Strategi A+ Ting 5 - Sains

49 Latihan 4 Kitar hayat produk/ Life cycle of a product TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran saintifik mengenai kelestarian alam. TP 2 Memahami kelestarian alam dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. 1 Labelkan setiap peringkat bagi kitaran hayat produk dalam rajah di bawah dengan menggunakan pilihan yang diberikan. TP 2 Label each stage in the life cycle of a product in the diagram below by using the options given. Pengangkutan Transportation Pembuatan Manufacturing Pelupusan Disposal Sumber Source Penjualan Sales Penggunaan Usage Kitaran hayat produk Life cycle of a product (cradle-to-cradle life cycle) Pembuatan/ Manufacturing Pengangkutan/ Transportation Penggunaan/ Usage Kitar semula/ Recycle (e) Sumber/ Source (a) (d) (c) (b) 2 Lengkapkan maklumat di bawah./ Complete the information below. TP 1 TP 2 Apakah upcycle? What is upcycle? (a) Upcycle dikenali sebagai (i) penggunaan semula secara kreatif dengan (ii) proses mengubah produk sampingan, bahan buangan, bahan tidak berguna, atau produk yang tidak diingini menjadi bahan baharu atau (iii) produk yang berkualiti serta (iv) lebih mesra alam sekitar . Upcycle known as (i) creative reuse with (ii) the process of transforming by-products, waste materials, useless or unwanted products into new materials or products of (iii) better quality and (iv) environmentally friendly . (b) Upcycle ialah menggunakan semula (i) objek atau bahan terbuang untuk menghasilkan produk yang lebih berkualiti atau bernilai berbanding dengan bahan asal. (ii) Kitar semula ialah menukar bahan buangan kepada bahan yang boleh diguna semula. Upcycle is reuse of (i) discarded objects or materials to produce a product of better quality or value than the original materials.(ii) Recycling is converting waste into reusable materials. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 49 2/10/2023 9:48:16 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

50 Pengurusan cekap bagi sisa plastik ke arah kelestarian alam sekitar Efficient management of plastic waste towards environmental sustainability Latihan 5 TP 2 Memahami kelestarian alam dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. TP 6 Mereka cipta dengan menggunakan pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kelestarian alam dalam konteks penyelesaian masalah dan membuat keputusan atau dalam melaksanakan satu tugasan dalam situasi baru secara kreatif dan inovatif dengan mengambil kira nilai sosial/ekonomi/budaya masyarakat. Rajah di bawah menunjukkan pengurusan sisa plastik yang tidak cekap yang menyebabkan pencemaran alam sekitar. The diagram below shows an inefficient management of plastic waste that causes environmental pollution. Tandakan ( 3 ) bagi pengurusan plastik yang betul untuk mencegah pencemaran alam sekitar. TP 2 Tick ( 3 ) for proper plastic management to prevent environmental pollution. Menggunakan beg kertas bagi menggantikan beg plastik. Using paper bags to replace plastic bags. 3 Menggunakan pakaian yang diperbuat daripada polyester dan nilon. Using clothes made of polyester and nylon. Mengitar semula plastik. Recycling of plastic. 3 Menggunakan alat kosmetik yang mengandungi butiran manik mikro. Using cosmetics that contain microbeads. Membakar bahan plastik di dalam insinerator. Burning plastic substances in incinerators. 3 Memberi jambangan bunga plastik sebagai hadiah. Giving plastic flower bouquets as gifts. Menggunakan penyedut minuman guna semula yang diperbuat daripada keluli tahan karat atau kaca. Using reusable drinking straws made of stainless steel or glass. 3 Tujuan: Menjalankan kajian mengenai pencemaran plastik, mengumpul data dan membuat kempen mengenai impak penggunaan plastik bagi meningkatkan kesedaran warga sekolah dan masyarakat tempatan. Aim: Conduct a study on plastic pollution and collect data to organise a campaign on the impact of plastic use to raise awareness among school and local communities. Pencemaran plastik ialah pengumpulan produk plastik dalam alam sekitar yang memberi kesan yang buruk kepada hidupan liar, habitat hidupan liar dan manusia. Tambahan pula, struktur kimia kebanyakan plastik menyebabkan plastik tahan kepada proses pereputan semula jadi menyebabkan plastik mengambil masa yang lama untuk terurai. Plastic pollution is the accumulation of plastic products in the environment that have adverse effects on wildlife, their habitats and humans. Furthermore, the chemical structure of most plastics allows them to withstand the natural decomposition process, resulting in plastics taking a longer time to decompose. 1 Bahagikan murid-murid kepada beberapa kumpulan./ Divide students into several groups. 2 Cari maklumat dari pusat sumber atau Internet berkaitan perkara di atas. Find information from resource centre or the Internet related to the above matter. 3 Pilih seorang wakil daripada setiap kumpulan. Bentangkan hasil dapatan kumpulan masing-masing dalam bentuk persembahan multimedia di hadapan kelas. Select a representative for each group. Present the group findings using a multimedia presentation in front of the class. Aktiviti PAK-21 Projek Berkumpulan STEM TP 6 Aktiviti PAK-21 Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd - Tajul Updated.indd 50 30/10/2023 3:54:27 PM MU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SDLMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTBIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

51 3.2 Pencemaran Alam Sekitar/ Environmental Pollution Latihan 6 Jenis dan punca pencemaran alam sekitar/ Types and sources of environmental pollution TP 2 Memahami kelestarian alam dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai kelestarian alam dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam. 1 Lengkapkan jadual di bawah dengan menyatakan sumber pencemaran bagi setiap jenis pencemaran. TP 4 Complete the table below by stating the sources of pollution for each type of pollution. Jenis pencemaran alam sekitar Type of environmental pollution Sumber Sources (a) Pencemaran udara Air pollution – Pembakaran bahan api fossil di kilang dan kenderaan bermotor Combustion of fossil fuels in factories and motor vehicles – Kebakaran hutan/ Forest fires – Letusan gunung berapi/ Volcanic eruptions – Penguraian sisa organik/ Decaying of organic wastes – Jana kuasa elektrik/ Power stations – Tempat pelupusan sampah / Garbage disposal sites (b) Pencemaran air Water pollution – Sisa industri/ Industrial waste – Sisa domestik/ Domestic waste – Air sisa/ Waste water – Baja dan racun kimia/ Chemical fertilisers and pesticides – Tumpahan minyak/ Oil spills (c) Pencemaran terma Thermal pollution – Penyahhutanan/ Deforestation – Pembakaran bahan api/ Combustion of fuels – Aktiviti industri/ Industrial activities (d) Pencemaran tanah Land pollution – Hujan asid/ Acid rain – Pengurusan sisa pepejal yang tidak terurus/ Improper management of solid waste – Sisa radioaktif/ Nuclear waste 2 Beri maksud bagi istilah yang berikut. TP 2 Give the meaning of the following terms. Istilah/ Term Maksud/ Meaning (a) Indeks Pencemaran Udara (API) Air Pollution Index (API) Satu cara untuk menentukan kualiti udara. A way to determine the air quality. (b) Permintaan oksigen biokimia (BOD) Biochemical oxygen demand (BOD) Jumlah oksigen terlarut yang diperlukan oleh mikroorganisma untuk menguraikan bahan organik yang terdapat dalam sumber air. BOD digunakan untuk menentukan paras pencemaran air. The amount of dissolved oxygen needed by microorganisms to break down organic materials present in a water resource. BOD is used to determine water pollution level. (c) Eutrofikasi Eutrophication Pertumbuhan alga yang berlebihan kerana peningkatan nutrien seperti ion nitrat dan fosfat daripada baja, detergen dan sampah dalam ekosistem akuatik./ Excessive growth of alga due to the increase of nutrients such as nitrate and phosphate ions from fertilisers, detergents and wastes in aquatic ecosystems. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 51 2/10/2023 9:48:17 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

52 3.3 Pemeliharaan dan Pemuliharaan Alam Sekitar Preservation and Conservation of the Environment Menguruskan sumber semula jadi untuk mengekalkan keseimbangan alam sekitar Managing natural resources to maintain the balance in the environment. Latihan 7 TP 5 Menilai pengetahuan mengenai kelestarian alam dalam konteks penyelesaian masalah dan membuat keputusan untuk melaksanakan satu tugasan. Padankan istilah dengan penerangannya yang betul. TP 5 Match the term with the correct description. Istilah/ Term Penerangan/ Description Teknologi hijau Green technology Fotovoltan yang secara langsung menukarkan cahaya kepada elektrik, memusatkan tenaga solar daripada Matahari untuk menjana tenaga elektrik, dan turbin elektrik yang mengumpul tenaga haba daripada Matahari untuk membekalkan air panas dan pemanasan udara. Photovoltaics which directly convert light to electricity, concentrating solar power from the Sun to drive electricity, and electric turbines which collect thermal energy to provide hot water and air heating. Kereta hibrid Hybrid car Bahan api yang diperbuat daripada minyak sayuran dan lemak haiwan yang telah diproses untuk membuang gliserin dan digabungkan dengan bahan berasaskan petroleum. Bahan api ini digunakan dalam kebanyakan enjin diesel tanpa pengubahsuaian. A fuel made from vegetable and animal fat oils that have been processed to remove glycerin and combined with petroleum-based diesel and for use in most diesel engines without modifications. Teknologi solar Solar technology Struktur dan aplikasi proses yang bertanggungjawab terhadap alam sekitar dan sumber yang cekap sepanjang kitaran hayat bangunan daripada perancangan kepada reka bentuk, pembinaan, operasi, penyelenggaraan, pengubahsuaian, dan perobohan. Structure and the application of processes that are environmentally responsible and resource-efficient throughout a building’s life-cycle from planning to design, construction, operation, maintenance, renovation, and demolition. Biodiesel Biodiesel Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara alam sekitar dan alam semula jadi serta meminimumkan kesan negatif daripada aktiviti manusia. Development and application of products, equipment and systems to protect the nature and environment and to minimize the negative effects of human activities. Bangunan hijau Green building Menggunakan enjin pembakaran dalaman untuk memacu generator elektrik yang akan menjana motor elektrik. Enjin utama masih menggunakan petrol sebagai bahan api, namun ia mempunyai sistem motor elektrik yang akan diaktifkan secara automatik untuk penjimatan petrol. Using an internal combustion engine to drive an electric generator that will generate an electric motor. The main engine still uses petrol as fuel, but it has an electric motor system that will automatically activate for fuel savings. Emisi sifar karbon Zero carbon emission Mengimbangi jumlah karbon dengan mengawal kadar pelepasan karbon untuk mencapai pelepasan sifar karbon dioksida yang berkaitan dengan pengangkutan, pengeluaran tenaga, pertanian dan proses perindustrian. Balancing the amount of carbon by controlling the carbon emission rate to achieve net zero carbon dioxide emissions associated with transportation, energy production, agriculture and industrial processes. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 52 2/10/2023 9:48:17 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

53 Peranan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) dalam menangani isu alam sekitar pada peringkat global. The role of United Nations (UN) in addressing environmental issues globally. Latihan 8 TP 2 Memahami kelestarian alam dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. Beri empat peranan PBB dalam menangani isu alam sekitar pada peringkat global. TP 2 Give four roles of UN in addressing environmental issues globally. [Apa] Mencari penyelesaian untuk menangani isu berkaitan dengan perubahan iklim global. [What] Finds solutions to address issues related to global climate change. Melindungi lapisan ozon dengan melarang penggunaan klorofluorokarbon. Protects the ozone layer by banning the use of chlorofluorocarbon. Melarang penggunaan bahan kimia toksik. Bans the use of toxic chemical substances. Menjamin bekalan air minum bersih yang mencukupi. Secures adequate supply of clean drinking water. Kertas 1 1 Apakah itu jejak karbon? What is a carbon footprint? A Jumlah karbon yang tersimpan di dalam kerak Bumi The amount of carbon stored in the Earth’s crust B Jumlah bersih pembebasan dan penyerapan gas karbon dioksida Net amount of emission and absorption of carbon dioxide gas C Jumlah pelepasan gas karbon dioksida daripada semua aktiviti manusia Total release of carbon dioxide gas from all human activities D Kesan positif terhadap alam sekitar bagi sesuatu produk sepanjang kitaran hayatnya Positive impact on the environment of a product throughout its life cycle 2 Rajah 1 menunjukkan proses kitaran hayat produk. Diagram 1 shows the product life cycle process. Bahan Materials Pembuatan Manufacture Pengedaran Distribution X Pelupusan Disposal Rajah 1/ Diagram 1 Apakah yang diwakili oleh proses X? What does process X represent? A Penjualan/ Sale B Penggunaan/Use C Pemasaran/ Marketing D Pembungkusan/ Packaging 3 Mengapakah menjana tapak tangan karbon amat penting dalam mengekalkan kelestarian alam sekitar? Why is generating carbon handprint very important in maintaining environmental sustainability? A Meningkatkan jumlah pelepasan gas oksigen dalam atmosfera Increases the amount of oxygen gas released in the atmosphere B Mengurangkan kesan negatif daripada jejak karbon Reduces the negative impact of carbon footprint C Mengurangkan penggunaan tenaga elektrik Reduces electricity consumption D Meningkatkan penggunaan teknologi moden Increases the use of modern technology 4 Apakah tujuan melakukan upcycle? What is the purpose of doing upcycle? A Menghasilkan produk yang berkualiti tinggi dan bernilai daripada produk asal Produces higher quality and valuable products from the original products Praktis Berformat SPM Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 53 2/10/2023 9:48:17 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

54 B Menjadikan bahan buangan boleh digunakan semula Makes waste reusable C Mengurangkan penggunaan bahan baharu Reduces the use of new materials D Menggunakan semula bahan berulang kali Reuses materials repeatedly 5 Rajah 2 menunjukkan pembentukan eutrofikasi. Diagram 2 shows the formation of eutrofication. Aktiviti pertanian Farming activities X Ledakan alga Alga bloom Rajah 2/ Diagram 2 Antara yang berikut, yang manakah diwakili X? Which of the following is represented by X? A Peningkatan nilai BOD Increase in BOD value B Hidupan akuatik mati Death of aquatic organisms C Pengaliran baja tak organik ke dalam sungai Inorganic fertiliser runoff into rivers D Kuantiti jirim organik mereput yang banyak Large quantities of decaying organic matter 6 Rajah 3 menunjukkan satu aktiviti. Diagram 3 shows an activity Rajah 3/ Diagram 3 Antara yang berikut, yang manakah merupakan kesan aktiviti itu? Which of the following is the effect of this activity? A Kepupusan hidupan akuatik Extinction of aquatic life B Penipisan lapisan ozon Depletion of ozone layer C Landslide Tanah runtuh D Eutrofikasi Eutrofication 7 Satu sampel air daripada sebuah tasik diuji dan didapati mempunyai nilai BOD yang tinggi. Apakah yang ditunjukkan oleh nilai BOD yang tinggi? A water sample from a lake was tested and found to have a high BOD value. What does a high BOD value indicate? A Air tasik tidak tercemar The lake water is not polluted B Air tasik mengandungi sedikit mikroorganisma The lake water contains less microorganisms C Kuantiti oksigen yang terlarut dalam air adalah tinggi The amount of dissolved oxygen in the water is high D Kuantiti oksigen yang terlarut dalam air adalah rendah The amount of dissolved oxygen in the water is low 8 Antara yang berikut, yang manakah boleh menyebabkan pencemaran alam sekitar? Which of the following can cause environmental pollutions? A Tenaga solar/ Solar energy B Racun serangga/ Insecticide C Kawalan biologi/ Biological control D Tanaman bergilir/ Tanaman bergilir 9 Untuk menilai kemajuan ke arah matlamat yang dipersetujui di peringkat antarabangsa tentang pembangunan lestari. To evaluate progress towards agreed goals on sustainable development. Pernyataan di atas merupakan salah satu objektif persetujuan antarabangsa dalam mengekalkan pembangunan lestari. Apakah konvesyen tersebut? The above statement is one of the objectives of international agreement on maintaining sustainable development. What is the convention? A Protokol Kyoto Kyoto Protocol B Protokol Montreal Montreal Protocol C Perisytiharan Rio bagi Alam Sekitar dan Pembangunan Rio Declaration on Environment and Development D Program Alam Sekitar Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu The United Nations Environment Programme Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 54 2/10/2023 9:48:18 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

55 Kertas 2 Bahagian B 1 Carta pai dalam Rajah 1 menunjukkan elemen utama yang membentuk jumlah jejak karbon kebanyakan individu di sebuah negara membangun. The pie chart in Diagram 1 shows the main elements which make up the total of a typical person’s carbon footprint in a developed country. Perkhidmatan awam Public services 12% Gas, minyak dan arang batu Gas, oil and coal 15% Elektrik rumah Home electricity 12% Pengangkutan persendirian Private transport 10% Pengangkutan awam Public transport 3% Penerbangan percutian Holiday flights Makanan dan minuman 6% Food and drinks 5% Pakaian dan barang peribadi Clothes and personal items 4% Pembuatan kereta Car manufacturing 7% Bangunan dan perabot Buildings and furnishings 9% Rekreasi dan riadah Recreational and leisure 14% Perkhidmatan kewangan Financial services 3% Rajah 1/ Diagram 1 (a) Berdasarkan carta pai di atas, terdapat dua jenis jejak karbon, iaitu jejak karbon primer dan jejak karbon sekunder. Beri definisi bagi setiap jenis jejak karbon. Based on the pie chart above, there are two types of carbon footprints, which is primary carbon footprint and secondary carbon footprint. Give definition of each type of carbon footprint. (i) Jejak karbon primer/ Primary carbon footprint Satu ukuran pelepasan karbon dioksida secara langsung daripada pembakaran bahan api fosil termasuk penggunaan tenaga domestik oleh relau dan pemanas air dan pengangkutan. A measure of direct carbon dioxide emissions from burning of fossil fuels, such as domestic energy consumption by furnaces and water heaters and transportation. [1 markah/ mark] (ii) Jejak karbon sekunder/ Secondary carbon footprint Ukuran pelepasan karbon dioksida secara tidak langsung daripada keseluruhan kitaran hayat produk yang digunakan termasuk pembuatannya dan pelupusannya./ A measure of indirect carbon dioxide emissions from the entire life cycle of a product used including its manufacturing and disposal. [1 markah/ mark] (b) Beri contoh-contoh setiap jenis jejak karbon berdasarkan carta pai dalam Rajah 1. Give examples of each carbon footprint based on the pie chart in Diagram 1. (i) Jejak karbon primer/ Primary carbon footprint Gas, minyak dan arang batu, elektrik rumah, pengangkutan persendirian, pengangkutan awam, penerbangan percutian/ Gas, oil and coal, home electricity, private transports, public transports, holiday flights [1 markah/ mark] (ii) Jejak karbon sekunder/ Secondary carbon footprint Perkhidmatan awam, perkhidmatan kewangan, rekreasi dan riadah, bangunan dan perabot, pembuatan kereta, pakaian dan barang peribadi, makanan dan minuman/ Public services, financial services, recreational and leisure, buildings and furnishings, car manufacturing, clothes and personal items, food and drinks [1 markah/ mark] Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 55 2/10/2023 9:48:18 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

