หลากหลายแนวคิด เล่ม 4

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวิน

ต่อมา เม่ือวันท่ี ๑๓ พฤศจิกายน ๒๕๓๗ ส�ำนักงานได้จัดงานเลี้ยง
รับรองคณะทนายความจากประเทศต่าง ๆ ซึ่งเป็นมนตรีและเจ้าหน้าท่ี
เนติบัณฑิตยสภาอนิ เตอร์ - แปซฟิ กิ ในการมาประชุมในประเทศไทย

100

101

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวิน

ท้ายท่ีสุดเม่ือปี พ.ศ. ๒๕๓๙ ได้จัดสัมมนาข้ึน ๒ คร้ัง ครั้งแรกเมื่อ
วันท่ี ๑๖ มีนาคม ๒๕๓๙ ในหัวข้อ “ปัญหาท่ีน่าสนใจเก่ียวกับกฎหมาย
บริษัทจ�ำกัด”

102

103

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคิดลนาวนิ

และตอ่ มาในเดอื นเดยี วกนั เมอ่ื วนั ที่ ๒๔ มนี าคม ๒๕๓๙ ไดจ้ ดั สมั มนาใน
หวั ขอ้ “หนา้ ทแ่ี ละความรบั ผดิ ชอบของธนาคารผปู้ ระกอบกจิ การ Private
Banking” ซ่งึ มผี สู้ นใจเข้าร่วมสมั มนาจำ� นวนมากทั้งสองครั้ง

104

ปญั หาของสำ� นกั งาน

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคิดลนาวนิ

การเรม่ิ ตน้ กอ่ ตง้ั สำ� นกั งาน

ไม่ใช่เรื่องง่ายท่ีจะก่อต้ังส�ำนักงานกฎหมายหรือทนายความ เพราะ
ต้องเร่ิมคิดเรื่องสถานที่ท�ำงานว่าจะเป็นรูปแบบการเช่าสถานที่หรือจะเป็น
สถานที่ของตวั เอง
การเชา่ สถานทที่ ำ� สำ� นกั งานมปี ญั หาเรอ่ื งทำ� เล เรอื่ งคา่ เชา่ ความสะดวก
ของลูกความที่จะมาส�ำนักงานโดยไม่เสียเวลามากเกินไป จอดรถสะดวก
ซง่ึ การจะมสี ำ� นกั งานในแนวทางนี้ค่าเช่าค่อนข้างสงู
- ปญั หาสำ� คญั ทส่ี ดุ สำ� หรบั การกอ่ ตงั้ สำ� นกั งานทนายความ
ได้แก่ปัญหาที่ว่าในระยะแรกจะหาลูกความได้หรือไม่ ถ้ามีส�ำนักงาน
แลว้ ไมม่ ีงาน ส�ำนกั งานก็ไปไม่รอด
- การศกึ ษาประวตั ศิ าสตรก์ ารจดั ตง้ั สำ� นกั งานทนายความ
ก่อนการจัดต้ังส�ำนักงานได้มีการศึกษาส�ำนักงานทนายความของ
บรรดาอดีตผู้มีบรรดาศักด์ิระดับ “พระยา” ซ่ึงเป็นการยืนยันว่า “อาชีพ
ทนายความ” ไม่ใช่อาชีพต�่ำตอ้ ย แต่เป็นอาชพี ทม่ี เี กียรติ
ส�ำนักงานทนายความดังกล่าว อาทิ “ส�ำนักงานทนายความพระยา
ปรีดานฤเบศร์” ต้ังขึ้นเม่ือปี พ.ศ. ๒๔๖๗ “ ส�ำนักงานเทพศรีหริศ
ทนายความ ” ของผู้มีบรรดาศักดิ์ระดับ “ พระยา ” รวม ๓ คน ไดแ้ ก่
พระยาเทพวิทุรพหลุ ศรตุ าบดี - พระยาศรวี สิ ารวาจา - พระยาหรศิ จันทร์
ตัง้ ข้ึนเม่ือ พ.ศ. ๒๔๗๗ “ส�ำนกั งานทนายความเสนีย์อรรถการยี ์” ต้งั ข้นึ
ปี พ.ศ. ๒๔๙๒ โดย ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช และพระยาอรรถการีย์นิพนธ์
ท่านทั้งสองเคยด�ำรงต�ำแหน่งสูงถึงนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการ
กระทรวงยตุ ธิ รรมตามล�ำดบั

106

- การกอ่ ตงั้ สำ� นกั กฎหมาย ดร.อกุ ฤษ มงคลนาวนิ
โดยได้รับแนวทางจากบรรดาผู้ใหญ่ท่ีมีบรรดาศักดิ์และบรรดา
ทนายความผใู้ หญท่ ม่ี ชี อื่ เสยี ง โดยเฉพาะคณุ ชมพู อรรถจนิ ดา ซงึ่ เปน็ เสมอื นพี่
ครู และเปน็ ผ้สู นบั สนุนใหเ้ กิดสำ� นักกฎหมาย ดร.อุกฤษ มงคลนาวิน ข้นึ เพอื่
สบื สานปณธิ านของคณุ ชมพทู ม่ี แี นวคดิ ดี ๆ หลายประการเกยี่ วกบั สำ� นกั งาน
ทนายความสมยั ใหม่แต่ไม่มโี อกาสทำ� ให้สำ� เรจ็ ซงึ่ ส�ำนกั กฎหมาย ดร.อุกฤษ
มงคลนาวิน ได้รับแนวคิดมาท�ำจนสำ� เรจ็ เกอื บทง้ั หมด

