ชุด 3 การแตกตัวกรดและเบส1

4
นางสาวพรเพญ็ อนนั ตจารตุ ระกูล

ตําแหนง ครู วิทยฐานะ ครูชาํ นาญการพิเศษ
โรงเรยี นสตรีศรสี รุ ิโยทยั

สาํ นกั งานเขตพ้ืนทก่ี ารศึกษามัธยมศึกษากรงุ เทพมหานคร เขต 2

คํานํา

การจัดทําชุดกิจกรรรมการเรียนรู รายวิชาเคมี 4 รหัสวิชา ว32222 เร่ือง กรด-เบส น้ี
จัดทําขึ้นตามสาระและมาตรฐานการเรียนรู กลุมสาระการเรียนรูวิทยาศาสตร (ฉบับปรับปรุง พ.ศ.
2560) ตามหลกั สูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพื้นฐาน พทุ ธศักราช 2551 มีวัตถปุ ระสงคเพื่อพัฒนาการ
เรยี นการสอนและยกระดับผลสมั ฤทธิ์ทางการเรียนสาํ หรบั นักเรียนชน้ั มัธยมศึกษาปท ี่ 5 ชวยใหผูเรียน
สามารถเกิดการเรียนรูเปนไปตามขั้นตอนอยางมีประสิทธิภาพเนนการเช่ือมโยงความรูกับ
กระบวนการ มีทักษะสําคัญในการคนควา และสรางองคความรู โดยใชสืบเสาะหาความรูและ
แกปญหาท่ีหลากหลาย ใหผูเ รียนมสี วนรวมในการเรียนรูทุกข้ันตอน ชุดกิจกรรมการเรียนรู รายวิชา
เคมี 4 รหสั วชิ า ว32222 เร่ืองกรด-เบส ทจ่ี ัดทําขน้ึ ทง้ั หมด มีจํานวน 9 ชดุ ดงั นี้

ชดุ ท่ี 1 สารละลายอเิ ล็กโทรไลตแ ละนอนอเิ ลก็ โทรไลต
ชุดที่ 2 ทฤษฎีกรด-เบส
ชุดที่ 3 การแตกตวั ของกรดและเบส
ชุดท่ี 4 การแตกตวั เปน ไอออนของนํ้า
ชดุ ท่ี 5 pH ของสารละลาย
ชดุ ท่ี 6 อินดเิ คเตอรส าํ หรบั กรด-เบส
ชดุ ท่ี 7 ปฏกิ ริ ยิ าของกรดและเบส
ชดุ ท่ี 8 สารละลายบัฟเฟอร
ชดุ ท่ี 9 การไทเทรตกรด-เบส
โดยในชุดกิจกรรมการเรียนรูเลมนี้ เปนชุดกิจกรรมการเรียนรูท่ี 3 เรื่อง การแตกตัวของ
กรดและเบส ประกอบดวย
1. คาํ ชี้แจง
2. แผนผังแสดงขน้ั ตอนการเรยี นโดยใชชุดกิจกรรมการเรียนรู
3. คาํ แนะนาํ การใชช ดุ กิจกรรมการเรยี นรูสําหรับครู
4. คําแนะนําการใชชดุ กิจกรรมการเรยี นรสู าํ หรบั นักเรยี น
5. มาตรฐานการเรียนรู สาระการเรียนรู ผลการเรียนรู และจุดประสงคก ารเรยี นรู
6. แบบทดสอบกอนเรียน
7. ใบกจิ กรรมการเรียนรูตามกระบวนการสบื เสาะหาความรู 7 ขั้น ดังน้ี

7.1 ใบกิจกรรมที่ 1 กจิ กรรมคน หาความรูเ ดมิ
- กิจกรรมสแกน QR CODE เรื่อง สารละลายอิเล็กโทรไลตและนอนอิเล็กโทรไลต
และทฤษฎีกรด-เบส และใบกิจกรรม

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรทู ี่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส ก

คํานํา (ตอ)

7.2 ใบกิจกรรมที่ 2 กิจกรรมสรางความสนใจ
- กจิ กรรมดวู ดิ ีโอ เรอื่ ง Dissociation Strong and Weak Acidsc และใบกจิ กรรม

