -תולדות פונעם הייליגן ישמח משה
לאכול). זצוק"ל -אז דער הייליגער ישמח משה האט
פיש פסח מחמיר געווען אויף יעדע חומרא וואס ער
פירות וירקות האט נאר געזען געדרוקט אין א ספר אפי' ער
ווי באקאנט ,איינע פון די זאכן וואס מען האט נישט געהאלטן אז מען דארף מחמיר זיין
אין א סאך מקומות פירט מען זיך נישט צו עסט נישט אין אסאך מקומות איז דער מאכל אויף דעם ע"פ הלכה .נאכמער שטייט דארט אז
עסן קיין שום פרוכט אדער גרינצייג וואס מען דער ישמח משה האט אמאל געזען אין א ספר
"פיש". אז מען טאר נישט טרינקען פסח קיין קאווע
קען נישט אפשיילן. דער מקור אין הלכה דערצו איז אין פרי ווייל עס איז קטניות ,און דער ישמח משה האט
דער מקור דערפון איז אין חיי אדם (כלל מגדים (אשל אברהם סי' תמ"ז סקמ"ו) ווי ער געלאכט דערפון ,אבער פונדעסטוועגן האט ער
קכ"ז ס"ב) וואס שטעלט עס צו צום מגן אברהם שרייבט אז צו עסן פיש "שקורין קארפין" – פון דעמאלט מער נישט געטרונקען קיין קאווע
ניסן תשע״ט 44
הרב אלימלך פריעדמאן
משגיח בוועד הכשרות טארטיקוב בראשות הרה"ג יחיאל באב"ד שליט"א
בדיעבד ,וואס דער מהרי"ל האלט אז מען טאר אויף אלע מיני קנאבל נישט צו עסן אין פסח. וואס ברענגט (סי' תס"ז סק"ח) אז עס איז
נישט אפי' בדיעבד און דער רמ"א אין דרכי משה, געווען דער סדר אין זיין שטאט קאליש צו קויפן
און אזוי נעמט אויך אן דער מגן אברהם ,האלט אויל געטריקנטע בארן און דאס ווייקן אין וואסער
און מאכן פון דעם א געטראנק ,אבער די בארן
אז בדיעבד איז עס מותר. די נושא פון נישט עסן אויל פסח איז גאר א אליינס האט מען נישט געגעסן אלס א חשש אז
אבער אויל וואס מען האט געמאכט בתכלית ברייטע ,הן די מקור דערפון און הן די חולקים, עס איז אנגעקלעבט אויף דעם א משהו חמץ.
הכשרות איז לכאורה משמע פון מהרי"ל און מגן און וואספארא אויל גייט אריין אין דעם גדר און איי דער געטראנק? אין דעם געטראנק ווערט
אברהם אז עס איז נישט קיין שום פראבלעם, וואס יא צו נוצן .מיר וועלן פרובירן דא צו מאכן עס בטל ,משא"כ אויף די באר אליינס האט מען
אבער אין הגהות דגול מרבבה (פונעם הייליגן
נודע ביהודה) שרייבט ער אז מען זאל יא מחמיר א שטיקל תמצית און א סך הכל בעזהשי"ת. מחמיר געווען.
זיין פאר צוויי סיבות .איינס ,ווייל מיר זעען דאך די שאלה הויבט זיך אן נאך פריער .די אויל על סמך פון דעם שרייבט דער חיי אדם אז
אז דער מנהג איז אז מען עסט נישט קיין אויל וואס ווערט געמאכט פון קטניות ,ווי למשל סאי- מען זאל נישט עסן פסח מאראנצן שאלעכץ,
פסח (זע מיר פון דעם אז עס איז א פריערדיגער ביען אויל ,רעפ סיד ,אדער ווי עס איז באקאנט ווייל פונקט אזוי ווי דער מגן אברהם שרייבט
מנהג) .צווייטנס ,ווייל די איילבירטן ּפרעסט אלס קאנאלע (( )canolaהגם דיש חולקין בדבר אז מען האט מורא געהאט אז א משהו חמץ
מען דאך אין א ּפרעס ,האב איך מורא אז מען זה אי מקרי קטניות ,רווחא דשמעתתא הוא דהוה האט זיך אנגעקלעבט אויף די בארן דארף מען
האט דארט געּפרעסט חמץ .איי דער דרכי משה בגדר קטניות .עי' שו"ת מהרש"ם ח"א סי' קפג מורא האבן אויך אויף אנדערע זאכן אז אויף די
שרייבט אז מען דארף נישט מורא האבן ,דאס איז ועוד) ,צי דאס גייט אויך אריין אין די גזירה פון שאלעכץ האט זיך עפעס אנגעקלעבט .פון דעם
נאר ביי אנדערע אויל ,אבער זיתים האט א דין קטניות אדער נישט .די גדולי האחרונים זענען קומט דער מנהג נישט צו עסן זאכן וואס מען
פון א דבר חריף ממילא האב איך מורא אז עס
וועט יא בולע זיין די חמץ .און נאך א פראבלעם, מסופק אין דעם. קען נישט שיילן.
