แบบเรียนชุดมูลบทบรรพกิจ กลุ่มที่ 1

แบบเรยี นหลวง

ชดุ มลู บทบรรพกจิ

โดย พระยาศรสี ุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกรู )

คำนำ

มูลบทบรรพกิจ วาหนิต์ินิกร อักษรประโยค สังโยคพิธาน ไวพจน์พิจารณ์และพิศาลการันต์ ท้ังหมดนี้
ว่าด้วยวิธีใช้ตัวอักษรพยัญชนะเสียงสูงต่า การผัน การประสมอักษรและตัวสะกดการันต์ เฉพาะมูลบท
บรรพกจิ สันนษิ ฐานว่า ได้เคา้ มาจากหนังสือจินดามณี อนั ว่าดว้ ยระเบียบของภาษาซงึ พระโหราธิบดี แตง่ ไว้ใน
สมัยกรุงศรีอยุธยา แต่คงจะน่ามาดัดแปลงเพือให้เหมาะแก่กาลสมัยและนอกจากนี้ยังแทรกเรืองกาพย์
พระไชยสุรยิ า ซงึ สุนทรภู่แต่งในรชั กาลที ๓ เข้าไว้ดว้ ย ทั้งนเ้ี ขา้ ใจวา่ พระยาศรีสุนทรโวหารคงจะเห็นว่า กาพย์
พระไชยสุริยาเป็นบทประพันธ์ทีไพเราะ อ่านเข้าใจง่ายและเป็นคติ จึงน่ามาบรรจุไว้ในมูลบทบรรพกิจ
เป็นตอน ๆ ไป ตง้ั แตแ่ ม่ ก. กา จนจบแม่เกย

เมือการศึกษาได้วิวัฒนาการไปตามกาลเวลา หนังสือชุดนี้ก็เสือมความนิยมไป กระทรวงศึกษาธิการ
ซึงมีหน้าทีจัดการศึกษาของชาติในสมัยต่อมา ได้ประกาศใช้แบบหัดอ่านเบ้ืองต้นอีกบ้าง แต่ทุกเล่มก็แต่ง
โดยถือหนังสือชุดน้ีเป็นพ้ืนฐาน จนกระทังถึงสมัยปัจจุบัน การหัดอ่านเขียนเบื้องต้นของเยาชนได้เปลียนไป
มาก ความส่าคัญของหนงั สือแบบเรียนชุดนก้ี ็ยิงลดน้อยลง จนนกั เรยี นปจั จบุ ันหรอื เมือ ๒๐ ปกี อ่ นนขี้ ้ึนไป ก็มี
ผู้ไม่รู้จักชือหนังสือเหล่านี้ แต่อย่างไรก็ดีความส่าคัญโดยปริยายในฐานะเป็นหนังสือแบบหัดอ่านเบ้ืองต้น
ชดุ แรกก็ยังคงมีอยู่

หน้ำ : ก

สำรบัญ

เรอื่ ง หนำ้

คา่ น่า ก
สารบญั ข
ประวตั ิ ๒
มูลบทบรรพกจิ ๔
วาหนิตนิ์ กิ ร ๒๒
อกั ษรประโยค ๒๖
สังโยคพิธาน ๓๔
ไวพจนพ์ ิจารณ์ ๔๒
พิศาลการนั ต์ ๔๘
ไวพจน์ประพันธ์ ๕๔
พศิ าลการนั ต์ ๖๔
ค่าถามทบทวน ๗๑
เฉลยค่าถามทบทวน ๗๕

หนำ้ : ข

พระยำศรีสนุ ทรโวหำร (นอ้ ย อำจำรยำงกรู )

ประวตั ิ

พระยาศรีสุนทรโวหาร นามเดิม น้อย อาจารยางกูร เกิดเมือวันที ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๖๕ ทีจังหวัด
ฉะเชงิ เทรา เข้าเรยี นหนังสอื ข้นั ต้นกับพีชาย คอื หลวงบรรเทาทุกขราษฎร์ (ไทย) เมอื อายไุ ด้ ๑๓ ปี เขา้ มาอยู่
ทีวดั สระเกศ ไดบ้ รรพชาเป็นสามเณรอยู่ ๘ ปี เรยี นภาษาไทย ภาษาขอมและภาษาบาลีจนเชียวชาญ ทัง้ ยงั ได้
ศกึ ษาคมั ภรี ์พทุ ธศาสนากบั พระอาจารยใ์ นส่านักตา่ ง ๆ ซงึ ล้วนแตม่ ชี ือเสยี ง ต่อมาภายหลังไดเ้ ปน็ ขุนประสิทธิ
อักษรสาตร ด่ารงต่าแหน่งผู้ช่วยกรมพระอาลักษณ์ ขณะนั้นต่าแหน่งเจ้ากรมอักษรพิมพการว่างอยู่
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูห่ ัวจงึ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ใหเ้ ปน็ เจา้ กรมอักษรพมิ พการด้วย

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ด่ารง
ตา่ แหนง่ ขุนสารประเสริฐ ปลดั ทูลฉลองกรมพระอาลักษณ์ ท่าหนา้ ทีก่ากบั พนักงานกองตรวจสอบทานหนังสือ
คร้ังน้ันพระเจ้านครเชียงใหม่น่าช้างเผือกมาถวาย โปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้ขนานนามและแต่งฉันท์สมโภชและ
เมือมีช้างส่าคัญเข้ามาสู่พระบารมีอีกหลายช้างก็โปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้ขนานนามช้างและแต่งฉันท์กล่อมช้าง
เหล่าน้ัน ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาศรีสุนทรโวหารเป็นพระอาจารย์ถวายพระอักษร
สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารและสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้า
วชิราวุธ รวมทั้งพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์อืน ๆ ด้วย ถัดมาในปี พ.ศ. ๒๔๓๐ พระยาศรีสุนทรโวหารได้รับ
พระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นองคมนตรีและได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณด้วยดีตลอดมา
จนพระยาศรสี นุ ทรโวหารถึงแกอ่ นจิ กรรม ในปี พ.ศ. ๒๔๓๔ อายุราว ๗๐ ปี

ผลงำน/งำนประพนั ธ์หนังสือเรยี นภำษำไทย

๑. มลู บทบรรพกจิ ๒. วาหะนติ ิน์ กิ ร

๓. อักษรประโยค ๔. สังโยคพิธาน

๕. พศิ าลการนั ต์

(แบบเรียนชุดมูลบทบรรพกิจ ได้ประพันธ์ข้ึนเมือปี พ.ศ. ๒๔๑๔ ในสมัยรัชกาลที ๕ แห่งกรุง

รตั นโกสนิ ทร์)

ควำมสัมพนั ธ์ระหวำ่ งแบบเรียนกบั สังคม

หนังสอื ชดุ มูลบทบรรพกิจ เกิดข้ึนในปี พ.ศ. ๒๔๑๔ ตรงกับสมัยรชั กาลที ๕ แหง่ กรงุ
รตั นโกสนิ ทรเ์ ป็นแบบเรยี นในระยะหัวเลีย้ วหวั ตอ่ ของระบบการศกึ ษาและเปน็ หลักฐาน
สา่ คญั ของประวัตศิ าสตร์ การศึกษาภาษาไทยทีแสดงให้เหน็ ถึงความต่อเนืองระหว่าง
แบบเรียนอักขรวิธเี ดมิ กบั แบบเรียนความรทู้ างภาษาศาสตร์ เช่น การแจกลกู ค่า
การผันอักษร เปน็ ตน้ ซึงในระยะเวลานั้นมอี ิทธพิ ลจากประเทศตะวันตกไดเ้ ข้ามาสู่
สงั คมไทย รูปแบบการศกึ ษาจึงเปลียนไปตามสภาพการเปลยี นแปลงของบ้านเมือง
รฐั เริมทา่ หนา้ ทเี ป็นผู้จัดการศกึ ษา กา่ หนดหลักสูตร สถานทีเรียนและมีการสอบ
วดั ความรเู้ พือเลือนช้นั แบบเรียนต่าง ๆ จึงไดป้ รบั และเปลียนแปลงไปกับสงั คมด้วย

หน้ำ : ๒



มลู บทบรรพกิจ

หนำ้ : ๔

มูลบทบรรพกจิ

มูลบทบรรพกิจ จะประกอบไปด้วยหัวข้อเนื้อหาท้ังหมด ๑๘ ข้อ ได้แก่ บานพแนก โคลงค่านมัสการ
ไตรยางษ์ วรรณยุต สระ อักษรสูง อักษรกลาง อักษรต่า ค่าใช้ไม้ม้วน ไม้มลาย อักษรค่าตาย ค่ากลอน
อ่านเทยี บ แม่ ก กา แม่กน แมก่ ง แมก่ ก แมก่ ด แม่กบ สา่ เนียงแมก่ ก กด กบ แมก่ ม แม่เกยและศับท์สังขยา

บำนพแนก

๏ ศุภมัสดุ ลุศักราช ๑๒๔๔ ดุรงคสังวัจฉะระ อาสยุชมาศ ชุษณปักษเตระสี ดิถีพุฒวาร บริเฉทกาล
กา่ หนด พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั สมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาจฬุ าลงกรณ พระจลุ จอมเกล้าเจา้ อย่หู ัว เสดจ็
ออก ณ พระทนี ังจกั รกรีมหาปราสาท พระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กราบบงั คมทลู พระกรุณาว่า
แบบสอนหนังสือไทย ที ๑ บูลบทบรรพกิจ ที ๒ วาหนิตินิกร ที ๓ อักษรประโยค ที ๔ สังโยคพิธาน ไวพจน์
พิจารณ์ ที ๕ พิศาลการันต์ รวม ๕ เรือง ซึงพระยาศรีสุนทรโวหารคิดจัดเรียบเรียงขึ้นไว้น้ัน ทรงพระกรุณา
โปรดเกล้า ฯ ให้ตีพิมพ์ในโรงพิมพ์หลวง ๒๐๐๐ ฉบับ ตั้งแต่ ณ วันพุทธเดือนยีแรมสองค่า ปีมะแม ตรีศก
ศักราช ๑๒๓๓ ได้จ่ายใช้ราชการในกรุงแลจ่ายไปหัวเมืองบ้าง บัดน้ี หนังสือแบบสอนน้ันก็จวนหมดสิ้นแล้ว
ข้าพระพุทธเจ้าขอรับพระราชทานพระบรมราชานุญาต เพอื จะไดต้ ีพิมพ์หนงั สอื ฉบับสอนเพิมเตมิ ขึ้นไว้ ใหภ้ อ
แก่คนทีจะเล่าเรียนต่อไป จึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ทรงอนุญาต พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้า
ดิศวรกมุ าร ไดใ้ ห้หลวงอนิ ทรมนตรี ลงพมิ พ์หนงั สือแบบสอนคร้ังนี้ ๑๐๐๐ ฉบบั ทโี รงพิมพ์หลวงอินทรมนตรี
แต่ ณ วันศุกรเ์ ดือนสบิ เอ็ดข้นึ สิบห้าค่า ปีมะเมยี จัตวาศก ศักราช ๑๒๔๔ ๚ะ

โคลงคำนมสั กำร

๏ หลวงสารปราเสรฐิ น้อย นามเดมิ
คดิ จดั จา่ แนกเตมิ ตอ่ ตัง้
ใดพรอ่ งปราชเชญิ เสรมิ แซมใส่ เทอญพ่อ
ต้นแตน่ โมท้ัง หมู่ไมเ้ อกโท ๚ะ
๏ ระบลิ ระบอบนี้ นามสฤษดิ์
มลู บทบรรพกิจ ประกอบถ้อย
ส่าหรบั ฝกึ สอนศิศย แรกเริม เรียนฤๅ
จงพ่อหนูนอ้ ยนอ้ ย เล่าอ้ออา่ นจา่
๏ เอกองคท์ รงภาคยพ์ น้ พรรณา
พระเบกิ บงกชบาน คลีคลอ้ ย
ปวงสตั วเสพยนทิ รา เตอื นตืน
สรวมบาทพระนันสร้อย เทรดิ เศียร ๚ะ

๏ ค่านมัสการย่อเพือใหป้ ระสิทธใิ นการเรยี น ๚ะ

๏ สคุ ะตะนะมสั ดุ นะมัดถสุ ุคตัสสะ ๚ะ
๏ นโมโพธายะ สธิ ริ สั ดสุ กิ ขิตุม ๚ะ
๏ นโมพุทธายสิทธ่ | า ิ ี ึ ื ุ ู ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ เ แ ไ ใ โ เ า ำ |ะ ๚ะ
๏ นโมพุทธายสิทธ่ อ อา อิ อี อึ อื อุ อู ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ เอ แอ ไอ ใอ โอ เอา อ่า อะ ๚ะ

หน้ำ : ๕

มูลบทบรรพกิจ

ไตรยำงษ์

๏ กขฃคฅฆง จฉชซฌญ ฎฏฐฑฒณ ดตถทธน บปผฝพฟภม ยรลวศษสหฬอฮ ๚ะ
๏ ตอน ก ๗ ตอน จ ๖ ตอน ฎ ๖ ตอน ด ๖ ตอน บ ๘ ตอน ย ๑๑ รวม ๖ ตอน เปน ๔๔ ตัว ๔๔ น้ี
เรยี กว่า พยัญชะนะ รวมเขา้ กบั สระเรียกว่าอักษร ในอักษร ๔๔ น้ี แจกออกเปน อักษรสงู ๑๑ อักษรกลาง ๙
อกั ษรต่า ๒๔ สามหมูน่ ี้เรียกวา่ ไตรยางษ์ แปลว่าสามสว่ น ๚ะ
๏ อกั ษรสงู ๑๑ คอื ข ฃ ฉ ฐ ถ ผ ฝ ศ ษ ส ห ๚ะ
๏ อักษรกลาง ๙ คอื ก จ ฎ ฏ ด ต บ ป อ ๚ะ
๏ อกั ษรตา่ ๒๔ คอื ค ฅ ฆ ง ช ซ ฌ ญ ฑ ฒ ณ ท ธ น พ ฟ ภ ม ย ร ล ว ฬ ฮ ๚ะ

วรรณยุต

วรรณยุต แปลว่า ของสา่ หรบั ประกอบกบั ตวั อกั ษร มี ๑๓ อย่าง ๚ะ

ไม้เอก ่ ส่าหรบั เขียนไว้บนฟองมันแลพิน ิ ฟันหนูก็เรยี ก
ไมโ้ ท ้ ส่าหรบั เขียนไว้ตน้ วรรคและตน้ บันทดั ตาไก่กเ็ รยี ก ๚ะ
ไม้ตรี สา่ หรับประหลังอกั ษร นมนางทง้ั คูก่ ็เรียก ๚ะ
ไม้จตั วา × สา่ หรบั ฆา่ อักษรไม่อ่าน หางกระแตก็เรยี ก เหมอื นคา่ วา่ พระองค์ เปนตน้ ๚ะ
Ɨกากบาท + สา่ หรับชักเสยี งให้สน้ั เลข ๘ ก็เรียก เหมือนค่าวา่ เหน็ เยน็ เสด็จ เผดจ็ เปนต้น ๚ะ
ตนี กา " สา่ หรับเขยี นไว้บนสระ า ิ ุ ดังนี้ ำ ุึ ่ หยาดนา้่ ค้างกเ็ รยี ก
ฝนทอง ๏
ฟองมนั ะ สา่ หรบั เฃยี นสดุ ท้าย แลทีจบเรอื งความ
วสิ ัญชะนี ์ สา่ หรบั เขยี นบนพนิ ิ คอื ดงั นี้ ี ื
ทณั ฑฆาฏ ็
ไมไ้ ตค่ ู้ ่ ส่าหรบั ผัดบนคอื ดังนี้ กนั ขนั คัน เปนต้น
นิคหติ
นฤคหิต ๛
โคมตู ร '
มสุ กิ ทันต์ "
ฟนั หนู ั
หางกังหัน
หันอากาศ
ไมผ้ ดั

สระ
๏ สระแปลว่า เสียง ว่าเปนทีออกเสียง คือว่าประสมกับพยัญชะนะตัวใด ก็ชักตัวน้ันให้ออกเสียงตาม

สระ เหมือนตัว ก ถ้ามีสระ า ก็อ่านว่า ‘กา’ มีสระ ิ ก็อ่านว่า กิ ดังน้ีเปนต้น สระเปน ๒ พวก สระ ๒๐
เหมอื นในนโมนั้นพวกหนึง สระ ๑๕ สา่ หรบั ประสมแจกแม่ ก กา เปน ๑๖ ทัง้ สระ ‘อ’ นพี้ วกหนึง ๚ะ

หน้ำ : ๖

มลู บทบรรพกิจ

ในวิธอี กั ษรไทย สระออไมม่ ีตวั จะใช้ ตอ้ งเอาตัว อ เคียงเข้าเหมอื นอยา่ งกอไม้ ก่ออฐิ ไก่ก้อ เปนต้น

๏ สระ ๑๕ สา่ หรับประกอบเขา้ กบั พยัญชะนะ แจกแม่ ก กา นนั้ คือ

สระ อา คอื ลากขา้ ง า สระ อิ คือ พิณ ิ
สระ อี คอื พิน ี สระ อึ คอื พิน ึ
สระ อื คือ พิน ื สระ อุ คือ ตีนอุ ุ
สระ อู คือ ตนี อู ู สระ เอ คอื ไม้น่าอนั หนึง เ
สระ แอ คือ ไม้น่าสองอัน แ สระ ไอ คอื ไมม้ ลาย ไ
สระ ใอ คือ ไมม้ ว้ น ใ สระ โอ คอื ไมโ้ อ โ
สระ เอา คอื ไมน้ า่ กบั ลากข้าง เ า สระ อา่ คอื นฤคหิตจุดบนลากข้าง ำ
สระ อะ คือ วสิ ญั ชนีขา้ งหลัง ะ

อกั ษรสูง

๏ อักษรสูง ๑๑ ตัวนนั้ เอาสระประสมเขา้ เลา่ ออกเสียงตามสระเปนแม่ ก กา ดังน้ี เชน่

ข ขา ขิ ขี ขึ ขื ขุ ขู เข แข ไข ใข โข เขา ข่า ขะ
ฃ ฃา ฃิ ฃี ฃึ ฃื ฃุ ฃู เฃ แฃ ไฃ ใฃ โฃ เฃา ฃ่า ฃะ
Ɨ ฉ ฉา ฉิ ฉี ฉึ ฉื ฉุ ฉู เฉ แฉ ไฉ ใฉ โฉ เฉา ฉ่า ฉะ
ฐ ฐา ฐิ ฐี ฐึ ฐื ฐุ ฐู เฐ แฐ ไฐ ใฐ โฐ เฐา ฐ่า ฐะ