7.3 ใบกจิ กรรมที่ 3 กจิ กรรมสํารวจและคนหา
- คําชแ้ี จงข้ันตอนการทํากิจกรรม , เอกสารประกอบการเรียนรชู ุดกิจกรรมการเรยี นรู
ที่ 3 เร่ือง การแตกตวั ของกรดและเบส , การทดลอง เรื่อง การแตกตวั ของกรดแก
และกรดออ นและแบบรายงานผลการทดลอง

7.4 ใบกจิ กรรมที่ 4 กจิ กรรมการอธบิ ายและลงขอ สรุป
- คําชแ้ี จงข้นั ตอนการทาํ กิจกรรม , สรุปผลการทดลองและใบกจิ กรรม

7.5 ใบกจิ กรรมที่ 5 กิจกรรมการขยายความรู
- เอกสารประกอบการเรียนรู เรื่อง การเปรียบเทียบความแรงของกรดและเบสจาก
โครงสรางโมเลกุลของกรดและใบกิจกรรม

7.6 ใบกิจกรรมที่ 6 กจิ กรรมประเมนิ ผล
- ใบกจิ กรรม

7.7 ใบกจิ กรรมท่ี 7 กิจกรรมนําความรไู ปใชใ หเกิดประโยชน
- ใบกจิ กรรม

8. แบบทดสอบหลังเรียน
9. เฉลยแบบทดสอบกอนเรียน-แบบทดสอบหลังเรียน
10.เฉลยใบกจิ กรรมท่ี 1 ถึง 7
ผูจัดทําหวังเปนอยางย่ิงวาชุดกิจกรรมการเรียนรู เร่ือง กรด-เบส ท่ีจัดทําข้ึนน้ี จะเปน
ประโยชนตอการพัฒนาผูเรียนและสงเสริมใหครูจัดกิจกรรมการเรียนรูไดอยางมีประสิทธิภาพและ
เปนตวั อยา งแกผ ทู สี่ นใจไดต อ ไป

พรเพ็ญ อนนั ตจารุตระกลู

ชุดกิจกรรมการเรยี นรูท่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส ข

สารบญั

หนา

คํานาํ ……………………………………………………………….…………………………………….……………….. ก
สารบัญ…………………………………………………………….…….……………...……….…………….………… ค
คาํ ชแ้ี จง……………………………………………………......……….……………………………………………….. 1
แผนผงั แสดงขนั้ ตอนการเรียนโดยใชช ุดกิจกรรมการเรียนร…ู ……………………..………………….. 3
คาํ แนะนําการใชช ดุ กิจกรรมการเรยี นรสู ําหรบั คร…ู …….………………………………………………… 4
คาํ แนะนําการใชชุดกิจกรรมการเรยี นรสู ําหรบั นกั เรียน………………….……………………………… 5
มาตรฐานการเรียนรู สาระการเรยี นรู ผลการเรยี นรู และจุดประสงคก ารเรียนรู. .……….…..… 7
แบบทดสอบกอนเรียน ……………………………………………………………………………………………... 10
กระดาษคาํ ตอบแบบทดสอบกอนเรยี น……………..…………………………………..……………………. 13
ใบกิจกรรมที่ 1 กจิ กรรมคน หาความรเู ดมิ ……………………………………….……………………..……. 14