ווייל איך האב מורא אז מען וועט זיך קומען אין מהרי"ל קוקט אויס אז מען האט אפי'
נישט גענוצט די מיני אויל אפי' צו צינדן לעכט, קנאבל
פארטוישן און עסן אסור'ע אויל. אבער אנדערע אחרונים קריגן און האלטן אז מען
אסאך אנדערע קריגן אבער אויפ'ן דגול קען נישט מחמיר זיין .נאכמער שרייבט דער בית דער מקור פונעם מנהג נישט צו עסן קנאבל
מרבבה און האלטן אז עס איז נישט אסור צו עסן שערים (סי' ר"א) ,אז ווען עס זאל ווען זיין א פסח איז אין פרי מגדים (סי' תס"ד אשל אברהם
אויל און עס זענען דא וואס טענה'ן טאקע דאס מציאות צו מאכן אויל פון די חמשת מיני דגן, סק"א) ,ווי ער שרייבט אז עס איז א מנהג נישט
אז עס איז נישט שייך מען זאל זיך פארטוישן וואס ווערן חמץ ,אנדעם וואס עס זאל חמצ'יג צו עסן קנאבל פסח אבער ער ווייסט נישט
מיט אסור'ע אויל ,ווייל אפי' אויל פון קטניות ווערן ,וואלט מען דאס אויך געקענט נוצן! נו פארוואס ,פונדעסטוועגן זאל מען נישט מקיל
איז אויך מותר ...און אויל פון חמשת מיני דגן איז איז דאך כל שכן אז אויל פון קטניות ,וואס איז זיין פאר אן עם הארץ ,אבער א תלמיד חכם
נישט מצוי (עי' שו"ע הרב תנ"ג ס"ה ,ובמחה"ש נאר א גזירה פון די ראשונים (אכהמ"ל בענין זה
דמצריך מאמר בפני עצמו) ,איז זיכער אז מען בצנעה דארף נישט מחמיר זיין.
שם ובבית שערים שם ועוד ועוד). דער חיי אדם מאכט אינגאנצן אוועק דעם
דער הייליגער ייטב לב שרייבט אין א מעג עס נוצן. מנהג און שרייבט אז ער ווייסט נישט קיין טעם
תשובה למעשה (הובא בבית שערים שם) יא אבער אנדערע קריגן און האלטן אז מען טאר
מחמיר צו זיין ,און א גרויס חלק פונעם טעם איז נישט נוצן אויל וואס מען מאכט פון קטניות און און מען דארף נישט מחמיר זיין.
טאקע וויבאלד אונזערע עלטערן האבן זיך אזוי אפי' דער בית שערים אליין פירט אויס אז ער איז אין ספר פתחא זוטא ווערט געברענגט אז
געפירט ,אשר על כן דארפן מיר אויך מחמיר נישט בכח מקיל צו זיין אויף א זאך וואס מען מען האט געפרעגט הרה"ק מהר"ש מבעלזא
זיין .אזוי שרייבט אויך דער סאטמאר רב הגה"ק האט אלע יארן מחמיר געווען אין גאנץ אשכנז. זצוק"ל פארוואס ער פירט זיך נישט צו עסן קיין
ר' יהודא גרינוואלד זצוק"ל (שו"ת זכרון יהודה יעצט קומט די נעקסטע שאלה .אויל וואס קנאבל ,עס האט דאך נישט קיין חשש חמץ ,האט
סי' קל"ט) אז מען זאל מחמיר זיין ,און טאקע מען האט נישט געמאכט פון קטניות נאר פון ער געענטפערט :איך ווייס נישט אבער אזוי האט
וועגן דעם פירן זיך אסאך צו נוצן אום פסח נאר אנדערע זאכן ,למשל שמן זית אדער פון ניסלעך, זיך מיין טאטע און מיין מאמע געפירט און עס
צי עס איז דא א מקום צו מחמיר זיין נישט צו
שמאלץ. שטייט אל תטוש תורת אמך.