๏ อักษรสูง ๑๑ ซงึ แจกออกน้นั ผนั ด้วยไม้ ่ ้ ตัวหนงึ เปน ๓ ค่า เว้นแต่คา่ ตาย ๔ ตัว คอื ขิ ขึ ขุ ขะ นอกนน้ั
ผันดังรปู หางโคดงั น้ี เช่น

ข ขา ขี ขื ขู เข แข ไข ใข โข เขา ขา่
ข่ ข่า ขี ขื ขู่ เข่ แข่ ไข่ ใข่ โข่ เข่า ข่า

ข้ ข้า ขี้ ข้ื ขู้ เข้ แข้ ไข้ ใข้ โข้ เขา้ ข้่า

อกั ษรกลำง

๏ อักษรกลาง ๙ ตวั น้นั เอาสระประสมเขา้ เลา่ ออกเสียงตามสระ เปนแม่ ก กา ดงั น้ี ๚ะ

ก กา กิ กี กึ กื กุ กู เก แก ไก ใก โก เกา ก่า กะ
จ จา จิ จี จึ จื จุ จู เจ แจ ไจ ใจ โจ เจา จา่ จะ
ฎ ฎา ฎิ ฎี ฎึ ฎื ฎุ ฎู เฎ แฎ ไฎ ใฎ โฎ เฎา ฎา่ ฎะ
ฏ ฏา ฏิ ฏี ฏึ ฏื ฏุ ฏู เฏ แฏ ไฏ ใฏ โฏ เฏา ฏ่า ฏะ

หนำ้ : ๗

มูลบทบรรพกิจ

๏ อักษรกลาง ๙ ทีแยกออกเปนแม่ ก กา น้ัน ผันด้วยไม้ ่ ้ ตัวหนึงเปน ๕ ค่า เว้นแต่ กิ กี กุ กะ ค่าตายผัน
ไมไ่ ด้ นอกนั้นผันดังรปู น่าจวั ดังน้ี ๚ะ

ก่ ก ก ก่า กา กา กี ก๊ี กี๋ กื กื๊ ก๋ื กู่ กู กู

ก ก้ กา กา้ กี กี้ กื กี้ กู กู้

จ่ จ จ จา่ จา จา จี จี๊ จี๋ จื จื๊ จื๋ จู่ จู จู

จ จ้ จา จ้า จี จ้ี จื จ้ื จู จู้

อักษรตำ่

๏ อกั ษรตา่ ๒๔ ตวั เอาสระประสมเข้า เล่าออกเสียงตามสระ เปนแม่ ก กา ดังนี้ ๚ะ

ค คา คิ คี คึ คื คุ คู เค แค ไค ใค โค เคา คา่ คะ
ฅ ฅา ฅิ ฅี ฅึ ฅื ฅุ ฅู เฅ แฅ ไฅ ใฅ โฅ เฅา ฅ่า ฅะ
ฆ ฆา ฆิ ฆี ฆึ ฆื ฆุ ฆู เฆ แฆ ไฆ ใฆ โฆ เฆา ฆ่า ฆะ
ง งา งิ งี งึ งื งุ งู เง แง ไง ใง โง เงา งา่ งะ

๏ อักษรต่า ๒๔ ซึงแจกออกนั้น เว้นแตค่ า่ ตาย ๔ ตวั คอื คิ คึ คุ คะ นอกน้ันผนั ด้วยไม้ ช้อนข้ึนดงั งากุญชรตัว
Ɨหนึงเปน ๓ คา่ ดงั น้ี ๚ะ

ค ค้ คา คา้ คี ค้ี คื คื้ คู คู้ เค เค้ แค แค้ ไค ไค้

ค่ คา่ คี คื คู่ เค่ แค่ ไค่

คำใชไ้ ม้มว้ น ไม้มลำย

๏ อนงึ พึงให้รูจ้ กั คา่ ทจี ะต้องใช้ ไมม้ ว้ น โดยกา่ หนดไว้ ๒๐ คา่ ดงั นี้ ๚ะ

ใฝ่ฝัน สมใจ ให้ทาน ภายใน ผ้าใหม่ สดใส ใครไปมา จะใคร่ได้ ยองใย สิงใด ของใช้ หลงใหล ใส่ใคล้
หญงิ สใภ้ เปนใบ้ ภายใต้ ผู้ใหญ่ ทา่ งใกล้ มิใช่ ดอกแกมใบ

๏ ค่าใช้ไม้มลายในจินดามณี มีก่าหนดว่า ๘๐ แต่ข้าพเจ้าเห็นว่าจะไม่ส้ินเชิง ควรจะก่าหนดว่าค่านอกจากที
บงั คับไมม้ ้วน ๒๐ แลว้ ก็ควรใช้ไม้มลายส้นิ ๚ะ

อักษรคำตำย

อกั ษรค่าตาย ใน แม่ ก กา ทั้ง ๓ หมู่ ซงึ แจกออกตัวละ ๔ คา่ นัน้ ถึงผันดว้ ยไม้เอกโทไมไ่ ด้ กแ็ ตส่ า่ เนียง
เปน หนัก เบา ตามอักษรค่าตาย อักษรสูง อักษรกลาง เสียงต่าลง ขิ ขึ ขุ ขะ /กิ กึ กุ กะ ค่าตายอักษรต่า
เสยี งสูงขึ้น คื คิ คึ คุ คะ เปนดงั นีท้ ุกตัวท้ัง ๓ หมู่ พงึ สังเกตดูกจ็ ะรูว้ า่ เสียงแปลกกัน ดจุ ค่าเหลา่ นี้ จกั ขุ ไฟคุ /
เขขะ เจ้าคะ / บวมฉุ นุ่นในกระชุ / ดาบฉะ น้่าชะ / ถืทิฐิ น่้ากระทิ / วัดถุ ตาปะทุ / สะมะถะ ตั้งกะทะ /

หน่อผลิ ผลัดใบพลิ / ไม้ผุ นา้่ พุ / ปา่ ยเพะพะ ไดพ้ ิงพะ เป็นตน้

หนำ้ : ๘

มูลบทบรรพกิจ

ถงึ อักษรต่าทีตัวสูง กลาง น่านา่ ก็มีส่าเนยี งหนักเบา ดจุ ค่าวา่ หง่าหงะ เงอะงะ / เปนดา่ นิ ชาญช่านิ /
เต่าตนุ พิศณุ / ช่างสนะ ช่วยบุนะ / สมุห์ โกรธมุ / อ่อนหยุ เชือคนยุ / ด่าริห ช่างริ / บางบ่าหรุ กินยารุ ค่า
เชน่ นี้มมี ากชักมาไวแ้ ต่พอเปนทีสงั เกตเท่านี้ ๚ะ

๏ อกั ษร ๓ หมแู่ จกแม่ ก กา ท้ังวิธผี ันไม้ ่ ้ จบเทา่ น้ี ๚ะ

คำกลอนอ่ำนเทียบ แม่กกำ

ต่อไปน้ี คา่ กลอนส่าหรับอา่ นเทยี บ ใน แม่ ก กา

๏ ยานี ๑๑ ๏ สะธุสะจะฃอไหว้ พระศรไี ตรสะระณา พ่แม่แลครูบา เทวะดาในราษี ๏ ขา้ เจา้ เอา ก ข เข้ามาต่
ก กา มี แก้ไขในเท่านี้ ดีมิดีอย่าตรีชา ๏ จะร่าค่าต่ไป ภฬ่ใจกุมารา ธระณีมีราชา เจ้าภาราสาวะถี ๏ ชืพระ
ไชย์สุริยา มีสุดามะเหษี ชืว่าสุมาลี อยู่บูรีไม่มีไภย ๏ ข้าเฝ้าเหล่าเสนา มีกิริยาอะฌาไศรย์ พ่ค้ามาแต่ไกล ได้
อาไศรยในภารา ๏ ไพร่ฟ้าประชาชี เชาบูรีก็ปรีดา ท่าไร่เขาไถนา ได้เข้าปลาแลสาลี ๏ อยู่มาหมู่ข้าเฝ้า ก็หา
เยาวะนารี ทีหนา้ ตาดดี ี ทา่ มะโหรีทเี คหา ๏ ค่าเช้าเฝา้ สซี เข้าแตห่ ฬก่ ามา หาได้ให้ภะรยิ า โลโภพาให้บา้ ใจ ๏
ไม่จ่าค่าพระเจ้า เหไปเข้าภาษาไสย์ ถืดีมีข้าไทย ฉ้แต่ไพร่ใส่ขืคา ๏ คะดีทีมีคู่ คืไก่หมูเจ้าสูภา ใครเอาเข้าปลา
มา ให้สภู าก็ว่าดี ๏ ทแพแ้ ก้ชะนะ ไมถ่ ืพระประเวณี ข้ีฉ้ก็ได้ดี ไล่ดา่ ตมี ีอาญา เปน็ ต้น

แม่กน

Ɨ

๏ อักษร ๔๔ ประสมสระแจกแม่ ก กา ท้ังผันด้วยไม้ ่ ้ ก็ยังหาภอใช้ค่าภาษาไทยไม่ ต้องคิดประสม
สระเปนแม่ กน กง กก กด กบ กม เกย แจกเรียงตัวไปตามล่าดับ แล้วผันด้วยไม้ ่ ้ ในแม่ กน กง กม
เกย ทีจะผันได้ ประสมค่าใช้ต่อไป แลตัวสกดนั้น ถ้าจะว่าย่อ ๆ พอส่าเนียงใช้ในภาษาไทย ก็ให้ก่าหนดจ่าแต่
ย่อดังนก้ี ่อน คอื กน สกด น กง สกด ง กก สกด ก กด สกด ด กบ สกด บ กม สกด ม เกย สกด ย ว อ เทา่ น้ี
ภอใช้สกดในค่าภาษาไทย ทีตัวสกดมีต่างออกไปนั้น เพือจะใช้สกดให้ต้องกับค่าภาษาอืน คือ ภาษามคธ
เปนต้น จะแจกไว้ในสงั โยคพธิ าน ขา้ งน่าตอ่ ไป ๚ะ

อกั ษรสูง ๑๑ แจกในแม่กนดังน้ี เชน่

๏ ขน ขัน ขาน ขนิ ขีน ขึน ขืน ขุน ขูน เขน แขน โขน ขอน ขวน เขียน เขอื น เขนิ เขอน ๚ะ
๏ ฃน ฃัน ฃาน ฃนิ ฃีน ฃึน ฃนื ฃุน ฃนู เฃน แฃน โฃน ฃอน ฃวน เฃยี น เฃอื น เฃนิ เฃอน ๚ะ
๏ ฉน ฉนั ฉาน ฉิน ฉีน ฉนึ ฉืน ฉนุ ฉูน เฉน แฉน โฉน ฉอน ฉวน เฉียน เฉอื น เฉนิ เฉอน ๚ะ
๏ ฐน ฐัน ฐาน ฐนิ ฐนี ฐนึ ฐืน ฐุน ฐนู เฐน แฐน โฐน ฐอน ฐวน เฐยี น เฐือน เฐิน เฐอน ๚ะ

๏ ผันด้วยไม้ ่ ้ เปน ๓ ค่าดงั น้ี ๚ะ

ขน ขนั ขาน ขนิ ขีน ขนึ ขืน ขุน
ขน่ ขัน ข่าน ขิน ขนี ขึน ขืน ขนุ่
ข้น ข้นั ข้าน ขน้ิ ข้ีน ขึ้น ขื้น ขนุ้

๏ ยงั มี ๑๐ อักษร ผนั อย่างนีเ้ หมือนกนั ๚ะ

หน้ำ : ๙

มลู บทบรรพกจิ

อักษรกลาง ๙ ตวั แจกในแม่ กน ดงั น้ี ๚ะ เช่น

กน กัน กาน กนิ กีน กนึ กืน กุน กนู เกน แกน โกน กอน กวน เกียน เกอื น เกิน เกอน ๚ะ
จน จนั จาน จิน จนี จนึ จืน จุน จนู เจน แจน โจน จอน จวน เจยี น เจือน เจนิ เจอน ๚ะ
ฎน ฎัน ฎาน ฎนิ ฎนี ฎึน ฎืน ฎนุ ฎูน เฎน แฎน โฎน ฎอน ฎวน เฎยี น เฎือน เฎนิ เฎอน ๚ะ
ฏน ฏนั ฏาน ฏิน ฏนี ฏนึ ฏืน ฏนุ ฏนู เฏน แฏน โฏน ฏอน ฏวน เฏยี น เฏือน เฏิน เฏอน ๚ะ

๏ ผันดว้ ยไม้ ่ ้ เปน ๕ คา่ ดงั นี้ ๚ะ เช่น

กน่ กน กน กนั กนั๊ กั๋น กา่ น กาน กาน

กน ก้น กนั กนั้ กาน กา้ น

๏ ยังมอี กี ๘ อักษร ผันอยา่ งนเี้ หมอื นกัน ๚ะ

อักษรต่า ๒๔ ตวั แจกในแม่ กน ดงั นี้ ๚ะ

คน คนั คาน คนิ คีน คนึ คนื คุน คูน เคน แคน โคน คอน ควน เคียน เคอื น เคนิ เคอน ๚ะ
ฅน ฅนั ฅาน ฅิน ฅีน ฅนึ ฅนื ฅุน ฅนู เฅน แฅน โฅน ฅอน ฅวน เฅียน เฅือน เฅนิ เฅอน ๚ะ
ฆน ฆัน ฆาน ฆิน ฆนี ฆึน ฆืน ฆนุ ฆนู เฆน แฆน โฆน ฆอน ฆวน เฆียน เฆอื น เฆิน เฆอน ๚ะ
Ɨ งน งัน งาน งิน งีน งึน งนื งนุ งนู เงน แงน โงน งอน งวน เงียน เงอื น เงนิ เงอน ๚ะ

๏ ผนั ดว้ ยไม้ ่ ้ เปน ๓ ดังน้ี ๚ะ

คน คน้ คนั ค้ัน คาน คา้ น คนิ คิ้น คีน คี้น คึน คื้น
ค้น คัน คา่ น คิน คีน คนึ

๏ ยงั อีก ๒๓ อกั ษร ผันอยา่ งนี้เหมือนกนั ๚ะ

๏ อักษรใช้สกดในแมก่ น ๖ คอื ญ ณ น ร ล ฬ

๏ ตอ่ นี้ไปค่ากลอนสา่ หรบั อา่ นเทียบในแม่กน ๚ะ

๏ สรุ างคนางค์ ๒๘ ๏ ขน้ึ ใหม่ในกน ก กาว่าปน ระคนกันไป ๏ เอนดภู ูธร มานอนในไพร มณฑลต้นไทร แทน
ไพชยนต์สฐาน ๏ ส่วนสุมาลี วันทาสามี เทวีอยู่งาน เฝ้าอยู่ดูแล เหมือนแต่ก่อนกาล ให้พระภูบาล ส่าราญ
วิญญา ๚ะ
๏ พระชวนนวนนอน เขนใจไม้ขอน เหมือนหมอนแม่นา ภูธรสอนมนต์ ให้บ่นภาวนา เย็นค่าร่าว่า กันป่าไภย
พาล ๚ะ
๏ วนั น้ันจนั ทร มีดารากร เปนบริวาร เหนส้นิ ดนิ ฟ้า ในปา่ ทา่ ธาร มาลีคลีบาน ใบกา้ นอรชร ๚ะ
๏ เยน็ ฉ่าน่า้ ฟ้า ชนื ชะผะกา วายุพาขจร สาระพรรณ์จันอิน รนื กลนิ เกสร แตนตอ่ คล้อร่อน วา้ วอ่ นเวียนระวัน
๚ะ

หน้ำ : ๑๐

มลู บทบรรพกิจ

แมก่ ง

๏ อกั ษรสูง ๑๑ ตัวแจกในแม่กงดงั น้ี ๚ะ เชน่

ขง ขงั ขาง ขงิ ขีง ขงึ ขืง ขงุ ขูง เขง แขง โขง ของ ขวง เขยี ง เขอื ง เขิง เของ ๚ะ
ฃง ฃงั ฃาง ฃงิ ฃงี ฃึง ฃืง ฃุง ฃูง เฃง แฃง โฃง ฃอง ฃวง เฃียง เฃอื ง เฃิง เฃอง ๚ะ
ฉง ฉงั ฉาง ฉิง ฉงี ฉงึ ฉงื ฉุง ฉูง เฉง แฉง โฉง ฉอง ฉวง เฉยี ง เฉือง เฉิง เฉอง ๚ะ
ฐง ฐัง ฐาง ฐิง ฐงี ฐึง ฐืง ฐุง ฐูง เฐง แฐง โฐง ฐอง ฐวง เฐียง เฐอื ง เฐงิ เฐอง ๚ะ

๏ ผันดว้ ยไม้ ่ ้ เปนสามคา่ ดังนี้ ๚ะ

ขง ขัง ขาง ขงิ ขงี ขงึ ขืง ขุง
ขง่ ขงั ข่าง ขิง ขงี ขงึ ขืง ขงุ่
ข้ง ข้งั ข้าง ข้งิ ขง้ี ขง้ึ ขงื้ ขุ้ง

๏ ยังมี ๑๐ อักษร ผันอย่างนเี้ หมอื นกนั ๚ะ

๏ อักษรกลาง ๙ แจกแม่ กง ดังนี้ ๚ะ

ตง ตงั ตาง ตงิ ตีง ตึง ตงื ตุง ตูง เตง แตง โตง ตอง ตวง เตยี ง เตอื ง เติง เตอง ๚ะ
Ɨ บง บงั บาง บิง บีง บงึ บืง บงุ บูง เบง แบง โบง บอง บวง เบียง เบือง เบิง เบอง ๚ะ

ปง ปัง ปาง ปงิ ปงี ปึง ปืง ปงุ ปงู เปง แปง โปง ปอง ปวง เปยี ง เปือง เปิง เปอง ๚ะ
อง อัง อาง องิ อีง อึง อืง อุง อูง เอง แอง โอง ออง อวง เอียง เอือง เองิ เออง ๚ะ