107

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวิน

- แนวคดิ ทแี่ ปลกใหมข่ องสำ� นกั กฎหมาย ดร.อกุ ฤษ มงคลนาวนิ เปน็ แนวคดิ
ทแี่ ตกตา่ งจากสำ� นกั งานทนายความอนื่ ๆ ทวั่ ไป อาทิ
- หัวหน้าส�ำนักงานไม่ออกว่าความเอง โดยมีเหตุผลส�ำคัญ
ประการแรก ได้แก่ ขณะจัดต้ังส�ำนักกฎหมายยังมีฐานะเป็น
ขา้ ราชการ เป็นอาจารยก์ ฎหมายในมหาวิทยาลยั
- ประการที่สอง ส�ำนักงานรับงานที่ปรึกษาและงานคดีแพ่ง
เป็นหลัก ซ่ึงงานท้ังหมดสามารถด�ำเนินการหรือเตรียมการได้
ภายในส�ำนักงาน โดยหัวหน้าส�ำนักงานพบปะลูกความและ
อธบิ ายใหเ้ ขา้ ใจในเบอ้ื งตน้ วา่ หวั หนา้ สำ� นกั งานจะไมไ่ ปวา่ ความ
ในศาลเอง แต่จะดูแลและควบคุมคดีโดยตลอดตั้งแต่ต้น
โดยการแต่งตั้งทนายความเจ้าของเรื่องและคณะทนายความ
ผู้ร่วมงาน ซึ่งจะต้องศึกษาและท�ำแผนด�ำเนินงานมาเสนอ
ให้หัวหน้าส�ำนักงานพิจารณาซึ่งเรียกว่า “การท�ำแผนคดี”
ต่อจากนั้นจะน�ำเรื่องเข้าท่ีประชุมโดยหัวหน้าส�ำนักงานจะเข้า
เป็นประธานท่ีประชุมทุกคร้ัง เพื่อให้เป็นท่ีเช่ือม่ันแก่ลูกความ
ทนายความและคณะทนายความท่ีได้รับมอบหมายต้องท�ำคดี
เป็นฝ่ายตรงข้ามกับทนายความผู้ใหญ่ที่รับงานและท�ำคดีด้วย
ตัวเองท้ังหมด ซึ่งมักจะขาดความละเอียดรอบคอบเนื่องจาก
งานมากจนล้นมือ ถ้ามีทนายผู้ช่วยและต้องการมอบงานให้
ทำ� แทนลกู ความกไ็ มไ่ วใ้ จ เพราะตกลงกนั ไวว้ า่ หวั หนา้ สำ� นกั งาน
จะท�ำงานด้วยตัวเองโดยเฉพาะการไปว่าความในศาล หรือ
บางเร่ืองลูกความยินยอมพบกับทนายผู้ช่วยแทน เวลาผ่านไป
ระยะหนึ่งทนายผู้ช่วยมักจะหาทางรับงานและท�ำงานตรงกับ
ลูกความโดยไม่ต้องผ่านหัวหน้าส�ำนักงาน และน่ีคือปัญหาที่
ทนายความผใู้ หญต่ อ้ งทำ� งานและออกวา่ ความในศาลดว้ ยตวั เอง
จนสูงอายุ

108

ปัญหาอีกประการหน่ึงคือ ถ้ามีเหตุส�ำคัญเกิดขึ้นกับ
ทนายความในขณะท่ีคดียังไม่เสร็จสิ้นจะมีปัญหามากเพราะ
ไม่มีใครรู้เรื่องทั้งหมด และแม้ว่าจะพอมีทนายอ่ืนมาท�ำแทน
ประเด็นส�ำคัญก็คือ มีการตกลงค่าทนายไว้อย่างไร รับเงินไป
แลว้ เทา่ ไร หรอื รบั ไปหมดแลว้ คงไมม่ ีใครอยากรบั งานต่อ น่คี อื
ค�ำตอบท่ีส�ำนักกฎหมาย ดร.อุกฤษ มงคลนาวินได้แก้ปัญหา
ไว้ล่วงหน้า เพราะเมื่อรับงานแล้ว งานแต่ละเร่ืองมีสารบบ
คุมงาน มีผู้รู้เร่ืองมากกว่าหนึ่งคนและสามารถท�ำงานได้
ตอ่ เน่อื งทันทีโดยไม่ตอ้ งศกึ ษางานใหม่ทง้ั หมด
- การท�ำงานของส�ำนักงานเป็นการท�ำงาน “เป็นทีม” มีการ
แลกเปล่ียนความคิดกันอย่างละเอียดกว้างขวางในท่ีประชุม
ระหวา่ ง “ทนายรนุ่ ใหม่เพื่อสกู้ ับทนายรนุ่ ใหญ”่ โดยถอื หลัก
หลายหัวดกี วา่ หัวเดียว

- ปญั หาตอ่ ไป ไดแ้ ก่ การทำ� อยา่ งไรทจี่ ะใหส้ ำ� นกั งานอยไู่ ด้ โดยสามารถ
รบั ภาระคา่ ใชจ้ า่ ยทคี่ อ่ นขา้ งสงู ไดต้ ลอดระยะเวลา ๔๗ ปี
การอาศัยแต่เพียงค่าธรรมเนียมทนายความท่ีได้จากการเป็นคดีความ
ในศาลท่ีไม่มีความแน่นอน เพราะคดีแต่ละเรื่องโดยทั่วไปใช้เวลานานมาก
และมีวิธีการคิดค่าทนายความกันหลายแบบตามแต่วิธีการของแต่ละคน
และแตล่ ะสำ� นกั งาน ถา้ สำ� นกั งานมคี ดมี ากและเปน็ คดใี หญ่ ๆ คา่ ธรรมเนยี ม
ว่าความจะสูงพอเลี้ยงส�ำนักงานได้ แต่มักเกิดความไม่แน่นอนบ่อย ๆ วิธี
แก้ไขของส�ำนักงานคือ การมี “ลูกความประจ�ำ” ลูกความประเภทน้ีมี
ความละเอยี ดรอบคอบ และเปน็ คนสมยั ใหมท่ ย่ี อมรบั วา่ ในปจั จบุ นั การจะทำ�
“ธุรกรรม” ต่าง ๆ ไม่ควรคิดเองท�ำเอง โดยเฉพาะ “ธรุ กรรม” ท่เี กีย่ วขอ้ ง
กับกฎหมายหลายเร่ืองจ�ำเป็นต้องรับฟังค�ำแนะน�ำจากทนายท่ีปรึกษาจึงมี