הלכה למעשה ,ווי מיר האבן געשריבן אין עסן. עס זענען דא געוויסע וואס זאגן אז די
אנהייב ,זאל זיך יעדער פירן ווי ער האט מקובל דאס איז לכאורה קלאר אז אויל וואס מען חומרא קומט פון דאס וואס דער סדר איז אין
מאבותיו ורבותיו ,און מיר זענען נאר געקומען האט אויסגעקוועטשט אין א פרעס וואס מען ווייץ פעלדער אז עס וואקסט דארט ווילדע
אביסל מרחיב זיין צו פארשטיין אויף וואס די האט גענוצט א גאנץ יאר פאר חמץ ,איז זיכער קנאבל ,האט מען חושש געווען אז מען וועט
אז מען טאר די אויל נישט עסן .אזוי שרייבט עסן די קנאבל ,און די ווילדע קנאבל וועט זיין
פארשידענע חומרות זענען געבויט. דער מהרי"ל און אזוי ברענגט אויך אראפ דער אויסגעמישט מיט ווייץ קערנדלעך וואס דאס
מיר ווינטשן פאר אונזערע ליינער און פאר מגן אברהם (תנ"ג סק"ב) .די מחלוקה איז נאר איז א פראבלעם ,ע"כ האט מען מחמיר געווען
גאנץ כלל ישראל א כשר'ן פרייליכן פסח .
ניסן תשע״ט 45
| דאס ּפינטעלע איד |
היהודים היטלער ימ"ש וזכרו וואלט אנגעטראגן אמיפןנידונחפישם נפש
א הצעה ,אז אויב וועט מען אים געבן איין
איד צו דערמארדן ,דאן וועט ער אפשטעלן איז מותר צו נעמען פון אים דעם פאסיגן ס ווערט גע'פסק'נט להלכה איןע
אלע טויט-באנען און ער וועט פארשליסן אלע גליד פאר'ן וועלטס מנהיג הדור?!
קאנצענטראציע-לאגערן ,ער וועט ארויסלאזן רמב"ם און שלחן ערוך "אין דוחין
אלע אידן אויף דער פריי – דאן איז דער רצון דער ענטפער איז זייער א פשוט'ע .אויב נפש מפני נפש".
השי"ת אז מען זאל אים נישט איבערגעבן א נפש וועלן מיר אוועקנעמען פון אים דעם אבר און
אחת מישראל! וויבאלד "אין דוחין נפש מפני אין ליכט פון דעם וועט ווערן א ספק אז מעגליך כדי צו אויסמאלן די שטארקייט
נפש" .כאטש וואס צוליב דעם איז מעגליך אז וועט זיין לעבן דורכדעם פארקורצערט ווערן, און קראפט פון דער הלכה אויף א פיזישן און
איז פארבאטן על פי דין תורתינו הקדושה צו פאקטישן פארנעם ,לאמיר זיך פארשטעלן
מיליאנען זאלן גע'הרג'עט ווערן רח"ל. נעמען פון אים דעם אבר און ראטעווען דאס אזא פאל :לאמיר זאגן אז דער פוסק און גדול
נאך ווייטער ,אויב זאלן גויים בעטן אז מיר לעבן פונעם גדול הדור! אויף דעם ווערט הדור איז קראנק געווארן מיט א שטערבליכער
זאלן זיי געבן איין איד צו הרג'ענען ,איז אסור געזאגט "אין דוחין נפש מפני נפש" ,עס איז אסור קראנקהייט רח"ל .זיין לעבן איז אין א סכנה.
אז מיר זאלן זיי געבן אפילו א איד וואס איז א צו פארקורצערן דאס לעבן פון יענעם אלטן איד, דער יהדות החרדית אין דער גאנצע וועלט איז
"וועדזשטעבל" ,טראצדעם וואס אויב וועלן מיר אפילו איין רגע! אויך אויב דאס וועט גורם זיין מתפלל פאר זיין געזונט צושטאנד ,די נדיבי
נישט מסכים זיין און נאכגעבן זייער פארלאנג אז יענער גדול הדור וועט חלילה שטארבן צוליב עמים זענען מנדב פאנטאסטישע סכומים ,אלעס
וועלן זיי חלילה אויסראטן גאנץ עם ישראל פון כדי מען זאל טרעפן די בעסטע דאקטוירים.
אברהם אבינו ביז'ן לעצטן איד .דער רצון ה' איז זיין קרענק.
אז פאר קיין שום פרייז אין דער וועלט ,אפילו ווי אזוי קענען מיר פארשטיין דעם דין? מעגליך איז פארהאן אן האפענונג.
אויב עס זאל קאסטן אלעמענ'ס לעבן ,זאל מען עס איז כדאי צו כאפן א בליק אויף דער והנה ,עס קומט אן דער גרויסער פאפולערער
זיי נישט איבערגעבן להריגה אפילו א נפש אחת נושא פון נאך א פערספעקטיוו .א איד ,הונדערט און פראפעסיאנאלער דאקטאר וועלכער טענה'ט
מישראל .דאס איז א הלכה פסוקה (רמב"ם הל' יאר אלט ,איז שוין פונלאנג עבר ובטל פון דער אז ער קען ראטעווען דאס לעבן פונעם מנהיג
וועלט ,ער האט נישט פארוואס צו לעבן ,ער דורכ'ן איבערפלאנצן איינס פון זיינע גלידער.
