VKLE 114

Cassapanca
Savonarola stoel

Dante stoel

51

Sedia
Sgabello

Tafels

52

Kleredrag
Stomacher
Dekoratiewe driehoekige kledingstuk wat die voorste kant van die
vrou se rok toemaak.

Ruff

Chemise (onderrok)

53

Doublet
Styfpassende middel lengte jas wat mouloos of invou moue

gehaad het met ‘n kort peplum

Cassock
lang los baaidjie tot op heupe

54

Trunk Hose and canions
Broeke wat se pype tot by knieë rek. Ventians is pofbroeke wat

onder die knie vasmaak met knope.

Hosiery en cklocks

Codpiece

55

Siersnitte
Oorjas

Jas met geen moue en soms met pels uirgevoer

56

Rococo : 1650 - 1800

Argitektuur
 Chinoiseries
17de en 18de eeuse Westerse styl van interieur ontwerp, meubels,
pottebakkery, tekstiele, en tuin ontwerp wat denkbeeldige
Europese interpretasies van Chinese style verteenwoordig. In die
eerste dekades van die 17de eeu, Engels en Italiaans, en later
ander vakmanne begin om vrylik op die dekoratiewe vorms wat
op kaste, porselein gereedskap, en borduurwerk ingevoer uit
China. Chinoiserie, wat hoofsaaklik gebruik word in samewerking
met barok en rococo style, het uitgebreide verguldsel en lakken
ingesluit. Dit het baie blou en wit, asimmetriese vorms, ontwrigtings
van ortodokse perspektief en Oosterse figure en motiewe. Die styl
– met sy lig en asimmetrie en die willekeur van baie van die
motiewe – ook in die beeldende kuns.
 Lit Des Repos
‘n Rus bank met ʼn dubbele rug.

57

 Manchettes
Dit is die arm lening wat opgestop is van ʼn stoel.

 Table de Chevat
Die tafel wat langsaan die bed van die Rococo bed gestaan het.

Dit het oor die kenmerkende Rococo kenmerke beskik soos die
goud-detail en die sagte kleure, sowel as die pote en
versieringsmotiewe van die tydperk.

 Bergere
Dit is ʼn Franse leunstoel met hout rame en het ʼn oorgetrekte
sitplek en rugleuning. Dit het gewild geword in 17de eeu Frankryk
onder die adel, en dit was dikwels gemaak van okkerneut of
beukenhout, dit was ook altyd oorgetrek met jacquard kant.
Oorspronklik was dit vir die gaste sitkamer gebruik, en dit het nooit

58

ʼn vaste plek in die huis gehad nie, maar is eerder rond geskuif,
afhangende van die sosiale geleentheid.

 Table de Coiffer
Dit is die tafel wat die spieël bevat het, die vrou het dit gebruik om

reg te kry en dit het in die kamer gestaan. Dit het al die vrou se
skoonheidsprodukte bevat, dit het oor die kenmerkende Rococo

styl bevat.

59

 Voyeuse
Hulle is gebruik deur manlike toeskouers van kaart speletjies wat
wydsbeen sou sit terwyl hul arms op die opgestopte bo spoor rus.

Aangesien hierdie stoele onvanpas was vir vrouens, is ’n laer
variant van die stoel, die voyeuse a genoux, vir hulle om op te

kniel ontwerp.

 Table a Jeux
‘n Tafel wat slegs gebruik is deur die mans wanneer hulle speletjies
gespeel het op die tafel, die tafel beskik oor bv. ʼn laaitjie om die
kaarte te hou of ander funksies te verrig. Die tafel was nie te groot

nie en die spelers het om die tafel gesit wanneer hulle gespeel
het.

60

 Semanier
‘n Lang, smal laaikas, gewoonlik met sewe laaie, dit is as berging

vir die week se voorraad van onderklere, hemde ens.

 Toile de Jouy
‘n 18de eeuse Franse skilderagtige patroon gewoonlik op katoen,
linne, of sy in een kleur op ʼn ligte agtergrond gedruk. ʼn Soort van

gedrukte kaliko met kenmerkende blomme, figure, of landskap
ontwerpe op die ligte agtergrond.

 Chippendale
Verskillende style van meubel modes in die derde kwartaal van

die 18de eeu. Die eerste styl van die meubels in Engeland is
vernoem na ʼn skrynwerker eerder as ʼn monarch, hy was die
mees bekend naam in geskiedenis van die Engelse meubels op ʼn

61

tyd wanneer sodanige vakmanskap op sy hoogte punt was.
Chippendale het baie gebruik gemaak van die Cabriole been.
Die Chippendale-styl word dikwels beskryf as ʼn verengelsde tipe
Rococo, en Rococo is een van die style wat Chippendale insluit,

saam met Goties en Chinese. Rococo Chippendale meubels
vertoon dikwels Franse invloed, met stoele gebaseer op Louis XV
ontwerpe, maar is gewoonlik minder blufferig. Die ‘ribbonback’
stoel met ʼn breë sitplek en Amor se boog styl rug is miskien die

mees bekende Chippendale ontwerp.

Gotiese Chippendale meubels is gekenmerk deur S-vormige
kurwe en wys boë in die rug van stoele, terwyl Gotiese boekrakke
is driehoekig aan die bokant en het hout steunpunte gehad om
die glas op te hou. Chinese Chippendale skeppings het dikwels

kaste en rakke ingesluit, en het tipies die pagoda style beskik.
Chippendale meubels het baie waarde en kwaliteit aangeheg
aan hulle, dit is van goeie kwaliteit hout gemaak en dit het baie

goeie versierings.