๏ ผนั ด้วยไม้ ่ ้ เปน ๕ ค่าดงั น้ี ๚ะ

ก่ง กง กง กัง ก๊ัง ก๋ัง ก่าง กาง กาง

กง ก้ง กัง กงั้ กาง ก้าง

๏ ยังมอี ีก ๘ อกั ษร ผนั อย่างนีเ้ หมอื นกนั ๚ะ

๏ อกั ษรต่า ๒๔ ตวั แจกในแม่ กง ดังนี้ ๚ะ

ทง ทงั ทาง ทิง ทีง ทงึ ทงื ทงุ ทูง เทง แทง โทง ทอง ทวง เทียง เทอื ง เทิง เทอง ๚ะ
ธง ธงั ธาง ธงิ ธีง ธงึ ธงื ธงุ ธงู เธง แธง โธง ธอง ธวง เธยี ง เธือง เธิง เธอง ๚ะ

๏ ผนั ด้วยไม้ ่ ้ เปน ๓ ดังนี้ ๚ะ

คง คง้ คัง ค้ัง คาง คา้ ง คิง คิ้ง คงี คี้ง คงึ ค้งื

ค่ง คัง คา่ ง คงิ คีง คงึ

๏ ยังอกี ๒๓ อกั ษร ผันอยา่ งนเี้ หมอื นกัน ๚ะ

๏ อักษรใช้สะกด ในแมก่ ง ไดแ้ ตต่ วั ง กบั นฤคหติ กใ็ ชไ้ ด้บ้าง ๚ะ

หนำ้ : ๑๑

มูลบทบรรพกิจ

๏ ตอ่ นี้ไปค่ากลอนสา่ หรับอา่ นเทียบในแม่กง ๚ะ

๏ ฉบัง ๑๖ ๏ ขนึ้ กงจงจ่าส่าคญั ทงั้ กนปนกัน รา่ พรรณม์ ิงไม้ในดง ๚ะ
๏ ไกรกรา่ งยางยงู สูงระหง ตลงิ ปลงิ ปริงประยง คนั ทรงส่งกลินฝ่นิ ฝาง ๚ะ
๏ มะมว่ งพลวงพลองชอ้ งนาง หลน่ เกลอื นเถอื นทาง กินพลางเดนิ พลางหวา่ งเนนิ ๚ะ
๏ เหนกวางยา่ งเย้อื งชา่ เลอื งเดนิ เหมือนอยา่ งนางเชญิ พระแสงสา่ อางข้างเคยี ง ๚ะ

แม่กก

๏ ในแม่ กก กด กบ ๓ แม่นี้ เปนคา่ ตายท้ังสนิ้ ผันด้วยไม้ ่ ้ ไม่ได้ ๚ะ

๏ อักษรสงู ๑๑ ตัวแจกในแม่ กก ดังน้ี ๚ะ

๏ ศก ศัก ศาก ศิก ศกี ศึก ศกื ศกุ ศูก เศก แศก โศก ศอก ศวก เศียก เศือก เศิก เศอก ๚ะ
๏ ษก ษกั ษาก ษิก ษกี ษึก ษกื ษกุ ษกู เษก แษก โษก ษอก ษวก เษียก เษือก เษิก เษอก ๚ะ
๏ สก สกั สาก สิก สกี สกึ สกื สุก สูก เสก แสก โสก สอก สวก เสียก เสือก เสิก เสอก ๚ะ
๏ หก หกั หาก หิก หกี หึก หกื หุก หกู เหก แหก โหก หอก หวก เหียก เหือก เหกิ เหอก ๚ะ

๏ อกั ษรกลาง ๙ แจกแม่ กก ดงั น้ี ๚ะ เชน่
Ɨ ๏ ดก ดัก ดาก ดกิ ดีก ดึก ดกื ดุก ดูก เดก แดก โดก ดอก ดวก เดียก เดอื ก เดิก เดอก ๚ะ

๏ ตก ตัก ตาก ติก ตีก ตึก ตกื ตกุ ตูก เตก แตก โตก ตอก ตวก เตยี ก เตือก เตกิ เตอก ๚ะ
๏ บก บัก บาก บิก บกี บึก บกื บุก บูก เบก แบก โบก บอก บวก เบยี ก เบอื ก เบิก เบอก ๚ะ
๏ ปก ปกั ปาก ปกิ ปีก ปึก ปืก ปกุ ปูก เปก แปก โปก ปอก ปวก เปยี ก เปือก เปิก เปอก ๚ะ

๏ อักษรต่า ๒๔ ตวั แจกในแม่ กก ดงั นี้ ๚ะ

๏ คก คัก คาก คกิ คกี คกึ คกื คุก คกู เคก แคก โคก คอก ควก เคยี ก เคอื ก เคิก เคอก ๚ะ
๏ ฅก ฅัก ฅาก ฅกิ ฅีก ฅึก ฅกื ฅกุ ฅกู เฅก แฅก โฅก ฅอก ฅวก เฅยี ก เฅือก เฅกิ เฅอก ๚ะ
๏ ฆก ฆัก ฆาก ฆิก ฆีก ฆกึ ฆกื ฆกุ ฆูก เฆก แฆก โฆก ฆอก ฆวก เฆยี ก เฆือก เฆิก เฆอก ๚ะ
๏ กก กัก กาก กกิ กกี กกึ กกื กกุ กกู เกก แกก โกก กอก กวก เกยี ก เกอื ก เกกิ เกอก ๚ะ

๏ อักษรใช้สกดในแม่ กก ๖ อกั ษร คือ ก ข ข ค ฅ ฆ ๚ะ

๏ ต่อไปนีค้ า่ กลอนส่าหรบั อ่านเทียบในแม่ กก ๚ะ

๏ ยานี ๑๑ ๏ ขึน้ กกตกทกุ ข์ยาก แสนลา่ บากจากเวยี งไชย มันเผือกเลือกเผาไฟ กนิ ผลไม้ได้เปนแรง
๏ รอน ๆ ออ่ นอัษฎงค์ พระสรุ ิยงเยน็ ยอแสง ช่วงดังนา้่ ครงั แดง แฝงเมฆเขาเงาเมรุธร ๚ะ
๏ ลิงค่างครางโครกครอก ฝูงจิง้ จอกออกเห่าหอน ชนีวเิ วกวอน นกหกรอ่ นนอนรังเรยี ง ๚ะ
๏ ลูกนกยกปีกป้อง อา้ ปากร้องซ้องแซเ่ สยี ง แม่นกปกปกี เคยี ง เลย้ี งลูกออ่ นป้อนอาหาร ๚ะ
๏ ภูธรนอนเนนี เขา เคยี งคลงึ เคล้าเยาวมาลย์ ตกยากจากศฤงคาร สงสารน้องหมองภักตรา ๚ะ
๏ ยากเยน็ เหนหนา้ เจ้า สร่างโศกเศรา้ เจ้าพอี า อยวู่ งั ดงั จนั ทรา มาหมน่ หมองลอองนวล ๚ะ

หน้ำ : ๑๒

มูลบทบรรพกจิ

แมก่ ด
๏ อักษรสงู ๑๑ ตวั แจกในแม่ กด ดังน้ี ๚ะ

๏ ขด ขดั ขาด ขดิ ขีด ขึด ขืด ขดุ ขูด เขด แขด โขด ขอด ขวด เขียด เขือด เขดิ เขอด ๚ะ
๏ ฃด ฃัด ฃาด ฃดิ ฃดี ฃดึ ฃืด ฃุด ฃดู เฃด แฃด โฃด ฃอด ฃวด เฃียด เฃอื ด เฃดิ เฃอด ๚ะ
๏ ฉด ฉัด ฉาด ฉิด ฉีด ฉึด ฉดื ฉดุ ฉดู เฉด แฉด โฉด ฉอด ฉวด เฉียด เฉอื ด เฉิด เฉอด ๚ะ
๏ ฐด ฐัด ฐาด ฐิด ฐีด ฐดึ ฐดื ฐดุ ฐูด เฐด แฐด โฐด ฐอด ฐวด เฐียด เฐือด เฐดิ เฐอด ๚ะ
๏ อักษรกลาง ๙ แจกในแม่ กด ดงั น้ี ๚ะ
๏ กด กัด กาด กิด กดี กดึ กืด กดุ กูด เกด แกด โกด กอด กวด เกียด เกอื ด เกิด เกอด ๚ะ
๏ จด จดั จาด จิด จดี จึด จืด จดุ จูด เจด แจด โจด จอด จวด เจียด เจอื ด เจิด เจอด ๚ะ
๏ ฎด ฎดั ฎาด ฎดิ ฎีด ฎึด ฎดื ฎดุ ฎดู เฎด แฎด โฎด ฎอด ฎวด เฎียด เฎือด เฎิด เฎอด ๚ะ
๏ ฏด ฏดั ฏาด ฏิด ฏดี ฏดึ ฏดื ฏุด ฏูด เฏด แฏด โฏด ฏอด ฏวด เฏยี ด เฏือด เฏิด เฏอด ๚ะ
๏ อักษรตา่ ๒๔ ตวั แจกในแม่ กด ดงั น้ี ๚ะ
๏ คด คัด คาด คิด คีด คึด คืด คุด คดู เคด แคด โคด คอด ควด เคียด เคอื ด เคิด เคอด ๚ะ
Ɨ ๏ ฅด ฅัด ฅาด ฅิด ฅีด ฅดึ ฅดื ฅุด ฅดู เฅด แฅด โฅด ฅอด ฅวด เฅียด เฅือด เฅิด เฅอด ๚ะ
๏ ฆด ฆดั ฆาด ฆิด ฆดี ฆดึ ฆดื ฆดุ ฆดู เฆด แฆด โฆด ฆอด ฆวด เฆียด เฆือด เฆิด เฆอด ๚ะ
๏ กด กัด กาด กดิ กีด กดึ กืด กดุ กดู เกด แกด โกด กอด กวด เกียด เกือด เกดิ เกอด ๚ะ
๏ อกั ษรควรใชส้ กดในแม่กด ๑๘ อกั ษร คือ จ ฉ ช ซ ฌ ฎ ฏ ฐ ฑ ฒ ด ต ถ ท ธ ศ ษ ส ๚ะ
๏ ต่อน้ไี ปค่ากลอนส่าหรบั อา่ นเทยี บในแม่ กด ๚ะ
๏ ยานี ๑๑ ๏ ขน้ึ กดบทอศั จรรย์ เสยี งครนื้ ครันชน้ั เขาหลวง นกหกตกรังรวง สัตวท์ ้ังปวงงว่ งงนุ โงง ๚ะ
๏ แดนดินถินมนุษย์ เสยี งดังดจุ เพลงิ โพลง ตกึ กวา้ นบ้านเรอื นโรง โคลงคลอนเคลือนขะเยือนโยน ๚ะ
๏ บา้ นช่องคลองเล็กใหญ่ บ้างตืนไฟตกใจโจน ปลูกเพือนเตอื นตะโกน ลุกโลดโผนโดนกันเอง ๚ะ
๏ พณิ พาทย์ระนาดฆอ้ ง ตะโพนกลองร้องเปนเพลง ระฆงั ดังวงั เวง โหงงหงา่ งเหงง่ เก่งก่างดัง ๚ะ
๏ ขนุ นางตา่ งลกุ วงิ ทา่ นผ้หู ญิงวงิ ยดุ หลงั พนั ละวันดนั ตงึ ตงั พลั้งพลัดตกหกคะเมน ๚ะ
๏ พระสงฆ์ลงจากกฏุ ิ วงิ อุดตลดุ ฉุดมือเณร หลวงชหี นหี ลวงเถร ลงโคลนเลนเผ่นผาดโผน ๚ะ
๏ พวกวัดพลดั เข้าบ้าน ล้านตอ่ ล้านซานเซโดน ต้นไมไ้ กวเอนโอน ลิงค่างโจนโผนหกหนั ๚ะ
๏ พวกผที ปี ัน้ ลูก ติดจมูกลูกตาพลนั ขิกขิกระรกิ กัน ปั้นไมท่ ันมนั เดอื ดใจ ๚ะ
๏ สององคท์ รงสงั วาศ โลกธาตหุ วาดหวันไหว ตืนนอนออ่ นอกใจ เดินไมไ่ ดใ้ ห้อาดูร ๚ะ
๏ จบแมก่ ด ๚ะ

หน้ำ : ๑๓

มลู บทบรรพกิจ

แมก่ บ
๏ อกั ษรสงู ๑๑ แจกในแม่กบ ดงั น้ี ๚ะ

๏ ขบ ขบั ขาบ ขิบ ขีบ ขบึ ขบื ขบุ ขบู เขบ แขบ โขบ ขอบ ขวบ เขยี บ เขือบ เขิบ เขอบ ๚ะ
๏ ฃบ ฃบั ฃาบ ฃิบ ฃีบ ฃึบ ฃบื ฃุบ ฃูบ เฃบ แฃบ โฃบ ฃอบ ฃวบ เฃียบ เฃอื บ เฃิบ เฃอบ ๚ะ
๏ ฉบ ฉบั ฉาบ ฉิบ ฉบี ฉบึ ฉบื ฉุบ ฉูบ เฉบ แฉบ โฉบ ฉอบ ฉวบ เฉียบ เฉอื บ เฉิบ เฉอบ ๚ะ
๏ ฐบ ฐบั ฐาบ ฐิบ ฐีบ ฐึบ ฐืบ ฐุบ ฐบู เฐบ แฐบ โฐบ ฐอบ ฐวบ เฐยี บ เฐือบ เฐบิ เฐอบ ๚ะ
๏ อักษรกลาง ๙ แจกในแม่ กบ ดังน้ี ๚ะ
๏ กบ กับ กาบ กบิ กบี กึบ กืบ กุบ กบู เกบ แกบ โกบ กอบ กวบ เกียบ เกือบ เกิบ เกอบ ๚ะ
๏ จบ จับ จาบ จิบ จบี จบึ จบื จุบ จูบ เจบ แจบ โจบ จอบ จวบ เจยี บ เจือบ เจิบ เจอบ ๚ะ
๏ ฎบ ฎบั ฎาบ ฎบิ ฎีบ ฎึบ ฎืบ ฎุบ ฎูบ เฎบ แฎบ โฎบ ฎอบ ฎวบ เฎยี บ เฎอื บ เฎิบ เฎอบ ๚ะ
๏ ฏบ ฏับ ฏาบ ฏบิ ฏีบ ฏึบ ฏืบ ฏบุ ฏูบ เฏบ แฏบ โฏบ ฏอบ ฏวบ เฏียบ เฏือบ เฏิบ เฏอบ ๚ะ
๏ อักษรต่า ๒๔ ตัว แจกในแม่ กบ ดงั นี้ ๚ะ
๏ คบ คับ คาบ คบิ คบี คึบ คบื คบุ คบู เคบ แคบ โคบ คอบ ควบ เคียบ เคือบ เคบิ เคอบ ๚ะ
Ɨ ๏ ฅบ ฅับ ฅาบ ฅบิ ฅบี ฅบึ ฅืบ ฅบุ ฅบู เฅบ แฅบ โฅบ ฅอบ ฅวบ เฅียบ เฅือบ เฅิบ เฅอบ ๚ะ
๏ ฆบ ฆับ ฆาบ ฆบิ ฆีบ ฆึบ ฆืบ ฆุบ ฆบู เฆบ แฆบ โฆบ ฆอบ ฆวบ เฆยี บ เฆอื บ เฆิบ เฆอบ ๚ะ
๏ กบ กบั กาบ กิบ กบี กบึ กบื กบุ กบู เกบ แกบ โกบ กอบ กวบ เกยี บ เกอื บ เกิบ เกอบ ๚ะ
๏ อกั ษรใช้สกดในแม่ กบ ๗ อกั ษร คอื บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ๚ะ
๏ ตอ่ นี้ไปคา่ กลอนส่าหรับอา่ นเทยี บในแม่ กบ
๏ ยานี ๑๑ ๏ ข้นึ กบจบแม่กด พระดาบศบูชากณู ฑ์ ผาศกุ รุกขมลู ภลู สวัสดสิ ถั าวร ๚ะ
๏ ระงบั หลบั เนตรนิง เอนองค์อิงพงิ สงิ ขร เหมือนกบั หลบั สนทิ นอน สังวรศลี อภิญญาณ ๚ะ
๏ บา่ เพญ็ เลงเห็นจบ พ้นื พภิ พจบจักระวาฬ สวรรคช์ ั้นวมิ าน ทา่ นเหนแจง้ แหลง่ โลกา ๚ะ
๏ เขา้ ฌานนานนับเดือน ไมข่ ะเยือนเคลือนกายา จ่าศลี กินวาตา เปนผาศุกทุกเดอื นปี ๚ะ
๏ วนั นั้นครัน้ ดนิ ไหว เกดิ เหตุใหญ่ในปะถะพี เล็งดรู คู้ ะดี กาลกณิ ีสปี ระการ ๚ะ
๏ ประกอบชอบเปนผิด กลบั จริตผิดโบราณ สามัญอนั ธพาล ผลาญคนซอื ถือสัตยธ์ รรม์ ๚ะ
๏ ลกู ศษิ ยค์ ดิ ล้างครู ลูกไม่รูค้ ุณพอ่ มัน ส่อเสยี ดเบียดเบียนกัน ลอบฆา่ ฟันคือตัณหา ๚ะ
๏ โลภลาภบาปบคิด โจทยจ์ ับผดิ ฤษยา อุระพะสธุ า ปว่ นเปนบา้ ฟา้ บดบัง ๚ะ
๏ บันดาสามญั สตั ว เกดิ วบิ ตั ปิ ัตปิ าปัง ไตรยุคทุกขตะรงั สังวจั ฉะระอะวะสาน ๚ะ
๏ จบแม่กบ ๚ะ