יסודי התורה פ"ה). איז א "וועדזשטעבל" אן קיין געוויסן ,ער איז כדי דאס אויסצופירן און צושטאנד ברענגען,
דאס הארץ שטורעמט און דער מח שטוינט, באהאפטן צו מאשינען ,אין אזא מצב ביי די אומות טוען זיך עסקנים אריינווארפן אין דער ארבעט
ווי אזוי איז מעגליך אזא זאך? אבער דאס איז העולם וואלט מען אים גלייך אויסגעשאלטערט. און פרובירן צו שאפן דעם אבר וואס פעלט זיך
דער אמת! ענדערש זאל בטל ווערן אן "עולם ווידעראום ,לויט אונזער הייליגע תורה ,וואס איז
מלא" ,עס זאל ,כביכול ,נישט זיין קיין כלל דער רצון ה'? ווער עס טוט פארקורצערן דאס אויס פאר דער איבערפלאנצונג.
ישראל ,ובלבד עס זאל נישט אוועקגענומען לעבן פון יענעם איד ,אפילו פאר איין מאמענט, נאך פיל זוכענישן און פארש ארבעט,
ווערט פאררעכנט אלס פרעכער רוצח! ער ווערט זענען די עסקנים געוואויר געווארן אז עס איז
ווערן א רגע פון א איד'ס לעבן. אנגערופן" :מאבד נפש מישראל" .דאקעגן ,דער פארהאן אן עלטערער מענטש וואס אויב וועט
דאס איז א טיפע און פארכטיגע סוגיא אין וואס איז מקיים דעם מענטש ,ער האלט אים מען פון אים נעמען דעם נויטיגן אבר ,דאן וועט
וועלכע מיר האבן נישט קיין פארשטאנד .דער ביים לעבן און ער זארגט פאר זיין לעבן ,ווערט ערמעגליכט ווערן אז דאס לעבן פונעם גדול זאל
אויבערשטער איז גרייט צו מבטל זיין די פלענער אויף אים פאררעכנט 'כאילו קיים עולם מלא'.
און סדר פון דער בריאה ,עס זאל נישט זיין קיין נאכמער ,אויב כדי צו מאכן לעבן א געראטעוועט ווערן.
כלל ישראל ,עס זאל נישט זיין גארנישט ,אלעס "וועדזשטעבל" וועט גאנץ כלל ישראל דארפן אויסער יענעם מענטש איז נישט פארהאן
מחלל שבת זיין ,דאן איז דער רצון ה' ,אז אלע קיין ארט אין דער וועלט וואו מען קען שאפן
כדי איין איד זאל לעבן נאך איין מינוט! זאלן מחלל שבת זיין און אים ראטעווען ,און זיי דעם גליד .דער עלטערער איד איז שוין אן "עובר
דאס דארף אריינדרינגען אין אונזערע בטל" ,ער ליגט אין שפיטאל און ער ווייסט נישט
מחשבות א גרויסן און וויכטיגן כלל .א מענטש זענען ווירקליך מחויב אזוי צו טון. וואס טוט זיך אין זיין ארום .ער לערנט נישט,
ברויך אריינלייגן אין זיין הארץ :איך ,מיט מיין לאמיר זיך פארשטעלן אז דער רשע וצורר ער דאוונט נישט און איז נישט מקיים קיין שום
חוסר הצלחה ברוחניות ובגשמיות ,בין איך ווערד מצוה .אויסער דעם ,איז ער לעול ולמשא אויף
אין די אויגן פונעם אויבערשטן ווי אן עולם מלא.
יעדע רגע אין מיין לעבן איז אזוי חשוב ,אזש דער פאמיליע און די ארומיגע.
דער אויבערשטער איז גרייט דערפאר מקריב צו
זיין די גאנצע וועלט! אויף דעם ווערט געזאגט
"ואתה משמרה בקרבי" ,ער ,בכבודו ובעצמו,
ניסן תשע״ט 46
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
מחלל זיין דעם שבת ,וויבאלד 'גוי ששבת חייב דאס היט אויף מיין נשמה און מיין גוף ,און פונדעם
מיתה' ,ער מעג עסן מאכלות אסורות .און טאקע הארץ זעט מען ווי חשוב איך בין אין זיינע אויגן!
