The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by ahmadhabibiegeo, 2021-04-02 13:51:47

MODUL BAHASA SUNDA KELAS X

Dina Laela, S.Pd
Panto

Keywords: bahasa sunda,sunda,pelajaran,SMA,MA,MODUL

MODUL BAHASA SUNDA KELAS X

MATERI:
1. NARJAMAHKEUN
2. DONGENG
3. LAPORAN KAGIATAN
4. RUMPAKA KAWIH

Disusun Oleh:
Dina Laela, S.Pd.

DINAS PENDIDIKAN JAWA BARAT
KCD PENDIDIKAN WILAYAH III

SMAN 1 SERANG BARU KABUPATEN BEKASI
TAHUN 2020/2021

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru i

BAHASA SUNDA
untuk SMAN 1 Serang Baru Kelas X Semester 1

Berdasarkan kurikulum 2013

Disusun oleh : Dina Laela, S.Pd
Editor :
Disainer Sampul :

Penanggung Jawab : Drs. Suwono, M.Si (Kepala Sekolah)

ii MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

KATA PENGANTARuji Syukur kehadirat Allah SWT. karena atas limpahan rahmat-Nya sehingga kami dapat
menyelesaikan modul Bahasa Sunda untuk siswa kelas X SMA. Modul ini disusun berdasarkan

PStandar Kurikulum 2013 yang lebih menempatkan siswa sebagai pusat kegiatan belajar (Student

Center). Modul ini juga dilengkapi dengan latihan soal untuk menguji pemahaman siswa terkait
dengan materi yang terdapat pada modul. Dalam modul Bahasa Sunda ini akan dibahas tentang
materi di semester 1 yaitu: Narjamahkeun, Dongeng, Laporan Kagiatan, dan Rumpaka Kawih.
Kami menyadari masih banyak kekurangan dalam penyusunan modul ini. Oleh karena itu, kami
sangat mengharapkan kritik dan saran demi perbaikan dan kesempurnaan modul ini.
Kami mengucapkan terima kasih kepada berbagai pihak yang telah membantu proses penyelesain
modul ini. Semoga modul ini dapat bermanfaat bagi kita semua, khususnya para peserta didik.

Serang Baru, Februari 2021
Penyusun

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru iii

KATA PENGANTAR
KCD WILAYAH III

iv MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR...................................................................................... iii
KATA PENGANTAR KCD WILAYAH III ................................................ iv
DAFTAR ISI ................................................................................................... v
KOMPETENSI INTI DAN KOMPETENSI DASAR ................................ vii
MOTTO SUKSES BELAJAR ...................................................................... viii
MANFAAT MODUL...................................................................................... ix
PETUNJUK PENGGUNAAN MODUL ...................................................... x

MODUL 1.1 TARJAMAHAN
Nasihat Guru..................................................................................................... 1
Peta Konsep ..................................................................................................... 1
Metode Pembelajaran........................................................................................ 1
Strategi Pembelajaran....................................................................................... 2
Kompetensi Dasar dan IPK............................................................................... 2
Tujuan Pembelajaran......................................................................................... 2
Materi Pembelajaran......................................................................................... 3

A. Medar Perkara Tarjamahan............................................................ 3
B. Padika Narjamahkeun.................................................................... 3
C. Karta Sastra Tarjamahan................................................................ 3
D. Kecap Serepan................................................................................ 6
E. Paribasa Tarjamahan...................................................................... 6
Evaluasi Pembelajaran...................................................................................... 7

Modul 1.2 DONGENG
Nasihat Guru..................................................................................................... 9
Peta Konsep ..................................................................................................... 9
Metode Pembelajaran........................................................................................ 10
Strategi Pembelajaran....................................................................................... 10
Kompetensi Dasar dan IPK............................................................................... 10
Tujuan Pembelajaran......................................................................................... 10
Materi Pembelajaran......................................................................................... 11

A. Mikaweruh Perkara Dongéng........................................................ 11
B. Struktur Kalimah Paréntah............................................................. 13
Evaluasi Pembelajaran...................................................................................... 15

MODUL 1.3 LAPORAN KAGIATAN
Nasihat Guru..................................................................................................... 17
Peta Konsep ..................................................................................................... 17
Metode Pembelajaran........................................................................................ 18
Strategi Pembelajaran....................................................................................... 18
Kompetensi Dasar dan IPK............................................................................... 18

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru v

Tujuan Pembelajaran......................................................................................... 18
Materi Pembelajaran........................................................................................ 19

A. Perkara Laporan Kagiatan.............................................................. 19
B. Nyusun Laporan Kagiatan jeung Laporan Jurnalistik.................... 19
C. Ngaguar Kecap Rajékan................................................................. 22
Evaluasi Pembelajaran...................................................................................... 23
Modul 1.4 RUMPAKA KAWIH
Nasihat Guru..................................................................................................... 25
Peta Konsep ..................................................................................................... 25
Metode Pembelajaran........................................................................................ 25
Strategi Pembelajaran....................................................................................... 25
Kompetensi Dasar dan IPK............................................................................... 26
Tujuan Pembelajaran......................................................................................... 26
Materi Pembelajaran......................................................................................... 27
A. Medar Perkara Kawih.................................................................... 27
B. Kecap Sipat.................................................................................... 29
Evaluasi Pembelajaran...................................................................................... 31
Penilaian Tengah Semester 1............................................................................ 33
Penilaian Akhir Semester 1............................................................................... 37
DAFTAR PUSTAKA...................................................................................... 40

vi MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Kompetensi Inti dan Kompetensi Dasar

Kompetansi Inti

KI 3 : Memahami, menerapkan, menganalisis pengetahuan faktual, konseptual, procedural
berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya, dan
humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban
terkait penyebab fenomena dan kejadian, serta menerapkan pengetahuan procedural
pada bidang kajian yang spesifik sesuai dengan bakat dan minatnya untuk memecahkan
masalah.

KI 4 : Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait
dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan mampu
menggunakan metode sesuai kaidah keilmuan.

Kompetensi Dasar

3.1. Menganalisis aspek kebahasaan dan 4.1. Menerjemahkan teks ke dalam bahasa Sun-

rasa bahasa teks terjemahan. da atau sebaliknya dengan memperhatikan

3.2. Membandingkan jenis dongeng, ber- unsur kebahasaan dan rasa bahasa.

dasarkan isi, struktur, dan aspek keba- 4.2. Menampilkan berbagai jenis dongeng, den-

hasaan. gan cara ngadongeng, monolog, atau dra-

3.3. Menganalisis isi, struktur, dan aspek ke- matisasi.

bahasaan laporan kegiatan. 4.3. Menulis laporan kegiatan dengan memper-

3.4. Membandingkan bentuk, struktur, dan hatikan struktur dan unsur kebahasaan.

aspek kebahasaan teks kawih Sunda 4.4. Melantunkan kawih Sunda klasik dan pop

klasik dan pop. dengan memperhatikan bentuk, ekspresi,

dan intonasi (lenting).

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru vii

“BARANG SIAPA
YANG TIDAK MAMPU MENAHAN

LELAHNYA BELAJAR,
MAKA IA HARUS SIAP
MENAHAN PERIHNYA KEBODOHAN”

IMAM SYAFI’I

viii MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Manfaat dari penyusunan modul
pembelajaran ini yaitu bisa
mengembangkan pengetahuan
peserta didik untuk belajar
secara mandiri.

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru ix

PETUNJUK PENGGUNAAN MODUL

1. Pelajari kerangka modul serta daftar isi dengan cermat dan teliti. Karena dalam
kerangka ini isi modul akan nampak berbeda kedudukan modul yang sedang anda
pelajari dengan modul modul yang lain.

2. Kerjakan soal LKS untuk cek kemampuan anda, mengukur sejauh mana pengetahuan
yang telah anda miliki.

3. Perhatikan perintah mengerjakan soal dengan benar untuk mempermudah dan
memahami proses belajar /menjawab soal.

4. Pahami setiap isi materi dan konsep dasar yang akan menunjang dalam penguasaan
materi pelajaran, dengan membaca secara teliti, kemudian kerjakan soal-soal
evaluasi sebagai sarana latihan.

5. Untuk menjawab test formatif bentuk essay, usahakan memberi jawaban yang
singkat, jelas dan kerjakan sesuai dengan kemampuan anda sendiri mempelajari
modul ini dengan benar.

6. Bila terdapat penugasan, kerjakan tugas tersebut dengan baik dan bilamana perlu
konsultasikan hasil tersebut pada Bpk/Ibu guru/pembimbing.

7. Catatlah kesulitan yang anda dapatkan dalam modul ini untuk ditanyakan pada
Bpk/Ibu guru/pembimbing pada saat kegiatan tatap muka mendatang.

8. Banyak lah membaca dengan referensi lainya yang berhubungan dengan materi
agar anda terbuka wawasan dan mendapatkan tambahan pengetahuan.

x MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Modul 1.1 Narjamahkeun Sumber: https://cf.shopee.co.id/

Peta Konsep

Metode Pembelajaran

Adapun metode pembelajaran yang digunakan dalam materi

ini adalah diskusi dan penugasan. Melalui kedua metode

tersebut, peserta didik diharapkan dapat menguasai materi yang

disampaikan. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0e/COLLEC-
TIE_TROPENMUSEUM_Beschreven_steen_in_Batoetoelis_de_batu_

tulis_TMnr_60016704.jpg

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 1

Strategi Pembelajaran

Pencapaian tujuan pembelajaran yang efektif dan efisien dengan menyelesaikan tugas secara individu.
Diantaranya:
1. Siswa yang mengumpulkan tugas paling cepat dan jawabannya benar akan di umumkan di

forum, sehingga memotifasi siswa lain untuk menyelesaikan tugasnya.
2. Waktu proses pengerjaan tugas dibatasi.
3. Telat mengerjakan mengurangi nilai.
4. Siswa aktif yang positif dalam kelas mendapatkan nilai sikap A.

Kompetensi Dasar dan Indikator
3.1. Menganalisis aspek kebahasaan dan rasa bahasa teks terjemahan

Indikator 1 : Mikaweuruh padika narjamahkeun
Indikator 2 : Ngalarapkeun kecap serepan jeung paribasa tarjamahan

Tujuan Pembelajaran

Setelah kegiatan pembelajaran selesai, diharapkan siswa mampu:
1. Menerjemahkan teks bahasa Indonesia ke bahasa Sunda atau sebaliknya.
2. Memahami isi teks terjemahan.
3. Mengetahui pedoman terjemahan dan membacakan hasil terjemahan.
4. Memperbaiki hasil terjemahan dengan baik.

2 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Materi Pembelajaran

1. Medar Perkara Tarjamahan

Tarjamahan téh asalna tina basa Arab. Ari dina basa Inggris
mah di sebutna translation. Tarjamah téh proses mindahkeun
hiji amanat tina basa sumber kana basa panarima (sasaran)
kalawan ngungkab ma’na jeung gaya basana. Dina istilah
séjén disebut ogé alih basa. Lian ti tarjamahan, aya ogé
istilah saduran atawa nyadur. Saduran mah narjamahkeun
karya sastra tina basa asing, ku cara nulad jalan caritana
wungkul, ari jalan caritana jeung ngaran tokohna mah di
luyukeun jeung kaayaan di urang. Conto karya sastra Sunda
saduran R. Satjadibrata, diantarana waé, Eunteung Wasiat
(saduran dongéng Jepang, 1930), jeung Budak Timu (1932).