109

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคิดลนาวนิ

ความนยิ มทจ่ี ะมนี กั กฎหมายหรอื สำ� นกั งานกฎหมายเปน็ “ทปี่ รกึ ษาประจำ� ”
และจา่ ยเงนิ “คา่ ทป่ี รกึ ษา” เปน็ รายเดอื นหรอื รายปตี ามแตจ่ ะตกลงกนั โดย
ทว่ั ไปการใหค้ ำ� ปรกึ ษาจะครอบคลมุ ทกุ เรอ่ื ง ซง่ึ เปน็ หนา้ ทข่ี องทนายทปี่ รกึ ษา
ผ้รู บั เงินค่าที่ปรกึ ษาประจำ� เป็นผู้รับผดิ ชอบ
แต่เมื่อเกินจากขอบเขตของการเป็นท่ีปรึกษาประจ�ำ เช่นเร่ืองที่มา
ปรึกษากลายเป็นคดีความ มีงานเพิ่มข้ึน เช่น ไปท�ำคดีในศาลบางครั้ง
ต้องเดนิ ทางไปต่างจังหวดั หรอื ตา่ งประเทศข้ึนมา จะต้องคิดค่าว่าความหรือ
คา่ ทำ� คดแี ยกตา่ งหากจาก “ค่าธรรมเนียมประจ�ำ” แลว้ แต่จะตกลงกัน
ด้วยวิธีน้ีส�ำนักกฎหมายจึงสามารถอยู่ได้อย่างราบร่ืนเพราะมี
“ลูกความประจำ� ” พอควร “แต่การทจี่ ะมีลูกความประจำ� ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งงา่ ย
ข้อส�ำคัญการเข้าเป็นลูกความประจ�ำเพราะความเช่ือถือและเชื่อมั่นใน
หัวหน้าสำ� นกั งานและส�ำนักงาน”
- ปญั หาเรอื่ งการคดิ คา่ ธรรมเนยี มทนายความคนไทย โดยทว่ั ไปผมู้ าพบ
ปรกึ ษาโดยมากเปน็ ผทู้ ร่ี จู้ กั คนุ้ เคยกนั มากอ่ น หรอื มผี แู้ นะนำ� มา
การคิดค่าธรรมเนียมทนายความมีปัญหามาก เช่น เสียเวลารับแขก
และใหค้ ำ� ปรกึ ษาแลว้ เกิดความสบายใจ หลังจากการไปปรกึ ษาทนายอื่น ๆ
แล้วแนะน�ำให้ด�ำเนินคดี แต่ที่จริงเรื่องท่ีมาปรึกษาไม่จ�ำเป็นต้องเป็นคดี
ผลที่ไดร้ ับคือ “คำ� ขอบคณุ ” หรืออาจมีของเล็กน้อยมาให้ แตก่ ็เสยี เวลาไป
พอควรและถา้ เรยี กเกบ็ คา่ ทนายความไปสว่ นใหญจ่ ะเกดิ ความรสู้ กึ ไมด่ ี โดย
มกั คิดว่าเรื่องแคน่ ้ที ำ� ไมตอ้ งคิดคา่ ทนายดว้ ย วธิ แี กป้ ัญหาคือ การไมค่ ิดเงิน
จนกวา่ เมอ่ื ไรต้องออกแรงท�ำงาน เชน่ คดคี วามต้องไปศาล มคี ่าใช้จ่าย มีคา่
ทนายความจงึ คดิ เงนิ
ความคิดน้ีแตกต่างกับชาวต่างประเทศซึ่งเป็นชาวยุโรปหรืออเมริกัน
แม้กระทั่งลูกความญ่ีปุ่น ถ้าให้ค�ำปรึกษาแล้วต้องคิดเงินค่าปรึกษาหรือ