กิจกรรมสแกน QR CODE เร่ือง สารละลายอิเล็กโทรไลตและ 14
นอนอิเลก็ โทรไลตและทฤษฎกี รด-เบส.......................................................... 15
ใบกิจกรรม.................................................................................................... 17
ใบกิจกรรมที่ 2 กจิ กรรมสรางความสนใจ…………………………………………………….……….……… 17
กจิ กรรมดวู ดิ ีโอ เรื่อง Dissociation Strong and Weak Acids.................. 18
ใบกจิ กรรม.................................................................................................... 19
ใบกิจกรรมท่ี 3 กจิ กรรมสาํ รวจและคน หา………………............................................................ 19
คาํ ชแ้ี จงขั้นตอนการทาํ กิจกรรม...................................................................
เอกสารประกอบการเรียนรชู ุดกจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 3 เร่ือง การแตกตัวของ 20
กรดและเบส.................................................................................................. 34
การทดลอง เร่อื ง การแตกตวั ของกรดแกแ ละกรดออ น................................. 35
แบบรายงานผลการทดลอง.......................................................................... 36
ใบกจิ กรรมที่ 4 กจิ กรรมการอธิบายและลงขอสรุป…………………………….…………………….…… 36
คาํ ชี้แจงข้ันตอนการทาํ กจิ กรรม.................................................................... 37
สรปุ ผลการทดลอง........................................................................................ 38
ใบกจิ กรรม.................................................................................................... 42
ใบกิจกรรมท่ี 5 กิจกรรมการขยายความรู………………….…………..…………………………………….

ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส ค

สารบญั (ตอ )

หนา

เอกสารประกอบการเรียนรู เร่ือง การเปรียบเทียบความแรงของกรดและ 43
เบสจากโครงสรางโมเลกลุ ของกรดและเบส.................................................. 47
ใบกิจกรรม.................................................................................................... 48
ใบกจิ กรรมท่ี 6 กจิ กรรมประเมินผล....…………………………..……………………………………………. 48
ใบกิจกรรม.................................................................................................... 56
ใบกจิ กรรมท่ี 7 กิจกรรมนําความรูไปใชใ หเกิดประโยชน…………………….…………………………. 58
ใบกิจกรรม.................................................................................................... 59
แบบทดสอบหลังเรียน………………………………………………………….…………………..……….……... 62
กระดาษคาํ ตอบแบบทดสอบหลังเรยี น……………..………..……………………………………………..... 63
บรรณานกุ รม………………………………………………………….……………………………………….….…...
ภาคผนวก 66
เฉลยแบบทดสอบกอ นเรยี น – แบบทดสอบหลงั เรยี น…………………………………….… 67
เฉลยใบกิจกรรมท่ี 1 กิจกรรมคนหาความรเู ดมิ ………………………………….…..……….. 67
เฉลยใบกิจกรรม............................................................................................ 69
เฉลยใบกิจกรรมท่ี 2 กจิ กรรมสรางความสนใจ…………………………………….………….. 69
เฉลยใบกิจกรรม............................................................................................ 70
เฉลยใบกิจกรรมท่ี 3 กิจกรรมสํารวจและคน หา……………........................................ 70
เฉลยแบบรายงานผลการทดลอง................................................................... 71
เฉลยใบกิจกรรมท่ี 4 กจิ กรรมการอธบิ ายและลงขอ สรุป……………….……………..…… 71
เฉลยสรุปผลการทดลอง................................................................................ 72
เฉลยใบกิจกรรม............................................................................................ 76
เฉลยใบกิจกรรมที่ 5 กจิ กรรมการขยายความรู… ………..…………………………...……… 76
เฉลยใบกจิ กรรม............................................................................................ 77
เฉลยใบกิจกรรมที่ 6 กิจกรรมประเมินผล....……………..………………….…………………. 77
เฉลยใบกจิ กรรม............................................................................................ 85
เฉลยใบกิจกรรมท่ี 7 กิจกรรมนาํ ความรไู ปใชใ หเ กิดประโยชน… ………………………... 85
เฉลยใบกจิ กรรม............................................................................................
ง
ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส

คําช้แี จง

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู รายวิชาเคมี 4 รหัสวิชา ว32222 สําหรับ
นักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปที่ 5 หนวยการเรียนรูท่ี 10 เรื่อง กรด-เบส ประกอบดวย
ชุดกิจกรรมการเรียนรู จาํ นวน 9 ชดุ ดงั น้ี