2. Padika Narjamahkeun

Narjamahkeun téh aya padika atawa aturanana. Aya tilu ka-
mampuh basa nu kudu kacangking mun urang rék narjamah-
keun.
a. Kamampuh Gramatikal, mangrupa pangaweruh

ngeunaaan kekecapan, nyusun kalimat, nyusun alinéa,
jeung ngalarapkeun éjaan.
b. Kamampuh Sosiolinguistik, mangrupa pangaweuruh ngeunaan hiji basa dina kahirupan
sapopoé di masarakat pamakéna. Upamana waé, dina basa Sunda aya istilah kacapi, naha
aya dina basa Inggrisna atawa henteu.
c. Kamampuh Semantik, mangrupa kamampuh dina ngaguar harti atawa ma’na téks anu
rék ditarjamahkeun. Upamana waé, dina basa Sunda aya babasan kurungbatok, naon
tarjamahan dina basa Indonésiana? Naha bisa mun ditarjamahkeun sangkar tempurung
kalapa. Tangtu wé ditarjmahkeunana téh kudu jadi bagai katak dalam tempurung, nu
hartina sarua jeung kurung batok, nyaéta langka indit-inditan nepi ka kurang pangalaman.
Narjamahkeun téh lain ngan bener kekecapanna wungkul, tapi kudu kapanggih rasa basana
deuih. Kecap Sunda nu teu bisa sagemblengna ditarjamahkeun kana basa Indonesia atawa basa
séjénna disebutna Kecap Anteuran (KA) atawa kecap panganteur pagawéan. Jumlahna kaitung
réa, ceuk hasil panalungtikan mah aya 418 jumlahna.
Aya media nu kalintang pentingna mun urang rék narjamahkeun. Taya lian éta media téh nyaéta
kamus. Diantara bangsa deungeun nu kungsi nyusun lamus basa Sunda téh aya Jonathan Rigg
(1854), A. Geerdink (1875), H.J. Oosting (1879), S.Coolma (1884) jeung F.S.Eringa (1984).
Kabéhdieunana aya urang Sunda anu nyusun kamus, saperti: R.Satjadibrata (1948), Oyon Sofyan
Umsari (1992), R. Harjadibrata (2003), R.A. Danadibrata (2007), Budi Rahayu Tamsyah, jsté.
Upama dipasing-pasing, kamus téh aya tilu rupa, nyaéta:
a. Kamus Umum, mangrupa kamus nu tujuanana pikeun kaperluan umum, lain ngeunaan
salasahiji widang. Ku kituna eusina téh sok lengkep.
b. Kamus dua basa (dwibasa) mangrupa kamus nu nyebutan sasaruaanana kecap dina dua
basa nu béda.
c. Kamus istilah mangrupa kamus nu eusina ngamuat istilah-istilah husus dina hiji widang
paélmuan.

3. Karya Sastra Tarjamahan

Aya sawatara carpon tarjamahan tina basa asing kana basa Sunda. Éta carpon téh dimuat dina

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 3

majalah Cupumanik, diantarana waé: https://www.berdikaribook.red/sunda-abad-ke-19.html
1. Carpon “Keteg Jajantung” ditarjamahkeun ku

Atép Kurnia (judul aslina “The Tell-Tale Heart”
karya Edgard Allan Poe)

2. Carpon “Haji Murod” ditarjamahkeun ku Atép
Kurnia (judul aslina “Blind Owl” Buf-e Kur,1937
karya Sadegh Hedayat)

3. “Ngulampreng” ditarjamahkeun ku Hawé
Setiawan (judul aslina “Adventure” karya
Sherwood Anderson)

4. “Ucing Hideung” ditarjamahkeun ku Yuliana
Mustofa (judul aslina teu disebutkeun, karya
Edgar Allan Poe)

5. Aya ogé novel “Pependeman Nabi Sulaeman”
ditarjamahkeun ku Muhamad Ambri judul aslina
King Salomon’s Minel karya Ridder Haggard.

6. Novel Si Kabayan Jadi Dukun anu alur caritana
menang nulad tina naskah drama Le Medicine
Malgre Lui karya Moliére.

Pembinaan Karakter

Setelah membaca dan memahami perkara terjemahan, siswa diharapkan: memiliki rasa ingin tahu,
tanggung jawab, disiplin selama mengikuti kegiatan belajar mengajar, sikap jujur, percaya diri,
pantang menyerah serta memiliki sikap responsif (berpikir kritis) dan proaktif (kreatif) serta mampu
berkomunikasi dan bekerja sama dengan baik.

Pancen Mandiri

Ieu di handap aya téks Pembukaan UUD 1945 dina basa Indonesia jeung hasil tarjamahanana dina
basa Sunda. Pék ku hidep baca sing gemet tur lenyepan naon bédana!

UNDANG-UNDANG DASAR NEGARA REPUBLIK INDONESIA TAHUN 1945
PEMBUKAAN

( P r e a m b u l e)
Bahwa sesungguhnya Kemerdekaan itu ialah hak segala bangsa dan oleh sebab itu, maka penjajahan
di atas dunia harus dihapuskan, karena tidak sesuai dengan perikemanusiaan dan perikeadilan.
Dan perjuangan pergerakan kemerdekaan Indonesia telah sampailah kepada saat yang berbahagia
dengan selamat sentausa mengantarkan rakyat Indonesia ke depan pintu gerbang kemerdekaan
Negara Indonesia, yang merdeka, bersatu, berdaulat, adil dan makmur.
Atas berkat rakhmat Allah Yang Maha Kuasa dan dengan didorongkan oleh keinginan luhur,
supaya berkehidupan kebangsaan yang bebas, maka rakyat Indonesia menyatakan dengan ini
kemerdekaannya.
Kemudian daripada itu untuk membentuk suatu Pemerintah Negara Indonesia yang melindungi
segenap bangsa Indonesia dan seluruh tumpah darah Indonesia dan untuk memajukan kesejahteraan
umum, mencerdaskan kehidupan bangsa, dan ikut melaksanakan ketertiban dunia yang berdasarkan
kemerdekaan, perdamaian abadi dan keadilan sosial, maka disusunlah Kemerdekaan Kebangsaan

4 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Indonesia itu dalam suatu Undang-Undang Dasar Negara Indonesia, yang terbentuk dalam suatu
susunan Negara Republik Indonesia yang berkedaulatan rakyat dengan berdasar kepada Ketuhanan
Yang Maha Esa, Kemanusiaan yang adil dan beradab, Persatuan Indonesia dan Kerakyatan yang
dipimpin oleh hikmat kebijaksanaan dalam Permusyawaratan/Perwakilan, serta dengan mewujudkan
suatu Keadilan sosial bagi seluruh rakyat Indonesia.

Tarjamahan basa Sunda

UNDANG-UNDANG DASAR NAGARA RÉPUBLIK INDONÉSIA TAUN 1945
BUBUKA

( P r e a m b u l e)
Saéstuna kamerdékaan téh hak sakumna bangsa. Ku sabab kitu, panjajahan di sakuliah dunya kudu di
musnahkeun lantaran teu luyu jeung perikamanusaan jeung perikaadilan.
Sarta perjuangan pergerakan kamerdékaan Indonésia geus cunduk kana waktu nu rahayu kalawan
berekah samaet sentosa nganteurkeun rayat Indonésia ka gapura kamerdékaan nagara Indonésia nu
merdéka, ngahiji, kawasa, adil ,jeung ma’mur.
Ku berekahna Rahmat Allah nu Maha Kawasa kalawan dijurung ku angen-angen nu luhur sangkan
kahontal kahirupan kabangsaan nu bébas, nya ku kituna rayat Indonésia nétélakeun kamerdékaanana.
Saterusna pikeun ngawangun hiji Pamaréntah Nagara Indonésia nu nangtayungan sakumna
bangsa Indonésia jeung sakuliah lemah cai Indonésia sarta pikeun ngamajukeun karaharjan umum,
nyerdaskeun kahirupan bangsa, jeung milu ngalaksanakeun katartiban dunya dumasar kana
kamerdékaan, karépéhrapihan nu langgeng jeung kaadilan sosial, nya disusun éta kamerdékaan
kabangsaan Indonésia téh dina hiji Undang-Undang Dasar Nagara Indonésia, winangun nagara
Republik Indonésia nu ngagem kadaulatan rayat anu dumasar kana Katuhanan Nu Maha Esa,
Kamanusaan nu adil tur beradab, Persatuan Indonesia, tur karayatan nu dipingpin ku hikamh
kawijaksanaan dina Permusawarahan/Perwakilan, bari jeung ngawujudkeun Kaadilan sosial pikeun
sakumna rayat Indonésia.

Petunjuk: Hidep geus maca teks tarjamahan UUD’45, pék jawab pananya ieu di handap!

1. Kumaha karasana sanggeus maca Téks Pembukaan UUD 1945 dina basa Sunda?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

2. Tataan kecap-kecap dina Pembukaan UUD 1945 anu teu ditarjamahkeun kana
basa Sunda! Kunaon pangna éta kecap-kecap téh teu ditarjamahkeun kana basa
Sunda?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

3. Numutkeun hidep perlu henteu karya sastra basa Sunda ditarjamahkeunkana
basa deungeun? Naon alesanana?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

4. Kumaha sikep bangsa Indonesia ngeunaan kamerdékaan?
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

5. Keur naon gunana disusun Pembukaan UUD 1945 téh?
................................................................................................................................
................................................................................................................................

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 5

4. Kecap Serepan

Kecap serapan téh nyaéta kecap-kecap dina basa Sunda nu asalna atawa kapangaruhan ku basa
séjén. Upamana waé tina basa Walanda, Arab, Inggris, Indonesia, Jepang, Jawa, jsté. Dumasar
kana tahapan integrasina, kecap serepan téh bisa dipasing-pasing jadi dua golongan. Kahiji kecap
serepan anu can sagembelngna keserep kana basa Sunda. Kadua kecap serepan nu ucapanana
jeung nuliskeunana geus luyu jeung basa Sunda. Tapi keur kecap serepan tina basa Indonesia
atawa basa Arab anu harti jeung ucapanana geus sarua teu kudu dirobah cara nuliskeunana.
Mun haying leuwih apal kumaha cara nuliskeun kecap serepan, bisa maca Panggelar éjaan Basa
Sunda nu disusun ku Jurusan Pendidikan Basa Sunda FPBS UPI Bandung.

5. Paribasa Tarjamahan

a. Paribasa tina basa Indonésia
- Aya hurang handapeun batu (ada udang dibalik batu)
- Kawas cai dina daun taleus (bagai air di daunt alas)

b. Paribasa tina basa Arab
- Nu sabar kakasih Gusti (Innallaha maasyobirin)
- Nyaah ka lemah cai sabagéan tina iman (hubbul wathon minal iman)
- Kabersihan sabagéan tina iman (anna dhofatu minal iman)

c. Pasibasa tina basa Inggris
- Waktu sarua jeung duit (time is money)

d. Paribasa tina basa Jawa
- Adam lali tapel (poho ka wiwitan atawa asal usul)

Pancen Mandiri

Pék ayena hidep nyusun kalimah make babasan atawa paribasa hasil tarjamahan ieu di handap!