หนำ้ : ๑๔

มลู บทบรรพกิจ

สำเนียงแม่กก กด กบ
๏ ในแม่ กก กด กบ ๓ แม่นี้ เปนค่าตายทง้ั ส้นิ ผันด้วยไม้ ่ ้ ไม่ได้ แต่ส่าเนยี งแปลกกัน ด้วยเปลียนตัวกับไม้ตรี
ใหส้ ังเกตตามหมู่อักษร สูง กลาง ต่า ถึงเปนคา่ ตายดว้ ยกัน กม็ สี า่ เนียงต่างกัน เปนสูงเปนต่าในตัวเอง เหมือน
อย่างค่าในแม่กกว่า ถ่มขาก หัวเราะคาก | ไอขุก คลานคุก | ถูกโขก ภูลโคก | ลักฉก ต่อยชก | เขียนฉาก ฉุด
กระชาก | น้่ากระฉอก ช้า่ ชอก เป็นตน้

๏ ในแม่ กด มีคา่ ว่า ๚ะ
๏ เชอื กขด ไม้คด | ขอ้ งขัด ลอกคดั | ผ้าขาด เคยี นคาด | รอยขดี สงั คตี | คลองขดุ มงั คดุ | ข้อนขอด กิวคอด
| กบเขียด ข้ึงเคียด | ธงฉัตร พูดไม่ชัด | แดงฉาด สีชาด | ฉวยฉุด จุดชุด | ผักกระเฉด ไชยเชฐ | เฉาโฉด ช่วง
โชติ | คลานถัด สายบนั ทดั | สถติ ย์ แปดทศิ | ถอนถอด ทิง้ ทอด | เปนผด ไม้ตพด | เพีย้ นผดั น้า่ พระพัฒ | ผุด
ผาด พงิ พาด | ท่าผิด ยาพศิ ม์ | พ้ังผืด พรรณพ์ ืชน์ | ด่าผดุ วนั พฒุ | รสเผ็ด พลอยเพชร์
ค่าไม้ตรี แม่กด ดังนี้ กาดเชิญ ร้ายกาจ | เสื้อสะกอด สร้วมกอด | ดังป๊อด ตับปอด | คนชือออด บ่นออดๆ |
ลนั ดังเอย๊ี ด ป่นละเอยี ด |

“ในแม่กบมีค่าวา่ ”
งูขบ น่าคบ | ไล่ขับ บังคับ | ผ้าเข้มขาบ จรเข้คาบ | คันขอบ รอบคอบ | ลันฉับ ก่าชับ | เป็ดถบ กระทบ | ถึง
Ɨถับ ส่าทับ | สถูป เทียนธูป | ผ้าแถบ จวนแทบ | ประสบ เซาซบ | ฟันสับ ซ้อนซับ | ค่าศัพท์ มีทรัพย์ | ต้อง
สาบ ซึมทราบ | นบั ครบสิบ เลือดไหลซิบๆ | เจ็บแสบ กนิ แซบ | ปักเสียบ เงียบเซียบ | หว้ ยหุบ จรเข้ฮบุ
ค่าไม้ตรีแม่กบดังนี้ หอยจุบแจง ปลาไหลจุบ | ไก่เจ๊ียบ ผักกระเจียบ | ร้องป๊ีบเปี๊บ เปิบเข้า | ดอกไม้ป๊ีบป๊าบ
ตน้ ปบี ๚ะ
๏ อกั ษรตา่ ทมี ตี ัว ห น่าน่า ในแม่ กก กด กบ น้กี ม็ ีส่าเนียงตา่ งกัน กบั อักษรต่าดุจค่าวา่
ผมหงอก เพาะไม่งอก | ไรเหงือก นกเงือก | เจบหงอด เง้าๆ งอดๆ | ท่าปากหงับ อ้าปากงับ | ลายกระหนก
พัดขนนก | น่้าหนัก ส่านักนิ์ | รู้ส่านึก เหนียวหนึก | ผักหนอก ภายนอก | ใบหนาด ไชยนาท | เคราหนวด
หมอนวด | ถอนดงั หนบั คา่ นบั | แชห่ มัก ลาววา่ มกั เปน็ ตน้
จดั คา่ เสียงต่างๆ เปนคกู่ ันในแม่ กก กด กบ ภอเปนทสี ังเกต เปนตัวอยา่ งเท่านี้ ๚ะ
๏ อนึงในแม่ กก กด กบ อักษรต่าไม่มีตัว ห น่า เพราะจะผิดจากค่าเดิมในภาษามคธ แต่อ่านส่าเนียงเหมือน
ตัว ห น่าน่า ดุจค่าว่า กนก ดิลก ประโยค ประมาท อ่ามาตย์ ประโยชน์ อนาถ อเนก กากนึก อกนิฐ เปนต้น
แลค่าทีอักษรกลางอยู่ข้างน่าเสียงอักษรสูงกลางกลบออกไปเปนเหมือนกับส่าเนียง ห น่าน้ันก็มีอยู่หลายค่า
แต่มกั มาแตค่ า่ แผลงโดยมาก เหมือนคา่ เหลา่ น้ี บญั ญตั ิ บา่ ญตั ิ | เสรจ สา่ เรจ | ตรสั ตา่ รสั | จรดั จ่ารัด | ตรวจ
ต่ารวจ | ปราบ บ่าราบ | เกิด ก่าเนิด | ตรับ ต่ารับ | บวก ผนวก | บวช ผนวช | ขด ขนด | สวด ส่ารวด | ตริ
ตา่ รทิ | กา่ ราบ อร่าม | อร่อย | เปนต้น ๚ะ

หน้ำ : ๑๕

มูลบทบรรพกจิ

แม่กม

๏ อักษรสูง ๑๑ แจกในแมก่ ม ดังนี้ ๚ะ

๏ ขม ขัม ขาม ขิม ขีม ขึม ขืม ขมุ ขูม เขม แขม โขม ขอม ขวม เขยี ม เขือม เขมิ เขอม ๚ะ
๏ ฃม ฃมั ฃาม ฃิม ฃมี ฃมึ ฃมื ฃุม ฃมู เฃม แฃม โฃม ฃอม ฃวม เฃียม เฃอื ม เฃิม เฃอม ๚ะ
๏ ฉม ฉมั ฉาม ฉมิ ฉีม ฉมึ ฉืม ฉุม ฉมู เฉม แฉม โฉม ฉอม ฉวม เฉียม เฉอื ม เฉมิ เฉอม ๚ะ
๏ ฐม ฐมั ฐาม ฐิม ฐีม ฐมึ ฐืม ฐมุ ฐมู เฐม แฐม โฐม ฐอม ฐวม เฐียม เฐือม เฐิม เฐอม ๚ะ

๏ ผนั ดว้ ยไม้ ่ ้ เปน ๓ ค่าดงั น้ี ๚ะ

ขม ขัม ขาม ขิม ขมี ขมึ ขมื ขุม
ขม่ ขมั ขา่ ม ขมิ ขมี ขึม ขมื ข่มุ
ขม้ ข้มั ข้าม ข้มิ ขี้ม ขึ้ม ข้มื ขมุ้

๏ ยังมี ๑๐ อักษร ผันอยา่ งนี้เหมอื นกัน ๚ะ

๏ อักษรกลาง ๙ แจกในแม่ กม ดงั น้ี ๚ะ

๏ กม กัม กาม กิม กีม กึม กืม กมุ กมู เกม แกม โกม กอม กวม เกยี ม เกือม เกมิ เกอม ๚ะ
Ɨ ๏ จม จัม จาม จมิ จมี จึม จมื จุม จูม เจม แจม โจม จอม จวม เจียม เจอื ม เจิม เจอม ๚ะ

๏ ฎม ฎมั ฎาม ฎมิ ฎมี ฎึม ฎืม ฎุม ฎมู เฎม แฎม โฎม ฎอม ฎวม เฎียม เฎือม เฎิม เฎอม ๚ะ
๏ ฏม ฏัม ฏาม ฏมิ ฏมี ฏมึ ฏมื ฏมุ ฏูม เฏม แฏม โฏม ฏอม ฏวม เฏยี ม เฏอื ม เฏิม เฏอม ๚ะ

๏ ผนั ด้วยไม้ ่ ้ เปน ๕ ค่าดงั นี้ ๚ะ

กม่ กม กม กมั กั๊ม กัม๋ กา่ ม กาม กาม

กม ก้ม กัม กัม้ กาม ก้าม

๏ ยงั มอี กี ๘ อักษร ผนั อย่างน้เี หมือนกัน ๚ะ

๏ อกั ษรตา่ ๒๔ ตัว แจกในแม่ กม ดังน้ี ๚ะ

๏ คม คัม คาม คมิ คมี คมึ คืม คมุ คูม เคม แคม โคม คอม ควม เคยี ม เคือม เคมิ เคอม ๚ะ
๏ ฅม ฅัม ฅาม ฅิม ฅมี ฅึม ฅืม ฅุม ฅูม เฅม แฅม โฅม ฅอม ฅวม เฅยี ม เฅอื ม เฅมิ เฅอม ๚ะ
๏ ฆม ฆมั ฆาม ฆิม ฆมี ฆึม ฆืม ฆุม ฆมู เฆม แฆม โฆม ฆอม ฆวม เฆยี ม เฆอื ม เฆมิ เฆอม ๚ะ
๏ งม งัม งาม งมิ งมี งึม งมื งุม งมู เงม แงม โงม งอม งวม เงียม เงอื ม เงิม เงอม ๚ะ

๏ ผันดว้ ยไม้ ่ ้ เปน ๓ ดงั น้ี ๚ะ

๏ คม คม้ คมั คม้ั คาม คา้ ม คมิ ค้มิ คีม คี้ม คมึ คื้ม

ค่ม คัม คา่ ม คิม คีม คึม

๏ ยงั อกี ๒๓ อักษร ผันอยา่ งนเี้ หมอื นกัน ๚ะ

หน้ำ : ๑๖

มลู บทบรรพกจิ

๏ ในแม่ กม ใช้ตวั ม สกดตวั เดยี ว นฤคหติ สกดไดบ้ า้ ง เหมือนค่าว่า ประุชุ ุชุนุ ุ เจ้าุจุพล เปนตน้ ๚ะ

๏ ตอ่ ไปนีค้ ่ากลอนสา่ ทรับอ่านเทยี บในแม่ กม ๚ะ
๏ ฉบัง ๑๖ ๏ ข้ึนกมสมเด็จจอมอารย์ เอนดภู บู าล ผูผ้ ่านภาราสาวัดถี ๚ะ
๏ ซอื ตรงหลงเล่ห์เสนี กลอกกลบั อปั รี บรู ีจึงล่มจมไป ๚ะ
๏ ประโยชน์จะโปรดภวู ในย์ นิงนังต้ังใจ เลอื มใสสา่ เรจ็ เมตา ๚ะ

แม่เกย

๏ อักษรสูง ๑๑ แจกในแม่ เกย ดังน้ี ๚ะ

๏ เขย เขอย ขาย ขาว ขิว ขีว ขยึ ขยื ขยุ ขยู เขว แขว โขย ขอย ขวย เขยี ว เขือย เขีย เขยี ะ เขอื เขอื ะ
เขอ เขอะ ขัว ขัวะ เขะ แขะ โขะ เขาะ ขอ ข่อ ข้อ ขยั ขือ ๚ะ

๏ เฃย เฃอย ฃาย ฃาว ฃิว ฃีว ฃึย ฃืย ฃุย ฃูย เฃว แฃว โฃย ฃอย ฃวย เฃียว เฃือย เฃีย เฃียะ เฃือ
เฃอื ะ เฃอ เฃอะ ฃัว ฃัวะ เฃะ แฃะ โฃะ เฃาะ ฃอ ฃอ่ ฃ้อ ฃยั ฃอื ๚ะ

๏ อักษรสูงแม่เกย ผันด้วยไม้ ่ ้ ได้ ยกแต่ตัวทีมีวิสัญชนีค่าสั้น เปนค่าตาย ๘ ค่า คือ เขียะ เขือะ เขอะ ขัวะ
เขะ แขะ โขะ เขาะ นอกนน้ั ผันอักษรตรีตวั หนงึ เปน ๓ ค่าดังนี้ ๚ะ

Ɨ เขย ขยั ขาย เขอ เขอื ย ขูย ขวย ขอย
เขย่ ขยั ข่าย เข่อ เขอื ย ขู่ย ข่วย ขอ่ ย

เข้ย ขย้ั ข้าย เขอ้ เขอ้ื ย ข้ยู ขว้ ย ขอ้ ย

๏ ยงั มี ๑๐ อักษร ผนั อย่างนี้เหมอื นกัน ๚ะ

๏ อักษรกลาง ๙ แจกในแมเ่ กยดงั นี้ ๚ะ

๏ เกย เกอย กาย กาว กิว กีว กึย กืย กุย กูย เกว แกว โกย กอย กวย เกียว เกือย เกีย เกียะ เกือ
เกอื ะ เกอ เกอะ กัว กัวะ เกะ แกะ โกะ เกาะ กอ ก่อ กอ้ กอ กอ กยั กอื ๚ะ

๏ เจย เจอย จาย จาว จวิ จวี จึย จืย จุย จูย เจว แจว โจย จอย จวย เจียว เจือย เจยี เจียะ เจอื เจือะ
เจอ เจอะ จัว จวั ะ เจะ แจะ โจะ เจาะ จอ จอ่ จ้อ จอ จอ จัย จือ ๚ะ

๏ อักษรกลางแม่เกย ผันด้วยไม้ ่ ้ ได้ ยกแต่ตัวทีมีวิสัญชนี ค่าส้ันเปนค่าตาย ๘ ค่า คือ เกียะ เกือะ เกอะ
กัวะ เกะ แกะ โกะ เกาะ นอกนน้ั ผันตวั หนงึ เปน ๕ คา่ ดังน้ี

๏ เก่ย เกย เกย เก่อย เกอย เกอย กา่ ย กาย กาย

เกย เก้ย เกอย เกอ้ ย กาย กา้ ย

๏ ยังอีก ๘ อกั ษร ผันดังน้เี หมอื นกนั ๚ะ

หน้ำ : ๑๗

มลู บทบรรพกิจ

๏ อกั ษรตา่ ๒๔ ตวั แจกในแม่เกยดงั น้ี ๚ะ
๏ เคย เคอย คาย คาว คิว คีว คึย คืย คุย คูย เคว แคว โคย คอย ควย เคียว เคือย เคีย เคียะ เคือ

เคือะ เคอ เคอะ ควั ควั ะ เคะ แคะ โคะ เคาะ คอ คอ่ ค้อ คัย คอื ๚ะ
๏ เฅย เฅอย ฅาย ฅาว ฅิว ฅีว ฅึย ฅืย ฅุย ฅูย เฅว แฅว โฅย ฅอย ฅวย เฅียว เฅือย เฅีย เฅียะ เฅือ

เฅอื ะ เฅอ เฅอะ ฅัว ฅัวะ เฅะ แฅะ โฅะ เฅาะ ฅอ ฅ่อ ฅ้อ ฅยั ฅือ ๚ะ
๏ อักษรต่าแม่เกย ผันด้วยไม้ ่ ้ ได้ ยกแต่ตัวทีมีวิสัญชนีค่าส้ัน เปนค่าตาย ๘ ค่า คือ เคียะ เคือะ เคอะ คัวะ
เคะ แคะ โคะ เคาะ นอกนนั้ ผันอักษรตรี ตัวหนึงเปน ๓ ค่าดงั น้ี ๚ะ
๏ เคย เคย้ คยั คย้ั คาย คา้ ย คอย คอ้ ย คยุ ค้ยุ คยึ คืย้

เค่ย คยั คา่ ย คอ่ ย คยุ่ คยึ
๏ ยงั อีก ๒๓ อักษร ผนั อย่างน้เี หมือนกัน ๚ะ
๏ แม่เกยซึงแจกมานี้ ก็เปนแบบอย่างหนึง ยังอีกแบบหนึงน้ัน มีนฤคหิตแทน มอ แทน งอ แลมี รอหัน ออก
สา่ เนียงแม่กม แมก่ น คอื ุกุ กรรม กรร อยขู่ ้างทา้ ยดงั นี้ ๚ะ

๏ เขย เขอย ขาย ขาว ขิว ขีว ขึย ขยื ขุย ขูย เขว แขว โขย ขอย ขวย เขยี ว เขือย เขีย เขยี ะ เขอื เขอื ะ
Ɨเขอ เขอะ ขัว ขวั ะ เขะ แขะ โขะ เขาะ ุขุ ขรรม ขรร ขอ ขอ่ ข้อ ขยั ขอื ๚ะ
๏ แจกดงั นท้ี ุกอักษร ท้ังสามหม่ทู วั ไป , ๚ะ

๏ ต่อนไ้ี ปคา่ กลอนส่าหรับอา่ นเทยี บในแม่ เกย ๚ะ
๏ ๑๖ ฉบงั ๏ ข้ึนเกยเลยกล่าวทา้ วไทย ฟงั ธรรมนา้่ ใจ เลอื มไสศรัทธากลา้ หาญ ๚ะ
๏ เห็นไภยในขนั ธสนั ดาน ตดั ห่วงบ่วงมาร ส่าราญส่าเรจเมตตา ๚ะ
๏ สององค์ทรงหนงั พยัคฆา จดั จีบกลบี ชะฎา รักษาศลี ถือฤๅษี ๚ะ
๏ เชา้ ค่าทา่ กิจพธิ ี กองกณู ฑ์อัคคี เปนทบี ูชาถาวร ๚ะ
๏ ค่าตายในแม่ เกย ๚ะ
๏ อักษรสงู กับอักษรต่า เสียงต่างกันดงั น้ี ๚ะ
เตี้ยตะแหมะแขะ พวกจีนแคะ | เท่าน้ันเถอะ ท่าเลอะเทอะ | ปีเถาะ ปูนกระเทาะ | หักดังเผาะ ปลูกเพาะ |
เผาะแผะ เลีย้ งแพะ | เทยี วแสะ เอาเสียมแซะ | สืบเสาะ น่้าเซาะ | หัวเราะแหะ ไปสิแฮะ |
๏ อักษรตา่ ทีมตี ัว ห น่าขึ้น เปนเสียงสูง เปนค่าตายในแมเ่ กย เสียงต่างกันกับอกั ษรต่า ตามปรกติดงั นี้
ขวานเหงาะ ผลเงาะ | พูดกะแหนะ ช่วยนา่ แนะ | เอาไปแหมะไว้ เอาไปแมะไว้ | งามเหมาะ เบาะเมาะ | เค้ยี ว
เหยอะ หย่าเยอะ | ท่าหย่าแหยะ แยกแยะ | เอาน่้าเหยาะ เย้ยเยาะ | หัวเราะแหระ ถัวแระ | วิงเหราะ ถัว
เราะ | ท่าเหลาะแหละ เทียวเลมและ | เปาะเหลาะ ลอดเลาะ | ผา่ แหวะ เวียนแวะ | ดังน้ีเปนต้นเปนตัวอย่าง
คา่ ตายอกั ษรกลางตา่ งกนั ด้วยไม้ ดจุ คา่ ว่า อาแปะ๊ อีแปะ | รอ้ งเอะ เอะอะ | เปนตน้ ๚ะ

