ANTR'AKT #5

A
EDITIE 3 SJOESKE X GE-
CONSTRUCT MAAKT: AFSTU-
JUNI DEERDERS AAN
2021 HET WOORD
“DOOR DE CON-
N TROLE LOS TE
LATEN, KRIJG JE
DE CONTROLE
JUIST TERUG” –
NICK STEUR

T ONDERWIJSON-
DERSTEUNEND
PERSONEEL
LICHT EEN
TIPJE VAN DE
SLUIER
PORTRET:
LUKAS MALZAN

R’A K T



Foto: Luka Kluskens

ANTR’AKT #3 Hoofdredactie Layout
juni 2021 Constanze Müller Friedrich Breidenich, Constanze Müller

Redactie Omslagontwerp
Kato Cornil, Max Gruson, Pauli Immig, Pauli Immig
Varenka Theunynck, Fleur Ummels,
Cecilia Thoden van Velzen Fotografie
Jurriaan Bruinier, Nick Chesnaye,
Eindredactie Beaudine Dermine, Romy Finke, Bjorn
Max Gruson, Varenka Theunynck, Frins, Noah Janssen, Luka Kluskens,
Fleur Ummels, Cecilia Thoden van Lukas Malzan, Charlotte Paola, GJ.
Velzen van Rooij, Livia Smith,
Timo Tembuyser, Hélène Vrijdag,
Teksten M HKA-clinckx
Anna Bartels, Armin Dorrani, Jan
Groenland, Diane Groothuysen,
Manuel Grootshuysen, Max Gruson,
Elise Linsen, Pauli Immig,
Noah Janssen, Constanze Müller,
Timo Tembuyser, Varenka Theunynck,
Fleur Ummels, Cecilia Thoden van
Velzen, Hélène Vrijdag

Met dank aan
Jim Buskens, Aline Cornelissen, Beaudine Dermine, Trix van Erkel, Betty Hovers,
Eva van Kleef, Jo van Laar, Hans Lasschuit,
Lukas Malzan, Paul Rondags, Mae Rovers, Nick Steur, Toto van Stekelenburg,
Jelle Stiphout, Frederik Ting, Noa van der Vorst, Pierre Vynck, Chloé Wasselin

Ook in ANTR’AKT publiceren?
We staan altijd open voor inzendingen:
[email protected]

Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden
© 2021 ANTR’AKT vermenigvuldigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of
openbaar gemaakt, in enige vorm of
op enige wijze, hetzij elektronisch, me-
chanisch, door fotokopieën, opnamen,
of op enige andere manier, zonder
voorafgaande schriftelijke toestem-
ming van de redactie.

GESPREK 6-9
Nick Steur

INTERVIEW 10-12
Paul Rondags, Betty Hovers,

Hans Lasschuit, Jo van Laar

PROZA 14-15
Jan Groenland

WERKPLAATS 16-17 PROZA 30-31
Noah Janssen Armin Dorrani

T H E M AT E K S T 18-19 PORTRET 32-37
Fleur Ummels
Timo Tembuyser, Hélène Vrijdag

INTERVIEW 20-21
Diane en Manuel Groothuysen
BRIEFPOST 38-40
Anna Bartels, Elise Linsen

T H E M AT E K S T 22
Pauli Immig
GESPREK 41-47
Jelle Stiphout

TERUGBLIK 24-25
Angels of America
BUITEN DE 48-49

INTERVIEW 28-29 LENCULENSTRAAT
Frederik Ting, Pierre Vynck

Mae Rovers, Trix van Erkel,
Noa van der Vorst
PORTRET 50-57
Lukas Malzan

T H E M AT E K S T 58-59
Cecilia Thoden van Velzen,
Varenka Theunynk

SJOESKE X 60-65

GEMAAKT
met: Eva van Kleef, Aline Cornelissen,
Jim Buskens, Chloé Wasselin

BINNENKORT 66-67

IN ’T KORT
Aanraders

GESPREK NICK STEUR 6

In
gesprek
Met
Nick
Steur

Door Pauli Immig

Foto: G.J. van Rooij 'FREEZE'

GESPREK

“Dat je de tijd krijgt van iemand,
dat is waarschijnlijk het grootste
geschenk dat je als maker kan
geven aan je publiek.”

GESPREK NICK STEUR 8

Nick Steur is opgegroeid aan een rivier in Nijmegen. Samen met zijn moeder, die als edelsmid
met zilver en steen werkte, ging hij vroeger vaak naar strandjes om stenen te zoeken. Hij her-
innert zich dat hij als kind al een fascinatie had voor stenen. Nick Steur is in 2011 afgestudeerd
als performer aan de Toneelacademie Maastricht. Tijdens zijn laatste jaar kwam zijn fascinatie
voor stenen terug, waaruit zijn afstudeerwerk ‘FREEZE’ ontstond.

FREEZE was op diverse internationale “Je probeert dus live sensitief te blijven voor wat de
theater- en performancefestivals te zien, tegenspeler je geeft.”
o.a. in België, Frankrijk en Israël.

“Ik wilde even weg, omdat het laatste jaar Vind je het prettig dat het publiek naar ling kwamen kijken.
wel druk was. We gingen naar Frankrijk, jouw onderzoeksproces mag kijken, in Toen pas leerde ik dat het interessant
ergens aan zee, waar heel veel keien en plaats van iets te tonen dat af is?
stenen lagen waarmee ik begon ‘te spe- is om mensen deel te laten uitmaken van
len’. In dat drukke jaar staat je motor aan. “Ik vond het vaak niet prettig, zeker je denk- en maakproces. Juist omdat
Ik had echt behoefde om iets te doen, dus in het begin, omdat het heel kwetsbaar het kwetsbaar is. Juist omdat er dingen
ben ik drie dagen lang totaal geobsedeerd is. Vaak wil je niet reflecteren op dingen gebeuren die nog niet af en vaak niet
gaan bouwen. Ik weet nog heel goed dat die nog niet af zijn. Eigenlijk heb ik pas gecontroleerd zijn.”
ik met een hele grote steen bezig was die na de toneelacademie een beetje ge-
de vorm had van Frankrijk. Het was een leerd om mensen te laten kijken naar het Tijdens je performances balanceer je
platte, grote steen en het lukte me niet en proces, voornamelijk omdat ik merkte dat stenen. Soms zijn het meerdere kleine
het lukte me niet… Ik was zo geconcen- er tijdens het proces interessante dingen stenen zoals in FREEZE, soms twee
treerd bezig met het balanceren van de gebeurden die vaak niet in het uiteindelijke grote stenen zoals in A PIECE OF 2.
stenen, dat ik niet doorhad dat mensen werk zichtbaar waren. Vind je het spannend dat je niet weet
gingen kijken naar wat ik aan het doen of het gaat lukken om ze op elkaar te
was. Toen het mij uiteindelijk lukte om de Het was fijn om mensen op een in- zetten?
stenen te balanceren, hoorde ik applaus. formele manier uit te nodigen. Zo heb ik
Toen ging er een lampje branden: “He, eens werk gemaakt bij Theater KIKKER “Het is geen toeval of het gaat lukken
ik heb publiek gekregen zonder dat ik genaamd: “A piece of time”. Mensen kon- of niet. Het gaat sowieso lukken! Allen de
iets voor publiek gemaakt heb.” Ik was den binnenlopen in mijn atelier, dat was in HOE is een veranderlijke parameter. WAT,
gewoon aan het doen wat ik wilde doen, principe de blackbox. Daar was ik gewoon dat weet ik: Er zijn een aantal stenen die
omdat ik het interessant vond en omdat aan de voorstelling aan het werken terwijl ik ga balanceren. Ik weet bijvoorbeeld dat
ik het wilde onderzoeken. Toen dacht ik mensen die op straat passeerden konden ik 7 of 50 palen steensculpturen ga maken
dat ik misschien meer onderzoek moest binnenlopen en ik hen vertelde over het en daarvoor een uur of een hele dag heb.
doen en dat proces moest laten zien. Zo werk en waar ik mee bezig was. Soms De context blijft een gegeven. Wat ik niet
ben ik de eindvoorstelling FREEZE gaan zagen ze misschien iets heel anders waar op voorhand weet, is welke stenen ik ga
maken.” ik tot dan nog niet aan had gedacht, of wa- gebruiken. Ik weet dus nooit hoe lang ik
ren ze nieuwsgierig geworden, waardoor met een sculptuur bezig ga zijn of hoe het
ze terugkeerden of later naar de voorstel- er zal uitzien.

Wat het interessant maakt, is dat de
stenen een tegenspeler worden in plaats
van controleerbaar materiaal voor je eind-
resultaat. Je ben constant aan het kijken,
voelen en luisteren naar bijvoorbeeld de
zwaartekracht en de grootte van de steen.”

“Het is net als acteren. Je moet altijd
reageren op een andere acteur of actri-
ce. Het is geen solo, je staat samen met
iemand op toneel.”

“En ironisch genoeg krijg je
door de controle los te laten,
de controle juist weer terug.”

“Ik heb niet alleen geleerd van stenen hoe Foto: M HKA-clinckx
ze te balanceren, maar vooral hoe te
balanceren tussen loslaten en controleren.”

Dus je kiest geen bepaalde stenen uit om het proces binnen die tijd. Ik wil mijn op de performance te concentreren, dan
voor je performances, waarvan je weet publiek vooral meenemen in een bepaald zwem je! Dan blijft het niet interessant
dat het mogelijk is om ze op elkaar te ritme.” voor de kijker en wordt het ook moeilijk
kunnen balanceren? voor jezelf om ergens te komen.”
“Dat is een heel ander concept dan met je
“Ik bereid expres niet voor. Ik ga de verbeelding een verhaal te beleven, wat “Er is niets verborgen, er is
stenen niet uitkiezen. Ik bepaal wel het in het theater vaak gebeurt. De beleving niets geacteerd, er is niets
aantal, of kies stenen uit een bepaald ontstaat niet via de fantasie, maar via de ingestudeerd, er is niets hon-
gebied. Maar ik kies niet welke stenen bij materie en de ruimte.” derd procent gecontroleerd.
elkaar moeten komen.” Daardoor is het publiek zich
Is dat ook de reden waarom je vaak ervan bewust dat wij hier all-
En hoe kan je dan zeggen dat je weet in de openbare ruimte speelt, met alle emaal samen zijn, in het hier
dat het gaat lukken? afleidingen, geluiden en mensen om je en nu. Wij zijn samen de tijd
heen, in plaats van in een theaterzaal, aan het vergeten.”
“Goede vraag haha.” waar het publiek misschien wat meer
op afstand is? Ik kan me wel voorstel- Foto: Nick Chesnaye
Het laat voor mij vooral heel veel ver- len dat het soms moeilijk is om je te
trouwen in jezelf en in je concentratie focussen, met al die “afleiding” om je Foto: Peter de Jongh
zien… heen.