62

Rococo Kleding
 Marquise

‘n Vrou wat die rang van marquis kan hou in haar eie reg. Dit is
ook ʼn vrou of weduwee van die marquis. ʼn Vrou van middel rang

in die adel van die Europese lande anders as die Verenigde
Nasies.

 Robe a la polonaise
Die polonaise rok is die eerste keer in die 1770’s in die mode
gewys. Dit was ʼn styl van toga met ʼn noupassende lyfie en die

agterkant van die romp het in drie afsonderlike afdelings
versamel, dit het ʼn opgeblaasste onderrok gehad. Meeste van
die tyd het die rok rye klein ringe in die romp toegewerk gehad,
en deur die middel het daar ʼn koord geloop. Alternatiewe het
linte ingesluit wat dekoratiewe boë tot gevolg gehad het. Ander

gevalle het ingesluit dat die romp in plek gehou is deur
eenvoudige lyne toe te werk na die binneste middellyf van die

rok. Dit het nie veel van die robe a la Francais verskil nie.

63

 Watteauplooie
Plooie vernoem na die skilder Jean-Antoine Watteau, die plooie

strek vanaf die agterste nek lyn af tot op die grond, dit is drie
groot plooie. Watteau het dikwels vrouens geskilder wat rokke

gedra het wat hierdie plooie bevat het.

 Cassaquin
Dit is ʼn baadjie wat kort is van lengte, dit val oor die middel-heup,

maar nog steeds met ʼn klokrok en plooie op die rug. Dit het ʼn
ingeboude rug, soos die robe a l’anglaise, en besit of besit nie
nate by die middellyf nie. Dit het ¾ of vol moue en sluit in onder
meer ʼn stomacher. ʼn Kenmerk kan ook die kant versierings wees.

64

 Panier
Struktuur van metaal, rottang, draad, hout hoepels het die dames

se rokke aan beide kant by heup-vlak uitgebrei. Die grootte het
verskil van 3-4 duim tot 20 duim.

 Robe a la l’Anglais
Die silhoeët, wat bestaan uit ʼn tregtervormige borsbeeld voed in
wye vierkantige rompe, is geïnspireer deur die Spaanse ontwerpe

van die vorige eeu en toegelaat vir uitgestrekte bedrae van
tekstiele met delikate Rococo kromlynige versierings. Die wye
rompe, wat dikwels oop was aan die voorkant, het ʼn hoogs

versierde onderrok blootgestel, is deur paniers geskep uit
opstopping en hoepels van verskillende materiaal soos rottang,
balein of metaal. Dit is bekend vir die skoonheid van die tekstiele

en die noukeurige pas van die lyf.

65

 Robe a la Francais
Dit is afgelei van die los dames huisjas die sacque rok van die
vorige deel van die eeu, wat plooie op die skouers aan die voor-
en agterkant gehad het. Die silhoeët, wat uit ʼn tregtervormige
borsbeeld voed in wye vierkantige rompe, is geïnspireer deur die
Spaanse ontwerpe van die vorige eeu en toegelaat vir uitgestreke
bydrae van tekstiele met delikate Rococo kromlynige versiering.
Die wye rompe, wat dikwels oop was aan die voorkant het ʼn
hoogs versierde onderrok blootgestel, is deur paniers geskep uit
opstoppings en hoepels van verskillende materiaal soos rottang,
balein of metaal. Dit is bekend vir die skoonheid van die tekstiele,
die sny van die rug, die boks plooie en romp versierings, bekend
as robings, wat oneindelose verbeelding en verskeidenheid

getoon het.

Rococo Pruike

66

67

 Ramilliespruik

Pruik wat gebruik is deur die weermag en later vir burgerlike
gebruik aangeneem is, dit het lang gevlegte hare gehad en is
vasgebind met ʼn swart ling boog by die agterkant van die nek en
aan die einde, dit is vernoem na die Hertog van Marlborough se

oorwinning by die Slag van Ramillies in België.

 Allongepruik

‘n Allongepruik was ʼn lang en groot krullerige pruik wat mans
gedra het. Allonge is Frans vir ‘uitbreiding’ of ‘toevoegings’. Die
pruik gaan oor die skouers tot by die bors. Van die middel paadjie
val dit na beide kante in krulle. Die materiaal het afgehang van
die gehalte en prys van die pruik, dit was of mense hare of diere

68

hare gewees. Alle natuurlike haar kleure is gebruik, sowel as
poeiermelk, wit of grys. Dikwels was die hare onder die pruik kort of

afgeskeer.

 Kompanjepruik
‘n Pruik wat slegs gedra is wanneer die mans getrek of gereis het,
dit het ʼn gedraaide lok aan beide kante gehad en het gekrul oor
die voorkop. Dit was ontwerp vir die weermag met kort krulle aan

die kant en agter.

 Gebinde pruik
Hare is na agter vasgemaak in ʼn haarstert vasgemaak met een
swart lint struk in die nek, dit is van swart sy materiaal gemaak.