56 (c) Mengapakah sektor gas, minyak dan arang batu menyumbang kepada pelepasan gas rumah hijau paling tinggi? Why do gas, oil and coal sectors contribute the highest greenhouse gas emissions? Gas, minyak dan arang batu digunakan secara meluas dalam industri yang melibatkan pembakaran seperti penjanaan tenaga elektrik. Pembakaran bahan-bahan ini akan menghasilkan gas karbon dioksida yang terbebas ke atmosfera sebagai gas rumah hijau./ Gas, oil and coal are widely used in industries involving combustion such as electricity generation. The burning of these substances will produce carbon dioxide gas which is released into the atmosphere as greenhouse gases. [2 markah/ marks] 2 Baca dan fahami petikan di bawah. Read and understand the passage below. Laporan tahun 2009, Kebolehan Mengurangkan Pelepasan Gas Rumah Hijau melalui Praktis Pengurusan Bahan dan Tanah, menunjukkan bahawa kira-kira 42% pelepasan gas rumah hijau Amerika Syarikat dikaitkan dengan tenaga yang digunakan untuk menghasilkan, memproses, mengangkut, dan membuang makanan yang dimakan dan barang-barang yang digunakan. Ini merupakan kitaran hayat produk termasuk pengekstrakan atau penuaian bahan dan makanan, penghasilan dan pengangkutan barang, penyediaan perkhidmatan, penggunaan semula bahan, kitar semula, pengkomposan dan pelupusan. The 2009 report, Opportunities to Reduce Greenhouse Gas Emissions through Materials and Land Management Practices, shows that approximately 42% of United States greenhouse gas emissions are associated with the energy used to produce, process, transport, and dispose of the food eaten and the goods used. This product life cycle includes the extraction or harvest of materials and food, production and transport of goods, provision of services, reuse of materials, recycling, composting and disposal. (a) Berdasarkan petikan di atas, apakah yang dimaksudkan dengan kitaran hayat produk? Based on the above passage, what is meant by product life cycle? Kitaran hayat produk ialah pendekatan untuk menguruskan produk pada setiap peringkat sehingga mengurangkan kesan negatif terhadap persekitaran. Peringkat awal kitaran hayat produk ialah menentukan bahan dan proses yang diperlukan untuk membuat produk yang dapat mengurangkan jejak karbon sehinggalah produk tersebut dihantar dan digunakan oleh pengguna. Product lifecycle is an approach of managing the product at every level, thus reducing the negative impact on the environment. The initial stage of the product life cycle is to determine the materials and processes needed to create a product that can reduce the carbon footprint until the product is delivered and used by the users. [1 markah/ mark] (b) Lengkapkan kitaran hayat produk di bawah. Complete the product life cycle below. Bahan Materials Pelupusan Disposal Pembuatan Manufacture Pengedaran Distribution Penggunaan Use (i) (ii) (iii) [2 markah/ marks] Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 56 2/10/2023 9:48:18 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

57 (c) (i) Apakah kesan buruk pelupusan produk yang tidak cekap? What are the adverse effects of inefficient product disposal? Air limpahan daripada sampah sarap boleh mengalir ke dalam aliran sungai berdekatan, bau busuk di kawasan persekitaran, udara tercemar akibat pembebasan gas toksik, dan berlaku pencemaran tanah./ Wastewater from sewage can flow into nearby streams, foul odours in the environment, contaminated air as a result of the release of toxic gases, and soil pollution. [1 markah/ mark] (ii) Beri satu cadangan untuk mengurangkan sisa di tapak pelupusan sampah. Jelaskan. Give one suggestion to reduce waste in the landfill sites. Explain. [Apa] Produk boleh dikitar semula, digunakan semula atau dikompos. [Mengapa] Kitar semula membolehkan bahan-bahan yang membentuk produk digunakan semula untuk membuat barang baharu; produk dan bahan seperti botol kaca atau tin boleh digunakan semula; dan produk yang diperbuat daripada bahan berasaskan tumbuhan dapat diuraikan menjadi baja kompos. [What] Product can be recycled, reused or composted. [Why] Recycling allows the materials that make up our products to be used again to make a new item; products and materials such as glass bottles or tin containers can be reused; and products made from plant-based materials can be decomposed into compost fertilisers. [2 markah/ marks] Bahagian C 3 (a) (i) Beri maksud jejak karbon dan tapak tangan karbon. Give the meaning of carbon footprint and carbon handprint. [2 markah/ marks] (ii) Nyatakan tujuan tapak tangan karbon. State the purpose of carbon handprint. [2 markah/ marks] (b) Nyatakan langkah-langkah dalam tapak tangan karbon. State the measures in carbon handprint. [4 markah/ marks] (c) Menurut laporan Panel Perubahan Iklim antara Kerajaan (IPCC), Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, perubahan iklim ialah fenomena yang tidak berbalik dan ia berlaku akibat aktiviti manusia yang membebaskan gas rumah hijau ke atmosfera yang menyebabkan suhu udara meningkat. According to the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPPC), climate change is an irreversible phenomenon due to human activities that release greenhouse gases into the atmosphere, causing air temperature to rise. Beri contoh-contoh gas rumah hijau yang dilepaskan ke atmosfera berserta sumbernya. Give examples of greenhouse gases that are released into the atmosphere and their sources. [4 markah/ marks] Jawapan/ Answers: 3 (a) (i) – Jejak karbon sesuatu produk merujuk kepada impak negatif terhadap kelestarian alam sekitar disebabkan oleh produk tersebut sepanjang kitar hayatnya. The carbon footprint of a product refers to the negative impacts on environmental sustainability caused by the product throughout its life cycle. – Tapak tangan karbon sesuatu produk merujuk kepada impak positif terhadap kelestarian alam sekitar disebabkan oleh produk tersebut sepanjang kitar hayatnya. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 57 2/10/2023 9:48:18 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

58 The carbon handprint of a product refers to the positive impacts on environmental sustainability caused by the product throughout its life cycle. (ii) Tapak tangan karbon sesuatu produk bertujuan untuk mengurangkan jejak karbon bagi produk tersebut dan menambahkan impak positif terhadap kelestarian alam sekitar. The carbon handprint of a product aims to reduce the carbon footprint of the product and increase the positive impacts on environmental sustainability. (b) – Menggunakan bahan yang rendah jejak karbon/ Using materials with low carbon footprint – Menggunakan bahan yang mengeluarkan kurang gas rumah hijau/ Using materials that emit less greenhouse gases – Menggunakan sumber tenaga yang boleh baharu/ Using renewable source of energy – Menggunakan produk yang mempunyai kitar hayat yang panjang/ Using products with extended life cycle – Menyingkirkan karbon dioksida melalui singki karbon/ Removing carbon dioxide from the air through carbon sinks – Mengurangkan sisa dengan menggunakan konsep 5R/ Reducing wastes using 5R concept (c) – 55% ialah gas karbon dioksida daripada pembakaran bahan api fosil bagi tujuan penjanaan tenaga elektrik, perindustrian dan pembakaran dalam enjin kenderaan bermotor. 55% is carbon dioxide gas from combustion of fossil fuels for the purpose of generating electricity, industries or combustion in motor vehicle engines. – 30% ialah gas metana yang dibebaskan oleh sektor penternakan, pembakaran bahan api fosil dan juga secara semula jadi seperti di kawasan paya, laut, kawasan tadahan air, dan tanah lembap. Selain itu, kawasan pelupusan sampah tempat di mana pereputan berlaku juga turut melepaskan gas metana. Kawasan perlombongan arang batu juga membebaskan gas metana. 30% is methane gas that is released by the livestock sector, combustion of fossil fuels as well as natural areas such as swamp, seas, water catchments, and wetlands. In addition, waste disposal areas where decomposition occurs also release methane gas. The coal mining area also releases methane gas. – 5% ialah gas nitrus oksida yang dilepaskan oleh penggunaan baja yang berlebihan dalam pertanian. Bakteria di dalam tanah menukarkan nitrogen daripada baja kepada gas nitrus oksida. Selain itu gas nitrus oksida juga dilepaskan semasa pembakaran bahan api dan juga aktiviti perindustrian. 5% is nitrous oxide gas released by excessive use of fertilisers in agriculture. Bacteria in the soil convert nitrogen from fertilisers to nitrous oxide gas. In addition, nitrous oxide gas is also released during fuel burning as well as industrial activities. – Klorofluorokarbon (CFC) ialah gas yang dibebaskan oleh penyaman udara dan peti sejuk. Selain itu, ia juga dilepaskan semasa penggunaan tin aerosol seperti racun serangga. Chlorofluorocarbon (CFC) is a gas released by air conditioners and refrigerators. It is also released during the use of aerosol cans such as insecticides. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B3 3rd.indd 58 2/10/2023 9:48:18 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

59 4.1 Pengenalan Kadar Tindak Balas Introduction of Rate of Reaction 1 Kadar tindak balas ialah perubahan dalam kuantiti bahan tindak balas atau hasil tindak balas per unit masa. Rate of reaction is the change in the quantity of reactant or product per unit time. 2 Kadar tindak balas berkadar songsang dengan masa tindak balas. The reaction rate is inversely proportional to the reaction time. 3 Tindak balas cepat – kadar tindak balas adalah tinggi kerana tindak balas mengambil masa yang singkat untuk selesai. Fast reaction – rate of reaction is high because the reaction takes a shorter time to complete. 4 Tindak balas perlahan – kadar tindak balas adalah rendah kerana tindak balas mengambil masa yang panjang untuk selesai. Slow reaction – rate of reaction is low because the reaction takes a longer time to complete. Tindak balas cepat Fast reactions Tindak balas perlahan Slow reactions (a) Menggoreng telur Frying eggs (b)Pembakaran kertas Burning of paper (c) Pembakaran magnesium dalam udara Burning of magnesium in the air (d)Tindak balas antara natrium dan air Reaction between sodium and water (e) Proses peneutralan Neutralisation process (a) Proses fotosintesis Photosynthesis process (b)Pengaratan besi Rusting of iron (c) Proses penapaian Fermentation process (d)Pereputan daun Decay of leaves (e) Pencernaan makanan dalam badan Food digestion in the body 5 Kadar tindak balas purata ialah nilai purata bagi kadar tindak balas yang berlaku dalam satu tempoh masa tertentu. The average rate of reaction is the average value for the rate of reaction that occurs in a specific period of time. 6 Kadar tindak balas bagi suatu tindak balas ditentukan dengan memerhati dan mengukur perubahan dalam kuantiti bahan tindak balas dan hasil tindak balas bagi satu tempoh masa tertentu. The rate of reaction for a reaction is determined by observing and measuring the changes in quantity of reactant or product in a specific period of time 7 Perubahan yang boleh diperhatikan dan diukur semasa tindak balas: The changes that can be observed and measured during the reaction: (a) Pembentukan mendakan Formation of precipitate (b) Pertambahan jisim hasil tindak balas Increase in the mass of products (c) Pertambahan isi padu gas yang terbebas Increase in the volume of gas released (d) Pengurangan jisim bahan tindak balas Decrease in the mass of reactants 8 Pengukuran kadar tindak balas Measurement of rate of reaction (a) Kadar tindak balas = Perubahan kuantiti dalam masa yang diambil Rate of reaction = Change in quantity in time taken (b) Perubahan dalam kuantiti bahan tindak balas per unit masa. Changes in the quantity of reactant per unit time. (c) Kadar tindak balas = Jumlah bahan tindak balas yang digunakan dalam masa yang diambil Rate of reaction = Total reactant used in time taken Masa/ Time (s) Kuantiti bahan tindak balas Quantity of reactant Kuantiti bahan tidak balas mengurang dengan masa Quantity of reactant decreases with time (d) Perubahan dalam kuantiti hasil tindak balas per unit masa. Changes in the quantity of products of reaction per unit time. (e) Kadar tindak balas = Jumlah hasil tindak balas yang terhasil dalam masa yang diambil Rate of reaction = Total products of reaction in time taken Masa/ Time (s) Kuantiti hasil tindak balas Quantity of product Kuantiti hasil tindak balas bertambah dengan masa Quantity of product increases with time 9 Kadar tindak balas boleh diukur sebagai: The rate of reaction can be measured as: (a) Kadar tindak balas purata – nilai purata kadar tindak balas yang berlaku dalam tempoh masa tertentu Average rate of reaction - the average value for the rate of reaction that occurs over a period of time. Kadar purata = Perubahan dalam kuantiti Masa yang diambil Average rate = Change in quantity Time taken (b) Kadar tindak balas pada masa tertentu – kadar tindak balas yang berlaku dalam satu-satu masa atau ketika tertentu. Rate of reaction at a particular time – the rate of reaction at any particular point of time or specific instance. Kadar tindak balas pada masa t = Kecerunan tangen lengkung pada masa t Rate of reaction at time t = Gradient of the tangen to the curve at time t. Bab 4 Kadar Tindak Balas Rate of Reaction Tema 2: Penerokaan Unsur dalam Alam Revisi Pantas Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 59 20/9/2023 6:31:58 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

60 10 Kaedah pengukuran kadar tindak balas: Method of measurement of rate of reaction: Tindak balas Reaction Kadar tindak balas Rate of reaction Jumlah gas yang terbebas The amount of gas released Contoh/ Example: Tindak balas antara magnesium dengan asid hidroklorik untuk menghasilkan gas hidrogen. Reaction between magnesium and hydrochloric acid to produce hydrogen gas = Jumlah gas yang terbebas Masa yang diambil = Amount of gas released Time taken Pemendakan: Precipitation: Contoh/ Example: Tindak balas antara asid hidroklorik cair dengan natrium tiosulfat Reaction between dilute hydrochloric acid and sodium thiosulfate ∝ 1 Masa yang diambil untuk pemendakan ∝ 1 Time taken for precipitation Perubahan warna: Change in colour: Contoh/ Example: Tindak balas sel kimia antara bromin dengan ferum(II) sulfat Chemical cell reaction between bromine and iron(II) sulphate ∝ 1 Masa yang diambil untuk perubahan warna bromin ∝ 1 Time taken for change in colour of bromine 4.2 Faktor yang Mempengaruhi Kadar Tindak Balas Factors Affecting the Rate of Reaction Faktor Factor Kadar tindak balas Rate of reaction 1 Suhu bahan tindak balas Temperature of reactants Semakin tinggi suhu bahan tindak balas, semakin tinggi kadar tindak balas. The higher the temperature of reactants, the higher the rate of reaction. 2 Kepekatan bahan tindak balas Concentration of reactants Semakin tinggi kepekatan bahan tindak balas, semakin tinggi kadar tindak balas. The higher the concentration of reactants, the higher the rate of reaction. 3 Saiz bahan tindak balas pepejal Size of the solid reactants Semakin kecil saiz bahan tindak balas pepejal, semakin tinggi kadar tindak balas. The smaller the size of solid reactants, the higher the rate of reaction . 4 Mangkin Catalyst Mangkin meningkatkan kadar tindak balas Catalyst increases the rate of reaction. 5 Tekanan Pressure Tindak balas berlaku pada kadar yang lebih tinggi jika tekanan yang lebih tinggi digunakan. The rate of reaction is higher if higher pressure is applied. 4.3 Aplikasi Konsep Kadar Tindak Balas Applications of the Concept of Rate of Reaction Proses Haber/ Haber Process 1 Ammonia dihasilkan dalam industri melalui proses Haber dan diwakili oleh persamaan berikut: Ammonia is produced in industries through Haber process and is represented by the following equation: N2 (gas) + 3H2 (gas) 2NH3 (gas) Nitrogen + Hidrogen/Hydrogen Ammonia Nitrogen + Hidrogen/Hydrogen Mangkin/Catalyst: Serbuk besi Iron filings Ammonia Suhu/ Temperature: 450 – 550 °C Tekanan/ Pressure: 200 atm 2 Nitrogen dan hidrogen dicampurkan dalam nisbah isi padu 1 : 3 dan dialirkan melalui serbuk besi (mangkin) yang dicampurkan dengan aluminium oksida pada suhu 450 – 550 °C dan tekanan optimum 200 atmosfera. Nitrogen and hydrogen are mixed in a 1 : 3 volume ratio and passed through iron filings (catalyst) mixed with aluminium oxide at a temperature of 450 – 550 °C and an optimum pressure of 200 atmospheres. 3 Faktor-faktor yang mempengaruhi penghasilan ammonia: Factors affecting the production of ammonia: (a) Suhu/ Temperature (i) Tindak balas antara nitrogen dengan hidrogen merupakan satu tindak balas eksotermik. The reaction between nitrogen and hydrogen is an exothermic reaction. (ii) Pengurangan suhu akan menggalakkan penghasilan ammonia. Tetapi, suhu yang terlalu rendah akan menyebabkan kadar tindak balas menjadi terlalu rendah. Reducing the temperature will encourage the production of ammonia. However, very low temperature will cause the rate of reaction becomes too low. Jadi, suhu optimum ialah 450 – 500 °C. So, the optimum temperature is 450 – 500 °C. (b) Tekanan/ Pressure (i) Penghasilan ammonia bertambah pada tekanan yang tinggi. Walau bagaimanapun, tekanan yang terlalu tinggi akan menyebabkan masalah teknikal dan meningkatkan kos. The production of ammonia increases at high pressures. However, very high pressures will cause technical problems and increase the costs. (ii) Tekanan yang sesuai ialah 200 atmosfera. The ideal pressure is 200 atmospheres. (c) Mangkin/ Catalyst Serbuk besi digunakan sebagai mangkin untuk mempercepat kadar tindak balas. Iron filings is used as a catalyst to speed up the rate of reaction. Untuk tujuan pembelajaran Imbas atau layari https://www.youtube. com/watch?v= NWhZ77Qm5y4 untuk menonton video tentang proses Haber Video Video Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 60 20/9/2023 6:31:59 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