1. Kawas cai dina daun taleus (seperti air di daunt alas)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

2. Nu sabar kakasih Gusti (Innallaha maasyobirin)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

3. Waktu sarua jeun duit (time is money)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

4. Adam lali tapel (poho ka wiwitan atawa asal usul)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

5. Sagalak-galaking macan moal nyatu anak
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

6 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

EVALUASI PEMBELAJARAN

A. Pilihan Ganda
Pilih salasahiji jawaban anu bener.

1. Tarjamahan tina kalimah “Saya ditarjamahkeun ku Hawé
Setiawan
merasa bangga menjadi orang d. Carpon “Ucing Hideung”
ditarjamahkeun ku Yuliana
Sunda.” Anu merenah, nyaéta…. Mustofa
e. Carpon “Pependeman Nabi
a. Kuring ngarasa bangga jadi Sulaeman” ditarjamahkeun ku
Muhamad Ambri
urang Sunda. 6. Lamun rék narjamahkeun, urang
merlukeun kamus….
b. Kuring ngarasa reueus jadi a. Ékabasa
b. Dwibasa
urang Sunda. c. Istilah
d. Asing
c. Kuring ngarasa sugema jadi e. Énsiklopédia
7. Ieu tilu kamampuh basa nu
urang Sunda. kudu kacangking mun urang rék
narjamahkeun iwal kamampuh….
d. Kuring ngarasa agul jadi urang a. Gramatikal
b. Fonologis
Sunda. c. Sosiolinguistik
d. Semantik
e. Kuring ngarasa ngeunah jadi e. Pragmantik
8. Ieu di handap urang asing anu henteu
urang Sunda. nyusun kamus basa Sunda nyaéta….
a. R.H. Robins
2. Kecap-kecap basa Sunda anu hésé b. A. Geerdink
c. H.J. Oosting
ditarjamahkeun kana basa Indonésia, d. S. Coolsma
e. Jonathan Rigg
nyaéta kecap…. 9. Anu teu kaasup kecap-kecap basa
Sunda serepan tina basa Arab,
a. Pangantét nyaéta…
a. Abdi
b. Paréntah b. Iman
c. Ahlaq
c. Panyambung d. Takwa
e. Agama
d. Panganteur 10. Unsurserepananuacansagemblengna
kaserep kana basa Sunda ditulisna….
e. Sulur a. Digurathandapan
b. Dikekentengan
3. Paribasa nu mangrupa tarjamahan c. Dikandelkeun
d. Dicondongkeun
tina basa Indonésia, nyaéta….
e. Biasa
a. Adam lali tapel

b. Wong becik ketitik won gala

ketara

c. Waktu sarua jeung duit

d. Aya hurang handapeun batu

e. Gindi pikir belang bayah

4. Paribasa basa Indonésia “Biar lambat

asal selamat” hartina mirip jeung

paribasa Sunda….

a. Kajeun panas tonggong asal tiis

beuteung.

b. Kajeun kendor asal ngagémbol.

c. Kaduhung tara ti heula.

d. Jauh-jauh panjang gagang.

e. Ulah gancang pincang.

5. Ieu di handap henteu kaasup kana

carpon nu mangrupa tarjamahan tina

basa Inggris nyaéta….

a. Carpon “Keteg Jajantung”

ditarjamahkeun ku Atép Kurnia

b. Carpon “Haji Murod”

ditarjamahkeun ku Atép Kurnia

c. Carpon “Ngulampreng”

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 7

B. Éséy
Jawab kalayan singget tur jéntré!

1. Naon sasaruaan jeun bédana tarjamahan jeung saduran?
2. Naon pentingna tarjamahan téh?
3. Naon ari kamampuh gramatikal dina narjamahkeun?
4. Keur naon perluna kamus dwibasa dina narjamahkeun?
5. Lamun aya kecap anu hésé ditarjamahkeun, kudu kumaha cara nulisna?

Jawaban Siswa

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................

8 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Modul 1.2 Dongeng https://dongengceritarakyat.com/

Nasihat Guru:

Barang siapa yang menginginkan kebahagiaan dunia. Maka tuntutlah ilmu. Dan barang siapa yang
menginginkan kebahagiaan akhirat, maka tuntulah ilmu. Dan barang siapa yang mengingikan
kebahagiaan keduanya (Dunia dan Akhirat), maka tuntulah ilmu.

Peta Konsep

Struktur carita dina Dongeng

Papasingan Dongeng

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 9

Struktur Kalimah Paréntah

Kalimah panitah Kalimah pangharepan

Kalimah parentah Kalimah pangurung

Kalimah pangwawadi Kalimah panyarek

Kalimah pangajak Kalimah panggeuri

Metode Pembelajaran

Adapun metode pembelajaran yang digunakan dalam materi ini adalah diskusi dan penugasan.
Melalui kedua metode tersebut, peserta didik diharapkan dapat menguasai materi yang disampaikan.

Strategi Pembelajaran

Pencapaian tujuan pembelajaran yang efektif dan efisien dengan menyelesaikan tugas secara individu.
Diantaranya:
1. Siswa yang mengumpulkan tugas paling cepat dan jawabannya benar akan di umumkan di

forum, sehingga memotifasi siswa lain untuk menyelesaikan tugasnya.
2. Waktu proses pengerjaan tugas dibatasi.
3. Telat mengerjakan mengurangi nilai.
4. Siswa aktif yang positif dalam kelas mendapatkan nilai sikap A

Kompetensi Dasar dan Indikator

3.2. Membandingkan jenis dongeng, berdasarkan isi, struktur, dan aspek kebahasaan.
Indikator 1: Mikaweruh perkara dongéng
Indikator 2: Struktur Kalimah Paréntah

Tujuan Pembelajaran

Setelah kegiatan pembelajaran selesai, diharapkan siswa mampu:
1. Mengetahui macam-macam dongeng.
2. Membedakan bentuk-bentuk dongeng dengan prosa lainnya.
3. Menulis kembali dongeng yang pernah diketahui.
4. Mendongeng dengan baik.

10 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Materi Pembelajaran

1. Mikaweruh Perkara Dongéng

Dongéng nyaéta carita rékaan anu dikarang dina wangun basa lancaran kalawan sumebarna
sacara lisan , nyaéta tatalépa ti hiji jalma ka jalma séjénna.

Struktur Carita dina Dongéng

a. Jejer (téma) nyaéta idé, gagasan, atawa jejer pikiran anu ngajiwaan carita.
b. Latar (setting) nyaéta patempatan, waktu/mangsa, atawa suasana lumangsungna carita.
c. Palaku (tokoh) nyaéta naon-naon (bisa jalma, sasatoan, tutuwuhan, atawa bangsa jin

jeung siluman) anu ngalakon tur dilalakonkeun dina carita.
d. Galur (alur) nyaéta runtuyan kajadian dina carita anu ngawangun hiji lalakon nepi ka

ngaleunjeur.
e. Amanat (pesen) nyaéta rupaning hal atawa perkara nu rék ditepikeun ku pangarang dina

karyana. Amanat biasana raket patalina jeung téma.
Papasingan Dongéng

Tina sajumlahing dongéng anu sumebar di masarakat,bisa dipasing-pasing jadi sawatara bagian
a. Fabel atawa dongéng sasatoan, nyaéta dongéng anu eusina nyaritakeun sasatoan kalawan

paripolahna saperti manusa. Upamana waé bisa nyarita jeung mikir. Contona: dongéng
“Gajah jeung Sireum”, “ Gajah Hayang Jadi Merak”
b. Parabel atawa dongéng jalma biasa, nyaéta dongéng anu nyaritakeun paripolah jalma
biasa, anu sakapeung mah sok mahiwal, pikaseurieun, tapi lenyepanen. Contona: dongéng
“Si Kabayan Ngala Nangka”
c. Légenda atawa dongéng sasakala, nyaéta dongéng anu eusina nyaritakeun kajadian
atawa asal-muasal hiji hal, tempat, barang, sasatoan, atawa tutuwuhan. Contona dongéng
“Sasakala Gunung Tangkuban Parahu”
d. Sagé atawa dongéng babad, nyaéta dongéng anu eusina nyaritakeunhiji kajadian atawa
hiji jalma, anu aya patalina jeung sajarah.Contona dongéng Sunan Permana di Puntang.
e. Mite atawa dongéng kapercayaan, nyaéta dongéng anu raket patalina jeung kapercayaan
masarakat kana bangsa lelembut atawa perkara-perkara anu goib. Contona dongéng Nyi
Roro Kidul.

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 11

Pembinaan Karakter

Setelah membaca perkara dongéng, siswa diharapkan: memiliki rasa ingin tahu, tanggung jawab,
disiplin selama mengikuti kegiatan belajar mengajar, sikap jujur, percaya diri, pantang menyerah
serta memiliki sikap responsif (berpikir kritis) dan proaktif (kreatif) serta mampu berkomunikasi dan
bekerja sama dengan baik.

Pancen Mandiri

Ieu di handap aya dongéng sasakala. Pék baca tuluy analisis unsur-unsur caritana!

Ja Sasakala Situ Panjalu
man baheula, anu jumeneng raja di nagara Cipanjalu, jujulukna Prabu Cakradewa.
Anjeunna kagungan putra pameget hiji, kakasihna Prabu Borosngora. Barang putrana
geus sawawa, ku ramana dipiwarang ngalalana nyiar pangabisa. Sanggeus mangtaun-
taun lilana di pangumbaraan, anjeunna mulih deui ka bali geusan ngajadi. Sasumpingna,
ramana ngayakeun pesta, sarta nanggap ronggeng sagala, ramena teu kira-kira.

Barang Prabu Borosngora keur baksa, ku ramana katingali, dina palebah cecekolan aya capan, anu

dina mangsa harita kasohor ngaranna, nya eta: Hujun Kulan. Ari hartina jadi ciciren, yen sakur

anu make cap, geus asup jadi lid

pakumpulan, anu ngamuhit

kana elmu kalahiran.Waktu

Kangjeng Raja ningal eta cap,

pohara ngaraos kagetna,

sarta bendu kabina-bina,

munggah ngageter salirana.

Lajeng ngandika bari

nunjuk, “Eh, Borosngora!

Kumaha asalna nu matak

maneh boga cap dina

cecekolan; naha maneh geus

nyieun peta kitu? Ongkoh ceuk https://correcto.id/content/images/th1_2020090611064167008.jpg

Ama bareto, pacuan maneh rek

cacampuran jeung jalma anu ngalampahkeun elmu sihir. Lamun maneh panting boga kahayang, nya

muntang ka Nu Kawasa.”

Teu lila ti harita, Prabu Borosngora ku ramana dipaparin gayung, pikeun ngala cai, tapi karancang lir

ayakan, sarta saurna, “Ayeuna maneh kudu indit deui, sarta ulah waka balik, lamun tacan bisa nyiuk

cai ku eta gayung, nepi ka caina cicing di jero.”