หน้ำ : ๑๘

มลู บทบรรพกจิ

ศบั ทส์ งั ขยำ

๏ ค่า พระภิรักขติ ทา้ ย อมรา ตน้ เอย
กลอน ท่านรงั รจนา แนะไว้
สอน พวกดะรุณทา รกรา่ เรียนเอย
เดก อย่าดูหมนิ ให้ เรง่ รู้ดูจา่

๏ อันดับนี้ขา้ ขอ้ กล่าว ให้เนืองเรืองราว วธิ ีนบั ศบั ท์สังขยา ๚ะ
๏ เด็กเอยเจ้าจงศกึ ษา (ตา่ หรับนับรา) จงรู้กระทู้ทีนบั ๚ะ
๏ หา้ สองหนเปนสบิ สบั สบิ สองหนนับ ว่ายีสบิ อย่าสงไสย ๚ะ
๏ สิบสามหนเปนตน้ ไป ทา่ นเรียกชือใช้ สามสิบสสี ิบตามกัน ฯะ

ตะวันออกเฉยี งเหนือ อิสาณ ทศิ ตะวนั ออก บรู พ์
ตะวันออกเฉยี งใต้ อาคเนย์ ทิศเหนอื อดุ ร
ทิศใต้ ทักษณี ทศิ ตะวนั ตกเฉียงเหนือ พยัพ
ทศิ ตะวันตก ประจมิ ตะวนั ตกเฉยี งใต้ หรดี

๑ ๑๓ ๒๕ ๖๑ ๑๐๑ ๑๐๐๐๐๐
Ɨ๒ ๑๔ ๓๐ ๗๐ ๑๐๒ ๑๐๐๐๐๐๐
๓ ๑๕ ๓๑ ๗๑ ๑๐๓ ๑๐๐๐๐๐๐๐
๔ ๑๖ ๓๒ ๘๐ ๑๐๔
๕ ๑๗ ๓๓ ๘๑ ๑๐๕
๖ ๑๘ ๓๔ ๙๐ ๑๐๖
๗ ๑๙ ๓๕ ๙๑ ๑๐๗
๘ ๒๐ ๔๐ ๙๒ ๑๐๘
๙ ๒๑ ๔๑ ๙๓ ๑๐๙
๑๐ ๒๒ ๕๐ ๙๔ ๑๑๐
๑๑ ๒๓ ๕๑ ๙๕ ๑๐๐๐
๑๒ ๒๔ ๖๐ ๑๐๐ ๑๐๐๐๐

นับสญู ดังนี้ หน่วย สิบ ร้อย พนั หมนื แสน ลา้ น โกฏิ

๏ แตร่ ้อยถึงโกฏิใช้ สิบคูณ

โกฏิตราบอสงไขยสูญ เหล่าน้ี

ร้อยแสนเร่งคูณภูล เถดิ พ่อ

ลกั ษณดังน้ชี ้ี ช่องให้ปราชเหน ๚ะ

หน้ำ : ๑๙

มลู บทบรรพกิจ

๑ ชงั
๔ ต่าลงึ
๓ บาท
๑ เฟอื้ ง
๒ สลงึ
๒ ไพ
เปน ชงั สตี า่ ลงึ สามบาท สองสลงึ เฟอื้ ง สองไพ ๚ะ

๏ ตา่ ลงึ บนเฟ้ืองอยู่ หนกา น่านา
บาทใสบ่ นสลึงตรา ครุทา้ ย
ไพลา่ งชงั บนกา บนอยกู่ ลางนา
ตนี ครตุ ามครุยา้ ย ยักใช้เรอื นเงิน

๏ ณ วนั ๑๑- ๕ เดอื น
๏ ณ วนั ๒๑- ๕ เดอื น
เปนวัน อาทิตย์ จนั ทร์ } เดอื นห้า ขึน้ แรม } คา่ หนงึ

Ɨ๏ วางวนั น้ันน่าเส้น โดยหมาย
เดอื นอย่สู ดุ สายปลาย เปลียนใช้

ข้างขึน้ อย่ยู อดสาย ยื้นอย่า ฉงนแฮ

แรมคา่ กาไดไ้ ซ้ สนี ้แี บบแผน ๚ะ

๏ อนึงพึงสงั เกต คา่ ไม้มลายเปนสองอยา่ ง คา่ ไม้มลายทีต้องมีตวั ย สกด ด้วยค่านนั้ มาแตภ่ าษามคธอย่างหนึง
คา่ มแี ตไ่ มม้ ลายลว้ น ดว้ ยเปนคา่ ไทยอยา่ งหนงึ จะรวบรวมค่าไมม้ ลาย มตี ัว ย ไว้พอเปนตวั อยา่ งดงั นี้ ๚ะ

กัยวิไกย ชลาไลย ไกยกล อายุไขย อะสงไขย ราชพินิไจย ราชวินิจไฉย อวยไชย โชคไชย มีไชย ฦๅไชย ถวาย
ไชยมงคล เวนไตย จุธาธิปะไตย พระรตั นไตรย ไตรยภูวะนารถ ไตรยภพนารถ วรไตรย ผ้าไตรย มารยาสาไถย
พระหฤไทย ทา้ วไทย ทาษไทย พระอาทิตย์อุไทย อรุโณไทย อรไทย มหาดไทย พระวิไนย ท้าวสหัสไนย

๏ คา่ ไมม้ ลายไมม่ ีตัว ย ชกั เอาแบบในจนิ ดามณมี าเทยี บไว้ แต่แก้ค่าทีมตี ัว ย เสียบ้างดังน้ี ๚ะ
๏ ท้าวไทแลไพรพ่ ล ทั้งพงไพรแลไร่นา เกรยี งไกรไผทรา ชะผดุงทั้งกรงุ ไกร ๚ะ
๏ ฉับไวแลปลดไปล่ แลลกุ ไล่แลครรไล ไยไพประไลไป แลรอ้ งไหจ้ ะไจ้จรึง ๚ะ
๏ เจ้าไทวะรา่ ไพ แลทางไกลยังไปถึง ไหวหวนั แลพรันพรงึ แลไหวพ้ ระแลไคลคลา ๚ะ

๏ จบมูลบทเบ้ือง บรรพกิจ
เปนประถมควรสถิตย ทีตน้
เปนแบบสังสอนสศิ ย สายสบื ไว้นา
ความทฦี กลับอ้น อัดอัน้ ออกขยาย ๚ะ

หน้ำ : ๒๐



วำหนติ น์ิ กิ ร

หนำ้ : ๒๒

วำหนิติน์ ิกร

วำหนิตนิ์ กิ ร

๏ หากเพยี รเวยี นคิดค้น คัดค่า

พวกอักษรสงู นา่ แนะไว้

กุมารหมนั ดสู า่ เนยี กนึก เทอญพ่อ

รูร้ อบชอบจกั ได้ ทรพั ยซ์ ้องสรรเสญิ ๚ะ

แปล การพยายามคิดค้นค่าทีมีอักษรเสียงสูงน่าในภาษาไทยเด็กควรดูและฟังอย่างตั้งใจจ่าเอาไวห้ ากรู้
ไว้เหมือนทรัพย์สินทีน่าเชดิ ชู

๏ คา่ ณวนควรนบั อา้ ง อักษร
วาหนิตนิ์ ิกร ชือช้ี
ตัวสูงหากสังหร ตัวตา่ ขน้ึ นา
ถอ่ งกระบวนแบบนี้ นบั ผูช้ าญเฉลียว ๚ะ

แปล อักษรวาหนิต์ินิกรมีอักษรสูงน่าถ้าผสมอักษรต่าให้น้่าเสียงสูงข้ึนมาวิธีการผสมแบบน้ีเราควรรู้ไว้

อยา่ งถอ่ งแท้ อักษรวาหนิต์ินกิ ร อักษรสูงนัน้ นา่ ได้เฉพาะอักษรตา่ เดียวเทา่ น้ันเพิมเติม ก (ยกเว้น ห) น่าอักษร

ตา่ เดยี วทกุ ตวั ทกุ มาตรา

๏ เรอื งนีน้ ามต้งั ว่า วาหะนติ ิ์
Ɨ สองอกั ษรนา่ สนิท นับอ้าง

ร่วมเสียงสระชดิ เชิงชอบ

เชญิ เร่งเรียนอยา่ รา้ ง รอบรชู้ ศู รี ๚ะ

แปล เรืองนี้ชือว่าวาหะนิต์ิ สองอักษรน่าวางเเนบชิดใช้เสียงสระร่วมกันเรียนไว้อย่าทอดทิ้งความรู้ยิง
เรียนรู้ยิงรุ่งเรอื ง

๏ จบวาหะนติ ์ิส้นิ สารสรร
เปนแบบระเบยี บบรรพ์ บอกไว้
สา่ หรับนกั เรยี นขยัน ยลเยยี ง อย่างเฮย
ควรแจกควรจ่าให้ ถูกถ้วนกระบวนสอน ๚ะ

แปล เรียงตัวอักษรหนังสืออย่างเป็นระเบียบเรียบร้อยอักษรทีคิดสร้างสรรค์ข้ึนมาให้เด็กนักเรียนได้
เรียนเอาความรู้ตดิ ตัว และพากเพยี รอย่างตงั้ ใจ และจดจา่ ใหเ้ เมน่ ถูกต้องตามกระบวนการสอน

มีอักษรเสียงสูง ๑๑ อักษร ยังหาภอใช้แก่ส่าเนียงสูงภาษาไทยไม่ ต้องคิดจัดเอาอักษรสูง ๑๑ น้ัน น่า
ผสมอักษรต่าทีควรจะน่าข้ึนอีก อักษรสูงจูงน่าอักษรต่า ให้มีส่าเนียงสูงข้ึนได้ท้ัง ๑๑ อักษร แต่อักษรสูง ๑๐
ตัว คือ ข ซ ฉ ฐ ถ ผ ฝ ศ ษ ส นี้ กับตัว (ห) แปลกกันอยู่ สังเกตดูจึงจะรู้แยบคาย ตัว (ห) น่าน้ัน เปนแต่จูง
อักษรต่าให้มีเสียงสูงขึ้นอย่างเดียว อ่านไม่ต้องออกส่าเนียงตัว (ห) เช่นบุหงา ปะหนันเปนต้น ฝ่ายอักษรสูง
๑๐ ตัวน้ัน ถ้าน่าข้างน่าตัวใด ก็ชักเสียงตัวน้ันให้สูงข้ึน ทั้งต้องอ่านให้ตัวน่าน้ันออกเสียงเปนประวิสัญชะนี
บันจบเข้ากับอักษรตัวหลังกลืนกันอยูด่ ้วยเหมือนค่าว่า ขนุน ขนอน ขนม เปนต้น แต่ตัว ข ฃ ฉ ฐ ถ ผ ฝ ศ ษ
ส นีม้ ใิ ชน่ า่ ไดท้ ัวไป จา่ เภาะนา่ ไดแ้ ตต่ ัวทีควรจะน่า คดิ ตรวจดเู หนใชน้ า่ ตวั ง น ม ย ร ล ว เท่านโ้ี ดยมาก

หน้ำ : ๒๓

วำหนิติ์นกิ ร

น่าได้ท้ังในแม่ ก กา กน กง กก กด กบ กม เกย แลผันด้วยไม้ ่ ้ เหมือนตัวอักษรสูงทีน่าข้างนา่ ได้ทุกๆแม่
ไป แตค่ ่าทีแจกออกน้นั ต้องกับคา่ ทีใชบ้ ้าง ไมต่ อ้ งบ้าง ใหเ้ ลือกคัดเอาแต่ทีจะใช้ วาหนิต์ินกิ รข้ึนต้นด้วยโคลงสี
สุภาพ บทเป็นส่วนน่าเรอื ง ตามด้วยคา่ อธบิ ายเรืองอักษรนา่ และอธบิ ายตอ่ ว่าอักษรสูงนนั้ นา่ ไดเ้ ฉพาะอักษร
ต่าเดียวเท่านั้น การแจกลูกอักษรน่าไปโดยละเอียด ทุกมาตรา เช่น ตัว ข ฃ เสียงเดียวกัน ตัว (ข) น่าตัว (ง)
แจกดังน้ี

๏ ขง ขงา ขงิ ขงี ขงึ ขงื ขงุ ขงู เขง แขง ไขง ใขง โขง เขงา ขงา่ ขงะ ๚
วาหนติ ิ์นกิ ร ค่าประพนั ธ์ โคลง ฉนั ทลักษณ์ ความเรียง , โคลงสสี ภุ าพ

วาหนิต์ินิกรข้ึนต้นด้วยโคลงสีสุภาพ 3 บทเป็นส่วนน่าเรือง ตามด้วยค่าอธิบายเรืองอักษรน่าและ
อธบิ ายต่อวา่ อักษรสูงนัน้ นา่ ได้เฉพาะอักษรต่าเดียวเท่านั้น การแจกลูกอกั ษรน่าไปโดยละเอียด ทกุ มาตรา เช่น

ขง ขงา ขงิ ขงี ขงึ .....
ขงง ขงัง ขงาง ขงิง ขงึง .....
ขงก ขงกั ขงาก ขงิก ขงกึ .....
ขงด ขงดั ขงาด ขงิด ขงึด .....
ขงบ ขงบั ขงาบ ขงิบ ขงบึ .....
Ɨ ขงม ขงมั ขงาม ขงมิ ขงมึ .....
การแจกลูกให้อา่ นอย่างละเอยี ดนีจ้ ะให้อา่ นด้วยอักษรสูงทั้ง 10 ตวั (ยกเว้น ห) นา่ อกั ษรต่าเดียวทุกตัว
ทุกมาตรา ในปัจจุบันน้ีอาจจะเห็นว่าเป็นการเสียเวลาเพราะมีค่าทีไม่มีทีใช้ในภาษาอยู่มาก แต่จะช่วยให้
ผ้เู รยี นอ่านไดค้ ล่องซึงจะน่าไปสูก่ ารเขียนคล่องได้
เด็ก ๆ จะอ่านพรอ้ ม ๆ กนั จนกระทังจา่ ได้แม่นย่าและได้บทสรุปในตอนท้ายวา่ มีค่าใดบ้างทีใช้ในภาษา
จบเรืองอกั ษรสูงนา่ อักษรต่าแล้ว ไดก้ ลา่ วถงึ “อกั ษรกลางน่าอักษรตา่ ส่าเนยี งแปลกกบั อักษรประโยค” ดังนี้
ค่าอธิบายทีว่า “ส่าเนียงแปลกกับอักษรประโยค” เนืองจากอักษรประโยคเป็นเรืองของอักษรควบกล่้า โดย
รูปแบบของค่าถ้าไมร่ ะวังหรือไม่รู้อาจอ่านผิดได้ เช่นคา่ ว่า “กรุบกริบ” ถา้ อา่ นแบบอักษรน่าจะเป็น “กะหรุบ
กะหริบ” แต่ถา้ ไมร่ ูว้ า่ เปน็ เรอื งอกั ษรนา่ ก็อาจอา่ นแบบควบกลา้่ การแจกลกู เหลา่ นี้ทา่ ไวใ้ หฝ้ ึกอา่ นจนครบเพือ
ฝึกให้อา่ นคล่อง

ผู้เรยี บเรียง วพิ ธุ โสภวงศ์

หนำ้ : ๒๔



อกั ษรประโยค

หนำ้ : ๒๖

อกั ษรประโยค

อกั ษรประโยค

๏ จา่ แนกแจกบทเบอ้ื ง บรรหาร นฤ้ี ๅ
น่าแนะนิเทศขนาน ชอื ไว้
อกั ษรประโยคสาร สืบเนอื ง มานา
สองรวมสะระใช้ เชน่ ดว้ ยคา่ เดียว
๏ แถลงลักษณ์สร้อย สารโศลก
ชอื อักษรประโยค แยบเยอ้ื ง
คือค่าวา่ แกรกโกรก กรอบกรวบ น้นี อ
อกี วา่ ปลังปลดเปล้อื ง แปลกปลมื้ ปลายเสยี ง

๏ ต้องจัดตัว (ร ล ว) ประสมกับอกั ษรทคี วรจะประสมกันได้ สองอักษรรว่ มสระกนั เป็นคา่ เดียว ต้ังชือวา่ อกั ษร
ประโยค ส่าหรับประสมค่าใช้ให้เต็มตามส่าเนียงไทย อักษร ๓ ตัว คือ (ร ล ว) เป็นตัวประโยค ส่าหรับเอามา
ควบเข้ากับอักษรทีควรจะควบ แล้วแจกเป็นแม่ ก กา กน กง กก กด กบ กม เกย และผันด้วยไม้ ่ ้ ตาม
อักษรตัวต้นทีประสมกันน้ันทุก ๆ แม่ อักษรสามหมู่ในเล่มน้ีจะแจกประโยคแต่อักษรกลาง ๔ ตัว (ก จ ต ป)
กบั อักษรตา่ ๓ ตวั (ค ท พ) เท่านี้ จงสังเกตจา่ เคา้ มลู ใหแ้ ม่นยา่

๏ ตวั (ก) ควบกับตวั (ร) ดังนี้

๏ ตัว (ก) ควบกับตวั (ร) แม่ ก กา คอื จักรา ตะกรา้
๏ ตวั (ก) ควบกบั ตวั (ร) แม่กน คือ นอนกรน เชงิ กราน สงกรานต์
๏ ตัว (ก) ควบกบั ตัว (ร) แมก่ ง คือ กรง ติดกรงั กรางเหล็ก
๏ ตัว (ก) ควบกบั ตัว (ร) แม่กก คือ นา่้ กรกั ลงกราก โกรกกราก
๏ ตัว (ก) ควบกับตวั (ร) แม่กด คือ นา้่ กรด ตะกรดุ ปากเกร็ด
๏ ตัว (ก) ควบกบั ตวั (ร) แม่กบ คือ ตีกรับ ไหวก้ ราบ กริบผม
๏ ตัว (ก) ควบกับตวั (ร) แม่กม คอื ฟนั กราม กุ้งก้ามกราม ปลากรมิ
๏ ตวั (ก) ควบกับตวั (ร) แมเ่ กย คือ โกรธกร้วิ กรวยเชิง เสอ้ื เกราะ