“Klopt! Maar dat kwam eigenlijk pas “In 2016 was ik met mijn werk ‘A PIECE
na drie jaar. Ik wilde in het begin, zo- OF 2’ op het springfestival in Utrecht. Daar
als tijdens mijn studie, altijd de controle leerde ik ervoor te kiezen om me soms in
behouden over hoe de sculpturen zouden een bubbel af te zonderen, me te concen-
uitdraaien. Nu mag treren op mijn performance en de stenen
ik gewoon de tijd nemen. Ook al staat er te balanceren en te manipuleren. Soms
maar een uur gepland, ik ga gewoon door koos ik er dan weer voor om even uit die
tot het mij lukt. Inmiddels kan ik dat een bubbel te stappen en meer bezig te zijn
beetje sturen. Het gaat inderdaad om de met het publiek en de omgeving. Ik moest
mindset: niet opgeven, blijven tegenspe- heel erg leren dat je ook mag schakelen,
len en sensitief blijven voor wat er gaat net omdat er zo veel impulsen zijn in de
gebeuren.” openbare ruimte. Er zijn zo veel mensen,
er wordt zo veel geschreeuwd, het is kou,
“Tijdens, maar vooral na mijn studie er is regen, en ga zo maar door. Als je er
kwam ik erachter dat ik geen voorstelling niet voor kiest om je af en toe uitsluitend
wil maken die ik kan herhalen. Voor mij
haalt dat het leven eruit. “Elke performance heeft een
andere uitkomst.”
Het gaat er mij meer om dat je tijd hebt
gekregen met je publiek. Gedurende die
tijd probeer ik zoveel mogelijk in het hier
en nu te zijn en iets te maken in het mo-
ment, ongeacht of het lukt of niet. Het gaat

INTERVIEW 10
Een multi-interview met Hans Lasschuit, Betty
Hover, Paul Rondags en Jo van Laar HA
Het construct blootgelegd: alles wat er achter
de schermen gebeurt, alles wat onaf en in aan-
bouw is, puilt nu naar buiten. Het onderzoek
van ANTR’AKT naar dit thema zou niet compleet
zijn zonder de personen te raadplegen die er de
meeste ervaring mee hebben. Hans, Betty, Paul
en Jo begrijpen precies hoe de Toneelacademie
in elkaar steekt, omdat ze als geen ander ons
‘construct’ kennen, faciliteren en meemaken als
onderwijsondersteunend personeel. En ze wil-
len best vertellen hoe de vork in de steel zit.

- door Cecilia Thoden van Velzen

Wat kenmerkt “het construct” van onze school? geen kunst en creëren doet pijn. Jullie geven jezelf bloot en wor-
den constant beoordeeld. Toch wens ik jullie soms iets meer rust
Paul en ontspanning toe, iets minder stress en teleurstelling.
Ora et labora. Hans
Hans Het correcte antwoord is natuurlijk “het proces”, want daar gaat
Interessante vraag. Een kruisbestuiving tussen de opleidingen en het in een school om. Het leren (het proces) is het doel en de
de niveaus wat leidt tot een enorme creatieve interactie. De inzet afrondingen (het resultaat) zijn slechts een middel om dat doel te
van heel veel gastdocenten en het werken in projecten, waardoor bereiken, met alle vrijheden van dien (mislukken mag, failure is
het contact met het werkveld gegarandeerd is. Verder is natuurlijk an option enzovoorts). Het is prachtig om getuige te zijn van dit
de keuze voor een structuur waarbij vakdocenten en studenten ontwikkelingsproces. Je kunt er echter ook anders naar kijken:
worden ondersteund door een breed team van deskundige advi- je bedenken dat het leren een resultaat is en dat het daarbij niet
seurs en uitermate flexibele facilitators. Dat is van levensbelang zoveel uitmaakt hoe er geleerd wordt, áls er maar geleerd wordt.
voor de kwaliteit van de opleiding, waarbij de filosofie is om de Zo bekeken is het resultaat dan weer belangrijker dan het proces.
studenten zoveel mogelijk zelfredzaam te laten worden en zich Ik neig er zelf naar om het zo te bekijken, omdat ik wat ervaringen
bewust te maken van de vragen achter de vragen. heb in nogal strikte omgevingen, waarbij het proces belangrijker
Jo werd dan het resultaat. Zie bijvoorbeeld de aflevering van Zembla
De zoektocht naar jonge getalenteerde mensen met veel talent, 19 april jongstleden, waarbij een heel bos naar God werd gehol-
creativiteit en doorzettingsvermogen waarmee en waaraan nog pen en de verantwoordelijke ambtenaren alleen maar konden
vier jaar gewerkt kan worden, zodat ze zich ontwikkelen tot “van reageren met de opmerking: “Het proces is goed doorlopen”.
Maastricht” en “eentje van ons”. Betty
Allebei. Het mooiste vind ik het wanneer ik naar een voorstel-
Wat is de kracht van ons construct? ling kijk en een student niet meer herken van hoe hij bij mij aan
de balie komt. Dat is een luxepositie. Als ik het verschil niet zie
Betty tussen hoe iemand is op het podium en bij mij aan de balie, raak
De kracht daarvan zit in het fanatisme dat mensen in zich heb- ik daar wel op uitgekeken. Maar dat komt maar zelden voor. Ik
ben. Studenten, die hebben er alles voor over, zelfs ten koste heb echt leren kijken naar toneel. Ik respecteer de inzet, want ik
van zichzelf. Wat ik dan vooral zie, is passie, ook als mensen hier zie alle inzet. Als mensen dan hier naar buiten lopen en ik ze hoor
auditie komen doen. Ik zeg altijd: als jullie die passie niet hadden, zeggen “ach, wat die kan, kan ik ook”, dan stoor ik me daaraan.
hielden jullie het hier niet vol. Je moet eigenlijk wel een beetje Want dat doe je niet allemaal even: de beste stuurlui staan aan
gek zijn, een beetje apart. Laat ik het zo zeggen: passie is het wal. Het is zo vanzelfsprekend voor een publiek: ik ga zitten en
goede woord, maar daarbij moet je ook wel een anders dan an- ik wil iets zien wat goed is. En als er dan een keer wat fout gaat,
deren zijn. Een student van een universiteit kun je nooit met jullie dan wil ik m’n geld terug. Maar zo werkt het niet in de praktijk. Je
vergelijken. Niet negatief bedoeld: jullie zijn zelfstandig. kunt jezelf daar meer in verdiepen, in het proces, als bezoeker.
Daarom vind ik die meet and greets ook altijd goed. En ik denk
Wat zie je het liefst? Het proces of het resultaat? En waarom? dat studenten leren van commentaar van buitenaf: dat is bredere
kritiek waarmee je iets kunt.
Paul
Resultaat, ik zie zelden het proces. Als je zelf een voorstelling zou maken, met wie in school zou
Jo je dan absoluut samenwerken?
Het gaat natuurlijk om de creatieve ideeën en (leer)processen,
maar meestal staat het resultaat boven alles. Die ontembare Hans
noodzaak om dat wat gemaakt moét worden tot het allerbelang- Dit zou een heel moeilijke vraag kunnen zijn, want het is met
rijkste te verklaren. Dat is heel begrijpelijk want zonder noodzaak zóveel mensen leuk om samen te werken, maar gelukkig is op

INTERVIEW JO
PAUL
ANS
BETTY

dit moment het antwoord niet zo ingewikkeld. Laatst heb ik wat
wandelganggesprekken gevoerd met Anne Habermann over de
mogelijkheden van kostuums met ingebedde technologie. Dat
gaat dan over sensoren, e-textiel enzovoorts. Lijkt me superleuk
om daarmee aan de gang te gaan.
Betty
Eigenlijk wil ik er het liefst van iedere afdeling eentje.

En waar zou die voorstelling dan over gaan?

Hans
Tja, meestal ga ik niet over de inhoud, maar als ik het dan toch
mag zeggen: in eerste instantie denk ik aan de kwestie kernener-
gie. Op de een of andere manier is het de lobby toch gelukt om
van weldenkende mensen voorstanders te maken, dus dat vereist
onderzoek (hoe verloopt zo’n proces, misschien is het toch niet
zo’n slecht idee, wat doet het met relaties enzovoorts). Maar nu
ik nog wat verder nadenk, lijkt het me toch beter om een voorstel-
ling te maken over de mogelijkheid om geen mening te hebben.
Naast vlijt gaat de wereld aan meningen ten onder, dus lijkt het
me heel gezond om daar eens de aandacht op te vestigen. Vol-
gens mij kun je best leuke dingen doen met dit gegeven.
Betty
Nou, er zijn best wel wat thema’s. Nu, op dit moment: over de
blunders die de regering maakt en dat wij daar als burgers zo
weinig aan kunnen doen. Wat is dan nog democratisch? Wordt
er echt naar mensen geluisterd? Als je een andere afkomst hebt,
hoe word je dan in instanties behandeld? Daar zou ik echt wel
iets over willen maken. En een voorstelling over geschiedenis.
Mijn ouders komen uit Indonesië en ik heb al twee keer in een
voorstelling gestaan over de geschiedenis van mensen met een
Molukse afkomst. Dat zou ik ook nog wel heel mooi vinden. Nu,
op dit moment, zou ik weleens een voorstelling willen zien over
de studenten die hier zitten, die hier zijn. Ik zou wel willen weten
wat de studenten zouden denken en voelen als ze zichzelf in dat
beeld zien. Dat vind ik een leuke uitdaging. Ten slotte mis ik de
kindervoorstellingen hier op school.
Hans
Nog even over die voorstelling. Iets met de titel “Wir haben es
gewust” of zo, omdat we ondanks het feit dat we ons in deze tijd
niet meer kunnen beroepen op onwetendheid, onze kennis maar
een zeer marginale invloed op ons handelen lijkt te hebben. We
hebben allemaal een telefoon waar bloed aan kleeft bijvoorbeeld.