61 4.1 Pengenalan Kadar Tindak Balas/ Introduction to Rate of Reaction Latihan 1 Tindak balas cepat dan tindak balas perlahan/ Fast reaction and slow reaction TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran saintifik mengenai kadar tindak balas. 1 Isi ruang kosong bagi menunjukkan proses tindak balas kimia. TP 1 Fill in the blanks to show the chemical reaction process. Bahan tindak balas Reactant Hasil tindak balas Product Tindak balas kimia (a) Chemical reaction (b) 2 Kelaskan tindak balas di bawah kepada tindak balas cepat dan tindak balas perlahan. TP 1 Classify the reactions below into fast reactions and slow reactions i-THINK Peta Pokok 1 Pembakaran bahan api Burning of fuels 2 Tindak balas logam reaktif dan air Reaction between reactive metals and water 3 Proses peneutralan Neutralisation process 1 Proses fotosintesis Photosynthesis process 2 Pengaratan besi Rusting of iron 3 Proses penapaian Fermentation process Tindak balas cepat Fast reactions Tindak balas perlahan Slow reactions Proses fotosintesis Pengaratan besi Pembakaran bahan api Proses penapaian Photosynthesis process Rusting of iron Burning of fuels Fermentation process Proses peneutralan Tindak balas antara logam reaktif dan air Neutralisation process Reaction between reactive metals and water Proses Sentuh/ Contact Process 1 Proses Sentuh ialah proses menghasilkan asid sulfurik. The Contact Process is a process to manufacture sulphuric acid. 2 Langkah-langkah yang terlibat dalam Proses Sentuh: The steps involved in Contact Process: (i) Langkah I: Pengeluaran gas sulfur dioksida, SO2 Step I: Production of sulphur dioxide gas, SO2 Sulfur dibakar dalam udara yang berlebihan untuk menghasilkan gas sulfur dioksida. Sulfur is burned in excess air to produce sulphur dioxide gas. S (s) + O2 (g) → SO2 (g) Sulfur Oksigen Sulfur dioksida Sulphur Oxygen Sulphur dioxide (ii) Langkah II: Penukaran sulfur dioksida kepada sulfur trioksida, SO3 Step II: Conversion of sulphur dioxide to sulphur trioxide, SO3 Campuran gas sulfur dioksida dan udara dialirkan melalui vanadium(V) oksida, V2 O5 (mangkin) pada suhu 450 – 500 °C dan pada tekanan 1 atmosfera untuk menghasilkan gas sulfur trioksida, SO3 . The mixture of sulphur dioxide gas and air is passed through vanadium(V) oxide, V2 O5 (catalyst) at 450 – 500 °C and pressure of 1 atmosphere to produce sulphur trioxide gas, SO3 . 2SO2 (g) + O2 (g) 2SO3 (g) Sulfur dioksida Oksigen Sulfur trioksida Sulphur dioxide Oxygen Sulphur trioxide (iii) Langkah III: Pengeluaran asid sulfurik, H2 SO4 Step III: Production of sulphuric acid, H2 SO4 Gas sulfur trioksida dilarutkan dalam asid sulfurik pekat untuk menghasilkan oleum, H2 S2 O7 . Sulphur trioxide gas is dissolved in concentrated sulphuric acid to produce oleum, H2 S2 O7 . SO3 (g) + H2 SO4 (l) → H2 S2 O7 (l) Sulfur trioksida Asid sulfurik Oleum Sulphur trioxide Sulphuric acid Oleum Oleum dilarutkan dalam air untuk menghasilkan asid sulfurik pekat. Oleum is dissolved in water to produce concentrated sulphuric acid. H2 S2 O7 (l) + H2 O → 2H2 SO4 Oleum Air Asid sulfurik Oleum Water Sulphuric acid Untuk tujuan pembelajaran Imbas atau layari https://www. youtube.com/watch?v=xjLUJ-7m5v8 untuk menonton video tentang proses Sentuh Video Praktis PBD Video Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 61 20/9/2023 6:31:59 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

62 Latihan 2 Kadar tindak balas/ Rate of reaction TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran saintifik mengenai kadar tindak balas. TP 2 Memahami kadar tindak balas dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. 1 Beri definisi kadar tindak balas./ Define the rate of reaction. TP 1 Perubahan dalam kuantiti bahan tindak balas atau hasil tindak balas per unit masa. Changes in the quantity of reactant or product per unit time. 2 Merujuk definisi kadar tindak balas, lengkapkan yang berikut: TP 1 Referring to the definition of rate of reaction, complete the following: Kadar tindak balas = Perubahan kuantiti bahan atau hasil tindak balas Masa yang diambil Rate of reaction = Changes in the quantity of reactant or product Time taken 3 Tentukan perkaitan antara kadar tindak balas dengan masa tindak balas dalam jadual berikut. TP 1 Determine the relationship between rate of reaction and reaction time in the following table. Kadar tindak balas/ Rate of reaction Tinggi/ High Rendah/ Low Masa tindak balas/ Reaction time Pendek/ Shorter Panjang/ Longer 4 Bagaimanakah menentukan kadar tindak balas?/ How to determine the rate of reaction? TP 2 Melalui perubahan yang dapat diperhatikan dan diukur dengan mudah. Through changes that can easily be observed and measured. 5 Beri tiga perubahan yang boleh diperhatikan dan diukur semasa tindak balas. TP 2 Give three changes that can be observed and measured during reaction. Pembentukan mendakan/ Pertambahan jisim hasil tindak balas/ Pertambahan isi padu gas yang terbebas Formation of precipitate/ Increasing in mass of products/ Increasing in volume of gas released Latihan 3 Menentukan kadar tindak balas/ Determine the rate of reaction TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kadar tindak balas dan dapat melaksanakan tugasan mudah 1 Dalam satu tindak balas antara serbuk zink dengan asid hidroklorik cair, gelembung-gelembung gas terhasil. Isi padu gas yang terkumpul direkodkan setiap 20 saat. TP 3 In a reaction between zinc powder and dilute hydrochloric acid, gas bubbles are formed. The volume of gas collected is recorded every 20 seconds. Masa (s)/ Time (s) 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Isi padu gas (cm3 )/ Volume of gas (cm3 ) 0 8.0 12.0 15.0 18.0 20.0 21.00 22.0 22.0 22.0 (a) Lukis graf isi padu gas melawan masa pada kertas graf. Draw a graph of the volume of gas against time on the graph paper. Isi padu gas (cm3 ) Volume of gas (cm3 ) 35 5 10 15 20 25 30 Masa/Time (s) 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 62 20/9/2023 6:32:00 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

63 (b) Berdasarkan graf yang diplotkan, tentukan kadar tindak balas purata yang berikut. Based on the plotted graph, determine the following average rate of reactions. (i) Kadar tindak balas purata dalam 40 saat pertama. Average rate of reaction in the first 40 seconds. Kadar purata/Average rate = Isi padu gas yang terkumpul Volume of gas collected Masa yang diambil Time taken = 12 cm3 40 s = 0.30 cm3 s–1 (ii) Kadar tindak balas purata dalam 100 saat pertama. Average rate of reaction in the first 100 seconds. Kadar purata/Average rate = Isi padu gas yang terkumpul Volume of gas collected Masa yang diambil Time taken = 20 cm3 100 s = 0.20 cm3 s–1 (c) Berdasarkan graf yang diplot, tentukan kadar tindak balas pada masa Based on the plotted graph, determine the rate of reaction at time (i) 30 saat/ 30 second Kadar tindak balas pada masa tertentu = Perubahan pada paksi-y Perubahan pada paksi-x Response rate at a given time = Changes on the y-axis Changes on the x-axis = 15 – 5 52 – 12 = 10 40 = 0.25 cm3 s–1 (ii) 80 saat/ 80 second Kadar tindak balas pada masa tertentu = Perubahan pada paksi-y Perubahan pada paksi-x Response rate at a given time = Changes on the y-axis Changes on the x-axis = 25 – 15 132 – 60 = 10 72 = 0.14 cm3 s–1 4.2 Faktor yang Mempengaruhi Kadar Tindak Balas Factors Affecting the Rate of Reaction Latihan 4 Faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas/ Factors affecting the rate of reaction TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai kadar tindak balas dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam. Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul. TP 4 Fill in the blanks with the correct words. 1 Suhu bahan tindak balas/ Temperature of reactants (a) Semakin (i) tinggi suhu bahan tindak balas, semakin (ii) tinggi kadar tindak balas. The (i) higher the temperature of reactants, the (ii) higher the rate of reaction. (b) Suhu yang (i) tinggi akan menambahkan tenaga (ii) kinetik zarah bahan tindak balas. (i) High temperatures will increase the (ii) kinetic energy of the reactant particles. (c) Oleh itu, zarah bahan tindak balas (i) bergerak dengan lebih (ii) pantas dan frekuensi perlanggaran (iii) bertambah . As a result, the particles of reactants (i) move faster and the frequency of collisions (ii) increases . (d) Lebih banyak (i) perlanggaran antara zarah akan berlaku. Kadar tindak balas (ii) lebih tinggi . More (i) collisions between particles will occur. The rate of reaction is (ii) higher . Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 63 20/9/2023 6:32:00 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

64 2 Kepekatan bahan tindak balas/ Concentration of reactants (a) Semakin (i) tinggi kepekatan bahan tindak balas, semakin (ii) tinggi kadar tindak balas. The (i) higher the concentration of reactants, the (ii) higher the rate of reaction. (b) Pertambahan (i) kepekatan bahan tindak balas bermakna bilangan (ii) zarah bahan tindak balas dalam satu unit isi padu campuran akan (iii) bertambah . The increase in the (i) concentration of the reactants means that the number of (ii) particles of the reactants in one unit volume of solution will (iii) increase . (c) Bilangan zarah bahan tindak balas (i) bertambah , maka (i) perlanggaran antara zarah bahan tindak balas turut (iii) meningkat . Ini meninggikan (iv) kadar tindak balas. The number of particles of the reactants (i) increases , thus the (ii) collision between the particles of the reactants also (iii) increases . This increases the (iv) rate of reaction. 3 Saiz bahan tindak balas pepejal/ Size of solid reactants (a) Semakin (i) kecil saiz bahan tindak balas, semakin (ii) tinggi kadar tindak balas. The (i) smaller the size of reactants, the (i) higher the rate of reaction. (b) Saiz bahan tindak balas pepejal yang lebih kecil mempunyai jumlah luas permukaan (JLP) yang terdedah yang lebih besar kepada tindak balas. The solid reactant with smaller size has larger total surface area (TSA) that is exposed to the reaction. (c) (i) Lebih luas permukaan terdedah untuk (ii) perlanggaran berlaku antara (iii) zarah bahan tindak balas. (i) More exposed surface areas for (ii) collisions to occur between (iii) particles of reactants. 4 Kehadiran mangkin/ Presence of catalyst Mangkin ialah (i) bahan yang (ii) meningkatkan kadar sesuatu tindak balas (iii) kimia . Catalysts are (i) substances that (ii) increase the rate of (iii) chemical reactions. 5 Tekanan/ Pressure (a) Tekanan hanya (i) mengubah kadar tindak balas yang melibatkan bahan tindak balas dalam keadaan (ii) gas . Pressure only (i) changes the rate of reaction that involves the reactants in (ii) gaseous form. (b) Tindak balas berlaku pada kadar yang lebih (i) tinggi jika tekanan yang lebih (ii) tinggi digunakan. The rate of reaction is (i) higher if (ii) higher pressure is applied. (c) Pertambahan (i) tekanan campuran bahan tindak balas bermakna pertambahan (ii) bilangan zarah bahan tindak balas per unit (iii) isi padu campuran tindak balas. The increase in the (i) pressure of the reactants means an increase in the (ii) number of particles of the reactants per unit (iii) volume of the reaction mixture. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 64 20/9/2023 6:32:00 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

65 4.3 Aplikasi Konsep Kadar Tindak Balas/ Applications of the Concept of Rate of Reaction Latihan 5 Proses Haber/ Haber Process TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kadar tindak balas dan dapat melaksanakan tugasan mudah. 1 Namakan proses untuk menghasilkan ammonia dalam industri. TP 3 Name the process to produce ammonia in industries. Proses Haber/ Haber Process 2 Tulis persamaan bagi penghasilan ammonia dalam industri. TP 3 Write the equation for production of ammonia in industries. N2 (gas) + 3H2 (gas) 2NH3 (gas) Nitrogen Hidrogen/ Hydrogen Ammonia 3 Lengkapkan maklumat berikut: TP 3 Complete the following information: Nitrogen + Hidrogen/ Hydrogen Mangkin: Serbuk besi Catalyst: Iron powder Suhu/ Temperature: 450 – 550 °C Tekanan/ Pressure: 200 atm Ammonia 4 Nyatakan nisbah nitrogen dan hidrogen yang diperlukan dalam Proses Haber. TP 3 State the ratio of nitrogen and hydrogen required in the Haber Process. 1 : 3 5 Apakah fungsi mangkin dalam tindak balas ini? TP 3 What is the function of the catalyst in this reaction? Untuk mempercepat kadar tindak balas./ To speed up the rate reaction. Latihan 6 Proses Sentuh/ Contact Process TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kadar tindak balas dan dapat melaksanakan tugasan mudah. 1 Namakan proses untuk menghasilkan asid sulfurik dalam industri. TP 3 Name the process to produce sulphuric acid in industries. Proses Sentuh/ Contact Process 2 Nyatakan mangkin, suhu dan tekanan yang digunakan dalam penghasilan asid sulfurik dalam industri. TP 3 State the catalyst, temperature and pressure used in the production of sulphuric acid in industries. Mangkin Catalyst Suhu Temperature Tekanan Pressure Vanadium(V) oksida Vanadium(V) oxide 450 °C 1 atm Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 65 20/9/2023 6:32:00 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

66 3 Susun langkah-langkah yang terlibat dalam Proses Sentuh. Tulis 1, 2, 3 dan 4. TP 3 Arrange the steps involved in the Contact Process. Write 1, 2, 3 and 4. Langkah/ Step Maklumat/ Information 2 Penukaran sulfur dioksida kepada sulfur trioksida, SO3 Conversion of sulfur dioxide to sulphur trioxide, SO3 1 Pengeluaran gas sulfur dioksida, SO2 Production of sulphur dioxide gas, SO2 4 Oleum ditambah air menjadi asid sulfurik, H2 SO4 Oleum is added with water to produce sulphuric acid, H2 SO4 3 Melarutkan gas sulfur trioksida di dalam asid sulfurik menjadi oleum Dissolving sulphur trioxide in sulphuric acid to produce oleum Praktis Berformat SPM Kertas 1 1 Antara yang berikut, yang manakah paling tepat menjelaskan maksud kadar tindak balas? Which of the following best explains the meaning of rate of reaction? A Kelajuan ketika semua bahan tindak balas digunakan dalam masa yang diberikan The speed at which all reactants are used up at a given time B Perubahan dalam kuantiti bahan atau hasil tindak balas per unit masa Changes in the quantity of reactant or product per unit of time C Perubahan kepekatan bahan tindak balas per unit masa Changes in the concentration of the reactant per unit time D Perubahan yang dapat diperhatikan dan diukur dengan mudah Changes that can be easily observed and measured 2 Proses yang manakah mempunyai kadar tindak balas yang paling tinggi? Which process has the highest rate of reaction? A Fotosintesis B Respiration Photosynthesis Respiration C Pembakaran D Rusting Combustion Pembakaran 3 Antara yang berikut, yang manakah ialah tindak balas perlahan? Which of the following is a slow reaction? A Pengaratan besi Rusting of iron B Pembakaran kertas Burning of paper C Pembakaran magnesium dalam udara Burning of magnesium in the air D Tindak balas antara natrium dan air Reaction between sodium and water 4 Perubahan yang manakah tidak boleh diperhatikan dan diukur semasa tindak balas? Which changes cannot be observed and measured during reaction? A Pertambahan jisim hasil tindak balas Increase in mass of the product B Pengurangan jisim bahan tindak balas Decrease in the mass of the reactant C Pertambahan isi padu gas yang terbebas Increase in the volume of gas released D Pengurangan isi padu gas yang terbebas Decrease in the volume of gas released 5 Apabila magnesium bertindak balas dengan asid hidroklorik, gas hidrogen dibebaskan. 45 cm3 gas hidrogen dibebaskan dalam masa seminit. Berapakah kadar tindak balas purata? When magnesium reacts with hydrochloric acid, hydrogen gas is released. 45 cm3 of hydrogen gas is released within a minute. What is the average rate of reaction? A 0.45 cm3 s–1 C 0.75 cm3 s–1 B 0.50 cm3 s–1 D 0.80 cm3 s–1 6 Mengapakah pertambahan kepekatan larutan natrium tiosulfat akan meningkatkan kadar pembentukan mendakan kuning? Why does an increase in the concentration of sodium thiosulfate solution will increase the rate of formation of yellow precipitate? A Pertambahan tenaga kinetik Increase in kinetic energy Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 66 20/9/2023 6:32:01 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

67 B Mengubah kadar sesuatu tindak balas kimia/ Changes the rate of chemical reaction C Pertambahan bilangan zarah bahan tindak balas Increase in the number of particles of reactants D Jumlah luas permukaan (JLP) yang terdedah yang lebih besar kepada tindak balas Larger total exposed surface area (TSA) to reaction 7 Antara set eksperimen berikut, yang manakah menghasilkan kadar tindak balas yang paling tinggi apabila bertindak balas dengan asid sulfurik berlebihan?/ Which of the following sets of experiments produces the highest rate of reaction when reacted with excess sulphuric acid? A 5 g ketulan kalsium karbonat pada suhu 30 °C 5 g of calcium carbonate granules at 30 °C B 5 g ketulan kalsium karbonat pada suhu 50 °C 5 g of calcium carbonate granules at 50 °C C 5 g serbuk kalsium karbonat pada suhu 30 °C 5 g of calcium carbonate powder at 30 °C D 5 g serbuk kalsium karbonat pada suhu 50 °C 5 g of calcium carbonate powder at 50 °C 8 Antara yang berikut, yang manakah ciri suatu mangkin? Which of the following is a characteristic of catalysts? A Tidak berubah secara kimia pada akhir tindak balas Does not change chemically at the end of the reaction B Kuantiti mangkin berkurangan pada akhir tindak balas The catalyst quantity decreases at the end of the reaction C Mengubah kuantiti hasil tindak balas dalam tindak balas Change the quantity of the product in the reaction D Kuantiti yang sama bagi mangkin dan bahan tindak balas diperlukan The same quantity of catalyst and reactant is required 9 Mengapakah mangkin digunakan secara meluas dalam proses pembuatan? Why are catalysts widely used in the manufacturing process? A Untuk mengurangkan masa pemprosesan To reduce the processing time B Untuk menghasilkan produk berkualiti To produce quality products. C Untuk meningkatkan kuantiti produk To increase the quantity of products D Untuk mengubah rupa produk To change the appearance of the product 10 Berapakah nisbah nitrogen dan hidrogen yang diperlukan dalam Proses Haber? What is the ratio of nitrogen to hydrogen required in the Haber Process? A 1: 2 B 1: 3 C 1: 4 D 1: 5 Kertas 2 Bahagian A 1 Rajah 1 menunjukkan eksperimen untuk mengkaji kesan saiz marmar terhadap kadar tindak balas. Eksperimen diulangi dengan menggantikan ketulan marmar dengan serbuk marmar. Diagram 1 shows the experiment to study the effect of size of marble on the rate of reaction. The experiment is repeated by replacing marble chips with marble powder. Buret Burette Kelalang kon Conical flask Asid hidroklorik cair Dilute hydrochloric acid Serbuk marmar Marble powder Air Water Besen Basin Buret Burette Kelalang kon Conical flask Asid hidroklorik cair Dilute hydrochloric acid Ketulan marmar Marble chips Air Water Besen Basin Rajah 1/ Diagram 1 Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 67 20/9/2023 6:32:01 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