 Sakpruik
‘n Pruik waar die hare in ʼn klein swart sy sakkie agter in die nek
vasgemaak is, dit was gewild in die 18de eeu. Dit het die los punte

van die hare bevat.

 Polkapruik
‘n Kort pruik met kort krulle. Dit is by meer informele geleenthede
gedra, die hare het in ʼn rol agter in die nek geëindig, die krulle

was soms meer gekroes as gekrul gewees.

69

Neoklassieke Tydperk : 1770 – 1830

Dit was die era van Marie Antoinette en koning Louis XVI. Hulle het
gereeld duur partytjies gehaad en Marie Antoinette het
buitensporige rokke en haarstyle gedra.
Argitektuur

Geboue het suiwer griekse en romeinse vorms bevat maar die
interieur was ryklik versier. Sagte pastelkleure was gebruik in dekor

en baie geometriese en reguitlyn vorms was gebruik. Teen die
mure was daar baie spieëls geplaas om lig van buite af na binne

te reflekteer. Boiseries was baie gewild en die meubels in die
vertrek het gewoontlik die selfde kleur gehaad.

70

Meubels

Was gewoontlik lig, vroulik en delikaat maar steeds gemaklik.
Meubels was gewoontlik wit of grys geverf en die pote was

gegroef en gedraai.Mahoniehout en ebbehout was ook
gewoontlik gebruik en die meubels het by die argitektuur

gepas.Ruglening was reghoekig, ovaal of vierkantig.
Hepplewhite

Dit was ornamentele meubels met kurwes om reguitlyne te versag.
Okkerneut hout was gebruik en sommige meubels was verguld.
Motiewe was vase, blomme en vere en versierings was geverfde
motiewe. Die bekleedsel was gemaak van sy en satyn of leer en
linne.

71

Sheraton
Meubels was kleiner en fyner as Hepplewhite en dit was geverf.

Motiewe was drapering en lang vase en vir versiering was
venering en porselein gebruik. Stoele het reghoekige ruglenings
gehaad met gedraaide pote en die bekleedsel was gemaak van
gestreepde damask. Die bene van die meubels was gewoontlik
reguit en die pote was reghoekig en gegraaf. Die meubels het

gewoontlik meer as een tiepe hout gebruik en hout soos
satinwood en mahonie was gebruik en vir versiering was
tulipwood en rosewood gebruik. Sheraton meubels is oor die

algemeen baie sag, fyn en delikaat.

Klere
Vrouens se rokke het vanaf n hoepel na ‘n boesel verander met ‘n
laë halslyn om die kropduif effek te gee. Vrouens het groot hoede

gedra en die gainsborough hoed was gewild onder die vrouens
en dit was ‘n hoed wat groot en versierd was met volstruis vere.

72

Vrouens het hul hare modieus gemaak met haarspelde, en
fantastiese hoofbedekkings soos seilskepe of ‘n tuin met blomme.

Fraanse revolusie : 1889
Na Marie Antoinette en koning Louis XIV onthoof was en die paleis

verniettig was, het als eenvoudig geword. Geen duur materiale,
pruike, hoepels of eksotiese haarstyle was toegelaat nie as ‘n
persoon modieus wou wees sou hulle die doodstraf kry.

73

Keiser Tydperk : 1804 – 1815

Napoleon Bonaparte het as militêre aanvoerder groot opgang
gemaak en in 1804 het die Franse senaat hom as keiser gekies,
maar hy het homself gekroon asook sy vrou, Josephine. Hulle het
‘n groot invloed op die kunste gehad. Napoleon het homself as ‘n
moderne Caesar gesien en is sterk deur Antieke Rome geïnspireer.
Hy het die kunste gebruik om homself te eer. Die styl het nie ‘n
natuurlike ontwikkeling gehad nie maar is van bo af gedikteer.

1804-1815 (1840)
Argitektuur

Hierdie keiserlike styl was meer op meubels van toepassing, maar
tydens die revolusie is baie plekke verwoes en baie restourasie

moes plaasvind. Percier en Fontaine, twee staatsargitekte het die
styl bepaal.

Vertrekke was oor die algemeen groter as die van Lodewyk XV se
tydperk. Dié vertrekke was vierkantig en het soms geëindig in

halfsirkels. Mure was geverf, geplak of met tekstiele oorgetrek wat
dan met spykers en tossels afgewerk is. Sommige mure het
geverfde fries rande gehad. Kroonlyste was soms verguld.
Plafonne was plat met ‘n ster of ‘n roset in die middel. Pilare,

pilasters en kariatides is by vensters, deure en kaggels gebruik.
Vensters is ryklik versier met gordyne, valle, tossels en frille.

74

Vloere is van swart en wit marmerblokke gemaak en onbedek
gelaat. Parketvloere was ook algemeen bekend. Helder kleure

soos rooi, groen, blou en rooipers is vir die interieur gebruik.

MEUBELS
Algemene eienskappe van die meubels was dat dit swaar, baie
groot met strak kurwes en monumentale proporsies bevat het. Die

meubelstukke was simmetries en eenvormig in voorkoms.
Mahoniehout is tot 1810 gebruik waarna Eike, Elm en Berkehout

gebruik is. Houtlym was in konstruksie gebruik in plaas van
houtspye. Ornamentasie het uit inlegwerk, vlak kerfwerk of
vergulding bestaan. Veral die krulkurwe is gebruik en geen

omlystings nie.
Motiewe het die volgende ingesluit: Die letter N, militêre simbole,

eikeblare met ‘n lint gebind, Egiptiese simbole soos palmblare,
sfinkse, klassieke simbole soos die horing van oorvloed, arabesk en

vase.
Stoelpote het na buite uitgekrul soos die Griekse klismos en het
eenvoudige klouvoete gehad. Wit marmer is deur gekleurde
marmer, malagaiet en mosaïek vervang. Min nuwe vorms het
verskyn, behalwe vir die sleebed en die boekrakke met glasdeure.