ชดุ ที่ 1 สารละลายอิเล็กโทรไลตแ ละนอนอเิ ล็กโทรไลต
ชดุ ที่ 2 ทฤษฎีกรด-เบส
ชดุ ที่ 3 การแตกตวั ของกรดและเบส
ชุดที่ 4 การแตกตัวเปนไอออนของน้าํ
ชดุ ที่ 5 pH ของสารละลาย
ชดุ ที่ 6 อินดเิ คเตอรสาํ หรับกรด-เบส
ชุดท่ี 7 ปฏิกริ ยิ าของกรดและเบส
ชดุ ที่ 8 สารละลายบัฟเฟอร
ชุดท่ี 9 การไทเทรตกรด-เบส
2. ชุดกิจกรรมการเรียนรูชุดน้เี ปนชุดที่ 3 เรอื่ ง การแตกตวั ของกรดและเบส ใช
ประกอบแผนการจัดการเรียนรูรายวิชาเคมี 4 รหัสวิชา ว32222 ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 5
จาํ นวน 1 แผน เวลา 4 ชั่วโมง
3. สว นประกอบของชุดกิจกรรมการเรยี นรู ชุดน้ี ประกอบดวย
3.1 คาํ ชีแ้ จง
3.2 แผนผังแสดงขน้ั ตอนการเรียนโดยใชช ุดกิจกรรมการเรียนรู
3.3 คําแนะนําการใชช ดุ กิจกรรมการเรยี นรูสาํ หรบั ครู
3.4 คําแนะนาํ การใชช ุดกิจกรรมการเรยี นรสู ําหรับนกั เรยี น
3.5 มาตรฐานการเรยี นรู สาระการเรยี นรู ผลการเรียนรู และจดุ ประสงค
การเรียนรู
3.6 แบบทดสอบกอนเรียน
3.7 ใบกจิ กรรมการเรยี นรูตามกระบวนการสืบเสาะหาความรู 7 ข้นั ดังนี้
3.7.1 ใบกจิ กรรมที่ 1 กิจกรรมคน หาความรเู ดมิ

3.7.1.1 กิจกรรมสแกน QR CODE ทบทวนความรู เร่ือง
สารละลายอิเล็กโทรไลตและนอนอิเล็กโทรไลตและทฤษฎี
กรด-เบส

ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 1

คาํ ชี้แจง (ตอ)

3.7.1.2 ใบกจิ กรรม
3.7.2 ใบกจิ กรรมที่ 2 กิจกรรมสรางความสนใจ

3.7.2.1 กิจกรรมดวู ดิ โี อ เรื่อง DissociationStrong and Weak Acids

จากเวบ็ ไซต https://www.youtube.com/watch?v=rKqYE5sZi1s

3.7.2.2 ใบกจิ กรรม
3.7.3 ใบกจิ กรรมท่ี 3 กจิ กรรมสํารวจและคนหา

3.7.3.1 คาํ ช้ีแจงขั้นตอนการทํากจิ กรรม
3.7.3.2 เอกสารประกอบการเรยี นรชู ุดกิจกรรมการเรยี นรทู ี่ 3 เร่ือง
การแตกตัวของกรดและเบส

3.7.3.3 การทดลอง เร่อื ง การแตกตัวของกรดแกแ ละกรดออน
3.7.3.4 แบบรายงานผลการทดลอง

3.7.4 ใบกจิ กรรมท่ี 4 กจิ กรรมการอธบิ ายและลงขอ สรุป

3.7.4.1 คาํ ชี้แจงข้ันตอนการทํากิจกรรม
3.7.4.2 สรุปผลการทดลอง
3.7.4.3 คาํ ถามทายการทดลอง
3.7.5 ใบกิจกรรมที่ 5 กิจกรรมขยายความรู
3.7.5.1 เอกสารประกอบการเรยี นรู เร่อื ง การเปรยี บเทยี บความ

แรงของกรดและเบสจากโครงสรา งโมเลกลุ ของกรดและเบส

3.7.5.2 ใบกิจกรรม
3.7.6 ใบกจิ กรรมท่ี 6 กจิ กรรมประเมนิ ผล

3.7.6.1 ใบกจิ กรรม
3.7.7 ใบกิจกรรมท่ี 7 กจิ กรรมนาํ ความรูไ ปใชใ หเกดิ ประโยชน

3.7.7.1 ใบกิจกรรม
3.8 แบบทดสอบหลงั เรยี น
3.9 เฉลยแบบทดสอบกอ นเรียน-แบบทดสอบหลังเรียน
3.10 เฉลยใบกิจกรรมท่ี 1 ถึง 7
4. ผใู ชช ดุ กจิ กรรมน้คี วรศกึ ษาคาํ แนะนําในการใชช ดุ กิจกรรมการเรยี นรกู อนใช