110

ค่าทนายความ ถ้าไม่คิดเขาจะรู้สึกไม่สบายใจ โดยรู้สึกเป็นหนี้บุญคุณไป
ตลอด และถ้ามีงานต่อ ๆ ไป เขาก็ไม่กล้ามาหา ดังน้ันถ้าเป็นลูกความ
ชาวต่างประเทศ ควรคิดค่าธรรมเนียมตามมาตรฐานของส�ำนักงาน และ
ตามมาตรฐานสากล เช่นคิดตามเวลาทท่ี ำ� งานหรือคิดเป็นการเหมา เป็นตน้
ซ่ึงเกดิ ความสบายใจทัง้ สองฝ่าย
แนวความคิดเรื่องการจ่ายเงินค่าทนายความส�ำหรับลูกความชาวไทย
มีส่วนท่ีประหลาดแตกต่างกับลูกความชาวต่างประเทศในสาระส�ำคัญกล่าว
คือ “ขี้เหนียวในการจ่ายค่าทนายแม้เป็นไปตามมาตรฐานก็ตาม” แต่
จะไม่ขี้เหนียวในการ “จ่ายค่าว่ิงเต้นคดี” ซึ่งไม่มีมาตรฐานและส่วนใหญ่
เป็นเรื่อง “กินตามน�้ำ” ซ่ึงวิธีการน้ีส�ำนักงานไม่ท�ำโดยเด็ดขาดจนเป็นท่ี
ยอมรบั กันโดยทัว่ ไป
ยง่ิ กวา่ นนั้ เมอ่ื “ลกู ความ” ชำ� ระเงนิ คา่ ธรรมเนยี มให้ “สำ� นกั งานแลว้ ”
ไม่จ�ำเป็นต้องให้รางวัลพิเศษแก่ “ทนายความ” หรือ “คณะทนายความ
เจ้าของเร่ือง” ซ่ึงท�ำงานในนามของส�ำนักงานเรียบร้อยแล้ว การจ่ายเงิน
นอกเหนือจากนี้เป็นเร่ืองไม่จ�ำเป็น ไม่เป็นไปตามกฎของส�ำนักงาน
ทไ่ี ม่ตอ้ งการให้ “ลูกความ” เดือดรอ้ นแม้นเปน็ เร่ืองโดยสมัครใจก็ตาม
อาจเหน็ ไดจ้ ากตวั อยา่ งหนงึ่ ของจดหมายถงึ ลกู ความของ “สำ� นกั งาน”
ท่ขี อคืนเงนิ ทล่ี ูกความมีน�้ำใจชำ� ระใหท้ นายเป็นพเิ ศษ

111



- มารยาทการรบั งานคดหี รอื งานปรกึ ษาของสำ� นกั งาน
ส�ำนักงานถือหลักการส�ำคัญคือ การ “ไม่แย่งคดี” เพราะฉะนั้นเมื่อ
แยกมาตั้งส�ำนักงานเองในปี พ.ศ. ๒๕๑๓ จึงไม่เคยชวนลูกความจาก
ส�ำนักงานคุณชมพูมาเป็นลูกความของส�ำนักงาน โดยมารยาทไม่ควรท�ำ
เพราะเป็นการ “แย่งคดี” แต่จะยอมรับท�ำให้เมื่อเวลาผ่านไปนานพอควร
และมคี ดเี รือ่ งใหม่ไม่เก่ียวกบั เร่ืองเดมิ
มารยาทที่ส�ำคัญอีกประการหน่ึง ได้แก่ การที่มีผู้ต้องการมาเป็น
ลูกความส�ำนักงานท้ัง ๆ ที่มีทนายความอยู่แล้วแต่เกิดไม่เชื่อหรือไม่ไว้ใจ
กรณเี ชน่ นสี้ ำ� นกั งานจะไมร่ บั ทำ� คดใี หโ้ ดยเดด็ ขาด จนกวา่ จะมกี ารตกลงหรอื
มกี ารบอกเลกิ กบั ทนายความเดมิ เสยี กอ่ นจงึ จะรบั เปน็ ลกู ความของสำ� นกั งาน
- การลดบทบาทของสำ� นกั งาน
การลดบทบาทของส�ำนักงาน ไม่ได้หมายความว่า “เลิกส�ำนักงาน”
เพราะส�ำนักงานยังคงด�ำเนินการเป็นปกติ เพียงแต่ลดขนาด ลดจ�ำนวน
ทนายความ เจ้าหน้าท่ี และลดบทบาทใหน้ อ้ ยลง
การลดบทบาททกุ ดา้ น ไดแ้ ก่ การลดจำ� นวนทนายความและเจา้ หนา้ ท่ี
ลง ได้มีการวางแผนการไว้ล่วงหน้าเป็นปีว่าเมื่อมีอายุครบ ๖๐ ปีแล้ว จะ
ด�ำเนินการดังน้ี
• ให้ทนายความผู้ใหญ่ท่ีร่วมงานมาเป็นสิบปีได้แยกย้ายกันไป
กอ่ ตงั้ สำ� นกั งานของตนเอง โดยมกี ารเตรยี มการใหล้ ว่ งหนา้ กลา่ วคอื อนญุ าต
ใหช้ วนทนายความรนุ่ นอ้ งและเจา้ หนา้ ทที่ ที่ ำ� งานรใู้ จกนั อยแู่ ลว้ ใหไ้ ปรว่ มงาน
ดว้ ยได้ถ้าเจา้ ตวั สมัครใจ
• อนญุ าตใหน้ ำ� แฟม้ งานไปทำ� ตอ่ ได้ เพราะเปน็ งานทเ่ี ปน็ เจา้ ของ
เรื่องอยู่แล้ว โดยความตกลงยินยอมของลูกความ จากวิธีน้ีท�ำให้การแยก

113

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคิดลนาวิน

ตัวไปของทนายความอาวุโสเพ่ือก่อตั้งส�ำนักงานใหม่ด�ำเนินไปได้ด้วยความ
ราบรื่นและเป็นท่พี อใจของทกุ ฝา่ ย
• ส�ำนักงานท่ใี หแ้ ยกตัวออกไปล้วนแลว้ แต่ประสบความสำ� เร็จ
เป็นทีน่ ่าพอใจ ทำ� ให้เกิดส�ำนกั งานท่ีมชี ่ือเสียงขนึ้ มาใหม่ ๕ - ๖ ส�ำนักงาน
และรกั ษามาตรฐานของส�ำนักงานไว้ไดด้ ี
• ในด้านตัวบุคคล อดีตทนายความของส�ำนักงานหลายคนได้
ประสบความส�ำเร็จอย่างมาก นอกจากงานสำ� นักงานกฎหมายแล้ว บางคน
ยงั ออกนอกแนวทาง เชน่ เปน็ ผวู้ า่ การการทางพเิ ศษ ซง่ึ เปน็ นกั กฎหมายไมใ่ ช่
วศิ วกร เปน็ ผวู้ า่ การรถไฟฟา้ มหานคร เปน็ ผวู้ า่ การการรถไฟแหง่ ประเทศไทย
เปน็ อาทิ

