Książka 4
Nauczyciela
Materiały dydaktyczne do historii
SZKOŁA PODSTAWOWA Materiały pomocne
w przygotowaniu ciekawych
i wartościowych lekcji:
• rozkład materiału,
• wymagania na poszczególne
oceny,
• scenariusze lekcji z kartami
pracy,
• testy podsumowujące
z odpowiedziami.
Materiały dydaktyczne są dostępne
w wersji elektronicznej w portalu
BRAND na I stronę podręcznika
Tomasz Maćkowski
Bogumiła Olszewska
Wiesława Surdyk-Fertsch
Książka
Nauczyciela
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO HISTORII
DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Książka Nauczyciela została przygotowana do podręcznika Wczoraj i dziś 4 o numerze
ewidencyjnym w wykazie MEN: 877/1/2017, rok dopuszczenia 2017.
Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz
udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich
treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.
Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2017
ISBN 978-83-267-3214-0
Redakcja merytoryczna: Tomasz Bach. Współpraca redakcyjna: Magdalena Zimerman.
Redakcja językowa: Aleksandra Bednarska, Justyna Dobrowolska. Nadzór artystyczny: Kaia Juszczak.
Opieka graficzna: Ewa Kaletyn. Projekt okładki: Maciej Galiński, Wojtek Urbanek.
Projekt graficzny: Wojtek Urbanek, Małgorzata Gregorczyk.
Opracowanie graficzne: Sławomir Włodarczyk, Klaudia Jarocka.
Ilustracje: Elżbieta Buczkowska, Marta Długokęcka, Daniel Rudnicki. Mapy: Zespół kartograficzny NE.
Fotoserwis: Paulina Łukaszewska. Realizacja projektu graficznego: Mateusz Wysiecki, Mariusz Trzaskalski.
Zdjęcia pochodzą ze zbiorów:
Archiwum Nowej Ery s. 38, 71 (ks. Kordecki, Zamojski), 74 (Czarniecki, Kościuszko); BE&W/Stanisław Fitak s. 71 (Wybicki); East News/Danuta Łomaczewska s. 74 (Traugutt); Forum/Piotr Mecik s. 71 (Dąbrowski);
Gallo Images Poland/GettyImages/Imagno s. 74 (Sobieski); Shutterstock s. 54, 57.
Nowa Era Sp. z o.o.
Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl, tel. 801 88 10 10
Druk i oprawa: DRUK - SERWIS Sp. z o.o. Ciechanów
Wprowadzenie Dodatkowe materiały,
m.in. odpowiedzi do zeszytu
Szanowni Państwo! ćwiczeń oraz listy zasobów
Książka Nauczyciela do podręcznika Wczoraj i dziś 4 wraz z materia- znajdujących się
łami zamieszczonymi na stronie internetowej www.dlanauczyciela.pl w Multibooku i na stronie
wydawnictwa Nowa Era to przewodnik metodyczny przygotowany docwiczenia.pl,
zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej. Zawiera on są dostępne w portalu
materiały ułatwiające pracę dydaktyczną: rozkład materiału, wy-
magania na poszczególne oceny, scenariusze lekcji z kartami pracy
i testy podsumowujące z odpowiedziami. Na stronie internetowej
www.dlanauczyciela.pl znajdą Państwo dodatkowe materiały,
m.in. program nauczania i odpowiedzi do zeszytu ćwiczeń.
S ptirseści
1 Rozkład materiału 4
8
W prezentowanym rozkładzie materiału – zintegrowanym z programem 16
nauczania i w pełni dostosowanym do podręcznika – zawarto odniesienia 16
do podstawy programowej i podano liczbę godzin przeznaczonych 18
na omówienie poszczególnych tematów. 19
21
2 Wymagania na poszczególne oceny 22
Wymagania na poszczególne oceny zawierają szczegółowe wykazy wia-
domości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po omówieniu
poszczególnych lekcji z podręcznika Wczoraj i dziś 4. Jest niezastąpiony
przy obiektywnej ocenie postępów ucznia w nauce.
3 Scenariusze lekcji i karty pracy
Rozdział zawiera propozycje realizacji wybranych zagadnień i tematów
z podręcznika Wczoraj i dziś 4 z wykorzystaniem różnych metod i technik
aktywizujących, których zadaniem jest pobudzenie możliwości intelek-
tualnych oraz aktywności ucznia. Dołączono do nich karty pracy oraz
dodatkowe materiały dla nauczyciela do wykorzystania podczas zajęć.
Rozdział I – Z historią na Ty
Scenariusz „Mieszkamy w Polsce” ...............................................................
Karta pracy „Mieszkamy w Polsce”...............................................................
Scenariusz „Czas w historii”..........................................................................
Karta pracy „Czas w historii”........................................................................
Scenariusz „Czytamy mapę i plan”...............................................................
Rozdział II – Od Piastów do Jagiellonów 24
28
Scenariusz „Mieszko I i chrzest Polski”........................................................ 31
Scenariusz „Polska Kazimierza Wielkiego”.................................................. 32
Karta pracy „Polska Kazimierza Wielkiego”................................................ 34
Scenariusz „Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska”............................... 35
Karta pracy „1. Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska”......................... 36
Karta pracy „2. Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska”......................... 38
39
Rozdział III – Wojny i upadek Rzeczypospolitej 41
43
Scenariusz „XVII wiek – stulecie wojen” ..................................................... 44
Karta pracy „XVII wiek – stulecie wojen” ................................................... 46
Scenariusz „Tadeusz Kościuszko na czele powstania” ................................ 47
Scenariusz „Maria Skłodowska-Curie – polska noblistka” ......................... 49
Karta pracy „Maria Skłodowska-Curie – polska noblistka” ....................... 50
52
Rozdział IV – Ku współczesnej Polsce
Scenariusz „Józef Piłsudski i niepodległa Polska” ......................................
Karta pracy „Józef Piłsudski i niepodległa Polska” ....................................
Scenariusz „Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni” ..............................
Karta pracy „Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni” ............................
Scenariusz „Solidarność” i jej bohaterowie ..................................................
Karta pracy „Solidarność” i jej bohaterowie ................................................
4 Testy podsumowujące i klucze odpowiedzi 53
60
Prezentowane testy sprawdzające pomagają ocenić poziom wiedzy 68
uczniów z danego działu. Testy zostały przygotowane w dwóch wersjach 76
A i B. Dołączono do nich klucze odpowiedzi z rozwiązaniami poszczegól-
nych zadań.
„Z historią na Ty” ..........................................................................................
„Od Piastów do Jagiellonów” ........................................................................
„Wojny i upadek Rzeczypospolitej” ..............................................................
„Ku współczesnej Polsce” ..............................................................................
5 Materiały prezentacyjne Multibook 84
6 Zeszyt ćwiczeń z dostępem do dodatkowych materiałów 88
7 Procedury osiągania celów edukacyjnych na lekcjach historii 89
w szkole podstawowej
Wskazówki dotyczące efektywnego i atrakcyjnego dla uczniów nauczania
historii w szkole podstawowej wraz z opisem wybranych metod
dydaktycznych.
1 Rozkład materiału do historii dla klasy 4 szkoły podstawowej 4 Rozkład materiału
Temat Materiał nauczania Odniesienia do podstawy programowej. Uczeń: Liczba
godzin
Rozdział I: Z historią na Ty
1. H istoria – nauka – historia jako nauka o przeszłości – wyjaśnia, na czym polega praca historyka (III.1) 1
o przeszłości – historia a baśnie i legendy – rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych (III.3) 1
– e fekty pracy historyków i archeologów – o dróżnia historię od dziejów legendarnych (III.4)
2. Historia wokół nas – ź ródła historyczne, ich przykłady oraz podział – zbiera informacje na temat historii swojej rodziny, gromadzi pamiątki rodzinne 1
– z naczenie pamiątek rodzinnych
3. M ieszkamy – d rzewo genealogiczne – sposób przedstawienia historii rodziny i opowiada o nich (I.1) 1
w Polsce – „wielka” i „mała” ojczyzna – poznaje historię i tradycje swojej okolicy i ludzi dla niej szczególnie zasłużonych; 1
– patriotyzm jako miłość do ojczyzny 1
4. Czas w historii – s posoby wyrażania patriotyzmu zna lokalne zabytki i opisuje ich dzieje (I.2)
5. O bliczanie czasu – „ małe ojczyzny” i ich tradycje – wiąże najważniejsze zabytki i symbole kultury polskiej z właściwymi regionami (II.3)
– z naczenie terminów: tradycja, drzewo genealogiczne, ojczyzna, „mała ojczyzna”, patriotyzm, – zna symbole narodowe (barwy, godło, hymn narodowy), najważniejsze święta
w historii
6. C zytamy mapę patriotyzm lokalny narodowe i państwowe, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie (II.1)
– n aród polski jako zbiorowość posługująca się tym samym językiem, mająca wspólną przeszłość – w iąże najważniejsze zabytki i symbole kultury polskiej z właściwymi regionami (II.3)
i plan
i zamieszkująca to samo terytorium – wskazuje sposoby mierzenia czasu w historii i posługuje się pojęciami
– dziedzictwo narodowe chronologicznymi (III.2)
– polskie symbole narodowe
– p olskie święta państwowe – w skazuje sposoby mierzenia czasu w historii i posługuje się pojęciami
– państwo polskie i jego regiony chronologicznymi (III.2)
– mój region częścią Polski
– znaczenie terminów: państwo, region, naród, mniejszość narodowa, symbole narodowe, Związek – r ozpoznaje rodzaje źródeł historycznych (III.3)
Sowiecki, Polonia
– c hronologia i przedmiot jej badań
– o ś czasu i sposób umieszczania na niej dat
– podstawowe określenia czasu historycznego (data, okres p.n.e. i n.e., tysiąclecie, wiek)
– cyfry rzymskie oraz ich arabskie odpowiedniki
– epoki historyczne: starożytność, średniowiecze, nowożytność, współczesność oraz ich daty
graniczne
– o bliczanie upływu czasu między poszczególnymi wydarzeniami
– o kreślanie, w którym wieku doszło do danego wydarzenia
– p odział czasu na wieki
– podobieństwa i różnice między mapą a planem
– z naczenie mapy w pracy historyka
– o dczytywanie informacji z planu i mapy historycznej
– n ajstarsze mapy świata
Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z rozdziału I 2
Temat Materiał nauczania Odniesienia do podstawy programowej. Uczeń: Liczba
godzin
Rozdział II: Od Piastów do Jagiellonów
1
1. Mieszko I i chrzest – słowiańskie pochodzenie Polaków – z na legendy o początkach państwa polskiego (II.2) 1 Rozkład materiału 5
Polski – legendarne początki państwa polskiego – s ytuuje w czasie i opowiada o księciu Mieszku i czeskiej Dobrawie – chrzcie Polski 1
– książę Mieszko I pierwszym historycznym władcą Polski 1
2. B olesław Chrobry – m ałżeństwo Mieszka I z Dobrawą (IV.1) 1
– pierwszy król – c hrzest Mieszka I i jego znaczenie – Piastowie. […] Ród Piastów – legendy związane z rodem (treści dodatkowe – 1) 1
Polski – znaczenie terminów: plemię, dynastia, Słowianie, Piastowie – Chrzest Polski. […] (treści dodatkowe – 2)
– misja świętego Wojciecha w Prusach – s ytuuje w czasie i opowiada o Bolesławie Chrobrym – pierwszym królu – i zjeździe 1
*W średniowiecznym – zjazd gnieźnieński i pielgrzymka cesarza Ottona III 1
klasztorze – w ojny Bolesława Chrobrego z sąsiadami i przyłączenie nowych ziem w Gnieźnie (IV.2) 2
3. P olska Kazimierza – k oronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski – […] Misja św. Wojciecha. […] (treści dodatkowe – 2)
– z naczenie terminów: poganin, misja, relikwie, cesarz, arcybiskupstwo, koronacja, gród, wojowie 4. Zakony w Polsce. Rozwój piśmiennictwa i rolnictwa (temat dodatkowy, nieobo-
Wielkiego – z akony chrześcijańskie wiązkowy)
*Rycerze i zamki – ż ycie w klasztorze
– w pływ zakonów na rozwój średniowiecznego rolnictwa – osytuuje w czasie i opowiada o ostatnim z Piastów – Kazimierzu Wielkim (IV.3)
4. Jadwiga i Jagiełło – rola zakonów w rozwoju wiedzy i średniowiecznego piśmiennictwa – sytuuje w czasie i opowiada o […] krakowskich żakach (IV.5)
– unia polsko- – najstarsze zakony na ziemiach polskich i ich znaczenie
-litewska – z naczenie terminów: post, klasztor, skryptorium, pergamin 5. Zamki i rycerze. Znaczenie, uzbrojenie, obyczaje (temat dodatkowy, nieobowiąz-
– K azimierz Wielki ostatnim królem z dynastii Piastów kowy)
5. Z awisza Czarny – r eformy Kazimierza Wielkiego
i bitwa pod Grun- – z jazd monarchów w Krakowie – uczta u Wierzynka – sytuuje w czasie i opowiada o królowej Jadwidze, Władysławie Jagielle, […] unii
waldem – u mocnienie granic państwa (Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną) polsko-litewskiej […] (IV.4)
– utworzenie Akademii Krakowskiej
6. M ikołaj Kopernik – – znaczenie terminów: uniwersytet, żak – s ytuuje w czasie i opowiada o […] Zawiszy Czarnym […] i zwycięstwem
wielki astronom – średniowieczni rycerze i ich rola grunwaldzkim (IV.4)
– od pazia do rycerza
– uzbrojenie rycerskie – […] rycerze. Znaczenie, uzbrojenie, obyczaje (treści dodatkowe – 5)
– funkcje i wygląd zamków – sytuuje w czasie i opowiada o Mikołaju Koperniku […] (IV.5)
– t urnieje i obyczajowość rycerska
– k odeks rycerski
– o bjęcie władzy przez Jadwigę
– zasługi Jadwigi dla polskiej kultury, nauki i sztuki
– p rzyczyny zawarcia unii polsko-litewskiej w Krewie
– z agrożenie ze strony Krzyżaków
– o koliczności objęcia władzy w Polsce przez Władysława Jagiełłę
– s kutki zawarcia unii polsko-litewskiej
– z naczenie terminów: unia, Jagiellonowie
– Z awisza Czarny jako wzór rycerza
– b itwa pod Grunwaldem i biorący w niej udział rycerze
– znaczenie terminów: rycerz, miecz, kopia, herb, kodeks honorowy
– Mikołaj Kopernik i jego życie
– o dkrycie Mikołaja Kopernika i powiedzenie: Wstrzymał Słońce i ruszył Ziemię
– d okonania Kopernika spoza dziedziny astronomii
– znaczenie terminu: astronomia
Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z rozdziału II
Temat Materiał nauczania Odniesienia do podstawy programowej. Uczeń: Liczba 6 Rozkład materiału
godzin
1. J an Zamoyski – Rozdział III: Wojny i upadek Rzeczypospolitej
druga osoba po 1
królu – k ariera polityczna Jana Zamoyskiego – s ytuuje w czasie i opowiada o Janie Zamoyskim – wodzu i mężu stanu (IV.6) 1
– kariera wojskowa Jana Zamoyskiego – Złoty wiek kultury polskiej. […]. (treści dodatkowe – 6) 1
2. X VII wiek – – Z amość – miasto stworzone przez Jana Zamoyskiego – s ytuuje w czasie i opowiada o bohaterach wojen XVII wieku – przeorze Augustynie 1
stulecie wojen – A kademia Zamojska (Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie)
– znaczenie terminów: szlachta, kanclerz, hetman, Carstwo Rosyjskie Kordeckim, hetmanie Stefanie Czarnieckim i królu Janie III Sobieskim (IV.7) 1
*Czasy stanisławow- – potop szwedzki, rola Stefana Czarnieckiego 9. Obiady czwartkowe króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Rozkwit kultury za
skie – obrona Jasnej Góry i rola przeora Augustyna Kordeckiego ostatniego króla (temat dodatkowy, nieobowiązkowy) 1
3. T adeusz – k ról Jan III Sobieski i jego zwycięstwa nad Turkami – s ytuuje w czasie i opowiada o Tadeuszu Kościuszce i kosynierach spod Racławic
– r ola husarii w polskich sukcesach militarnych 1
Kościuszko na – z naczenie terminów: potop szwedzki, husaria, wielki wezyr, odsiecz, epidemia (IV.8) 2
czele powstania – ideały epoki oświecenia – zna […] najważniejsze święta narodowe i państwowe, potrafi wytłumaczyć ich
– dokonania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
4. J ózef Wybicki – ustanowienie Komisji Edukacji Narodowej i jej znaczenie znaczenie (II.1.)
i hymn Polski – k ultura doby stanisławowskiej oraz jej przedstawiciele – „obiady czwartkowe” – s ytuuje w czasie i opowiada o Janie Henryku Dąbrowskim i Józefie Wybickim oraz
– s ytuacja Rzeczypospolitej w XVIII w.
5. R omuald Traugutt – K onstytucja 3 maja polskim hymnie (IV.9)
i powstanie stycz- – r ozbiory Rzeczypospolitej przeprowadzone przez Rosję, Prusy i Austrię – zna symbole narodowe ([…] hymn narodowy), […] (II.1)
niowe – d owództwo Tadeusza Kościuszki w powstaniu w 1794 r. – sytuuje w czasie i opowiada o Romualdzie Traugutcie i powstańczym państwie
– b itwa pod Racławicami i rola kosynierów
6. Maria Skłodowska- – k lęska powstania i III rozbiór Rzeczypospolitej (IV.10)
-Curie – polska – z naczenie terminów: reformy, rozbiory, konstytucja, powstanie, kosynierzy, zaborcy
noblistka – losy Polaków po upadku Rzeczypospolitej – o sytuuje w czasie i opowiada o laureatce Nagrody Nobla – Marii Skłodowskiej-
– Legiony Polskie we Włoszech i panujące w nich zasady -Curie (IV.11)
– generał Jan Henryk Dąbrowski i jego rola w stworzeniu Legionów Polskich
– Józef Wybicki – autor Mazurka Dąbrowskiego
– znaczenie słów Mazurka Dąbrowskiego
– Mazurek Dąbrowskiego hymnem Polski
– z naczenie terminów: emigracja, legiony, hymn państwowy
– R omuald Traugutt – życie przed wybuchem powstania styczniowego
– b ranka i wybuch powstania styczniowego
– w ojna partyzancka
– f unkcjonowanie państwa powstańczego
– Romuald Traugutt dyktatorem powstania
– represje po upadku powstania styczniowego
– z naczenie terminów: zabór rosyjski, branka, państwo podziemne, wojna partyzancka, zesłanie
– edukacja Marii Skłodowskiej-Curie na ziemiach polskich
– tajne nauczanie i Latający Uniwersytet
– k ariera naukowa Marii Skłodowskiej-Curie
– N agrody Nobla przyznane Marii Skłodowskiej-Curie
– polscy nobliści
– z naczenie terminów: tajne nauczanie, Nagroda Nobla, laureat
Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z rozdziału III
Temat Materiał nauczania Odniesienia do podstawy programowej. Uczeń: Liczba
godzin
Rozdział IV: Ku współczesnej Polsce
1
1. Józef Piłsudski – działalność Józefa Piłsudskiego przed I wojną światową – s ytuuje w czasie i opowiada o Józefie Piłsudskim i jego żołnierzach (IV.12) 1 Rozkład materiału 7
i niepodległa Polska – udział Legionów Polskich i Józefa Piłsudskiego w działaniach zbrojnych podczas I wojny światowej – B itwa Warszawska. Ocalenie Polski przed najazdem bolszewickim (treści 1
– odzyskanie niepodległości przez Polskę 1
*Bitwa Warszawska – walki o ustalenie granic II Rzeczypospolitej i Bitwa Warszawska dodatkowe – 11) 1
2. E ugeniusz Kwiat- – J ózef Piłsudski Naczelnikiem Państwa – zna […] najważniejsze święta narodowe i państwowe, potrafi wytłumaczyć ich
– N arodowe Święto Niepodległości 1
kowski i budowa – znaczenie terminów: II Rzeczpospolita, Naczelnik Państwa znaczenie (II.1.) 1
Gdyni – Rosja Sowiecka i komunizm 11. Bitwa Warszawska. Ocalenie Polski przed najazdem bolszewickim (temat 2
3. Zośka, Alek i Rudy – wojna polsko-bolszewicka dodatkowy, nieobowiązkowy)
– bohaterscy – Bitwa Warszawska i jej legenda – sytuuje w czasie i opowiada o Eugeniuszu Kwiatkowskim i budowie Gdyni (IV.13)
harcerze – 1 5 sierpnia – Święto Wojska Polskiego – s ytuuje w czasie i opowiada o „Zośce”, „Alku”, „Rudym” i „Szarych Szeregach”
4. P ilecki i Inka – z naczenie terminu: Kresy Wschodnie
– „żołnierze – p roblemy odrodzonej Polski (IV.14)
niezłomni” – zaślubiny Polski z morzem – s ytuuje w czasie i opowiada o żołnierzach niezłomnych – Witoldzie Pileckim
5. J an Paweł II – – zasługi Eugeniusza Kwiatkowskiego na polu gospodarczym – budowa portu w Gdyni,
papież pielgrzym i Danucie Siedzikównie, „Ince” (IV.15)
6. „Solidarność” i jej Centralny Okręg Przemysłowy
bohaterowie – G dynia polskim „oknem na świat” – sytuuje w czasie i opowiada o papieżu Janie Pawle II (IV.16)
– z naczenie terminów: eksport, okręg przemysłowy – s ytuuje w czasie i opowiada o „Solidarności” i jej bohaterach (IV.17)
– w ybuch II wojny światowej
– s ytuacja społeczeństwa polskiego pod niemiecką okupacją
– S zare Szeregi (Zośka, Alek, Rudy)
– akcja pod Arsenałem
– batalion „Zośka” w powstaniu warszawskim
– p owstanie warszawskie jako wyraz patriotyzmu młodego pokolenia
– z naczenie terminów: okupacja, łapanki, Armia Krajowa, Szare Szeregi
– p olityka Niemiec wobec ludności żydowskiej
– o bozy koncentracyjne
– r aporty Witolda Pileckiego
– r epresje komunistów i śmierć Witolda Pileckiego
– polityka komunistów wobec polskiego podziemia
– postawa Danuty Siedzikówny, ps. Inka
– znaczenie terminów: obozy koncentracyjne, komunizm, opozycja antykomunistyczna,
„żołnierze niezłomni”
– o pozycyjna rola Kościoła w czasach komunizmu
– wybór Karola Wojtyły na papieża
– p ielgrzymki papieża do ojczyzny (Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!)