אזוי איז ער ערצויגן געווארן און ער האט געדינט שטורעמט
און דער אין הולכין
אלס 'שבת גוי' אינעם געגנט. מח בפיקוח נפש
פלוצלינג ,אין איינע פון די שבתים איז א שטוינט,
געביידע צוזאמגעפאלן ,און עס ווערט ערוועקט ווי אזוי איז אחר הרוב
א ספק ,אז מעגליך איז דער 'שבת גוי' דארט און מעגליך
מעגליך אז נישט ,און עס איז א ספק צי ער לעבט אזא זאך? דער חפץ חיים זצ"ל אין הלכות שבת אין
אדער ער איז טויט .אין אזא פאל איז די הלכה אבער ביאור הלכה (סימן שכ"ט ד"ה אלא) באלייכט
(ווי שמואל) אז גאנץ עם ישראל איז מחוייב צו דאס איז אונזערע אויגן איבער דעם גרויסן חשיבות וואס
מחלל שבת זיין כדי אים צו ראטעווען ,וויבאלד דער אמת! די תורה באציט זיך צו דעם לעבן פון איין אידיש
'אין הולכין בפיקוח נפש אחר הרוב' ,און ביי דעם ענדערש נפש ,זייענדיג דן איבער דעם הלכה'דיגן פאל פון
פאל איז מען חושש אז מעגליך שטאמט ער פון זאל בטל מחלל שבת זיין כדי צו ראטעווען דאס לעבן פון
אט די ווייניג אידן וואס האבן געוואוינט אין ווערן אן א איד .שרייבט אויף דעם דער חפץ חיים זצ"ל,
שטאט וואס דארט האט מען אים געטראפן ווען "עולם ווי פאלגנד" :לדינא איז פיקוח נפש בכלל נישט
מלא" געוואנדן אין מצוות ,ווייל דער טעם פארוואס
ער איז געווען א קינד. מען איז דוחה שבת וואס דאס איז בלויז איין
'אין בנין בית המקדש דוחה שבת'' ,אין מצוה צוליב אסאך אנדערע מצוות ,איז נאר
מלאכת המשכן דוחה שבת' ,אויך ביאת המשיח וויבאלד מען איז דוחה אלע מצוות צוליב דעם
איז נישט דוחה שבת .ווידעראום ביי א גוי וואס לעבן פון א איד! און אזוי איז אויך מוכרח
ביי אים איז א ווייטער ספק אז מעגליך איז ער א לויט שמואל וואס זאגט לגבי א קינד וואס איז
פארווארפן צווישן גויים אז מען מעג מחלל שבת
איד ,איז מען אויף אים מחלל שבת! זיין פאר אים ,טראצדעם וואס על פי דין איז ער
נאכמער ,גלייך נאך וואס יענער מענטש נישט קיין רעכטער איד און ער וועט נישט מקיים
ווערט געראטעוועט דארף ער מחלל שבת זיין זיין קיין שום מצוה ,מיט דעם אלעם ,וויבאלד
און עובר זיין אויף די דיני התורה ,ווי די הלכה ביי פיקוח נפש גייט מען נישט נאך רוב ,איז מען
לויטעט אז מען גייט נאך רוב ,און טראץ דאס
אלעס ראטעוועט מען אים .לאמיר זיך פארטיפן, חושש אז אפשר איז ער א איד".
אויב דאס חשיבות פון א איד איז צוליב זיין מיר וועלן ממחיש זיין די ווערטער מיט א
שמירת התורה און מצוות ,טא ,וואס איז דער
חשיבות פון אט דעם איד וואס וועט זיכער מחלל ביישפיל:
זיין אסאך שבתים און ער וועט נישט היטן אפילו אין לאס אנדזשעלעס געפינט זיך א קליין
איין מצוה פון די מצוות התורה? על כרחינו קינד פארווארפן ביי איינע פון די ארטיגע באן
זענען מיר געצווינגען צו קובע זיין אז דאס סטאנציעס ,קיינער קימערט נישט איבער אים,
לעבן פון א איד זעלבסט איז גאר חשוב פאר'ן ביז עס איז געקומען א איד און האט אים געפונען.
אויבערשטן ,אויך ָאן די תורה און מצוות וואס אן גארנישט זאגן טוט דער איד באשליסן אים
אהיימצונעמען .נאכ'ן אויסקלארן די הלכה'דיגע
ער איז מקיים .ווי אזוי שטימט דאס? דעטאלן זאגט אים דער רב אז דאס קינד איז א
גוי גמור לכל דיני התורה .ער געפינט זיך אין
"גלוי וידוע לפני א שטאט וואס רוב דערפון זענען גוייםָ ,אן קיין
כסא כבודך" שום אידענטישע אידישע סימנים ,אויב אזוי
לויטעט די הלכה אז מ'דארף גיין נאך רוב .לכל
עטליכע מאל א טאג זאגן מיר "גלוי וידוע דיני התורה איז ער א גוי גמור ,ער איז מחוייב צו
לפני כסא כבודך ,שאם יפתח אחד מהם או
יסתם אחד מהם ,אי אפשר להתקיים ולעמוד
ניסן תשע״ט 47
| דאס ּפינטעלע איד |
יעדעס ווארט פון חז"ל איז אמת לאמיתה .אויב זאל ארויסגיין אינדרויסן און אז מיין לעבן זאל לפניך וכו'" .מיר האבן נישט קיין עסק אין
אזוי ,ווי אזוי קענען מיר דאס פארשטיין? פארזעצן זיך צו פירן געזונטערהייט. נסתרות ,מיר ווייסן נישט וואס עס געפינט זיך
פאר'ן כסא הכבוד ,ווייל די מלאכים ,שרפים,
פון די אויבנדערמאנטע ווערטער לערנען מיר שטייען און וואונדערן זיך ,איז דאס אופנים און חיות הקודש ,אלע שטייען מיט א
מיר אז ,כביכול ,דער אויבערשטער "דארף" אונז, טאקע אזוי? אבער דאס איז דער אמת! ציטער און פארכט פאר'ן כסא כבודו יתברך.