114

การปฏบิ ตั ติ อ่ ทนายความและเจา้ หนา้ ที่

การปกครองดว้ ยหลกั เมตตาธรรม - แบบครกู บั ศิษย,์ แบบพอ่ กับลูก
สำ� นกั งานใชห้ ลกั การปกครองทนายความและเจา้ หนา้ ทโี่ ดยไมใ่ ชร้ ะบบ
ราชการ แตใ่ ชห้ ลกั งานคอื งาน ตอ้ งมคี วามรบั ผดิ ชอบ ตอ้ งมคี วามซอ่ื สตั ย์
ต่อตนเอง ต่อวชิ าชีพ และตอ่ สำ� นักงาน
ถ้ามกี ารทำ� ผดิ จะเรียกมาอบรมและใหโ้ อกาสแก้ตวั แต่จะไม่มคี รงั้ ที่ ๓
และโดยหลักการเมอื่ ออกไปแล้วจะไม่รับกลับมาท�ำงานอกี
ตลอดเวลา ๔๗ ปขี องส�ำนักงาน ไม่เคยสง่ั ไลใ่ ครออกจากงาน
ทนายความและเจ้าหน้าท่ีจะให้ความเคารพผมและท่านผู้หญิงมณฑินี
มงคลนาวนิ ประหนงึ่ เปน็ ญาตผิ ใู้ หญ่ มกั ขอใหเ้ ปน็ ประธานในพธิ มี งคลสมรส
เม่ือมีลูกก็ขอให้ตั้งชื่อให้ บางคนขอให้หาฤกษ์ดีในการปลูกบ้านให้ รวมท้ัง
การเป็นประธานในการวางเสาเอก ซงึ่ โดยทว่ั ไปกเ็ จรญิ รุง่ เรอื งดี

การใหส้ วสั ดกิ ารแกท่ นายความและเจา้ หนา้ ท่ี

โดยทสี่ ำ� นกั งานเหน็ ความสำ� คญั ในเรอื่ งปจั จยั สำ� คญั ในชวี ติ ๔ ประการ

ได้แก่ บา้ น อาหาร เครื่องนงุ่ หม่ ยารักษาโรค (ปจั จุบันเพ่มิ การศกึ ษาเข้ามา
ดว้ ย)
- สำ� นกั งานจงึ จดั ให้มโี ครงการทีอ่ ยอู่ าศยั รวม ๒ โครงการ
โครงการแรก ได้แก่ โครงการซอยศูนย์วจิ ัย ถนนเพชรบุรีตัดใหม่

โครงการท่ี ๒ ได้แก่ โครงการถนนร่มเกลา้

นอกจากนนั้ ยงั สนบั สนนุ การกยู้ มื เงนิ ธนาคารเพอื่ ซอ้ื บา้ นทอ่ี ยอู่ าศยั ดว้ ย

115

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวนิ

- ในด้านการศึกษา ได้สนับสนุนค่าเล่าเรียนบุตรของทนายความ
และเจ้าหน้าที่ทุกคน ที่พิเศษกว่าน้ีคือได้ให้ทุนไปศึกษาต่อในต่างประเทศ
บางคนจบปริญญาเอกและใหท้ นุ ในการเข้ารว่ มประชมุ ตา่ งประเทศ เปน็ ตน้
ผ้ทู ีจ่ ะพูดถึงเรือ่ งเหลา่ นีไ้ ด้ดีที่สุด ได้แก่ ทนายความและเจ้าหนา้ ทที่ ่ไี ด้
รับสวสั ดิการ ไดเ้ ลา่ เรือ่ งเหล่านี้ไวใ้ นบันทกึ “ความทรงจำ� ท่มี ีต่อสำ� นักงาน”
ในท้ายเล่มนี้

116

ปฏทิ นิ ประจำ� ปีของสำ� นกั งาน

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคิดลนาวิน

สำ� นกั งานจดั กจิ กรรมเพอื่ ทนายความ เจา้ หนา้ ทแ่ี ละครอบครวั เปน็
ประจำ� โดยเฉพาะงานวนั ปใี หม่ นอกนน้ั ยงั มกี ารแขง่ ขนั กฬี าภายในระหวา่ ง
ทนายความ เจ้าหน้าที่ บางครั้งมีบุคคลส�ำคัญจากภายนอกมาร่วมการ
แขง่ ขนั เพอ่ื เชอ่ื มไมตรกี นั ดว้ ยการประชมุ ทนายความ
มีการประชุมทนายความเป็นประจ�ำทุกสัปดาห์ เป็นการประชุมวาง
แนวทางคดีท่ีส�ำนักงานรับท�ำ โดยการร่วมท�ำงานเป็น “ทีม” และทุกคน
ต้องเตรียมคดอี ยา่ งดี ต้อง “ไม่ชุ่ย” โดยทุกคนตอ้ งมีแฟ้มงานมาดว้ ย ไมใ่ ช่
การเขา้ ร่วมประชมุ มอื เปล่า