Ti dinya Prabu Borosngora angkat sakaparan-paran, ngajajah Pulo Jawa, neangan pandita anu

kakoncara jero elmuna, nyungsi wiku nu kagurnita linuhung, anu pibasaeun nyiuk cai ku eta gayung,

nepi ka caina cicing di jero. Tapi luput, taya nu bisauen.

Tina geus ngaraos poek akal, leos anjeunna ka Mekah, ngadeuheus Kangjeng Nabi Muhammad

SAW sarta sagala kasesahna diunjukkeun kabeh. Ku Kanjeng Nabi Muhammad SAW, anjeunna

dipaparin kuluk, baju toro jeung cis. Kangjeng Nabi miwarang nyiuk cai ku gayung tea tina sumur.

Ku Prabu Borosngora dijalankeun, sakumaha dawuhna Kangjeng Nabi. Barang pek nyiuk cai, kacida

kageteunana, ningali cai dina gayung taya nu ragrag sasakeclak.

Sanggeus nganuhunkeun ka Kangjeng Nabi, tuluy anjeunna mulih ka Panjalu. Sasumpingna, gancang

unjukan ka ramana, yen maksudna enggeus hasil.Ramana teu kira-kira bingaheunana. Harita kenegh

gayung teh terus dicandak, cur cer cai Jamjamna dicicikeun kana rawa, anu teu jauh ti dinya. Dadak

sakala rawa jadi situ hiang, anu ayeuna katelah Situ Panjalu téa.

12 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Pék jawab pananya ieu di handap!
1. Naon téma dongéng sasakala situ Panjalu?
2. Saha waé palaku jeung kumaha karakterna?
3. Kumaha galur caritana?
4. Naon waé unsur pamohalan dina éta dongéng?
5. Kumaha amanat caritana?

Jawaban Siswa

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

2. Struktur Kalimah Paréntah Kalimah pangharepan

Kalimah panitah

Kalimah parentah Kalimah pangurung

Kalimah pangwawadi Kalimah panyarek

Kalimah pangajak Kalimah panggeuri

Nurutkeun gunana, kalimah paréntah téh aya sababaraha wanda.
a. Kalimah panitah, nyaéta kalimah anu dipaké pikeun maksa batur sangkan migawé hiji

pagawéan.
Conto: Cing pangmawakeun ember ka dieu!
b. Kalimah pangajak, nyaéta kalimah anu dipaké pikeun ngajak batur sangkan migawé hiji
pagawéan.
Conto: Hayu urang meresihan kelas!
c. Kalimah pangharepan, nyaéta kalimah anu eusina ngébréhkeun harepan atawa kahayang.
Conto: Mugia waé kapalay sadérék tinekanan!
d. Kalimah panyarék, nyaéta kalimah anu dipaké pikeun nyarék atawa nyaram batur migawé
hiji pagawéan.
Conto: Ulah ulin di jalan bisi katabrak!
e. Kalimah pangwawadi, nyaéta kalimah anu dipaké nganjurkeun atawa ngawawadian ka

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 13

batur sangkan migawé hiji pagawéan.
Conto: Sawadina sadérék kedah lapor ka RT heula!
f. Kalimah pangjurung, nyaéta kalimah anu dipaké pikeun ngajurungkeun batur sangkan
migawé hiji pagawéan.
Conto: Gancang atuh geura mandi ari rék milu mah!
g. Kalimah panggeuri, nyaéta kalimah anu eusina ngébréhkeun paménta anu lumengis sang-
kan batur karunyaeun.
Conto: Emh, wayahna Nyai sing daék prihatin!

Pembinaan Karakter

Setelah membaca struktur kalimah paréntah, siswa diharapkan: memiliki rasa ingin tahu, tanggu-
ng jawab, disiplin selama mengikuti kegiatan belajar mengajar, sikap jujur, percaya diri, pantang
menyerah serta memiliki sikap responsif (berpikir kritis) dan proaktif (kreatif) serta mampu berko-
munikasi dan bekerja sama dengan baik.

Pancen Mandiri

Ayeuna pék hidep diajar nyusun kalimah paréntah make kecap-kecap ieu di handap!
1. Hayu

Kalimahna:......................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................

2. Cing
Kalimahna:......................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................

3. Punten
Kalimahna:......................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................

4. Énggal
Kalimahna:......................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................

5. Mangga
Kalimahna:......................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................

14 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

EVALUASI PEMBELAJARAN

A. Pilihan Ganda
Pilih salasahiji jawaban anu bener.

1. Carita anu wangunna pondok dina basa langka dicaritakeun téh nyaéta….
a. Si Iteung, pamajikanna Si Kabayan
lancaran anu eusina ngandung unsur-unsur b. Si Atok, anakna Si Kabayan
c. Mitohana Si Kabayan
pamohalan disebutna…. d. Sobatna Si Kabayan
e. Budakna Si Kabayan
a. arpon
Ieu di handap anu kaasup kana kalimah
b. Dongéng pangharepan nyaéta….
a. Muga-muga waé rencana urang bisa
c. SkéCtsa
kalaksana!
d. Biografi 7. b. Hayu urang rencanakeun anu leuwih
e. Fiksimini
asak!
2. Aya carita “Nyi Roro Kidul” sumebar di c. Jung baé ti heula, urang aya urusan
masarakat. Carita saperti kitu kaasup kana
dongéng…. heula!
a. parabel d. Sigana mah ulah indit ayeuna, bisi
b. legenda
c. sage macét!
d. mite e. Tiasa nyuhunkeun cai!
e. babad
“Punten Wan, pangnyandakkeun buku basa
3. Ieu di handap anu henteu kaasup kana ciri- Sunda dina kantong!” nilik tina gunana éta
kalimah kaasup kana kalimag….
ciri dongéng, nyaéta…. 8. a. Paménta
b. Panitah
a. Sakabéh eusina caritana bohong c. Panyarék
d. Pangjurung
b. Teu jelas nu ngarangna (anonym) e. Pangwawadi

c. Sumberna tatalépa sacara lisan Ieu di handap mangrupa kecap-kecap anu
ilahar dipaké dina kalimah paréntah iwal….
d. Ngandung unsur-unsur pamohalan a. Mangga
b. Cing
e. Awalna kagolong kana sastra lisan c. Punten
d. Wah
4. Unsur-unsur carita dina dongéng sarua e. Hayu
jeung unsur-unsur prosa fiksi séjénna. Ieu
di handap anu teu kaasup kana unsur-unsur 9.
carita, nyaéta….
a. Téma
b. Palaku
c. Purwakanti
d. Galur
e. Latar

5. Dina dongéng “Sangkuriang” aya unsur 10. Ieu di handap omongan anu henteu kaasup

pamohalan, diantarana waé nyaéta…. kana kalimah paréntah, nyaéta….

a. Raja kahampangan dina balokéng a. Sampurasun!

b. Dayang Sumbi boga anak Sangkuri- b. Mangga ka lebet!

ang c. Teu kénging calik di dinya!

c. Sangkuriang nyieun parahu d. Antosan sakedap, nya!

d. Dayang Sumbi kawin jeung Si Tu- e. Rampés

mang

e. Sangkuriang saenyana anak raja

6. Dina dongéng Si Kabayan, tokoh anu

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 15

B. Éséy
Jawab kalayan singget tur jentré.

1. Naon nu dimaksud ku dongéng mite? Sebutkeun contona!
2. Naon sababna, dongéng “Sangiang Borosngora” bisa disebut dongéng sasakala bisa oogé

disebut dongéng sage?
3. Jieun kalimah paréntah dina wanda:

a. Kalimah panggeuri
b. Kalimah panyarék
c. Kalimah pangajak
4. Naon anu dimaksud galur téh? Béré contona!
5. Tuliskeun jeung caritakeun hiji dongéng anu kaasup kana fabél.

Jawaban Siswa

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

16 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Modul 1.3 Laporan kagiatan https://moondoggiesmusic.com/

Nasihat Guru:

Barang siapa yang menginginkan kebahagiaan dunia. Maka tuntutlah ilmu. Dan barang siapa yang
menginginkan kebahagiaan akhirat, maka tuntulah ilmu. Dan barang siapa yang mengingikan
kebahagiaan keduanya (Dunia dan Akhirat), maka tuntulah ilmu.

Peta Konsep

Ragam Laporan Kagiatan

Sistematika Panyusunan Laporan

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 17

Metode Pembelajaran

Adapun metode pembelajaran yang digunakan dalam materi ini adalah diskusi dan penugasan.
Melalui kedua metode tersebut, peserta didik diharapkan dapat menguasai materi yang disampaikan.

Strategi Pembelajaran

Pencapaian tujuan pembelajaran yang efektif dan efisien dengan menyelesaikan tugas secara individu.
Diantaranya:
1. Siswa yang mengumpulkan tugas paling cepat dan jawabannya benar akan di umumkan di fo-

rum, sehingga memotifasi siswa lain untuk menyelesaikan tugasnya.
2. Waktu proses pengerjaan tugas dibatasi.
3. Telat mengerjakan mengurangi nilai.
4. Siswa aktif yang positif dalam kelas mendapatkan nilai sikap A.

Kompetensi Dasar dan Indikator

3.3. Menganalisis isi, struktur, dan aspek kebahasaan laporan kegiatan.

Indikator 1: Medar perkara laporan kagiatan
Indikator 2: Ngaguar kecap rajékan

Tujuan Pembelajaran

Setelah kegiatan pembelajaran selesai, diharapkan siswa mampu:
1. Membaca contoh laporan kegiatan.
2. Membedakan laporan kegiatan dengan karangan lainnya.
3. Menyusun laporan kegiatan
4. Mengevaluasi hasil laporan kegiatan.

18 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Materi Pembelajaran

1. Perkara Laporan Kagiatan

Laporan téh disusun minangka bukti hiji kagiatan, kaayaan atawa hal naon waé nu geus
kaalaman atawa kalaksanakeun. Ditilik tina cara nepikeunana laporan téh bisa sacara lisan bisa
ogé ku tulisan.
Ditilik tina eusina laporan téh aya tilu:
1. Laporan Kagiatan, eusina ngeunaan geus dilaksanakeun hiji kagiatan.

Upamana waé laporan kagiatan piknik, laporan kagiatan lomba, jsté.
2. Laporan Keuangan, eusina ngeunaan kaluar asupna duit di hiji

lambaga atawa perusahaan. Nu ngalaporkeunana biasana mah
karyawan ka dunungan (atasan).
3. Laporan Jurnalistik, eusina ngeunaan lalampahan wartawan dina
ngaliput hiji tempat atawa hiji hal anu dipandang aya mangpaatna
keur batur. Kukituna, laporan jurnalistik téh so kaya nu nyebut laporan
lalampahan.

2. Nyusun Raraga Laporan Kagiatan jeung Laporan Jurnalistik

Sacara umum laporan kagiatan téh bisa katinén ieu di handap.