๏ ตัว (ก) ควบกับตวั (ล) ดงั นี้

๏ ตวั (ก) ควบกับตัว (ล) แม่ ก กา คอื หาญกล้า ทางไกล ขดั เกลา
๏ ตัว (ก) ควบกับตัว (ล) แมก่ น คอื อดกลน้ั สง่ กลนิ บทกลอน
๏ ตัว (ก) ควบกบั ตวั (ล) แมก่ ง คอื กลง้ิ เมืองแกลง กลอง
๏ ตวั (ก) ควบกบั ตวั (ล) แมก่ ก คือ กลกั กลับกลอก กลง้ิ เกลอื ก
๏ ตัว (ก) ควบกับตวั (ล) แม่กด คอื คอื พระกลด ไม้กลัด น่าเกลียด
๏ ตวั (ก) ควบกบั ตวั (ล) แม่กบ คอื กลับคืน เป็นกลีบ แกลบ
๏ ตัว (ก) ควบกับตวั (ล) แมก่ ม คอื วงกลม ขับกล่อม เกลีย้ กลอ่ ม

๏ ตวั (ก) ควบกับตัว (ล) แม่เกย คือ กลบั กลาย เกลือ ผมสองแกละ

หนำ้ : ๒๗

อกั ษรประโยค

๏ ตัว (ก) ควบกบั ตัว (ว) ดังน้ี

๏ ตัว (ก) ควบกบั ตวั (ว) แม่ ก กา คือ แตงกวา มากกว่า
๏ ตวั (ก) ควบกบั ตวั (ว) แมก่ น คือ ต้งั กวา้ น เกวียนเขน
๏ ตัว (ก) ควบกบั ตวั (ว) แมก่ ง คือ กว้างยาว แกว่งไกว
๏ ตวั (ก) ควบกบั ตวั (ว) แมก่ ก คอื คอื นกกวัก กวกั มอื เรียก
๏ ตัว (ก) ควบกบั ตวั (ว) แมก่ ด คือ กวัดแกว่ง แผว้ กวาด
๏ ตัว (ก) ควบกับตวั (ว) แม่กบ ไม่มคี ่าใช้
๏ ตวั (ก) ควบกบั ตวั (ว) แมก่ ม ไมม่ คี ่าใช้
๏ ตัว (ก) ควบกบั ตัว (ว) แมก่ ด คือ ต้นทองกวาว

๏ ตัว (จ) ควบกับตวั (ร) ดังน้ี

๏ ตวั (จ) ควบกบั ตวั (ร) แม่ ก กา คือ จรกี าง
๏ ตัว (จ) ควบกบั ตวั (ร) แมก่ น คือ เจริญ
๏ ตัว (จ) ควบกบั ตวั (ร) แมก่ ง คือ ความจริง
๏ ตวั (จ) ควบกับตวั (ร) แม่กก ไดค้ ่าใช้มาแต่ภาษาเขมรคา่ ๑ คอื จรูก ว่า สกุ ร
๏ ตัว (จ) ควบกับตัว (ร) แม่กด คอื จรัส จ่ารัส จรวด
๏ ตัว (จ) ควบกบั ตวั (ร) แมก่ บ ไม่มีคา่ ใช้
๏ ตัว (จ) ควบกับตัว (ร) แมก่ ม ไม่มีคา่ ใช้
๏ ตวั (จ) ควบกบั ตวั (ร) แม่เกย คือ จราย
๏ ตวั (จ) ประโยคกับตัว (ล) ตัว (ว) ไมม่ ีคา่ ทใี ช้

๏ ตวั (ต) ควบกบั ตวั (ร) ดงั น้ี

๏ ตัว (ต) ควบกบั ตวั (ร) แม่ ก กา คือ ประทับตรา ตรวจตรา ตริตรอง
๏ ตวั (ต) ควบกับตัว (ร) แมก่ น คอื จ่าตรวน
๏ ตวั (ต) ควบกับตัว (ร) แม่กง คือ ทางตรง ตรึกตรอง
๏ ตวั (ต) ควบกับตัว (ร) แม่กก คอื ตรา่ ตราก ตรอกถนน
๏ ตวั (ต) ควบกบั ตัว (ร) แม่กด คอื ตรสั สงั เตรด็ เตร่
๏ ตัว (ต) ควบกบั ตัว (ร) แมก่ บ คือ ตราบเท่า
๏ ตวั (ต) ควบกับตวั (ร) แม่กม คอื ตรอมใจ ตระเตรยี ม
๏ ตัว (ต) ควบกบั ตัว (ร) แม่เกย คือ ไตร่ตรอง

๏ ตัว (ต) ควบกบั ตวั (ล) ดงั นี้

๏ ตวั (ต) ควบกับตัว (ล) แม่ ก กา คือ จดุ ไตล
๏ ตวั (ต) ควบกบั ตวั (ล) แม่กน คอื เทยี วตลอดไป
๏ ตัว (ต) ควบกับตวั (ล) แม่กง คือ รมิ ตลงิ

หนำ้ : ๒๘

อักษรประโยค

๏ ตัว (ต) ควบกับตัว (ล) แมก่ ก คอื เลน่ ตลกคะนอง
๏ ตัว (ต) ควบกบั ตัว (ล) แมก่ ด คือ คือ รา้ นตลาด
๏ ตัว (ต) ควบกบั ตวั (ล) แมก่ บ คือ ตลับ
๏ ตัว (ต) ควบกบั ตัว (ล) แม่กม คอื ตะลมุ บอน
๏ ตวั (ต) ควบกับตัว (ล) แมเ่ กย คือ ตตี ลุยไป
๏ ตวั (ต) ประโยคกับตัว (ว) ไม่มคี ่าใช้ มีในแม่ก กา คอื สนั ตะวา กับในแมก่ ด คอื รอ้ งตวาด

๏ ตัว (ป) ควบกบั ตัว (ร) ดงั นี้

๏ ตัว (ป) ควบกับตัว (ร) แม่ ก กา คอื ปรานี ปรากฎ ปราสาท ปรดี า ปรชี า อับปรี ประสงค์ ประสม
๏ ตวั (ป) ควบกบั ตวั (ร) แม่กน คือ ปรนปรือ ผ่อนปรน
๏ ตัว (ป) ควบกับ (ร) แม่กง คอื นาปรงั ต้นมะปราง
๏ ตัว (ป) ควบกับตัว (ร ) แมก่ ก คือ ปรกติ ปรักปร่า
๏ ตวั (ป) ควบกับตัว (ร) แมก่ ด คอื ตวั โปรด ทรงพระกรณุ าโปรด
๏ ตวั (ป) ควบกับตวั (ร) แมก่ บ คอื ปราบข้าศึก เปรียบเทยี บ
๏ ตวั (ป) ควบกับตัว (ร) แม่กม คือ ปราบปราม หา้ มปราม
๏ ตัว (ป) ควบกบั ตวั (ร) แม่เกย คือ พดู เปรย เปรียบเปรย

๏ ตัว (ป) ควบกับตัว (ล) แจกดงั นี้

๏ ตัว (ป) ควบกบั ตัว (ล) แม่ ก กา คอื ปลา ปลกี ล้วย อเู่ ปล
๏ ตวั (ป) ควบกับตัว (ล) แมก่ น คอื โจรปล้น ผลัดเปลยี น
๏ ตัว (ป) ควบกบั ตัว (ล) แม่กง คอื ปลดปลง ปลงชีพ
๏ ตัว (ป) ควบกับตัว (ล) แม่กก คอื เงนิ ปลกี ปลีกไป ปลกุ ใช้ตืน ปลูกตน้ ไม้
๏ ตวั (ป) ควบกบั ตัว (ล) แม่กด คอื ปลดปลดิ พระปลัด
๏ ตวั (ป) ควบกบั ตวั (ล) แมก่ บ คอื สบั ปลับ ปลอบประโลม
๏ ตวั (ป) ควบกับตัว (ล) แมก่ ม คือ ปลมื้ ใจ ปลาบปล้ืม
๏ ตัว (ป) ควบกบั ตัว (ล) แม่เกย คือ เปลวเพลิง ทางเปลียว
๏ ตัว (ป) ประโยคกับตัว (ว) เหน็ ได้คา่ ใชแ้ ต่ แม่ ก กา คอื ปวะล่า

๏ ตวั (ค) ควบกับตวั (ร) ดังนี้

๏ ตัว (ค) ควบกับตัว (ร) แม่ ก กา คือ ครูสอน ไปสกั ครู่
๏ ตัว (ค) ควบกบั ตวั (ร) แมก่ น คอื มคี รรภ์ นงคราญ เกยี จคร้าน คร่าครวญ
๏ ตวั (ค) ควบกบั ตวั (ร) แม่กง คอื คร้ังนั้น รอ้ งคราง หอยแครง เสือโครง่ ทรงเครือง
๏ ตัว (ค) ควบกับตัว (ร) แม่กก คือ ครกสาก ครึกครื้น
๏ ตัว (ค) ควบกับตวั (ร) แม่กด คอื คราดหญา้ ตงึ เครียด
๏ ตัว (ค) ควบกบั ตัว (ร) แมก่ บ คือ ครบถว้ น ลอกคราบ ครอบง่า

หน้ำ : ๒๙

อกั ษรประโยค

๏ ตวั (ค) ควบกบั ตัว (ร) แมก่ ม คือ สงคราม ย้อมคราม ดงั โครม
๏ ตวั (ค) ควบกับตวั ( ร) แม่เกย คอื เป็นคราว ๆ โรงครัว

๏ ตัว (ค) ควบกับตัว (ล) ดงั นี้

๏ ตวั (ค) ควบกับตวั (ล) แม่ ก กา คอื ลบู คล่า ผวิ คล่า้
๏ ตัว (ค) ควบกบั ตวั (ล) แม่กน คอื ลมคลนื ขาดแคลน
๏ ตวั (ค) ควบกบั ตวั (ล) แมก่ ง คือ กรมพระคลงั เรือโคลง กาพยโ์ คลง พดู คลอ่ ง
๏ ตัว (ค) ควบกับตัว ( ล) แมก่ ก คอื ตกคลกั ลวกคลอก
๏ ตวั (ค) ควบกบั ตวั (ล) แมก่ ด คือ คลาดไป คลอดบุตร
๏ ตัว (ค) ควบกบั ตัว (ล) แม่กบ คือ คลับคล้าย คลบั คลา
๏ ตัว (ค) ควบกบั ตวั (ล) แมก่ ม คือ ปกคลุม เคลบิ เคล้มิ
๏ ตวั (ค) ควบกบั ตัว (ล) แม่เกย คือ ดคู ลา้ ยกัน แคลว้ กนั ไป คลาดคล้อย เดินคลอกนั ไป

๏ ตัว (ค) ควบกบั ตัว (ว) ดังน้ี

๏ ตัว (ค) ควบกับตัว (ว) แม่ ก กา คือ ควา้ ไขว่ ไปทุกแคว ลม้ ควา่
๏ ตวั (ค) ควบกบั ตัว (ว) แมก่ น คือ ควานหมอ เทยี วคว้านหา แว่นแควน้
๏ ตวั (ค) ควบกบั ตวั (ว) แมก่ ง คอื หมุนคว้าง
๏ ตัว (ค) ควบกับตัว (ว) แม่กก คือ ขาดแควก
๏ ตวั (ค) ควบกบั ตวั (ว) แมก่ ด แม่กบ ไมม่ ีค่าใช้
๏ ตวั (ค) ควบกบั ตวั (ว) แมก่ ม ได้ค่าใชค้ ่า ๑ คือ ถอ้ ยความ
๏ ตัว (ค) ควบกับตวั (ว) แม่เกย ไดค้ ่าใช้ค่า ๑ คอื ววั ควาย
๏ จบตัว (ค) ประโยคเทา่ นี้

๏ ตวั (ท) ควบกบั ตวั (ร) ดังน้ี

๏ ตัว (ท) ควบกับตัว (ร) แม่ ก กา คอื อินทรา จันทรา นนทรี ต้นไทร ฉะเชงิ เทรา
๏ ตวั (ท) ควบกบั ตัว (ร) แมก่ น มตี ัว (ซ) ใชแ้ ทนมากแลว้
๏ ตวั (ท) ควบกบั ตวั (ร) แมก่ ง คือ ทรงเครือง พระทรวง
๏ ตัว (ท) ควบกับตวั (ร) แม่กก คือ ตัวแทรก
๏ ตัว (ท) ควบกบั ตวั (ร) แม่กด คอื เสอื มทรดุ ทรวดทรง
๏ ตวั (ท) ควบกบั ตัว (ร) แมก่ บ คอื ทรพั ยสิน ทราบเรอื ง
๏ ตวั (ท) ควบกบั ตวั (ร) แมก่ ม คือ เลวทราม ทรดุ โทรม
๏ ตัว (ท) ควบกบั ตวั (ร) แมเ่ กย ไดค้ า่ ใชค้ า่ ๑ คือ ดินทราย
๏ ตวั (ท) ประโยคกับตวั (ล) ไม่ใคร่มคี า่ ใช้ มีแต่ในแม่กด คา่ ๑ คือ เทลดิ แมเ่ กย คอื ทลาย
๏ ตัว (ท) ประโยคกบั ตัว (ว) ไม่มีค่าใช้ มีแตใ่ นแม่กด ๒ ค่า คอื ธวัช ทวชิ แม่เกยค่า ๑ คือ ทวาย

หน้ำ : ๓๐

อกั ษรประโยค

๏ ตัว (พ) ควบกับตัว (ร) ดงั น้ี

๏ ตัว (พ) ควบกันตัว (ร) แม่ ก กา คือ มดี พรา้ แพรห่ ลาย
๏ ตวั (พ) ควบกับตวั (ร) แมก่ น คอื นายพราน ลูกพรวน
๏ ตัว (พ) ควบกับตวั (ร) แมก่ ง คือ พรงุ่ น้ี บกพรอ่ ง
๏ ตวั (พ) ควบกับตวั (ร) แม่กก คือ จากพราก พรกิ ไทย พริกเทศ หญ้าแพรก
๏ ตัว (พ) 7 ควบกับตัว (ร) แม่กด คอื พรดั พราก พรดื พรูด
๏ ตวั (พ) ควบกับตัว (ร) แม่กบ คอื พรบิ ตา
๏ ตัว (พ) ควบกบั ตวั (ร) แมก่ ม คือ พรหมจรรย์ พราหมณ์ พรังพรอ้ ม
๏ ตวั (พ) ควบกับตัว (ร) แม่เกย คือ ภูตพราย แสงพราว มะพรา้ ว

๏ ตวั (พ) ควบกับตวั (ล) ดงั น้ี

๏ ตวั (พ) ประโยคกับตวั (ล) แม่ ก กา คอื พลับพลา พล่าเนือ้ ผลดิ อก จุดพลุ ใบพลู
๏ ตวั (พ) ประโยคกับตัว (ล) แมก่ น คอื ฉบั พลนั เดือดพล่าน
๏ ตวั (พ) ประโยคกบั ตัว (ล) แมก่ ง คือ ผิดพลง้ั ร้องเพลง พลิกแพลง
๏ ตัว (พ) ประโยคกับตัว (ล) แมก่ ก คือ เดอื ดพลัก ๆ กลบั พลิก คนพลุกพล่าน
๏ ตวั (พ) ประโยคกับตวั (ล) แมก่ ด คอื จับพลัด พลาดล้ม เพลดิ เพลิน
๏ ตวั (พ) ประโยคกบั ตัว (ล) แม่กบ คอื เวลาพลบ ต้นมะพลบั
๏ ตวั (พ) ประโยคกบั ตัว (ล) แมก่ ม คอื พดู พลมุ พล่าม
๏ ตวั (พ) ประโยคกับตัว (ล) แมเ่ กย คือ ชา้ งพลาย อ่อนเพลีย
๏ ตัว (พ) ประโยคกับตัว (ว) แจกออกก็ไม่ได้ค่าใช้ ในแม่กงมีค่าใช้ค่าหนึง คือ พวงสงกา นอกน้ันไม่
เห็นได้คา่ ทตี อ้ งใช้เลย

๏ อกั ษรประโยคสน้ิ สารแถลง
คดิ กลนั สรรออกแจง แจกไว้
จัดพวกอักษรแฝง ฝากรว่ ม เสียงเฮย
จบเสร็จส่าเร็จได้ ลอกแลว้ ลงพมิ พ์ ๚ะ

๏ ค่าพูดค่าเขียนใช้ลงหนังสือ ย่อมแปลก ๆ ตามลักษณนิยมถ้อยค่าน้ัน ๆ ให้ผู้จะใช้หนังสือ สังเกตที
ควรทไี มค่ วรจงประจักษ์ คือ ทีควรจะว่ากับ กบั ก็มวี ่าอย่างอืนผิดไม่ถูก และทีควรจะวา่ แก่ แก่ก็มวี า่ ต่อก็มี ว่า
อย่างอนื ไมไ่ ด้ ไม่ถกู เพราะฉะน้ันจะขอตง้ั แบบชแ้ี จงไว้ให้เห็นดังน้ี
ในคา่ เหลา่ ทวี า่ มาน้ตี ้องมใี ชว้ ่ากบั กับจะใช้อยา่ งอนื ไมไ่ ดเ้ ลย

๏ ๑. ผดู้ เี ลน่ ดว้ ยกันกับไพร่
๏ ๒. ศิษย์พดู กบั อาจารย์
๏ ๓. ผ้ใู หญ่ปรกึ ษากันกบั ผ้นู อ้ ย
๏ ค่าต้องทใี ช้ กับ กบั กบั ดังกลา่ วมาน้จี ะร่าไปอีก ก็จะไมส่ ดุ ลง ใหส้ งั เกต เทยี บดูตามลกั ษณะทีกล่าว
มาแล้วน้ัน

หน้ำ : ๓๑

อกั ษรประโยค

๏ คนสองคนสามคนขึ้นไป ท่ากิริยาเหมือนกัน ใช้ว่ากับ ผัวนอนกับเมีย ผัวอยู่กับเมีย อะไรอืน ๆ เช่นนี้
มากมายนกั เอาทีคนสองคน สามคน หรอื มาก ทา่ กริ ิยาเดียวกนั ทา่ ดว้ ยกัน จงึ ใช้กับ