– w sparcie Kościoła dla opozycji
– Jan Paweł II jako papież pielgrzym
– z naczenie terminów: papież, konklawe, kardynał, pontyfikat
– k ryzys PRL w latach 70. XX w.
– działalność opozycyjna
– s trajki robotnicze i powstanie związku zawodowego „Solidarność”
– bohaterowie „Solidarności” – Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz, Andrzej Gwiazda
– wprowadzenie stanu wojennego i represje przeciwko opozycji
– przełom 1989 r. i upadek komunizmu
– z naczenie terminów: strajk, związek zawodowy, „Solidarność”, stan wojenny, Okrągły Stół
Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z rozdziału IV
2 Wymagania na poszczególne oceny 8 Rozkład materiału
Gwiazdką oznaczono tematy dodatkowe (nieobowiązkowe) z podstawy programowej
Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny
dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
Rozdział I: Z historią na Ty
1. Historia – nauka – h istoria jako nauka o przeszłości – p rzy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – porównuje pracę history- – o mawia rolę źródeł – potrafi zaproponować po-
o przeszłości – h istoria a baśnie i legendy posługuje się terminami: terminami: dzieje, archeo ków i archeologów historycznych w procesie dział źródeł pisanych bądź
– e fekty pracy historyków i archeo współczesność, przeszłość, logia, źródła pisane, źródła poznawania dziejów niepisanych na podkategorie
2. Historia wokół historia, historycy, legenda, materialne – wskazuje różne przykłady
nas logów baśń źródeł pisanych i niepisa- – wskazuje pozapodręczniko- – p rzedstawia nowoczesne
– ź ródła historyczne, ich przykłady – rozróżnia pracę historyków nych we przykłady różnych kate- metody badania życia ludzi
3. M ieszkamy – rozróżnia przeszłość od i archeologów gorii źródeł historycznych w przeszłości
w Polsce oraz podział współczesności – wyjaśnia potrzebę edukacji
– potrafi podać przykłady historycznej – przedstawia różne efekty – o cenia wiarygodność różne-
– z naczenie pamiątek rodzinnych – r ozróżnia fikcję (np. baśń) postaci legendarnych i histo- pracy naukowców zajmują- go rodzaju źródeł pisanych
– d rzewo genealogiczne – sposób od rzeczywistości histo- rycznych cych się przeszłością
rycznej – p rzedstawia historyczną
przedstawienia historii rodziny – wyjaśnia, czym są przyczyny – w yjaśnia, czym jest genea – wskazuje lokalne przykłady genezę regionu
– „ wielka” i „mała” ojczyzna – potrafi krótko scharakte- i skutki logia instytucji dbających o regio-
– p atriotyzm jako miłość do ojczyzny ryzować, czym zajmują się nalną kulturę i historię – w skazuje wybitne postaci
– s posoby wyrażania patriotyzmu historycy – dokonuje podstawowego – w skazuje na mapie Polski w dziejach regionu
– „małe ojczyzny” i ich tradycje podziału źródeł historycznych własną miejscowość, region, – t worzy przewodnik po wła-
– z naczenie terminów: tradycja, – p rzy pomocy nauczycie- województwo i jego stolicę snej miejscowości i regionie – o cenia, w jaki sposób
la poprawnie posługuje – poprawnie posługuje różnorodność „małych oj-
drzewo genealogiczne, ojczyzna, się terminami: ojczyzna, się terminami: tradycja, – p odaje przykłady regional- – charakteryzuje inne regiony czyzn” wpływa na bogactwo
„mała ojczyzna”, patriotyzm patriotyzm drzewo genealogiczne, „mała nych tradycji państwa polskiego „wielkiej”
– p aństwo polskie i jego regiony ojczyzna”
– m ój region częścią Polski – podaje przykłady świąt – c harakteryzuje własną – w yjaśnia znaczenie dbałości – o mawia genezę polskich
– n aród polski jako zbiorowość rodzinnych – przygotowuje drzewo „małą ojczyznę” na tle o tradycję regionalną symboli narodowych
posługująca się tym samym języ- genealogiczne najbliższej innych regionów
kiem, mająca wspólną przeszłość – p odaje przykłady pamiątek rodziny – w yjaśnia pojęcia: emigracja,
i zamieszkująca to samo terytorium rodzinnych – w skazuje Polskę na mapie – w skazuje na mapie świata uchodźcy
– dziedzictwo narodowe – wyjaśnia, czym jest patrio- świata największe zbiorowości
– polskie symbole narodowe – przy pomocy nauczyciela tyzm Polonii – p odaje przykłady mniejszości
– polskie święta państwowe posługuje się terminami: – w skazuje na mapie główne narodowych żyjących w Polsce
– znaczenie terminów: państwo, państwo, region, naród – p odaje przykłady postaw krainy historyczno-geogra- – wyjaśnia, dlaczego należy
region, naród, mniejszość narodowa, i zachowań patriotycznych ficzne Polski oraz najwięk- szanować inne tradycje
społeczeństwo, symbole narodowe, – w skazuje na mapie państwo sze miasta narodowe
Polonia polskie i jego granice – p oprawnie posługuje się
terminami: społeczeństwo, – rozróżnia pojęcia naród – przedstawia konsekwencje
– z na poprawną nazwę pań- symbole narodowe, Polonia i społeczeństwo przynależności Polski do UE
stwa polskiego
– w ymienia elementy współ- – przedstawia genezę najważ-
tworzące państwo niejszych świąt państwowych
– wymienia najważniejsze – wskazuje przykłady instytu-
czynniki narodowotwórcze cji dbających o dziedzictwo
narodowe
– przedstawia polskie symbo-
le narodowe – opisuje właściwy sposób
zachowania względem
– p rzedstawia najważniejsze symboli narodowych
święta państwowe
– wskazuje na mapie stolicę
państwa
Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny
4. Czas w historii – c hronologia i przedmiot jej badań dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
– oś czasu i sposób umieszczania na
5. O bliczanie czasu – przy pomocy nauczyciela – p oprawnie posługuje się – p odaje cezury czasowe – c harakteryzuje główne – w yjaśnia okoliczności usta-
w historii niej dat używa terminów chronolo- terminami: chronologia, epok historycznych epoki historyczne nowienia roku 1 i podziału
– p odstawowe określenia czasu gicznych (data, tysiąclecie, okres p.n.e. i n.e na dwie ery
6. C zytamy mapę wiek) – p odaje przykłady innych
i plan historycznego (data, okres p.n.e. – z amienia cyfry arabskie na rachub mierzenia czasu – w yjaśnia różnicę między
i n.e., tysiąclecie, wiek) – u mieszcza daty na osi czasu rzymskie kalendarzem juliańskim
– c yfry rzymskie oraz ich arabskie i gregoriańskim
odpowiedniki – p rzy pomocy nauczyciela – wyjaśnia, czym jest epoka
– e poki historyczne: starożytność, określa, w którym wieku historyczna – p rzedstawia elementy
średniowiecze, nowożytność, miało miejsce dane wyda- historii kartografii
współczesność oraz ich daty rzenie – porządkuje fakty i epoki
graniczne historyczne oraz umieszcza – wyjaśnia zasadę działania
– o bliczanie upływu czasu między – p oprawnie wskazuje je w czasie (era, stulecie) i rolę GPS-u we współcze-
poszczególnymi wydarzeniami wydarzenie wcześniejsze snej lokalizacji przestrzennej
– o kreślanie, w którym wieku doszło w czasach p.n.e. – samodzielnie przyporządko- – przy określeniu datacji – p rzy określeniu datacji
do danego wydarzenia wuje wydarzenia stuleciom wydarzenia posługuje się wydarzenia posługuje się
– podział czasu na wieki i półwiecza – oblicza upływ czasu między sformułowaniami: początek, sformułowaniami: początek,
wydarzeniami w ramach – oblicza upływ czasu między środek, koniec stulecia; pół środek, koniec stulecia;
– podobieństwa i różnice między jednej ery wydarzeniami, w tym na wiecze; przełom wieków półwiecze; przełom wieków
mapą a planem przełomie obu er
– p rzy pomocy nauczyciela – p rzyporządkowuje wyda- – przyporządkowuje wyda-
– z naczenie mapy w pracy historyka posługuje się terminami: rzenia do epok historycz- rzenia do epok historycz-
– o dczytywanie informacji z planu mapa, plan nych nych
i mapy historycznej – d ostrzega różnice między – p oprawnie posługuje się – w yjaśnia, czym jest karto- – interpretuje i wyciąga wnio-
– najstarsze mapy świata mapą a planem terminami: legenda, symbol, grafia ski z mapy
róża wiatrów
– w yjaśnia, czym jest skala
– przygotowuje proste plany mapy
miejscowe
– rozróżnia mapę geograficz-
– objaśnia symbole legendy ną, polityczną, historyczną
mapy
– odczytuje z mapy podsta-
wowe informacje
Rozdział II: Od Piastów do Jagiellonów
1. M ieszko I – s łowiańskie pochodzenie Polaków – przy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – w yjaśnić okoliczności – c harakteryzuje znaczenie – przedstawia najważniejsze
i chrzest Polski – legendarne początki państwa posługuje się terminami: terminem: Piastowie zawarcia małżeństwa z Do- przyjęcia chrześcijaństwa odkrycia archeologiczne na
plemię, Słowianie brawą oraz przyjęcia chrztu dla państwa polskiego ziemiach polskich
polskiego – p rzytacza przykłady legend przez Mieszka
– k siążę Mieszko I pierwszym histo- – wie, kto był pierwszym o początkach państwa – określa, jakie informacje
historycznym władcą Polski polskiego – w ymienia legendarnych może zdobyć historyk
rycznym władcą Polski protoplastów Mieszka dzięki zastosowaniu metody
– małżeństwo Mieszka I z Dobrawą – wyjaśnia pochodzenie dendrochronologicznej Rozkład materiału 9
– chrzest Mieszka I i jego znaczenie nazwy „Polska” – p rzedstawia najważniejsze
– znaczenie terminów: plemię, konsekwencje przyjęcia – o mawia dokument Dagome
– wskazuje na mapie chrztu iudex
Słowianie, Piastowie rozmieszczenie plemion
słowiańskich na ziemiach – l okalizuje na mapie
polskich Gniezno, Poznań oraz inne
główne grody w państwie
Mieszka I
– o pisuje bitwę pod Cedynią
Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny 10 Rozkład materiału
2. B olesław – m isja świętego Wojciecha w Pru- dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
Chrobry – sach
pierwszy król – przy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – zna wydarzenia związane – w yjaśnia znaczenie wizyty – o cenia skutki polityki
Polski – zjazd gnieźnieński i pielgrzymka posługuje się terminami: terminami: misja, relikwie z datami: 997, 1002–1018 Ottona III w Gnieźnie dla wewnętrznej i zagranicznej
cesarza Ottona III cesarz, arcybiskupstwo, państwa polskiego Bolesława dla państwa
*W średniowiecz- koronacja, gród, wojowie – z na wydarzenia związane – opisuje przebieg misji św. polskiego
nym klasztorze – w ojny Bolesława Chrobrego z są- z datami: 1000, 1025 Wojciecha do Prusów – wyjaśnia znaczenie
siadami i przyłączenie nowych ziem – opisuje wygląd grodu utworzenia samodzielnej – wskazuje przykłady lokali-
3. P olska średniowiecznego – c harakteryzuje postać – przedstawia przyczyny metropolii kościelnej zacji najstarszych budowli
Kazimierza – koronacja Bolesława Chrobrego na św. Wojciecha i skutki zjazdu gnieźnień- zakonnych na ziemiach
Wielkiego króla Polski – wie, że Bolesław Chrobry skiego – wyjaśnia znaczenie korona- polskich
był pierwszym królem – opisuje wygląd i uzbrojenie cji Bolesława Chrobrego
*Rycerze i zamki – z naczenie terminów: misja, relikwie, Polski woja z drużyny książęcej – w skazuje na mapie terytoria – w yjaśnia, jakie są związki
cesarz, arcybiskupstwo, koronacja, podbite przez Bolesława między działalnością zako-
gród, wojowie – p rzy pomocy nauczyciela Chrobrego nów a nauką historyczną
posługuje się terminami:
– zakony chrześcijańskie duchowieństwo, zakon chrze – p oprawnie posługuje się – w ymienia najstarsze zakony – charakteryzuje wkład – porównuje politykę pro-
– ż ycie w klasztorze ścijański, mnich, klasztor terminami: reguła zakonna, na ziemiach polskich duchowieństwa w średnio- wadzoną przez Bolesława
– w pływ zakonów na rozwój skryptorium, pergamin wieczną kulturę Chrobrego i Kazimierza
– c harakteryzuje wygląd – w yjaśnia, jak należy rozu- Wielkiego
średniowiecznego rolnictwa mnichów – podaje przykłady zakonów mieć zasadę obowiązującą – w yjaśnia znaczenie ksiąg
– r ola zakonów w rozwoju wiedzy – o pisuje życie wewnątrz benedyktynów módl się i książek dla rozwoju wie- – wyjaśnia znaczenia panowa-
– opisuje podstawowe zajęcia i pracuj dzy i nauki nia Kazimierza Wielkiego
i średniowiecznego piśmiennictwa duchowieństwa zakonnego klasztoru dla państwa polskiego
– n ajstarsze zakony na ziemiach w średniowieczu – o pisuje wygląd średnio- – c harakteryzuje oraz ocenia
– p oprawnie posługuje się wiecznych ksiąg politykę wewnętrzną – przedstawia przykłady
polskich i ich znaczenie – przy pomocy nauczyciela terminami: dynastia, uczta i zagraniczną prowadzoną wzorców rycerskich
posługuje się terminem: u Wierzynka – wyjaśnia, w jaki sposób przez Kazimierza Wielkiego utrwalonych w literaturze
– Kazimierz Wielki ostatnim królem uniwersytet zakony przyczyniły się i legendach
z dynastii Piastów – z na wydarzenia związane do rozwoju rolnictwa na – a rgumentuje, dlaczego
– wyjaśnia, dlaczego historycy z datami: 1364, 1370 ziemiach polskich Kazimierz Wielki stał się
– r eformy Kazimierza Wielkiego nadali królowi Kazimierzowi wzorem dobrego władcy
– z jazd monarchów w Krakowie – przydomek „Wielki” – w yjaśnia powiedzenie: – wymienia główne reformy
Zastał Polskę drewnianą, Kazimierza Wielkiego – p odaje przykłady
uczta u Wierzynka – o pisuje wygląd średnio- a zostawił murowaną zachowanych zamków
– u mocnienie granic państwa (Zastał wiecznego zamku – o pisuje zjazd monarchów średniowiecznych w Polsce
– p oprawnie posługuje się w Krakowie i w regionie
Polskę drewnianą, a zostawił muro – p rzy pomocy nauczyciela terminami: paź, giermek, pa
waną) posługuje się terminami: sowanie, kopia, dziedziniec, – wyjaśnia cele oraz znacze-
– utworzenie Akademii Krakowskiej rycerz, zbroja, herb, zamek fosa, baszta, most zwodzony nie utworzenia Akademii
– znaczenie terminu: uniwersytet Krakowskiej
– średniowieczni rycerze i ich rola – opisuje wygląd średnio- – w yjaśnia, kto i w jaki sposób
– f unkcje i wygląd zamków wiecznego rycerza mógł zostać rycerzem – wskazuje na mapie ziemie
– o d pazia do rycerza przyłączone do Polski za
– uzbrojenie rycerskie – opisuje wygląd średnio- panowania Kazimierza
– t urnieje rycerskie wiecznego zamku Wielkiego
– k odeks rycerski
– charakteryzuje turnieje – wyjaśnia, w jaki sposób
rycerskie utrzymywali się rycerze
– przedstawia powinności
rycerskie
– charakteryzuje kodeks
rycerski
Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny
dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
4. J adwiga i Jagiełło – objęcie władzy przez Jadwigę – przy pomocy nauczyciela – p oprawnie posługuje się – o pisuje sytuację związaną – omawia zagrożenie ze – przedstawia stosunek Litwi-
– unia polsko- – z asługi Jadwigi dla polskiej kultury, poprawnie posługuje się terminem: unia z objęciem tronu polskiego strony zakonu krzyżackiego nów do unii w Krewie
-litewska terminem: Jagiellonowie po wygaśnięciu dynastii dla obu państw
nauki i sztuki – zna wydarzenia związane Piastów – n a podstawie mapy ocenia
5. Z awisza Czarny – przyczyny zawarcia unii polsko-li- – wie, kim był Władysław z datami: 1385 sytuację geopolityczną
i bitwa pod Jagiełło – p rzedstawia okoliczności w Europie Środkowej po
Grunwaldem tewskiej w Krewie – p rzedstawia główne konse- zawiązania unii polsko-li- zawarciu unii
– o koliczności objęcia władzy w Pol- – wskazuje na mapie państwo kwencje unii w Krewie tewskiej
polskie oraz obszar Wielkie-
sce przez Władysława Jagiełłę go Księstwa Litewskiego – wymienia postanowienia
– skutki zawarcia unii polsko-litew- unii w Krewie
skiej – p rzy pomocy nauczyciela – p oprawnie posługuje się – charakteryzuje rycerski – w yjaśnia, czym zajmuje się – p rzedstawia genezę i cha-
– z agrożenie ze strony Krzyżaków poprawnie posługuje się terminami: giermek, kopia, kodeks honorowy heraldyka rakteryzuje różne zakony
– znaczenie terminów: unia, Jagiel terminami: rycerz, miecz, kodeks honorowy rycerskie
herb – przedstawia przyczyny – wyjaśnia charakter obycza-
lonowie – zna wydarzenia związane wielkiej wojny z zakonem jowości i kultury rycerskiej – p odaje przykłady różnych
– r ycerz – cechy charakterystyczne – o pisuje wygląd i cechy z datami: 1410 krzyżackim herbów
– postać Zawiszy Czarnego rycerza – przedstawia postanowienie
– bitwa pod Grunwaldem i biorący – c harakteryzuje postać – opisuje przebieg bitwy pod pokoju toruńskiego oraz
– p rzy pomocy nauczyciela Zawiszy Czarnego Grunwaldem skutki bitwy pod Grun-
w niej udział rycerze poprawnie posługuje się waldem
– z naczenie terminów: rycerz, miecz, terminami: astronom, – w yjaśnia powiedzenie:
obserwacje polegać jak na Zawiszy
kopia, herb, kodeks honorowy
– w ie, kim był Mikołaj – poprawnie posługuje się
6. M ikołaj Kopernik – M ikołaj Kopernik i jego życie Kopernik terminami: astronomia, – w ie, gdzie urodził się – p rzedstawia inne dokonania – poprawnie posługuje się
– wielki – o dkrycie Mikołaja Kopernika diecezja, ekonomia Mikołaj Kopernik oraz gdzie i zainteresowania Mikołaja terminem: układ heliocen