און דעריבער ,איז ער גרייט צו אינוועסטירן אין און פלוצלינג ,לויט די ווערטער אפטייטש פון
אונזער לעבן .זייער וואונדערליכע רייד .מיר מיר ווייסן אז די ווערטער פון חז"ל זענען די אויבנדערמאנטע ווערטער פון דער ברכה
דארפן נאר מברר זיין ווי אזוי איז מעגליך אז נישט 'דאמירן בעלמא' און עס ח"ו נישט פארהאן טוען מיר אנטפלעקן אז איך ,מיין גוף און זיין
דער אויבערשטער זאל אונז דארפן? עס פעלט קיין גוזמאות .מיר דארפן זיך באציען צו די
אים דאך גארנישט? ער איז דאך שלם בתכלית ווערטער זייער ערנסט ,פונקט ווי מיר באציען
השלימות!
אידן געבן כח נאכמער ,אויב כדי צו מאכן
פאר'ן גבורה לעבן א "וועדזשטעבל" וועט
של מעלה גאנץ כלל ישראל דארפן
מחלל שבת זיין ,דאן איז דער
מיר טרעפן אין עטליכע ערטער אין חז"ל רצון ה' ,אז אלע זאלן מחלל
וואונדערליכע לשונות איבער דעם ענין. שבת זיין און אים ראטעווען,
און זיי זענען ווירקליך מחויב
חז"ל זאגן אין מדרש רבה (איכה פרשה א',
פסקה לג :):ווען די אידן טוען דעם רצון פונעם אזוי צו טון
אויבערשטן ,דאן זענען זיי מוסיף כח בגבורה של
מעלה ,און ווי עס שטייט אין פסוק (תהלים ד, זיך צו אלע זייערע הייליגע ווערטער אין הלכה תפקיד ,דער גאנצער פארדייאונג סיסטעם און
יד) "באלקים נעשה חיל" ,און ווען די אידן טוען אין אגדה .די ווערטער זענען כפשוטם :די גאנצע פראצעדור ,אלע עפענונגען פונעם גוף און אירע
חלילה נישט דעם רצון פונעם אויבערשטן ,דאן וועלט ,אנגעהויבן פון ששת ימי בראשית ביז הוילקייטן ,אלע שטייען פאר'ן כסא הכבוד ,און
טוען זיי כביכול אפשוואכן דעם גדול של מעלה, דער עולם הנצח ,זענען כדאי פאר מיר .עס דער אויבערשטער בכבודו ובעצמו זארגט אז
ווי עס שטייט אין פסוק( דברים לב ,יח) "צור בלייבט נאר איבער קלארצושטעלן :ווי אזוי איז אלעס זאל ווערן געפירט ווי עס ברויך צו זיין.
ער היט אויף מיין געזונט ,אויף נשמה און גוף
ילדך תשי". מעגליך אזא זאך? אינאיינעם .פארוואס? ווייל עס איז אים חשוב
די אידן טוען מוסיף זיין כח בגבורה של מיר טוען דאס נישט באגרייפן ,מיר האבן יעדע רגע פון מיין לעבן ,עס איז אים חשוב
מעלה אדער טוען זיי ח"ו אפשוואכן דעם כח של נישט קיין תפיסה אין דעם ענין ,אבער מיר אלע אז איך זאל גוט שפירן ,אז דאס עסן זאל זיך
מעלה .ווערט געפרעגט די פראגע :ווי אזוי? עס ווייסן אז יעדעס ווארט אין דער תורה איז געגעבן פארדייען אין מיינע געדערים ,אז די אפפאל
פעלט דאך גארנישט פונעם אויבערשטן ,דאן ווי געווארן פאר משה רבינו אויפ'ן בארג סיני ,און
אזוי איז מעגליך אז מיר זאלן אים עפעס צוגעבן
אדער ,חלילה ,אוועקנעמען פון זיין כח?