75

Napoleon kleredrag
Napoleon Bonaparte bring ʼn einde aan genoemde ekstreme
modes. ‘n Deftiger uitrusting is nou mode, met keil, nekdoek, jas
met lapelle, onderbaadjie bietjie langer, kniebroek en stewels.
Hofskoene met sykouse word saans gedra. Die hare word nie

meer gepoeier nie.

76

Einde 18de eeu is daar ‘n eenvoudige, standaard uitrusting vir
mans en vroue.

Die negentiende eeu
Dames

Die dames het nog nooit so min klere gedra nie. Die rok wat
gedra word was ‘n ligte nagrok-tipe wat tot by die enkels gehang
het, met ‘n lae halslyn en ‘n hoë lyfie. Valletjies kom weer in mode.

Liefde vir stolas, oorspronklike van Cashmere, word essensieel.
Die Cashmere Stola : Frankryk se sy industrie het radikaal

verminder en Napoleon het dit probeer red deur ‘n wet in te stel

77

dat beide mans en vrouens klere moet dra wat in Frankryk
geproduseer is en van hulle materiale geproduseer is. Die stola, en
in sy verlengde vorm, is in ‘n aantal verskillende maniere gedra. Dit
hang oor die skouer, dit kan ook geknoop word om die voorkant,

dit kan oor die bors getrek word of selfs om die kop soos ‘n
tulband. Dit is ‘n warm bekomstigheid vir ‘n baadjie en vul ‘n
uitrusting aan. Die Cashmere stola het ‘n belangrike rol in die
Paryse bourgeois en die hoë samelewing gespeel, dit was dikwels

van ma na dogter in families oorgedra.

±1820 Keerpunt in damesmodes (ook by mans).

Die rok wat gedra word om die lyfie is normale hoogte, die korset
word selfs stywer ingeryg.

78

Die korset is terug, selfs vir klein dogtertjies! Die romp word wyer en
die moue pof. Later word nog ’n deurskynende mou bo—oor die

bestaande moue gedra. Daar word valle onderaan die romp
gesien.

Na 1830 word moue meer gepof en staan bekend as die
skaapboudmou.

Hoede wat gedra word : Tulbande en tuis musse word baie wyer.
Die hoede self kry wye rande en word versier met massas

blomme, linte en vere. Later word die hoede ook teater toe
gedra.

Hare: Baie uitspattig gerangskik - krulle op voorkop, ’n chignon
agter in nek. Kunshare word bygevoeg vir die aand, versier met

blomme, vere, kamme, spelde in hare ens.
Rokke word effe korter, moue al hoe wyer - lyfie kry breedte-effek

met baie lae halse.
Wye, plat kraag (Pelerien) bedek skouers.
Pelisse: Dit is die vrou se tipiese kleed wat sy buite gedra het.
Afhangende van die modes van daai tyd, was die pelisse
styfpassend en goed gesny, die pelisse moes styfpassend gewees
het om die materiaal wat nie gepas was vir die weer toe te kon
maak. Daarom het hulle geneig om baie modieus te wees en die
reëls van die Empire rok te volg. Die historiese verwysings is in die
opgeblase moue en die militêre invloede van die gevlegte trim.
Die Empire silhoeët is geredelik geïdentifiseer met sy oorsprong in
die Chiton. Daar was verskeie interpretasies van die rok maar niks
het so naby gekom soos die van die vierkantige panier rompe van
die 18de eeu en die koniese hoepel kledingstukke van die 19de
eeu. Die styl is tot die 1820’s volhou totdat die middellyf stadig
gesak het en die rompe meer uitgeklok het.

79

Jas met enorme moue en baie mantels, vir buite
Bykomstighede: retikule, moffies, waaiers, ruikers, parasol. Baie

juwele.
Bicorne: Dit was ‘n hoed wat gedra is in die 1780’s. Die hoed het
‘n rand gehad wat opwaarts voor en agter gedraai het, dit het
die kroon heeltemal weggesteek. Dit was deel van die drag van

die Europese weermag.

Mans 1800 — 1840
Styfpassende klere is modieus - die sogenaamde ‘Dandies” en

George Brummel — tydperk.
Dandy-klere was glad nie uitspattig of luuks nie. Daar is geen

borduurwerk op die klere nie, dit sit net styfpassend.
Jas – gewone stof, voorpante van romp weggesny en die lengte is

knielengte. Kraag met lapelle of sjaal kraag staan agter op.
Onderbaadjie – kort, vierkantig gesny, boonste knope oop om

hempval te wys. Styf passend.

80

Styfpassende kniebroek wat in stewels pas, maar saans hofskoene
met sykouse tot by knie. Langbroeke met taamlike nou pype,
eindig net bokant enkels.
Nekversierings wel oordadig en opvallend.
Hempskraag staan regop, punte soms verby wange,

Halsdoek - dikwels ’n cravat, of net ’n serp wat om en om die nek
gedraai word.