astronom znajduje się jego grobowiec Kopernika tryczny
i powiedzenie: Wstrzymał Słońce – wyjaśnia powiedzenie:
i ruszył Ziemię wstrzymał Słońce i ruszył – przedstawia poglądy na – wyjaśnia, czym jest nauka – wyjaśnia, dlaczego najważ-
– dokonania Kopernika spoza dzie- Ziemię temat Ziemi i Układu Sło- i jakie cechy musi spełniać niejsze dzieło Kopernika
dziny astronomii necznego przed odkryciem wiedza naukowa zostało potępione przez
– znaczenie terminu: astronomia Kopernika Kościół
– opisuje, w jaki sposób
zrekonstruowano wygląd
Mikołaja Kopernika
Rozdział III: Wojny i upadek Rzeczypospolitej
1. J an Zamoyski – – kariera polityczna Jana Zamoy- – p rzy pomocy nauczyciela – p oprawnie posługuje się – zna królów Polski: Stefana – wyjaśnia różnice między – wyjaśnia, jakie cechy powi-
druga osoba skiego poprawnie posługuje się terminami: kanclerz, het Batorego i Zygmunta II monarchią dynastyczną nien mieć mąż stanu
po królu terminem: szlachta man, akademia Augusta a elekcyjną
– kariera wojskowa Jana Zamoy- – charakteryzuje Zamość,
skiego – określa epokę, w której żył – c harakteryzuje postać i do- – o pisuje państwo polskie – p rzedstawia zagrożenia dla jako przykład miasta rene-
Jan Zamoyski konania Jana Zamoyskiego rządzone przez szlachtę państwa polskiego wynikają- sansowego
– Zamość – miasto renesansowe w XVI w. ce z systemu wolnej elekcji
– A kademia Zamojska (Takie będą
– charakteryzuje zabudowę – w skazuje na mapie Zamość
Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży i układ Zamościa
chowanie) Rozkład materiału 11
– znaczenie terminów: szlachta, – w yjaśnia słowa Zamoyskie-
kanclerz, hetman go: Takie będą Rzeczypo
spolite, jakie ich młodzieży
chowanie
Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny 12 Rozkład materiału
2. X VII wiek – – p otop szwedzki, rola Stefana dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
stulecie wojen Czarnieckiego
– p rzy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – p rzedstawia przebieg poto- – w yjaśnia, jakie były – w yjaśnia, dlaczego wojny
* Czasy – obrona Jasnej Góry i rola przeora poprawnie posługuje się terminami: potop szwedzki, pu szwedzkiego i przełomo- przyczyny klęski Polaków XVII wieku przyczyniły się
stanisławowskie Augustyna Kordeckiego terminami: potop szwedzki, wielki wezyr, odsiecz wej obrony Jasnej Góry w pierwszej fazie potopu do osłabienia Rzeczypo-
husaria, Jasna Góra szwedzkiego spolitej
3. T adeusz – k ról Jan III Sobieski i jego zwycię- – z na wydarzenia związane – w skazuje na mapie: Szwe-
Kościuszko na stwa nad Turkami – opisuje wygląd i uzbrojenie z datami: 1655–1660, 1683 cję, Jasną Górę, Turcję, – w skazuje przykłady – wyjaśnia kontrowersje
czele powstania husarii Chocim, Wiedeń zabytków doby oświecenia w ocenie panowania króla
– r ola husarii w polskich sukcesach – wskazuje na mapie granice w kraju i w regionie Stanisława Augusta Ponia-
4. J ózef Wybicki militarnych – przy pomocy nauczyciela Rzeczypospolitej oraz jej – w yjaśnia powiedzenie: towskiego
i hymn Polski posługuje się terminami: sąsiadów Polska przedmurzem chrze – wyjaśnia, dlaczego
– z naczenie terminów: potop szwedz encyklopedia, edukacja, ścijaństwa oświecenie było nazywane – p roponuje własne reformy
ki, husaria, wielki wezyr, odsiecz reformy – zna postaci: Augustyn „wiekiem rozumu” w państwie oraz edukacji
Kordecki, Stefan Czarniecki, – charakteryzuje sytuację i wyjaśnia ich celowość
– i deały epoki oświecenia – wyjaśnia, w jakim celu Jan III Sobieski, oraz ich państwa polskiego w cza- – w yjaśnia znaczenie po-
– d okonania króla Stanisława Augusta wprowadzane są reformy dokonania sach panowania Stanisława wołania Komisji Edukacji – wyjaśnia przyczyny kryzysu
państwa Augusta Poniatowskiego Narodowej dla państwa Rzeczypospolitej szlachec-
Poniatowskiego – poprawnie posługuje się polskiego kiej
– u stanowienie Komisji Edukacji – przy pomocy nauczycie- terminami: Szkoła Rycerska, – przedstawia najwybit-
la poprawnie posługuje kadet, mecenas, obiady niejszych twórców doby – w yjaśnia, dlaczego rocznica – podaje przykłady i ocenia
Narodowej i jej znaczenie się terminami: rozbiory, czwartkowe stanisławowskiej oraz ich uchwalenia Konstytucji 3 różne postawy Polaków
– k ultura doby stanisławowskiej oraz powstanie dokonania Maja została ogłoszona w okresie rozbiorów
– wymienia zasługi króla świętem narodowym (w tym targowiczan)
jej przedstawiciele – wymienia państwa, które Stanisława Augusta Ponia- – charakteryzuje postać
– z abytki budownictwa i architektury dokonały rozbiorów towskiego i dokonania króla Stanisława – charakteryzuje program po- – c harakteryzuje postać
Augusta Poniatowskiego lityczno-społeczny Tadeusza Napoleona Bonaparte
polskiej 2. poł. XVIII w. – przedstawia cel powstania – w yjaśnia, dlaczego Dzień Kościuszki
kościuszkowskiego Edukacji Narodowej jest – przedstawia znaczenie – o cenia, czy Napoleon speł-
– sytuacja Rzeczypospolitej współcześnie obchodzony uchwalenia Konstytucji 3 – w yjaśnia przyczyny klęski po- nił pokładane w nim przez
w XVIII w. – przy pomocy nauczyciela 14 października Maja wstania kościuszkowskiego Polaków nadzieje
poprawnie posługuje się
– Konstytucja 3 maja terminem: hymn państwowy – p oprawnie posługuje się – o pisuje przebieg powstania
– rozbiory Rzeczypospolitej przez terminami: konstytucja, kościuszkowskiego
– z na nazwisko autora hymnu kosynierzy
Rosję, Prusy i Austrię państwowego
– d owództwo Tadeusza Kościuszki – zna wydarzenia związane
– potrafi objaśnić pierwszą z datami: 3 maja 1791 r.,
w powstaniu w 1794 r. zwrotkę i refren hymnu 1794, 1795
– bitwa pod Racławicami i rola
– charakteryzuje postać i do-
kosynierów konania Tadeusza Kościuszki
– klęska powstania i III rozbiór Rze-
– poprawnie posługuje się – przedstawia sytuację narodu – przedstawia dalsze losy
czypospolitej terminami: emigracja, legiony polskiego po III rozbiorze Legionów Polskich we
– znaczenie terminów: rozbiory, kon Włoszech
– zna wydarzenia związane – o pisuje Legiony Polskie we
stytucja, powstanie, kosynierzy z datą: 1797 Włoszech oraz panujące – w yjaśnia, dlaczego Polacy
– l osy Polaków po upadku Rzeczy- w nich zasady zaczęli tworzyć legiony
– c harakteryzuje postaci oraz polskie u boku Napoleona
pospolitej dokonania gen. Jana Hen- – w ie, kiedy Mazurek Dą
– L egiony Polskie we Włoszech ryka Dąbrowskiego i Józefa browskiego został polskim
Wybickiego hymnem narodowym
i panujące w nich zasady
– g enerał Jan Henryk Dąbrowski
i jego rola w utworzeniu Legionów
Polskich
– Józef Wybicki – autor Mazurka
Dąbrowskiego
– znaczenie słów Mazurka Dąbrow
skiego
– Mazurek Dąbrowskiego hymnem
Polski
– znaczenie terminów: emigracja,
legiony, hymn państwowy
Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny
5. R omuald dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
Traugutt
i powstanie – R omuald Traugutt – życie przed – przy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – charakteryzuje sytuację – opisuje funkcjonowanie – porównuje powstanie
styczniowe wybuchem powstania stycznio- poprawnie posługuje się terminami: działalność kon narodu polskiego w zaborze państwa powstańczego styczniowe z innymi
wego terminami: zabory, zabór spiracyjna, branka, dyktator, rosyjskim powstaniami
6. M aria rosyjski, wojna partyzancka zesłanie – w yjaśnia, dlaczego powsta-
Skłodowska- – branka i wybuch powstania stycz- – wyjaśnia, dlaczego Polacy nie styczniowe upadło – przedstawia różne metody
-Curie – polska niowego – w yjaśnia, dlaczego Polacy – z na wydarzenia związane prowadzili działalność walki o polskość
noblistka zorganizowali powstanie z datami: 1863–1864 konspiracyjną – ocenia postawę Polaków
– w ojna partyzancka pod zaborem rosyjskim – o pisuje działalność Marii
1. J ózef Piłsudski – f unkcjonowanie państwa powstań- – charakteryzuje taktykę – pokazuje na mapie zasięg – opisuje charakter i przebieg Skłodowskiej-Curie podczas
i niepodległa walki partyzanckiej zaboru rosyjskiego powstania styczniowego I wojny światowej
Polska czego
– R omuald Traugutt dyktatorem – przy pomocy nauczyciela – c harakteryzuje postać i do- – przedstawia skutki po- – opisuje swoją ulubioną
poprawnie posługuje się konania Romualda Traugutta wstania dziedzinę naukową i jej
powstania terminami: laureat, Nagroda wybitnego przedstawiciela
– r epresje po upadku powstania Nobla – p oprawnie posługuje się – p orównuje szkolnictwo – wymienia innych polskich
terminem: Uniwersytet XIX-wieczne i współczesne laureatów Nagrody Nobla
styczniowego – wyjaśnia, dlaczego Polacy Latający
– z naczenie terminów: zabór rosyjski, nie mogli odbywać edukacji – w yjaśnia, jak funkcjonował – wyjaśnia rolę nauki w roz-
w języku polskim – charakteryzuje, na czym Uniwersytet Latający woju cywilizacyjnym
działalność konspiracyjna, branka, polegało tajne nauczanie
wojna partyzancka, dyktator, zesłanie – wyjaśnia, dlaczego
– e dukacja Marii Skłodowskiej-Curie – charakteryzuje postać M. Skłodowska-Curie mu-
na ziemiach polskich Marii Skłodowskiej-Curie siała wyjechać do Francji
– tajne nauczanie i Latający Uniwer-
sytet – w ymienia, za jakie dokona- – przedstawia dokonania
– kariera naukowa Marii Skłodow- nia Maria Skłodowska-Curie M. Skłodowskiej-Curie
skiej-Curie otrzymała Nagrodę Nobla i wyjaśnia, za co została
– N agrody Nobla przyznane Marii uhonorowana Nagrodą
Skłodowskiej-Curie Nobla
– p olscy nobliści
– z naczenie terminów: tajne naucza
nie, Nagroda Nobla, laureat
Rozdział IV: Ku współczesnej Polsce
– działalność Józefa Piłsudskiego – przy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – c harakteryzuje działalność – o pisuje trudności polityczne – w yjaśnia sytuację geopoli-
przed I wojną światową poprawnie posługuje się terminami: I wojna światowa, Józefa Piłsudskiego przed w odbudowie państwa tyczną w Europie powstałą
terminem: II Rzeczpospolita Naczelnik Państwa I wojną światową polskiego w wyniku I wojny światowej
– u dział Legionów Polskich i Józefa
Piłsudskiego w działaniach zbroj- – w skazuje na mapie obszar – zna wydarzenia związane – wyjaśnia sytuację państw – o cenia znaczenie Bitwy
nych podczas I wojny światowej II RP z datami: 1914–1918; 11 li- zaborczych po wybuchu Warszawskiej
stopada 1918 r., 15 sierpnia I wojny światowej
– o dzyskanie niepodległości przez – w ie, kiedy i z jakiej okazji 1920 r. – wyjaśnia, dlaczego w rocz-
Polskę obchodzimy święto pań- – przedstawia udział Legio- nicę Bitwy Warszawskiej
stwowe w dniu 11 listopada – c harakteryzuje postać nów Polskich w działaniach Wojsko Polskie obchodzi
– w alki o ustalenie granic II Rzeczy- Józefa Piłsudskiego zbrojnych podczas I wojny swoje święto
pospolitej i Bitwa Warszawska światowej
– o mawia wydarzenia, które
– J ózef Piłsudski Naczelnikiem – wyjaśnia, dlaczego dzień miały wpływ na kształtowa-
Państwa 11 listopada został ogłoszo- nie się granic II Rzeczypo-
ny świętem państwowym spolitej
– N arodowe Święto Niepodległości
– znaczenie terminów: II Rzeczpospo – wyjaśnia rolę Józefa Rozkład materiału 13
Piłsudskiego w odzyskaniu
lita, Naczelnik Państwa niepodległości i budowie
państwa polskiego
Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny 14 Rozkład materiału
* Bitwa – R osja Sowiecka i komunizm dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
Warszawska – w ojna polsko-bolszewicka
– Bitwa Warszawska i jej legenda – przy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – wyjaśnia genezę wojny – wyjaśnia, jakie czynniki – wyjaśnij, kiedy i w jaki
2. E ugeniusz – 15 sierpnia – Święto Wojska posługuje się terminami: terminami: komunizm, o wschodnią granicę II RP złożyły się na sukces wojsk sposób bolszewicy przejęli
Kwiatkowski II RP, ułani bolszewicy, cud nad Wisłą polskich w wojnie z Rosją władzę w Rosji
i budowa Gdyni Polskiego – omawia przebieg wojny Sowiecką
– przedstawia głównodo- – z na wydarzenia związane polsko-bolszewickiej – podaje przykłady współcze-
3. Z ośka, Alek wodzącego wojsk polskich z datami: 15 sierpnia 1920 r. śnie istniejących krajów ko-
i Rudy – w bitwie pod Warszawą – o cenia postawę ludności munistycznych oraz opisuje
bohaterscy – wyjaśnia, dlaczego 15 sierp- polskiej wobec sowieckiego życie ich mieszkańców
harcerze – o dpowiada, jaki był wynik nia obchodzone jest Święto zagrożenia
Bitwy Warszawskiej Wojska Polskiego
4. P ilecki i Inka – c harakteryzuje mit „cudu
– „żołnierze nad Wisłą”
niezłomni”
– p roblemy odrodzonej Polski – p rzy pomocy nauczyciela – p oprawnie posługuje się – o pisuje trudności gospodar- – wyjaśnia, w jaki sposób roz- – wyjaśnia rolę potencjału
– z aślubiny Polski z morzem poprawnie posługuje się terminami: eksport, import, cze i ustrojowe w odbudo- wój gospodarczy wpływa na gospodarczego państwa we
– zasługi Eugeniusza Kwiatkowskiego terminami: port, przemysł, okręg przemysłowy wie państwa polskiego sytuację obywateli współczesnym świecie
minister, bezrobocie
na polu gospodarczym – budowa – c harakteryzuje postać Euge- – p rzedstawia dokonania Eu- – wymienia najważniejsze
portu w Gdyni, Centralny Okręg – wskazuje na mapie Polski niusza Kwiatkowskiego geniusza Kwiatkowskiego ośrodki przemysłowe
Przemysłowy Gdynię współczesnej Polski
– Gdynia polskim „oknem na świat” – w skazuje na mapie obszar
– znaczenie terminów: eksport, okręg – wyjaśnia, dlaczego Gdynia Centralnego Okręgu Prze-
przemysłowy stała się polskim „oknem mysłowego
na świat”
– w ybuch II wojny światowej – p rzy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – o pisuje najważniejsze akcje – charakteryzuje działalność – podaje przykłady udziału
– s ytuacja społeczeństwa polskiego poprawnie posługuje się terminami: łapanki, Armia Szarych Szeregów, w tym Polskiego Państwa Pod- żołnierzy polskich na fron-
terminem: okupacja Krajowa, Szare Szeregi akcję pod Arsenałem ziemnego tach II wojny światowej
pod niemiecką okupacją
– S zare Szeregi (Zośka, Alek, Rudy) – wie, kiedy i gdzie wybuchła – z na wydarzenia związane – ocenia postawę młodzieży – p rzedstawia politykę – przedstawia przebieg po-
– a kcja pod Arsenałem II wojna światowa z datami: 1 września 1939 polskiej pod okupacją okupantów wobec Polaków wstania warszawskiego
– b atalion „Zośka” w powstaniu r., 1 sierpnia 1944 r. (mord katyński)
– o pisuje sytuację narodu
warszawskim polskiego pod niemiecką – c harakteryzuje postaci
– p owstanie warszawskie jako wyraz okupacją Zośki, Alka i Rudego
patriotyzmu młodego pokolenia – przy pomocy nauczyciela – poprawnie posługuje się – charakteryzuje postać i dzia- – w yjaśnia, dlaczego państwo – w yjaśnia pojęcie: „suwe
– znaczenie terminów: okupacja, poprawnie posługuje się terminem: „żołnierze łalność Witolda Pileckiego polskie znalazło się po II renność”
terminem: obozy koncen niezłomni” wojnie światowej w sowiec-
łapanki, Armia Krajowa, Szare Szeregi tracyjne – opisuje represje komuni- kiej strefie wpływów – wyjaśnia pojęcie: „żelazna
– polityka Niemiec wobec ludności – z na zbrodnie niemieckie stów wobec zwolenników kurtyna” oraz jego genezę
– o pisuje politykę Niemiec popełnione na Żydach prawowitych władz polskich – c harakteryzuje działalność
żydowskiej wobec ludności żydowskiej partyzantki antykomuni- – c harakteryzuje postać i dzia-
– o bozy koncentracyjne – c harakteryzuje postaci – ocenia postawę Danuty stycznej łalność Ireny Sendlerowej
– r aporty Witolda Pileckiego – wyjaśnia, kto objął rządy Witolda Pileckiego, Danuty Siedzikówny, ps. Inka
– r epresje komunistów i śmierć w państwie polskim Siedzikówny – w yjaśnia dramatyzm wybo- – wymienia największe
po zakończeniu ru postaw przez obywateli niemieckie obozy koncen-
Witolda Pileckiego II wojny światowej – w yjaśnia, dlaczego dla wobec państwa polskiego tracyjne
– polityka komunistów wobec pol- wielu Polaków wojna się po II wojnie światowej
nie zakończyła
skiego podziemia
– postawa Danuty Siedzikówny, – wyjaśnia pojęcie: „żołnierze
niezłomni”
ps. Inka
– znaczenie terminów: obozy koncen
tracyjne, „żołnierze niezłomni”
Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny
5. J an Paweł II – dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
papież pielgrzym
– opozycyjna rola Kościoła w czasach – p rzy pomocy nauczyciela – p oprawnie posługuje się – o pisuje sytuację społeczeń- – w yjaśnia znaczenie pierw- – wyjaśnia znaczenie słów
6. „ Solidarność” komunizmu poprawnie posługuje się terminami: konklawe, kardy stwa polskiego w czasach szej pielgrzymki Jana Pawła Jana Pawła II: Niech zstąpi
i jej bohaterowie terminem: papież nał, pontyfikat PRL II do kraju dla społeczeń- Duch Twój i odnowi oblicze
– wybór Karola Wojtyły na papieża stwa polskiego ziemi. Tej ziemi!