68 Gas yang dibebaskan dikumpulkan di dalam buret dan isi padunya direkodkan dalam jadual. The gas released is collected in the burette and its volume is recorded in the table. Masa(s) Time (s) Isi padu gas yang terkumpul (cm3 )/ Volume of gas collected (cm3 ) Ketulan marmar/ Marble chips Serbuk marmar/ Marble powder 0 0 0 30 4 10 60 8 15 90 10 20 120 13 24 150 15 27 180 17 30 Jadual 1/ Table 1 (a) Nyatakan pemboleh ubah-pemboleh ubah dalam eksperimen ini./ State the variables in this experiment. (i) Pemboleh ubah bergerak balas/ Responding variable: Isi padu gas yang dikumpul/ Volume of gas collected [1 markah/ mark] (ii) Pemboleh ubah dimalarkan/ Constant variable: Kepekatan asid hidroklorik/ Jisim marmar// Concentration of hydrochloric acid/ Mass of marble [1 markah/ mark] (b) Apakah hubungan antara saiz marmar dan isi padu gas yang dikumpul? KBAT Menilai What is the relationship between the size of marble and the volume of gas collected? Semakin kecil saiz marmar, semakin tinggi isi padu gas yang dikumpulkan. The smaller the size of the marble, the higher the volume of gas collected. [1 markah/ mark] (c) Apakah faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas dalam eksperimen ini? What is the factor that affects the rate of reaction in this experiment? Saiz bahan tindak balas pepejal/ Size of solid reactant [1 markah/ mark] (d) Namakan gas yang dikumpulkan di dalam buret. Name the gas collected in the burette. [Apa] Karbon dioksida/ [What] Carbon dioxide [1 markah/ mark] 2 Rajah 2 menunjukkan eksperimen untuk mengkaji kesan kepekatan larutan natrium tiosulfat terhadap kadar tindak balas. Pembentukan mendakan kuning pada bahagian dasar kelalang kon diperhatikan. Diagram 2 shows an experiment to study the effect of concentration of sodium thiosulphate solution on the rate of reaction. The formation of yellow precipitate at the base of the conical flask is observed. Larutan natrium tiosulfat Sodium thiosulphate solution Tanda X/ X mark Tambah asid cair dan mulakan masa Add dilute acid and start timing Kertas putih White paper Rajah 2/ Diagram 2 Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 68 20/9/2023 6:32:02 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

69 Masa yang diambil untuk tanda ‘X’ pada kertas putih tidak kelihatan direkodkan dalam jadual di bawah. The time taken for the ‘X’ mark on the white paper to disappear is recorded in the table below. Isi padu natrium tiosuflat, V (cm3 ) Volume of sodium thiosulphate, V (cm3 ) Isi padu air suling (cm3 ) Volume of distilled water (cm3 ) Kepekatan natrium tiosulfat (mol dm-3) Concentration of sodium thiosulphate (mol dm-3) Masa diambil untuk tanda ‘X’ hilang dari penglihatan (s) Time taken for ‘X’ mark to disappear from sight (s) 50 0 0.20 19 40 10 0.16 23 30 20 0.12 33 20 30 0.08 48 10 40 0.04 115 Jadual 2/ Table 2 (a) Plotkan graf kepekatan larutan natrium tiosulfat melawan masa. Plot the graph of concentration of sodium thiosulphate solution against time. [2 markah/ marks] Masa/Time (s-1) Kepekatan natrium tiosulfat (mol dm-3) Concentration of sodium thiosulphate (mol dm-3) 10 20 30 40 50 60 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30 70 80 90 100 110 120 (b) Nyatakan hipotesis bagi eksperimen ini. KBAT Menganalisis State the hypothesis for this experiment. [Apa] Semakin tinggi kepekatan larutan natrium tiosulfat, semakin tinggi kadar tindak balas. [What] The higher the concentration of the sodium thiosulphate solution, the higher the rate of reaction. [1 markah/ mark] (c) Apakah hubungan antara kepekatan bahan tindak balas dan masa diambil untuk tanda ‘X’ pada kertas putih tidak kelihatan? KBAT Menilai What is the relationship between the concentration of the reactant and the time taken for the X’ mark on the white paper to disappear from sight? Semakin tinggi kepekatan bahan tindak balas, semakin singkat masa diambil untuk tanda ‘X’ pada kertas putih tidak kelihatan./ The higher the concentration of the reactant, the shorter the time taken for the ‘X’ mark on white paper to disappear from sight. [1 markah/ mark] (d) Apakah yang berlaku apabila larutan natrium tiosulfat bertindak balas dengan asid sulfurik? What happens when sodium thiosulphate solution reacts with sulphuric acid? Mendakan sulfur terbentuk./ Precipitated sulphur is formed. [1 markah/ mark] Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 69 20/9/2023 6:32:02 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

70 Bahagian B 3 Rajah 3 menunjukkan proses yang digunakan untuk menghasilkan ammonia dalam industri. Diagram 3 shows the process used to produce ammonia in the industry. Nitrogen/ Nitrogen Hidrogen/ Hydrogen Pemampat Compressor Kebuk tindak balas Reacting chamber Ammonia cecair Liquid ammonia X Rajah 3/ Diagram 3 (a) Namakan proses yang ditunjukkan di atas. Name the process shown above. Proses Haber/ Haber Process [1 markah/ mark] (b) Tulis persamaan perkataan bagi menunjukkan penghasilan ammonia dalam industri. Write the word equation to show the production of ammonia in the industry. Nitrogen + Hidrogen/ Hydrogen Ammonia [1 markah/ mark] (c) (i) Apakah suhu yang optimum bagi tindak balas ini? What is the optimum temperature for this reaction? 450 – 500 °C [1 markah/ mark] (ii) Terangkan mengapa suhu di bawah suhu optimum tidak sesuai bagi tindak balas ini. Explain why the temperature below the optimum temperature is not suitable for this reaction. [Mengapa] Suhu yang rendah akan menyebabkan kadar tindak balas yang terlalu rendah. [Why] Low temperatures will cause the rate of reaction becomes too low. [1 markah/ mark] (d) (i) Nyatakan mangkin yang digunakan dalam proses ini dan fungsinya. State the catalyst used in this process and its function. Serbuk besi/ Iron filings Untuk mempercepat kadar tindak balas semasa penghasilan ammonia. To speed up the rate of reaction during the production of ammonia. [2 markah/ marks] 4 Kadar tindak balas ialah perubahan dalam kuantiti bahan atau hasil tindak balas bagi setiap unit masa. Perubahan yang berlaku dapat diperhatikan dan diukur. Rate of reaction is the changes in the quantity of reactants or product per unit of time. The changes can be observed and measured. (a) Tulis kadar tindak balas tinggi dan kadar tindak balas rendah bagi perkaitan dengan masa pada ruang yang disediakan. Write high reaction rate and low reaction rate for the relationship with time in the space provided. Mengambil masa yang singkat untuk tindak balas selesai Takes a shorter time to complete the reaction Mengambil masa yang panjang untuk tindak balas selesai Take a longer time to complete the reaction Kadar tindak balas tinggi High reaction rate Kadar tindak balas rendah Slow reaction rate [1 markah/ mark] Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 70 20/9/2023 6:32:02 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

71 (b) Tindak balas kimia yang berbeza berlaku pada kadar yang berbeza. Ada tindak balas yang berlaku dengan cepat dan ada tindak balas yang berlaku perlahan. Padankan tindak balas kimia berikut dengan jenis tindak balas yang betul. Different chemical reactions occur at different rates. There are reactions that occur at fast rate and there are reactions that occur at slow rate. Match the following chemical reactions with the correct type of reactions. Proses peneutralan Neutralisation process Proses penapaian Fermentation process Tindak balas perlahan Slow reaction Tindak balas cepat Fast reaction [1 markah/ mark] (c) Proses Haber merupakan aplikasi kadar tindak balas dalam industri. The Haber process is an application of the concept of rate of reaction in industries. (i) Namakan mangkin yang diperlukan dalam proses Haber dalam persamaan berikut. Name the catalyst required in the Haber process in the following equation. Mangkin: Serbuk besi Catalyst: Iron powder Nitrogen + Hidrogen Nitrogen + Hydrogen Ammonia Ammonia [1 markah/ mark] (ii) Apakah fungsi mangkin tersebut? What is the function of the catalyst? Mempercepat kadar tindak balas./ Increases the rate of reaction. [1 markah/ mark] (d) Puan Ramlah terlewat untuk memasak bagi makan malam. Oleh itu, beliau perlu menjimatkan masa untuk menyiapkan hidangan dengan segera. Beliau bercadang memasak sup ayam bersama kentang. Cadangkan langkah-langkah yang perlu beliau lakukan dan terangkan kaitannya dengan kadar tindak balas. KBAT Mencipta Puan Ramlah was late to cook for dinner. Therefore, she needs to save time to prepare the meal immediately. She plans to cook chicken soup with potatoes. Suggest the steps that she should take and explain the relationship with the rate of reaction. – Memotong ayam dan kentang kepada kepingan yang kecil. Cut the chicken and potatoes into small pieces. – Saiz bahan tindak balas pepejal yang lebih kecil mempunyai jumlah luas permukaan terdedah yang lebih besar. Smaller size of solid reactants have bigger exposed surface areas. – Lebih banyak perlanggaran berlaku antara zarah bahan tindak balas. Maka, makanan masak lebih cepat. More collisions occur between particles of reactants. Thus, the food cook faster. [3 markah/ marks] Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 71 20/9/2023 6:32:02 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

72 Bahagian C 5 (a) (i) Beri definisi mangkin. Give the definition of catalyst. [2 markah/ marks] (ii) Terangkan sifat-sifat mangkin. Explain the characteristics of catalysts. [2 markah/ marks] (b) Kadar tindak balas ialah perubahan dalam kuantiti bahan atau hasil tindak balas per unit masa. Perubahan yang berlaku dapat diperhatikan dan diukur. Apakah perubahan tersebut yang boleh diperhatikan dan diukur untuk mendapat suatu kadar tindak balas? The rate of reaction is the changes in the quantity of reactant or product per unit time. The changes can be observed and measured. What are the changes that can be observed and measured to get a rate of reaction? [4 markah/ marks] (b) Tindak balas kimia berlaku pada kadar yang berbeza. Nyatakan empat faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas dan terangkan bagaimana setiap satu faktor mempengaruhi kadar tindak balas. Chemical reactions occur at different rates. State four factors that affect the rate of reaction and explain how each factor affects the rate of reaction. [4 markah/ marks] Jawapan/ Answers: 4 (a) (i) Mangkin ialah bahan yang mengubah kadar sesuatu tindak balas tetapi ia sendiri tidak mengalami sebarang perubahan./ A catalyst is a substance that changes the rate of a reaction without itself being changed. (ii) – Tidak berubah dari segi kuantiti dan komposisi kimia. Does not change in terms of quantity and chemical composition. – Tindakan mangkin adalah spesifik./ The action of catalyst is specific. – Mangkin hanya diperlukan dalam kuantiti yang kecil./ Catalysts are only needed in small quantity. – Tidak mengubah kuantiti hasil tindak balas./ Does not change the quantity of the product. (Pilih dua/ Choose two) (b) – Pembentukan mendakan./ Formation of precipitate. – Pertambahan jisim hasil tindak balas./ Increase in the mass of the product. – Pertambahan isi padu gas yang terbebas./ Increase in the volume of the gas released. – Pengurangan jisim bahan tindak balas./ Decrease in the mass of the reactant. (c) – Apabila suhu bahan tindak balas meningkat, kadar tindak balas meningkat. As the temperature of the reactants increases, the rate of reaction increases. – Apabila mangkin digunakan dalam tindak balas, kadar tindak balas meningkat. When catalyst is used in a reaction, the rate of reaction increases. – Apabila kepekatan bahan tindak balas meningkat, kadar tindak balas meningkat. As the concentration of the reactants increases, the rate of reaction increases. – Apabila tekanan meningkat, kadar tindak balas yang melibatkan bahan tindak balas berkeadaan gas meningkat./ As the pressure increases, the rate of reaction involving gaseous reactants increases. – Apabila saiz bahan tindak balas berbentuk pepejal berkurang, kadar tindak balas meningkat. As the size of the solid reactants decreases, the rate of reaction increases. (Pilih empat/ Choose four) Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B4 3rd.indd 72 20/9/2023 6:32:02 PM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

73 5.1 Sebatian Karbon Carbon Compounds 1 Karbon merupakan suatu unsur bukan logam. Karbon adalah sangat unik dan berupaya bergabung secara kimia dengan unsur-unsur yang lain untuk membentuk pelbagai sebatian karbon. Carbon is a non-metallic element. Carbon is very unique and able to combine chemically with other elements to form various carbon compounds. 2 Sebatian karbon mengandungi unsur karbon yang bergabung secara kimia dengan satu atau lebih unsur yang lain. Sebatian karbon boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu sebatian organik dan sebatian bukan organik. Carbon compounds contain the element carbon that combines chemically with one or more other elements. Carbon compounds can be divided into two types, which are organic compounds and inorganic compounds. 3 Perbezaan antara sebatian organik dan bukan organik: Differences between organic and inorganic compounds: Sebatian organik Organic compounds Persamaan Similarities Sebatian bukan organik Inorganic compounds Kedua-duanya mempunyai unsur karbon. Both have the element carbon. Perbezaan/ Differences Berasal daripada benda hidup seperti haiwan dan tumbuhan Derived from living things such as animals and plants Sumber sebatian Source of compound Berasal daripada benda bukan hidup Derived from nonliving things Menghasilkan gas karbon dioksida Produces carbon dioxide gas Terbakar dalam udara Burned in the air Tidak menghasilkan gas karbon dioksida Do not produce carbon dioxide gas Bersaiz besar Large size Saiz molekul Molecular size Bersaiz kecil Small size Larut Soluble Keterlarutan dalam pelarut organik Solubility in organic solvents Tidak larut Insoluble Karbohidrat, petroleum, arang batu, sutera Carbohydrates, petroleum, coal, silk Contoh sebatian Examples of compounds Karbon dioksida, karbon monoksida, kalsium karbonat Carbon dioxide, carbon monoxide, calcium carbonate Kitar Karbon/ Carbon Cycle 1 Kitar karbon ialah kitar yang mengekalkan kandungan karbon dioksida dalam udara dengan mengambil karbon dioksida daripada udara dan mengembalikannya semula ke udara secara berterusan supaya komposisi karbon dioksida dapat dikekalkan. The carbon cycle is a cycle that maintains the carbon dioxide content in the air by taking carbon dioxide from the air and returning it to the air continuously so that the carbon dioxide composition can be maintained. 2 Melalui kitar karbon terdapat proses mengurangkan jumlah gas karbon dioksida di atmosfera dan proses mengembalikan gas karbon dioksida ke atmosfera. Through the carbon cycle there is a process of reducing the amount of carbon dioxide gas in the atmosphere and the process of returning carbon dioxide gas to the atmosphere. 5.2 Hidrokarbon Hydrocarbon 1 Hidrokarbon ialah sebatian karbon yang mengandungi unsur hidrogen dan karbon sahaja. Sumber hidrokarbon termasuklah petroleum, gas asli dan arang batu. Hydrocarbons are carbon compounds that contain only hydrogen and carbon elements. Hydrocarbon sources include petroleum, natural gas and coal. 2 Asal-usul sumber hidrokarbon adalah seperti berikut: The origins of hydrocarbon sources are as follows: (a) Petroleum berasal daripada tumbuhan dan haiwan laut mati yang tertimbun di dasar laut berjuta-juta tahun dahulu. Petroleum originates from dead plants and marine animals that were piled up on the seabed millions of years ago. (b) Gas asli terperangkap di antara petroleum dengan batuan tidak telap dalam tanah. Natural gas is trapped between petroleum and impermeable rocks in the ground. (c) Arang batu berasal daripada sisa tumbuhan di kawasan paya yang tertimbun di bawah tanah berjuta-juta tahun dahulu. Coal originates from the remains of plants in swampy areas that were buried underground millions of years ago. 3 Terdapat dua kumpulan hidrokarbon yang utama, iaitu alkana dan alkena. Jadual berikut menerangkan tentang perbezaan antara alkana dan alkena. There are two main groups of hydrocarbons, namely alkanes and alkenes. The following table describes the differences between alkanes and alkenes. Kumpulan hidrokarbon Hydrocarbon group Alkana Alkane Alkena Alkene Formula am General formula CnH2n + 2 CnH2n Kumpulan berfungsi Functional group C-C (Ikatan kovalen tunggal) C-C (Single covalent bond) C=C (Ikatan kovalen ganda dua) C=C (Double covalent bond) Nama berakhir Name ends –ana –ane –ena –ene Bab 5 Sebatian Karbon Carbon Compounds Tema 2: Penerokaan Unsur dalam Alam Revisi Pantas Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 73 2/10/2023 9:48:43 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