Hoede: Keil vir dag drag. Bicorne vir saans (ander arm gedra).
Haarstyle: Titus wat beteken kort en deurmekaar.
Wandelstaf is baie modieus.

81

Victorian Era

Faktore wat ‘n invloed gehad het op die Victoriaanse Era se styl :
Spoorverbindings
Industriële revolusie
Staal
Massa produksie

The Great Exhibition en die Crystal Palace

82

Argitektuur
William Morris het groot rol gespeel
Phillip Webb het die ‘Red House’ begin
Die plan van die huis was nie normaal nie maar was prakties

Interieur
Nuwe vertrekke bv. Rookkamer, biljartkamer, glashuis ens.

Baie groot vertrekke met hoë plafonne.
Blomme of geometries patrone muurpapier wat ingevoer was
Baie versierings soos skilderye, potplante en ander bykomstighede

bv. Borde teen mure
Houtvloere was luuks en gepoleerde

Sash window

83

Fluweel gordyne
Bedrukte katoen

Brass rings
Mahogony rods
Baie helder kleure wat deur sintetiese kleurstowwe veroorsaak was
Spieël vuurherde
Smee-yster vir traliewerk op balkonne en trapreëlings

Meubels
Baie belangrik rol gespeel in historiese style
Nuwe tegnologie het ontstaan soos smee-yster, gelamineerde

hout, papier mâché ens
Meubels was groot en swaar, oordadig opgestop
Donkerhout soos mahogonie, eike en roos hout was gebruik vir

meeste meubels
Versierings op meubels was soos inleg- en verfwerk

Motiewe: Klassieke, Rococo, Goties
Afwerkings op meubels: vernis, verf of verguld

84

Tipiese meubels:
Stoele:

Ballon rugstoel

Rugleunings opgestop met knope
• Weense kafeestoeltjie Thonet – Duitse Kabinetmaker
• Coil spring – gemaklike dik gestoffeerde (overstuffed)

meubels
Beddens:
Koperbeddens

Nuwe materiale:
O.a. klavier van papier mâché

85

Kleredrag:
Vrouens

Minder flambojant
Dowwe kleure – donkergroen, bruin
Vrouens moet niks doen nie, was gesien as ‘n status simbool.
Moes breekbaar, klein en fyn voorkom. Hulle kon geen
aktiwiteite doen nie. Corset was te styf, hulle sou flouword

Rokke :
lank, baie onderrokke, soms klein boesel, baie bedekkend
Skoene was ballerina styl. Sonder hakke, oor enkels vasgeryg.

Aandrokke het lae hales gehad

Bonnet:

86

Krae was Bertha-kraag styl. Dit was versier met kant, lint en
valletjies

Materiale wat hulle graag gebruik gemaak het van was sy en
fluweel

Crinolene Dress (1859-1900):
Eers van perdehare gemaak

Toe word staal ondek en die crinolene rok word van ligte staal
hoepels wat kan buig gemaak

Dit was baie ligter en bene van die dames kom vrylik beweeg
Hulle het lang linnebroeke (pantaloons) met kant onderom gedra

Hulle het stewels gedra want hul enkels mag nie gewys het nie.

87

Amelia bloomer:
Fiets- en perdry modes

Klere het weer luukser geword, rompe het meer onderrokke by
gekry om dit wyer te maak
Crinolene:

Stewels:

88

Charles worth :
1868 alle volligheid agter – halwe crinolene

Sleep en Crinolene verdewyn
Na 1870 het rokke weer verander en kry ‘n aparte lyfie en romp :

prinsesstyl
Na 1875 kom die boesel terug. En staan bekend as die Lantry-

boesel:

Die rokke was glad oor die heupe. Die rokke wat deur die dag
gedra was ger hoë halse gehad met ‘n valletjie of kant. Die
moue was pof en die romp was klokvormig met ‘n lang sleep

89

Die modes vir sporte soos fietsry en perdry was bekend as
bloomers of knickerbocksers. Dit was ‘n verdeelde romp of

gdetaileerder pakke vir dames.
In die aande het dames handskoene en waaiers as

bykomstighede gehad .
Mans:

Mans het jasse gedra in die oggende.
Frock coats:

As hul meer degftiger wou aantrek het hulle oorjasse
(Chesteefield) gedra

Korter baadjies, stywe broeke met bandjie om die voet, met ‘n
onderbaadjie.

90

Suid-Afrikaanse Argitektuur en Meubels

In 1652 na Jan van Riebeeck in die Kaap aangekom het om die
verversingstasie te stig vir skepe wat op ellendige lang vaartreise

was om nuwe kos en water voorraad op te tel. Het dit die
aanvang van ʼn totale nuwe en unieke boustyl en leefwyse
gehaad wat die Kaap viraltyd sou verander. Met al die skepe wat
daar kom stop het, was daar vele invloede op die nuut gevormde
Kaapse kultuur vanaf veral Europa. Daar was baie vakmanne wat

vanaf Europa verhuis het na die Kaap, weens politieke
omstandighede in hul eie land. Hulle het dus ʼn direkte invloed op

die meubels en argitektuur gehad. Daar was ook baie ander
verskillende bydraende faktore wat tot die ontwikkeling van die

Suid-Afrikaanse boustyl. Die klimaat en die weerpatrone het ʼn
groot invloed gehad op die boustyl van die huise, bv. die

aanhoudende winter reën en die erge Kaapse winde het die
dakvorm beïnvloed en veroorsaak dat daar sekere maatreëls in
plek gesit is om die dakke ens. te beskerm. Die inheemse kulture
het ook ʼn groot invloed op die ontwikkeling van die nuwe Kaap-
hollandse kultuur gehad, in die opsig van die tipe primitiewe huise
waarin die mense gebly het toe hulle net hier aangekom het, bv.

die Hartebeeshuis en die Byekorfhuis.