SISTEMATIKA B

Ngeunaan laporan jurnalistik, aya bédana jeung laporan kagiatan, najan ari tujuan jeung
eusina mah bisa dianggap sarua, nyaéta “ngalaporkeun hiji kagiatan.” Aya sawatara ciri anu
ngabédakeun laporan jurnalistik jeung laporan kagiatan, diantarana waé:

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 19

a. Perkara anu dilaporkeun kudu aya mangpaatna keur nu maca, lantaran ari laporan
jurnalistik mah engkéna dimuat dina majalah atawa Koran.

b. Judulna kudu pikatajieun nu maca. Basana kudu basajan, kalimahna ulah ngayayay
panjang teuing jeung kudu ngagunakeun kalimah aktif.

c. Eusi laporan ulah ngahina batur, ulah ngigeung SARA, lantaran ari laporan jurnalistik mah
aya kode étikanna. Hartina anu dilaporkeun téh kudu enya-enya, jujur, ulah ngabohong.

d. Ngagunakeun basa Sunda nu bener tur merenah.
e. Eusina singget tur jelas, tapi kudu lengkap deuih.
f. Nuliskeunana sing sitematis, luyu jeung aturan.
g. Laporanana kudu pikatajieun atawa pikaresepeun nu maca.
h. Eusi laporan bisa dilengkepan ku foto jeung tanda bukti séjénna.

Pembinaan Karakter

Setelah membaca perkara laporan kagiatan, siswa diharapkan: memiliki rasa ingin tahu, tanggung
jawab, disiplin selama mengikuti kegiatan belajar mengajar, sikap jujur, percaya diri, pantang menyerah
serta memiliki sikap responsif (berpikir kritis) dan proaktif (kreatif) serta mampu berkomunikasi dan
bekerja sama dengan baik.

Pancen Mandiri

Ieu laporan jurnalistik karya Ibnu Hijar Apandi, eusina ngeunaan lalakon tukang nyieunan wayang
golék. Pék baca ku hidep sing teleb! Geus kitu, tengetan adegan tulisanana!

Tukang Wayang Kumaha Dalang
Laporan Jurnalistik Ibnu Hijar Apandi

Lain ukur wayang kumaha dalang téh. Tukang nyieunan gé sarua deuih. Nasibna gumantung ka
dalang.
Di Soréang, Kabupatén Bandung, aya tukang nyieun wayang golék, modalna pasa-pasan. Imahna di
Kp. Babakan RT 03/02, Désa Pameuntasan. Kurang Leuwih 5 KM mun ti kantor Kabupatén Bandung
mah. Mun ti Bandung, ti jl. Kopo asupna. Méngkol lebah sasak Citarum, ka katuhu. Ti dinya mapay
jalan sisi Citarum. Kurang leuwih 2 KM anggangna.
Ngaranna Yoyon Sutisna, 36 taun, nelahna Ujang Yoyon. Geus 20 taun nyieunan wayang golékna
téh. Hasilna loba dipaké ku para dalang, pangpangna dalang madya. Sebut wé, Dalang Suryana ti
Soréang, Dalang Adé Sudarajat ti Geger Kalong, Dalang Dudung Sudrajat ti Siliwangi, Dalang Dani
ti Ciwaruga, jeung Dalang Opik Asép Sunandar ti Parongpong. Nu jauhna Dalang Tarmo ti Subang.
Nu mesen wayang ka Oyon téh, teu kabéh sok sakumplitna. Réréana mah ngan ukur nambahan atawa
ngaganti wayang nu ruksak. Kitu gé teu karuhan waktuna.
Ceuk Oyon seni wayang kiwari pikamelangeun. Masarakat leutik resep ka dalang sohor. Antukna loba
dalang ngan ukur ngaran, wayhna méh tara ngencar tina kotak. Kaayaan kitu téh teu nguntungkeun
keur manéhna mah.
Oyon ngadahup taun 1985 ka Hayati, tur boga anak tilu. Teu béda ti wayang cenah, nasibna tukang
nyieun wayang mah. Hirup paéhna gumantung ka dalang. “Ari dalang kiwari loba nu istirhat. Jarang
nabeuh, ari sanés nu tos maneuh mah,” cek Oyon basa ditepungan di imahna, anyar-anyar ieu.
Puguh wé lain pagawéan énténg, ngukir huluna wungkul, dua poé lilana. Acan ngecét, nyieun awak,
jeung ngabajuan. Butuh waktu saminggu mun nepi ka bérés téh. Can kaitung waktu ngagaringkeun
kaina mah.
Ari pagawéanana, teu kapatok ku waktu. Tampolana cacap sapeuting jeput. “Komo pami aya pesenan
nu kedah di énggalkeun mah,” omong Oyon nu diajar nyieun wayang di lanceukna, Dalang Momon.

20 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Modal nyieun wayng antara Rp.80.000-Rp.100.000 hijina. Aya bahan nu kudu dibeuli. Ti antarana waé
kai albasiah golondongan kénéh, cét mobil jeung bahan pakéan. Bajuna wungkul hijina Rp.35.000.
teu somah teu ménak, sakitu hargana téh. Mun jeung sarungna nepi ka Rp.50.000-Rp.60.000. Tuda
sapoé hiji ngaputna téh.
Ari dijualna hijina antara Rp.200.000 nepi ka Rp. 250.000. Gumantung ukiranana. Biasana mah
wayang satria leuwih hésé manan wayang biasa. Hargana leuwih mahal.
Sabulan Oyon bisa nyieun opat wayang. Mun kajual kabéh bebenantanana antara Rp.500.000-
Rp.600.000. Puguh wé te cukup keur nyumponan kabutuh sapopoé mah. Komo nu mesen wayang
mah, sasat teu bisa didagoan ku sééng nyéngsréng.
Kungsi sakali mah Oyon digawé di pabrik palastik. Tuluy ngider dagang kaén. Tapi teu lana, da
ngarasa teu cocog kana usaha nu kitu mah. Komo digawé di pabrik nu kauger ku waktu, bari gajihna
teu sabaraha.
Aya onjoyna wayang jieunan Oyon téh. Ceuk Dalang Opik Asép Sunandar, nu remen resep mesen
wayang jieunan Oyon téh lebah ukiranana. Canpuran antara keureut Jelekong jeung Selaaawi. Geus
pada apal, boh Jelekong boh Selaawi, kawéntar ku wayangna tur masing-masing boga ciri nu mandiri.
Bari miharep dunya padalangan nguliat deui, Oyon gé ngarep-ngarep susuganan aya nu haat
ngamodalan usahana. Tapi teu ukur ngamodalan wungkul,jeung msarkeunana deuih. Ku cara kitu,
manehnana bisa tuluy nyieun karya, bari nyumponan pangabutuhna. Teu salawasna gumantung ka
dalang.

Ditingkes tina majalah Cupumanik No.8/2007
Kaca 53-54

Lamun ku urang tengetan, laporan jurnalistik “Tukan Wayang Kumaha Dalang” mibanda adegan
bubuka, eusi, jeung pamungkas. Pék isikeun ngeunaan hal-hal nu dicaritakeun dina tiap bagian!

Bagian bubuka

Ditepikeun dina paragrap ka..................................................................................................................

Eusina nyaritakeun ................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

Bagian eusi

Ditepikeun dina paragrap ka..................................................................................................................

Eusina nyaritakeun.................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

Bagian pamungkas

Ditepikeun dina paragrap ka..................................................................................................................

Eusina nyaritakeun.................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 21

3. Ngaguar Kecap Rajékan

a. Kecap Rajekan Sagemblengna

Nyaéta kecap rajékan anu diwangun ku cara nyebut
dua kali atawa leuwih kalayan gembleng, sora jeung
wangun kecapna teu robah. Kecap rajékan
anu sagemblengna aya dua rupa:
1) Dwilingga

a) Dwimurni, nyaéta kecap
rajékan anu diwangun
ku cara nyebut dua kali
sagemblengna wangun
dasarna bari teu robah sorana. Contona: buku-buku, kuda-kuda, guru-guru,
jsté.

b) Dwiréka, nyaéta kecap rajékan anu diwangun ku cara nyebut dua kali
sagemblengna bangun dasarna bari robah sorana. Contona: gulang-guling,
tulas-tulis, jsté.

2) Trilingga
Kecap rajékan sagemblengna anu diwangun kucara nyebut tilu kali wangun dasarna
bari robah sorana. Contona: dar-dér-dor, blag-blig-blug, brang-bréng-brong, jsté.

b. Kecap Rajékan Sabagéan

Nyaéta kecap rajékan anu diwangun ku cara nyebut dua kali sabagéan wangun dasarna,
boh robah sorana boh henteu. Kecap rajékan sabagéan aya dua rupa:
1) Dwipurwa

Kecap rajékan sabagéan anu diwangun kucara nyebut dua kali engang mimiti
wangun dasarna. Contona: tatajong, sésépak, papaling,jsté.
2) Dwimadya
Kecap rajékan sabagéan anu diwangun ku cara nyebut dua kali engang panungtung
wangun dasarna. Contona: sababaraha nu asalna sabaraha.

Pembinaan Karakter

Setelah membaca perkara laporan kagiatan, siswa diharapkan: memiliki rasa ingin tahu, tanggung
jawab, disiplin selama mengikuti kegiatan belajar mengajar, sikap jujur, percaya diri, pantang
menyerah serta memiliki sikap responsif (berpikir kritis) dan proaktif (kreatif) serta mampu
berkomunikasi dan bekerja sama dengan baik.

Pancen Mandiri

Nyatetkeun kecap rajékan
Eusian tabel ieu di handap!

No. Dwiréka Kecap Rajékan Dwipurwa Dwimadya
Dwimurni Tulas-tulis tatajong sababaraha
Trilingga
1 Buku-buku Dar-dér-dor
2
3
4
5

22 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

EVALUASI PEMBELAJARAN

A. Pilihan Ganda
Pilih salasahiji jawaban anu bener.

1. Hal-hal atawa aktivitas nu dipilampah ku e. Pupuhu

urang dina hiji waktu ditempat nu tangtu 6. Laporan jurnalistik mah ilaharna ditulis
ku….
disebutna….
a. Panalungtik
a. Diajar b. Siswa
c. Guru
b. Kagiatan d. Wartawan
e. Penyiar
c. Kajadian
Ieu di handap kaaasup kecap rajékan
d. Peristiwa dwipurwa, nyaéta….

e. Pangalaman a. Tatajong
b. Pipiti
2. Kagiatan nu dilaksanakeun ku alpukahna c. Cacakan
sakola, tapi di luareun kagiatan diajar nu 7. d. Dadahut
formal, disebutna kagiatan…. e. Kakara
a. Kurikulér
b. Formal
c. Ekstrakurikulér
d. Nonformal
e. Informal

3. Kagiatan nu dipilampah ku ngayakeun 8. Kecap rajékan dwiréka nu dibarengan ku
raringkén, nyaéta….
indit-inditan ti imah ka tempat tujuan
a. Bubuahan
tur dilaporkeun hasilna dina wangun
b. Dialing-alungkeun
tulisan saperti dina Koran atawa majalah
c. Dibulak-balik
disebutna….
d. Plak-plik-pluk
a. Wawancara
e. Kadupak-dupak
b. Néangan warta

c. Lalampahan 9. Ieu di handap kalimah anu ngandung kecap
d. Touring rajékan dwimurni, nyaéta….
e. Panalungtikan a. Para siswa keur diajar basa

4. Ieu di handap anu henteu kaasup kana Sunda.
b. Di aula sakola guru-guru keur
gunana kagiatan kémah pramuka keur para
karumpul
siswa, nyaéta…. c. Barudak kelas x keur dialajar

a. Bisa némbongkeun kapribadian tetembangan.
d. Di Bendungan Jatiluhur urang
jeung kalemesan budi
bisa paparahuan.
b. Jadi seukeut mikir (pinter) e. Pasosoré dina bulan puasa sok

c. Nambahan kagiatan réa nu ngabuburit.