– pielgrzymki papieża do ojczyzny – wie, kim był Karol Wojtyła – charakteryzuje rolę papieża – c harakteryzuje rolę Kościoła
– p odaje miasto, w którym jako przywódcy Kościoła katolickiego w czasach – opowiada o rywalizacji mię-
(Niech zstąpi Duch Twój i odnowi katolickiego oraz jako komunizmu dzy Związkiem Sowieckim
oblicze ziemi. Tej ziemi!) urodził się Karol Wojtyła autorytetu moralnego dla a Zachodem
– w sparcie Kościoła dla Polaków wiernych
protestujących przeciw rządom – wyjaśnia znaczenie i skutki
komunistów – wyjaśnia, dlaczego Jan Pa- rozmów Okrągłego Stołu
– Jan Paweł II jako papież pielgrzym weł II był darzony wielkim
– znaczenie terminów: papież, kon szacunkiem
klawe, kardynał, pontyfikat
– kryzys PRL w latach 70. XX w. – p rzy pomocy nauczyciela – p oprawnie posługuje się – o pisuje okoliczności zawią- – w skazuje różnice polityczne
– działalność opozycyjna poprawnie posługuje się terminami: związek zawo zania związku zawodowego między czasami komunizmu
– s trajki robotnicze i powstanie terminami: demokracja, dowy, „Solidarność”, stan „Solidarność” a wolną Polską
strajk wojenny, Okrągły Stół
NSZZ „Solidarność” – przedstawia główne postu- – podaje przykłady protestów
– bohaterowie „Solidarności” – Lech – wie, jak się nazywał pierw- – z na wydarzenia związane laty „Solidarności” Polaków przeciwko wła-
szy przywódca związku z datami: sierpień 1980, dzom komunistycznym
Wałęsa, Anna Walentynowicz, An- zawodowego „Solidarność” l989 – w ymienia ograniczenia, z ja-
drzej Gwiazda, Jerzy Popiełuszko i późniejszy prezydent kimi wiązało się wprowa- – w yjaśnia, jaką rolę odegrał
– wprowadzenie stanu wojennego – w yjaśnia, dlaczego w 1980 r. dzenie stanu wojennego stan wojenny
i represje przeciwko opozycji doszło do masowych straj-
– p rzełom 1989 r. i upadek komu- ków robotniczych – w yjaśnia symbolikę Okrą-
nizmu głego Stołu
– znaczenie terminów: strajk, związek – zna głównych bohaterów
zawodowy, „Solidarność”, stan wojen „Solidarności” – Lecha Wa-
ny, Okrągły Stół łęsę, Annę Walentynowicz,
Andrzeja Gwiazdę, Jerzego
Popiełuszkę
Rozkład materiału 15
16 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem dramy
Mieszkamy w Polsce Na polecenie nauczyciela uczniowie rozwiązują zadanie
1. z karty pracy.
Cele lekcji: 4. N auczyciel prezentuje przykłady polskiego dziedzictwa
narodowego. Uczniowie zapoznają się z tekstem i ilu-
Uczeń: stracjami zamieszczonymi w ramce „Polskie dziedzic-
− poprawnie posługuje się terminami: naród, two narodowe” ze s. 17. Następnie wyjaśniają, dlacze-
go przedstawione na zdjęciach dzieła sztuki są ważną
Rzeczpospolita Polska, dziedzictwo narodowe, częścią polskiej kultury narodowej. Podają także własne
symbole narodowe, godło, flaga, hymn, region, przykłady zabytków lub dzieł tworzących polski doro-
Polonia, bek kulturalny.
− podaje przykłady elementów tworzących polskie 5. U czniowie zapoznają się z ramką ze s. 19 podręcznika.
dziedzictwo narodowe, Na jej podstawie wymieniają polskie symbole narodo-
− tłumaczy, dlaczego należy dbać o dziedzictwo we. Nauczyciel omawia okoliczności powstania hymnu
narodowe, narodowego i przedstawia postać Józefa Wybickiego.
− wymienia i opisuje polskie symbole narodowe, Uczniowie czytają tekst „Mazurka Dąbrowskiego” ze
− wskazuje na mapie główne regiony Polski, s. 18, a następnie odpowiadają na umieszczone pod
− charakteryzuje region, w którym mieszka, nim pytania. Nauczyciel wyjaśnia, jaką postawę nale-
− wymienia największe skupiska Polonii na świecie. ży przyjąć w obecności symboli narodowych. Uczniowie
wykonują zadanie 2. z karty pracy.
Metody pracy: 6. N auczyciel omawia zasady pracy metodą dramy
(informacje o tej metodzie zamieszczono w Materiałach
− metoda aktywizująca – drama (wywiad), dla nauczyciela). Dzieli zespół klasowy na trzy grupy.
− praca z tekstem podręcznika, Każda z nich przygotowuje scenki na zadany temat:
− elementy wykładu, grupa I – wywiad z polskim godłem, grupa II – wywiad
− rozmowa nauczająca (pogadanka). z polską flagą, grupa III – wywiad z polskim hymnem
narodowym (w trakcie przygotowań do występu człon-
Formy pracy: kowie zespołów korzystają z informacji zawartych
w Materiałach dla ucznia).
indywidualna, grupowa, zbiorowa. 7. Kolejne zespoły przedstawiają scenki po upływie wyzna-
czonego czasu. Osoby niebiorące udziału w prezentacji
Środki dydaktyczne: odpowiadają, jak ie informacje na temat określonego
symbolu narodowego można było uzyskać na podstawie
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 17–21), obejrzanej scenki.
− karta pracy „Mieszkamy w Polsce”, 8. Uczniowie zapoznają się z mapą Polski zamieszczoną
− mapa ścienna świata. w podręczniku na s. 20. Następnie wymieniają najważ-
niejsze regiony kraju (w tym region, w którym miesz-
Przebieg lekcji kają). Nauczyciel omawia najważniejsze różnice między
Faza wprowadzająca poszczególnymi częściami kraju. Szczególny nacisk kła-
dzie na używane w nich języki gwarowe oraz odmienne
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- tradycje zachowywane przez zamieszkującą je ludność.
nie tematu lekcji. 9. Nauczyciel wyjaśnia znaczenie terminu „Polonia”
i wskazuje na mapie ściennej świata państwa, w których
2. Nauczyciel przedstawia cel ogólny lekcji: poznanie pol- mieszka najwięcej osób polskiego pochodzenia.
skich symboli narodowych i scharakteryzowanie regio-
nów Polski. Faza podsumowująca
3. Wybrani uczniowie przypominają znaczenie terminu Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi
„ojczyzna” oraz odpowiadają, czym według nich jest w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 17 podręcznika. Na-
patriotyzm. stępnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych
zagadnień.
Faza realizacyjna
Zadanie domowe
1. Uczniowie otrzymują kartę pracy „Mieszkamy w Pol-
sce”. Nauczyciel wyjaśnia znaczenie słowa „rzeczpospo- Wykonaj ćwiczenie 3. ze s. 21 podręcznika.
lita” znajdującego się w nazwie państwa polskiego.
Zadanie domowe dla chętnych
2. Prowadzący zajęcia tłumaczy znaczenie terminu „na-
ród”. Wyjaśnia także, że naród polski ukształtował się Dowiedz się, jakie zabytki znajdują się w Twoim regionie.
ze słowiańskich plemion, a nazwa polskiego państwa Następnie opisz w kilku zdaniach jeden z nich.
pochodzi od nazwy słowiańskiego plemienia Polan.
3. Podczas dyskusji prowadzonej pod kierunkiem nauczy-
ciela uczniowie określają, co łączy ludzi tworzących
jeden naród. Wykorzystują w tym celu informacje za-
mieszczone w tekście głównym ze s. 17 podręcznika.
Scenariusz lekcji 17
Materiały dla nauczyciela w rolę, żywy obraz, pantomima, wywiad) pozwalają na wy-
Krótki opis metody aktywizującej „drama” branie odpowiedniego wariantu metody do danego zagad-
nienia omawianego na lekcjach historii. Uczeń może m.in.
Drama umożliwia przede wszystkim kształcenie twórcze- utożsamić się z odgrywaną postacią, lepiej poz nać motywy
go myślenia, rozwijanie wyobraźni oraz pobudzanie do jej postępowania oraz dokonać własnej oceny zachowania
aktywnego działania. Dzięki tej technice uczniowie do- bohatera.
skonalą swoje umiejętności werbalne i pozajęzykowe, uczą
się współpracy w grup ie, a także ćwiczą opanowanie oraz
koncentrację. Różnorodne techniki dramowe (np. wejście
Materiały dla ucznia
Zadanie dla grupy I
Jesteście grupą dziennikarzy, którzy otrzymali zaproszenie na konferencję prasową z polskim godłem. Musicie jak najwię-
cej się o nim dowiedzieć. Aby dobrze przygotować się do przeprowadzenia wywiadu, wykorzystajcie informacje zawarte na
stronie 19 podręcznika. Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która wcieli się w rolę polskiego godła. Pozostali członkowie
grupy będą dziennikarzami zadającymi pytania.
Przykładowe pytania, które możecie zadać godłu
1. Kim jesteś?
2. Co symbolizujesz?
3. Gdzie występujesz najczęściej?
4. W jaki sposób należy Ci okazywać szacunek?
Zadanie dla grupy II
Jesteście grupą dziennikarzy, którzy otrzymali zaproszenie na konferencję prasową z polską flagą. Musicie jak najwięcej
się o nim dowiedzieć. Aby dobrze przygotować się do przeprowadzenia wywiadu, wykorzystajcie informacje zawarte na
stronie 19 podręcznika. Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która wcieli się w rolę polskiej flagi. Pozostali członkowie
grupy będą dziennikarzami zadającymi pytania.
Przykładowe pytania, które możecie zadać fladze
1. Kim jesteś?
2. Co symbolizujesz?
3. Gdzie występujesz najczęściej?
4. W jaki sposób należy Ci okazywać szacunek?
Zadanie dla grupy III
Jesteście grupą dziennikarzy, którzy otrzymali zaproszenie na konferencję prasową z polskim hymnem narodowym. Mu-
sicie jak najwięcej się o nim dowiedzieć. Aby dobrze przygotować się do przeprowadzenia wywiadu, wykorzystajcie infor-
macje zawarte na stronie 19 podręcznika. Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która wcieli się w rolę polskiego hymnu
narodowego. Pozostali członkowie grupy będą dziennikarzami zadającymi pytania.
Przykładowe pytania, które możecie zadać hymnowi
1. Kim jesteś?
2. Co symbolizujesz?
3. Gdzie występujesz najczęściej?
4. W jaki sposób należy Ci okazywać szacunek?
18 Karta pracy imię i nazwisko
Mieszkamy w Polsce klasa data
1 U zupełnij schemat nazwami elementów, które decydują
o powstaniu narodu.
NARÓD
2 P okoloruj rysunki przedstawiające flagę i godło Polski.
Scenariusz lekcji z wykorzystaniem Scenariusz lekcji 19
burzy mózgów i mapy myśli
Czas w historii 2. Nauczyciel pozostawia na tablicy wyraz CZAS, a następ-
nie dzieli klasę na trzy grupy. Każda z nich otrzymuje
Cele lekcji: do opracowania jedno pytanie: „W jaki sposób mierzymy
czas?”, „Jakie korzyści daje ludziom mierzenie czasu?”,
Uczeń: „Skąd wiemy, że istnieje czas?”. Zadaniem każdej dru-
− poprawnie posługuje się terminami: zegar, kalendarz, żyny będzie przygotowanie odpowiedzi, którymi zosta-
nie uzupełniona mapa myśli (przykładowa mapa myśli
chronologia, oś czasu, wiek, tysiąclecie, epoka, znajduje się w Materiałach dla nauczyciela).
− wymienia jednostki pomiaru czasu zegarowego
3. Uczniowie zapisują na tablicy wyniki swoich prac. W ten
i kalendarzowego, sposób powstanie mapa myśli dotycząca pojęcia czasu.
− tłumaczy potrzebę mierzenia czasu, Podczas omawiania odpowiedzi na zadane pytania na-
− posługuje się cyframi rzymskimi, uczyciel podkreśla wagę umiejętności mierzenia czasu.
− wyjaśnia znaczenie skrótów: p.n.e. i n.e.,
− wskazuje narodziny Chrystusa jako wydarzenie 4. N auczyciel prosi uczniów, by wyobrazili sobie, że żyją
w czasach, gdy nie znano zegarów i kalendarzy. Pyta,
wyznaczające podział czasu na czasy p.n.e. i n.e., w jaki sposób określiliby czas ważnego wydarzenia. Na-
− wymienia epoki historyczne, uczyciel wyjaśnia konieczność uporządkowania czasu
− określa sposoby mierzenia czasu dawniej w historii i wprowadza pojęcie „chronologia”. Następnie
tłumaczy, dlaczego mierzenie czasu jest ważne w pra-
i współcześnie. cy historyka. Uczniowie wykonują zadanie 1 w karcie
pracy.
Metody pracy:
5. N auczyciel wyjaśnia, czym jest „oś czasu”. Odsyła
− metoda aktywizująca – mapa myśli, uczniów do osi czasu zamieszczonej w podręczniku na
− metoda aktywizująca – burza mózgów, s. 24–25. Pyta ich, na jakie części została podzielona
− praca z podręcznikiem, oś czasu, co oznaczają skróty p.n.e. i n.e. oraz co to jest
− praca z ilustracją, „era”. Uczniowie szukają w podręczniku na s. 24 defini-
− praca z infografiką, cji pojęcia „era”. Nauczyciel podsumowuje odpowiedzi.
− rozmowa nauczająca (pogadanka). Cała klasa wykonuje zadanie 2. w karcie pracy.
Formy pracy: 6. N auczyciel wyjaśnia konieczność podziału czasu na
mniejsze odcinki i wprowadza pojęcia „tysiąclecie”
− indywidualna, i „wiek”. Podkreśla przy tym zasadę zapisywania wie-
− grupowa, ków cyframi rzymskimi. Dodatkowo wyjaśnia, dlaczego
− zbiorowa. w dzisiejszych czasach stosuje się cyfry arabskie.
Środki dydaktyczne: 7. Nauczyciel wprowadza termin „epoka historyczna”.
Uczniowie zapoznają się z infografiką zamieszczoną
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 24–28), w podręczniku na s. 26–27. Wyznaczone osoby wyja-
− karta pracy „Czas w historii”. śniają, dlaczego poszczególne epoki zostały zilustrowa-
ne piramidą, zamkiem, karawelą i rakietą kosmiczną.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca 8. Nauczyciel opowiada, za pomocą jakich urządzeń mie-
rzono czas w dawnych czasach. Tłumaczy przy tym spo-
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- sób działania zegara słonecznego i klepsydry.
nie tematu lekcji.
Faza podsumowująca
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie
głównych jednostek mierzenia czasu w historii i zadań Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi
stojących przed chronologią. w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 24 podręcznika. Na-
stępnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych
3. Wybrani uczniowie przypominają, czym zajmują się hi- zagadnień.
storycy.
Zadanie domowe
Faza realizacyjna
Wykonanie zadania 3. w karcie pracy.
1. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy „Czas w histo-
rii”, które będą stopniowo uzupełniane podczas lekcji. Zadanie domowe dla chętnych
Następnie wyjaśnia zasady pracy metodą burzy mó-
zgów, po czym zapisuje na tablicy wyraz CZAS i prosi Wykorzystując encyklopedie lub inne dostępne źródła wie-
uczniów o podanie skojarzeń dotyczących tego pojęcia. dzy, przygotuj informacje na temat starożytnego kalenda-
Prowadzący zajęcia weryfikuje poprawność wymienio- rza egipskiego i jego konstrukcji.
nych pomysłów i zapisuje najtrafniejsze z nich.
20 Scenariusz lekcji
Materiały dla nauczyciela sposób dzieci same znajdują odpowiedź na trudne pytanie.
Krótki opis metody aktywizującej – burza mózgów Ważną zaletą tej metody jest aktywizacja uczniów, którzy
podczas dyskusji mogą prezentować swoje pomysły i swo-
Burza mózgów to metoda zespołowej analizy zagadnienia. bodnie wyrażać opinie.
Na początku jej realizacji nauczyciel stawia pytanie, po
czym uczniowie zgłaszają spontanicznie własne propozy-
cje odpowiedzi. Po zweryfikowaniu przez prowadzącego
poszczególne pomysły zostają zapisane na tablicy. W ten
Krótki opis metody aktywizującej – mapa myśli jego poszczególnymi elementami. Podczas tworzenia mapy
każdy uczeń ma możliwość zaprezentowania swoich pomy-
Mapa myśli (mapa mentalna) to metoda polegająca na słów i skojarzeń. Uzyskany schemat może posłużyć później
graficznym przedstawieniu omawianego zagadnienia. jako notatka z lekcji, bardzo przydatna przy powtarzaniu
W jej ramach uczniowie łączą ze sobą pojęcia i symbole na wiadomości, na przykład przed sprawdzianem.
zasadzie wolnych skojarzeń. Powstaje w ten sposób schemat
prezentujący omawiany temat i związki zachodzące między
Przykładowa mapa myśli dotycząca zagadnienia „Czas”
można zaplanować organizuje życie określa, kiedy zaszło
działania dane wydarzenie
Jakie korzyści daje ludziom
mierzenie czasu?
CZAS
Skąd wiemy, W jaki sposób
że czas istnieje? mierzymy czas?
zmiana starzenie się zmiana zegary kalendarze
dnia i nocy ludzi pór roku
Karta pracy 21
Czas w historii
imię i nazwisko
1 W staw cyfrę 1 w kratkę obok wydarzenia, które zaszło klasa data
najwcześniej, a cyfrę 4 – obok tego, które zdarzyło się
najpóźniej.
K oronacja Karola Wielkiego na cesarza w 800 roku.
P ierwsze igrzyska w Olimpii w 776 roku p.n.e.
B itwa pod Maratonem w 490 roku p.n.e.
C hrzest Polski w 966 roku.
2 P rzyjrzyj się zamieszczonej osi czasu. Następnie wykonaj polecenia.
1500 rok 1000 rok 500 rok 500 rok 1000 rok 1500 rok
a) Zamaluj zielonym kolorem część osi odpowiadającą czasom przed naszą erą.
b) Zaznacz niebieskim kolorem część osi odpowiadającą czasom naszej ery.
c) G wiazdką oznaczono wydarzenie, które podzieliło dzieje na okres przed naszą erą i czasy naszej ery.
Napisz w wyznaczonym miejscu, jakie to było wydarzenie.
3 R ozwiąż krzyżówkę. Następnie napisz, co oznacza otrzymane hasło.
1.
2.
3.
4.
5.
1. Okres obejmujący sto lat.
2. Przyrząd do mierzenia czasu, w którym przesypuje się piasek.
3. Nauka zajmująca się mierzeniem czasu.
4. Najmniejsza jednostka czasu zegarowego.
5. Spis dni całego roku z podziałem na tygodnie i miesiące.
Hasło: –
22 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem
burzy mózgów
Czytamy mapę i plan 3. W lewej rubryce tabeli będą zapisywane informacje,
które można odczytać z mapy oraz nazwy znajdują-
Cele lekcji: cych się na niej elementów. W rubryce prawej zostaną
umieszczone wiadomości, które można uzyskać dzięki
Uczeń: planowi, oraz przykłady tworzących go komponentów
− poprawnie posługuje się terminami: mapa, plan, graficznych.
legenda, skala, kartografia, mapa historyczna, 4. U czniowie podają propozycje terminów i określeń, które
− określa różnice między mapą a planem, należałoby umieścić w poszczególnych częściach tabe-
− wyjaśnia funkcję tytułu i legendy mapy historycznej, li. Na początku formułują pomysły tylko na podstawie
− odczytuje informacje zapisane w legendzie mapy własnej wiedzy. Nauczyciel weryfikuje poprawność wy-
mienionych przykładów i zapisuje najtrafniejsze z nich
historycznej, w odpowiednich miejscach na tablicy.