12

Interesseert ons dat niet? Zijn de verleidingen te groot? Of gaat maatschappij. Als je afgestudeerd bent, kom je in die boze-men-
het allemaal ons voorstellings- dan wel inlevingsvermogen te sen-wereld terecht. En die is echt niet zo beschermd. Terugvallen
boven? op Marc, JP of mij gaat dan niet meer. Niet alles draait om deze
school.
Wat is het verzoek dat je het vaakst krijgt?
Paul Wat is het wonderlijkste wat je ooit hebt zien ontstaan op
“Mag ik de sleutel van het rekwisietenhok?” school?
Hans
Het resetten van wachtwoorden en het aansluiten op het wifi-net- Jo
werk strijden om de eer. De allereerste voorstelling die ik hier zag was een regie van
Jo Johan Simons, gespeeld door twee actrices. In die tijd (eind jaren
Dat is nogal een verschil tussen nu en vroeger. Toen ik hier tachtig) was het heel modern om te shockeren met naakt, maar
kwam werken maakte ik letterlijk alle multimediale knipsels en waar ik bijna letterlijk een schok van kreeg was het moment waa-
plaksels voor studenten en docenten. Beeld en geluid werden rop een van de actrices in haar groene jurk over een op de grond
in “de studio” opgenomen en geknipt. Dit resulteerde meestal liggende tl-lamp plaste. Geen spatwaterdichte maar zo’n metalen
in een Revox-bandrecordertape en soms in een U-matic-video- ding met een paar draadjes en een stekker eraan. Gelukkig is er
tape. Beamers bestonden nog niet. Soms werd een filmprojector niks ernstigs gebeurd en hebben ze voor de reprises een veilige
gebruikt, heel vaak een TV (of heel veel TV’s). De meest gestelde lamp gebruikt.
vraag was toen: “Wanneer maken we de opnames?”. Tegenwoor- Betty
dig is ons werk veel meer facilitair en is de meest gestelde vraag: Ik heb een paar keer ontzettend mooie bewegingsvoorstellingen
“Mag ik een beamer?”. gezien. Zo mooi dat ik het twee of drie keer wilde bekijken.
Paul
En wat het vreemdste? Een gebroken hand tijdens een eindopvoering van vierdejaars
acteurs.
Betty Hans
Er zijn geen dingen die echt vreemd zijn. Ik werk met allemaal Heel moeilijk. Wat me nu te binnen schiet is een voorstelling van
aparte mensen van wie alles normaal is. Ik kijk er niet meer van Evelyne Verhellen die helemaal in haar eentje een doorlopende
op en dat is het mooie van deze school. loop had gemaakt van film, geluid, licht enzovoorts. Het publiek
Paul lag in een soort raamwerk, zoals ik me dat voorstel bij cyberpunk-
Vreemd, hm, niet zoveel: of men kan blijven slapen op de acade- verhalen. Had ze heel knap gedaan. Maar ja, de performance van
mie. Pieter van den Bosch met zijn ontploffende varken mag er ook
Jo zijn, en nog velen anderen.
Via een gastdocent, tevens castingdirector, ben ik ooit gevraagd
om auditie te doen voor een Brand-bierreclame. De nervositeit Als laatste: wat wens je studenten toe in hun studeren?
nam het zelfs al tijdens het telefoongesprek helemaal van me
over dus bang en schijterig heb ik bedankt voor de eer. Paul
Hans Heel veel plezier.
Met Marius Bruijn heb ik ooit een voorstelling gemaakt, waarbij Hans
ik aan het eind in een kamerjas een bord boerenkool verorberde, En dan mag dat natuurlijk geen obligaat antwoord zijn… Een
dat was wel redelijk weird. manier vinden om bij te dragen aan de oplossing van de “Gro-
te Kwesties”. Uiteindelijk zal het toch van de kunsten moeten
Wat vergeten mensen in hun ‘construct’ of maakproces? komen.
Betty
Jo Dat ze altijd bij zichzelf blijven. Houd de kracht en de passie,
Haha, dat het proces na voorbereiden, maken en spelen niet maar blijf bij jezelf. Ook als je bekender wordt, vergeet nooit
stopt. Er moet ook nog opgeruimd en teruggebracht worden. dat deze school je basis was en wat je heeft gevormd. Van een
Hans goede acteur hoor je dan misschien meer dan van een net zo
Wanneer het ei eenmaal gelegd is, verslapt of verdwijnt de aan- goede performer, of een goede regisseur. Dat moet eigenlijk niet
dacht voor de afhandeling van praktische zaken. kunnen. Ik gun jullie allemaal evenveel bekendheid. Zolang je
Betty maar gelukkig blijft.
Studenten verliezen weleens uit het oog dat er buiten deze Jo
school nog een sociale wereld is. Ik snap het, je werkt vierent- Dat je hier een fijne tijd hebt, zodat je jaren later nog eens dat
wintig uur per dag, maar dat is ook een valkuil. Je wordt door bruine deurtje durft binnen te lopen zonder schroom.
deze school opgeslokt en je leeft in een eigen bubbel. Dat is heel Betty
veilig: je begrijpt elkaar, maar je bent ook een beetje wereld- Ik leer nog heel veel, ook van jullie, dat mag ook weleens gezegd
vreemd ten opzichte van de buitenwereld. Er is ook een “gewone” worden. Ik zie heel veel mooie dingen.

Foto: Luka Kluskens

POËZIE JAN GROENLAND 14

Allen verzameld Zonder hulp
Ik ben kwijt waar te stapelen
Stapels stenen worden gestapeld, een koor aan stem- De weg die mij wees is vervaagd
men galmt door de vallei en een orkest van doffe klap- De storm heeft hem weggespoeld
pen begeleidt. De bliksem zegt mij te schuilen
Ik vraag nog om uitstel
Niemand raakt gewond Als antwoord slaat zij de stenen uit mijn handen
Eerst de grote stenen dan de kleintjes om op te vullen Ik pak ze op en laat ze vallen
Elke poging tot stapelen, doet omvallen Hierboven is het te heet
Nooit hoger dan mijzelf Maar we bouwen door
Dan wijzelf
Zelfs wij Er valt een steen
Samen En we bouwen
Er valt een metselaar
Velen allang weg En we bouwen door
Ik blijf hier nog wel even Er valt een vriend
Ik wacht op tijd
We bouwen door
Te laat
Ik val
Ik zit
Wacht Bijna
Kijk vooruit Ik herpak mijzelf
Niemand En ik bouw door
Alleen
Nog een paar laatste voetsporen
Metselaars en vrienden Stapels werk zonder einde
Wijzen mij de weg Stapels stenen waarvan de top boven de wolken ver-
Ik blijf stapelen stopt zit
We hadden graag naar hem geklommen
2 5 8 12
Grote stenen Met onze vingers tasten we
We droegen ze samen We voelen
Allen twee We hebben nog niet kunnen grijpen
Nu dragen we er elk twaalf Het is te heet geworden
Ik probeer de mijne te plaatsen De zee dooft de vlammen
En overspoelt met hitte

Naar beneden gevallenen
De ochtenddauw, als deken, beschermt hen
Ik laat vallen
Niet wetend of de dauw ook mij kan vangen

Ik probeer de voetstappen van voorgangers te ontcij-

feren
Zij wisten het al
Ik ben opnieuw dwalende
Verdwaald en vergeten
Een krijgstocht naar huis
Dat niet meer thuis is
Uitzicht vergeten
Dat zien twee kanten op kan werken
Vergeten dat de andere ogen de mijnen zien
Meer dan twee lichtpuntjes aan de overkant van de
straat zijn
Met een klein kleien miniatuur in mijn handen kijk ik u
vertwijfeld aan
Met mijn hoofd naar de grond bied ik u
Een piramide zonder punt
Natte klei in de zomer
 

Uitzicht op onze stemmen
Uitzicht op ik en op jou
Jullie
Uitzicht vergeten
Dat zien twee kanten op werkt
Vergeten dat de andere ogen de mijnen zien,
Meer dan twee lichtpuntjes aan de andere kant van de
straat zijn
Nu één eiland voor ons allen
Voor allen één eiland
Een eiland met uitzicht op stapels werk

WERKPLAATS NOAH JANSSEN 16

Een lijkwade

Scenografe en kostuumontwerpster Valen- Foto's: Noah Janssen
tine Kempynck gaf een project rondom het
ontwikkelen van nieuwe, duurzame lijkwa-
des. De opdracht was om de standaard,
katoenen versies – die op zichzelf al een
heel duurzaam alternatief zijn voor houten
kisten – te verpersoonlijken.

Ieder maakte een lijkwade en hielp tege-
lijkertijd mee met de ontwikkeling van die
van de andere studenten. De opdracht
was om te vertrekken vanuit de gedachte
een doodskleed te creëren voor iemand
die je dierbaar is. Levend of dood, dat
maakte niet uit.

Ik deed het voor mijn overleden opa, een
steenhouwer. Ik liet mijn vader, met het-
zelfde beroep, het werkelijke bouwen van
de lijkwade uitvoeren. Vanuit die familiale
band aan een werk beginnen deed ik niet
eerder. Ik zie zelden werk waarbij het van
belang is dat de toeschouwer weet dat
de kunstenaar iets doet met zijn moeder,
zoon, etc. zonder dat ik daarvan walg.
Het was daarom prettig dat Valentine ons
dwong om de focus te leggen op de uni-
versaliteit van het uiteindelijke werk.
Werk. Dat is hoe dit project aanvoelde: als
werken, praktisch werken. Waarbij voor-
stellingen altijd verdampen na het applaus
– wat natuurlijk zijn charmes heeft – was
het een verademing dat dit project fysieke
arbeid vereiste en materieel blijvend van
aard was.

Ik hoop dat ik dat laatste op de een of an-
dere manier meeneem in mijn toekomstige
projecten: dat ik op diezelfde praktische
manier met mijn handen kan werken aan
een verstelling, ondanks haar vluchtige
karakter, zoals ik zag hoe mijn pa uiteinde-
lijk op ambachtelijke wijze een doodskleed
voor zijn vader “metselde”.

Toen mijn oma laatst de werkplaats inliep
en het grijze ding zag hangen, schrok ze
zich overigens helemaal dood en was
haar bezoek veel vluchtiger van aard dan
de gemiddelde theatervoorstelling. Dat
dan helaas weer wel.

GEDICHT

T H E M AT E K S T FLEUR UMMELS 18

Geef me nog even Ik zit vast Ik wil vliegen
En ik kom er niet uit Maar ik denk alleen aan
Ik durf niet zo veel hoe ik ooit de val
Ben altijd bang dat het Het moment durf te Dat is mijn probleem
misgaat pakken Vallen, wel opstaan,
Denk aan de ergste Om gewoon een keer te En dan denken aan de
dingen die kunnen springen volgende keer dat ik
gebeuren Van het hoogste ge- weer val
Zo dacht ik laatst terug bouw Vang jij me op?
aan toen Ik kan daar niet op
Toen de kans er was, rekenen
maar ik hem niet greep Je bouwt alleen op
Nam hem niet eens in jezelf
mijn armen
Had mezelf er namelijk
al in opgesloten
Ingesloten
Sleutel weggegooid

FLEUR UMMELS T H E M AT E K S T

Ik werk aan mezelf Ik houd me graag vast Ik huil meestal van
Ben nog lang niet af aan dingen tevoren
trouwens Hoop ook vaak op Wanneer je het kan
Weet niet eens hoe je dingen aanvoelen
metselt Hoop is alleen gemaakt Voel me op m’n gemak
Dadelijk stort ik ineen om je ergens aan vast bij jou
en breek stuk voor stuk te houden Dat wist ik al langer
af Geef jij me jouw hoop? Het maakt me doods-
Zal alle steentjes bij me Hoop verdriet bang daarboven in mijn
dragen hoofd
Ze bewaren voor later
Ik heb hoogtevrees
Maar ik sta al bij het
randje
Kijkend naar beneden
Het kan nog wel even
duren
Ben nooit helemaal
klaar
Of af
Geef me anders maar
een duwtje
Misschien durf ik dan te
vallen in het diepe
En tot dan denk ik terug
aan toen
Hoe ik eigenlijk wel
meer had willen doen

INTERVIEW DIANE & MANUEL GROOTHUYSEN 20

“In hoeverre moet je
de omgeving con-
troleren om te kun-
nen putten uit de
rijkdom van chaos”