118

ในการประชุมทุกคร้ัง หัวหน้าส�ำนักงานจะซักถามงานที่ผ่านมาใน
สัปดาห์ทแ่ี ลว้ ว่าแต่ละคนมคี วามคบื หน้าอยา่ งไร มีการแจ้งรายงานลูกความ
แล้วหรอื ไม่
การรายงานลกู ความใหก้ ระท�ำทนั ที อาจจะดว้ ยทางโทรศพั ท์ เพราะถา้
เป็นกรณีไปศาล ลูกความไมไ่ ด้ไปด้วย จะรอฟังผลดว้ ยความกระวนกระวาย
จึงต้องรีบรายงานในโอกาสแรกที่ท�ำได้ จากนั้นต้องรีบท�ำรายงานเป็น
ลายลักษณอ์ กั ษรในรปู แบบรายงานฉบบั ท่ี ๑ และตอ่ ไปเรอ่ื ย ๆ

119

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวนิ

หลังจากนน้ั ทนายแตล่ ะคนมีเร่ืองที่ต้องการนำ� เสนอก็ใหเ้ สนอได้ เชน่
เสนองานท่ีรับมาใหม่ พร้อมแผนด�ำเนินคดีเพื่อทดสอบว่ามีความเข้าใจใน
ขอ้ เท็จจริงและขอ้ กฎหมายถกู ต้องหรอื ไม่ เม่ือท่ีประชุมไดช้ ว่ ยกนั พจิ ารณา
และสรุปโดยหัวหน้าส�ำนักงานพรอ้ มค�ำแนะนำ� แล้วจงึ ใหด้ ำ� เนนิ การต่อไป

120

เลยี้ งสงั สรรคท์ นายและเจา้ หนา้ ทป่ี ระจำ� เดอื น

121

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวิน

นับเป็นประเพณีที่ดีที่ทนายความและเจ้าหน้าท่ีซึ่งมีจ�ำนวนมาก

หลายสิบคน จนไม่มโี อกาสพบปะกันเป็นประจ�ำ ได้มีโอกาสพบปะสงั สรรค์
และรับประทานอาหารร่วมกัน โดยมีหัวหน้าส�ำนักงานร่วมงานด้วยทุกคร้ัง
ท�ำใหบ้ รรยากาศของส�ำนกั งานมคี วามสนิทสนม ค้นุ เคย และมีความสามคั คี
อยา่ งดยี ิ่ง

122

การประชมุ ประจำ� ปี

123

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวนิ

กิจกรรมส�ำคัญและเป็นวันที่รอคอยของบรรดาทนายความและ

เจ้าหน้าที่ ได้แก่ วันที่มีการประชุมประจ�ำปี โดยมีการสรุปการท�ำงาน
ผลงานและทิศทางส�ำนักงานในปีต่อ ๆ ไป มีการแจกเงินรางวัล (โบนัส)
ไมเ่ คยขาด ข้ึนอยกู่ บั รายได้ของสำ� นกั งาน

124

งานเลยี้ งสงั สรรคป์ ใี หม่
จัดเป็นประจำ� ทุกปี เปน็ วนั ที่บรรดาเด็ก ๆ บตุ รหลานทนายความและ

เจ้าหน้าที่รอคอย เพราะมีการจับสลากของขวัญปีใหม่ด้วย เด็ก ๆ เหล่านี้
เติบโตข้ึนเป็นผู้ใหญ่หมดแล้ว บรรดาผู้ใหญ่ในขณะนั้นสังขารก็ร่วงโรย
ไปตามวยั วันปใี หม่เปน็ ความทรงจ�ำท่ดี แี ละพดู ถงึ กนั อยเู่ สมอจนทุกวนั น้ี

125

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวนิ

อวยพรวนั ปใี หม่

126

ภาพลา่ สดุ อดีตทนายความเขา้ ขอพรวนั ปใี หม่ ณ บ้านฤดีรมย์
เมือ่ วนั ที่ ๑๕ ธนั วาคม ๒๕๕๙

การอวยพรในวนั ปใี หม่ เปน็ กจิ กรรมทส่ี ำ� คญั ของสำ� นกั งานอกี กจิ กรรม
หนง่ึ ซงึ่ นอกจากทนายและเจา้ หนา้ ทป่ี ระจำ� แลว้ อดตี ทนายความซงึ่ ออกจาก
ส�ำนักงานไปนานแลว้ ก็ยังคงมาอวยพรปใี หมเ่ ปน็ ประเพณี

127

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวนิ

วนั สงกรานตป์ ระจำ� ปี

วันสงกรานต์ของทุกปี จะมีการรดน�้ำขอพร โดยทนายความและ
เจ้าหน้าท่ี หลงั จากนนั้ จะเป็นการรับประทานอาหารร่วมกัน

128

วนั รพี

129

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวิน

วันรพี (วันที่ ๗ สิงหาคมของทุกปี) ทนายทุกคนจะถวายบังคม

และสักการะพระรูป พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์
กรมหลวงราชบรุ ดี ิเรกฤทธิ์ ณ หอ้ งสมดุ ส�ำนักงาน (ปจั จบุ นั ไดย้ ้ายพระรปู
ไปประดิษฐานที่คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ช้ัน ๔ อาคาร
เทพทวาราวด)ี

130

การแขง่ ขนั กฬี าภายในสำ� นกั งาน

เมอ่ื วนั ท่ี ๓ เมษายน ๒๕๒๙ ขณะทผ่ี มด�ำรงต�ำแหนง่ ประธานรฐั สภา

ได้มกี ารพบปะสังสรรค์และมกี ารเลน่ กีฬารว่ มกนั โดยในวันดังกล่าว พลเอก
อาทติ ย์ กำ� ลงั เอก ผบู้ ญั ชาการทหารบกและผบู้ ญั ชาการทหารสงู สดุ ใหเ้ กยี รติ
มาเยยี่ มสำ� นกั งานและรว่ มเลน่ แบดมนิ ตนั ทสี่ นามแบดมนิ ตนั ส�ำนกั งาน ถงึ แม้
ไมใ่ ชส่ นามมาตรฐาน แตก่ ใ็ หค้ วามสนกุ สนานและเปน็ การเชอ่ื มความสามคั คี
อย่างดีย่ิง นอกจากนั้นยังมีการแข่งขันแบดมินตันระหว่างรัฐสภากับ
หนว่ ยงานตา่ งๆอาทิการบนิ ไทยโดยกรรมการผจู้ ดั การใหญแ่ ละรองกรรมการ
ผู้จัดการใหญท่ ่สี นามโปโลคลบั ดว้ ย