In die begin het hulle in eenvoudige grasdak-/rietdakhuise met wit
gekalkde (‘whitewhashed’) mure gebly. Dit was vierkantige

strukture met twee vertrekke en ʼn houtpaal raamwerk met mure
en vloere van modder,klei en beesmis. Hulle het soms ook die

vloere versier met mosaïek gemaak van perskepitte wat dan later
poleer is vir afwerking. Later soos hulle meer geld gekry het is daar

ekstra vertrekke aan die huise aangebou bv. ʼn voorkamer,
agterkamer en hoofslaapkamer. Die vloere is ook dan later
oorgedoen met geelhout om ʼn warmer gevoel in die huis te skep
en ʼn status van welvaart mee te voer. Gewels was ook dan in die
latere stadiums ʼn groot sosiale simbool wat tot die huise bygevoeg

is.

91

ARGITEKTUUR:

Verskillende Tydperke in ontwikkeling:

Pionierstydperk (1838-1848):

Die Voortrekkers het na die Transvaal, Vrystaat en Natal getrek,
waar hulle in primitiewe tydelike strukture gebly het soos die
Hartebeeshuis (houtraamwerk wat bedek is met gras en riete
ens.), Kapstylhuis (twee lang rye pale geplant, waarna die
toppunte dan aanmekaar vas gebind is en die struktuur toe

gemaak is met gras biesies ens.) en die Byekorfhut (klippe wat in
sirkels in lae gepak word totdat dit by die toppunt bymekaar kom

en dan gepleister word met modder, klei en beesmis ens.

Republikeinse Tydperk (1848-1890):

Die inwoners se huise word nou meer permanent en die boere
vestig hulself nou op plase, daar het toe dorpe uit hierdie vestiging
onstaan waar die mense begin saamtrek het. Daar kan duidelike

verskille tussen dorps- en plaashuise waargeneem word, nl.
dorpshuise het vensterrame, deure en vloere van ingevoerde hout

uit Amerika gehad. Terwyl plaashuise misvloere en mosaïek
perskepit vloere gehad het.

Die grondplan van die huise het die voorhuis in die middel gehad
met slaapkamers aan elke kant, dit het dan gelei na die eetkamer

en die kombuis met die kombuis en die spens. Daar was ook ʼn
stoep wat voor die hele lengte van die huis geloop het, in

sommige gevalle tot reg rondom die huis. Die stoep het die wit
gekalkte mure teen modder spatsels beskerm as dit reën. Karoo

huise het nou plat dakke gehad, maar die vertrekke aan die
binnekant se plafonne was baie hoog om die huis koel te hou. Die

voorste muur en die symure is hoër as die dak gebou om dit te
beskerm teen sterk winde. Die mure was ook wit gekalk, Die

deure, vensters en stoep was simmetries op die lang kaal fasade
geplaas.

92

Victoriaanse tydperk:

Dorpshuise is beïnvloed deur Victoriaanse en Gotiese elemente.
Die huise is van rooi bakstene gebou met ʼn stoep. Sommiges van
die huise het begin sinkplaat dakke kry – dit was die sinkplaat styl

genoem - daar is tot heel huise van sinkplaat opgerig. Die
stoepkamer woning het behels dat in ʼn reghoekige huis twee

puntgewels uitgebou is en dan verbind is met ʼn stoep.

Edwardiaanse tydperk (1900-1920):

Huise het ʼn meer formele wit gepleisterde voorkoms gehad. Hout
vensterrame en deure was aan die orde van die dag en het

begin om sosiale status aan te dui. Gewels wat simmetries geplaas
is het ook begin om grootendeels ʼn wyse van versiering te word.
Daar was drie tipes gewels, Neo-Tudor, Beau Arts en Neokaaps-
Hollands. Skuifvensters is vervang met swaaivensters. Die
tradisionele style het begin wegval en plek maak vir nuwe

tegnieke en die gebruik van nuwe materiale. Mense het ook meer
hul individuele styl op hul huise toepas.

Kaaps-Hollandse Plaashuise:

Die huise het hul eie unieke karakter, met wit gekalkte mure (die
kalk is meestal van seeskulpe gekry en later is kalksteen gebruik)
en kontrasterende donker riet dakke wat van plaaslike rietgras of
riete gebou is. Later van tyd het daar ook gewels as versierende
element by die huise by gekom. Die versiering op die gewels was

op elke huis uniek en daar kon ‘n paar details van elke gewel
afgelei geword het, bv. die ouderdom van die huis: hoe meer
eenvoudig die gewel, hoe ouer is die huis gewees, daar is eers in

latere jare van meer oorbodige versierings motiewe gebruik
gemaak.