๏ กุลบุตรตอ้ งพึงสังเกตถ้อยค่าทีใช้ อกั ษรสูงกบั อักษรกลาง รวบเข้าเปน็ ส่าเนยี งเดียวกนั แต่อกั ษรสูงไม่
มีอ่านาจทีจะจูงน่าอักษรกลาง ให้เป็นเสียงสูงได้ถึงควบกันเข้า ก็คงเป็นส่าเนียงอักษรกลางอยู่ตามเดิมดุจค่า
เหลา่ นี้

๏ สกล สกุล สกดั ฉกรรจ์ ผจญ แสดง ฉบบั สบถ
๏ จบอกั ษรประโยคที ๓ เท่านี้ ๚ะ

หนำ้ : ๓๒



สงั โยคพิธำน

หน้ำ : ๓๔

สงั โยคพธิ ำน

สังโยคพธิ ำน

๏ ข้ึนสังโยคพิธานที ๔

๏ หลวงสารประเสรฐิ ผู้ เพียรพจน์
จัดแบบระเบียบบท บอกไว้
อกั ษรบอ่ นกนกด กกกบสกดฤๅ
วังเพือสอนเด็กไห้ เลา่ ค้นคดิ หา

๏ จะรวบรวมตัวอักษร ทีใช้สะกด ในแม่กน กก กด กบ ซึงมาในภาษามคธค่าบางค่ามีมาโดยข้อบัญญัติใน
ภาษาไทย ใช้สืบมาแต่โบราณ เพือให้สังเกตและจ่าเป็นแบบอย่าง ในการจะอ่านจะเขียนให้ถูกถ้วนตาม
กระบวนอักษร ตามรู้ ตามเหน็ เพอื เปน็ ส่าเนาเล่าความ

๏ ญ ณ น ถัดทงั้ ร ล ฬ เฮย
สงั กดั ต้นตัว น แนะไว้
แมก่ นนิพนธภ์ อ สังเกตสกดแฮ
ตัวต่างความต่างให้ คิดเค้ามูลมี

๏ อกั ษรใช้สะกด ในแม่กน ๖ อกั ษร คอื ญ ณ น ร ล ฬ
๏ ตวั (น) เป็นตัวสะกดสา่ หรบั แม่กน เป็นคา่ สามัญ คอื ใช้ในค่าภาษาไทยแท้โดยมาก ถงึ ค่าภาษามคธ ทีสะกด
ตวั (น) กม็ ีพอ้ งกนั มาก จะแจกไว้ดงั ตอ่ ไป

๏ ตัว (ญ) สะกดเหมอื นค่าเหล่าน้ี

๏ กญุ ชร กญั ญา กญั จกุ กาญจน มิงขวัญ
๏ ตัว (ญ) ไม่ใชต้ วั สะกด ใชเ้ ป็นต้นค่า คือ ญาติ ผู้หญิง อนญุ าต

๏ ตัว (ณ) สะกดเหมอื นคา่ เหล่าน้ี
๏ พระกรรณ กะเกณฑ์ กองกุณฑ์ กุณฑี กรรณกิ า

๏ ตัว (ณ) ใชเ้ ป็นคา่ ไมใ่ ช่ตวั สะกดกม็ มี าก คืออาณาใช้ว่าอาญา อาณตั วิ า่ บงั คับ ทิศอาคเณย พระสุณิสา
๏ ตวั (น) สะกด คา่ ทมี าในภาษามคธมีมาก เอามาไวเ้ ท่านี้เพือเป็นแบบอย่าง
๏ พระสกนธ์ เบญจขนั ธ์ พระจันทร์ แกน่ จนั ทร์ ฝงู ชน
๏ ตวั (ร) สะกดเหมือนคา่ เหล่านี้

๏ บรรณาการ ทา่ การ อาการ วกิ าร พิการ

๏ ตวั (ร) สะกดจ่าพวกหนงึ ไม่มีตวั (อ) แตอ่ ่านส่าเนยี งเหมือน (ก อ น) กม็ ีมากดังน้ี
๏ อากร ดารากร พระกร พระสกี ร พระศรีกร

๏ ตัว (ล) สะกดเหมือนค่าเหล่าน้ี
๏ จอมสกล ทวั สากล กลศึก รูปวกิ ล จรติ พิกล

หน้ำ : ๓๕

สังโยคพิธำน

๏ ตัว (ฬ) สะกดเหมือนคา่ เหล่าน้ี
๏ จักรวาฬ พระกาฬ แก้วประพาฬ ใจทมฬิ

๏ แต่น้จี ะวา่ ดว้ ยสะกดแม่กก

๏ แม่กกสังกดั ตงั้ ตอน (ก)
นับหกยกตวั (ง) เงอื ดไว้
ก ข อิก ฃ ค ฅ กบั ฆ แฮ
แจกจัดจา่ กัดให้ เล่าซา่้ จ่าสอน

๏ อกั ษรใช้สะกดในแมก่ ก ๖ อกั ษร คอื ก ข ฃ ค ฅ ฆ
๏ ตัว (ก) สะกด ใช้ในคา่ ภาษาไทยเปน็ พืน้ แตค่ ่ามคธทีสะกดตัว (ก) กม็ มี ากดังนี้

๏ ยาจก เบญจก ปัญจก ผา้ สาฎก กรรดึก

๏ คา่ มคธทสี ะกดตัว (ก) เชน่ นยี้ ังมีมาก เอามาไว้เท่านเี้ พือเป็นตัวอยา่ ง
๏ ตัว ข ฃ สะกดเสียงเดียวกัน เหมือนคา่ เหลา่ นี้

๏ นา่ มุข จตุรมขุ มนตรีมุข สกั เลข สรเลข

๏ ตวั ค ฅ สะกดเสียงเดยี วกนั เหมอื นค่าเหลา่ น้ี
๏ อคั คี อรรคนี อัคเรศร์ อคั ราช อคั มเหษี

๏ ตัว ฆ สะกด เหมอื นค่าดงั น้ี
๏ เมฆ มัฆวาน ชลโอฆ เดอื นมาฆ มหรรฆภณั ฑ์

๏ ค่าทใี ชต้ วั ฆ แต่ไมใ่ ชต่ ัวสะกด มีอยดู่ ังนี้
๏ พระสงฆ์ สงั ฆการี

๏ บัญญตั ิคา่ ไทย ๔ คือ ฆ่าตาย เฆยี น ฆ้อง ระฆงั เป็นแบบใชม้ าแต่โบราณ

๏ แต่นี้จะวา่ ด้วยตวั สะกดแม่กด

แมก่ ดสกดแจ้ง จฉ

ช อีก ซ แล ฌ ถดั ไซ้

สองวรรคยก ณ น คงนับสิบนา

สบิ แปดครบทใี ช้ กบั ทัง้ ศ ษ ส

๏ อกั ษรทีใชส้ ะกดในแม่กด ๑๘ อกั ษร คอื จ ฉ ช ซ ฌ ฎ ฏ ฑ ฒ ด ต ถ ท ธ ศ ษ ส
๏ อักษร ๒ ตวั คอื ซ ฑ สา่ เนียงสะกดในแม่กดได้แต่ในภาษาสยามไม่มีทีใช้
๏ (ฉ) ตัวน้ีสะกดได้ แต่ต้องรวมกับตัว (จ) เหมือนค่าว่า อัจฉา ว่าหมี มัจฉา ว่าปลา อัจฉะรา ว่านางฟ้า
สังวัจฉร ว่าปี เป็นต้น (ช) ตัวน้ีสะกดแต่ล่าพังได้ แต่บางค่าต้องรวมกับตัว ฌ เหมือนค่าว่า คิชฌา ว่าแร้ง
อชั ฌาไศรย เป็นตน้
๏ ท ธ ๒ นี้ ใชส้ ะกดลา่ พงั ได้ บางค่าต้องรวมกนั ทง้ั ท ธ ๒ ตวั เหมอื นค่าว่า ขา้ พระพทุ ธเจ้า ศกั ดส์ิ ิทธิ

๏ (ถ) ตัวนส้ี ะกดล่าพังได้ บางค่าต้องรวมกับ ตัว (ต) ดจุ คา่ วา่ สมัดถ์ พระหัดถ์ เปน็ ตน้

หนำ้ : ๓๖

สงั โยคพธิ ำน

๏ ตวั (จ) สะกดเหมือนค่าเหล่านี้ รังเกียจ เกยี จครา้ น กลเกยี จ เก่งกาจ ใจฉกาจ วา่ อัศจรรย สังวจั ฉระ วา่ สม
พักศร อจั ฉรา ว่านางเทพอบั ศร เป็นต้น

๏ ตวั (ฉ) สะกดลา่ พงั ไม่เห็นใช้ มแี ต่รวมอยู่กับตัว (จ) ดงั นี้
๏ มัจฉา แผลงวา่ มัศยา วา่ ปลา อัจฉา ว่าหมี วินิจฉยั แผลงวา่ พนิ ิจจยั

๏ ตัว (ฉ) น้ี ถ้าเป็นค่าแผลงมาแต่ภาษามคธ ภาษาสันสกฤตเห็นเป็น (ศ) โดยมากมีแบบอย่าง เหมือนค่าว่า
ฉวะ ว่าศพ อัจฉรยิ ะ วา่ อัศจรรย สังวัจฉระ ว่าสมพักศร อจั ฉรา ว่านางเทพอับศร เปน็ ตน้

๏ บางคนใชเ้ ขยี น นางเทพอักษร เป็น (ษ) ไมถ่ กู แบบบังคบั ดว้ ย (ษ) ออกจากตวั (ข) ชอบทีใช้คา่ ว่า แตอ่ กั ษร
เท่านั้น
๏ ตัว (ช) สะกด เหมอื นค่าเหล่าน้ี

๏ บงกช สบุ งกช คชสาร พระทรงเดช พระเดชพระคณุ

๏ ตัว (ซ) สะกดได้ แต่ในภาษาไทยไมม่ คี ่าใช้
๏ ตวั (ฌ) สะกดได้ ในค่าไทยไมม่ ีทีใช้ มีชุกชุมอยแู่ ตใ่ นภาษามคธ แต่ตอ้ งรวมเขา้ กบั ตัว (ช) เหมอื นคา่ เหล่านี้

๏ คชิ ฌะ เขาคชิ ฌะกฎู อัชฌาไสย คา่ ไทยใชว้ า่ อธั ยาไศรย

๏ ตวั (ฎ ฏ) สะกดรว่ มกนั มีค่าใช้ดงั นี้
๏ แก้วมรกฎ ราษกี รกฎ ปรากฎ กฎหมาย พระมหามงกุฎ

๏ ตัว (ฐ) สะกดเหมือนคา่ เหลา่ น้ี
๏ ประดฐิ ชา้ งสปุ ระดิฐ ท่าราชวรดิฐ วดั ราชประดิฐ เมืองอตุ รดิฐ

๏ (ฑ) ตัวนี้ทีใช้สะกดแต่ล่าพังยังไม่เห็นตัวอย่าง มีอยู่แต่ต้องรวบเข้ากับตัว (ฒ) เหมือนค่าว่า วุฑฒิ พัฑฒนา
เป็นต้น แต่กระบวนการใช้ค่าท่านเอาตัว (ฑ) เป็น (ร) หันบ้าง ลดเสียบ้าง จึงคงใช้แต่ว่า ไวยวุฒิ แลพิพรรฒ
มงคล พรรฒนาถาวร วนั พุฒ น่า้ พระพัฒ
๏ ตัว (ด) สะกด ใช้ในค่าไทยโดยมาก และใช้แทนตัว (ตะ) ในค่าทีมาแต่ภาษามคธบ้าง ค่าภาษาไทยคือ หิน
บด มีดบาด เฃยี นวาด เรือมาด มารยาด คา่ แปลงมาแต่คา่ มคธ คือ สมบัติ ปะฏบิ ตั ิ บดิ า บิดร มารดา มารดร
๏ ตัว (ต) สะกดเหมือนค่าวา่ สังเกต พระเกตุ สงครามครรชติ ไชยวิชติ สยามพิชิต
๏ ค่าทีเอา (ต) เป็น (ตร) มักมาในทีตัวตะซ้อนในค่าบาลีเหมือน ปัตตะ ใช้ว่าบาตร เป็นต้น คือ ขอบเขตร
โคตร พจิ ิตร ไพรจติ ร อนึงค่าทีเอา ตถะ เปน็ (ตระ) กม็ ีอยู่มากหลายคา่ คล้ายกับเอา (ตะ) เปน็ (ตระ)
๏ คอื สตั ถะ ว่าสาตรา วัตถา วา่ พัตรา ธมั มะสตั ถะ วา่ ธรรมสาตร เวชชะสัตถะ ว่าเวชสาตร โหราสาสตร ไสย
สาตร อยา่ งเดียวกัน
๏ ชวี ิตร พระโสตร ๒ ค่านี้ ในคา่ มคธก็ไม่มตี วั (ตะ) ซอ้ นเปน็ ชีวิตะ โสตะ ดังน้ี แต่ใชเ้ ปน็ ชีวติ พระโสตร ดว้ ย
เอา (ตะ) เปน็ (ตระ) ฤๅจะลง (ระ) อาคม ยงั ไม่พบตน้ เหตใุ ชโ้ ดยสังเกตตาม ๆ กนั มา
๏ อนึงค่าทีแปลงตัว (จะ) เป็น (ตยะ) ก็มักมีมาในค่าทีตัว (จะ) ซ้อนกันโดยมาก มีตัวอย่างดังน้ี นิจจะ ใช้ว่า
นิตย อาทิจจะ ใช้ว่า อาทิตย
๏ แลค่าว่า สถิตย น้ี ตัวเดิมทีเป็นค่ามคธก็เป็น ถิตะ ลงซ้อนอักษรข้างน่า เป็นสถิต ตัว (ยะ) หรือเอา (ตะ)
เป็น (ตยะ) ยงั ไม่พบทีมาแหง่ ใด ปณั ฑิตะ บัณฑิตย์ อยา่ งเดยี วกัน

หนำ้ : ๓๗

สังโยคพธิ ำน

๏ ตวั (ถ) สะกดเหมอื นคา่ เหลา่ น้ี

๏ ภูวนารถ นฤนารถ กรรมบถ คดิ ขบถ สบถสาบาล วายุบถ
๏ ตัว (ท) สะกดแตล่ ่าพังเหมือนคา่ เหล่าน้ี
๏ นินนาท นฤนาท นิทร นทิ รา หวานสนทิ
๏ จา่ พวกหนงึ สะกดรวมกนั ทงั้ (ท ธ) ดงั น้ี พระมหาสมทิ ธิ์ พระพทุ ธเจ้า พระพทุ ธบาท
๏ จา่ พวกหนงึ ออกจาก (ชะ) เป็น (ทยะ) บ้าง เอา (อิ) เป็น (ยะ) บา้ ง ดงั น้ี
๏ วทิ ยา วิทยาจารย วทิ ยาธร ปราโมทย เป็นโจทย
๏ ตวั (ธ) สะกดแตล่ า่ พงั เหมอื นคา่ เหลา่ น้ี
๏ กริว้ โกรธ จันทรคาธ สรุ ยิ คาธ สุวยิ คราธ ตรีย์คราธ
๏ ตัว (ศ) สะกดแต่ล่าพังเหมือนค่าเหล่าน้ี
๏ อากาศ โอกาศ สังกาศ ทกุ ทศิ ต่างประเทศ เทศนา
๏ ค่าไทยใช้ (ศ) สะกดในคา่ เหล่าน้ี
๏ เพราเพรศิ ลา่้ เลศิ พศิ ดู ปราศ บา่ ราศ

๏ ทวาทศมาศ ๑๒ เดือน คือ จิตรมาศ เจตรมาศ เดือน ๕ วิสาขมาศ เดือน ๖ เชฐมาศ เดือน ๗ อาสาธมาศ
เดอื นแปด บูรพาสาธมาศ เดือนแปดก่อน อุตราสาธมาศ เดอื นแปดหลัง ปฐมาสาธมาศ เดือนแปดก่อน ทตุ ิยา
สาธมาศ เดือนแปดหลัง สาวะนมาศ เดือน ๙ พัทรบทมาศ เดือน ๑๐ อาสยุชมาศ เดือน ๑๑ กรรติกะมาศ
เดอื น ๑๒ มคิ ศริ มาศ มฤคศริ มาศ เดือน ๑ บุศยมาศ เดอื น ๒ มาฆมาศ เดอื น ๓ ผคุณมาศ เดอื น ๔

๏ ตัว (ศ) สะกดจา่ พวกหนงึ มีอกั ษรอืนเพมิ ท้ายค่าดุจค่าเหลา่ น้ี
๏ นังเหนืออาศน์ พระนเิ วศน์ ยาพิศม์ อสรพิศม์ อศั วา อัศจรรย์

๏ อนงึ คา่ ทใี ชไ้ ม่ใช่ตัวสะกด ก็มีมากตามข้อบัญญัติแต่โบราณสืบกนั มา เหมอื นค่าอย่างนี้ ศศธิ ร เดือนใพศาข
ศศี ะ พระเศยี รเกลา้
๏ ตัว (ษ) สะกดแต่ล่าพังมีน้อย มักมีตัว (ย) และตัวอืนเพิมท้ายโดยมาก มีตัวอย่างดังน้ี โอภาษ มนุษย บุรุษ
บา่ ราษ โทษ ๕ คา่ นี้ พระบามสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจ้าอยูห่ ัว ทรงใช้ (ศ) ไรเกษ บษุ บา ษุษยา
๏ คา่ ใช้ (ษ) ไม่ใชต่ ัวสะกดใช้มาตามโบราณ ดงั น้ี มษุ า แผลงว่ามารษา ฦๅษี พฤกษา ปฤกษา พระอังษา
๏ อนึง พึงสังเกตว่าตัว (ษ) ทีมาแต่ภาษามคธนั้น มักออกจากตัว (ขะ) โดยมากเหมือนค่าเหล่าน้ี ปักชี ปักษี
ปักฃา ปกั ษา รกั ขะ
๏ ตัว (ส) เป็นตัวสะกดดังนี้
๏ ตรัส ด่ารัส จรัส จา่ รสั โอรส เอารส ศรสี วัสด์ิ
๏ ค่าโคลงบังคบั ศ ษ ส แต่บรุ าณกม็ ีมาดังนี้