ékstrakurikulér

d. Jadi tohaga fisikna

e. Ngalatih kalemesan budi 10. “Jatmika téh sababaraha kali jadi pinunjul

5. Ieu di handap anu henteu kaasup kana kelas.” Dina kalimah éta aya kecap rajékan
réngréngan panitia calagara, nyaéta…. anu wandana….
a. Pupuhu
b. Anggota a. Dwimadya
c. Girang serat b. Dwipurwa
d. Panata harta c. Dwimurni
d. Dwiréka
e. Trilingga

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 23

A. Éséy
Jawab kalayan singget tur jentré.

1. Naon bédana laporan kagiatan jeung laporan lalampahan?
2. Kudu aya naon waé mun hidep rék nyieun laporan kagiatan anu lengkep!
3. Naon nu disebut laporan jurnalistik?
4. Sebutkeun aya sabaraha kecap rajékan?
5. Jieun kalimah nu ngandung kecap rajékan dwipurwa jeung dwiréka!

Jawaban Siswa

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................

24 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Modul 14. Rumpakan Kawih https://statik.tempo.co/

Nasihat Guru:

Barang siapa yang menginginkan kebahagiaan dunia. Maka tuntutlah ilmu. Dan barang siapa yang
menginginkan kebahagiaan akhirat, maka tuntulah ilmu. Dan barang siapa yang mengingikan
kebahagiaan keduanya (Dunia dan Akhirat), maka tuntulah ilmu.

Peta Konsep

Unsur-unsur Kawih

Metode Pembelajaran

Adapun metode pembelajaran yang digunakan dalam materi ini adalah diskusi dan penugasan.
Melalui kedua metode tersebut, peserta didik diharapkan dapat menguasai materi yang disampaikan.

Strategi Pembelajaran

Pencapaian tujuan pembelajaran yang efektif dan efisien dengan menyelesaikan tugas secara individu.
Diantaranya:
1. Siswa yang mengumpulkan tugas paling cepat dan jawabannya benar akan di umumkan di

forum, sehingga memotifasi siswa lain untuk menyelesaikan tugasnya.
2. Waktu proses pengerjaan tugas dibatasi.
3. Telat mengerjakan mengurangi nilai.
4. Siswa aktif yang positif dalam kelas mendapatkan nilai sikap A.

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 25

Kompetensi Dasar dan Indikator

3.4. Membandingkan bentuk, struktur, dan aspek kebahasaan teks kawih Sunda klasik dan
pop.
Indikator 1: Medar perkara kawih
Indikator 2: Maham kana kecap sifat

Tujuan Pembelajaran

Setelah kegiatan pembelajaran selesai, diharapkan siswa mampu:
1. Mengetahui jenis kawih pop dan klasik.
2. Memahami isi kawih
3. Mengapresisi kawih Sunda
4. Mendendangkan salah satu kawih Sunda

26 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

Materi Pembelajaran

1. Medar Perkara Kawih

Ari kawih asalna tina kecap kavy (baca kawi) anu hartina sa’ir (kavya-bujangga). Kawih nyaéta
rakitan basa anu ditulis ku para bujangga atawa seniman sastra miboga birama anu ajeg (angger).
Sakumaha ilaharna lagu, kawih kabeungkeut ku wiletan jaeung témpo atawa ketukan. Nu matak
kawih disebut ogé lagu-lagu nu kaasup sekar tandak, boh kawih tradisional boh wanda anyar.

Kawih mah béda jeung pupuh, kawih teu kauger ku rupa-rupa aturan atawa patokan kawas nu
aya di pupuh. Rumpaka kawih téh pinuh ku ajén atikan. Ari rumpaka kawih teu béda jeung
wangun puisi séjénna, ngan kawih mah geus dilengkepan ku aturan titilaras

Unsur-unsur Kawih

a. Adegan Lahir

1) Wangun (tifografi)

Rumpaka kawih téh ditulisna béda-béda, upamana waé aya nu sapada, dua pada,
jeung saterusna. Dina sapada na gé teu matok siga sisindiran atawa pupuh, bébas
kumaha pangarangna.

2) Pilihan Kecap (diksi)

Rumpaka kawih nu alus téh gumantung kana kecap-kecap anu dipaké ku
pangarangna. Biasana sok kapanggih kecap-kecap nu geus langka dipaké (arkaik),
tuluy dipaké nuliskeun kawih. Upamana waé kecap asih diganti ku kecap duriat,
atawa kecap sedih diganti ku kecap tunggara.

3) Citraan (imaji)

Citraan atawa imaji téh nyaéta pangaruhna kecap ka nu maca atawa ngaregepkeun
kawih. Biasana mah aya patalina jeung naon anu karasa, katempo jeung kadéngé
kunu maca atawa anu ngaregepkeun kecap-kecap anu aya dina kawih. Citraan
dina rumpaka kawih sifatna bisa citraan swara (auditif), citraan panempo (visual),
jeung citraan pangrasa (taktil). Rumpaka kawih nu alus téh taya lian nu bisa
ngabalukarkeun nu maca atawa nu ngaregepkeunana milu ngarasakeun kana naon
anu ditepikeun dina éta kawih.

4) Gaya basa (figurative)

Gaya basa dina rumpaka kawih téh bisa ngabulakareun ayana harti konotatif.

5) Purwakanti

Purwakanti nyaéta padeukeutna sora kecap boh di awal, boh di tengah, atawa di
tungtung ungkara kalimah. Nilik kana perenahna, purwakanti téh bisa ngaréndéng
dina sakalimah atawa sapadalisan, bisa ogé ngaruntuy dina antar padalisan. Ku
lantaran kitu, purwakanti téh aya nu ngajajar (purwakanti rantayan), anu ngaruntuy
(purwakanti runtuyan), atawa gabungan boh rantayan boh runtuyan.

b. Adegan Batin
1) Jejer (sense)
Jejee téh poko pikiran anu aya dina rumpaka kawih.
2) Rasa (feeling)
Rasa téh ngajiwaan eusi rumpaka kawih.
3) Wirahma (tone)
Nada téh sikep pangarang ka nu maca.
4) Amanat (intention)
Amanat téh pesen pangarang anu karasa ku nu maca rumpaka kawih.

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 27

Pembinaan Karakter

Setelah membaca perkara rumpaka kawih, siswa diharapkan: memiliki rasa ingin tahu, tanggu-
ng jawab, disiplin selama mengikuti kegiatan belajar mengajar, sikap jujur, percaya diri, pantang
menyerah serta memiliki sikap responsif (berpikir kritis) dan proaktif (kreatif) serta mampu berko-
munikasi dan bekerja sama dengan baik.

Pancen Mandiri

Ieu di handap aya rumpaka kawih. Pék regepkeun teras jawab pananyana!

Es Lilin Papatong
Es lilin mah kalapa muda Beurang maju ka lohor
Dibantun mah dibantun ka Sukajadi Papatong nu koneng eunteupna regang
Abdi isin dunungan samar kaduga Ngageter jangjangna keur ngagupayan
Sok inggis mah aduh henteu ngajadi Pancen keur wasiatan

Es lilin mah ceuceu buatan Bandung Sore menggok ka Ashar
Dicandak mah geuning ka Cipaganti Papatong nu koneng hiber teu luhur
Abdi isin jungjunan duh bararingung Ngalayang ngawahan arek pamitan
Sok inggis mah aduh henteu ngajadi Poma tong ka jongjonan

Itu saha dunungan nu nungtun munding Reff:
Digantelan geuning ku saputangan Papatong nu koneng teu tembong deui
Itu saha dunungan ku ginding teuing Leungit indit teu pamit
Sing horeng mah aduh geuning jungjunan Papatong nu koneng teu tembong deui
Tilem bewara baturna
Es lilin mah ceuceu dikalapaan
Raosna mah geuningan kabina-bina Prak reureuh tina ka riweuh
Abdi alim dunungan paduduaan Prak pasrah kanu Kawasa
Sok sieun mah dibantun kamana-mana Prak reureuh tina ka riweuh
Prak pasrah kanu Kawasa
Kamana mah geuningan ngaitkeun kincir
Ka kaler mah ka kaler katojo bulan
Kamana mah dunungan ngaitkeun pikir
Moal paler geuningan da ku sabulan

Soal

1. Tétélakeun naon téma kawih “Es Lilin” di luhur? Ari kawih “Papatong” naon deuih témana?
2. Kumaha perasaan pangarang anu kagambar dina rumpaka kawih “Es Lilin” jeung “Papatong”?
3. Naon bédana wangun rumpaka kawih “Es Lilin” jeung “Papatong”?
4. Amanat naon nu ditepikeun dina rumpaka kawih “Es Lilin” jeung “Papatong”?
5. Kumaha purwakanti dina rumpaka kawih “Es Lilin” jeung “Papatong”?

28 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

2. Kecap Sipat

Ari kecap sipat (adjektiva) téh nyaéta kecap anu nuduhkeun sipat atawa kaayaan barang. Kecap
sipat mangrupa sajumlahing kecap anu sakurang-kurangna mibanda ciri kieu:
1) Bisa dipiheulaan kecap leuwih jeung mani, contona: leuwih alus, mani ramé, jsté.
2) Bisa dituturkeun kecap pisan, kacida, jeung naker, contona: alus pisan, alus kacida, alus

naker, jsté.
3) Bisa wawangun prasa babandingan nu pohara…na jeung kacida…na, contona: pohara

alusna, kacida alusna, jsté.
4) Bisa dirarangkénan pang-na, jeung-R (rarangken)-na, contona: pangalusna, saalus-alusna.

Rupa-rupa babandiingan dina kecap sipat, diantarana:
a. Kecap sipat ékuatif, nyaéta kecap sipat anu nuduhkeun babandingan anu sarua, biasana

make rarangkén sa-jeung wangunna sarua …jeung.
contona: Imelda sageulis lanceukna. Imelda téh sarua geulisna jeung lanceukna.
b. Kecap sipat komparatif, nyaéta kecap sipat anu nuduhkeun babandingan hiji hal leuwih
atawa kurang tina hal liana, biasana make pola kieu:…leuwih+kecap sipat+batan…,
contona: baju kameja Doni leuwih alus batan nu Nita.
c. Kecap superlative, nyaéta kecap sipat anu nuduhkeun hal anu dibandingkeun téh
ngaleuwihan nu lian, biasana make pola kieu: pang…na, jeung pohara…na. contona:
Indri budak pangpinterna di kelas.

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 29

Pembinaan Karakter

Setelah mempelajari kecap sipat, siswa diharapkan: memiliki rasa ingin tahu, tanggung jawab,
disiplin selama mengikuti kegiatan belajar mengajar, sikap jujur, percaya diri, pantang menyerah
serta memiliki sikap responsif (berpikir kritis) dan proaktif (kreatif) serta mampu berkomunikasi dan
bekerja sama dengan baik.