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรทู ่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 2

แผนผังแสดงข้นั ตอนการเรยี นโดยใชช ดุ กิจกรรมการเรียนรู
ชุดที่ 3 เรื่อง การแตกตวั ของกรดและเบส

เริม่ ตน
ศึกษาคําชี้แจง
ศกึ ษาจุดประสงคการเรยี นรู
ทดสอบกอนเรียน
ศึกษาชุดกจิ กรรมการเรียนรู
ปฏิบัติกจิ กรรม
ทดสอบหลังเรยี น

ผานเกณฑ ผลคะแนน ไมผา นเกณฑ

ศกึ ษาชดุ กิจกรรมตอ ไป
ชดุ กิจกรรมการเรยี นรูที่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 3

คําแนะนาํ การใชชดุ กิจกรรมการเรยี นรสู าํ หรับครู

การจัดกิจกรรมการเรียนรูโดยใชชุดกิจกรรมการเรียนรู รายวิชาเคมี 4 รหัสวิชา ว32222
สําหรับนกั เรียนชั้นมัธยมศกึ ษาปท่ี 5 หนว ยการเรียนรูที่ 10 เรื่อง กรด-เบส ชดุ ท่ี 3 เร่ือง การแตกตัว
ของกรดและเบส มีจดุ มุงหมายเพอ่ื ชวยใหก ารดาํ เนินกิจกรรมการเรยี นรบู รรลวุ ัตถุประสงคก ารเรียนรู
และมปี ระสิทธิภาพ ผูสอนควรเตรยี มความพรอม และปฏบิ ัตติ ามคาํ แนะนาํ ดงั ตอไปน้ี

1. ศึกษารายละเอียดเกี่ยวกับแผนการจัดการเรียนรู เนื้อหาท่ีสอน เอกสารชุดกิจกรรม
การเรียนรู และคําชแ้ี จงตา ง ๆ ใหเ ขาใจกอ นดําเนินกิจกรรมการเรียนรู

2. เตรียมสอ่ื อุปกรณในการจัดกิจกรรมการเรียนรูใหพรอมและครบจํานวนนักเรียนในช้ันเรียน
แตล ะกลุม

3. เมื่อมีกิจกรรมกลุมใหแบง นักเรียนเปนกลุม ๆ กลุมละ 4-5 คน จาํ นวนกลมุ ข้ึนอยูกับนกั เรยี น
ในชั้นเรียน โดยคละนักเรียนเกง ปานกลาง คอนขางออน และออน ใหมีการเลือกประธาน
และเลขานกุ าร และแบง หนาทีค่ วามรับผดิ ชอบแกส มาชิกในกลุม

4. กอนจัดกิจกรรมการเรียนรู ครูควรช้ีแจงใหนักเรียนเขาใจบทบาทหนา ท่ีของตนเอง แนะนํา
ข้ันตอนการใชชุดกิจกรรมการเรียนรู แนวปฏิบัติ ในระหวางการดําเนินกิจกรรมการเรียนรู
แลวจงึ ใหท ําแบบทดสอบกอนเรียน

5. ขณะท่ีนักเรียนทํากิจกรรม ครูควรใหความชว ยเหลอื แนะนํา กระตุนใหนักเรียนทํากิจกรรม
อยางกระตือรือรนและตอบขอสงสัยตาง ๆ ระหวางเรียนพรอมท้ังสังเกตและประเมิน
พฤติกรรมการทํางานของนักเรียน

6. เมื่อนักเรียนปฏบิ ัติกิจกรรมครบถวน ใหนักเรียนทําแบบทดสอบหลงั เรียนแลวนําผลทดสอบ
กอนเรยี นและหลังเรียนแจง ใหนกั เรยี นทราบความกา วหนา ทางการเรยี น

7. การวัดและประเมินผล ประเมนิ จากแบบทดสอบกอนเรียนและหลังเรียน สังเกตพฤติกรรม
การปฏบิ ตั ิงานกลมุ ประเมนิ ผลการปฏิบัติงาน ตรวจใบกิจกรรม