Een quote van Daan Draait, co-founder van de Performance Bar in Rotterdam. We mochten drie dagen
met hem doorbrengen in zijn huis: Sophie’s Stage. Sophie is de naam van zijn poes. Overigens zijn we
compleet geobsedeerd geraakt door die poes, maar dat is een ander verhaal. Als makers hebben we
gemerkt dat we heel erg neigen te plannen en ons vast te klampen aan structuur en concepten. Dat
geeft ons werk een bepaalde kwaliteit, maar het zit soms ook in de weg. We zijn deze residentie aange-
gaan om onze voorbedachte plannen ook eens los te laten. We wilden experimenteren, improviseren en
exploderen. Precies waar Daan Draait goed in is. Het resultaat van deze drie dagen is de korte film Let’s
Party, geïnspireerd door de gestructureerde chaos in de films van Ryan Trecartin. Daarnaast interviewde
Daan Draait ons voor zijn nieuwe podcastserie. Een lekker gesprek over taal, kunst en what not. In dit
artikel lees je een geschreven fragment uit de podcast. Wil je MEER?! Ga dan naar soundcloud.com/
daandraait om het hele gesprek te beluisteren. Ook Let’s Party kan je bekijken, ga daarvoor naar de bio
van Manuels Instagram
@mgreathousen

DIANE Foto's: Stills uit "Let's party"

Eén van mijn idolen is Allan Kaprow. Hij MANUEL
vervaagde met zijn werk de grens tussen
kunst en het leven. Maar er voelt voor mij Maar het is ook goed dat er een soort
toch nog wel een verschil tussen leven startsein gegeven wordt, dat iemand zegt
en performance, of leven en kunst. Ik wil “we zijn begonnen”. Als ik nu nadenk over
dat wel als één zien, maar ik besef me de fucking gekke shit die ik in het donker in
gewoon dat ik in dit leven niet zo enligh- een lokaaltje doe in de naam van kunst, dan
tened ga raken als hij. En ik denk ook niet is de kracht ervan dat het zich juist compleet
dat ik daar ooit ga komen. In mijn wereld verzet tegen wat het echte leven is.
maakt het toch echt uit dat je zegt: “Nu
begint het.” Net zoals hoe deze podcast is
begonnen. Het voelt nu alsof we iets aan
het maken zijn. En gisteren – toen we een
Iraanse maaltijd aan het maken waren
- voelde het pas als kunst toen jij dat zo
benoemde. Jij zei: “Dit is kunst, we zijn
begonnen.” Ik wil geen scheiding tussen
kunst en het leven hebben, maar ik voel
nog wel een scheiding. Ik besef me ook
dat ik die scheiding voel door product-den-
ken. Dat is echt gewoon het kapitalisme in
mij dat denkt dat het pas kunst is als het
een product is, of als het aanwijsbaar is,
of als je het kan vastpakken. Niet als het
zo maar rondzweeft als “het leven” of als
sensaties of gevoelens.

DAAN DIANE

Ik denk dat het er vooral om gaat dat je en om een besluit te maken. En dat het Maar het aller-, allerengste – en misschien
dingen ritualiseert: het moment dat je je oké is om zelf niet te weten wat je aan ook wel het interessantste, dat is de vraag
bewust wordt van iets wat je doet en dat het doen bent, dat je daardoor een soort – is dat je met nul ergens ingaat, dat je
je daarvoor kiest en dat dan ook deelt vessel kan worden voor een idee wat in ook gewoon vanuit buiten misschien– of ja
met elkaar. Zo wordt het op een bepaalde jou sluimert of een gevoel wat in de ruimte wacht, dat kan niet.
manier een ritueel. En dan wordt het ook is. Daar kan je op een intellectuele manier
méér dan de handeling. Ik denk dat dat niet komen. We zijn goed in nadenken MANUEL
ook vooral is wat ik bedoel: integreer die en we zijn goed in verhalen vertellen
dingen. Ook bijvoorbeeld het maken van aan onszelf, maar we zijn maar voor een Dat kan niet.
domme fouten, het kan enorm in de weg heel kleine fractie gewaar van wat er zich
zitten als je jezelf niet toestaat om aan te daadwerkelijk in onze hersenen afspeelt. DIANE
kloten. In de Performance Bar heb ik de Ons bewustzijn is maar een heel klein
afgelopen vier, vijf jaar geleerd om heel stukje en ons onderbewustzijn is gigan- Want je komt altijd ergens vandaan.
vaak het podium op te gaan zonder dat tisch. Maar dat onderbewustzijn is wel de
ik überhaupt wist wat ik ging doen. Dat is pool van dingen waar we als kunstenaar MANUEL
aan de ene kant terrifying, echt heel eng. dingen vandaan halen. En daarom snap ik
Er staan mensen die een kaartje gekocht ook heel goed dat jullie willen wat jullie wil- Je moet ook niet nul willen zijn. Denk ik.
hebben, die hoe dan ook verwachtingen len, namelijk meer intuïtief leren werken,
hebben. Wat ik daar heb geleerd is dat dus het onderbewuste bewust maken en
de ruimte er altijd is om te improviseren andersom.

T H E M AT E K S T PAULI IMMIG 22

SCHIFFE
VERSENKEN

Waarschijnlijk is het ’t onbekende, dat ons nieuwsgierig maakt.
Het ongewisse, dat ons voortdrijft.
Vragen, waarop we geen antwoord kunnen vinden.
En geheel zonder doel voor ogen, komen we steeds dichterbij.

Grenzen die we daarbij overschrijden, omdat het veel opwindender is, tegen
de stroom in te zwemmen.

We zijn vissen in de zee. Tussen donkergrijs en kakelbont. Bewegen we.
Steeds verder stroomafwaarts.
Daders, met de beste bedoelingen.
Wij zijn hen, waarvoor onze ouders ons altijd waarschuwden.
Met goede moed zien we de toekomst tegemoet. Vage gezichten achter ons.
Vluchtige ontmoetingen voor ons.
Blind voor de rookwolken, die boven ons opstijgen.

Catch me if you can

We spelen zeeslag.
Mijn aureool. Heb ik zelf laten zinken.

Alles is fluïde.

Foto:Luka Kluskens

TERUGBLIK ANGELS IN AMERICA 24

Voor de terugblik van deze
editie ging ik in gesprek met
Beaudine en Toto, eerste-
jaars acteurs, die midden in
het repetitieproces van hun
Angels en America zitten.
Het wereldberoemde stuk
van Tony Kushner gaat
over identiteit, vrijheid en
de zoektocht naar een plek
waar je jezelf kan zijn. Ook
Beaudine en Toto zijn op
zoek zo’n plaats. In de To-
neelacademie, in hun klas en
misschien ook op de vloer,
maar daar kunnen ze het
best zelf over vertellen.

– door Cecilia Thoden van Velzen

Ah, ik weet helemaal niet waar een oog van buitenaf naar Ik weet niet of het komt door- valt een beetje laat. Ik had het
we moeten beginnen. We zijn kijkt. Het is niet een heel ander dat ik vier rollen heb, of door- heel graag eerder in het jaar
nu aan het repeteren. Onze iets, meer een andere – hier dat het iets is wat ik überhaupt gehad. Waar ik naar uitkeek
klas is opgesplitst in twee komt zo’n Engels cliché-woord bij spelen voel. Dat je altijd was met de klas gaan spelen,
bubbels en we zijn met beide – mindset. Als ik naast Domien voelt dat er iets is en dat je dat elkaar zien spelen en er als
bubbels dit stuk aan het doen. [van der Meiren] zit, dan kijk dan gaat tegenkleuren. In het klas tegenaan gaan. Daar
Er is heel veel overlap. Zeker ik met een regisseursblik mee grote geheel. Dat is ook wat hoopte ik in het begin van het
het begin is gelijk, en daarna met Domien en als ik speel Bert [Luppes] tegen ons zei jaar al op. En het heeft heel
splitsen we ons af en hebben ben ik met een spelersblik aan over wat we kunnen winnen lang geduurd voordat we echt
we wat andere scènes dan de het werk. Dat zijn toch twee als collectief. Hoe kunnen met z’n allen zouden gaan
andere bubbel. Wij spelen een andere dingen. we muzikaliteit in het geheel spelen. Toen werden we ook
cohesieve eerste helft. inzetten. nog in tweeën gesplitst. Dat is
Bij mij ligt dat denk ik anders. toch jammer, omdat je zo niet
Een compacte eerste helft. Ik schakel zoveel tussen In een boog. helemaal op de hoogte bent
Van Angels in America. rollen, waardoor ik niet één lijn van elkaar. Je kent niet alle
heb. Ik speel er vier. De engel, Dat is waar het onderzoek handvatten en kenmerken van
Oh ja, van Angels. Afgelopen Roy Cohn, Emily en Hannah. voor mij ligt. En waar Domien de andere persoon dus je weet
woensdag hebben we voor het Dus spelen is voor mij nu vor- dan stuurt of kaders geeft. ook nog niet hoe je ergens op
eerst een doorloop gespeeld, men zoeken. Transities zoe- moet reageren. Daardoor merk
want volgende week woens- ken. Ik weet niet of dat maken Hij heeft wel een beeld voor ik soms dat ik nog heel aftas-
dag zouden we in première is. Maar ik ben wel bezig met zich, van wat hij wil. Maar hij is tend en voorzichtig ben. Als
moeten gaan. Dus daar zijn we het algemene plaatje. niet heel rigide. En als jij iets dit blok eerder was geweest,
nu. Spelen. Spelen. Spelen. doet wat hij niet had verwacht, waren we meer op elkaar afge-
Ja, dat begrijp ik heel goed. Ik of niet voor ogen had, dan is stemd. Minder bang om op
Maar ook blijven proberen, speel Prior. En ik ben de hele dat ook goed. Hij is meer een elkaars pik te trappen. Terwijl
toch? Als je zelf met iets komt, tijd één en hetzelfde ding. regisseur dan een docent. dat helemaal niet erg is. Maar
of een idee hebt in de les, dan En dan merk je ook een ver- toch. Ik heb wel het geluk
kun je dat proberen. Jij komt ook bijna niet het schil als Bert erbij komt zitten. gehad dat ik vanaf het begin
podium af. Hij begrijpt zo goed wat er in van het jaar met Beaudine heb
Dat is onderdeel van het spe- jou aan het gebeuren is of wat gewerkt. Dus ik heb wel het
len voor mij. Nee, als ik eenmaal ergens je nodig hebt. Al is het maar gevoel dat ik jou zo ken.
op de vloer ben, ga ik er niet het opdelen in brokken. En
Wel? meer weg. Dus er is voor mij Domien staat voor de grote Als ik zo denk over met wie
ook helemaal geen ruimte om verbeelding, voor het samen ik het liefst speel, dan ben jij
Daar streef ik wel naar. transities te maken. En het is verbeelden. Hoe kunnen we dat. Omdat ik al zoveel van je
ook niet nodig voor mij om dat samen die verbeelding vorm- heb gezien. Ik kan niet altijd
Als ik maak, denk ik op een overzicht te houden. Ik weet geven. benoemen wat je gaat inzet-
bepaalde manier na over wat wat ik moet doen. Ik speel ten. Maar er is wel een energie
ik ga maken en als ik speel, Prior. Dit is de eerste keer dat we die ik voel als we spelen en
vergeet ik compleet dat er nog een groot stuk spelen. En dat dan weet ik het. En jij hebt dat