Pancen Mandiri

Ieu di handap aya sawatara kalimah anu ngandung kecap sipat. Tangtukeun ku hidep kaasup kana
kecap sipat naon, naha ekuatif, komparatif, atawa superlatif!

No. Kalimah Kecap Sipat
1 Néng Windi téh rupana sageulis artis sinetron. Ékuatif
2 Kokom téh rupana sarua geulisna jeung adina.
3 Sapatu Pak Usman leuwih gedé nomerna batan sepatu Pak Dodi.
4 HP Android hargana leuwih mahal batan HP GSM.
5 Tatang téh budak panggalakna di kelas.
6 Novel téh eusi caritana pohara alusna,buktina loba anu mareuli.
7 Sagalak-galakna maung moal ngahakan anakna.
8 Kabaya warna kayas kacida pantesna mun dipaké ku neng mita nu

geulis.
9 Tanjakan Nagreg téh netek kacida,sok loba mobil nu marogok.
10 Mobil sedan téh mani alus,cétna warna hejo.

30 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

EVALUASI PEMBELAJARAN

A. Pilihan Ganda
Pilih salasahiji jawaban anu bener.

1. Rumpaka kawih téh saenyana mah sarua 6. Rumpaka Kawih “Papatong” téh ngawanti-

jeung sajak pédah sok dihaleuangkeun. Ieu wanti yén….

di handap anu henteu kaasup kana unsur- a. Hirup téh moal lila ulah kajongjonan

unsur lahir rumpaka kawih nyaéta…. b. Papatong nu hiber ku jangjangna

a. Téma c. Jalma hirup ibarat papatong nu hiber

b. Tifografi d. Mun ték indi kudu pamitan

c. Gaya basa e. Papatong minangka lambing

d. Purwakanti kahirupan manusa

e. Imaji 7. Baca sempalan ieu rumpaka kawih!

2. Ieu di handap kaasup unsur citraaan dina Prak reureuh tina kariweuh

rumpaka kawih, nyaéta…. Prak pasrah ka nu Kawasa

a. Pangdéngé, pangrasa, pangrasa Prak reureuh tina kariweuh

b. Panempo, pangrasa, pangrampa Prak pasrah ka nu kawasa

c. Pangrasa, pangrampa, pangdéngé Ceuk sempalan rumpaka kawih di luhur,

d. Pangrampa, pangdéngé, pangambeu urang téh….

e. Basa raga, pangambeu, pangrasa, a. Ku pagawéan mah moal aya béakna.

pangdéngé b. Kudu aya istirahatna tina pagawéan.

3. Lamun ditingali tina jumlah jajaran jeung c. Henteu tuluy-tuluyan gawé, aya

purwakantina, lagu “Es Lilin” téh disusun waktuna keur ibadah.

dina wangun …. d. Kudu pasrah ka Pangéran.

a. Paparikan e. Salawasna hirup riweuh.

b. Rarakitan 8. Ieu kalimah di handap anu henteu ngandung

c. Wawangsalan kecap sipat, nyaéta….

d. Papantunan a. Manéhna mah keur bageur téh pinter

e. Tararucingan deuih.

4. Baca rumpaka ieu kawih! b. Wanda jeung Neni sarua rajinna.

És lilin mah, aduh, kalapa muda c. Kapinteran kudu dipaké keur

Dibatun mah, geuning, ka Sukajadi kapentingan hirup.

Abdi isin, geuning, samar kaduga d. Manéhna mah teu piter-pinter teuing,

Sok sieun mah, atuh henteu ngajadi ngan alus milikna waé.

Purwakanti dina rumpaka kawih di luhur, e. Keur pinter téh geulis budak téh.

nyaéta…. 9. Kecap sipat anu hartina ‘paling’, aya dina

a. É-d-a-s kalimah….

b. Da-di-ga-di a. Manéhna téh pangrajinna di kelasna.

c. Muda-Sukajadi-kaduga-ngajadi b. Wanda jeung Neni sarua rajinna.

d. A-i-a-i c. Dadang leuwih rajin ti batan Yadi.

e. M-s-k-ng d. Dodi henteu sarajin Maman.

5. Eusi pada ka hiji rumpaka kawih “És Lilin”, e. Wanti mah rajin, ari Dodo henteu.

nyaéta…. 10. Ieu di handap anu henteu kaasup kecap sifat

a. És Lilin dijieunna tina kalapa muda tina rumpaka kawih “papatong” nyaéta….

b. Abdi isin samar kaduga sabab sieun a. Kajongjonan

teu ngajadi b. Reureuh

c. És Lilin dijual ka Sukajadi c. Konéng

d. Sieun teu jadi dibawa ka Sukajadi d. Luhur

e. Abdi isin sieun teu ngajadi e. Ngageter

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 31

B. Éséy
Jawab kalayan singget tur jentré.

1. Naon hartina “Prak reureuh tina kariweuh”?
2. Baca sempalan ieu rumpaka kawih!

Beurang maju ka lohor
Papatong nu konéng eunteup na régang
Ngageter jangjangna keur ngagupayan
Pancén keur wasiatan
Tina éta sempalan rumpaka kawih, kecap naon nu ngandung harti konotatif? Naha
dissebut konotatif?
3. Nanon hartina kecap “régang” téh?
4. Baca sempalan ieu sempalan rumpaka kawih!
És Lilin mah, ceuceu, dikalapaan
Raosna mah, geuning, kabina-bina
Abdi alim, dungungan, paduduaan
Sok sieun mah, dibantun, ka mana-mana
Naon eusina éta sempalan rumpaka kawih téh?
5. Jieun kalimah make kecap sifat:
a. Reueus pisan
b. Kalintang reueusna

Jawaban Siswa

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

32 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

1PENILAIAN AKHIR SEMESTER

1. Tarjamahan téh asalna tina basa…. sabaraha jumlahna?....
a. Arab a. 3
b. India b. 108
c. Inggris c. 418
d. Sansekerta d. 1500
e. Perancis e. 986

2. Tarjamahan di sebut ogé…. 7. Mun dék narjamahkeun kudu make

a. Alih aksara kamus….

b. Alih bahasa a. Ékabasa

c. Alih budaya b. Dwibasa

d. Alih idiom c. Istilah

e. Alih sora d. Umum

3. Aya tilu kamampuh nu kudu kacangking e. Énsiklopédia

mun dek narjamahkeun, salasahijina 8. Unsur serepan anu acan sagemblengna
kamampuh gramatikal, nyaéta …. 9. kaserep kana basa Sunda ditulisna….
a. Pangaweruh ngeunaan budaya jeung a. Digurathandapan
b. Dikekentengan
latar kahirupan masarakat. c. Dikandelkeun
b. Pangaweruh ngeunaan kabiasaan d. Dicondongkeun
e. Biasa
di hiji masarakat ngeunaan
papakéanana. Paribasa tarjamahan tina basa inggris
c. Pangaweruh ngeunaan kekecapan, nyaéta….
nyusun kalimah, nyusun alinéa, jeung a. Aya hurang handapeun batu.
ngalarapkeun éjaan. b. Nu sabar kakasih gusti
d. Pangaweruh ngeunaan hiji basa dina c. Waktu sarua jeung duit
kahirupan sapopoé di masarakat d. Adam lali tapel
pamakéna. e. Kawas cai dina daun taleus
e. Pangaweruh ngeunaan ngaguar harti
nu rék di tarjamahkeun.

4. “Pa Guru nuju ngawulang di kelas”, mun 10. Anu teu kaasup kecap serepan tina basa
ditarjamahkeun kana basa Indonesia nu Arab nyaéta….
merenah, nyaéta…. a. Abdi
a. Pak Guru sedang ulangan di kelas. b. Iman
b. Pak Guru sedang belajar di kelas. c. Husu
c. Pak Guru sedang mengajar di kelas. d. Ahlak
d. Pak Guru sedang bekerja di kelas. e. Takwa

e. Pak Guru sedang berdiri di kelas. 11. Dongéng nu nyaritakeun kahirupan

5. “Kapan ke rumah ku?” kalimah eta mun sasatoan disebut….
ditarjamahkeun kana basa Sunda jadi…. a. Parable
a. Iraha badé ka rorompok abdi? b. Mite
b. Iraha dék ka imah abdi? c. Fable
c. Iraha badé ka bumi abdi? d. Sasakala
d. Iraha dék ka bumi abdi? e. Sage

e. Iraha dék ka rormpok abdi? 12. Di handap ieu conto dongéng fable, iwal….

6. Numutkeun hasil panalungtikan kecap a. Kuya jeung Monyét
anteuran atawa kecap panganteur téh aya b. Sakadang Peucang
c. Situ Bagendit

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 33

d. Peucang keuna ku Leugeut a. Ide, gagasan atawa jejer

e. Sasakala Batok Kuya b. Panempatan, waktu, atawa suasana

13. Dongéng Kuntilanak, munjung jeung lumangsungna carita
dongéng-dongéng ngeunaan tempat anu c. Naon-naon anu ngalkonkeun dina
saranget, kaasup jenis dongéng….
a. Sasakala carita
b. Fabel d. Runtuyan kajadian dina carita
e. Hal anu du luar akal

c. Parabel 20. Unsur pamohalan dina dongèng

d. Mite Sangkuriang nyaèta….

e. Sage a. Raja kahampangan dina balokèng.

14. Unsur utama dina dongéng nu ngabédakeun b. Dayang Sumbi boga anak
jeung karya sastra séjénna nyaéta…. Sangkuriang
a. Tokoh
b. Galur c. Sangkurian nyieun parahu.
c. Pamohalan d. Dayang Sumbi kawin jeung Si
d. Téma
Tumang.
e. Sangkuriang saenyan anak Raja.

e. Latar 21. Basa nu digunakeun pikeun nulis laporan

15. Situ Bagendit ayana di wewengkon…. nyaèta….
a. Bandung a. Alus
b. Garut b. Sopan
c. Sukabumi c. Formal
d. Sumedang d. Teuformal
e. Bogor e. Informal

16. Gunung Tangkuban Parahu ayana di 22. “Krèativitas Barudak dina Ngamumulè
wewengkon…. basa jeung Sastra Sunda” ungkara di luhur
a. Bandung tèh disebut….
b. Garut a. Tèma
c. Sukabumi b. Hasil
d. Sumedang c. Tujuan
e. Bogor d. Sasaran
e. Waditra
17. “Sawadina sadèrèk kedah lapor ka Pak
RT!”, nilik kana gunana, èta kalimah tèh 23. Laporan kagiatan tèh dipigawè….
kaasup kana kalimah…. a. Sarèngsèna kagiatan
a. Pamènta b. Saacan kagiatan rèngsè
b. Panitah c. Waktu kagiatan keur lumangsung
c. Panyarèk d. Samèmèh lumangsungna kagiatan
d. Pangwawadi e. Iraha waè

e. Pangjurung 24. “Urang ngaraketkeun duduluran ku jalan

18. Ieu di handap anu kaasup kana kalimah ngamumulè sareng ngamekarkeun basa
panitah, nyaèta…. jeung sastra Sunda” dina hiji kagiatan di
a. Cing pang mawakeun ember k adieu! luhur mangrupa….kagiatan.
b. Hayu urang meresihan kelas! a. Tèma
c. Mugia waè kapalay sadèrèk b. Hasil
tinekanan! c. Ngaran
d. Ulah ulin di jalan bisi katabrak! d. Tujuan
e. Gancang atuh geura mandi ari rèk e. Waragad

milu mah! 25. “Sangkan murid-murid bisa ngamumulè

19. Struktur carita dina dongèng aya galur, sareng mekarkeun basa jeung sastra Sunda
nyaèta…. lingkungan barudak sakola tingkat SMA”
ungkara di luhur dina kagiatan disebut….