נאך ווערט געברענגט אין זוהר הקדוש (ח"ב
דף לב " :):ווען די אידן טוען גוטע מעשים ,דאן
געבן זיי שטארקייט און קראפט פאר הקב"ה,
און ווי עס שטייט (תהלים סח ,לה) "תנו עוז
לאלקים" ,מיט וואס? מיט גוטע מעשים .אויך
דא ווערט געפרעגט די אויבנדערמאנטע פראגע:
צי געבן מיר דען כח און קראפט פאר הקב"ה?
ניסן תשע״ט 48
הרב עזריאל טויבער
אידישע איבערזעצונג פון ספר "מהותו של יהודי" געברענגט דורך :ארגון שלהבת
בראשית? ביזנעסמאן נעמט א שותף נאר ווען ער איז נישט מתחסד עם קונו.
עס שטייט א איד ביי זיך אין שטוב מיט א מסוגל אליינס צו פירן דאס געשעפט .ער דארף ווי אזוי?
כוס וויין אין זיין האנט און זאגט "ויכולו" ,ער זיין שותף צוליב וואס ער איז א טאלאנטפולער
מאכט קידוש ,און דורכדעם ווערט ער א שותף מאן ,אדער צוליב וואס יענער קען צושטעלן חז"ל זאגן אין רעיא מהימנא (במדבר ,פרשת
אין מעשה בראשית .א שותף אין דער גאנצער געוויסע פינאנצן דורך וואס ער וועט קענען פנחס ,דף רכ"ב ע"ב) איבער די מדת החסד פון
וואונדערליכער בריאה וואס יעדער פון אונז ארויסהעלפן די מסחר .אבער דער אויבערשטער אברהם אבינו" :אי זהו חסיד ,זה המתחסד עם
איז זיך דען נישט "מסדר" אן אונז ,ווי אזוי איז קונו ".אט די מימרא איז לכאורה א וואונדער,
זעט .ווי אזוי קען אזא זאך זיין? מעגליך אז מיר זאלן ווערן שותפים אין מעשה ווי אזוי איז מעגליך צו זיין א "מתחסד עם קונו",
דאס מיינט טון מיט'ן אויבערשטן חסד? איז ער
פארזעצונג קומט אי"ה
דען געוואנדן אין אונזערע חסדים?
נאך ווערט געברענגט אין די ווערטער פון
חז"ל" :ישראל מפרנסין לאביהם שבשמים" (זוהר
ח"ז ע"ב) .ווערט געפרעגט די פראגע :דארף דען,
כביכול ,דער אויבערשטער פרנסה? און נישט
נאר דאס ,נאר זיין פרנסה איז נאך אין אונזערע
הענט; ווי אזוי איז דאס מעגליך?
נאך מער ,דער אויבערשטער שרייבט אויף
אונז אין זיין תורה און ער אנטפלעקט אונז דורך
זיינע נביאים און הייליגע עבדים ,לשונות פון
ליבשאפט און שטארקע אהבה .ווען נישט דאס
אלעס וואלט געווען געשריבן ,וואלטן מיר זיך
נישט געוואגט אפילו צו פאנטאזירן אין אונזער
ווייטסטן דמיון און ארויפברענגען אזעלכע
ווערטער אויף אונזער געדאנק.
דער אויבערשטער רופט אונז אן מיט'ן
נאמען "רעך" .כביכול ,מיר ווערן גערעכנט
ווי פריינט פונעם אויבערשטן .ווידער איז די
פראגע ,איז דען נישט שייך דא דער אויסדרוק:
ומי איכא חברותא כלפי שמיא?
דער אויבערשטער רופט אונז "בנים" ,ער
רופט אונז אויך :אחותי ,רעיתי ,יונתי ,תמתי.
אויפ'ן אויסדרוק "תמתי" זאגן חז"ל :כביכול,
נישט איך בין גרעסער פון איר און נישט זי איז
גרעסער פון מיר .און חז"ל לייגן צו" :תמתי" ,ווי
צוויי צווילינגען( .ילקוט שמעוני פ"ה רמז תתקפח).
כנסת ישראל ווערט אנגערופן כלתו של
הקב"ה .ווי אזוי קענען מיר דאס פארשטיין,
דארף דען אונז דער אויבערשטער אזוי ווי א מאן
דארף זיין פרוי?
דער אויבערשטער רעכנט אונז ווי שותפים
אין מעשה בראשית ,און עס איז שווער צו
פארשטיין ,דארף ער דען שותפים? געווענליך א
| גדול מרבן שמו |
מגדולי פאנאראמע פון דער שטאט ציזינא ,וואו דער ספורנו איז געבוירן געווארן
מפרשי
הרעמובקיברנדוא,יה
ספורנו
זצ"ל
פרק א' ר איז געווען א גאון אדיר אין גמרא און פוסקים,ע
אלה תולדות און געדינט אלס רב אין א שטאט .ער איז געווען א
יעק"ב בארימטער מפרש המקרא ,וואס דינט נאך ביז'ן היינטיגן
טאג אלס לייכט-טורעם פון פארשטיין די פסוקי התורה.