Foto's: Jurriaan Bruinier, Beaudine Dermine

volgens mij ook. Dat mis ik is zo omvangrijk. Niet omdat Omdat het past in wat je doet. enorm gek contrast tussen het
nu. Omdat mijn personages het zo groot is, we doen ook En dan krijg je het vertrouwen bij jezelf houden en op hoge
buitenkantfiguren zijn en er niet het geheel, maar in actu- dat je ook fouten mag maken. energie laten gaan.
dus ook minder samenspel aliteit en in thema’s. Er is een Ik had heel veel moeite met
is. Dat samenspelen en het grootsheid. En, daar hadden Prior in het begin. En toen is er Ook die ontploffingen moet je
elkaar duwen naar plaatsen we het gisteren over, Domien een knop omgegaan en ben ik meteen stop kunnen zetten. Ik
waar je alleen niet kunt komen, probeert ons ook weg te hou- het gewoon gaan doen. merk ook dat de andere lessen
dat mis ik. den bij de psychologisering, van dit jaar pas op z’n plek
zodat we maar kunnen blijven Het is goed om jezelf uit je vallen nu we dit spelen.
Ik vertrouw jou, omdat ik weet spelen. Zoek het dáár uit. Zoek hoofd te blijven halen. Ik heb
wat je doet. Ik kan dat niet het daar maar uit. ook iets geleerd deze week. En de kracht van dat collectief
zo goed plaatsen. Het is een Iets wat ik al langer voelde, verbeelden. Nu is het weekend
manier van een rol aanpakken, ’t is heel geraffineerd met maar sinds deze week kan en we ronden bijna af. Ik heb bij
denk ik. Als jij begint aan je superieure timing. Dat is een verwoorden. Wat ik waanzin- god geen idee wat ik nog kan
Roy Cohn monoloog, dan weet zin uit het stuk. Zet ’m maar nig aan dit stuk vind, is dat doen voor school. Omdat ik nu
ik – ook al doe je hem elke schuingedrukt. Dit is zo’n fijn we groots mogen spelen. En dus leer dat het dáár gebeurt.
keer anders – wel de accenten stuk om als eerstejaars te als je dat tegen mij zegt, ga ik Dat je dáár wakker moet zijn.
die je gaat leggen. Omdat ik doen. Te groot spelen kom je uit mijn dak. Ik hol mijn eigen En dat vind ik zo’n mooie les
weet waar een bepaalde soort bijna niet tegen, volgens mij energie achterna, omdat ik dat die het stuk mij geeft. Ik heb
intensiteit zit. Dat weet ik van moet je bij Tsjechov veel meer kan en daarvan houd. Hollen. me nog nooit beziggehouden
jou. En dat heb ik nog niet bij letten op subtekst. En je krijgt Chaos. Hollen. Chaos. Maar, met de tekstbehandeling, maar
iedereen. vertrouwen in jezelf op de dat leer ik nu, de kracht zit ’m wel met hoe ik mezelf spelend
vloer. Omdat het moet, maar in het naar binnen halen van krijg. Wat heb je nodig en wat
Grappig. Jij weet meer over ook omdat het mag. Je mag die veelheid en dan veel doel- geef je een ander? Ik heb me
mij dan ik. Ik vind het stuk ook tien keer over de kop gaan en gerichter loslaten. Heel dit stuk in heel het jaar nog nooit zo vrij
echt geweldig. En moeilijk. Het struikelen. Dat is allemaal oké. is zo geschreven. Er is een gevoeld op de vloer. Het is een
soort ode aan spelen.

26

Foto: Luka Kluskens

INTERVIEW INTERVIEW 28
MAE, TRIX, NOA

Mae Rovers, Noa van der Vorst en Trix van Erkel zijn derdejaars

actrices met een idee. Een onaf en goed idee. Dat ze in de komende

tijd verder willen uitpluizen en uitbouwen. Hier een kort moment van

hopen en streven. – door Fleur Ummels

Waar zijn jullie mee bezig? Hoe is het om met z’n drietjes iets te maken of schrij-
ven?
MAE Wij zijn momenteel aan het onderzoeken hoe we ons
collectief kunnen opstarten, dus zowel de zoektocht aan de Soms eindigt een werkdag in gezelligheid in plaats van NOA
zakelijke kant als onze eigen creatieve identiteit. productiviteit. We moeten helder leren grenzen stellen,
wanneer we echt gaan werken en wanneer we privé met
NOA Kort gezegd: hoe krijgen we de moneys? elkaar chillen.

TRIX (vult aan) om vette shit te maken. Het is grappig om te zien hoe de dynamiek tussen ons MAE

Waar komt dit idee vandaan? En hoe zijn jullie begon- veranderd als we met elkaar gaan maken. We leren elkaar
nen?
op een nieuwe manier kennen.
NOA Trix en ik hebben al eerder samengewerkt tijdens het Q&H
project in het tweede jaar. Helemaal mee eens, niks meer aan toevoegen. TRIX

MAE En ik was erg enthousiast over wat ze gemaakt hadden. Ik Wat maken jullie als jullie zo samen aan de slag gaan?
vond het heel interessant hoe jullie een gezamenlijke cre- In welke fase is jullie proces?
ativiteit lieten ontstaan. Dus naar aanleiding daarvan heb
ik het gesprek geopend of jullie interesse hadden iets met We zitten in de beginfase. We zijn vooral veel aan het TRIX
ons drieën te maken. brainstormen en bedenken wat we willen maken.

TRIX Tijdens onze studie merkten we dat we dezelfde dingen tof En we zijn bezig met aanvragen schrijven. NOA
vinden en de ambitie delen om zelf werk te creëren. We
verschillen genoeg om elkaar te bevragen en weten wat we We hebben een lijst met thema’s en materiaal, dingen MAE
aan elkaar hebben. die we interessant vinden en komen er nu achter dat we
behoefte aan meer concreetheid. We vinden het lastig om
Wat zijn dat dan, die dingen die jullie alle drie tof vin- keuzes te maken omdat we veel dingen tof vinden.
den?
We hebben al tien voorstellingen bedacht in ons hoofd. NOA
NOA We delen een gezamenlijke liefde voor ‘outsiders’ en hu-
moristische personages met een tragische ondertoon. En een film en een serie en een videoclip en een album. TRIX

TRIX Kneuzen zijn de leukste mensen. Niks mooier dan iemand
zien struggelen.

MAE We zoeken graag de absurditeit van de realiteit op. Je
weet wel, loop je door een park bezaaid met groepjes
studenten, uitpuilende prullenbakken, in iedere hoek een
ander genre muziek over een box. En dan te midden van
die everyday chaos zitten twee hoogbejaarde mannetjes in
hun zondagse kleding samen op een bankje, heel netjes,
anderhalve meter van elkaar af, in het zonnetje een boekje
te lezen. Dan kan ik wel huilen, zo mooi.

NOA Wat raakt je dan zo?

MAE Dat je iemand even ziet genieten van het leven op een
andere manier dan de rest.

INTERVIEW

En moet het allemaal af? Zou je bijvoorbeeld al iets Je ontwikkelt je verder in een bepaalde vrijheid, maar
durven presenteren wat niet af is? de mening van een publiek blijft belangrijk. Hoe be-
langrijk vinden jullie die mening? Nemen jullie dat mee
NOA Alles wat je presenteert is niet af. in je werkproces?

TRIX Vind ik niet. Tijdens het werkproces verplaats ik mij regelmatig in het NOA
perspectief van een publiek. Daarmee bedoel ik niet dat we
NOA Vind ik ook niet. met het specifieke oordeel van publiek bezig moeten zijn,
maar wel dat het gegeven van publiek - een blik - vuur en
MAE Je werk is altijd in ontwikkeling en zo geef je jezelf de ruim- overgave in spel veroorzaakt.
te om verder te groeien. Misschien ben ik wel heel perfec-
tionistisch en is iets nooit echt af. Want ik zie achteraf altijd Ik denk dat het belangrijk is om in het maakproces je doel- TRIX
nog duizenden mogelijkheden groep voor ogen te zien.

TRIX Dat snap ik wel, maar ik vind en denk wel dat je op een Maar tegelijkertijd maak je denk ik het mooiste werk als je MAE
gegeven moment uit de try-out fase moet stappen en ge- vanuit jezelf werkt en in dat opzicht vind ik de mening van
woon een af product moet leveren. Niet dat je dat dan niet een publiek ondergeschikt. Idealiter maak je iets wat je zelf
meer kan bijschaven, maar ik vind het een beangstigende de shit vindt en deelt je publiek dan die mening.
gedachten om op de vloer te staan met iets wat nog niet
klaar is.

TRIX Ja, soms moet je ook gewoon besluiten dat iets is wat het Willen jullie nog iets kwijt?
is. En vervolgens dat zo goed mogelijk uitvoeren. En hopen
dat het publiek het vet vindt! Hopelijk zien jullie volgend jaar een van onze tien voorstel- NOA
lingen op de vloer.

Wat vinden jullie van de stelling dat je als maker en Of op het witte doek, of via een luisterboek, of op Netflix, of TRIX
acteur ook een work in progress bent? in een visueel album, of op TikTok.

MAE Ja, je bent nooit uitgeleerd. Ik denk dat niemand dat is. Is dit nou voor de Volkskrant of voor het NRC? MAE
Als het goed is blijf je jezelf ontwikkelen.

NOA (in koor): Eens!

PROZA ARMIN DORRANI 30

GMEISWSCOHOIENNN

En zal ik daar altijd zitten, op het einde van de rit, met de gedachte dat ik niet had
moeten rennen. Niet op de fiets had moeten stappen zonder mijn routekaart en niet
had moeten zwemmen zonder een grote hap lucht.

Uitgeput, ben ik dan. Helemaal uitgebrand met het idee dat opnieuw beginnen mij-
lenver lijkt, terwijl het begin nooit dichterbij is dan de start van het eind. Waarom, ook
alweer? Alsof ik ineens zou kunnen vliegen na twee gebroken benen. Dat zou dan
ook gek zijn.

Eigenlijk kan ik er helemaal niets aan doen, dat noem je dan nieuwsgierigheid. Want
wellicht zit tussen alles wat ik al geprobeerd heb wel een bloem die ik nog niet heb
geroken. Eentje met helderpaarse bladen en een oranje gloed. Zo een die je mee-
neemt voor je moeder als je langs het grindpad terug naar huis loopt. Hoewel, ik zou
dan blijven staan. Ik zou urenlang staren met de gedachte: hoe heb ik jou over het
hoofd gezien? Ik loop hier immers elke dag langs.

Sinds ik jou heb beschouwd hoop ik telkens, wanneer ik weer naast het padje wan-
del, dat je er nog steeds staat. Zodat ik je weer kan bewonderen. Dat gaat dan zo, je
weet pas wat je hebt als je het mist. En op den duur word jij ook blij met mijn komst
en de koele schaduw die ik met mij meebreng wanneer ik je zie. Want voor zo kort
op de dag vangen wij samen water tijdens de regenval.