74 (e) Semakin bertambah bilangan karbon, semakin berkurang kemeruapan alkohol. The greater the number of carbon, the less the volatility of alcohol. (f) Semakin bertambah bilangan karbon, semakin berkurang keterlarutan alkohol. The greater the number of carbon, the less the solubility of alcohol. 5 Sifat-sifat kimia alkohol: The chemical properties of alcohols: (a) Alkohol ialah bahan yang mudah terbakar. Alcohol is a flammable substance. (b) Etanol mudah terbakar dalam udara dan menghasilkan nyalaan biru tanpa jelaga. Ethanol is flammable in the air and produces a blue flame without soot. (c) Pembakaran lengkap etanol menghasilkan karbon dioksida dan wap air. Complete combustion of ethanol produces carbon dioxide and water vapour. (d) Pembakaran etanol juga membebaskan banyak haba. The burning of ethanol also releases a lot of heat. (e) Etanol merupakan bahan api yang baik dan tidak mencemarkan alam sekitar. Ethanol is a good fuel and does not pollute the environment. (f) Alkohol bertindak balas dengan asid organik untuk menghasilkan ester. Alcohol reacts with organic acids to produce esters. 6 Kegunaan alkohol dalam kehidupan seharian: Uses of alcohol in daily life: Bidang Field Kegunaan Use Bahan api Fuel Kegunaan utama etanol (sejenis alkohol) ialah sebagai bahan api atau bahan tambahan dalam bahan api. Selain bahan api etanol tulen, etanol juga dicampurkan dengan bahan api lain seperti gasohol. The main use of ethanol (a type of alcohol) is as a fuel or additive in fuels. Besides pure ethanol fuel, ethanol is also mixed with other fuels such as gasohol. Perubatan Medicine Etanol digunakan sebagai antiseptik untuk membunuh mikroorganisma dalam ubat sapu perubatan dan pensanitasi tangan antibakteria. Sesetengah ubat batuk (cecair) mengandungi etanol. Ethanol is used as an antiseptic to kill microorganisms in ointment medicine and antibacterial hand sanitiser. Some cough medicines (liquids) contain ethanol. Kosmetik Cosmetic Digunakan dalam pembuatan kosmetik seperti minyak wangi, losen bercukur, varnis kuku dan pelembap kulit. Used in the manufacture of cosmetics such as perfumes, shaving lotions, nail varnishes and skin moisturisers. Industri Industry Digunakan sebagai pelarut untuk varnis dan dakwat percetakan. Etanol juga digunakan untuk membuat minuman keras seperti bir dan wain, dan ester (bahan terbitan alkohol) digunakan untuk menghasilkan perasa tiruan seperti oren dan strawberi dalam makanan seperti aiskrim dan kek. Used as a solvent for varnish and printing ink. Ethanol is also used to make liquors such as beer and wine, and esters (alcohol-derived substances) are used to produce artificial flavours such as orange and strawberry in food such as ice cream and cakes. Penamaan kumpulan homolog Homologous group naming Alkana Alkane Bilangan karbon (C) Number of carbon (C) Alkena Alkene Metana/ Methane 1 Etana/ Ethane 2 Etena/ Ethene Propana/ Propane 3 Propena/ Propene Butana/ Butane 4 Butena/ Butene Pentana/ Pentane 5 Pentena/ Pentene Heksana/ Hexane 6 Heksena/ Hexene 5.3 Alkohol Alcohol 1 Alkohol lazimnya dikaitkan dengan minuman keras yang mengakibatkan banyak masalah, terutamanya masalah kesihatan. Alkohol ialah sebatian yang mengandungi tiga unsur, iaitu karbon, hidrogen dan oksigen. Alcohol is commonly associated with alcoholic drinks which cause many problems, especially health problems. Alcohol is a compound that contains three elements, namely carbon, hydrogen and oxygen. 2 Alkohol mempunyai kumpulan berfungsi, iaitu kumpulan hidroksil (-OH). Nama alkohol berakhir dengan “-ol”. Contoh-contoh alkohol ialah metanol, etanol, propanol dan heksanol. Alcohol has a functional group, which is the hydroxyl group (-OH). The name alcohol ends with “-ol”. Examples of alcohol are methanol, ethanol, propanol and hexanol. 3 Proses penyediaan alkohol/ Alcohol preparation process: (a) Alkohol dapat disediakan di makmal melalui proses penapaian karbohidrat seperti glukosa, fruktosa, dan kanji. Ia juga boleh dihasilkan melalui industri secara besar-besaran. Alcohol can be prepared in the laboratory through the process of fermentation of carbohydrates such as glucose, fructose, and starch. It can also be produced through large-scale industries. (b) Proses penapaian ialah proses penguraian molekul organik yang besar kepada molekul-molekul yang lebih kecil dengan bantuan enzim yang dihasilkan oleh mikroorganisma. Glukosa Zimase Etanol + Karbon dioksida The fermentation process is the process of decomposing large organic molecules into smaller molecules with the help of enzymes produced by microorganisms. Glucose Zymase Ethanol + Carbon dioxide (c) Dalam industri, alkohol (etanol) disediakan dengan mengalirkan campuran etena dengan stim melalui bahan mangkin, iaitu asid fosforik pada suhu 300 °C dan tekanan 60 atm. In theindustry, alcohol(ethanol)is prepared by flowing a mixture of ethene and steam through a catalyst, which is phosphoric acid at a temperature of 300 °C and a pressure of 60 atm. 4 Sifat-sifat fizik alkohol: The physical properties of alcohol: (a) Tidak mempunyai warna./ Colourless. (b) Keadaan cecair pada suhu bilik./ Liquid state at room temperature. (c) Mempunyai bau tersendiri./ Has a distinctive smell. (d) Semakin bertambah bilangan karbon, semakin bertambah takat didih alkohol. The greater the number of carbon, the greater the boiling point of alcohol. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 74 2/10/2023 9:48:43 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

75 7 Kesan pengambilan alkohol secara berlebihan kepada individu: The effects of excessive alcohol consumption on individuals: (a) Kadar pernafasan meningkat sedikit demi sedikit. Respiratory rate increases gradually. (b) Kerengsaan pada dinding perut dan menyebabkan ulser. Irritation at the abdominal wall and may cause ulcers. (c) Deria sentuhan pada tapak kaki berkurangan. The sense of touch on the soles of the feet decreases. (d) Pemikiran dan pertimbangan terjejas. Impaired thinking and judgment. (e) Menyebabkan penyakit sirosis hati. Causes liver cirrhosis. (f) Meningkatkan masalah sosial seperti pergaduhan, kecurian dan pembunuhan. Increases social problems such as fights, theft and murder. 1 Kesan pengambilan makanan yang mengandungi lemak berlebihan terhadap kesihatan: Effects of consuming foods containing excess fat on health: (a) Boleh meningkatkan paras kolesterol dalam darah. Kolesterol yang tinggi merupakan penyebab penyakit kardiovaskular. Can increase cholesterol levels in the blood. High cholesterol is a cause of cardiovascular disease. (b) Gizi yang kaya dengan lemak tepu menyebabkan kolesterol berlebihan terenap pada dinding arteri. Diets rich in saturated fats cause excess cholesterol to deposit on the artery walls. (c) Pemendapan kolesterol pada dinding arteri menyebabkan lumen arteri menjadi sempit. Akhirnya, seseorang itu akan menghidap penyakit kardiovaskular seperti arteriosklerosis dan tekanan darah tinggi. The deposition of cholesterol on the arterial walls causes the lumen of the artery becomes narrow. Eventually, a person will develop cardiovascular diseases such as arteriosclerosis and high blood pressure. (d) Selain itu, orang itu juga berkemungkinan terkena serangan penyakit jantung dan strok. In addition, the person is most likely to get a heart attack and stroke. (e) Pengambilan lemak berlebihan juga boleh menyebabkan obesiti. Excessive intake of fat can also lead to obesity. 5.5 Minyak Sawit Palm Oil 1 Struktur buah kelapa sawit/ Structure of oil palm fruit: Mesokarp (sabut) Mesocarp (pulp) Menghasilkan minyak dengan kuantiti yang banyak Produces oil in large quantities Menghasilkan minyak dengan kualiti yang baik Produces oil with good quality Isirung Kernel Endokarp (tempurung) Endocarp (shell) 5.4 Lemak Fats Lemak Fats Lemak ialah sebatian karbon organik yang diperoleh daripada tumbuhan atau haiwan. Fats are organic carbon compounds obtained from plants or animals. Marjerin Margarine Mentega Butter Oksigen Oxygen Unsur-unsur yang terkandung dalam lemak The elements contained in fat Mempunyai bilangan atom hidrogen yang maksimum di dalam molekulnya Has a maximum number of hydrogen atoms in its molecule Mempunyai bilangan atom hidrogen yang belum maksimum di dalam molekulnya Does not have a maximum number of hydrogen atoms in its molecule Lemak tepu Saturated fat Lemak tak tepu Unsaturated fat Jenis lemak Type of fat Contoh lemak Example of fat Minyak masak Cooking oil Keju Cheese Minyak sapi Ghee Santan Coconut milk Karbon Carbon Hidrogen Hydrogen (g) Menjadi faktor penyebab kemalangan jalan raya. A causing factor for road accidents. (h) Menyebabkan kemerosotan produktiviti dan prestasi kerja. Causes productivity and job performance to decrease. (i) Menimbulkan masalah kepada keluarga sehingga boleh mencederakan ahli keluarga dan boleh meruntuhkan institusi kekeluargaan. Causes problems to family, may injure family members and can destroy family institutions. Untuk tujuan pembelajaran Imbas kod QR atau layari https://www. youtube.com/watch?v=Jc3K0as8pXQ untuk menonton video tentang sebatian karbon Video Tutorial Video Tutorial Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 75 2/10/2023 9:48:44 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

76 2 Urutan proses pengestrakan minyak sawit dalam industri: Sequence in the industrial extraction process of palm oil: 1 Pensterilan/ Sterilisation Tandan kelapa sawit distimkan untuk membunuh mikroorganisma dan melembutkan buah./ Palm oil bunches are steamed to kill microorganisms and soften the fruits. 2 Penanggalan/ Threshing Buah ditanggalkan daripada tandan dan dihantar ke mesin penanggal. Fruits are removed from the bunch and sent to the threshing machine. 3 Pencernaan/ Digestion Buah dipanaskan lagi pada suhu tinggi dan dihancurkan oleh batang pemutar yang berputar bagi memisahkan sabut daripada tempurung. The fruit is reheated at a high temperature and crushed by a rotating beater blade that separates the pulp from the shell. 4 Pengekstrakan/ Extraction Sabut akan diperah menggunakan penekan hidraulik untuk dapatkan minyak. Tempurung dan isirung akan dihancurkan, dipanaskan dan diekstrak untuk mendapatkan minyak isirung. The pulp will be squeezed using a hydraulic press to get the oil. The shell and kernel are crushed, heated and extracted to obtain kernel oil. 5 Penurasan/ Filtration Gentian sabut ditapis untuk mengasingkannya daripada minyak sawit. Pulp fibres are filtered to separate them from palm oil. 6 Penulenan/ Purification Minyak sawit mentah dirawat menggunakan asid fosforik untuk menghilangkan kotoran. Minyak sawit dialirkan melalui karbon teraktif untuk menyingkirkan warna. Crude palm oil is treated with phosphoric acid to remove oil impurities. Palm oil is flowed through activated carbon to remove colour. Pembuatan sabun/ Soap production 1 Sabun merupakan garam asid lemak. Larutan alkali yang digunakan dalam pembuatan sabun bergantung pada jenis sabun tersebut. Larutan alkali yang biasa digunakan pada sabun ketul ialah natrium hidroksida (NaOH) dan alkali yang biasa digunakan untuk sabun cecair ialah kalium hidroksida (KOH). Soap is a fatty acid salt. The alkaline solution used in the manufacture of soap depends on the type of soap. The most common alkaline solution used in bar soap is sodium hydroxide (NaOH) and the alkali commonly used in liquid soap is potassium hydroxide (KOH). Minyak + Alkali → Garam asid lemak (sabun) + gliserol Oil + Alkali → Fatty acid salt (soap) + glycerol 2 Sabun disediakan dengan memanaskan lemak atau minyak dengan alkali melalui proses disebut saponifikasi. Proses saponifikasi ialah satu proses hidrolisis ester (minyak atau lemak) oleh alkali. Minyak tumbuhan yang biasa digunakan untuk pembuatan sabun ialah minyak sawit, minyak kelapa dan minyak zaitun. Soap is prepared by heating fat or oil with alkali through a process called saponification. The saponification process is a process of hydrolysis of esters (oils or fats) by alkalis. Common plant oils used in soap making are palm oil, coconut oil and olive oil. Untuk tujuan pembelajaran Imbas kod QR atau layari https://www. youtube.com/watch?v=Tu_sWoHULtY untuk menonton video tentang proses saponifikasi Video 3 Struktur molekul sabun: Soap molecular structure: Hidrofobik Hydrophobic Larut dalam minyak atau gris Dissolves in oil or grease Kepala Head Ekor Tail Hidrofilik Hydrophilic Larut dalam air Dissolves in water Untuk tujuan pembelajaran Imbas kod QR atau layari https:// www.youtube.com/watch?v=NxkjnXhgE0 untuk menonton video tentang tindakan pencucian sabun Video Video Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 76 2/10/2023 9:48:44 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

77 5.1 Pengenalan Sebatian Karbon/ Introduction to Carbon Compounds Latihan 1 Sebatian karbon dalam alam/ Carbon compounds in nature TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran saintifik mengenai sebatian karbon. TP 2 Memahami sebatian karbon dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sebatian karbon dan dapat melaksanakan tugasan mudah. 1 Lengkapkan pernyataan dalam peta pokok di bawah dengan perkataan yang betul. TP 1 TP 3 Complete the statements in the tree map below with the correct words. i-THINK Peta Pokok Sebatian karbon Carbon compounds (a) Sebatian karbon ialah sebatian yang mengandungi unsur karbon . Carbon compounds are compounds that contain (i) carbon element . (b) Sebatian karbon boleh dikelaskan kepada (i) sebatian organik dan (ii) sebatian bukan organik . Carbon compounds can be classified into (i) organic compounds and (ii) inorganic compounds . (i) Berasal daripada benda hidup seperti haiwan dan tumbuhan. Originate from living things such as animals and plants. (ii) Mempunyai banyak atom karbon. Has a lot of carbon atoms. (iii) Mengandungi unsur karbon yang bergabung dengan unsur lain seperti hidrogen , oksigen dan nitrogen . Contains carbon element that combines with other elements such as hydrogen , oxygen , and nitrogen . (iv) Ciri-ciri/ Characteristics: • Ia mudah terbakar . It is combustible . • Biasanya, larut dalam pelarut organik seperti alkohol. Usually soluble in organic solvents such as alcohol. (i) Berasal daripada benda bukan hidup . Originate from non-living things . (ii) Tidak mempunyai atom karbon atau sedikit atom karbon sahaja. Has no carbon atoms or fewer carbon atoms. (iii) Dapat dibahagikan kepada sebatian logam dan sebatian bukan logam . Can be divided into metallic compounds and non-metallic compounds . (iv) Ciri-ciri/ Characteristics: • Ia tidak mudah terbakar . It is not combustible . • Biasanya, larut dalam pelarut bukan organik seperti air. Usually soluble in inorganic solvents such as water. (c) Sebatian organik Organic compounds (d) Sebatian bukan organik Inorganic compounds Praktis PBD Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 77 2/10/2023 9:48:45 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

78 2 Lengkapkan pengelasan sebatian karbon dalam jadual di bawah. TP 2 Complete the classification of carbon compounds in the table below. Karbon dioksida Carbon dioxide Petroleum Petroleum Alkohol Alcohol Oksigen Oxygen Karbohidrat Carbohydrate Magnesium sulfat Magnesium sulphate Kalsium karbonat Calcium carbonate Air Water Selulosa Cellulose Protein Protein Plumbum bromida Lead bromide Sutera Silk Sebatian karbon/ Carbon compound Sebatian organik Organic compounds Sebatian bukan organik/ Inorganic compounds Sebatian logam Metallic compounds Sebatian bukan logam Non-metallic compounds Protein Protein Karbohidrat Carbohydrate Magnesium sulfat Magnesium sulphate Karbon dioksida Carbon dioxide Selulosa Cellulose Petroleum Petroleum Plumbum bromida Lead bromide Air Water Alkohol Alcohol Sutera Silk Kalsium karbonat Calcium carbonate Oksigen Oxygen Latihan 2 Kepentingan kitar karbon/ Importance of carbon cycle TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sebatian karbon dan dapat melaksanakan tugasan mudah. TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam. 1 Lengkap jadual berikut dengan menamakan proses-proses yang terlibat dalam kitar karbon di bawah. Kemudian, berikan penerangan bagi setiap proses. TP 3 Complete the following table by naming the processes involved in the carbon cycle below. Then, give a description for each process. Cahaya matahari Sunlight Karbon dioksida di atmosfera Carbon dioxide in atmosphere Haiwan mati Dead animals 1 2 3 7 5 6 Tumbuhan mati Dead plant 4 Proses Process Nama proses Process name Penerangan Explanation 1 (a) Fotosintesis Photosynthesis Tumbuhan menyerap karbon dioksida di atmosfera dan cahaya matahari bagi menghasilkan sebatian organik seperti karbohidrat. Plants absorb carbon dioxide in the atmosphere and sunlight to produce organic compounds such as carbohydrates. 2 Respirasi tumbuhan Plant respiration (b) Tumbuhan ialah benda hidup yang melakukan respirasi. Respirasi tumbuhan akan mengembalikan karbon dioksida ke atmosfera. Plants are living things that undergo respiration. Plant respiration will return carbon dioxide to the atmosphere. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 78 2/10/2023 9:48:46 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