− opowiada o dawnych wyobrażeniach dotyczących
5. N auczyciel dokonuje podziału klasy na cztery grupy,
kształtu Ziemi. rozdaje atlasy historyczne i zadania dla każdej drużyny
(instrukcje z poleceniami dla poszczególnych zespołów
Metody pracy: znajdują się w Materiałach dla ucznia). Prowadzący za-
jęcia zwraca uwagę, aby grupy nie wybrały takich sa-
− metoda aktywizująca – burza mózgów, mych map z atlasu historycznego. Zadaniem uczniów
− praca z tekstem podręcznika, będzie odpowiedź na pytania: „Jakich informacji do-
− praca z mapą i atlasem oraz planem, starczają nam mapy historyczne?”, „Co umożliwia nam
− rozmowa nauczająca (pogadanka). właściwe odczytanie mapy?”.
Formy pracy: 6. P o zakończeniu prac uczniowie przymocowują ma-
gnesami do tablicy kartki ze swoimi odpowiedziami,
indywidualna, grupowa, zbiorowa. a wskazana przez nauczyciela osoba prezentuje je.
Środki dydaktyczne: 7. Uczniowie przy pomocy nauczyciela wskazują wspólne
punkty pracy w poszczególnych zespołach i odpowiadają
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 33–35), na pytania zawarte w zadaniach dla grup. Nauczyciel za
− atlasy historyczne, pomocą mapy ściennej zwraca uwagę na zmiany teryto-
− historyczna mapa ścienna. rialne, jakie przedstawia mapa historyczna.
Przebieg lekcji 8. Wybrane osoby z klasy zgłaszają kolejne propozycje
elementów, którymi można uzupełnić tabelę dotyczącą
Faza wprowadzająca różnic pomiędzy mapą a planem. Następnie nauczyciel
zapisuje je na tablicy we właściwych rubrykach.
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda-
nie tematu lekcji. 9. Uczniowie zapoznają się z tekstem „Najstarsze mapy
świata” ze s. 35. Następnie chętne osoby opowiadają, jak
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: określenie roli w starożytności ludzie wyobrażali sobie kształt Ziemi.
mapy w naukach historycznych i poznanie podstawo- Nauczyciel może opowiedzieć także o innych wyobraże-
wych cech mapy historycznej. niach niż te, o których mowa w tekście, np. o hinduskiej
wizji Ziemi w postaci kwiatu lotosu spoczywającego na
3. Wybrani uczniowie wymieniają daty wyznaczające gra- grzbietach czterech słoni stojących na żółwiu, o babi-
nice wieków oraz przypominają, w jaki sposób określa lońskiej teorii opisującej Ziemię jako górę wyrastającą
się wiek, do którego należy podana data historyczna. z oceanu czy o skandynawskim przedstawieniu kosmo-
su jako drzewa, którego część stanowi nasza planeta.
Faza realizacyjna
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji. Wyja-
śnia im rolę legendy i skali w tworzeniu i czytaniu mapy. Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi
Podkreśla także znaczenie, jakie w pracy kartografa ma w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 33 podręcznika. Na-
zastosowanie odpowiednich symboli oraz prawidłowe stępnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych
pomniejszenie przedstawionego terenu. zagadnień.
2. Uczniowie zapoznają się z tekstem w ramce „Plany hi- Zadanie domowe
storyczne” ze s. 33 podręcznika. Następnie nauczyciel
wyjaśnia zasady pracy metodą burzy mózgów i zapisu- Wykonaj ćwiczenie 2. ze s. 35 podręcznika.
je na tablicy najważniejsze pytanie: „Jakie są różnice
i podobieństwa między mapą historyczną a planem hi- Zadanie domowe dla chętnych
storycznym?”. Rysuje pod nim tabelę, która będzie uzu-
pełniana przez uczniów w trakcie lekcji (przykładową Narysuj mapę lub plan, dzięki którym przedstawisz swoją
tabelę zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela). codzienną drogę do szkoły.
Uczniowie kopiują ją w swoich zeszytach.
Scenariusz lekcji 23
Materiały dla nauczyciela
Przykładowa realizacja burzy mózgów dotyczącej zagadnienia „Jakie są różnice i podobieństwa między mapą
historyczną a planem historycznym?”
Mapa historyczna Plan historyczny
• przebieg granic w przeszłości • dokładne rozmieszczenie wojsk podczas bitwy
• dawne nazwy miast i państw • układ ulic w miastach w minionych czasach
• miejsca ważnych wydarzeń, np. bitwa • nazwy dawnych miejscowości
• daty ważnych wydarzeń • przebieg minionych wydarzeń
• kierunki przemarszu wojsk • ukształtowanie terenu
• nazwy regionów historycznych • roślinność, np. tereny zalesione
• nazwy ludów zamieszkujących dane terytorium • układ pojedynczych budynków
Materiały dla ucznia
Zadanie dla grupy I
Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która będzie czuwać nad właściwą pracą w grupie – lidera. Następnie przystąpcie do
pracy. Waszym zadaniem będzie wybranie z atlasu historycznego dowolnej mapy i na jej podstawie udzielenie odpowiedzi
na poniższe pytania. Swoje przemyślenia zapiszcie dużymi literami na kartkach A4 (jedna odpowiedź na jednej kartce). Do
każdego pytania udzielcie minimum dwóch odpowiedzi.
1. Jakich informacji dostarczają nam mapy historyczne?
2. Co umożliwia nam właściwe odczytanie mapy?
Zadanie dla grupy II
Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która będzie czuwać nad właściwą pracą w grupie – lidera. Następnie przystąpcie do
pracy. Waszym zadaniem będzie wybranie z atlasu historycznego dowolnej mapy i na jej podstawie udzielenie odpowiedzi
na poniższe pytania. Swoje przemyślenia zapiszcie dużymi literami na kartkach A4 (jedna odpowiedź na jednej kartce). Do
każdego pytania udzielcie minimum dwóch odpowiedzi.
1. Jakich informacji dostarczają nam mapy historyczne?
2. Co umożliwia nam właściwe odczytanie mapy?
Zadanie dla grupy III
Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która będzie czuwać nad właściwą pracą w grupie – lidera. Następnie przystąpcie do
pracy. Waszym zadaniem będzie wybranie z atlasu historycznego dowolnej mapy i na jej podstawie udzielenie odpowiedzi
na poniższe pytania. Swoje przemyślenia zapiszcie dużymi literami na kartkach A4 (jedna odpowiedź na jednej kartce). Do
każdego pytania udzielcie minimum dwóch odpowiedzi.
1. Jakich informacji dostarczają nam mapy historyczne?
2. Co umożliwia nam właściwe odczytanie mapy?
Zadanie dla grupy IV
Wybierzcie spośród siebie jedną osobę, która będzie czuwać nad właściwą pracą w grupie – lidera. Następnie przystąpcie do
pracy. Waszym zadaniem będzie wybranie z atlasu historycznego dowolnej mapy i na jej podstawie udzielenie odpowiedzi
na poniższe pytania. Swoje przemyślenia zapiszcie dużymi literami na kartkach A4 (jedna odpowiedź na jednej kartce). Do
każdego pytania udzielcie minimum dwóch odpowiedzi.
1. Jakich informacji dostarczają nam mapy historyczne?
2. Co umożliwia nam właściwe odczytanie mapy?
24 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem dramy
i drzewka decyzyjnego
Mieszko I i chrzest Polski 2. Nauczyciel wskazuje na mapie ściennej przedstawiającej
Polskę Mieszka I obszar zamieszkany przez Polan oraz
Cele lekcji: grody: Gniezno, Ostrów Lednicki i Poznań. Wyjaśnia
również pochodzenie nazwy „Polska” i terminu „ple-
Uczeń: mię”. Następnie uczniowie wykonują zadanie 6. (polece-
− poprawnie posługuje się terminami: dynastia, plemię, nie a, b) w zeszycie ćwiczeń na s. 26.
Słowianie, wielobóstwo, Polanie, 3. Prowadzący zajęcia opisuje proces tworzenia się państwa
− określa czas wydarzenia: 966 rok – chrzest Polski, Polan i mówi o Mieszku I jako pierwszym historycznym
− wyjaśnia pochodzenie nazw: Polanie i Polska, władcy Polski, którego istnienie zostało potwierdzone
− wyjaśnia, kim byli i czym zajmowali się Słowianie, w źródłach historycznych. Dodatkowo wyjaśnia znacze-
− wskazuje na mapie terytorium państwa Polan oraz nie terminu „dynastia”.
grody Gniezno i Poznań, 4. N auczyciel wybiera czworo uczniów do odegrania scenki,
− pokazuje na mapie siedzibę pierwszego biskupstwa na w której Mieszko I rozważa przyjęcie chrześcijaństwa.
Prowadzący zajęcia wręcza aktorom kartki z kwestia-
ziemiach polskich, mi postaci (tekst z dialogami znajduje się w Materiałach
− omawia skutki przyjęcia chrześcijaństwa przez dla ucznia).
Polskę, 5. P o odegraniu scenki nauczyciel wyjaśnia zasady pracy
− wyraża swoją opinię na temat przyjęcia chrztu przez metodą drzewka decyzyjnego, a następnie dzieli klasę
na 5–6-osobowe grupy (krótki opis metody drzewka
Mieszka I. decyzyjnego oraz przykładowo uzupełniony schemat
znajdują się w Materiałach dla nauczyciela). Każda
Metody pracy: z nich otrzymuje schemat z zapisanym pytaniem: „Czy
Mieszko I powinien przyjąć chrzest?” (schemat drzewka
− metoda aktywizująca – drama, do uzupełnienia oraz instrukcja dla grup znajdują się w
− metoda aktywizująca – drzewko decyzyjne Materiałach dla ucznia).
− rozmowa nauczająca (pogadanka),
− praca z podręcznikiem, 6. U zupełnienie drzewka decyzyjnego. Pod kierunkiem na-
− praca z infografiką, uczyciela uczniowie wymieniają pozytywne i negatywne
− praca z osią czasu, skutki poszczególnych rozwiązań, a następnie zapisują
− praca z mapą. je w odpowiednich miejscach schematu. Na podstawie
wypełnionego drzewka wyrażają swoją opinię na temat
Formy pracy: przyjęcia chrztu przez Mieszka I.
− indywidualna, 7. Prowadzący zajęcia przedstawia okoliczności i czas
− grupowa, przyjęcia przez Polskę chrześcijaństwa. Następnie prosi
− zbiorowa. uczniów o wykonanie zadania 4. w zeszycie ćwiczeń na
s. 25. Wyznaczone osoby prezentują swoje odpowiedzi.
Środki dydaktyczne:
Faza podsumowująca
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 38–41),
− zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 24–27), Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi
− mapa ścienna „Polska Mieszka I”. w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 38 podręcznika. Na-
stępnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych
Przebieg lekcji zagadnień.
Faza wprowadzająca
Zadanie domowe
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda-
nie tematu lekcji. Wykonaj zadanie 8. ze s. 27 zeszytu ćwiczeń.
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie Zadanie domowe dla chętnych
przyczyn przyjęcia przez Polskę chrześcijaństwa i na-
stępstw tego wydarzenia. Wykonaj zadanie 9. ze s. 27 zeszytu ćwiczeń.
3. Wskazani uczniowie przypominają różnice między po-
stacią legendarną a historyczną.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel opowiada o przyczynach pojawienia się
Słowian w Europie Środkowej i Wschodniej. Następ-
nie uczniowie zapoznają się z drugim akapitem tekstu
głównego ze s. 38 podręcznika. Ich zadaniem jest odpo-
wiedzenie na pytania: „Czym zajmowali się Słowianie?”,
„Jakie były wierzenia ludów słowiańskich?”.
Scenariusz lekcji 25
Materiały dla nauczyciela
Krótki opis metody aktywizującej – drzewko decyzyjne
Drzewko decyzyjne jest graficznym przedstawieniem pro- wyborów. Kształci również umiejętności twórczego roz-
cesu podejmowania decyzji. Metoda ta wymaga dokładne- wiązywania problemów, pracy w zespole oraz wypowiada-
go sprecyzowania problemu, który uczniowie analizują, nia się na określony temat. Tworzenie schematu zaczyna
aby znaleźć jak najwięcej możliwych argumentów za i prze- się od pnia, w którym znajduje się kwestia do rozstrzy-
ciw umożliwiających podjęcie właściwego wyboru. Drzew- gnięcia. Następnie należy uzupełnić liście, podając możli-
ko decyzyjne uczy logicznego myślenia – przewidywania we argumenty za i przeciw, które pomogą w rozwiązania
pozytywnych i negatywnych skutków dokonywanych problemu. W koronie drzewka zapisuje się podjętą decyzję.
Przykładowo uzupełniony schemat drzewka decyzyjnego dotyczącego zagadnienia:
„Czy Mieszko I powinien przyjąć chrzest?”
DECYZJA
Mieszko I powinien przyjąć chrzest.
ARGUMENTY ZA PRZYJĘCIEM ARGUMENTY PRZECIW PRZYJĘCIU
CHRZEŚCIJAŃSTWA CHRZEŚCIJAŃSTWA
• wzmocnienie pozycji polskiego władcy • g roźba buntu ludności wiernej dotych-
w Europie czasowym obyczajom i wierze
• możliwość zwierania sojuszy z władca- • p orzucenie wiary przodków
mi chrześcijańskimi.
• wzmocnienie pozycji monarchy
w kraju
• m ożliwość sporządzania pism
przez chrześcijańskich duchownych
PROBLEM WYMAGAJĄCY
PODJĘCIA DECYZJI
Czy Mieszko I powinien przyjąć chrzest?
26 Scenariusz lekcji
Materiały dla ucznia
Instrukcja dla grupy
Wyobraźcie sobie, że żyjecie w państwie Mieszka I. Kraj waszego władcy jest pogański, a otaczają go państwa chrześci-
jańskie. Czy książę powinien przyjąć chrzest? Biorąc pod uwagę scenkę przedstawiającą rozmowę Mieszka I z doradcami,
uzupełnijcie drzewko decyzyjne. Następnie odpowiedzcie na zadane pytanie. Swoją opinię wraz z argumentami przed
stawcie innym osobom z klasy.
Dialogi do scenki o Mieszku I
TRUDNA DECYZJA
Bohaterami scenki są książę Mieszko I i jego doradcy.
Mieszko I
– Musimy zawrzeć sojusz z Czechami, by sprzymierzyć się z nimi.
Doradca I
– Książę, wszak książę czeski Bolesław to władca chrześcijański, nie będzie chciał rozmawiać z poganami.
Mieszko I
– Tak. Wiele ludów tę religię przyjęło, w tym i Czesi, i Niemcy. Przyjdzie i nam to uczynić.
Doradca II
– Książę, to niemożliwe! Od wieków czcimy swoich bogów. W czym gorsi oni są od bogów niemieckich czy czeskich?
Mieszko I
– Czczę i szanuję bogów naszych, do których ojciec mój i dziad wznosili modły.
Doradca III
– Oni tam mają jednego boga.
Doradca II
– To niemożliwe, jeden bóg!?
Doradca I
– Jeden. Jeden od wszystkiego. Taki on ponoć silny, że wszystko może.
Doradca III
– Ale ten ich bóg mówi, że władza księcia rzeczą świętą jest. Woli panującego sprzeciwiać się nie godzi, bo to grzech ciężki.
Mieszko I
– To ważne, bo umacnia pozycję władcy. Duchowni tej religii, która chrześcijaństwem się nazywa, potrafią czytać i pisać.
Będziemy mogli do innych państw pisma słać.
Doradca I
– Książę! Nawet jeśli ty wraz z dworem zmienicie wiarę, to lud nie. Lud na pewno nie, zbuntuje się!
Mieszko I
– To trzeba brać pod uwagę. Ale lud nie pojmuje potrzeb państwa. Ja je pojmuję. Gdy przyjmę chrześcijaństwo, moje pań-
stwo wzmocni się, a ja, książę polski, będę równy innym monarchom.
Doradca II
– To trudna decyzja.
Scenariusz lekcji 27
Przykładowy schemat drzewka decyzyjnego do uzupełnienia dotyczący zagadnienia:
„Czy Mieszko I powinien przyjąć chrzest?”.
DECYZJA
ARGUMENTY ZA PRZYJĘCIEM ARGUMENTY PRZECIW PRZYJĘCIU
CHRZEŚCIJAŃSTWA CHRZEŚCIJAŃSTWA
PROBLEM WYMAGAJĄCY
PODJĘCIA DECYZJI
Czy Mieszko I powinien przyjąć chrzest?
28 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem
róży diagnostycznej
Polska Kazimierza Wielkiego
Cele lekcji: uzupełniony schemat zamieszczono w Materiałach dla
nauczyciela). Zapisuje na tablicy hasło problemowe:
Uczeń: „Jakie były najważniejsze osiągnięcia Kazimierza Wiel-
− poprawnie posługuje się terminami: Akademia kiego?”, a pod nim trzy zagadnienia dotyczące rządów
ostatniego władcy z dynastii Piastów do opracowania
Krakowska, żak, uniwersytet, uczta u Wierzynka, przez poszczególne zespoły (instrukcje dla poszczegól-
− określa czas wydarzenia: 1364 rok – założenie nych grup zamieszczono w Materiałach dla ucznia):
• I grupa – Polityka zagraniczna,
Akademii Krakowskiej, • II grupa – Zmiany w Polsce,
− opisuje działania Kazimierza Wielkiego mające na • III grupa – Założenie Akademii Krakowskiej.
3. Po upływie wyznaczonego czasu drużyny uzupełniają
celu wzmocnienie i unowocześnienie państwa, schemat na tablicy, wpisując hasła związane z przy-
− wymienia korzyści wynikające dla Polski z działań dzielonym zagadnieniem. Wskazane osoby udzielają
odpowiedzi na pytania dotyczące tematyki opracowanej
przeprowadzonych przez Kazimierza Wielkiego, przez dany zespół.
− tłumaczy, w jaki sposób Kazimierz Wielki dążył • I grupa
W jaki sposób Kazimierz Wielki utrzymywał dobre rela-
do poprawienia stosunków Królestwa Polskiego cje z innymi państwami? Dlaczego polski władca prowa-
z sąsiadami, dził pokojową politykę zagraniczną?
− wyjaśnia, jakie znaczenie dla naszego kraju miało • II grupa
utworzenie akademii w Krakowie. W jaki sposób król przyczynił się do rozwoju kraju? Dla-
czego o Kazimierzu Wielkim mówi się, że zastał Polskę
Metody pracy: drewnianą, a zostawił murowaną?
• III grupa
− metoda aktywizująca – róża diagnostyczna, Dlaczego Kazimierz Wielki zabiegał o utworzenie uni-
− rozmowa nauczająca (pogadanka), wersytetu na ziemiach polskich? Kto mógł podjąć naukę
− praca z podręcznikiem, w Akademii Krakowskiej? W jakim języku odbywały się
− praca z tekstem źródłowym. zajęcia na uczelni?
4. N auczyciel opowiada uczniom o przyczynach zjazdu
Formy pracy: monarchów europejskich do Krakowa w 1364 roku. Na-
stępnie cała klasa wykonuje zadanie 1. z karty pracy. Na
indywidualna, grupowa, zbiorowa. podstawie zdobytych informacji uczniowie pod kierun-
kiem prowadzącego zajęcia uzupełniają schemat róży
Środki dydaktyczne: diagnostycznej o dodanie nowego zagadnienia dotyczą-
cego uczty u Wierzynka.
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 52–55), 5. N auczyciel przedstawia uczniom historię na wpół legen-
− zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 35–36), darnej dziewczyny Nawojki, która zapragnęła uczyć się
− karta pracy „Polska Kazimierza Wielkiego”. w Akademii Krakowskiej (legenda o Nawojce została za-
mieszczona w Materiałach dla nauczyciela).
Przebieg lekcji 6. U czniowie analizują uzupełniony schemat róży diagno-
Faza wprowadzająca stycznej i odpowiadają na pytanie: „Jakie były najważ-
niejsze osiągnięcia Kazimierza Wielkiego?”. Następnie
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- nauczyciel prosi uczniów o wykonanie zadania 2. z kar-
nie tematu lekcji. ty pracy.
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: omówienie doko- Faza podsumowująca
nań Kazimierza Wielkiego oraz ich wpływu na funkcjo-
nowanie Królestwa Polskiego i jego mieszkańców. Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi
w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 52 podręcznika. Na-
3. Wybrani uczniowie przypominają największe zasługi stępnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych
Bolesława Chrobrego, które przyczyniły się do wzmoc- zagadnień.
nienia pozycji Polski w Europie.