93

Die vloerplan van die Kaaps-Hollandse huise was ook ‘n uiterste
belangrike element wat die huis hul unieke karakter gegee het. Dit
het ook goed soos sosiale status ens aangedui. Die gewels het ook

dikwels met die rietdakke oorvleul om dit te beskerm teen die
kaapse-winde. Die letter-van-die-alfabetplan is gebruik om die

vloerplanne te beskryf. Daar was hoofsaaklik drie soorte
vloerplanne naamlik die H-vormige, U-vormige en T-vormige
vloerplanne. Die vorms het ontstaan as gevolg van die huise se
mure wat nie te veel dak gewig kon hanteer nie, omdat hulle van
ongebakte bakstene, klei en muurshoop gebruik gemaak het om

mee te bou weens beperkte hulpbronne.

Die H-vorm se ontwikkeling kan toegestaan word aan die invloed
van die neo-klassieke boukuns toe die Kaap nog oorwegend in
die Barok boukuns was. Dit het baie ooreenkomste met die neo-
klassieke styl terwyl dit steeds die sy-vleuel karakter behou het.

Nog ‘n unieke kenmerk van die H-vorm was die deurganklike uitsig
vanaf die voordeur, deur die hele huis tot by die agter deur uit,

om sodoende ‘n gevoel van ruimte te skep en om die tuin en die
huis aaneengeskakel om die buitenste natuur na die binnekant

van die huis te betrek.

Die U-vorm het onstaan as daar syvleuls na agter aan die oudste
gedeelte van die huis aangebou is om meer ruimte te skep.

94

Die T-vormwas meestal op plase gebou, omdat daar onbeperkte
bou ruimte was, vir as daar latere uitbreidings sou nodig wees dan

het die vorm verander na die H-vorm. Die dorpshuis was op
relatiewe klein spasies gebou is was meestal in die meer
onbekende L-vorm.

Gewels:

Een van die mees herkenbare karaktereienskappe aan ‘n Kaaps-
Hollands plaashuis is die gewels. Elke Kaaps-Hollandse gebou het
sy eie unieke gewel wat spesifieke elemente bevat het soos die

datum van konstruksie, unieke dekoratiewe versierings en die
gesentraliseerde ligging van die gewel op die huis. Dit is meestal
deur die Maleise vakmanne geskep en dit kan waargeneem word
weens die nie-Europese versierings motiewe. Soos die finansiële

welvaart van die Kaap verbeter en gegroei het, het die
kompleksiteit en die kwaliteit van die materiale wat gebruik is ook

vernader en verbeter. Dit is juis daarom dat die gewel later die
finansiële status en die sosiale klas van die inwoners van die huis
kon voorstel. Die ouderdom van die huis kan ook deur die gewel

weerspieël word, deur te kyk na die kompleksiteit van die
versierings motiewe, hoe meer eenvoudig dit is hoe ouer is die huis

en anders om.

Daar was hoofsaaklik drie tipes gewel naamlik die
Soldergewel/Skaapboudgewel wat bo die voordeur gebou is voor

die solder (ekstra kamer vir meer berging spasie) en die Holbol
gewel/ konveks-konkaaf gewel wat dan in die Barok-blomgewel

en die Rococo-blomgewel in verdeel het en laastens was daar
die Neo-Klassieke gewel.

95

Inheemse boukuns:

Die inheemse inwoners van Suid-Afrika het ook in aanraking
gekom met verskillende invloede van die setelaars uit Europa,
daarvolgens het hul ook aan hul eie tradisionele woningsboukuns
verander weens hul aanraking met die nuwe Europese/ Westerse

boukuns. Hulle het sodoende hul rou kleimure en grasdakke
vervang met reghoekige steun huise met sinkplaat dakke. Die
reghoekige mure wat by die Westerse boustyl aangeneem is het

groter moontlikhede aan hul reeds bestaande tradisionele
gepleisterdemure met patrone op gebied. Die muurversierings

wat meestal deur die Tswanas in die Vrystaat en Noordwes
gebruik word, word “ditema” genoem wat geploegde land
beteken. Daar is ook op nat klei van die mure patrone met
stokkies in getrek en dit is dan gelos om droog te word, as die son
teen verskillende hoeke daarop inval lyk dit asof die patrone
beweeg en ‘lewe kry’ . Ander patrone wat hulle ook gebruik is die
chevron, reghoek, diamant, driehoek en parallelle reguit lyne en
golwende lyne. Hulle het kleur aan hul ontwerpe gegee deur
middel van gekleurde grond en daar is ook verskillende kleure
klippies as versiering gebruik. Daar is streng tradisies verbonde
aan die hut plasings wat in streng hiërargiese volgorde geplaas
moes word. Die kookarea was ook ‘n afsonderlike gedeelte wat in
‘n “afgeskermde gras/-riet binneplaas” wat bekend was as ‘n
“lelapa”. Die ronde kleihut met die kegelvormige grasdak waar
die dak oor die mure gesteek het, het aan die res van Suid-Afrika
ontwikkel tot die bekende rondawel. Klippe is ook gebruik om dik

kraalmure vir hul veë krale te bou.