En toch… ergens weet ik, de lente en de zomer zullen niet voor altijd duren. Spoedig
zal mijn silhouet hinderlijk worden, wanneer de kou niet langer een zegen is.

PROZA

NKOOOMITT. HET
Met Pip, mijn waarde vriend.

Verdraag mijn hebberigheid
Ik zal een reden vinden om je op te zoeken
Ik zal joggen op het padje
en ik zal fietsen op het grind
en ik zal zwemmen in het slootje
waar het water jouw wortels bemindt
Maar ik vervloek mezelf alweer
wanneer ik rustig naar je kijk
en ik zie dat gloed en glorie
met de tijd mee ook bezwijkt

Misschien komt het gewoon nooit. En zal ik daar altijd zitten, op het einde van de rit,
met de gedachte dat ik het niet had moeten doen. En tot die tijd, doe ik het lekker wel.

32

RE-EMBOD
ARCHETYP

Hélène Vrijdag en Timo Tembuyser, beiden afgestudeerd aan Re-embodying archetypes
de performance-opleiding van de Toneelacademie, maken sinds
2019 vocale en fysieke composities als duo. “In ons werk bevragen we mythes en archetypes die ons (on)
bewust vormgeven. Zonder precies te weten wat onder de
“We werken altijd vanuit onze stem als fysiek én als politiek in- vastroestende kaders verborgen ligt, willen we ons hier altijd
strument. Dat maakt dat we automatisch vanuit het duet starten. van loszingen. In de Still-in-motion week hebben we onze
Hierin zoeken we naar de meest eerlijke dialoog. Ook confron- literair-filosofische en beeldende bronnen als een post-it-weef-
teren we in ons werk improvisatie met partituur, nachtelijke getouw op de muur gespannen. Zo maakten we onze geza-
dromen met toekomstdromen, instinct met manifest, belichamen menlijke denkbodem zichtbaar. We zochten antwoord op de
met denken. Vanuit een verlangen naar eenheid, koesteren we vraag: “Hoe ontwikkelen we onze beeldtaal aan de hand van
daarnaast onze verschillen: Timo als waterval, die door loutering onze muzikale taal?” Waar we in het theater via de stem naar
tot stilte komt. Hélène als glas, dat vanuit stilte ineens uiteen- vloeibaarheid zoeken, probeerden we deze week vanuit onze
spat.” begrensde lichamen naar een gelijkaardige kwaliteit te zoeken
met foto’s en collagetechniek.”
Onderstaande teksten zijn ook te vinden op deze webpage:
“‘Archetype’ is in onze ogen synoniem aan ‘stereotype’. We
https://www.theaterrotterdam.nl/pQrglhY/timo-tembuyser---helene-vrijdag dachten daarom behoefte te hebben aan het formuleren van
nieuwe archetypes, maar vreesden dat we dan nieuwe stereoty-
pes zouden creëerden. En juist die beweging willen we stoppen.
We verlegden daarom onze focus van de archetypes zélf naar
het belichamen ervan. Het opnieuw belichamen van mythes,
elke keer opnieuw, dat is wat we meenemen. Niet alleen om ze
te actualiseren, maar om ze in het hier en nu van elke perfor-
mance te ontmantelen.”

“There is no use in enlarging the body of archetypical
characters without knowing how to dance with it. To dance
is to dialogue. To dialogue is to make love. To make love
is to play, to engage in the game of revealing and concea-
ling – without having to win, with the sole intention to keep
playing.”

PORTRET HÉLÈNE VRIJDAG & TIMO TEMBUYSER

DYING
PES

Foto's: Hélènae Vrijdag en Timo Tembuyser

34

Foto's: Hélène Vrijdag en Timo Tembuyser

36

Foto's: Hélène Vrijdag en Timo Tembuyser

BRIEFPOST ELISE LINSEN & ANNA BARTELS 38

De dagopleidingen en de parttime opleiding van de Toneelacademie komen elkaar niet meer te-
gen door afgezonderde omgangsbubbels. We lopen elkaar met opzet mis, maar missen elkaar
ook. Daarom zijn we begonnen brieven naar elkaar te schrijven. Brieven naar mensen die in
dezelfde lokalen vertoeven, zij het op een ander moment, gescheiden door de tijd. Tijd dus, om
elkaar op afstand een beetje te leren kennen en van gedachten te wisselen.

Om te beginnen proberen Elise Linsen (derdejaars docent en regie, parttime) en Anna Bartels
(eerstejaars regie, dagopleiding) naar aanleiding van het thema van deze ANTR’AKT een ant-
woord te verzinnen op de vraag: Wanneer is (je) werk af?

Wil jij een antwoord op deze brieven schrijven? Of wil je misschien een nieuwe vraag opgooien? Stuur dan zeker een mail
naar [email protected].

Hé jij! voorstelling nieuwe ideeën proberen. Omdat ik zelf een scène
snel beu geraak. Je zit zelf helemaal in dat proces gewikkeld
Spannend - nog niet weten aan wie ik deze brief exact richt. en hebt de scène al duizend keer gezien. Logisch dat je dan
Maar hé, alles goed? Met mij wel, of toch zo goed als het iets nieuws wilt zien. Of als je al een helder beeld hebt van wat
gaat in deze tijden. Ik ben eerlijk gezegd wel wat moe van de je exact wilt zien, dat je blijft zien hoe dat beeld nog niet hele-
teleurstellingen incasseren. En tegelijk heel dankbaar dat we maal is wat je ingebeeld had. Daar bovenop heb ik moeite met
gezellig wat kunnen leren en doen op school. Swat, we zijn keuzes maken. Of beter: consequente keuzes. Als er meerde-
hier natuurlijk niet samengekomen om te keuvelen over onze re leuke dingen ontstaan in het proces wil ik ze allemaal. En
levens, hoe boeiend ze ongetwijfeld ook zijn. We vragen ons terwijl ik dan kijk naar een voorstelling of performance die ik in
af: wanneer is (je) werk af? Dat is een goede vraag. Een eer- elkaar heb gebokst, denk ik meteen: oooh ja het zou ook leuk
ste typische reactie zou kunnen zijn: is het werk ooit helemaal zijn als we het zo aanpakken! Mijn innerlijke criticus is nooit
af? Klaar? Gedaan? En dan kunnen we gemakkelijk antwoor- tevreden. Ik moet nog een hartig woordje met hem spreken
den: nee. Klaar. trouwens.

Iets dat af is, geeft het idee dat het volmaakt is zo. Vol-af-ge- Nu werken wij in 3D&R aan onze afstudeervoorstelling a.k.a.
maakt. Vervolmaking. Wat aanleunt bij het woord ‘perfectie’. regiestage. Op een gegeven moment moet je afkloppen en
En niets is perfect – behalve God. We streven daar wel naar. tonen: dit is het jongens, dit is wat we gemaakt hebben. Het
En dat moet ons streefdoel zijn, maar de mens zelf is nooit is af. Mijn doel was tot april om ‘live’ in een zaal te spelen. Tij-
volmaakt. We zijn zelf eeuwig in verandering, in transitie, dens het repetitieproces van oktober tot april, werkten we naar
onderweg naar het meest volmaakte plaatje. Vaak voelen we dat eindresultaat toe. Je weet wat je wilt vertellen. Je weet
toch een gemis, iets dat nog niet honderd procent kiplekker zit. welke sfeer je wilt weergeven. Je hebt al dan niet een script
Zelfs als we voelen dat we het beste scenario bereikt hebben, liggen. Je zoekt naar de spanningsboog pakken. Je twijfelt
komt er een punt waarop we even een nieuwe impuls willen. wat over de mis-en-scène en overgangen. Maar je weet wel
Een klein accentverschil zoals een nieuw blits kledingstuk. Of wanneer het af is. Je weet wat je wilt tonen.
een volgende grote stap in het leven bijvoorbeeld een eigen
woning kopen. De mens lijkt dus steeds op zoektocht naar het Ik denk wanneer al die puzzelstukjes in elkaar vallen, het
volmaakte, gelukkige leven. Theater weerspiegelt die zoek- lichtje er op en de muziek eronder, dat het af is. De spelers
tocht. Of beter: de worsteling die ieder mens aangaat. waar ik mee werk, hebben die zekerheid nodig. Zij moeten op

In die onvolmaakte worsteling ligt een vorm van volmaakt zijn
of ‘af’ zijn. We kunnen die worstelperiodes afbakenen. En
met terugwerkende kracht inzien dat het gelopen is zoals het
moest lopen. Als maker, regisseur nemen we controle over dat
proces. Worden we God – die dus wel volmaakt kan zijn. Con-
strueren we een ‘perfecte’ worsteling. En wanneer is dat af?

Dat vind ik zelf een heel moeilijke. Ik blijf graag tot kort voor de

BRIEFBRIEFPOST

een bepaald moment wel exact weten wat ze moeten spelen proces, maar tijdens de voorstellingen moet je het loslaten.
of wat er van hen verwacht wordt. En dan is de scène af zoals Dan is het in handen van je spelers. Bij deze video beslis ik
we hebben ‘af’gesproken. Je weet wat je moet spelen of waar helemaal zelf wanneer het af is. Het ligt in mijn handen. Ik vind
het naartoe moet gaan. Het ene moment lukt dat beter dan het dat eng en rustgevend. Wat mij betreft is de video af wanneer
andere moment, het is maar een momentopname. Ik kan niet het verhaal verteld is, de montage ritmisch juist zit en dus de
als een robot telkens de juiste emotie aanzetten. Dat neem je spanningsboog klopt, de pointe is gemaakt en de beoogde
mee. sfeer wordt meegegeven. En daarin ga ik mijn eigen smaak
lekker doordrijven.
Dat en je publiek. Het publiek waar je voor speelt, vind ik een
belangrijke. Je maaksel wordt getoond, je maakt dat voor Ik verkondig hier precies stellig hoe het zit. Ook dit is maar
iemand, met iemand in gedachten. Op school zitten we in een momentopname. Mogelijk denk ik daar morgen weer een
een bepaalde context. Eentje waar je publiek een duidelij- beetje anders over. Ik ben benieuwd om te weten hoe jij het
ke mening heeft. Zij hebben ook de technische handvaten ervaart?
meegekregen die jij hebt. Zij zijn zelf gedreven om een goed En ook wie je bent!
stuk te maken. Ze hebben er zelf al wat ervaring in. En ze
hebben smaak of toch smaakvoorkeuren. Dit publiek zal altijd Vele groetjes,
iets te zeggen hebben over je maaksel. Met die feedback in je Elise
achterhoofd is je maaksel nooit af. Je kan niet in iedereen zijn/
haar/hun hokje passen.