Zadanie domowe
Faza realizacyjna
Wykonaj zadanie 5. ze s. 36 zeszytu ćwiczeń.
1. Nauczyciel omawia trudną sytuację Polski po śmierci
Bolesława Chrobrego. Następnie wyjaśnia uczniom, że Zadanie domowe dla chętnych
Kazimierz Wielki był jedynym polskim władcą, któ-
remu nadano przydomek „Wielki”. Analiza dokonań Wykonaj zadanie 7. ze s. 36 zeszytu ćwiczeń.
króla przeprowadzana w dalszej części zajęć ma pomóc
uczniom w udzieleniu odpowiedzi na pytanie, czy mo-
narcha zasłużył na ten przydomek.
2. Prowadzący zajęcia wyjaśnia zasady pracy metodą róży
diagnostycznej, a następnie dzieli klasę na trzy grupy
(krótki opis tej metody aktywizującej, przykładowo
Scenariusz lekcji 29
Materiały dla ucznia
Zadanie dla grupy I
Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji związanych z polityką zagraniczną prowadzoną przez Kazimierza Wiel
kiego. W tym celu zapoznajcie się z tekstem podrozdziału „Panowanie Kazimierza Wielkiego” zamieszczonego na s. 53
podręcznika. Wypiszcie hasła związane z waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżan-
kom i kolegom w klasie.
Zadanie dla grupy II
Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji dotyczących zmian, jakie zaszły w Polsce za panowania Kazimierza Wiel-
kiego. W tym celu zapoznajcie się z tekstem podrozdziału „Panowanie Kazimierza Wielkiego” zamieszczonego na s. 53 pod-
ręcznika. Wypiszcie hasła związane z waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżankom
i kolegom w klasie.
Zadanie dla grupy III
Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji związanych z Akademią Krakowską. W tym celu zapoznajcie się z tekstem
podrozdziału „Akademia Krakowska” oraz ramką „Warto wiedzieć” zamieszczonymi na s. 54 podręcznika. Wypiszcie
hasła związane z waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie.
Materiały dla nauczyciela
Krótki opis metody aktywizującej – róża diagnostyczna
Róża diagnostyczna to metoda ułatwiająca wybranie wła- się analiza zagadnienia i podjęcie ostatecznej decyzji. Pra-
ściwej odpowiedzi na trudne pytanie. Poprzez graficzne cę metodą róży diagnostycznej najlepiej prowadzić w gru-
przedstawienie wszystkich możliwości rozwiązania uczeń pach, przydzielając kilkuosobowym zespołom poszczegól-
uzyskuje jasny ogląd problemu. Dzięki temu prostsze stają ne warianty odpowiedzi do opracowania.
Przykładowy schemat róży diagnostycznej do uzupełnienia, dotyczący zagadnienia: „Jakie były najważniejsze
osiągnięcia Kazimierza Wielkiego?”
UCZTA U WIERZYNKA
POLITYKA ZMIANY
ZAGRANICZNA W POLSCE
ZAŁOŻENIE AKADEMII
KRAKOWSKIEJ
30 Scenariusz lekcji
Przykładowo uzupełniona róża diagnostyczna dotycząca zagadnienia: „Jakie były najważniejsze osiągnięcia
Kazimierza Wielkiego?”
cesarz rzymski i król czeski król Węgier król Danii król Cypru książęta
umocnienie przybycie
pozycji polskiego europejskich
władcy władców
pokojowe roz- UCZTA U WIERZYNKA budowa zamków
wiązywanie obronnych
sporów POLITYKA ZMIANY powstanie
zapewnienie ZAGRANICZNA W POLSCE
nowych miast
krajowi bezpie- ZAŁOŻENIE AKADEMII i wsi
czeństwa KRAKOWSKIEJ
zawarcie rozwój rolnic-
twa, rzemiosła
korzystnych
sojuszy i handlu
kształcenie umocnienie żacy wzrost znaczenia
młodzieży pozycji polskiego Krakowa
w kraju władcy
prawo medycyna studenci wyłącznie
chłopcy
Legenda o Nawojce nym z lepszych studentów. Po pierwszym etapie studiów
przystąpiła do końcowego egzaminu, aby uzyskać tytuł
Nawojka to na wpół legendarna postać z pierwszej połowy bakałarza. W tym czasie sekret Nawojki miał być odkryty
XV wieku, uważana za pierwszą polską studentkę. Była przez jednego ze studentów, który właśnie rozpoczął na-
córką rektora gnieźnieńskiej szkoły parafialnej, który ukę na uczelni. Wywołało to duży skandal, który dopro-
nauczył ją czytania i pisania po łacinie. Mimo zdolności wadził do wytoczenia przeciwko niej procesu przed sądem
i chęci do nauki jako dziewczyna nie mogła podjąć dal- rektorskim za złamanie prawa. Dzięki temu, że Nawojka
szego kształcenia, które zwyczajowo przysługiwało tylko była pilną studentką i cieszyła się dobrą opinią nie została
mężczyznom. Według legendy Nawojka, która nie chciała skazana na najsurowszy wymiar kary, czyli na śmierć. Nie
się zgodzić na zaplanowany ślub, lecz pragnęła poszerzać mogła jednak kontynuować nauki i musiała wstąpić do za-
swoją wiedzę, uciekła w męskim przebraniu do Krakowa. konu, gdzie prowadziła szkółkę dla młodych zakonnic.
Podjęła tam studia na słynnej Akademii Krakowskiej. Po
rozpoczęciu nauki, nadal udając mężczyznę, stała się jed-
Karta pracy 31
Polska Kazimierza Wielkiego imię i nazwisko
1 P rzeczytaj tekst źródłowy i wykonaj polecenia. klasa data
Uczta u Wierzynka
[Mikołaj Wierzynek] zaprosił na ucztę do swego domu pięciu królów i wszystkich książąt, panów
i gości. Kiedy uzyskał od monarchów pozwolenie, żeby porozdzielał miejsca królom według własne-
go uznania, pierwsze i znaczniejsze miejsce kazał zająć królowi polskiemu Kazimierzowi, drugie
królowi rzymskiemu [cesarzowi rzymskiemu] i czeskiemu Karolowi, trzecie królowi Węgier [Ludwi-
kowi], czwarte królowi Cypru [Piotrowi], a ostatnie królowi Danii [Waldemarowi] [...]. Przyjął ich
wyszukanymi potrawami, nadto każdemu w czasie uczty ofiarował wspaniałe dary. Ale dar, który
na oczach wszystkich królów wręczył królowi polskiemu Kazimierzowi, był podobno tak wspaniały,
że przekraczał kwotę stu tysięcy florenów1 i budził u wielu ludzi nie tylko podziw, ale i zdziwienie.
Źródło: Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Warszawa 2009, s. 404.
1 Floren – nazwa dawnego pieniądza.
a) P odaj imię i nazwisko krakowskiego mieszczanina, który przygotował ucztę.
b) Wymień wszystkich pięciu królów, którzy brali udział w uczcie u Wierzynka.
•
•
•
•
•
c) N apisz, który z władców zaproszonych na ucztę zajął najważniejsze miejsce za stołem.
2 U porządkuj podane wydarzenia w kolejności chronologicznej, wstawiając w kratki cyfry od 1 do 4.
Rozpocznij od wydarzenia, które miało miejsce najwcześniej.
Koronacja Kazimierza Wielkiego.
Śmierć Bolesława Chrobrego.
Przeniesienie stolicy Polski z Gniezna do Krakowa.
Założenie Akademii Krakowskiej.
32 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem
analizy SWOT
Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska
Cele lekcji: poznają się z ramką „Warto wiedzieć” zamieszczoną na
s. 62 podręcznika. Następnie wskazany uczeń odpowia-
Uczeń: da na pytanie: „W jaki sposób Jadwiga zasłużyła się dla
− poprawnie posługuje się terminami: unia polsko- Akademii Krakowskiej?”.
2. P rowadzący zajęcia opowiada o przyczynach sprowadze-
-litewska, dynastia Jagiellonów, Krzyżacy, nia do Polski Krzyżaków, a także opisuje podbicie przez
− określa czas wydarzenia: 1385 rok – zawarcie unii nich nowych ziem. Zwraca przy tym uwagę na utworze-
nie w Malborku potężnego zamku, który stał się stolicą
polsko-litewskiej w Krewie, państwa zakonnego i siedzibą wielkiego mistrza stoją-
− przedstawia okoliczności wstąpienia na tron Jadwigi cego na czele zakonu krzyżackiego. Na podstawie mapy
„Polska i Litwa w XIV i XV wieku” zamieszczonej na
Andegaweńskiej, s. 64 podręcznika uczniowie wskazują Królestwo Polskie
− wymienia zasługi Jadwigi dla kultury polskiej, i jej sąsiadów.
− omawia przyczyny i skutki sprowadzenia Krzyżaków 3. Uczniowie czytają drugi i trzeci akapit tekstu „Jagiełło
i krzyżackie zagrożenie” ze s. 63 podręcznika. Następ-
do Polski, nie odpowiadają, dlaczego Wielkie Księstwo Litewskie
− wskazuje na mapie Królestwo Polskie, Wielkie obawiało się zagrożenia ze strony Zakonu Krzyżackiego.
4. W szystkie osoby w klasie czytają tekst źródłowy z zada-
Księstwo Litewskie, państwo zakonu krzyżackiego nia 1. z karty pracy „1. Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-
oraz miejscowość Krewo, -litewska” i wykonują związane z nim polecenia. Następ-
− wymienia przyczyny i skutki zawarcia unii nie pod kierunkiem nauczyciela omawiają zobowiązania
polsko-litewskiej w Krewie, Władysława Jagiełły. Prowadzący zajęcia wprowadza
− opowiada o okolicznościach wstąpienia na tron termin „unia” oraz przybliża całej klasie postać wielkie-
Władysława Jagiełły, go księcia litewskiego.
− wyraża swoją opinię na temat unii z 1385 roku. 5. Nauczyciel rysuje na tablicy tabelę do analizy SWOT
dotyczącej hasła Unia Polski z Litwą, a także wyjaśnia
Metody pracy: zasady pracy tą metodą (opis metody oraz jej przykłado-
wą realizację zamieszczono w Materiałach dla nauczycie-
− metoda aktywizująca – analiza SWOT, la). Uczniowie w parach analizują mocne i słabe strony
− rozmowa nauczająca (pogadanka), unii polsko-litewskiej oraz zwracają uwagę na szanse
− praca z podręcznikiem, i zagrożenia związane z jej zawarciem (instrukcja dla
− praca z tekstem źródłowym, par znajduje się w Materiałach dla ucznia).
− praca z mapą. 6. N a polecenie prowadzącego zajęcia uczniowie uzupełnia-
ją tabelę zamieszczoną w zadaniu 1. z karty pracy „2.
Formy pracy: Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska”. Po upływie
wyznaczonego czasu wskazane osoby prezentują swoje
indywidualna, grupowa, zbiorowa. odpowiedzi na forum klasy.
7. N auczyciel omawia skutki zawarcia unii polsko-litewskiej
Środki dydaktyczne: w Krewie. Charakteryzuje współpracę między tymi dwo-
ma krajami oraz pokazuje uczniom, jakie tereny wcho-
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 62–65), dziły w skład państw połączonych unią (mapa „Polska
− karta pracy „1. Jadwiga i Jagiełło – unia i Litwa w XIV i XV wieku”, s. 64 podręcznika). Następnie
opisuje aktualne relacje między Polską a Litwą.
polsko-litewska”,
− karta pracy „2. Jadwiga i Jagiełło – unia Faza podsumowująca
polsko-litewska”. Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi w „Na
co będę zwracać uwagę” ze s. 62 podręcznika. Następnie
Przebieg lekcji wskazane osoby wypowiadają się na temat tych zagadnień.
Faza wprowadzająca
Zadanie domowe
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda-
nie tematu lekcji. Wykonanie zadania 2. i 3. z karty pracy „1. Jadwiga i Ja-
giełło – unia polsko-litewska”.
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawie-
nie przyczyn i skutków zawarcia unii polsko-litewskiej Zadanie domowe dla chętnych
w Krewie.
Wykonaj zadanie 4. ze s. 65 podręcznika.
3. Wybrani uczniowie przypominają, jakie były relacje Pol-
ski z jej sąsiadami za panowania Kazimierza Wielkiego.
Faza realizacyjna
1. Omówienie przez nauczyciela sytuacji panującej w Polsce
po śmierci Kazimierza Wielkiego i okoliczności wstąpienia
na polski tron Jadwigi Andegaweńskiej. Uczniowie za-
Scenariusz lekcji 33
Materiały dla nauczyciela odpowiednich argumentów. W tym celu uzupełniają spe-
Krótki opis metody aktywizującej – analiza SWOT cjalnie przygotowaną tabelę. Dzięki tej metodzie mogą do-
kładnie przeanalizować podejmowane decyzje oraz ustalić
Analiza SWOT to metoda polegająca na zbiorowym roz- ich możliwe skutki – zarówno pozytywne, jak i negatywne.
patrywaniu określonego zagadnienia. Jej nazwa pochodzi Poznają również korzyści oraz ewentualne zagrożenia wy-
od pierwszych liter angielskich słów: strengths (mocne nikające z dokonanego wyboru. Uczą się dostrzegać różne
strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse) aspekty omawianego tematu, weryfikować własne poglą-
i threats (zagrożenia). Dokonując analizy SWOT, ucznio- dy, a także formułować wnioski.
wie pracują w grupach nad rozwiązaniem problemu
przedstawionego przez nauczyciela. Wymaga to od nich
ustosunkowania się do omawianej kwestii i zgromadzenia
Przykładowa analiza SWOT zagadnienia „Unia Polski z Litwą”
Unia Polski z Litwą
Mocne strony Słabe strony
• wzrost znaczenia Polski i Litwy w Europie • król niebędący z pochodzenia Polakiem
• początek panowania nowej dynastii w Królestwie • konieczność uwzględniania interesów Litwinów
• różnice kulturowe między Polakami a Litwinami
Polskim
• obrona przed wspólnym wrogiem
• wzmocnienie polskiej armii
Szanse Zagrożenia
• s zansa na pokonanie Krzyżaków dzięki porozumieniu • przymierze z państwem pogańskim jako pretekst dla
z Litwą Krzyżaków do najazdu na polskie ziemie
• możliwość odzyskania utraconych ziem • możliwość prowadzenia przez władcę litewskiego
• zaprowadzenie chrześcijaństwa na Litwie polityki korzystniejszej dla Litwy niż Polski
Materiały dla ucznia
Instrukcja dla par
Wyobraźcie sobie, że jesteście polskimi doradcami, którzy służą Jadwidze Andegaweńskiej i razem z nią muszą podjąć de-
cyzję o zawarciu unii pomiędzy Polską i Litwą. Zastanówcie się nad skutkami tej decyzji i wskażcie jej mocne i słabe strony.
Spróbujcie też dostrzec szanse oraz zagrożenia. Następnie rozwiążcie zadanie 1. z karty pracy „2. Jadwiga i Jagiełło – unia
polsko-litewska”.
34 Karta pracy
1. Jadwiga i Jagiełło – imię i nazwisko
unia polsko-litewska
klasa data
1 P rzeczytaj tekst źródłowy. Następnie odpowiedz na polecenia.
Zobowiązania Władysława Jagiełły
A najpierw powiedzieli, jako dostojny książę Jagiełło, Wielki Książę Litewski [...] wyprawił uroczy-
ste poselstwo do panów ziemian Polski, a potem też do jej królewskiej wysokości. [...] Skoro zaś to, co
przyrzeczono, dojdzie do przewidzianego końca, natenczas pan Jagiełło, Wielki Książę, z wszystkimi
braćmi swymi jeszcze nie chrzczonymi, [...], wiarę świętego rzymskiego Kościoła przyjąć zamierza,
pragnie i życzy sobie. [...] Książę przyrzeka wszystkie skarby swe złożyć i wydać na odzyskanie strat
państw obojga, tak Polski, jako też Litwy. [...] Również tenże Wielki Książę Jagiełło przyrzeka
i zobowiązuje się wszelkie ziemie zagrabione i straty królestwa polskiego, [...], odzyskać [...].
Źródło: Wiek V–XV w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2003, s. 195–196.
a) N apisz, jaki tytuł nosił Władysław Jagiełło przed zawarciem unii w Krewie.
b) Podaj dwa zobowiązania złożone przez Jagiełłę w Krewie w 1385 roku.
•
•
2 W staw znak „x” w kratki, które przedstawiają zasługi królowej Jadwigi Andegaweńskiej dla rozwoju
nauki i kultury polskiej.
Odnowienie podupadłej Akademii Krakowskiej.
Zawarcie unii z Litwą w 1385 roku.
Poślubienie Władysława Jagiełły.
Zlecenie napisania Psałterza floriańskiego.
Przyjęcie korony Królestwa Polskiego.
3 P ołącz podane postacie historyczne z właściwymi opisami.
Władysław Jagiełło •• • ostatni król Polski z dynastii Piastów
Kazimierz Wielki • książę, sprowadził do Polski Krzyżaków
• władczyni, wsparła finansowo Akademię Krakowską
JadwKiognarAanddMegaazwoweńiesckkai •• • wielki książę litewski, zawarł z Polską unię w Krewie
• polski władca uczestniczący w zjeździe gnieźnieńskim
Karta pracy 35
2. J adwiga i Jagiełło – imię i nazwisko
unia polsko-litewska
klasa data
1 Z apisz w wyznaczonych miejscach w tabeli mocne i słabe strony decyzji o zawarciu unii pomiędzy Polską
i Litwą, a następnie wymień szanse i zagrożenia, przed którymi stanął kraj rządzony przez Jadwigę.
Odpowiednie informacje wybierz z poniższej ramki.
• k ról niebędący z pochodzenia Polakiem,
• wzrost znaczenia Polski i Litwy w Europie,
• szansa na pokonanie Krzyżaków dzięki porozumieniu z Litwą,
• przymierze z państwem pogańskim jako pretekst dla Krzyżaków do najazdu na polskie ziemie,
• początek panowania nowej dynastii w Królestwie Polskim,
• konieczność uwzględniania interesów Litwinów,
• możliwość odzyskania utraconych ziem,
• obrona przed wspólnym wrogiem,
• możliwość prowadzenia przez władcę litewskiego polityki korzystniejszej dla Litwy niż Polski,
• zaprowadzenie chrześcijaństwa na Litwie,
• wzmocnienie polskiej armii,
• różnice kulturowe między Polakami a Litwinami
Unia Polski z Litwą
Mocne strony Słabe strony
Szanse Zagrożenia
36 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem
plakatu
XVII wiek – stulecie wojen 3. Wybrani uczniowie przypominają, w jaki sposób Jan
Zamoyski zasłużył się podczas wojny polsko-rosyjskiej
Cele lekcji: w XVI wieku.
Uczeń: Faza realizacyjna
− poprawnie posługuje się terminami: potop szwedzki,
1. Nauczyciel omawia sytuację Polski w XVI i na począt-
wojna podjazdowa, hetman, wielki wezyr, odsiecz, ku XVII wieku. Następnie wskazuje na mapie ściennej
husaria, terytorium Rzeczypospolitej w XVII wieku. Uczniowie
− określa czas wydarzeń: 1655 rok – obrona Jasnej wymieniają kraje sąsiadujące z państwem polsko-litew-
Góry, 1683 rok – odsiecz wiedeńska, skim na podstawie mapy ze s. 83 podręcznika. Osoby
− wymienia zasługi Stefana Czarnieckiego, Augustyna chętne określają, co mogło być przyczyną sporów nasze-
Kordeckiego i Jana III Sobieskiego, go kraju z sąsiadami.
− wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej, Kró-
lestwa Szwecji, imperium osmańskiego oraz miejsco- 2. Nauczyciel przydziela uczniom zadania do realiza-
wości: Częstochowę, Oliwę i Wiedeń, cji metodą plakatu (opis metody został zamieszczony
− omawia przyczyny, przebieg oraz skutki wojen polsko- w Materiałach dla nauczyciela). W tym celu klasa zo-
-szwedzkich i polsko-tureckich, staje podzielona na cztery grupy. Pierwsza drużyna na
− wyjaśnia, dlaczego najazd Szwedów został nazwany podstawie tekstu podrozdziału „Potop szwedzki” ze
potopem, s. 81 podręcznika przygotowuje wiadomości dotyczące
− opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, wojny polsko-szwedzkiej z lat 1655–1660. Druga grupa,
posługując się poznanymi pojęciami, w oparciu o tekst podrozdziału „Wojny z Turcją” ze s. 82
− wymienia główne elementy wyposażenia husarza, podręcznika, gromadzi informacje na temat konfliktu
− wyjaśnia, jakie skutki przyniosły Rzeczypospolitej pomiędzy Polską a Turcją. Trzeci zespół na podstawie
wojny prowadzone w XVII wieku. tekstu podrozdziału „Potop szwedzki” i ramki „Obrona
Jasnej Góry” ze s. 81 podręcznika zbiera wiadomości na
Metody pracy: temat Stefana Czarnieckiego i Augustyna Kordeckiego,
a czwarty w oparciu o tekst podrozdziału „Skutki wojen
− metoda aktywizująca – plakat, w XVII wieku” ze s. 83 podręcznika gromadzi informacje
− rozmowa nauczająca (pogadanka), na temat sytuacji Polski po okresie wojen w XVII wieku
− praca z podręcznikiem, (Dokładne instrukcje z poleceniami dla poszczególnych
− praca z ilustracją, drużyn znajdują się w Materiałach dla ucznia).
− praca z mapą.
3. Po upływie wyznaczonego czasu liderzy grup prezentują
Formy pracy: wykonane plakaty i zawieszają je na tablicy. Równocze-
śnie przedstawiają zgromadzony materiał ilustracyjny
indywidualna, grupowa, zbiorowa. i zebrane informacje.
Środki dydaktyczne: 4. N auczyciel na podstawie ilustracji husarza na s. 82 pod-
ręcznika wyjaśnia, jaką rolę odgrywał ten typ polskiej
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 80–84), jazdy w armii Rzeczypospolitej.
− mapa ścienna „Rzeczpospolita w XVII wieku”,
− karta pracy „XVII wiek – stulecie wojen”. 5. U czniowie wypełniają kartę pracy „XVII wiek – stulecie
wojen”, a następnie prezentują rozwiązania zamieszczo-
Przygotowanie do lekcji: nych w niej zadań.
Tydzień przed zaplanowaną lekcją nauczyciel poleca Faza podsumowująca
uczniom zgromadzenie materiałów ilustracyjnych na
temat potopu szwedzkiego, odsieczy wiedeńskiej, postaci Uczniowie zapoznają się z wybranymi przez nauczyciela
Stefana Czarnieckiego, Augustyna Kordeckiego oraz zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę”
Jana III Sobieskiego. ze s. 80 podręcznika. Następnie wskazane osoby wypowia-
dają się na temat tych zagadnień.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca Zadanie domowe
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- Wykonaj zadanie 1. ze s. 84 podręcznika.
nie tematu lekcji.
Zadanie domowe dla chętnych
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie
wojen, jakie w XVII wieku toczyła Polska ze swoimi są- Wykonaj zadanie 4. ze s. 84 podręcznika.
siadami, oraz ich następstw.
Scenariusz lekcji 37
Materiały dla nauczyciela z odpowiednimi ilustracjami. Następnie liderzy poszcze-
Krótki opis metody aktywizującej – plakat gólnych grup prezentują prace na forum całej klasy. Meto-
da plakatu uczy współpracy oraz właściwego przedstawie-
Podczas lekcji prowadzonych tą metodą zespół klasowy nia zdobytej wiedzy.
jest dzielony na grupy. Każda z nich opracowuje wybra-
ne zagadnienia, które zostanie przedstawione w formie
plakatu. Może on przybrać postać pierwszej strony gaze-
ty, na której znajdują się najważniejsze informacje wraz
Materiały dla ucznia:
Zadanie dla grupy I
Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą reporterów, która dzięki wehikułowi czasu przeniosła się do XVII wieku. Zaprojek-
tujcie pierwszą stronę gazety, w której przedstawicie najważniejsze informacje dotyczące wojny polsko-szwedzkiej z lat
1655–1660. W tym celu zapoznajcie się z podrozdziałem „Potop szwedzki” ze s. 81 podręcznika. W swoim projekcie możecie
wykorzystać materiał ilustracyjny zgromadzony przed lekcją. Do właściwego wykonania zadania mogą okazać się pomoc-
ne poniższe pytania.
1. Dlaczego trzeci najazd szwedzki został nazwany potopem?
2. W jaki sposób wojska polskie walczyły ze Szwedami w latach 1655–1660?
3. Jakie znaczenie dla Polaków miała skuteczna obrona klasztoru na Jasnej Górze przed najeźdźcami?
Zadanie dla grupy II
Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą reporterów, która dzięki wehikułowi czasu przeniosła się do XVII wieku. Zaprojek-
tujcie pierwszą stronę gazety, w której przedstawicie najważniejsze informacje dotyczące odsieczy wiedeńskiej i Jana III
Sobieskiego. W tym celu zapoznajcie się z podrozdziałem „Wojny z Turcją” ze s. 82 podręcznika. W swoim projekcie możecie
wykorzystać materiał ilustracyjny zgromadzony przed lekcją. Do właściwego wykonania zadania mogą okazać się pomoc-
ne poniższe pytania.
1. Co oznaczają terminy „odsiecz” i „wielki wezyr”?
2. Jaką rolę odegrał Jan III Sobieski podczas odsieczy wiedeńskiej?
3. Jaki był skutek zwycięstwa polskiego króla pod Wiedniem?
Zadanie dla grupy III
Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą reporterów, która dzięki wehikułowi czasu przeniosła się do XVII wieku. Zaprojektuj-
cie pierwszą stronę gazety, w której przedstawicie najważniejsze informacje dotyczące Stefana Czarnieckiego oraz Augu-
styna Kordeckiego. W tym celu zapoznajcie się z tekstem z podrozdziału „Potop szwedzki” i ramki „Obrona Jasnej Góry” ze
s. 81 podręcznika. W swoim projekcie możecie wykorzystać materiał ilustracyjny zgromadzony przed lekcją. Do właściwe-
go wykonania zadania mogą okazać się pomocne poniższe pytania.
1. Czym zasłużył się podczas potopu szwedzkiego Stefan Czarniecki?
2. Co łączyło Augustyna Kordeckiego z klasztorem na Jasnej Górze?
Zadanie dla grupy IV
Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą reporterów, która dzięki wehikułowi czasu przeniosła się do XVII wieku. Zaprojek-
tujcie pierwszą stronę gazety, w której przedstawicie najważniejsze informacje dotyczące sytuacji Polski po okresie wojen
w XVII wieku. W tym celu zapoznajcie się z podrozdziałem „Skutki wojen w XVII wieku” ze s. 83 podręcznika oraz mapą
„Rzeczpospolita w XVII wieku” ze s. 83 podręcznika. W swoim projekcie możecie wykorzystać materiał ilustracyjny zgro-
madzony przed lekcją. Do właściwego wykonania zadania mogą okazać się pomocne poniższe pytania.
1. W jaki sposób wojny wpłynęły na zmiany terytorium Polski?
2. Jakie były skutki wojen w XVII wieku dla mieszkańców Rzeczpospolitej?
3. Jak wojny Polski z sąsiadami wpłynęły na jej pozycję w Europie?
38 Karta pracy
XVII wiek – stulecie wojen imię i nazwisko
1 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz klasa data
literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych.
Wiek XVI jest nazywany w historii Polski „złotym wiekiem”. PF
Trzeci najazd Szwedów na Polskę został nazwany „potopem” ze względu na ciągłe opady deszczu PF
w tym czasie. PF
Jan III Sobieski był polskim władcą oraz znakomitym dowódcą wojskowym.
Polskie wojska wyruszyły z odsieczą pod Wiedeń, aby pokonać Austrię. PF
Dowódcą wojsk tureckich zostawała osoba mająca tytuł hetmana. PF
2 Przyjrzyj się ilustracji i wykonaj polecenia.
1
a) Nazwij wydarzenie przedstawione na ilustracji.
b) Napisz imię i nazwisko postaci oznaczonej numerem 1 na obrazie.
Scenariusz lekcji z wykorzystaniem Scenariusz lekcji 39
burzy mózgów oraz skrzynki pytań
Tadeusz Kościuszko na czele powstania
Cele lekcji: Faza realizacyjna
Uczeń: 1. Nauczyciel omawia trudną sytuację Rzeczypospolitej
− poprawnie posługuje się terminami: konstytucja, w drugiej połowie XVIII wieku. Wyjaśnia, dlaczego kraj
borykał się z problemami wewnętrznymi oraz opisuje
reformy, powstanie, kosynierzy, monarchia, zaborcy, próby jego ratowania poprzez uchwalenie Konstytucji
− określa czas wydarzeń: 1791 rok – uchwalenie 3 maja. Zwraca przy tym uwagę na przyczyny pierwsze-
go i drugiego rozbioru Polski.
Konstytucji 3 maja, 1794 rok – powstanie
kościuszkowskie, 1795 rok – trzeci rozbiór Polski, 2. Uczniowie na podstawie mapy „Rozbiory Polski” ze s. 92
− wyjaśnia przyczyny wybuchu powstania kościuszkow- podręcznika wskazują ziemie zabrane Rzeczypospoli-
skiego, tej podczas pierwszego i drugiego rozbioru. Następnie
− ocenia postawę społeczeństwa polskiego w sytuacji prowadzący zajęcia wprowadza termin „zaborcy” oraz
zagrożenia niepodległości państwa, charakteryzuje państwa biorące udział w rozbiorach.
− wyraża własną opinię na temat decyzji o rozpoczęciu
powstania kościuszkowskiego, 3. U czniowie mają za zadanie odpowiedzieć na pytanie:
− wskazuje na mapie ziemie zabrane Rzeczypospolitej „Bić się czy nie bić?”. W tym celu cała klasa pracuje me-
w poszczególnych rozbiorach oraz miejscowości: todą burzy mózgów. Poszczególne osoby zgłaszają swoje
Kraków, Racławice, Maciejowice, Warszawę, odpowiedzi dotyczące zadanego problemu. Prowadzący
− omawia znaczenie bitew pod Racławicami zajęcia czuwa nad właściwym przebiegiem dyskusji oraz
i Maciejowicami, zachęca słabszych uczniów do wzięcia w niej udziału.
− wyjaśnia przyczyny klęski powstania z 1794 roku,
− omawia zasługi Tadeusza Kościuszki dla narodu 4. N auczyciel przedstawia sytuację panującą w Polsce po
polskiego i amerykańskiego, drugim rozbiorze. Wymienia przy tym przyczyny, które
− omawia zasługi Wojciecha Bartosa podczas powstania zdecydowały o wybuchu powstania kościuszkowskiego.
kościuszkowskiego. Następnie cała klasa czyta tekst źródłowy „Przysięga
Tadeusza Kościuszki” ze s. 90 podręcznika oraz wy-
Metody pracy: konuje zadania 1. i 2. „Praca z tekstem źródłowym”.
Wskazane osoby przedstawiają swoje odpowiedzi.
− metoda aktywizująca – burza mózgów,
− metoda aktywizująca – skrzynka pytań, 5. P rowadzący zajęcia opisuje przebieg i upadek powsta-
− rozmowa nauczająca (pogadanka), nia kościuszkowskiego. Wyjaśnia terminy: „powstanie”
− praca z podręcznikiem, i „kosynierzy”. Przybliża także postacie Tadeusza Ko-
− praca z ilustracją, ściuszki i Wojciecha Bartosa. Uczniowie zapoznają się
− praca z mapą. z ilustracją Panoramy Racławickiej zamieszczonej na
s. 91 podręcznika. Chętna osoba udziela odpowiedzi na
Formy pracy: pytanie: „Czym różni się sposób walki wojsk rosyjskich
i kosynierów ukazany na obrazie?”.
indywidualna, grupowa, zbiorowa.
6. N auczyciel omawia skutki klęski powstania kościusz-
Środki dydaktyczne: kowskiego. Następnie wybrany uczeń na podstawie
mapy „Rozbiory Polski” ze s. 92 podręcznika wskazują
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 89–93), ziemie zabrane Polsce podczas III rozbioru.
− zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 55–57).
Faza podsumowująca
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca Wyjaśnienie zasad pracy metodą skrzynki pytań (infor-
macje o metodzie zamieszczono w Materiałach dla na-
1. C zynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, po- uczyciela). Podzielenie zespołu klasowego na pięć grup.
danie tematu lekcji. Losowanie przez osoby z kolejnych drużyn kartek z pyta-
niami (przykładowe pytania znajdują się w Materiałach
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: wyjaśnienie zna- dla nauczyciela) i udzielanie na nie odpowiedzi (za każdą
czenia powstania kościuszkowskiego dla losów państwa prawidłową odpowiedź grupa otrzymuje 1 punkt; wygry-
polskiego. wa zespół, który zdobędzie najwięcej punktów).
3. Wybrani uczniowie przypominają, w jaki sposób wojny Zadanie domowe:
prowadzone przez Polskę w XVII wieku wpłynęły na
stan kraju. Wykonaj zadanie 4 i 7 ze s. 55–56 zeszytu ćwiczeń.
Zadanie domowe dla chętnych:
Wykonaj zadanie 5. ze s. 93 podręcznika.
40 Scenariusz lekcji
Materiały dla nauczyciela nauczyciel przygotowuje około 20 kartoników z pytania-
Krótki opis metody aktywizującej – skrzynka pytań mi i poleceniami, które następnie umieszcza w pudełku.
W zależności od przyjętej formy uczniowie mogą uczestni-
Metoda ta może być wykorzystywana do podsumowań czyć w konkursie indywidualnie bądź grupowo. Wygrywa
i powtórzeń większych partii materiału. Jej konkursowa ten uczeń lub zespół, który udzieli prawidłowych odpowie-
forma, oparta na idei zdrowej rywalizacji, sprzyja utrwale- dzi na najwięcej pytań.
niu wiadomości i zachęca uczniów do sprawdzenia stopnia
opanowania wiedzy z danego zakresu i aktywnego uczest-
niczenia w zajęciach. Po zrealizowaniu określonych treści
Przykładowe pytania do skrzynki pytań
W którym roku uchwalono Konstytucję 3 maja?
Jakie państwa dokonały drugiego rozbioru Polski?
W jakim polskim mieście Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę?
Jaką funkcję pełnił Tadeusz Kościuszko podczas powstania w 1794 roku?
W jakiej bitwie powstańcy odnieśli zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi?
Jak byli uzbrojeni kosynierzy?
Jak wyglądały stroje noszone przez kosynierów?
Jakie państwa dokonały trzeciego rozbioru Polski?
Jak nazywał się król Polski z okresu rozbiorów?
Ile lat trwał okres niewoli narodowej po trzecim rozbiorze Polski?
W której z bitew stoczonych w 1794 roku Kościuszko został wzięty do niewoli rosyjskiej?
Jakich dwóch państw jest bohaterem narodowym Tadeusz Kościuszko?
Gdzie można zobaczyć obraz Panorama Racławicka?
W którym roku wybuchło powstanie kościuszkowskie?
Pod którego państwa rządami znalazła się Warszawa po trzecim rozbiorze?
W którym roku nastąpił trzeci rozbiór Polski?
Jaki los spotkał Polskę po trzecim rozbiorze?
Scenariusz lekcji z wykorzystaniem Scenariusz lekcji 41
burzy mózgów
Maria Skłodowska-Curie – polska noblistka
Cele lekcji: wy schemat znajdują się w Materiałach dla nauczycie-
la). Uczniowie zapisują pytanie w swoich zeszytach.
Uczeń: 3. Klasa zostanie podzielona na cztery grupy. Zadaniem
− poprawnie posługuje się terminami: polon, rad, dwóch drużyn będzie uzyskanie informacji na temat
początkowego okresu życia Marii Skłodowskiej-Curie,
Nagroda Nobla, laureat, noblista, a dwóch kolejnych – wiadomości dotyczących pobytu
− określa czas wydarzeń: 1903 rok – Nagroda Nobla polskiej uczonej we Francji (instrukcje dla poszczegól-
nych grup zostały zamieszczone w Materiałach dla
z fizyki dla Marii Skłodowskiej-Curie, 1911 rok – ucznia).
Nagroda Nobla z chemii dla Marii Skłodowskiej- 4. P o upływie wyznaczonego czasu dwie pierwsze grupy
-Curie, przedstawiają wyniki swojej pracy. Nauczyciel zapisuje
− omawia najważniejsze osiągnięcia Marii na tablicy najtrafniejsze odpowiedzi do wcześniej po-
Skłodowskiej-Curie, stawionego pytania oraz wyjaśni, kim był Piotr Curie.
− wyjaśnia, jakie cechy charakteru wpływają na Następnie pozostałe zespoły prezentują swoje propozy-
osiągnięcie sukcesu naukowego, cje, którymi zostaje uzupełniony schemat. Prowadzący
− wymienia dziedziny, w jakich można otrzymać zajęcia wyjaśnia, jakie znaczenie miało dla nauki od-
Nagrodę Nobla, krycie dwóch pierwiastków polonu i radu, oraz wpro-
− wymienia polskich laureatów Nagrody Nobla. wadza termin „laureat”. Uczniowie rozwiązują zada-
nie 1 i 2. z karty pracy.
Metody pracy: 5. N auczyciel inicjuje krótką dyskusję na temat wagi
dokonań Marii Skłodowskiej-Curie jako naukowca
− metoda aktywizująca – burza mózgów, i kobiety. Uczniowie wskazują, że dzięki osiągnię-
− rozmowa nauczająca (pogadanka), ciom naukowym polskiej noblistki był możliwy postęp
− praca z podręcznikiem. w medycynie i docenienie roli kobiet w nauce. Prowa-
dzący zajęcia pilnuje prawidłowego porządku podczas
Formy pracy: udzielania głosu poszczególnym osobom. Następnie
wskazane osoby wymieniają, jakie cechy charakteru
− indywidualna, musi posiadać osoba chcąca osiągnąć sukcesy nauko-
− grupowa, we. Szczególnie ważne jest podkreślenie wytrwałości
− zbiorowa. w realizacji wyznaczonego celu oraz pomysłowości.
6. P rowadzący zajęcia opowiada uczniom o ostatnich la-
Środki dydaktyczne: tach życia polskiej noblistki i jej uhonorowaniu przez
Francję i Polskę. Zwraca także uwagę na to, jakim
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 104–107), szacunkiem darzy się ją w innych krajach. Podkreśla
− zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 63–65), wyjątkowość Marii Skłodowskiej-Curie jako jednej
− karta pracy „Maria Skłodowska-Curie – polska z najwybitniejszych kobiet w historii.
7. Nauczyciel przedstawia postać Alfreda Nobla i wyja-
noblistka”. śnia, z jakiego powodu zaczęto przyznawać nagrodę
jego imienia. Cała klasa zapoznaje się z ramką „Pol-
Przebieg lekcji scy nobliści” na s. 106 podręcznika. Wskazana osoba
Faza wprowadzająca udziela odpowiedzi na pytanie: „W jakich dziedzinach
Polacy otrzymywali Nagrodę Nobla?”.
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, po-
danie tematu lekcji. Faza podsumowująca
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie Uczniowie zapoznają się z wybranymi przez nauczyciela
dokonań Marii Skłodowskiej-Curie. zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwa-
gę” ze s. 104 podręcznika. Następnie wskazane osoby wy-
3. Wybrani uczniowie przypominają, jakie były powody powiadają się na temat tych zagadnień.
utraty przez Polskę niepodległości w XVIII wieku.
Zadanie domowe
Faza realizacyjna
Wykonaj zadanie 3 i 4. ze s. 64 zeszytu ćwiczeń.
1. Nauczyciel omawia sytuację kobiet pod koniec XIX
wieku. Wyjaśnia, dlaczego dziewczęta nie mogły kon- Zadanie domowe dla chętnych
tynuować edukacji na uczelniach wyższych na zie-
miach polskich. Przybliża uczniom postać Marii Skło- Wykonaj zadanie 5. ze s. 107 podręcznika.
dowskiej-Curie jako Polki realizującej swoje marzenia.
2. Nauczyciel tłumaczy zasady pracy metodą burzy mó-
zgów i umieszcza na tablicy pytanie główne: „Jakie
wydarzenia były najważniejsze w życiu Marii Skło-
dowskiej-Curie?” (krótki opis metody oraz przykłado-
42 Scenariusz lekcji
Materiały dla nauczyciela sposób dzieci same znajdują odpowiedź na trudne pytanie.