79 3 (c) Respirasi haiwan Animal respiration Haiwan menjalankan respirasi dan melepaskan karbon dioksida ke atmosfera. Animals carry out respiration and release carbon dioxide into the atmosphere. 4 Pemakanan Nutrition (d) Nutrisi yang mengandungi sebatian organik daripada tumbuhan dipindahkan kepada haiwan apabila haiwan memakan tumbuhan. Nutrients containing organic compounds from plants are transferred to animals when animals eat plants. 5 (e) Penguraian Decomposition Apabila tumbuhan dan haiwan mati, bakteria pengurai menguraikan bahan organik mati ini kepada bahan yang lebih ringkas dan melepaskan karbon dioksida ke atmosfera. When plants and animals die, the decomposing bacteria will break down the dead organic matter into simpler substances and release carbon dioxide into the atmosphere. 6 Penjanaan bahan api fosil Fossil fuel generation (f) Di bawah tekanan tinggi dan suhu yang tinggi dalam tempoh masa berjutajuta tahun, tumbuhan dan haiwan yang mati akan berubah menjadi bahan api fosil seperti petroleum, arang batu dan gas asli. Under high pressures and at high temperatures, over millions of years, dead plants and animals will turn into fossil fuels such as petroleum, coal and natural gas. 7 (g) Pembakaran Combustion Bahan api fosil digunakan untuk pembakaran dalam kilang, kenderaan dan bagi penjanaan tenaga elektrik. Proses ini akan mengembalikan karbon dioksida ke atmosfera. Fossil fuels are used for combustion in factories, vehicles and for generation of electricity. This process will return carbon dioxide to the atmosphere. 2 Jelaskan kepentingan kitaran karbon kepada ekosistem dengan melengkapkan pernyataan di bawah. TP 4 Explain the importance of carbon cycles to ecosystems by completing the statements below. (a) Karbon ialah elemen penting untuk semua hidupan, maka memahami kitarannya membantu kita memahami proses biologi dan faktor yang mempengaruhinya . Carbon is an essential element for all living things, so understanding its cycle helps us to understand biological processes and factors that influence them . (b) Peningkatan paras karbon dioksida menyebabkan suhu Bumi meningkat. Memahami cara karbon dioksida diserap dan dibebaskan membantu kita memahami iklim dan meramal pemanasan global . The increase in the level of carbon dioxide causes the Earth’s temperature to rise. Understanding how carbon dioxide is absorbed and released helps us to understand the climate and predict global warming . (c) Penting untuk kita mengetahui di mana karbon disimpan dan dilepaskan . Kadar karbon yang disimpan ke dalam organisma hidup tidak sama dengan kadar karbon yang dikembalikan ke atmosfera sementara pembakaran bahan api fosil melepaskan sejumlah besar karbon ke atmosfera. It is important to know where carbon is being stored and released . The rate of carbon deposited in living organisms is not the same as the rate it is returned to the atmosphere while burning of fossil fuels releases massive amounts of carbon into the atmosphere. (d) Kitar karbon juga terlibat dalam keseimbangan gas oksigen kerana semasa fotosistesis , karbon dioksida diserap dan oksigen dibebaskan ke atmosfera. Ini dapat mengekalkan keseimbangan oksigen di dalam atmosfera . The carbon cycle also involved in the balance of oxygen gases because during photosynthesis , carbon dioxide is absorbed and oxygen is released into the atmosphere. This can maintain the balance of oxygen in the atmosphere . Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 79 2/10/2023 9:48:46 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

80 5.2 Hidrokarbon/ Hydrocarbon Latihan 3 Sebatian hidrokarbon/ Hydrocarbon compounds TP 2 Memahami sebatian karbon dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam. 1 Apa itu hidrokarbon? TP 2 What are hydrocarbons? Sebatian yang mengandungi unsur hidrogen dan karbon sahaja./ Compounds containing only hydrogen and carbon elements. 2 Apakah sumber asli hidrokarbon? TP 2 What are the natural sources of hydrocarbons? Bahan api fosil seperti petroleum, gas asli dan arang batu./ Fossil fuels such as petroleum, natural gas and coal. 3 Bagaimanakah sumber asli hidrokarbon terbentuk? TP 2 How are natural sources of hydrocarbons formed? Tumbuhan dan haiwan mati yang tertimbun di bawah tanah pada suhu dan tekanan yang tinggi dalam tempoh masa berjuta-juta tahun akan berubah menjadi bahan api fosil./ Dead plants and animals that are buried underground at high temperatures and pressures over millions of years will change into fossil fuels. 4 Nyatakan jenis-jenis hidrokarbon. TP 2 Name the types of hydrocarbon. Hidrokarbon tepu dan hidrokarbon tidak tepu./Saturated hydrocarbons and unsaturated hydrocarbons. 5 Lengkapkan jadual di bawah untuk membandingkan antara hidrokarbon tepu dan hidrokarbon tidak tepu. TP 4 Complete the table below to compare between saturated hydrocarbons and unsaturated hydrocarbons. Hidrokarbon tepu Saturated hydrocarbons Persamaan Similarity Hidrokarbon tak tepu Unsaturated hydrocarbons (a) Terdiri daripada unsur karbon dan hidrogen sahaja. Consist of only carbon and hydrogen elements. Perbezaan/ Difference (b) Mengandungi ikatan kovalen tunggal sahaja di antara atom karbon. Contain only a single covalent bond between carbon atoms. Ikatan kimia Chemical bonding (c) Mengandungi sekurang-kurangnya satu ikatan kovalen ganda dua atau ganda tiga di antara atom karbon. Contain at least one double or triple covalent bond between carbon atoms. (d) H H H H H C C C C H H H H H Ikatan kovalen tunggal Single covalent bond Rajah stuktur ikatan kimia Chemical bond structure diagram (e) H H H H H C C C C H H H Ikatan kovalen ganda dua Double covalent bond Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 80 2/10/2023 9:48:47 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

81 Latihan 4 Alkana dan alkena/ Alkanes and alkenes TP 2 Memahami sebatian karbon dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. Lengkapkan jadual di bawah dengan menamakan ahli kumpulan homolog alkana dan alkena. TP 2 Complete the table below by naming the members of the alkane and alkene homolog groups. Bilangan karbon, n Number of carbons, n Alkana Alkane Alkena Alkene 1 (a) Metana/ Methane – 2 (b) Etana/ Ethane (g) Etena/ Ethene 3 (c) Propana/ Propane (h) Propena/ Propene 4 (d) Butana/ Butane (i) Butena/ Butene 5 (e) Pentana/ Pentane (j) Pentena/ Pentene 6 (f) Heksana/ Hexane (k) Heksena/ Hexene Sumber tenaga alternatif dan tenaga boleh baharu dalam kehidupan harian Alternative energy and renewable energy sources in daily life Latihan 5 TP 2 Memahami sebatian karbon dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. 1 Beri satu contoh sumber tenaga alternatif bagi menggantikan bahan api fosil dalam penjanaan elektrik. TP 2 Give one alternative source of energy to replace fossil fuels in generating of electricity. Tenaga nuklear/sumber tenaga boleh baharu.// Nuclear energy/renewable sources of energy. 2 Beri contoh-contoh sumber tenaga boleh baharu. TP 2 Give examples of renewable sources of energy. Tenaga solar, tenaga angin, tenaga hidro, tenaga biojisim, tenaga geoterma, tenaga air pasang surut, tenaga ombak / Solar energy, wind energy, hydro energy, biomass energy, geothermal energy, tidal energy, wave energy 5.3 Alkohol/ Alcohol Latihan 6 Proses penyediaan alkohol/ The process of preparing alcohol TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam. 1 Lengkapkan maklumat berkenaan proses yang terlibat dalam penghasilan alkohol dan penulenan alkohol. TP 4 Complete the information on the processes involved in the production of alcohol and purification of alcohol. (a) Proses penyediaan alkohol Alcohol preparation process Penapaian Fermentation (b) Persamaan perkataan bagi menunjukkan proses Word equation for the process Enzim zimase Glukosa + Yis Etanol + Karbon dioksida Zymase enzyme Glucose + Yeast Ethanol + Carbon dioxide (c) Labelkan rajah susunan radas Label the set-up of apparatus diagram Kaki retort Retort stand Tabung uji Test tube Air kapur Lime water Larutan glukosa + yis Glucose solution + yeast Kelalang kon Conical flask Tiub penghantar Delivery tube Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 81 2/10/2023 9:48:47 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

82 (d) Bahan tindak balas Reactant (i) Untuk menghasilkan alkohol, sebatian karbohidrat seperti glukosa , kanji , gandum , barli dan anggur digunakan. To produce alcohol, carbohydrate compounds such as glucose , starch , wheat , barley and grapes are used. (ii) Yis berfungsi menghasilkan enzim zimase yang bertindak menukarkan glukosa kepada etanol dan karbon dioksida Yeast works to produce the enzyme zimase , which changes glucose to ethanol and carbon dioxide . (e) Pemerhatian Observation (i) Air kapur bertukar menjadi keruh kerana kehadiran gas karbon dioksida . Lime water turns cloudy due to the presence of carbon dioxide gas . (ii) Gas karbon dioksida dibebaskan oleh yis semasa menjalankan proses respirasi . Carbon dioxide gas is released by yeast during the respiration process. 2 Lengkapkan pernyataan di bawah dengan jawapan yang betul tentang proses penulenan alkohol. TP 4 Complete the statement below with the correct answers about the alcohol purification process. (a) Penulenan alkohol dilakukan melalui proses penyulingan berperingkat . Alcohol purification is carried out by fractional distillation process. (b) Larutan etanol tidak tulen mengandungi campuran (i) etanol dan air yang mempunyai takat didih yang berbeza. Etanol mendidih pada suhu (ii) 78 °C , manakala air mendidih pada suhu (iii) 100 °C . Impure ethanol solution contains a mixture of (i) ethanol and water that has different boiling points. Ethanol boils at the temperature of (ii) 78 °C , whereas water boils at the temperature of (iii) 100 °C . (c) Etanol yang mendidih bertukar menjadi (i) gas etanol yang dialirkan melalui salur (ii) kondenser Liebig . Boiling ethanol is converted into (i) ethanol gas , which is passed through the Liebig (ii) condenser . (d) Gas etanol disejukkan dan menjalani proses (i) kondensasi . Gas etanol bertukar menjadi cecair yang dikenali sebagai (ii) etanol tulen . Ethanol gas is cooled and undergo (i) condensation process. Ethanol gas is converted to liquid, which is known as (ii) pure ethanol . (e) Kondenser Liebig berfungsi bagi menjalankan proses kondensasi . Liebig condenser serves to carry out the condensation process. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 82 2/10/2023 9:48:48 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

83 Latihan 7 Sifat fizik dan sifat kimia alkohol/ Physical and chemical properties of alcohol TP 5 Menilai pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah dan membuat keputusan untuk melaksanakan satu tugasan. Tandakan (F) untuk sifat fizik dan (K) untuk sifat kimia bagi alkohol. TP 5 Mark (F) for the physical properties and (K) for the chemical properties of alcohol. 1 Etanol terbakar dalam udara menghasilkan nyalaan biru tanpa jelaga. Ethanol burns in the air, producing a blue flame without soot. K 2 Tidak mempunyai warna. Colourless. F 3 Beraroma dan berbau wangi. Fragrant and has a sweet smell. F 4 Pembakaran etanol membebaskan banyak haba. The burning of ethanol releases a lot of heat. K 5 Larut dalam air dan pelarut organik. Soluble in water and organic solvents. F 6 Semakin bertambah rantai karbon, semakin bertambah takat didih. The more carbon chains, the greater the boiling point. F 7 Semakin bertambah rantai karbon, semakin berkurang kemeruapan. The more carbon chains, the less volatility. F 8 Semakin bertambah rantai karbon, semakin berkurang keterlarutan. The more carbon chains, the less solubility. F 9 Pembakaran lengkap etanol menghasilkan karbon dioksida dan wap air. Complete combustion of ethanol produces carbon dioxide and water vapour. K 10 Cecair pada suhu bilik. Liquid at room temperature. F 11 Pendehidratan etanol menghasilkan etena dan air. Ethanol dehydration produces ethene and water. K 12 Alkohol boleh ditukarkan kepada ester dan air apabila dipanaskan bersama asid organik. Alcohol can be converted into esters and water when heated with organic acids. K Latihan 8 Kegunaan alkohol dalam kehidupan harian/ The use of alcohol in everyday life TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sebatian karbon dan dapat melaksanakan tugasan mudah. Lengkap jadual di bawah dengan kegunaan alkohol. TP 3 Complete the table below with the uses of alcohol. Bidang Field Kegunaan Use 1 Perubatan Medicine – Alkohol digunakan untuk penghasilan ubat batuk Alcohol is used in the production of cough medicine – Alkohol digunakan sebagai antiseptik untuk membunuh patogen Alcohol is used as an antiseptic to kill pathogens 2 Industri pembuatan Manufacturing industry – Alkohol seperti propanol digunakan sebagai pelarut sebatian organik untuk cat, varnish, dan syelek kayu. Alcohols such as propanol are used as solvents of organic compounds for paints, varnishes, and wooden shellac. 3 Industri kosmetik Cosmetics industry – Digunakan sebagai pelarut dalam bahan kosmetik seperti syampu, losen dan minyak wangi Used as a solvent in cosmetic products such as shampoos, lotions and perfumes 4 Industri bahan bakar Fuel industry – Digunakan sebagai bahan api bagi kenderaan bermotor kerana pembakaran alkohol akan membebaskan banyak tenaga haba dan kurang menghasilkan jelaga. Used as fuels for motor vehicles because the burning of alcohol releases a lot of heat energy and produces less soot. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 83 2/10/2023 9:48:48 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

84 Kesan pengambilan alkohol secara berlebihan / The effects of excessive alcohol consumption TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam. Lengkapkan jadual di bawah dengan kesan pengambilan alkohol berlebihan terhadap organ manusia. TP 4 Complete the table below with the effects of excessive alcohol consumption to human organs. Organ/ Organ Kesan/ Effect 1 Sistem saraf Nervous system Melambatkan penghantaran impuls saraf menyebabkan gerak balas menjadi perlahan. Ia juga menyebabkan otak tidak berfungsi secara normal dan mengakibatkan fikiran tidak waras serta pertimbangan yang tidak tepat. Slows the transmission of nerve impulses, causing the response to become slow. It also causes the brain to not function normally, causing impair alertness and judgement. 2 Hati Liver Pengambilan alkohol berlebihan menyebabkan sel-sel hati mati dan mengeras, lalu mengakibatkan penyakit hati seperti sirosis hati. Excessive alcohol consumption will cause liver cells to die and harden, resulting in liver disease such as liver cirrhosis. 3 Ginjal Kidneys Alkohol juga boleh mengakibatkan kerosakan ginjal kerana ginjal terpaksa bekerja secara aktif untuk menapis dan menyingkirkan bahan toksik alkohol daripada darah melalui air kencing. Alcohol can also cause kidney damage as kidneys need to work actively to filter and remove toxic substances in alcohol from the blood through urine. 4 Perut Stomach Alkohol menyebabkan kerengsaan pada dinding perut yang seterusnya boleh menyebabkan pendarahan dinding perut dan ulser. Alcohol causes irritation to the stomach wall which in turn can cause bleeding of stomach wall and ulcers. 5.4 Lemak/ Fats Latihan 10 Jenis-jenis lemak/ Types of fats TP 5 Menilai pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah dan membuat keputusan untuk melaksanakan satu tugasan. Lengkapkan jadual di bawah dengan jawapan yang betul. TP 5 Complete the table below with the correct answers. 1 Apakah jenis-jenis lemak? What are the types of fats? Terdapat dua jenis lemak, iaitu (a) lemak tepu dan (b) lemak tak tepu There are two types of fats, which is (a) saturated fats and (b) unsaturated fats 2 Apakah persamaan bagi kedua-dua lemak tersebut? What are the simillarities of both fats? (a) Kedua-dua lemak ialah sebatian organik . Both fats are organic compounds . (b) Kedua-duanya mengandungi unsur karbon, hidrogen dan oksigen . Both contain the elements carbon, hydrogen and oxygen . 3 Apakah perbezaan bagi kedua-dua lemak tersebut? What are the differences between the two fats? (a) Lemak tepu Saturated fat Jenis lemak Types of fat (b) Lemak tak tepu Unsaturated fat (c) Haiwan Animals Sumber Sources (d) Tumbuhan Plants (e) Pepejal Solid Keadaan pada suhu bilik State in room temperature (f) Cecair Liquid Latihan 9 Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd - Tajul Updated.indd 84 1/11/2023 4:51:18 PM MU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SDLMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTBIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

85 (g) Tinggi High Takat lebur Melting point (h) Rendah Low (i) Mengandungi kolesterol yang tinggi dan membahayakan kesihatan Contains high cholesterol and is harmful to health Kesan terhadap kesihatan Effect on health (j) Tidak mengandungi kolesterol dan tidak berbahaya Does not contains cholesterol and is harmless (k) Lemak haiwan, daging, keju, mentega Animal fat, meat, cheese, butter Contoh Examples (l) Minyak kelapa sawit, minyak zaitun, minyak jagung Palm oil, olive oil, corn oil 5.5 Minyak Sawit/ Palm Oil Latihan 11 Buah kelapa sawit dan minyak sawit/ Oil palm fruit and palm oil TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran saintifik mengenai sebatian karbon. TP 2 Memahami sebatian karbon dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. 1 Labelkan struktur buah kelapa sawit di bawah. TP 1 Label the structure of the oil palm fruit below. (a) Mesokarp (sabut) Mesocarp (pulp) (b) Isirung Kernel (c) Endokarp (tempurung) Endocarp (shell) 2 Padankan struktur buah kelapa sawit dengan fungsinya. TP 2 Match the structure of the oil palm fruit with its function. Tempurung (Endokarp) Shell (Endocarp) Menghasilkan minyak kelapa sawit yang berkualiti tinggi/ Produces high quality palm oil Sabut (Mesokarp) Pulp (Mesocarp) Menghasilkan minyak kelapa sawit dengan kuantiti yang banyak/ Produces palm oil in large quantities Isirung Kernel Melindungi bahagian isirung/ Protects the kernel part TP 6 Mereka cipta dengan menggunakan pengetahuan dan kemahiran sains sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah dan membuat keputusan atau dalam melaksanakan satu tugasan dalam situasi baru secara kreatif dan inovatif dengan mengambil kira nilai sosial/ekonomi/budaya masyarakat. Aktiviti PAK-21 Projek Berkumpulan STEM TP 6 Tujuan:Mengumpul maklumat tentang kesan pengambilan makanan yang mengandungi lemak berlebihan terhadap kesihatan. Aim: To gather information on the effects of consuming foods that contain excess fat on health. 1 Bahagikan kelas kepada beberapa kumpulan kecil. / Divide the class into several small groups. 2 Cari maklumat dari pusat sumber atau Internet berkaitan perkara berikut: Find information from the resource centre or the Internet regarding the following: (a) Kolesterol/ Cholesterol (b) Kesan baik dan buruk kolesterol terhadap kesihatan manusia. Good and bad effects of cholesterol on human health. 3 Bincangkan maklumat yang dikumpulkan dalam kumpulan. Discuss the gathered information in groups. 4 Lantik seorang wakil untuk persembahkan hasil perbincangan kumpulan di hadapan kelas menggunakan persembahan multimedia. Appoint a representative to present the results of the group discussion in front of the class using a multimedia presentation. Aktiviti PAK-21 Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd - Tajul Updated.indd 85 30/10/2023 3:56:17 PM MU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SDLMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTBIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