Er is nog een grote groep van toeschouwers die we dan uit
het oog verliezen. Onze achterban die ons graag eens bezig
ziet of gewoon mensen met goesting om naar een voorstelling
te komen. Een groep die niet per se al die achtergrondkennis
heeft, ze hebben niet per se een kritische mening klaarstaan,
wel een smaakvoorkeur. En die probeer ik te raken of te
enthousiasmeren. Wat zij te zien krijgen is een ‘af’ product.
Zij zien het proces niet, ze kennen dat proces niet. Ik vind het
handig om dat mee te nemen wanneer ik dan toch die keuzes
moet maken: hoe zou mijn mama hiernaar kijken? Als zij er
totaal niets van snapt (en dus afhaakt) dan weet ik dat er nog
wat werk aan de winkel is. Als het iets met haar doet, vragen
opwekt, laat lachen of net niet en zelfs als ze het maar niks
vindt, dan weet ik genoeg.

Ik ben nu overgeschakeld naar een video maken als eindre-
sultaat. Dat vraagt een totaal andere aanpak. Het is ook totaal
iets anders dan een ‘live’ theaterstuk maken. Nu kan ik zoeken
naar dat perfecte beeld. Of de beste manier om de tekst te
zeggen. Nu kunnen we dat honderd keer opnieuw proberen.
En ik kies uiteindelijk wat het meest volmaakte scenario ople-
vert. In theater stuur je zo lang je kan, heb je controle over het

ELISE LINSEN & ANNA BARTELSFPOSTBRIEFPOST 40

Beste Elise, Af is voltooid. Het is klaar. Wanneer is werk klaar? Wanneer is
kunst voltooid?
Het voelt inderdaad best gek om een brief te schrijven aan ie-
mand die ik helemaal niet ken. Iemand die ik nooit heb gezien, Voor mij stopt het maken van kunst niet bij de presentatie
ondanks dat ik door dezelfde gangen loop, naar dezelfde toi- van het werk, de confrontatie tussen het werk en het publiek.
letten ga en in dezelfde kantine eet. Met mij gaat het, ondanks Het gaat nog door. Het werk zet zich voort in het hoofd. In
de omstandigheden, best oké. Er zijn betere tijden geweest, de geest van het publiek, en in dat van de maker. Er worden
maar ik probeer positief te blijven. Ik ben dankbaar voor de herinneringen gevormd, met de daarbij horende meningen. Na
school waar we allebei naartoe mogen gaan. Dankbaar voor een voorstelling kan je als publiek ’s avonds in bed liggen en
de mensen die ik daar ontmoet. Voor wat ik van al die mensen er nog eens over nadenken. Misschien denk je er een week
leer. Dankbaar dat dit kan en mag. later nog wel eens aan. En een maand later nog eens. Of mis-
schien nog wel jaren later. Is het werk dan af? Als er achteraf
Wanneer is (je) werk af? Daar hebben we een flinke vraag. Ik nog steeds over nagedacht en gefilosofeerd wordt? Als er
zal eens kijken wat ik erover te vertellen heb, en ik neem je nieuwe associaties en inzichten uit ontstaan?
hier uiteraard in mee.
Tijdens het schrijven van deze brief bedacht ik me: Wellicht is
Je werk af noemen heeft behoorlijk met durven te maken. Veel mijn werk pas af als het vergeten is. Als het in de herinnering
mensen streven naar perfectie. Je hebt een idee in je hoofd niet meer bestaat, heeft het al diens invloed gehad. Zijn alle
en wil dat zo goed mogelijk realiseren in de fysieke wereld. Bij- vruchten afgeworpen. Heeft het werk alles gedaan wat het kón
voorbeeld op de speelvloer. Zoals jij, Elise, zelf ook benoemt, doen.
wil dit nog weleens een worsteling zijn. Vaak pakt wat je maakt
iets anders uit dan je in eerste instantie in je hoofd had. Wan- Dan is mijn werk af.
neer ben je dan tevreden? Of eigenlijk: tevreden genoeg? Durf
je iets ‘af’ te noemen, ook als het afwijkt van je ideale plaatje? Deze brief is niet af. De laatste woorden ervan zijn wel ge-
We stellen ons kwetsbaar op als we zeggen dat we tevre- schreven.
den zijn. We laten iets zien wat we zelf hebben gemaakt en
zeggen: ik ben hier tevreden mee. Om er vervolgens achter te
komen wat anderen eigenlijk vinden van jouw werk. Ontzet-
tend persoonlijk. Ontzettend spannend. Vind ik, althans.

Soms noem ik iets af, omdat ik tevreden ben. Omdat het
is wat ik wilde dat het zou zijn. Soms noem ik echter óók
iets af, terwijl het nog niet is wat ik wilde dat het zou zijn. Ik
bedenk weleens grote ideeën, die vaak te ambitieus zijn voor
de middelen die ik heb om het te realiseren. Tijd, materiaal,
kennis, etc. Aan het einde van het maakproces kijk ik terug, en
kan ik tevreden zijn met wat ik binnen mijn mogelijkheden en
capaciteiten heb gecreëerd. Dan durf ik mijn werk, binnen die
situatie, binnen dat project, af te noemen.

Af.

af (bijvoeglijk naamwoord)
1 het werk is af voltooid

Foto: Luka Kluskens

GESPREK JELLE STIPHOUT 42

2T0A2L1ENTLAB

GESPREK

Jelle
Stiphout

Foto: Bjorn Frins

GESPREK JELLE STIPHOUT 44

Bij Talentlab komen acht jonge veelbelovende makers uit verschillen-
de disciplines samen om vijf weken lang hun kunstenaarschap verder
te ontwikkelen, elkaar te inspireren, uit te dagen en uit hun eigen com-
fortzone te stappen.

Het collectief voor deze vijfde editie
bestaat uit Reggy van Bakel (muzikant –
componist), Sebas van der Donk (acteur
– theatermaker), Charlotte Goesaert (dan-
ser – choreograaf), Karlijn van Kruchten
(performer muziektheater – theaterma-
ker), Alvin ‘Dookie’ Schepers (rapper),
Jelle Stiphout (regisseur – beeldende in-
terdisciplinair kunstenaar), Kelly Vannes-
te (danser – maker) en Rosanne van Wijk
(performancekunstenaar). Ze worden
begeleid door Paul Slangen (Toneelgroep
Maastricht) en Joost Segers (VIA ZUID).

Ik praat met Jelle Stiphout, in 2019 afge-
studeerd als regisseur/theatermaker aan
Toneelacademie Maastricht.

“Daar zie je het hele ecosysteem en hoe alles samenhangt.
Het toont heel erg hoe wij hebben samengewerkt.”

“Ik ben blij dat ik de kans heb gekre- zoals je wilt, maar doe geen poging drieën bezig en niet met de hele gro-
gen om deze mensen te ontmoeten en om tot een groot gezamenlijk ding te ep, maar je werkt natuurlijk allemaal in
samen dit onderzoeksproces aan te komen.’” dezelfde theaterzaal. Dus dan maak
gaan, vooral in tijden van corona.” je vier stukjes naast elkaar en merk
Al snel ontstond het idee om de thea- je toch dat er opeens een verbinding
“Wij wisten eigenlijk ook niet hoe wij terzaal in speelvlakken op te delen: inzit. Zo was ik een trapeze aan het
moesten beginnen. Door de samen- een construct te bouwen bestaande uit inhangen en was Sebas bezig met een
werking en het materiaal wat ontstond, acht ruimtes, een soort appartemen- aquarium waaronder je moest gaan
leer je elkaar als maker kennen, el- tencomplex, waar je doorheen kan liggen, en gingen opeens alle installa-
kaars interesses, maar je vindt ook uit lopen en kamertjes kan ontdekken. ties over water.
wat je zelf graag doet en kan. Ik ben “En dan vind je opeens iemand die op
er bijvoorbeeld ook achter gekomen een krokodil zit.” We hebben heel interdisciplinair en
dat ik met dansers heel goed theater vakoverschrijdend gewerkt. Waar rijkt
kan maken, maar bijvoorbeeld ook “We hebben steeds naar een vorm je discipline iemand anders de hand?
met muzikanten. Kijk naar Reggy, die gezocht waar we de grootste vrijheid Zonder Dookie had ik waarschijnlijk
bespeelt de aktetas gewoon als een voor onszelf konden creëren: acht we- nooit geleerd te rappen. En Rosanne
muziekinstrument, dat zou een acteur relden waarin van alles kon gebeuren. heeft me de ogen geopend wat kleur
vanuit een heel andere hoek benade- Soms ging dat hand in hand, dan was en compositie betreft, hoe mooi iets
ren.” er een ruimte waar een muziekstuk kan zijn als je het zelf serieus genoeg
bijkwam of was er een tekst die nog in neemt.
“Je krijgt een ruimte, tijd en budget en een ruimte geplaatst moest worden.
gaat daarmee aan de slag. ‘Vul het in Vaak waren we met zijn tweeën of

GESPREK

Heel veel mensen gingen ook op zoek “Kan je niet gewoon iemand met een
naar beeldende kunst in hun werk, banaan neerzetten en een half uur
dus niet per se een verhaal, maar een daarnaar kijken, gewoon omdat je
toestand. En die toestand kan ook zijn: het leuk vindt? Moet je kunst altijd
wat gebeurt er tussen rood en blauw, snappen of mag het gewoon iets met
wat gebeurt er tijdens een vergadering je doen? Mag de verwarring bestaan?
die niet begint, enzovoorts.” Sommige mensen willen altijd weten
waarover het gáát, maar dan denk ik:
Eigenlijk loop je door een soort galerie vraag jezelf eens af wat het dóet.”
gevuld met bewegende kunstobjecten.
Je komt zo in verschillende werelden De voorstelling eindigt met “Tot hier”.
terecht. Soms ben je alleen met een Tot hier zijn wij gekomen.
iemand, soms sta je middenin een
groep. En dan: black-out, een kind op “We hebben ons afgevraagd of we
een krokodil, neonlicht, een dirigent überhaupt een presentatie moesten
in extase, stop, een panda op een doen. Moeten we niet doorgaan met
andere planeet. onderzoeken en ontmoeten? Maar je
wilt ook iets aan je publiek laten zien.
De abstractie en absurditeit van de Omdat het werk pas ontstaat tussen
individuele fragmenten bieden veel ru- de spelers en het publiek. Daar zit
imte voor eigen associaties en roepen dat wat het werk is. Daarom moet er
vragen op. In hoeverre moet je kunst getoond worden. Anders is het niet
of theater begrijpen? Moet er altijd een performatief, dan verandert het niet.
heel diepe boodschap achter zitten of En het moet iets veranderen, het moet
kan het anders? iets doen, anders is het geen kunst.”

– door Pauli Immig

Foto's: Bjorn Frins

GESPREK JELLE STIPHOUT 46

GESPREK

“Wat ik echt geleerd
heb, is dat ik er als ma-
ker op moet vertrouwen
dat als ik iets maak dat
van mij is – waar ik ach-
ter sta, wat ik wil maken
– dan zit er iets in. En
dan kunnen we nog na-
denken over hoe goed
dat communiceert en
wat het communiceert,
maar in principe doet
het dat al, per definitie.”