Krótki opis metody aktywizującej – burza mózgów Ważną zaletą tej metody jest aktywizacja uczniów, którzy
podczas dyskusji mogą prezentować swoje pomysły i swo-
Burza mózgów to metoda zespołowej analizy zagadnienia. bodnie wyrażać opinie.
Na początku jej realizacji nauczyciel stawia pytanie, po
czym uczniowie zgłaszają spontanicznie własne propozy-
cje odpowiedzi. Po zweryfikowaniu przez prowadzącego
poszczególne pomysły zostają zapisane na tablicy. W ten
Przykładowa realizacja burzy mózgów dotyczącej zagadnienia:
„Jakie wydarzenia były najważniejsze w życiu Marii Skłodowskiej-Curie?”
podjęcie pracy rozpoczęcie
jako nauczycielka studiów
na Sorbonie
ukończenie JAKIE WYDARZENIA poślubienie
z wyróżnieniem BYŁY NAJWAŻNIEJSZE W ŻYCIU Piotra Curie
MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE? przyznanie
gimnazjum Marii Nagrody
odkrycie Nobla z chemii
z mężem w 1911 roku
pierwiastków
polonu i radu
otrzymanie objęcie funkcji
z mężem Nagro- wykładowcy
dy Nobla z fizyki na Sorbonie
w 1903 roku
Materiały dla ucznia
Zadanie dla grupy I i II
Przeczytajcie tekst podrozdziału „Początki kariery naukowej” ze s. 104 podręcznika. Następnie na jego podstawie wypisz-
cie cztery najważniejsze wydarzenia z początkowego okresu życia Marii Skłodowskiej-Curie.
Zadanie dla grupy III i IV
Przeczytajcie tekst podrozdziału „Odkrycia i nagrody” ze s. 105 podręcznika. Następnie na jego podstawie wypiszcie czte-
ry najważniejsze wydarzenia z okresu, podczas którego Maria Skłodowska-Curie żyła we Francji.
Karta pracy 43
Maria Skłodowska-Curie – imię i nazwisko
polska noblistka
klasa data
1 W staw znak „x” w kratki przy zdaniach prawdziwych.
Młoda Maria po ukończeniu gimnazjum pracowała jako urzędniczka.
M aria Skłodowska-Curie znała cztery języki obce.
Piotr Curie był brytyjskim naukowcem.
Małżeństwo Curie prowadziło swoje badania w laboratorium.
Maria Skłodowska-Curie nazwała jeden z odkrytych pierwiastków na cześć Polski.
Polska uczona trzykrotnie otrzymała Nagrodę Nobla.
Maria Skłodowska-Curie była pierwszą kobietą uczącą w paryskiej szkole wyższej Sorbonie.
2 U zupełnij tabelę dotyczącą miast, które są związane z Marią Skłodowską-Curie.
Nazwa miasta Związek Marii Skłodowskiej-Curie z wymienionym miastem
Miejsce narodzin polskiej uczonej.
Paryż
Polskie miasto, w którym mieści się uniwersytet noszący imię Marii Skłodowskiej-Curie.
3 Przyporządkuj każdej postaci informacje o niej.
A. Henryk Sienkiewicz
B. Czesław Miłosz
C. Władysław Reymont
1. Laureat Literackiej Nagrody Nobla za powieść Chłopi.
2. XX-wieczny polski poeta będący przeciwnikiem władz komunistycznych rządzących w Polsce.
3. Pierwszy przewodniczący związku zawodowego „Solidarność”.
4. Autor powieści historycznych Ogniem i mieczem oraz Potop.
A– B– C–
44 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem
portfolio i plakatu
Józef Piłsudski i niepodległa Polska
Cele lekcji: 2. N auczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie
postaci Józefa Piłsudskiego i najważniejszych wyda-
Uczeń: rzeń z okresu walki o granice Polski.
− poprawnie posługuje się terminami: Legiony Polskie,
3. W ybrani uczniowie przypominają przyczyny i skutki
Naczelnik Państwa, powstania śląskie, powstanie wiel- powstania styczniowego.
kopolskie, Bitwa Warszawska, Orlęta Lwowskie,
− określa czas wydarzeń: 11 listopada 1918 roku – odzy- 4. P rowadzący zajęcia omawia ocenione teczki portfolio
skanie przez Polskę niepodległości, 1918 rok – wybuch oraz informuje, że będzie można je wykorzystać pod-
powstania wielkopolskiego, 1920 rok – Bitwa Warszaw- czas lekcji. Osoby, które najlepiej przygotowały mate-
ska, 1921 rok – wybuch trzeciego powstania śląskiego, riały, zostaną liderami grup.
− wyjaśnia, w jaki sposób Polska odzyskała niepodległość,
− omawia zasługi Józefa Piłsudskiego dla odzyskania Faza realizacyjna
niepodległości przez Polskę,
− opisuje powstanie w Wielkopolsce i na Górnym Śląsku, 1. Nauczyciel opowiada uczniom o młodości Józefa Piłsud-
a także określa skutki tych zrywów, skiego. Zwraca przy tym uwagę na sposób jego wycho-
− tłumaczy, dlaczego 11 listopada obchodzi się w Polsce wania w duchu patriotycznym, które wpłynęło na jego
Narodowe Święto Niepodległości, postępowanie w późniejszych latach życia.
− opisuje polsko-ukraiński spór dotyczący Lwowa,
− wyjaśnia znaczenie zwycięstwa Polaków nad Rosjana- 2. C ała klasa zapoznaje się z podrozdziałem „Piłsudski
mi w 1920 roku, podczas I wojny światowej” ze s. 112 podręcznika. Wy-
− wymienia państwa sąsiadujące z II Rzecząpospolitą. znaczone osoby przedstawiają sytuację zaistniałą w Eu-
ropie w 1914 roku oraz wyjaśniają, jaka rolę odgrywał
Metody pracy: w tym czasie Józef Piłsudski. Prowadzący zajęcia pod-
kreśla znaczenie Legionów Polskich w walce o odzyska-
− metoda aktywizująca – portfolio, nie przez Polskę niepodległości. Uczniowie rozwiązują
− metoda aktywizująca – plakat, zadanie 1. z karty pracy.
− rozmowa nauczająca (pogadanka),
− praca z podręcznikiem, 3. Nauczyciel omawia działania Polaków podejmowane
− praca z infografiką, w listopadzie 1918 roku oraz opisuje sytuację państw
− praca z mapą, zaborczych w tamtym okresie. Następnie omawia dzia-
− praca z materiałami ilustracyjnymi. łalność Józefa Piłsudskiego w odrodzonej Polsce oraz
tłumaczy znaczenie terminów „Naczelnik Państwa”
Formy pracy: i „II Rzeczpospolita”.
indywidualna, grupowa, zbiorowa. 4. Klasa zostaje podzielona na cztery zespoły. Następnie
nauczyciel tłumaczy zadanie realizowane metodą pla-
Środki dydaktyczne: katu: zadanie polega na przygotowaniu strony tytuło-
wej gazety na temat określonego wydarzenia dotyczą-
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 112–117), cego walk o granice Polski (zadania dla każdej drużyny
− karta pracy „Józef Piłsudski i niepodległa Polska”. zamieszczono w Materiałach dla ucznia).
Przygotowanie do lekcji: 5. P o upływie wyznaczonego czasu liderzy grup prezen-
tują wykonane plakaty i zawieszają je na tablicy. Rów-
Tydzień przed zaplanowaną lekcją nauczyciel poleca nocześnie przedstawiają zgromadzony materiał ilustra-
uczniom zgromadzenie materiałów dotyczących podsta- cyjny i zebrane informacje. Następnie nauczyciel poleca
wowych informacji na temat powstania wielkopolskiego, uczniom rozwiązanie zadania 2. i 3. z karty pracy.
powstań śląskich, polsko-ukraińskiego konfliktu o Lwów
oraz wojny Polski z Rosją Sowiecką. Zebrane informacje, 6. N a podstawie mapy ze s. 116 podręcznika prowadzący
a także ilustracje uczniowie umieszczają w teczkach (opis zajęcia przedstawia ostatecznie ukształtowane granice
metody portfolio znajduje się w Materiałach dla nauczy- państwa polskiego w 1922 roku. Uczniowie odczytują
ciela). z mapy nazwy krajów, z którymi graniczyła Polska.
Przebieg lekcji Faza podsumowująca
Faza wprowadzająca
Uczniowie zapoznają się z wybranymi przez nauczyciela
1. C zynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, poda- zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę”
nie tematu lekcji. ze s. 112 podręcznika. Następnie wskazane osoby wypo-
wiadają się na temat tych zagadnień.
Zadanie domowe:
Wykonaj zadanie 4. z karty pracy.
Zadanie domowe dla chętnych
Wykonaj zadanie 4. ze s. 117 podręcznika.
Scenariusz lekcji 45
Materiały dla nauczyciela wyszukiwania potrzebnych wiadomości oraz ich segrego-
Krótki opis metody aktywizującej – portfolio wania i wartościowania, a dzięki wymienianiu się mate-
riałami zachęca i motywuje do współpracy. Ważnym za-
Portfolio jest metodą aktywizującą, która polega na zebra- łożeniem tej metody jest również jej interdyscyplinarność
niu i umieszczeniu w teczce tematycznej informacji oraz – uczniowie pogłębiają bowiem swoją wiedzę z różnych
materiału ilustracyjnego dotyczących danego zagadnienia. dziedzin.
Przy wyszukiwaniu materiałów uczniowie korzystają z róż-
nych źródeł, np. ze słowników, z encyklopedii, albumów,
prasy i internetu. Metoda portfolio uczy samodzielnego
Materiały dla ucznia
Zadanie dla grupy I
Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą dziennikarzy obserwujących walki podczas powstania wielkopolskiego. Na podsta-
wie wiadomości z podręcznika na s. 114 i materiałów zebranych za pomocą metody portfolio przedstawcie to wydarzenie
w formie plakatu jako stronę tytułową swojej gazety. Zamieśćcie tylko najważniejsze informacje oraz odpowiednie ilu-
stracje. Zaprezentujcie efekty swojej pracy całej klasie. Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze.
1. W jakich okolicznościach doszło do wybuchu powstania wielkopolskiego?
2. Kiedy doszło do pierwszych walk i ich zakończenia?
3. Jakie były skutki zrywu zorganizowanego w Wielkopolsce?
Zadanie dla grupy II
Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą dziennikarzy obserwujących walki podczas powstań śląskich. Na podstawie wiado-
mości z podręcznika na s. 114 i materiałów zebranych za pomocą metody portfolio przedstawcie te wydarzenia w formie
plakatu jako stronę tytułową swojej gazety. Zamieśćcie tylko najważniejsze informacje oraz odpowiednie ilustracje. Zapre-
zentujcie efekty swojej pracy całej klasie. Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze.
1. Jaka była przyczyna konfliktu polsko-niemieckiego?
2. Kiedy wybuchły powstania na Śląsku?
3. Jakie były skutki III powstania śląskiego?
Zadanie dla grupy III
Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą dziennikarzy obserwujących walki o Lwów. Na podstawie wiadomości z podręcznika
na s. 115 i materiałów zebranych za pomocą metody portfolio przedstawcie to wydarzenie w formie plakatu jako stronę
tytułową swojej gazety. Zamieśćcie tylko najważniejsze informacje oraz odpowiednie ilustracje. Zaprezentujcie efekty
swojej pracy całej klasie. Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze.
1. Jaka była przyczyna konfliktu polsko-ukraińskiego?
2. Kiedy zaczęły się walki o Lwów?
3. Kogo określa się mianem Orląt Lwowskich?
4. Jak zakończył się spór o Lwów?
Zadanie dla grupy IV
Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą dziennikarzy obserwujących walki podczas wojny Polski z Rosją Sowiecką. Na pod-
stawie wiadomości z podręcznika na s. 115 i materiałów zebranych za pomocą metody portfolio przedstawcie to wydarze-
nie w formie plakatu jako stronę tytułową swojej gazety. Zamieśćcie tylko najważniejsze informacje oraz odpowiednie ilu-
stracje. Zaprezentujcie efekty swojej pracy całej klasie. Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze.
1. Co było przyczyną wybuchu wojny pomiędzy Polską a Rosją Sowiecką?
2. Co zdecydowało o wyniku wojny?
3. Jakie były skutki konfliktu z lat 1919–1921?
46 Karta pracy
Józef Piłsudski imię i nazwisko
i niepodległa Polska
klasa data
1 S kreśl w nawiasie błędne informacje, tak aby powstały zdania prawdziwe.
Józef Piłsudski urodził się w (XIX wieku / XX wieku).
W młodości Piłsudski brał udział w akcjach przeciwko władzom (rosyjskim / niemieckim).
Na początku I wojny światowej Józef Piłsudski poparł (Rosję i Francję / Niemcy i Austro-Węgry).
2 D o podanych wydarzeń dopisz odpowiednie daty. Następnie umieść we właściwych miejscach na osi czasu
litery oznaczające te zdarzenia.
A. odzyskanie przez Polskę niepodległości
B. wybuch trzeciego powstania śląskiego
C. Bitwa Warszawska
D. wybuch I wojny światowej
1912 rok 1917 rok 1922 rok
3 R ozwiąż krzyżówkę. Następnie zapisz w wyznaczonym miejscu otrzymane hasło.
1.
2.
3.
4.
5.
1. M iasto, w którego obronie walczyli młodzi Polacy.
2. . .. Polskie były formacją wojskową pod dowództwem Józefa Piłsudskiego.
3. P aństwo zaborcze, w którym doszło do wybuchu wojny domowej.
4. 1 1 listopada w Polsce jest obchodzone Narodowe Święto ...
5. M iasto, w którego pobliżu rozegrała się w 1920 roku bitwa decydująca o ocaleniu niepodległości Polski.
Hasło:
4 N apisz, co decydowało o kształtowaniu się poszczególnych granic Polski w latach 1918–1922.
• granica zachodnia –
• granica wschodnia –
Scenariusz lekcji z wykorzystaniem Scenariusz lekcji 47
analizy SWOT
Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni
Cele lekcji: ilustracji zamieszczonej na s. 122 podręcznika ucznio-
wie wyjaśniają, jaka atmosfera panowała podczas sym-
Uczeń: bolicznych zaślubin Polski z morzem.
− poprawnie posługuje się terminami: politechnika, Wol- 2. P rowadzący zajęcia wskazuje na problem, przed jakim
stanęło odrodzone państwo polskie, związany z bra-
ne Miasto Gdańsk, Centralny Okręg Przemysłowy, kiem posiadania własnego portu morskiego. Zwraca
− określa czas wydarzeń: 1921 rok – rozpoczęcie budowy przy tym uwagę na status Gdańska w tamtym czasie
i wrogość w stosunkach polsko-niemieckich. Ucznio-
portu w Gdyni, 1937 rok – rozpoczęcie budowy Cen- wie podczas krótkiej dyskusji omawiają sposoby, które
tralnego Okręgu Przemysłowego, umożliwiałyby poprawę sytuacji Polski nad Morzem
− omawia przyczyny budowy portu w Gdyni, Bałtyckim. Nauczyciel wyjaśnia, jaką decyzję podjął
− wyjaśnia, dlaczego Gdynia stała się polskim „oknem w tej sprawie polski rząd. Następnie cała klasa rozwią-
na świat”, zuje zadanie 1. z karty pracy.
− przedstawia osobę Eugeniusza Kwiatkowskiego oraz 3. U czniowie zapoznają się z podrozdziałem „Polskie okno
jego zasługi dla odzyskania niepodległości przez Pol- na świat” ze s. 123 podręcznika. Następnie odpowiada-
skę i rozwoju gospodarczego kraju, ją, dlaczego port w Gdyni stał się ważny dla polskiej
− wyjaśnia, czym był Centralny Okręg Przemysłowy, gospodarki. Uczniowie wskazują na możliwość samo-
− wymienia główne gałęzie przemysłu znajdujące się na dzielnej sprzedaży przez Polskę własnych towarów bez
obszarze Centralnego Okręgu Przemysłowego, korzystania z portów innych państw. W dalszej części
− wymienia skutki budowy Centralnego Okręgu Prze- lekcji nauczyciel opisuje rolę Eugeniusza Kwiatkow-
mysłowego, skiego w rozwoju nowego miasta.
− wskazuje na mapie Centralny Okręg Przemysłowy 4. N arysowanie na tablicy tabeli do analizy SWOT do-
i Gdynię. tyczącej hasła „Budowa Gdyni” (przykładowa analiza
znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). Uczniowie
Metody pracy: otrzymują własne tabele do uzupełnienia w parach (od-
powiednia tabela do uzupełnienia znajduje się w Ma-
− metoda aktywizująca – analiza SWOT, teriałach dla ucznia). Po upływie wyznaczonego czasu
− rozmowa nauczająca (pogadanka), cała klasa wypełnia pod kierunkiem nauczyciela sche-
− praca z podręcznikiem, mat zamieszczony na tablicy, przedstawiając mocne
− praca z mapą, i słabe strony decyzji o powstaniu Gdyni.
− praca z ilustracją. 5. N a podstawie mapy ze s. 124 podręcznika nauczyciel
wskazuje położenie Gdyni oraz wyjaśnia przyczyny ulo-
Formy pracy: kowania Centralnego Okręgu Przemysłowego na połu-
dniu kraju. Jeżeli istnieje taka możliwość, może użyć do
indywidualna, grupowa, zbiorowa. tego celu także dużej mapy ściennej. Uczniowie wyko-
nują zadanie 2. z karty pracy. Wskazane osoby udzielają
Środki dydaktyczne: odpowiedzi.
6. Prowadzący zajęcia tłumaczy, dlaczego budowa Central-
− podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 122–125), nego Okręgu Przemysłowego była ważna dla polskiego
− zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 75–77), rządu. Podkreśla przy tym zasługi Eugeniusza Kwiat-
− karta pracy „Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni”. kowskiego w realizacji tego wielkiego przedsięwzięcia
gospodarczego. Następnie opisuje dalsze losy COP.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca Faza podsumowująca
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, po- 1. Uczniowie zapoznają się z wybranymi przez nauczy-
danie tematu lekcji. ciela zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać
uwagę” ze s. 122 podręcznika. Następnie wskazane oso-
2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie by wypowiadają się na temat tych zagadnień.
postaci Eugeniusza Kwiatkowskiego oraz omówienie
przyczyn budowy portu w Gdyni. Zadanie domowe
3. W ybrani uczniowie przypominają, w jaki sposób kształ- Wykonaj zadanie 8. ze s. 77 zeszytu ćwiczeń.
towały się granice II Rzeczypospolitej w latach 1919–
1922. Zadanie domowe dla chętnych
Faza realizacyjna Wyszukaj w dostępnych źródłach (podręcznik, internet,
książki) informacje, w jaki sposób mieszkańcy Gdyni
1. N auczyciel przybliża uczniom postać Eugeniusza uczcili pamięć Eugeniusza Kwiatkowskiego.
Kwiatkowskiego. Przedstawia jego zasługi dla odzyska-
nia przez Polskę niepodległości oraz późniejsze zaan-
gażowanie w rozwój gospodarczy kraju. Na podstawie
48 Scenariusz lekcji
Materiały dla nauczyciela
Przykładowa analiza SWOT zagadnienia „Budowa Gdyni”
Budowa Gdyni
Mocne strony Słabe strony
• d uże zatrudnienie przy budowie portu morskiego • zbyt duże koszty budowy miasta i portu
• powstanie nowoczesnego miasta • zaniedbanie ważnych planów budowlanych w innych
• poparcie polskiego społeczeństwa
częściach Polski
Szanse Zagrożenia
• rozwój polskiego handlu zagranicznego • konkurencja ze strony Gdańska i portów niemieckich
• z naczne zyski finansowe dla państwa z handlu • problemy finansowe wynikające z budowy nowego
morskiego miasta i portu
• w zrost znaczenia Polski nad Morzem Bałtyckim • brak osób zainteresowanych zamieszkaniem w nowym
• p owstanie polskiej floty
• w zrost liczby ludności polskiej na północnym obszarze mieście
kraju
Materiały dla ucznia Budowa Gdyni
✂
Słabe strony
Mocne strony
Szanse Zagrożenia