86 Latihan 12 Proses pengestrakan minyak sawit/ Process of extraction of palm oil TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam. Lengkapkan urutan proses pengesktrakan minyak sawit secara industri. TP 4 Complete the sequence of the industrial extraction process of palm oil. Buah kelapa sawit Oil palm fruit (a) Pensterilan Sterilisation (b) Penanggalan Threshing (d) Pengekstrakan minyak daripada sabut Extraction of oil from the pulp (f) Penurasan Filtration (h) Penulenan Purification (e) Pengekstrakan minyak daripada isirung Extraction of oil from the kernel (g) Penurasan Filtration (c) Pencernaan Digestion Latihan 13 Sifat kimia minyak sawit/ Chemical properties of palm oil TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sebatian karbon dan dapat melaksanakan tugasan mudah. Padankan huraian dengan proses yang betul. TP 3 Match the description with the correct process. Huraian/ Description Proses/ Process Gabungan molekul kelapa sawit dengan oksigen di udara atau daripada bahan tindak balas lain. Proses ini dapat menghasilkan radikal bebas dan sebatian yang berbahaya bagi kesihatan manusia. The combination of palm oil molecules with oxygen in the air or from other reactants. This process can produce free radicals and compounds which are harmful to human health. Pengoksidaan Oxidation Molekul minyak sawit bertindak balas dengan air dengan kehadiran enzim lipase dan asid kuat. Proses ini menghasilkan gliserol dan tiga asid lemak. Palm oil molecules react with water in the presence of lipase enzyme and strong acid. This process produces glycerol and three fatty acids. Pengesteran Esterification Molekul asid lemak bertindak balas dengan alkohol untuk menghasilkan metil ester yang dikenali sebagai biodiesel minyak sawit. Fatty acid molecules react with alcohol to produce metyl ester known as palm oil biodiesel. Hidrolosis Hydrolysis Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 86 2/10/2023 9:48:49 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

87 Latihan 14 Saponifikasi/ Saponification TP 2 Memahami sebatian karbon dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. 1 Lengkapkan maklumat berkenaan proses saponifikasi. TP 2 Complete information on the saponification process Sabun dihasilkan melalui proses (a) saponifikasi . Dalam proses ini, lemak atau minyak sawit (b) dipanaskan dengan (c) larutan alkali seperti (d) larutan natrium hidroksida . Lemak atau minyak sawit akan terurai membentuk (e) garam asid lemak (sabun) dan (f) gliserol . Soap is produced through (a) saponification process. In this process, fat or palm oil is (b) heated with an (c) alkaline solution such as (d) sodium hydroxide solution . Fat or palm oil will decompose to form (e) fatty acid salt (soap) and (f) glycerol . 2 Lengkapkan persamaan perkataan bagi tindak balas saponifikasi. TP 2 Complete the word equation for saponification reaction. (a) Minyak Oil + (b) Alkali Alkali (c) Garam asid lemak (Sabun) Fatty acid salt (soap) + (d) Gliserol Glycerol Latihan 15 Tindakan pencucian sabun/ Cleansing action of soap TP 2 Memahami sebatian karbon dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut. TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam. 1 (a) Label struktur molekul sabun dalam rajah di bawah. TP 2 Label the structure of soap molecule in the diagram below. P: Kepala/ Head Q: Ekor/ Tail (b) Nyatakan sifat bagi bahagian P dan Q. State the characteristic of parts P and Q. P: Hidrofilik iaitu larut dalam air/ Hydrophilic which is dissolves in water Q: Hidrofobik iaitu larut dalam minyak atau gris/ Hydrophobic which is dissolves in oil or grease 2 Susun tindakan pencucian sabun mengikut urutan yang betul. Tulis 1, 2 , 3 dan 4. TP 4 Arrange the soap cleansing action in the correct order. Write 1, 2, 3 and 4. Permukaan pakaian The surface of cloth Permukaan pakaian The surface of cloth Permukaan pakaian The surface of cloth Permukaan pakaian The surface of cloth 4 1 3 2 Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 87 2/10/2023 9:48:50 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

88 Kertas 1 1 Rajah 1 menunjukkan dua objek. Diagram 1 shows two objects. Rajah 1/ Diagram 1 Antara yang berikut, yang manakah tergolong dalam sebatian karbon jenis yang sama seperti objek dalam rajah di atas? Which of the following is grouped under the same type of carbon compound as objects in the diagram above? A Kalsium karbonat Calcium carbonate B Karbon dioksida Carbon dioxide C Arang batu Charcoal D Air Water 2 Antara yang berikut, yang manakah merupakan hidrokarbon tepu? Which of the following is a saturated hydrocarbon? A Etana Ethane B Etena Ethene C Etanol Ethanol D Asid etanoik Ethanoic acid 3 Rajah 2 menunjukkan struktur satu sebatian hidrokarbon. Diagram 2 shows the structure of a hydrocarbon compound. H H H H H C  C C C H H H Rajah 2/ Diagram 2 Apakah nama sebatian hidrokarbon di atas? What is the name of the above hydrocarbon compound? A Propana Propane B Butana Butane C Propena Propene D Butena Butene 4 Rajah 3 menunjukkan set radas yang digunakan untuk menjalankan satu proses X. Diagram 3 shows the set of apparatus used to carry out a process, X. Larutan glukosa + yis Glucose solution + yeast Air kapur Lime water Salur penghantar Delivery tube Rajah 3/ Diagram 3 Antara yang berikut, yang manakah merupakan hasil akhir proses X? Which of the following is the final product of process X? A Etanol dan wap air Ethanol and water vapor B Etanol, oksigen dan ester Ethanol, oxygen and ester C Etanol dan karbon dioksida Ethanol and carbon dioxide D Etanol, karbon dioksida dan wap air Ethanol, carbon dioxide and water vapor 5 Carta alir dalam Rajah 4 menunjukkan beberapa proses yang perlu dilakukan oleh pengendali industri minuman beralkohol bagi mendapatkan alkohol tulen sebelum dipasarkan. The flow chart in Diagram 4 showssome of the processes that need to be conducted by alcoholic beverage industry operators to obtain pure alcohol before marketing. Glukosa Glucose Proses P Process P Etanol Ethanol Proses Q Process Q Etanol tulen Pure ethanol Rajah 4/ Diagram 4 Apakah proses P dan proses Q? What are process P and process Q? Praktis Berformat SPM Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 88 2/10/2023 9:48:51 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

89 Proses P Process P Proses Q Process Q A Penapaian Fermentation Penyulingan Distillation B Penapaian Fermentation Penurasan Filtration C Pengesteran Esterification Penyulingan Distillation D Pengesteran Esterification Kondensasi Condensation 6 Maklumat berikut menunjukkan ciri-ciri bahan M. The following information shows the characteristics of substance M. • Berbentuk pepejal pada suhu bilik Solid in room temperature • Diperoleh daripada haiwan Obtained from animals Apakah bahan M? What is substance M? A Lemak tak tepu Unsaturated fat B Lemak tepu Saturated fat C Karbohidrat Carbohydrate D Detergen Detergent 7 Rajah 5 menunjukkan perubahan dalam lumen arteri Diagram 5 shows the changes in the lumen of an artery. Rajah 5/ Diagram 5 Makanan yang manakah jika diambil secara berlebihan boleh menyebabkan enapan bahan X pada dinding arteri? Which food if taken in excess can cause the deposition of substance X on the arterial wall? A Susu segar Fresh milk B Minyak ikan Fish oil C Minyak zaitun Olive oil D Mentega kacang Peanut butter 8 Rajah 6 menunjukkan keratan rentas buah kelapa sawit. Diagram 6 shows the cross-section of oil palm fruit. A B C D A B D Rajah 6/ Diagram 6 Antara A, B, C dan D, yang manakah menghasilkan minyak yang berkualiti tinggi? Among A, B, C and D, which produces the highest quality of oil? 9 Berikut ialah langkah-langkah dalam pengekstrakan minyak sawit. Below is the list of steps in palm oil extraction. J Pulpa diperah dan dimampatkan menggunakan mesin hidraulik The pulps are squeezed and compressed using a hydraulic machine K Buah kelapa sawit disteril pada suhu dan tekanan tinggi Oil palm fruits are sterilised at a high temperature and pressure L Minyak sawit melalui karbon aktif bagi menyahwarna Palm oil is passed through activated carbon to decolourise M Buah kelapa sawit ditanggalkan daripada tandannya The oil palm fruits are removed from their bunches N Serat pulpa dipisahkan daripada minyak sawit Pulp fibres are separated from the palm oil Urutan langkah yang manakah betul dalam proses pengekstrakan tersebut? Which is the correct sequence of steps in the extraction process? A M, K, N, J, L C K, N, J, L, N B M, J, N, K, L D K, M, J, N, L 10 Persamaan perkataan berikut menunjukkan proses saponifikasi. The following word equation shows the saponification process. Minyak kelapa sawit/ Palm oil Sabun Soap + X Gliserol Glycerol Apakah X? What is X? A Asid/ Acid B Alkali/ Alkali C Glukosa/ Glucose D Natrium klorida/ Sodium chloride Lumen arteri Artery lumen Enapan bahan X Deposition of substance X + Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 89 2/10/2023 9:48:52 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

90 Kertas 2 Bahagian A 1 Rajah 1 menunjukkan eksperimen untuk mengkaji kesan suhu ke atas proses penapaian glukosa dan yis. Diagram 1 shows an experiment to study the effect of temperature on the process of fermentation of glucose and yeast. Air Water Kelalang kon Conical flask Kukus air Water bath Larutan glukosa + yis Glucose solution + yeast Gas yang dikumpul selepas 10 minit Gas collected after 10 minutes Buret Burette Rajah 1/ Diagram 1 Set A: Eksperimen dilakukan dengan menggunakan kukus air pada suhu 37 °C. Set A: The experiment is carried out using a water bath at a temperature of 37 °C. Set B: Eksperimen diulangi menggunakan kukus air pada suhu 17 °C. Set B: The experiment is repeated using a water bath at a temperature of 17 °C. Jadual 1 menunjukkan keputusan bagi eksperimen tersebut. Table 1 shows the result of the experiment. Set Set Suhu kukus air (o C) Temperature of water bath (o C) Isi padu gas yang dikumpulkan (cm3 ) Volume of gas collected (cm3 ) A 37 30 B 17 10 Jadual 1/ Table 1 (a) Nyatakan satu hipotesis yang boleh dibuat daripada eksperimen ini. KBAT Menilai State one hypothesis that can be made from this experiment. Semakin bertambah suhu, semakin bertambah isi padu gas karbon dioksida yang terkumpul. The higher the temperature, the more the volume of carbon dioxide gas collected. [1 markah/ mark] (b) Nyatakan pemboleh ubah dalam eksperimen ini. State the variables in the experiment. (i) Pemboleh ubah dimanipulasikan/The manipulated variable: Suhu kukus air/ Temperature of water bath [1 markah/ mark] (ii) Pemboleh ubah bergerak balas/ The responding variable: Isi padu gas karbon dioksida/ Volume of carbon dioxide gas [1 markah/ mark] (c) Nyatakan definisi secara operasi bagi penapaian. State the operational definition for fermentation. [Apa] Penapaian ialah proses yang menghasilkan gas karbon dioksida. [What] Fermentation is the process that produces carbon dioxide gas. [1 markah/ mark] Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 90 2/10/2023 9:48:52 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

91 (d) Tandakan ( 3 ) bahan yang boleh menggantikan larutan glukosa untuk penghasilan alkohol. Tick ( 3 ) the substance that can replace glucose solution for alcohol production. 3 [1 markah/ mark] Bahagian B 2 Rajah 2 menunjukkan keratan rentas buah kelapa sawit. Diagram 2 shows the cross-section of an oil palm fruit. (a) Antara bahagian berlabel dalam rajah di atas, yang manakah isirung? Which of the labelled parts in the diagram above is the kernel? Q [1 markah/ mark] (b) Bahagian manakah pada buah kelapa sawit yang menghasilkan paling banyak minyak? Which part of the oil palm fruit produces the most oil? P/ Sabut/ Mesokarp // Pulp /Mesocarp [1 markah/ mark] (c) Namakan proses untuk menghasilkan minyak kelapa sawit daripada buahnya. Name the process to produce palm oil from the oil palm fruit. Pengekstrakan/ Extraction [1 markah/ mark] (d) Bulatkan bahan yang diperbuat daripada minyak kelapa sawit pada rajah di bawah. Circle the items made from palm oil in the diagram below. [1 markah/ mark] (e) Pengambilan minyak sawit menjadi satu kebiasaan dalam kalangan rakyat Malaysia. Pada pendapat anda, wajarkah ia menjadi sebahagian daripada diet setiap individu? Beri alasan anda. KBAT Menganalisis The consumption of palm oil has become a habit among Malaysians. In your opinion, should it be part of the diet for every individual? Give your reasons. [Mengapa] Wajar, kerana minyak kelapa sawit membekalkan pelbagai khasiat untuk kesihatan manusia seperti vitamin A dan vitamin E.//Atau//Tidak wajar, kerana minyak kelapa sawit mempunyai lemak tepu. Jika pengambilan yang berterusan dalam jangka masa panjang boleh mendatangkan penyakit seperti aterosklerosis, tekanan darah tinggi dan strok. [Why] Yes agree, because palm oil provides various nutrients for human health such as vitamin A and vitamin E./ No disagree, because palm oil contains saturated fat. If taken continously in a long term can lead to diseases such as atherosclerosis, high blood pressure and stroke. [2 markah/ marks] R P Q S Rajah 2 / Diagram 2 Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 91 2/10/2023 9:48:54 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

92 3 Carta bar dalam Rajah 3 menunjukkan peratus lemak tepu dalam empat jenis lemak atau minyak. The bar chart in Diagram 3 shows the percentage of saturated fat in four types of fat or oil. (a) (i) Antara jenis lemak di atas, yang manakah ialah lemak haiwan? Which of the above types of fats is an animal fat? P [1 markah/ mark] (ii) Beri alasan bagi jawapan anda dalam 3 (a)(i)./ Give a reason for your answer in 3 (a)(i). Lemak P ialah lemak haiwan kerana mempunyai kandungan lemak tepu yang tinggi. Fat P is an animal fat because it has high content of saturated fat. [1 markah/ mark] (b) Beri dua ciri lemak S. Give two characteristics of fat S. Berasal daripada tumbuhan/ Keadaan cecair pada suhu bilik/ Mempunyai takat lebur yang rendah/ Tidak mengandungi kolesterol / Kurang bilangan atom hidrogen/ Derived from plants / Liquid state at room temperature/ Has a low melting point / Does not contain cholesterol / Less number of hydrogen atoms [2 markah/ marks] (c) Lemak R biasa digunakan di rumah untuk tujuan memasak makanan. Selepas digunakan, ia akan menjadi sisa organik dan jika tidak diuruskan dengan baik, ia akan menyebabkan pencemaran alam sekitar. Anda diberikan bahan-bahan seperti larutan kalium hidroksida, serbuk natrium klorida, air suling dan radas yang sesuai. Anda diminta untuk merekacipta produk baharu daripada sisa lemak R. Tunjukkan proses penghasilan produk anda. KBAT Mencipta Fat R is commonly used at home for the purpose of cooking food. After used, it will become organic waste and if not managed properly, it will cause environmental pollution. You are given substances such as potassium hydroxide solution, sodium chloride powder, distilled water and appropriate apparatus. You are asked to create a new product from fat R residue. Show the process of making your product. Jawapan boleh dalam bentuk lukisan berlabel atau huraian bertulis. Answers can be in the form of labelled diagrams or written descriptions. [3 markah/ marks] xxxxxxxxxxxxx Larutan kalium hidroksida Potassium hydroxide solution Lemak R Fat R Campuran bahan dipanaskan The mixture of substances is heated Air suling dimasukkan Distilled water is added Langkah 1 Step 1 Langkah 2 Step 2 Langkah 3 Step 3 Langkah 4 Step 4 Serbuk natrium klorida ditambah Sodium chloride powder is added Sabun dihasilkan Soap is produced 1. Lemak R dicampurkan dengan larutan kalium hidroksida./Fat R is mixed with potassium hydroxide solution. 2. Campuran dipanaskan./ The mixture is heated. 3. Serbuk garam dan air suling ditambah untuk mengurangkan keterlarutan sabun. Salt and distilled water are added to reduce the solubility of soap. 4. Sabun akan terapung atas permukaan larutan./ The soap will float on the surface of the solution. 5. Sabun dituras menggunakan kertas turas./ The soap is drained using filter paper. Rajah 3 / Diagram 3 80 Peratus lemak tepu (%) Saturated fat percentage (%) Jenis lemak atau minyak Type of fat and oil 70 60 50 40 30 20 10 0 P Q R S Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 92 2/10/2023 9:48:55 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

93 4 (a) Rajah 4.1 menunjukkan proses pembuatan suatu produk. Diagram 4.1 shows the process of making a product. (i) Namakan produk tersebut. Name the product. Sabun/Soap [1 markah/ mark] (ii) Tulis satu persamaan perkataan bagi menunjukkan proses dalam Rajah 4.1. Write a word equation to show the process in Diagram 4.1. Minyak kelapa sawit + natrium hidroksida → garam asid lemak (sabun) + gliserol Palm oil + sodium hydroxide → fatty acid salt (soap) + glycerol [1 markah/ mark] (b) Rajah 4.2 menunjukkan satu molekul sabun yang terdiri daripada dua bahagian, iaitu P dan Q. Diagram 6.2 shows a soap molecule that is made up of two parts, P and Q. (i) Namakan bahagian P dan Q./ Name parts P and Q. P : Bahagian ekor/Hidrofobik// Tail part/Hydrophobic Q : Bahagian kepala/Hidrofilik// Head part/Hydrophilic [2 markah/ marks] (ii) Beri ciri setiap bahagian molekul sabun./ Give the characteristic of each part of the soap molecule. P : Melarut dan melekat pada kotoran berminyak di pemukaan kain Dissolves and attaches to the greasy dirt on the surface of the cloth Q : Melarut dalam air/ Dissolves in water [2 markah/ marks] Bahagian C 5 Kaji maklumat berikut. Study the following information. Puan Rosilah dan anaknya, Adib ingin membuat roti. Puan Rosilah mencampurkan yis ke dalam adunan tepung, manakala Adib terlupa untuk memasukkan yis di dalam adunannya. Selepas 30 minit, didapati doh Adib tidak mengembang seperti mana doh ibunya. Doh Puan Rosilah mengembang kerana telah berlaku proses penapaian. Puan Rosilah and her son, Adib wanted to make bread. Puan Rosilah mixed yeast into the flour mixture, while Adib had forgotten to put yeast in his flour mixture. After 30 minutes, it was found that Adib's dough did not rise like his mother's dough. Puan Rosilah's dough rised because the fermentation process has taken place. Berdasarkan pernyataan di atas, rancang satu eksperimen dalam makmal untuk mengkaji kesan kehadiran yis ke atas proses penapaian. Perancangan anda haruslah mengandungi aspek-aspek berikut./Based on the statement above, design an experiment in the laboratory to study the effect of presence of yeast on the fermentation process. Your planning should include the following aspects. (a) Pernyataan masalah/ Problem statement [1 markah/ mark] (b) Hipotesis/ Hypothesis [1 markah/ mark] (c) (i) Faktor yang perlu diubah/ Factor that needs to be changed [1 markah/ mark] (ii) Faktor yang perlu dikawal/ Factor that needs to be controlled [1 markah/ mark] (d) Lakaran susunan radas yang betul/ Sketching of the labelled apparatus arrangement [3 markah/ marks] (e) Jangkaan pemerhatian/ Expected observation [1 markah/ mark] (f) Dua langkah berjaga-jaga/ Two precautionary steps [2 markah/ marks] P Q Rajah 4.2/ Diagram 4.2 Rajah 4.1 / Diagram 4.1 xxxxxxxxxxxxx Penunu bunsen Bunsen burner Rod kaca Glass rod Minyak kelapa sawit + larutan natrium hidroksida pekat Palm oil + concentrated sodium hydroxide solution Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 93 2/10/2023 9:48:55 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