131

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคิดลนาวนิ

สำ� นักงานสุขุมวิท ซอย ๕ ออกแบบไวใ้ ห้ดา้ นหลงั อาคารหลงั ๑ เปน็

ลานจอดรถได้เกอื บ ๓๐ คัน เมือ่ ไดเ้ วลาเลิกงาน ลานจอดรถกจ็ ะแบง่ สนาม
เป็นสนามแบดมนิ ตนั ๒ สนาม บางวันจะมีผู้ใหญห่ ลายทา่ นมาร่วมเล่นดว้ ย
เป็นการออกก�ำลังและเช่อื มมิตรภาพทด่ี ีมาก เมือ่ วนั ท่ี ๓ เมษายน ๒๕๒๙

132

โครงการสารานกุ รมกฎหมายแพง่ และพาณชิ ย์

สารานกุ รมกฎหมายแพง่ และพาณชิ ย์ หนงึ่ ชดุ มี ๕ เลม่ จดั พมิ พ์
อย่างดี พร้อมด้วยปกชนิดพิเศษ ซ่ึงกรรมการและเลขานุการขอสั่งตรง
จากประเทศฝรงั่ เศส ซงึ่ ราคาสงู แตส่ ะดวกในการใชง้ านและการเพม่ิ เตมิ
เอกสารฉบบั ใหม่

เป็นความฝันอันสูงสุดของส�ำนักกฎหมาย โดยเฉพาะอาจารย์ทาง
กฎหมายและบรรดานักวิชาการกฎหมายท่ีต้องการจัดท�ำ “สารานุกรม
กฎหมาย” ใหเ้ ปน็ มาตรฐานและสามารถน�ำมาใชอ้ า้ งองิ ได้
สารานกุ รมกฎหมายทค่ี วรด�ำเนินการทส่ี �ำคัญทีส่ ดุ และควรด�ำเนนิ การ
เป็นอันดับแรก น่าจะได้แก่ สารานุกรมกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ซึ่งเป็น
หมวดที่ใหญ่และส�ำคัญที่สุด รองลงมาน่าจะได้แก่ สารานุกรมกฎหมาย
อาญา สารานุกรมกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง และสารานกุ รมกฎหมาย
วิธีพจิ ารณาความอาญา
บรรดาอาจารย์กฎหมายและนักกฎหมายผู้ใหญ่คนส�ำคัญได้มีความ
พยายาม และริเริ่มด�ำเนินการตามแนวทางดังกล่าว แต่ท�ำได้เพียงขั้นต้น
เท่านน้ั ยงั ไม่สำ� เร็จสมบรู ณพ์ อทจ่ี ะเผยแพร่ได้
จนกระทง่ั พ.ศ. ๒๕๓๕ ผมจงึ ไดแ้ ตง่ ตง้ั คณะกรรมการจดั ทำ� สารานกุ รม
กฎหมายแพง่ และพาณชิ ยข์ น้ึ คณะหนงึ่ จำ� นวน ๓๕ คน โดยมผี มเปน็ ประธาน
กรรมการกิตติมศักด์ิ คณะกรรมการประกอบด้วยนักกฎหมายท่ีส�ำเร็จ

135

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคิดลนาวิน

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั ภูมิพลอดลุ ยเดช มพี ระมหากรณุ าธิคณุ
โปรดเกล้าฯ ใหเ้ ขา้ เฝา้ รับพระราชทานนำ�้ สงั ข์ในโอกาสท่ผี มมีอายคุ รบ ๕ รอบ

ณ พระตำ� หนกั จิตรลดารโหฐาน เม่ือวนั ท่ี ๙ มีนาคม ๒๕๓๗
ในโอกาสน้ี ได้ทลู เกล้าฯ ถวายสารานกุ รมกฎหมายแพง่ และพาณชิ ย์
ชดุ ท่ีหนงึ่ แด่พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อย่หู ัวภมู ิพลอดุลยเดชอกี ด้วย
ได้มพี ระราชกระแสรบั ส่งั ถงึ การจดั ทำ� สารานุกรมกฎหมายแพง่ น้ี