אין שטאט ציזינא ( )Cesenaאין איטאליע [ציזינא איז א ער איז געווען א געלערנטער מענטש ,וואס האט
שטעטל נעבן דער שטאט "ברטנורא" ,פון וואו עס שטאמט דער געקענט מאטעמאטיק ,שפראך ,געאמעטריע ,דקדוק ,און נאך .ער איז
צווייטער בארימטער איטאליענער גדול מיט'ן נאמען עובדיה, געווען א בארימטער פילאזאף און א בארימטער דאקטאר .ער האט
רבינו עובדיה מברטנורא ,דער מפרש המשניות ,וואס האט גאר געלערנט מיט קריסטליכע געלערנטע ,וואס האט זיך עווענטועל
אויך געלעבט אין בערך די זעלבע צייטן] ,האט אויפגעשיינט אויסגעשטעלט צו זיין א גרויסע טובה פאר כלל ישראל אין יענע צייטן.
א ליכטיגקייט אין שטוב פון רבי יעקב ספורנו – וואס ווערט ער איז נאר אן "אחרון" ,אבער ער איז בטעות אנערקענט אין דער
דערמאנט אין שו"ת מהרי"ק סי' קצ"ב ,פון וואו מ'זעט אז ער איז תורה-וועלט אלס ראשון ,צוליב זיין קלארע פירוש וואס ענדלט אין
געווען אן אנגעזעענער מענטש – מיט'ן געבורט פון א יונגעלע, די לשון הראשונים (פאקטיש איז ער געווען גאר יונג ביים טרויעריג-
וועמען ער האט א נאמען געגעבן עובדיה .עס איז אומקלאר אין בארימטן "גירוש שפאניע" ,ווען דער בארימטער אחרון און מפרש
וועלכן יאר פינקטליך ער איז געבוירן געווארן ,אבער עס ווערט המקרא ,דון יצחק אברבנאל ,איז שוין געווען אן עלטערער מענטש).
געשאצט צו זיין באלד פינף-הונדערט-און-פופציג יאר צוריק, ער איז גאר בארימט מיט זיין אפשטאם ,נאך וואס מ'רופט אים –
אומגעפער אין יאר ר"ל (אנדערע געבן אן שפעטערע דאטומען, "ספורנו" ,ווען פאקטיש ווייסט מען געווענליך ניטאמאל וואס זיין
ביז אזוי שפעט ווי יאר רמ"ג) .די "ספורנו" פאמיליע איז געווען נאמען איז .שוין אפגערעדט ,אז א דורכשניטליכער מענטש ווייסט
בארימט אין איטאליע אלס תלמידי חכמים ,און קלוגע און נישט וואו ער האט געוואוינט ,אין וועלכע עפאכע ער האט געלעבט,
געלערנטע לייט. אדער סיי וועלכע שטריכן פון זיין רייכער לעבנסביאגראפיע.
אין זיין יוגנט האט עובדיה געהארעוועט על התורה, איין הויפט אורזאך פארוואס זיין לעבן איז היפש אומבאקאנט ,איז
ווערנדיג גוט אויסגעקאכט אין גמרא און מפרשים ,און אין די וויבאלד דער ספורנו זעלבסט האט – בגודל ענוותנותו – כמעט קיינמאל
אנדערע לימודי קודש .ווען ער איז געווארן עלטער האט ער נישט גערעדט פון זיך אין זיינע ספרים ,און אפילו אין די הקדמות צו
זיך אריבערגעצויגן צום הויפטשטאט פון איטאליע ,רוים ,וואו זיינע ספרים ,און דערפאר זענען קוים פארבליבן היסטארישע פרטים
ער האט אויך געלערנט דאקטאריי פאר א פאך ,און אזוי אויך אין וואס זיך צו דערגרינטעווען איבער זיין ביאגראפיע .דערפאר איז
האט ער געלערנט אנדערע חכמות ,און האט גאר ערהאלטן פאסיג צו ווידמען דעם "גדול מרבן שמו" קאלום פאר אט דעם גדול
א דאקטאראט אין יאר רס"א אין שטאט פירארא (דער שטאט בישראל ,זיך צו באקענען מיט'ן רייכן לעבן פון דעם תורה ריז און
וואו עס האט שפעטער געדינט אלס רב הגאון רבי יצחק
לאמפרונטי ,דער לעגענדארער פארפאסער פונעם ערשטן עוב"ד ה' ,רבינו עובדיה ספורנו זצ"ל.
"חזון עובדיה".
אידישן ענציקלאפעדיע "פחד יצחק").
ניסן תשע״ט 50
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search