94 Larutan glukosa + air suling Glucose solution + distilled water Air kapur Lime water Salur penghantar Delivery tube Larutan glukosa + yis Glucose solution +yeast Penyumbat getah Rubber stopper Penyumbat getah Air kapur Rubber stopper Lime water Salur penghantar Delivery tube Set Campuran Mixture Kekeruhan air kapur Cloudiness of lime water A Larutan glukosa + yis Glucose solution + yeast Keruh Cloudy B Larutan glukosa + air suling Glucose solution + distilled water Jernih Clear Jawapan/Answers: 5 (a) Adakah kehadiran yis menyebabkan proses penapaian berlaku? Does the presence of yeast cause the fermentation process to occur? (b) Yis menghasilkan gas karbon dioksida semasa proses penapaian. Yeast produces carbon dioxide gas during the fermentation process. (c) (i) Kehadiran yis/ Presence of yeast (ii) Isi padu larutan glukosa/ Volume of glucose solution (d) Set A Set B (e) (f) – Pastikan hujung salur penghantar terendam di dalam air kapur. Make sure the end of the delivery tube is submerged in the lime water. – Letak sedikit gris pada penyumbat getah untuk memastikan gas yang terhasil tidak terlepas keluar. Seal the rubber stopper with gris to ensure the released gas does not escape. 6 (a) (i) Apakah itu sebatian karbon organik dan sebatian karbon bukan organik? What are organic carbon compounds and inorganic carbon compounds? [2 markah/ marks] (ii) Alkohol merupakan salah satu sebatian karbon organik yang mengandungi unsur karbon, hidrogen dan oksigen. Nyatakan dua kegunaan alkohol dalam bidang perubatan. Alcohol is one of the organic carbon compounds containing the elements carbon, hydrogen and oxygen. State two uses of alcohol in medicine. [2 markah/ marks] (b) Lembaga Minyak Sawit Malaysia (LMSM atau MPOB) merupakan badan yang bertanggungjawab merancang, menyelidik dan membangunkan industri minyak sawit dan kelapa sawit di Malaysia. Minyak kelapa sawit mempunyai pelbagai nutrisi. Terangkan dua kandungan minyak kelapa sawit berserta kebaikan kepada kesihatan manusia. The Malaysian Palm Oil Board (LMSM or MPOB) is the body responsible for planning, researching and developing the palm oil and oil palm industry in Malaysia. Palm oil has a variety of nutrients. Explain two contents of palm oil along with its benefits to human health. [4 markah/ marks] (c) Berikut ialah senarai sebatian organik yang banyak digunakan dalam kehidupan seharian kita. Below is a list of organic compounds that are widely used in our daily lives. Petroleum Petroleum Gas asli Natural gas Arang batu Coal Pada pendapat anda, adakah anda setuju penggunaan bahan-bahan di atas dalam kehidupan seharian kita? Wajarkan jawapan anda. KBAT Menilai In your opinion, do you agree with the use of the above substances in our daily lives?Justify your answer. [4 markah/ marks] Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 94 2/10/2023 9:48:56 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

95 Jawapan/Answers: 6 (a) (i) Sebatian karbon organik ialah sebatian yang mengandungi unsur karbon yang berasal daripada benda hidup./ Organic carbon compounds are compounds that contain the element carbon that originate from living things. Sebatian karbon bukan organik ialah sebatian yang mengandungi unsur karbon yang berasal daripada benda bukan hidup./ Inorganic carbon compounds are compounds that contain the element carbon that originate from non-living things. (ii) – Digunakan sebagai antiseptik untuk membunuh mikroorganisma./ Used as an antiseptic to kill microorganisms. – Sebagai pelarut bagi pelbagai jenis ubat./ As a solvent for various types of medicine. (b) Lemak – Mempunyai nisbah asid lemak tepu (asid palmitik dan asid stearik) dan asid lemak tak tepu (asid oleik dan asid linoleik) yang seimbang dan baik untuk kesihatan./ Fat - Contains a balanced content of saturated fatty acids (palmitic acid and stearic acid) and unsaturated fatty acids (oleic acid and linoleic acid) and is good for health. Bahan antioksidan seperti karotena – Menangani radikal bebas, melambatkan dan menghentikan proses pengoksidaan, antikanser Antioxidant such as carotene – Fights free radicals, slows down and stops the oxidation process, anti-cancer Vitamin A - bagus untuk kesihatan mata dan sistem keimunan badan Vitamin A - good for eye health and body's immune system Vitamin E - penting untuk mengekalkan kesihatan sistem keimunan, jantung dan kulit Vitamin E - important for maintaining the health of the immune system, heart and skin (c) Setuju/ Agree – Sumber tenaga yang murah./ Cheap source of energy. – Sumber tenaga yang mudah diperoleh./ Source of energy that is easily obtained. – Boleh menghasilkan jumlah tenaga yang sangat besar./ Can produce a very large amount of energy. – Mudah disimpan dan diangkut dari satu tempat ke tempat lain. Easy to keep and to transport from one place to another. Tidak setuju/ Disagree: – Sumber tenaga yang tidak boleh baharu dan akan habis suatu hari nanti. Source of energy that is non-renewable and will eventually be depleted. – Pembakaran bahan api fosil menghasilkan karbon dioksida yang menyumbang kepada pemanasan global./ Burning of fossil fuels produces carbon dioxide which contributes to global warming. – Pembakaran arang batu menghasilkan gas sulfur dioksida yang menyumbang kepada hujan asid. Burning of coal produces sulphur dioxide gas, which contributes to acid rain. – Perlombongan bahan api fosil berbahaya dan merosakkan habitat dan landskap semula jadi. Mining of fossil fuels can be dangerous and may destroy natural habitats and landscapes. – Boleh menyebabkan pencemaran udara seperti jerebu dan pencemaran air seperti tumpahan minyak. May cause air pollution such as haze and water pollution such as oil spills. Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B5 3rd.indd 95 2/10/2023 9:48:56 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

96 6.1 Sel Elektrolitik Electrolytic Cells 1 Sel elektrolitik ialah sejenis sel elektrokimia. Ia digunakan untuk menguraikan sebatian kimia dalam proses disebut elektrolisis. An electrolytic cell is a type of electrochemical cell. It is used to break down chemical compounds, in a process called electrolysis. 2 Elektrolisis ialah proses yang menggunakan tenaga elektrik untuk menguraikan sebatian kimia (bentuk akues) kepada unsur-unsurnya. Electrolysis is a process that uses electrical energy to break down chemical compound (aqueous state) into its elements. 3 Rajah di bawah menunjukkan susunan sel elektrolisis. The diagram below shows the arrangement of electrolysis cell. Elektrolisis leburan plumbum(II) bromida Electrolysis of molten lead(II) bromide 1 Rajah di atas menunjukkan alat radas yang digunakan untuk mengkaji proses elektrolisis plumbum(II) bromida. The diagram above shows the apparatus used to study the process of electrolysis of lead(II) bromide. 2 Dalam elektrolisis, plumbum(II) bromida dilebur untuk menghasilkan ion-ion Pb2+ dan Br– . In electrolysis, lead(II) bromide is melted to produce Pb2+ and Br– ions. 3 Di katod/ At the cathode: Ion plumbum(II), Pb2+ dinyahcas dengan menerima dua elektron daripada elektrod dan membentuk logam plumbum. The lead(II) ion, Pb2+ is discharged by accepting two electrons from the electrode and forms the lead metal. 4 Di anod/ At the anode: (a) Ion bromida, Br– melepaskan satu elektron dan membentuk atom bromin. Bromide ion, Br– releases one electron and forms a bromine atom. (b) Dua atom bromin bergabung membentuk molekul bromin, Br2 (gas bromin) Two bromine atoms combine to form a bromine molecule, Br2 (bromine gas). + – - + - - - - - + + + + + A Anod: Elektrod yang disambungkan pada terminal positif bateri. Anode: The electrode that is connected to the positive terminal of the cell. Anion: Ion negatif yang tertarik ke anod. Anion: The negatively charged ions that are attracted to the anode. Elektrod: Konduktor elektrik yang direndam dalam elektrolit Electrode: An electric conductor which is immersed in the electrolyte Katod: Elektrod yang disambungkan pada terminal negatif bateri. Cathode: The electrode that is connected to the negative terminal of the cell. Elektrolit: Sebatian yang mengkonduksi elektrik dalam keadaan larutan atau leburan. Electrolyte: A compound that conducts electricity in aqueous or molten state. Kation: Ion positif yang tertarik ke katod. Cation: The positively charged ions that are attracted to the cathode + - Plumbum(II) bromida lebur Molten lead(II) bromide Bab 6 Elektrokimia Electrochemistry Tema 2: Penerokaan Unsur dalam Alam Revisi Pantas Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B6 3rd.indd 96 2/10/2023 9:49:26 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

97 2 Kepekatan elektrolit/ Concentration of electrolyte (a) Sesuatu ion akan dipilih untuk dinyahcas apabila kepekatan ion tersebut adalah tinggi. An ion will be selected to be discharged when the ion concentration is high. (b) Kepekatan ion halida [Cl– , Br– , I– ], adalah sentiasa lebih tinggi daripada ion hidroksida. The concentration of halide ions [Cl– , Br– , I– ], is always higher than that of hydroxide ions. (c) Oleh itu, ion halida akan dinyahcaskan di anod. Therefore, the halide ions will be discharged at the anode. 3 Jenis elektrod/ Types of electrode (a) Terdapat dua jenis elektrod, iaitu elektrod lengai dan elektrod aktif. There are two types of electrodes, namely inert electrode and active electrod. (b) Elektrod lengai hanya menyediakan suatu permukaan bagi pemindahan elektron. Ia tidak mengambil bahagian dalam sebarang tindak balas kimia semasa elektrolisis. Contohnya, karbon dan platinum. An inert electrode only provides a surface for electron transfer. It does not participate in any chemical reaction during electrolysis. For example, carbon and platinum. (c) Elektrod aktif ialah elektrod yang akan mengalami perubahan kimia semasa elektrolisis. Contohnya, kuprum, argentum dan merkuri. An active electrode is an electrode that will undergo chemical changes during electrolysis. For example, copper, argentum and mercury. Aplikasi elektrolisis dalam industri Application of electrolysis in industry 1 Pengekstrakan logam/ Extraction of metals (a) Elektrolisis boleh digunakan untuk mengekstrak logam daripada bijihnya. Electrolysis can be used to extract metals from their ores. (b) Digunakan untuk mengekstrak logam yang lebih reaktif daripada karbon seperti kalium, natrium, kalsium, magnesium dan aluminium. Used to extract metals that are more reactive than carbon such as potassium, sodium, calcium, magnesium and aluminium. + - e e e e e e e e e e e Pb2+ Pb2+ Plumbum(II) bromida lebur Molten lead(II) bromide e BrBrBre Faktor yang mempengaruhi hasil elektrolisis/ Factors affecting product of electrolysis 1 Kedudukan ion dalam siri elektrokimia/ Position of ions in electrochemical series (a) Siri elektrokimia merupakan senarai ion yang disusun dalam tertib menaik mengikut keupayaan untuk dinyahcas di elektrod semasa elektrolisis. The electrochemical series is a list of ions arranged in ascending order according to their tendency to be discharged at the electrode during electrolysis. (b) Ion pada kedudukan lebih rendah dalam siri elektrokimia adalah lebih mudah dinyahcaskan. Ion at lower position in the electrochemical series are easier to be discharged. (c) Kedudukan ion dalam Siri Elektrokimia / Position of ions in the Electrochemical Series Kation/ Cation Kebolehan untuk dinyahcas meningkat Ease of discharge increases Anion/ Anion Ion kalium/ Potassium ion, K+ Ion flourida/ Flouride ion, F– Ion natrium/ Sodium ion, Na+ Ion sulfat/ Sulphate ion, SO4 2– Ion kalsium/ Calcium ion, Ca2+ Ion nitrat/ Nitrate ion, NO3 – Ion magnesium/ Magnesium ion, Mg2+ Ion klorida/ Chloride ion, Cl– Ion aluminium/ Aluminium ion, Al3+ Ion bromida/ Bromide ion, BrIon zink/ Zinc ion, Zn2+ Ion iodida/ Iodide ion, I– Ion ferum(II)/ Iron(II) ion, Fe2+ Ion hidroksida/ Hydroxide ion, OH– Ion stanum/ Tin ion, Sn2+ Ion plumbum/ Lead (II) ion, Pb2+ Ion hidrogen/ Hydrogen ion, H+ Ion kuprum(II), Copper(II) ion, Cu2+ Ion argentum/ Silver ion, Ag+ Untuk tujuan pembelajaran Imbas atau layari https:// www.youtube.com/ watch?v=4x2ZCSr23Z8 untuk menonton video tentang elektrolisis plumbum(II) bromida Video Video Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B6 3rd.indd 97 2/10/2023 9:49:26 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA

98 6.2 Sel Kimia Chemical Cells Penghasilan tenaga elektrik oleh sel kimia ringkas Production of electrical energy by a simple chemical cell V Larutan elektrolit Electrolyte solution Voltmeter Konduktur dua logam berlainan Two different conductors of metals e e 1 Sel kimia ringkas terdiri daripada dua logam berlainan jenis yang dicelup ke dalam satu elektrolit dan disambungkan melalui litar luar dengan menggunakan wayar penyambung. A simple chemical cell consists of two different types of metals that are dipped into an electrolyte and connected to an external circuit using connecting wires. 2 Terdiri daripada dua konduktor yang berlainan logam: Consists of two different conductors of metals: (a) Logam yang lebih reaktif bertindak sebagai terminal negatif yang membebaskan elektron. The more reactive metal acts as the negative terminal that releases electrons. (b) Logam yang kurang reaktif bertindak sebagai terminal positif yang menerima elektron. The less reactive metal acts as the positive terminal that receives electrons. 3 Disambung pada satu hujung wayar dan hujung yang lagi satu dicelup ke dalam larutan elektrolit. It is connected to one end of the wire and the other end of the wire is dipped into the electrolyte solution. 4 Perubahan kimia berlaku untuk menghasilkan tenaga elektrik. Chemical changes occur to produce electrical energy. Tenaga kimia → tenaga elektrik Chemical energy → electrical energy 5 Pasangan logam yang terletak lebih jauh antara satu sama lain dalam siri elektrokimia menghasilkan voltan yang lebih tinggi daripada pasangan logam yang rapat antara satu sama lain. Metal pairs located far apart from each other in the electrochemical series produce higher voltages than metal pairs that are close to each other. 6 Elektron mengalir dari terminal negatif ke terminal positif. Arus elektrik dihasilkan daripada pengaliran elektron mengalir dari terminal positif ke terminal negatif. The electrons flow from the negative terminal to the positive terminal. The electric current generated from the flow of electrons flows from the positive terminal to the negative terminal. Untuk tujuan pembelajaran Imbas atau layari https://www.bbc. co.uk/bitesize/guides/z2396yc/revision/1 untuk mengetahui tentang sel kimia Laman Web 2 Penyaduran logam Electroplating of metal (a) Elektrolisis boleh digunakan untuk menyadur objek dengan lapisan logam. Electrolysis can be used to coat objects with a layer of metal. (b) Katod: Objek yang akan disadur Cathode: Objects to be electroplated Anod: Logam penyadur Anode: Electroplating metal (c) Elektrolit: Larutan akues garam yang mengandungi ion logam bagi anod. Electrolytes: Aqueous salt solution containing metal ions for anode. 3 Penulenan logam/ Purification of metals (a) Elektrolisis boleh digunakan untuk menulenkan logam yang tidak tulen. Electrolysis can be used to purify impure metals. (b) Katod: Logam tulen Cathode: Pure metal Anod: Logam tidak tulen Anode: impure metal (c) Elektrolit: Larutan akues garam yang mengandungi ion logam yang hendak ditulenkan. Electrolytes: Aqueous salt solution containing metal ions to be purified. 4 Pengolahan air sisa dengan menggunakan elektropenggumpalan Waste water treatment by electrocoagulation (a) Air sisa dapat dirawat dengan teknik elektropenggumpalan. Dalam teknik ini, dua proses digunakan: Waste water can be treated with electrocoagulation technique. In this technique, two processes are used: (i) elektrolisis electrolysis (ii) penggumpalan coagulation (b) Dalam proses elektrolisis, elektrod logam seperti aluminium digunakan sebagai anod. Elektrod aluminium mengion untuk menghasilkan ion Al3+. Elektrod karbon digunakan sebagai katod. Di katod, ion H+ dinyahcas dan gas hidrogen terhasil. Air sisa bertindak sebagai elektrolit untuk mengalirkan arus elektrik. In electrolysis process, a metal electrode like aluminium is used as the anode. Aluminium electrode ionises to produce Al3+ ions. Carbon electrode is used as the cathode. At the cathode, H+ ions are discharged and hydrogen gas is produced. Waste water acts as an electrolyte to conduct electric current. (c) Dalam proses penggumpalan, ion Al3+, ion H+, ion OH– dan bahan cemar dalam air sisa akan bergabung dan bergumpal lalu menghasilkan flok. Sebahagian flok akan terperangkap dalam gelembung gas hidrogen yang terbebas pada katod lalu dibawa naik ke permukaan air. Sebahagian lagi akan terenap pada dasar. In coagulation process, Al3+ ions, H+ ions, OH- ions and pollutants in waste water will combine and clump to form flocs. Some of the flocs will be trapped in hydrogen gas bubbles released at the cathode and then are carried up to the surface of the water. The remaining flocs will settle at the base. Laman Web Strategi A+ SPM Sains Tg 5 2023 B6 3rd.indd 98 2/10/2023 9:49:27 AM U BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTI SMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKTIILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BAKIT ILMU BAKTI SDN. BHD. PENERBIT ILMU BA