ด้วยความสนพระราชหฤทัยเปน็ อย่างมาก

136

การศึกษาจากคณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และท้ังหมดเป็น
ลกู ศิษย์ของผม ยกเว้น ศาสตราจารย์ ดร.วิษณุ เครอื งาม ซง่ึ จบนิติศาสตร์
จากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ แต่ได้เข้ามาร่วมงานในฐานะเป็นอาจารย์ใน
คณะนติ ศิ าสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั แตเ่ รม่ิ ตน้ จากการชกั ชวนของผม
ซ่งึ เป็นคณบดคี ณะนติ ศิ าสตรใ์ นขณะนน้ั
บุคคลส�ำคัญในการจัดท�ำสารานุกรมกฎหมายชุดน้ี ได้แก่
ศาสตราจารย์ ดร.บวรศกั ด์ิ อวุ รรณโณ ซง่ึ ทำ� หนา้ ทกี่ รรมการและเลขานกุ าร
มีผู้ช่วยเลขานุการคนหนึ่ง ได้แก่ นายมานิตย์ จุมปา นิสิตชั้นปีท่ี ๔
คณะนติ ิศาสตร์ ซ่งึ ปจั จุบนั เป็นอาจารย์ประจ�ำคณะนติ ิศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์
มหาวิทยาลยั ในตำ� แหน่ง “รองศาสตราจารย์”
เป็นท่ีน่าสังเกตว่า กรรมการทุกคนล้วนแต่เป็นนักกฎหมายที่ประสบ
ความส�ำเร็จในอาชีพทุกคน เช่น ได้ด�ำรงต�ำแหน่งคณบดีคณะนิติศาสตร์
จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ถึง ๕ คน เปน็ “ราชบัณฑติ ” หนึ่งคน เปน็ อยั การ
สูงสดุ เปน็ รองอัยการสูงสดุ เปน็ ตุลาการศาลรฐั ธรรมนูญ เปน็ รองผ้วู ่าการ
ธนาคารแหง่ ประเทศไทย และกรรมการอน่ื ๆ ทกุ คนไดด้ ำ� รงตำ� แหน่งระดบั
สูงในวงการส�ำคัญ ๆ ของประเทศทุกคน
การท�ำงานเป็นเรื่องส�ำคญั และละเอียดอ่อน เมือ่ ประชุมก�ำหนดหวั ขอ้
เร่ืองและบุคคลผู้รับผิดชอบในการเขียนแล้ว เมื่อเขียนเสร็จต้องน�ำมาเสนอ
ในที่ประชุมใหญ่คณะกรรมการ ซ่ึงมีผมท�ำหน้าท่ีเป็นประธานการประชุม
ในวันอาทิตย์ทุกอาทิตย์ ตลอดเวลาเกือบสองปี จนในท่ีสุด ต�ำราชุดนี้ได้
ผ่านการพิจารณาของคณะกรรมการจัดท�ำสารานุกรมกฎหมายแพ่งและ
พาณิชย์ และจัดพิมพ์เน่ืองในโอกาสท่ีผมมีอายุครบ ๕ รอบเม่ือวันที่ ๑๐
มีนาคม ๒๕๓๗

137

หลากอหกุ ลฤาษยแนมวงคคิดลนาวนิ

วันที่ ๑๑ มีนาคม ๒๕๓๗ เปน็ วันท่เี ปน็ มงคลสูงสุดในชีวติ ของผมอกี

วันหนึ่ง คือสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี อัญเชิญ
แจกันดอกไม้พระราชทานของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จ
พระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ มาพระราชทานเน่ืองในโอกาสวันเกิด
ครบ ๕ รอบ และเสวยพระกระยาหารค่�ำตามท่ีเราทั้งสองขอพระราชทาน
เชิญเสดจ็ ณ บา้ นซอยรว่ มฤดี
โอกาสนี้ ได้ทูลเกล้าฯ ถวายสารานุกรมกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
หนึง่ ชดุ รวม ๕ เลม่ ในฐานะทที่ รงเป็นนกั การศกึ ษา ทรงสนพระราชหฤทยั
สารานกุ รมฯ ชดุ นเ้ี ปน็ อยา่ งมาก ทรงใชเ้ วลาพอสมควรในการทอดพระเนตร
และมพี ระราชด�ำรสั ถามด้วยความสนพระราชหฤทัย

138

ทลู เกลา้ ฯ ถวายสารานกุ รมกฎหมายแพง่ และพาณชิ ย์
แดส่ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี

139

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคิดลนาวิน

การประชมุ โครงการสารานกุ รมกฎหมายแพง่ และพาณชิ ย์

การประชุมคณะกรรมการทุกสัปดาห์ (ทุกวันอาทิตย์) โดยผมเป็น
ประธานที่ประชุม โดยทุกคร้ังเจ้าของผู้เขียนบทความจะน�ำเสนอบทความ
เพอื่ ใหท้ ่ปี ระชมุ ร่วมแสดงความคดิ เหน็ และสรปุ ผลโดยประธานทีป่ ระชมุ

140

งานเลยี้ งสงั สรรคป์ ใี หมค่ ณะทำ� งานโครงการสารานกุ รม

141

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคดิ ลนาวิน

งานแถลงขา่ วการจดั ทำ� สารานกุ รมกฎหมายแพง่ และพาณชิ ย์
วนั ท่ี ๑๕ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๓๗

142

โครงการสารานกุ รมกฎหมายแพง่ และพาณชิ ยช์ ดุ แรกเรม่ิ ทำ� งาน
พ.ศ. ๒๕๓๕ โดยความรว่ มมอื ของบรรดาศษิ ยท์ ม่ี ชี อ่ื เสยี งรวม ๓๕ คน

143

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคิดลนาวิน

วันเปดิ ตวั สารานกุ รมกฎหมายฯ เม่อื วนั ท่ี ๑๐ มีนาคม ๒๕๓๗
อายุครบ ๕ รอบ (๖๐ ป)ี

144

รายชือ่ ทนายความทเี่ คยท�ำงาน
และฝกึ งานทีส่ �ำนกั งาน

รายชแดอ่ืลรทะ.ฝนอสกึกุาำ� งยฤนาคษักนวกทมาฎีส่มงหคำ�ทมนลเ่ี าคักนยยงาทาวนำ�ินงาน

ภาพถา่ ยคณะทนายความและเจ้าห
ที่บริเวณลานหนา้ อาคา

หน้าท่ีวนั ครบรอบ ๒๕ ปี พ.ศ. ๒๕๓๘
ารส�ำ นกั งาน สขุ ุมวทิ ซอย ๕

หลากอหุกลฤาษยแนมวงคคิดลนาวิน

รายชอ่ื ทนายความที่เคยทำ� งาน
และฝึกงาน (บางสว่ น)

148