๏ รงั สฤษดพิ ระแตง่ ต้ัง ส
รงั รักษแต่ง ษ บอกแจ้ง
ศักด์สิ ่อ ศ สมมต
ไตรเพทท้าวหากแกล้ง กอ่ เกื้อเปนองค์

หนำ้ : ๓๘

สงั โยคพิธำน

๏ แลค่าหนงึ อีกวา่ ในสอทงั้ สาม สอลอแจ่มงาม วา่ ไว้เป็นกลาง เพราะฉะนี้ ควรเหน็ ว่าสอลอใช้มาก เป็นพ้ืนในค่า
มคธแลค่าภาษาไทยมากกว่า ศ ษ
๏ แลคา่ บังคบั ศ ษ ส ในจนิ ดามณมี ีมาแต่โบราณทา่ นแต่งไว้ กค็ วรเปน็ ทสี ังเกตค่าโดยโบราณสืบมาดังน้ี

๏ บงั คับ สอลอ ๏ สรรเพชสัทธรรมแลสง ฆะประเสริฐแก่นสาร

สบสตู รสดับนแิ ลสงหาร แลแพสยสตั ยา

๏ แตน่ ี้จะว่าดว้ ยตวั สะกดแมก่ บต่อไป
๏ อักษรใช้สกดในแมก่ บ ๗ อกั ษร บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ
๏ ตวั (บ) เปน็ ตัวสะกดเดมิ ใช้ในค่าภาษาไทยท้ังส้ิน คอื ค่าว่า เค้ยี วขบ นา่ คบ บาญชงี บ เจนจบ
๏ อนึงให้สังเกตรู้ว่า ทีในค่าภาษามคธเป็นตัว (ปะ) ตกมาในค่าไทยเป็นส่าเนียงตัว (บ) ไปโดยมาก เหมือนค่า
วา่ ปะรปิ าละ บะริบาล อะภปิ าละ อภิบาล พยาปาทะ พยาบาท
๏ ตวั (ป) สะกดใช้ ในค่าทีมาแตภ่ าษามคธโดยมากดงั น้ี
๏ อากปั กิรยิ า สงั เขป มณฑป เทยี นธูป ท่าบาป
๏ ตัว (ผ) สะกดในค่าไทยไม่มีใช้ ถึงในค่ามคธใช้สะกดแต่ล่าพังก็ไม่มี ต้องรวบเข้ากับตัว (ปะ) เหมือนค่าว่า
ปุปผะ ค่าไทยใช้ บุษบะ มะหัปผะละ มหรรผล เวหัปผะละ เวหรรผล วีปผาระ วิบผาร ปัปผาสะ ผักบัปผาสะ
เปน็ ต้น ค่าเชน่ นีใ้ นมคธคัมภีร์มีใช้มาก
๏ ตัว (ฝ) สะกดค่าไทยไม่มใี ชต้ วั (ฝ) นใี้ ช้ค่าอย่างหนึง คอื ฝีพาย ฝีมอื ฝีปาก ควรสงั เกตจา่
๏ ตัว (พ) สะกดเหมือนค่าเหลา่ น้ี กาพยกลอน สนิ้ ชีพ วาสเุ ทพ ของทิพย์ มหาเทพ
๏ ตัว (ฟ) สะกดภาษาไทยไมม่ ใี ช้ ในภาษาอนื มีอย่บู า้ ง เหมือนคา่ ว่า อาฟริกา ออฟฟดิ ออฟิเซอร์ เปน็ ตวั อย่าง
๏ ตวั (ภ) สะกดเหมอื นคา่ เหลา่ นี้ นภดล นภาไลย ปรารภ ไดล้ าภ หลงโลภ ใจละโมบ

๏ เรียงท่าร่าเทยี บถอ้ ย ทางสอน
สังโยคพิธานถอน กลนั แกลง้
ไปฟัน่ ฝา่ เผือกลอน กลบเกลือน
จบเสรจ็ ส่าเร็จแจง้ จดั ไว้วานจา่

หนำ้ : ๓๙

สงั โยคพิธำน

หน้ำ : ๔๐



ไวพจน์พิจำรณ์

หน้ำ : ๔๒

ไวพจนพ์ ิจำรณ์

๏ รวมคา่ ร่าคิดถ้อย แถลงสาร

ไวพจน์พิจารณข์ นาน ชืออา้ ง

โดยบทแบบเบาราณ เรยี งเทยี บ ไวแ้ ฮ

เปนขนอบขนบข้าง คดิ เคา้ คา่ เคยี ง

๏ ลักษณใช้ถ้อยค่าขบวนหนึง ตัวต่างกันแต่อ่านออกเสียงเหมือนกัน บางทีตัวเดียวกันแต่ตัวสะกดต่างกัน

อ่านออกเสียงอย่างเดียวกัน และต่างส่าเนยี งส้ันบ้างยาวบ้าง ควรสังเกตจ่าไว้ ค่าทีต่างด้วยตัวสะกดน้นั ได้จัด

แจกไว้ในสังโยคพิธานแล้ว แต่ยังแยกย้ายเรียรายกันอยู่ จึงคิดคัดจัดค่าทีมีส่าเนียงเดียวกัน มารวบรวมเข้าไว้

เปน็ หมวดหมกู่ ัน ให้ชือว่าไวพจนพ์ ิจารณต์ อ่ เรืองเนอื งกับสงั โยคพิธาน ควรจา่ ก่าหนดไว้โดยแผนกหนึงดังน้ี

๏ เกาด้วยเล็บ เคียวกาว ๚ นับแปดเก้า ก้าวเดินไป ๚ ตูข้า ขายขาดค่า ของมีค่า ฆ่าตาย ๚ จรเข้ กินคน
จะเข้ ดนตรี ตะเฆ ลากไม้ ๚

๏ จบปะกิระณะไวพจน์ เทา่ น้ี

๏ กนแต่จะเศร้าโศก พระสกนธ์ สกล สากล เล่หกล ไม่ชอบกล เกียจกัน กรรศัตรู เกษากันต์ กัญญา กัลยา
กัลยาณี กัปกัลป ใจฉกรรจ์ เทวกรรม์ ทศกรรฐ์ ทรงพระกรรษะ ผิวกายกัณห์ พระกรรณ ว่าหู พระกรรฐา
ว่าฅอ พลสกรรจ์ มเี ทศ ๑๓ กณั ฑ์ ราษกี ัญ ศกกนั ต์ โสกนั ต์ กานกิงไม้

๏ จบ กอ ไวพจน์ ที ๑

๏ แขงขัน กวดขัน ขัณฑสีมา ไชยขรรค์ เบญจขันธ พระขรรค์ ๚ เรียกขาน บริกขาร ปีขาล สังขาร ๚ โล่เขน
เขญ็ ใจ ๚

๏ จบ ขอ ไวพจน์ ที ๒

๏ ข้องระคน คนไม่ทัว ผู้คน พระสุคนธ์ สุคนธรศ เสาวคนธ์ โยธิคณ การมงคล บุคคล บุทคล ขอบคัน เกาที
คัน คันธก่าจร ข้อส่าคัญ จรดพระนังคัล บังคมคัล พระอังคัล โรงคัล มากครามครัน หญิงมีครรภ์ แสรกคาน
คานหาม โกษฐาคาร เภราคาร ลอยพระอังคาร วันอังคาร ร่าคาล สิงคาล สฤงฆาร อาคาร เจ้าคณุ เดือนผคุณ
ทองนพคุณ บุญคณุ ผู้มคี ุณ ๚

๏ จบ คอ ไวพจน์ที ๓

๏ ยากจน อับจน ประจญ ผจญ จลวิจล จุลาจล ๚ ประจันห้อง แก่นจันทน์ ค่าจรรจา จ่านรรจา โจทจรร
ประจนั ตคาม พระจนั ทร์ วนั จนั ทร์ อฒั จันท์ อัศจรรย์ ๚

๏ จบ จอ ไวพจน์ที ๔

๏ เฉิดฉัน นิมนต์ฉัน พากยฉนั ท์ ฉนั ทานรุ กั ษ เอกะจติ ร เอกฉันท์ ๚ ชา้ งถีบฉดั ธงฉตั ร ๚ ผักกระเฉด บรจิ เฉท
บริเฉท ๚ะ

๏ จบ ฉอ ไวพจน์ ที ๕

หนำ้ : ๔๓

ไวพจนพ์ จิ ำรณ์

๏ กระบือฃวดิ ชน บถุ ุชน ประชาชน สิน้ พระชนนม์ กระแสชล ชลไนยน์ ชลเนตร ชลธี ชลธาร เมอื งชลบรุ ี อัศ
สุชล เล่นงานประชัน ภูเขาชัน สะติสัมปะชัญ ดอกอัญชัญน์ ชานสลา เชียวชาญ ชาร ว่าชายชู้ ชาลา ว่าเปลว
นอกชลา ฌานสมบัติ คุ้นเคยชินกัน ชะราชณิ เยบ็ ชุน เทพประชนุ พระอรรชุน ชณุ หปกั ษ์ ๚ะ

๏ จบ ชอ ไวพจน์ ที ๖
๏ พูดสัประดน ดนตรี นภดล นภาดล นพะปดล ปถะพีดล พะสุธาดล เมทนิดล เสด็จดล แผ่นกระดาน เพดาน
ทางกนั ดาร พิศดาร พงษาวะดาร กนั ดาลพล ดาลจติ ร ดนิ ดาล เกดิ แตด่ าลุ ชอ่ งดาล เทพบันดาล ชน้ั บาดาล ๚

๏ จบ ดอ ไวพจน์ ที ๗
๏ ไม้ตัน ตนั ตี ตันที สบื ตันต์ ตัณหา ๚ เปนตานทราง พระอะวะตาร ต้นตาล น้่าตาล ติณ ตฤณ วา่ หญ้า ๚ะ

๏ จบ ตอ ไวพจน์ ที ๘
๏ ทางสถล คู่พระสถน ก่ามถัน พระถัน เด็กดืมถัญ ผูกอาถรรภ ถินถาน เจติยฐาน ในสฐาน รูปสัณฐาน สมุฐาน
อธิษฐาน กรรมฐาน ต้นกะถิน ต้นกะถิร ทอดกะฐิน ธนิตสิถิล ล่องถุน เมถุน ชาติสถุล ใจเถน พระมหาเถร ฉุด
ถอน บรรจฐ์ ร นายเถยี น สถติ ยเสถยี ร ช่างถาก อุปฐาก โคถึก ธรรมกถกึ อุปะถัมภ์ ๚ะ

๏ จบ ถอ ไวพจน์ ที ๙
๏ อดทน ทองธน พระทนต์ พระราชธน พธิ ีมณฑล บรมิ ณฑล ไล่ทนั เกาทณั ฑ์ พรหมทัณฑ์ ภาคทัณฑ์ ราชทัณฑ์
เปนยุดติธรรม์ เปนสัตยธรรม์ ใจอาธรรม์ อสัตยอาธรรม์ ทานบน ให้ทาน โวทาน สโมธาน คชาธาร ชลธาร ท้อง
ธาร สาธารณ์ เอาธาร คนจัณฑาล ๚ะ
๏ พูดทวนทบ เกณฑ์สมทบ ม้าสินธพ ม้าเสนธพ ขู่ส่าทับ กองทัพ ล่าทัพ คนธรรพ ของทิพย ดวงประทีป โลกะ
ทปี ธูบเกวยี น เทยี นธูบ ๚ะ

๏ จบ ทอ ธอ ไวพจน์ ที ๑๐
๏ ติดก่านน นนทลี นับอนนต์ พระนนท์ พระอานนท์ เมืองนนทบุรี เสนานนท์ ของก่านัน นายก่านัน นางก่านัล
อนัญญสาธารณ์ อะเนกอะนันต์ ไปเนินนาน รู้ช่านาญ ส่านาน คัคะณานต์ พระมุนินทร เพชร์นิล มณีนิล เจ้า
ธรณินทร์ ผลนางนลู บวมนนู พระธรรมนญู พระชเิ นนทร์ หลวงธรเณนทร์ สามเณร หลับนอน กนิ นร นิกรนร

๏ จบ นอ ไวพจนท์ ี ๑๑
๏ สินบท บวงบน ต่าบล ยุบล น่าบัน บัญจก บัญชา บัญชร บัญญัติ บัญญาศ บัญจางค์ บัณฑรนาค บัณระสี
บัณฑิตย บันถะ พระยาสุบรรณ บรรณศาลา บรรณาศ บรรจบ บรรจฐร บรรหาร ฉบับบรรพ์ ปางบรรพ์ เบ้ือง
บรรพ์ แบบบรรพ์ ๚ะ

๏ จบ บอ ไวพจน์ ที ๑๒

หนำ้ : ๔๔

ไวพจน์พิจำรณ์

๏ ปนู ปนั ปญั ญา ไม้ปัก ปกั ษา ปักษี สกุ รปักษ์ กาฬปกั ษ์ ปะระปักษ์ เปา่ ปดั ปจั จยั ปัจจุบนั ปรตยบุ ัน ปจั เจก
โพธิ ปัจจาสไสมย ปจั จสุ ไสมย สวรรยาธิปัติ ไอสวรรยาธปิ ตั ิ ปัศสาสวาต ปัศสาวะ ๚ะ

๏ จบ ปอ ไวพจน์ ที ๑๓
๏ ผนิ ผนั ผัณฑน์ ๚ น่้าผงึ ทพี ึง ๚ เจียวผดั ส่าผัส ด่าผุด สมผฐุ สมผุศ ๚ เปนฝี ฝีปาก ฝีพาย ฝมี อื ๚ะ

๏ จบ ผอ ฝอ ไวพจน์ ที ๑๔
๏ อ่าพน จุลพน พนจรก พนสณฑ์ มหาพน คาถานิพนธ์ พระราชนิพนธ์ ผ้ากัมพล ไพร่พล พลทวยหาร ๚
โภชน โภชนาหาร สมโภช นงโพช ต้นมหาโพธิ์ โพธิญาณ วรโพธิ ประสบพบ เกิดในไตรยภพ เจ้าจอมภพ
ตรภี พนารถ ตรีภพโลกา ราชสมภพ ๚ะ

๏ จบ พอ ภอ ไวพจน์ ที ๑๕
๏ กลมมน ทองหลางใบมน มณฑก ราชาภิมณฑ์ ท้าวสามนต์ รบั นมิ นต์ เวทมนต์ เสนาสามนต์ พระพทุ ธมนต์
ดวงกระมล ดอกโกมล นฤมล พระพิมล มลกระษตั ร พระกระมล เผอื กมัน พวกรามัญ สตั วสามญั ๚ะ

๏ จบ มอ ไวพจน์ ที ๑๖ น้ี
๏ ชักหุ่นยนต์ แยบยล ได้ยินยล ยลภักตร์ ยลโฉม หมากยัน ไม้ท้าวยัน วิธีบูชายัญ เลขยันต์ ยรรยง ย้อยยาน
เปนยัวยาน พระคชยาน ราชยาน อุทยาน ญาณจักษุ ทศพลญาณ ปรชี าญาณ มรรคญาณ ผลญาณ เพชรญาณ
สรรพญั ญตุ ญาณ สยัมภวู ญาณ ๚ะ

๏ จบ ยอ ไวพจน์ ที ๑๗
๏ รนเรง่ รบ ร้อนรน ไหรญ โดรณ รณณรงค์ กลางรณ รุนรนั หิรญั อารัญ อรัญ รัญชะ เปนนิรนั ตร์

๏ จบ รอ ไวพจนท์ ี ๑๘
๏ วิงลนลาน น่าพระลาน ใบลาน แบหลาลาญ ลาญชีพ เลวลาญ มโหฬาร มเหาพาร โอฬาร เอาฬาร วิฬาร
ดอกลินจง ต้นมุจลินท์ พระยามิลินท์ สระมุจลินท์ ค่างลิง อาลงิ ค์ ๚ะ

๏ จบ ลอ ไวพจน์ ที ๑๙
๏ คิดเวียนวน เปนกังวล ไปหลายวัน เดือนสาวัน ปทุมวัน พนมวัน ไพรวัน เบญจวรรณ สุวรรณ ป่าหิมวันต์
อภวิ นั ท์ ไกวัล เถาวลั ลรรดาวลั ์ิ ดาราหวนั มไหสวรรย์ เมอื งสวรรค์ ไอสวรรย์ เถลงิ ถวัลย ๚ะ

๏ จบ วอ ไวพจน์ ๒๐
๏ สอื สน สบั สน ไพรสณฑ์ พนสณฑ์ สงั สนทนา อนุสนธิ์ กสุ ล โกศล คมสนั ถงึ อาสญั ญกรรม อาสญั ไพรสัณฑ์
เกษมสันต์ เลือกสรร รังสรรค์ ฤดูวษรรต์ ทกุ สงิ สรรพ์ กรรแสงศัลย โศกสลั ย ๚ะ

๏ จบ สอ ไวพจน์ที ๒๑

หนำ้ : ๔๕

ไวพจนพ์ ิจำรณ์

๏ จีนต้นหน ไปกลางหนพวกพหล โกลาหล ก้องกาหฬ เกาะสิงหฬ ชาวสิงหฬ กังหัน เหหัน ใหญ่มหันต์ พระ
อรหันต์ มืดโมหันธ์ มหรรณพ หรรษาภิรมย หืนหรรษ ห้วยละหาน ปะหาร ทวยหาญ ใจอาจหาญ หักหาญ
ทหาร ปริหาร บรรหาร ประหาร พระวหิ าร สงั หาร อาหาร ๚ะ

๏ จบ หอ ไวพจน์ ที ๒๒

๏ ตดั เปนอนั อัญชัน อัญเชิญ อัญขยม อรรชนุ อรรณพ อรรตโนมตั ิ ๚
๏ จบ ออ ไวพจน์พจิ ารณ์ที ๒๓

๏ ไวพจนจ์ รดเสรด็ ส้นิ สารสนอง
เพียรคดั เพยี รคิดครอง ตฤกถ้อย
รวมพากยเ์ รียบพจนผ์ อง พันผูก ไว้นา
จบระบลิ ระเบียบสร้อย สวสั ดิแผว้ ภลู ผล

หน้ำ : ๔๖