Foto: Charlotte Paola

BUITEN DE FREDERIK TING & PIERRE VYNCKE 48

LENCULENSTRAAT

CONSERVATORIUM
MAASTRICHT

– door Fleur Ummels

Frederik en Pierre zijn twee alumni van het Conservatorium Maastricht. Beiden hebben daar recent de Jazzopleiding afge-
rond, maar ze zijn nog altijd in het gebouw te vinden als parttime docenten. Daarnaast creëren ze eigen muziek, waarover ik in
gesprek met ze ging. Pierre Vyncke, docent saxofoon, speelt in verschillende bands en componeert zijn eigen jazz. Frederik
Tings heeft na zijn bachelor zijn liefde voor elektronische muziek ontdekt en produceert onder de artiestennaam Glückskind.
In 2020 richtte hij het studieprogramma Electronic Music Performance op aan het Conservatorium Maastricht.

Begin dit jaar startten Frederik en Pierre met een nieuw project aan het Conservatorium, genaamd The Jazzgarden. Het idee
achter The Jazzgarden, vertelt Frederik, is om muzikanten een online podium te bieden waar ze hun werk aan de buitenwereld
kunnen laten zien en horen in tijden van corona.

Frederik: “Realistically, it’s just another stage to perform on but playing, there will be one thing you enjoy a little bit. Sometimes it
in a time where stages are very rare. And now that the concept is turns out I already wrote that song before.’’
more developed. It just feels like such a nice thing, that will keep “While I always start on the piano, in the end the piano might not
going even when the restrictions loosen.” be even in the song anymore, but this is where it starts for me.’’
Naast de nummers die ontstaan tijdens het spelen van de
Pierre geeft aan dat een andere reden voor het opzetten van piano als een soort ritueel houdt Frederik een grote map bij
The Jazzgarden was om studenten te motiveren om tijdens de met allerlei willekeurig geschreven melodieën. Na een lange
lockdown te blijven oefenen. Voorafgaand aan de pandemie tijd, zelfs soms na een vergeten tijd, luistert hij ze terug. Vaak
waren er genoeg concerten, wedstrijden en andere activitei- besluit hij ermee door te gaan en het af te maken. Wel is het
ten op het Conservatorium, waardoor je als student geprik- belangrijk voor hem om dezelfde emotie die hij ervaarde toen
keld bleef om te repeteren. Op het moment dat dat allemaal hij het schreef opnieuw te kunnen voelen. Op het moment dat
wegvalt, is het moeilijker om als muzikant doelen voor jezelf hij zich niet meer herinnert waarom hij iets schreef en met
te stellen, omdat je minder concreet naar iets toewerkt. welk gevoel erachter gooit hij het weg.
Hierop vroeg ik Frederik en Pierre of zij ooit een onaf num-
Studenten konden auditie doen voor The Jazzgarden door mer, bijvoorbeeld uit zo’n map met ideeën, zouden presente-
middel van het opsturen van hun werk. Het doel van Frederik ren als een af werk.
en Pierre was om een zo breed mogelijk spectrum van muziek Pierre: “I wouldn’t feel like presenting a song that’s not properly
en studenten te creëren. Het liefst zouden ze iedereen een rehearsed to somebody.
podium geven, maar ze zochten specifiek naar muzikanten It’s not what you want people to hear. Like, if you write a song,
en bands die al ‘af’ werk hadden om te laten horen. Af in de you want people to hear what you kind of have in your mind, what
zin van dat er enkel nog repetities nodig waren, alhoewel The you hear in your head. When you present a rehearsal, where you
Jazzgarden zelf geen repetitiepodium is. stop in the middle, the whole experience is interrupted. It’s taking
the listener out of the song. Or when you present an unprepared
Frederik en Pierre vragen dus van hun studenten om ‘af’ werk solo, that’s when people go: ‘What is this?’. That’s why I wouldn’t
te laten zien. Dat riep bij mij de vraag op wat ‘af’ eigenlijk voor present an unfinished song.”
hen betekent? En hoe beginnen zij hun maakproces?
Pierre: “There’s no one specific way to do it for me. I think each Frederik: “I think it's interesting because sometimes we might
piece that I’ve written has a different beginning story. I think for think unfinished work isn't good because it's not the way it is in our
most of them, you know, I was just fooling around with my saxo- heads. But to the public it's just what they get to see at that point
phone and then one day, something pops up. Once you’ve got the and to them it is what it is, they don't know. It's not the same as in
beginning and the idea of it, it’s more like craftsmanship, right? It’s your head, you know.”
like something that you can learn and that you can work on and
that sort of thing. But like really finding the first idea is, I think, not “And I think you can have a certain expectation from yourself or
something you can learn, you don’t have a recipe or something your presentation, but I find it an interesting concept to present
like that for it.” something that's unfinished. You see what people think about
Waar Pierre voornamelijk vanuit improvisatie werkt, houdt something you're insecure about because sometimes it might
Frederik meestal vast aan een routine voor het schrijven van turn out better than when you finish it. I guess there's a difference
een nieuw nummer. Zonder deze houvast is hij bang elke keer between unfinished as in: I've written half of the song or unfinished
opnieuw verstrikt te raken in het opstarten van het proces. as in under-rehearsed. When it’s under-rehearsed… I would not
Frederik: “So for me, I go to my desk and I start playing piano and present something that's not rehearsed enough.”
at some point, I have something I like. Usually after 10 minutes of

Hierin verschillen theater en muziek. Wij kunnen een werk just throw it together with someone else while losing yourself.”
presenteren in de vorm van een moodboard, schets of be-
ginconcept, waarbij de beeldwerking al interessant genoeg Pierre: “I find it difficult. Because it’s always this basic idea that
kan zijn. Daarentegen is een lied vaak maar enkele minuten somebody has to bring, you know? There’s always this first theme,
lang en is er de noodzaak om de hele boog van het nummer or groove. There has to be a starting point and that’s something
te kunnen presenteren, volgens Pierre. Alhoewel het pre- that only one person can come up with. I like my own process
senteren van onaf werk – een half lied, de eerste noten en alone. I wouldn’t be such a fan of co-writing, but doing an arrange-
klanken – niet bepaald zijn voorkeur heeft, is het verkrijgen ment, or a remix, adapt it or something like that, I can see. It’s not
van feedback op onaf werk wel een belangrijk onderdeel in easier.”
Pierres maakproces.
Een van de laatste vragen die ik Frederik en Pierre stelde,
Pierre: “When I listen to my own work with other musicians, I just was of er een specifieke reden is waarom ze muziek schrij-
think: ‘Okay, this thing will never work.’ But some of the musicians ven. Hebben ze een bepaald doel?
might give input. And they are really respected musicians that I’m
playing with. I'm very, very happy to play with them. So you know, I Frederik: “I ask myself that a lot and I think the clearest answer is
respect their opinion.’’ I just want to create emotion in people. All my songs are based on
an emotion on my end. I want to share that and that's really it. If
“Sometimes you’re so much into your piece, to have it heard by people feel something, then I’ve made good music.”
new fresh ears, gives new input. You can get used to some things
in your song that might not work out, and then a new ear like the Pierre: “I’m a big fan of a sort of classical, impressionistic music
band I’m playing with says: ‘What if you do this?’ And you realize where one piece tells a story or draws a portrait of something.
they’re right. That’s also part of the process.” Most of my songs, their title is the name of a place. It could be the
title of a postcard or a photo album. It’s all about a place in my
Verdwaald raken in je eigen werk is haast een vast onderdeel mind, that sort of thing. One of my songs is called ‘Snowy Retreat’
van een maakproces. Je komt op het punt dat je even niet and I imagine this little cabin in the Alps. You know, where you end
verder kan. Je weet dat er iets niet klopt, maar nog niet wat. up after walking up the mountain the whole day. Without knowing
Werk je dan nog verder of gooi je het weg en begin je opnie- the title, somebody could come up with a totally different place in
uw? their mind, when they hear the song. As long as they start imagi-
ning. I mean it probably isn’t a cabin in the mountains, haha! How
Frederik: “Sometimes you have a long work session, it can be specific is that? Having them start imagining and feel like they are
six, seven hours working on one song. And then at the end of it, somewhere else, that’s the main goal for me.”
you just make a bunch of decisions and you have no idea what
you're doing anymore. You’ve lost control over the song and it's Tijdens de afronding van het gesprek haalde Frederik aan
just kind of editing itself. And that's usually when I'm lost. Someti- waarover hij het die dag in de les met zijn studenten over had
mes I know I either must sleep on it a night or let this one rest for gehad: werk is eigenlijk nooit af.
like a week, so I can take a step back. I think it's a gut feeling to
some, just to feel like this song is really going to be good. Then I Frederik: “The work in progress thing… So to me, nothing is ever
just have to keep it together and push this one over the finish line. finished, right? It's always with music, you put something out and
Sometimes like halfway through writing a song, you notice: ‘I'm not then put it on the internet, but it’s always just like a snapshot of
sure if this one will work out and I'm not sure if I can pull this one your current skills at that point. Like a year later, of course, you
off.’ Then I don't know. I finish them anyway but usually the feeling could have done it better. So I think work in progress to me it really
is right. And then you have a bunch of shit songs, floating in the means that at some point, you have to stop blocking yourself and
folder, on your computer that you will never show people because just release the progresses you’ve made.”
you're embarrassed of what you've created. But you keep them,
as a reminder of what not to do.” Pierre: “We are artists: we are work in progress. We keep chan-
ging as well. Of course, we get better, but we also change as
Zowel Frederik als Pierre componeren en maken hun werk artists.”
vrijwel altijd alleen. Maar hoe denken zij over samenwerkin-
gen met andere artiesten? Helpt het hun werkproces vooruit Frederik: “How boring would we be if we would be a finished
of juist niet? product. The development, the progress is the fun thing. The work
is just releasing whatever happened at that moment.”
Frederik: “Before my solo projects I was either in a band or with
other people whom I wrote electronic music with. And at some Je vertelt een verhaal met het werk dat je deelt, geeft Frederik
point, it felt like I was always disappointed in the other person aan. Je deelt wat er op dat moment gebeurt en waar je mee
because they were suddenly getting interested in something else. bezig bent. Het hoeft geen perfect verhaal te zijn, want je
I was pouring a lot of energy into it. So, I decided to figure it out on blijft er altijd aan doorschrijven. Het kan ook beangstigend
my own first and really have something I can get done by myself. zijn, waardoor je het delen van sommige dingen wellicht nog
I feel like I proved that to myself now. I post a lot of stuff online niet aandurft. Maar zowel Frederik als Pierre laten het op zich
and try to get some credit and reach with it. I’m connected with afkomen. Wellicht belanden ze ooit nog in de opera, schrijven
a lot of people that are in a similar situation as I am and some of ze een musical of componeren ze filmmuziek. Maar als ze uit-
them have asked me to work with them to make a track together eindelijk terugkomen bij jazz, is dat ook helemaal oké, zeggen
or a remix for somebody. So, I think the next phase is a bunch of ze. Het verhaal wat je deelt blijft zich altijd ontwikkelen.
collaboration. But you must always keep your own identity and not

PORTRET LUKAS MALZAN 50

LUKAS
MALZAN