34 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

a. Tujuan umum d. Purwakanti

b. Tujuan husus e. Imaji

c. Tèma husus 32. Ieu di handap kaasup unsur citraaan dina

d. Tèma umum rumpaka kawih, nyaéta….

e. Tèma pinunjul a. Pangdéngé, pangrasa, pangrasa

26. Pamilon sarua hartina jeung…. b. Panempo, pangrasa, pangrampa

a. Panitia c. Pangrasa, pangrampa, pangdéngé

b. Peserta d. Pangrampa, pangdéngé, pangambeu

c. Penyelenggara e. Basa raga, pangambeu, pangrasa,

d. Pembawa acara pangdéngé

e. Kagiatan 33. Lamun ditingali tina jumlah jajaran jeung

27. Panata calagara sarua hartina jeung…. purwakantina, lagu “Es Lilin” téh disusun

a. Panitia dina wangun ….

b. Peserta a. Paparikan

c. Penyelenggara b. Rarakitan

d. Pembawa acara c. Wawangsalan

e. Kagiatan d. Papantunan

28. Di handap ieu kaasup kana kalimah nu e. Tararucingan

ngandung kecap rejèkan dwirèka, nyaèta…. 34. Baca rumpaka ieu kawih!

a. Rupa-rupa bungbuahan nu És lilin mah, aduh, kalapa muda

dibawakeun ku Mang Iman. Dibatun mah, geuning, ka Sukajadi

b. Jang Andi sok corat-corèt na tèmbok Abdi isin, geuning, samar kaduga

tèh. Sok sieun mah, atuh henteu ngajadi

c. Pantesan sok kadèngè sora dar-der- Purwakanti dina rumpaka kawih di luhur,

dor ti jero kamar, èta tèh sora game nyaéta….

di HP. a. É-d-a-s

d. Ulah sok tatajong kana batu bisi b. Da-di-ga-di

getihan!. c. Muda-Sukajadi-kaduga-ngajadi

e. Sababaraha kali Neng Maya katempo d. -i-a-i

ulin ka imah ninina. e. M-s-k-ng

29. “Budak tèh sok tulas-tulis di mèja padahal 35. Eusi pada ka hiji rumpaka kawih “És Lilin”,

geus di carèk ulah kitu.”dina kalimah di nyaéta….

luhur aya kecap rajèkan anu wandana…. a. És Lilin dijieunna tina kalapa muda

a. Dwimadya b. Abdi isin samar kaduga sabab sieun

b. Dwirèka teu ngajadi

c. Dwipurwa c. És Lilin dijual ka Sukajadi

d. Trilingga d. Sieun teu jadi dibawa ka Sukajadi

e. Dwimurni e. Abdi isin sieun teu ngajadi

30. Di handap ieu anu kaasup kecap rajèkan 36. Rumpaka Kawih “Papatong” téh ngawanti-

sagemblengna, iwal…. wanti yén….

a. Dwimurni a. Hirup téh moal lila ulah kajongjonan

b. Dwilingga b. nu hiber ku jangjangna

c. Dwirèka c. Jalma hirup ibarat papatong nu hiber

d. Trilingga d. Mun ték indi kudu pamitan

e. Dwimadya e. Papatong minangka lambing

31. Rumpaka kawih téh saenyana mah sarua kahirupan manusa

jeung sajak pédah sok dihaleuangkeun. Ieu 37. Baca sempalan ieu rumpaka kawih!

di handap anu henteu kaasup kana unsur- Prak reureuh tina kariweuh

unsur lahir rumpaka kawih nyaéta…. Prak pasrah ka nu Kawasa

a. Téma Prak reureuh tina kariweuh

b. Tifografi Prak pasrah ka nu kawasa

c. Gaya basa Ceuk sempalan rumpaka kawih di luhur,

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 35

urang téh…. e. Keur pinter téh geulis budak téh.

a. Ku pagawéan mah moal aya béakna. 39. Kecap sipat anu hartina ‘paling’, aya dina
b. Kudu aya istirahatna tina pagawéan.
kalimah….
c. Henteu tuluy-tuluyan gawé, aya
a. Manéhna téh pangrajinna di kelasna.
waktuna keur ibadah.
b. Wanda jeung Neni sarua rajinna.
d. Kudu pasrah ka Pangéran.
c. Dadang leuwih rajin ti batan Yadi.
e. Salawasna hirup riweuh.
d. Dodi henteu sarajin Maman.

38. Ieu kalimah di handap anu henteu ngandung e. Wanti mah rajin, ari Dodo henteu.

kecap sipat, nyaéta…. 40. Ieu di handap anu henteu kaasup kecap sifat

a. Manéhna mah keur bageur téh pinter tina rumpaka kawih “papatong” nyaéta….

deuih. a. Kajongjonan

b. Wanda jeung Neni sarua rajinna. b. Reureuh

c. Kapinteran kudu dipaké keur c. Konéng

kapentingan hirup. d. Luhur

d. Manéhna mah teu piter-pinter teuing, e. Ngageter

ngan alus milikna waé.

Jawab kalayan singget tur jentré.

1. Naon pentingna tarjamahan téh?.....................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

2. Naon ari dongéng légenda?.............................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

3. Kumaha adegan laporan kagiatan téh?............................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

4. Jieun kalimah anu ngandung kecap rajékan dwiréka!.....................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

5. Naon eusina sempalan ieu rumpaka kawih téh?
És Lilin mah, ceuceu, dikalapaan
Raosna mah, geuning, kabina-bina
Abdi alim, dunungan, paduduaan
Sok sieun mah, dibantun, kamana-mana
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

36 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1

1PENILAIAN TENGAH SEMESTER

Baca puisi di handap ieu!

LUBAR
Karya: Étti RS

Na hiliwir angin takbir
Sabada sum ahir
Neda sing hapunten pisan
Tina sadaya kalepatan
Urang sétrakeun karungsing
Ku cihampura nu wening
Neda hampura
Tina rupining codéka
Nu méngpar tina tatakrama
Moga simpay baraya teras lama
Dugi paturay raga jeung nyawa
Neda hapunteunna
Tina sagala dosa
Urang siram kalepatan
Ku ciasih tur kahéman
Béas kulub bungkus janur
Hapunten mun abdi lepat

1. Sajak nu judulna LUBAR ngagambarkeun a. 1 Syawal
suasana…. b. Tengah peuting
a. Ménta di hampura c. Pasosoré
b. Kaasih tur kahéman d. Ti beurang
c. Tatakrama e. Awal bulan puasa
d. Sedih
e. Gumbira 4. Tarjamahan tina basa Inggris sarua hartina
jeung….
2. Di luhur aya kalimah “Béas kulub bungkus a. Translation
janur”, mangrupa sasaruaan tina ngaran b. Transformation
kadaharan, nyaéta…. c. Information
a. Leupeut d. Solution
b. Buras e. Introduction
c. Lontong
d. Kupat 5. Kamus umum basa Sunda kaasup jenis
e. Bubur kamus….
a. Ekabasa
3. Di tilik tina kalimah kahiji jeung kadua dina b. Dwibasa
sajak di luhur, éta sajak téh latar waktuna c. Catur basa
nyaéta…. d. Panca basa

Sekolah Menengah Atas Negeri 1 Serang Baru 37

e. Multibasa d. Mite
e. Sage
6. Nu kaasup conto kamus dwibasa nyaéta….
a. Kamus Sunda-Indonésia 13. Conto dongéng anu nyaritakeun jalma dina
b. Kamus Besar Bahasa Indonesia masarakat jeung dina sajarahna nyaéta….
c. Kamus istilah kedokteran a. Prabu Siliwangi
d. Kumpulan carpon b. Situ Bagendit
e. Thesaurus c. Munjung
d. Kidang jeung Ajag
7. Kalimah “Matahari akan tenggelam”, lamun e. Sasakala batok kuya
ditarjamahkeun kana basa Sunda nyaéta….
a. Matahari rék titeuleum 14. Unsur-unsur dongéng téh ngawengku téma,
b. Matahari rék surup palaku, galur, latar, amanat jeung pamohalan.
c. Panon poé rék titeuleum Pamohalan nyaéta….
d. Panon poé rék surup a. Kabiasaan
e. Panon poé rék pareum b. Hal anu heunteu asup akal
c. Saran
8. Kecap serepan tina basa arab nyaéta…. d. Kritik
a. Sastra e. Amanat
b. Hemoglobin
c. Husu 15. Saméméh masarakat apal kana aksara,
d. Fase dongéng sumebarna ku cara….
e. Abdi a. Lisan
b. Tulisan
9. Kecap-kecap basa Sunda nu hésé c. Wawancara
ditarjamahkeunkana basa Indonésia disebutna d. Karangan
kecap…. e. Wasiat
a. Pangantét
b. Paréntah 16. Ieu di handap hal-hal anu kudu diperhatikeun
c. Panyambung lamun urang rék ngadongéng, iwal….
d. panganteur a. Paham kana eusi dongéng
e. sulur b. Ngatur sora
c. Gerakan leungeun
10. Paribasa biar lambat asal selamat hartina d. Tuliskeun deui make gaya basa nu matak
mirip jeung paribasa…. kataji
a. Kajeun panas tonggong asal tiis beuteung e. Gerakan panon
b. Kajeun kendor asal ngagémbol
c. Kaduhung tara ti heula 17. “Hayu urang diajar sing pinter!” nilik
d. Jauh-jauh panjang gagang kana gunana, éta kalimah téh kaasup kana
e. Ulah gancang pincang kalimah….
a. Panitah
11. Dongéng mangrupa salasahiji golongan carita b. Pangajak
dina wangun…. c. Panyarék
a. Prosa d. Pangwawadi
b. Puisi e. Pangjurung
c. Sajak
d. Narasi 18. Ieu di handap anu kaasup kana kalimah
e. Kawih pangjurung, nyaéta….
a. Muga-muga waé urang bisa
12. Dongéng anu nyaritakeunasal-usul kajadian, ngalaksanakeun latihan minggu ayeuna!
tempat, barang, sasatoan atawa tutuwuhan, b. Gancang geura lumpat, tukang buburna
disebut…. geus nepi ka péngkolan, bisi moal kaudag!
a. Fabel c. Tiasa nyuhunkeun uyah sakedik!
b. Parable d. Hayu urang meuli baju saruaan!
c. Sasakala

38 MODUL Bahasa Sunda Kelas X Semester 1


Click to View FlipBook Version