96

MEUBELS:
Die Kaapse meubels reflekteer die meubels wat in Europa gebruik

is dit is net baie meer eenvoudige afstammelinge van die
Europese meubels. Dit meubels is swaar en lomp, terwyl die kaste
baie groot is en van waardige materiale gemaak is. Alle detail is in
oorvloed deur die bekwame vakmanne wat in Europese tradisie

geskool is bygevoeg, Daar is niks wat teveel moeite was nie en
hulle het hier in Suid-Afrika hul eie kunsvorm met hul meubel
skeppings ontgin. Tog bly dit steeds stylvol sonder om lomp te
wees.
Stoele:
Bugermeesterstoel:

Het ‘n sirkelvormige sitvlak met ses kabriool pote, wat verbind is
met dubbel rekstutte. Die ruglening is halfsirkelvormig wat effens
na buite uitleun met vier vertikale stutte en twee horisontale stutte.
Daar word ook dekoratiewe medaljons tussen die vertikale stutte

as versiering gebruik.

Hoekstoel:
Baie dieselfde as die burgermeesterstoel, het die hoekstoel vier
pote waarvan die een poot ‘n versierde kabrioolpoot is en die
ander drie net elegante knuppelpote is. Daar is een stel rekstutte
en ‘n vierkantige sitvlak van gevlegde rottang met ‘n geronde
punt na voor. Die twee sye is opgebou in die kort ruglening in.

97

Hoërugstoel:
Die raamwerk van die ruglening en die voorkant van die sitvlak is

met ‘n skulpontwerp versier en bevat ook ivoorinlegwerk. Die
raamwerk van die ruglening, sentrale rugstut, die van die sitplek
en die voorpote is alles gevorm uit subtiele kurwes. Die voorpote is
kabriool-vormig met ‘n bal-en-klou-poot, die knie is versier met
skulpontwerpe. Die agterpote is effens na buite gekurf en eindig in

‘n knuppelafwerking. Die stoel se sitvlak is gestoffeer.
Ander variasies is wanneer die sitvlak reghoekig is en die
boogpote nie versierings op die knieë het nie en soms eindig die
poot in ‘n knuppelafwerking, in plaas van die bal-en-klou-poot.
Die ruglening kan ook minder versier wees, wanneer die vlamme
van die hout pragtig in die sentrale rugstut voorkom. Die sitvlak

word soms met plat rottang afgewerk.

Halfsirkelvormige baliestoel met armlenings:
Die ruglening, kante en sitvlak bestaan uit gespande plat rottang
en soms word die kante oopgelaat. Die voorkant van die sitvlak,

ruglening, armlenings en pote is almal van gevormde hout
gemaak. Waar die ruglening net effens hoër as die armlenings is
en daar ‘n gekurfde/reguit balkie net bokant die sitvlak voorkom.

Die pote is afgewerk in elegante knuppelpote. Die versiering/
vorm van die stoel se voorskootjie is nooit uitspattig nie.

98

Vurkrugstoel:
Die stoel is ‘n eetkamerstoel met ‘n plat rottang gespande
reghoekige sitvlak. Alle lyne van die stoel is reguit. Die ruglening
het die Sheraton balke net bo die sitvlak met ‘n uitgensyde
sentrale rugstut wat soos ‘n vurk lyk. Die pote is in die vorm van die

Marlborough-poot.

Tolletjiestoel:
Die stoel het ook ander name soos die ‘speekbeenstoel’ en die

‘spilrugstoel’. Die pote en ruglenings is alles op ‘n draaibank
gedraai wat dan ‘n ligte en elegante voorkoms aan die stoel
verleen. Die voorpote is bokant die sitvlak verleng om ‘n kussing
wat op die riempies sitvlak geplaas word vas te hou. Daar word

ook dubbele rekstutte tussen die pote geplaas.

Tulbach-stoel:
Die stoel het ‘n ovaal vormige rottang rugpaneel, met elegante

hout kerf werk en spitsversiering bo-aan die rug. Die pote is
gedraai met die voorpote wat verleng is om hoër as die sitvlak te
wees. Daar is ook spantukke wat loodreg met die grond die pote

stewig hou.

99

Rusbanke:
Die rusbanke het dieselfde eienskappe as die stoele en lyk asof
daar vier stoele aanmekaar vas gesit is, maar daar is net twee
armlenings aan die buitekante van die rusbanke. Lang en fyn
afgewerkte rekstutte van kant na kant verbind die drie stutte van
die voor- en agterpote. Somtyds as die rusbank vyf stelle pote het

is daar geen rekstutte nie. Die pote van die rusbanke is almal
vierkantig en soms fyn afgewerk in ‘n Marlborough-tipe poot wat
aan al vier kante gegroef is. Terwyl die stutte tussen die rugstutte

soos klein pilaartjies lyk.

Tafels:
Daar is twee soorte tafels: groot- en kleintafels. Die groter tafels is
gewoonlik die afslaan tipe en dit wil voorkom of hulle met spesiale

geleenthede aanmekaar geskroef kon word om meer plek te
maak vir meer gaste. Apart kon die tafels dan los in verskillende
vertrekke in die huis gebruik word. Die kleiner tafels het gekurfde
reghoekige blaaie gehad. Die blad is ook soms ingeleg met ‘n
sentrale reghoek van ‘n ligter hout. Die reghoekige kas waarop

die blad rus se onderste rand is baie ook in verskillende vorms
gekurf. Die pote het soms teen die kas dood geloop of soms
deurgegaan tot teen die blad van die tafel. Daar was ook dikwels

‘n laaitjie in een van die sye van die kas.

100