8. เม่ือสิ้นสุดการปฏิบัติกิจกรรมการเรียนรู ครูใหนักเรียนรวมตรวจสอบ เก็บชุดกิจกรรม
การเรยี นรู วสั ดุ ส่ิงของ และอปุ กรณใหเ รยี บรอ ย เพ่อื สะดวกในการใชคร้งั ตอไป

ชุดกจิ กรรมการเรียนรูที่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 4

คําแนะนําการใชช ดุ กิจกรรมการเรยี นรูสําหรับนกั เรยี น

การจัดกิจกรรมการเรียนรูโดยใชชุดกิจกรรมการเรียนรู รายวิชาเคมี 4 รหัสวิชา ว32222
สาํ หรับนกั เรียนชนั้ มัธยมศกึ ษาปท ี่ 5 หนว ยการเรียนรูท่ี 10 เรือ่ ง กรด-เบส ชุดท่ี 3 เร่ือง การแตกตัว
ของกรดและเบส ใหนกั เรียนปฏิบตั ติ ามข้ันตอนดว ยความซอื่ สัตยและตั้งใจ ดังน้ี

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู ชดุ ท่ี 3 เรอื่ ง การแตกตวั ของกรดและเบส ใชเ วลา 4 ชัว่ โมง
2. แบงกลมุ ๆ ละ 4-5 คน โดยคละความสามารถนักเรียนในกลุมเปน เกง ปานกลาง คอนขาง

ออน และออน แลว้ เลือกประธาน และเลขานุการในแต่ละกลุม่ พรอ้ มทงั้ ใหท้ ุกคนได้
รบั ผิดชอบหนา้ ท่ีตา่ ง ๆ ขณะทาํ กิจกรรม
3. อานคําช้ีแจง คําแนะนําการใชชุดกิจกรรมการเรียนรู ขั้นตอนการเรียนโดยใชชุดกิจกรรม
การเรียนรู ใหเ ขาใจกอ นลงมอื ศึกษาชดุ กิจกรรมการเรียนรู
4. ศกึ ษามาตรฐานการเรยี นรู สาระการเรยี นรู ผลการเรยี นรู และจุดประสงคก ารเรยี นรู
5. ทําแบบทดสอบกอนเรียน ชุดกิจกรรมการเรียนรูท่ี 3 เรื่อง การแตกตัวของกรดและเบส
จํานวน 10 ขอ เพ่อื ตรวจสอบความรูพนื้ ฐาน บันทกึ คะแนนท่ไี ดลงในแบบบันทกึ คะแนน
6. ปฏิบัติกิจกรรมตามขั้นตอนในชุดกิจกรรมการเรียนรู ซ่ึงในชุดกิจกรรมการเรียนรู แบงเปน
ใบกิจกรรมท่ี 1 ถงึ 7 ดงั นี้
6.1 ใบกิจกรรมที่ 1 กจิ กรรมคน หาความรเู ดิม ประกอบไปดว ยกิจกรรมการสแกน QR CODE

เร่อื ง สารละลายอเิ ลก็ โทรไลตและนอนอเิ ล็กโทรไลตแ ละทฤษฎีกรด-เบส เพ่ือทบทวนความรู

และใบกจิ กรรม จาํ นวน 10 ขอ

6.2 ใบกิจกรรมท่ี 2 กิจกรรมสรางความสนใจ ประกอบไปดวยกิจกรรมดูวิดีโอจากเว็บไซต

https://www.youtube.com/watch?v=rKqYE5sZi1s เรื่อง Dissociation Strong and

Weak Acids และใบกจิ กรรม

6.3 ใบกิจกรรมที่ 3 กิจกรรมสํารวจและคนหา ประกอบไปดวยคําช้ีแจงข้ันตอนการทํา
กจิ กรรม , เอกสารประกอบการเรียนรูชุดกิจกรรมการเรียนรูที่ 3 เรื่อง การแตกตัวของกรด
และเบส , การทดลอง เร่ือง การแตกตัวของกรดแกและกรดออนและแบบรายงานผลการ
ทดลอง
6.4 ใบกิจกรรมท่ี 4 กิจกรรมการอธิบายและลงขอ สรุป ประกอบไปดวยคําช้ีแจงข้ันตอนการ
ทํากจิ กรรม , สรปุ ผลการทดลองและใบกิจกรรมคําถามท่ีตอ งนาํ ความรทู ่ไี ดจากการทดลอง

ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู ี่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 5

คําแนะนาํ การใชชดุ กิจกรรมการเรียนรสู าํ หรับนักเรยี น (ตอ )

เรื่อง การแตกตัวของกรดแกและกรดออนและการศึกษาเอกสารประกอบการเรียนรู
ชดุ กิจกรรมการเรียนรูท่ี 3 เรอื่ ง การแตกตวั ของกรดและเบส มาตอบคาํ ถาม จาํ นวน 5 ขอ
6.5 ใบกิจกรรมท่ี 5 กิจกรรมการขยายความรู ประกอบไปดวยเอกสารประกอบการเรียนรู
เร่ือง การเปรยี บเทยี บความแรงของกรดและเบสจากโครงสรางโมเลกุลของกรดและเบสและ
ใบกิจกรรม จํานวน 1 ขอ
6.6 ใบกจิ กรรมท่ี 6 กิจกรรมประเมินผล เปนใบกจิ กรรมคาํ ถาม เรอ่ื ง การแตกตวั ของกรดและ
เบส จํานวน 11 ขอ
6.7 ใบกจิ กรรมที่ 7 กิจกรรมนําความรูไปใชใหเกิดประโยชน เปนการนําความรู เรื่องการแตก
ตัวของกรดและเบสมาอธบิ ายภาพเหตกุ ารณในขาวทีก่ ําหนดให
7. เม่ือปฏิบตั ิกิจกรรมตา ง ๆ ตามใบกิจกรรมท่ี 1 ถึง 7 เสร็จเรียบรอยแลวใหตรวจสอบคําตอบ
ไดจากเฉลยใบกจิ กรรม
8. ทําแบบทดสอบหลังเรียนชุดกิจกรรมการเรียนรูที่ 3 เรื่อง การแตกตัวของกรดและเบส
จํานวน 10 ขอ
9. ตรวจคําตอบจากเฉลยแบบทดสอบหลังเรียน พรอมบันทึกคะแนนที่ไดลงเพ่ือตรวจสอบ
ความกาวหนาทางการเรียน ซ่ึงนักเรียนตองทําแบบทดสอบหลังเรียนไดรอยละ 70 ข้ึนไป
จึงจะผานเกณฑ ถานักเรียนไมผานเกณฑตามท่ีกําหนดใหทบทวนเนื้อหา แลวใหทํา
แบบทดสอบหลังเรียนอีกครัง้ หากผานเกณฑใหศึกษาชุดกจิ กรรมการเรียนรชู ุดที่ 4 ตอไป

ขอควรปฏิบัติ

1. หากมขี อ สงสยั ขอคําอธบิ ายเพอื่ ถามครผู ูสอน เพื่อรว มกันสรุปขอสงสยั นน้ั ๆ
2. เพอื่ ใหเกิดประโยชนสูงสุด นกั เรียนตอ งมีความซอ่ื สตั ยตอ ตนเองไมเปดดเู ฉลยจนกวา นักเรียน

จะทํากจิ กรรมเสรจ็ เพื่อตรวจสอบความกาวหนาทางการเรียน

ชุดกิจกรรมการเรยี นรทู ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 6

มาตรฐานการเรยี นรู สาระการเรียนรู ผลการเรยี นรู และจดุ ประสงคก ารเรียนรู

มาตรฐานการเรยี นรู

มาตรฐาน ว5.2 เขาใจการเขียนและการดุลสมการเคมี ปรมิ าณสัมพนั ธในปฏิกิริยาเคมี อตั รา
การเกิดปฏิกิริยาเคมี สมดุลในปฏิกิริยาเคมี สมบัติและปฏิกิริยาของกรด–เบส ปฏิกิริยารีดอกซและ
เซลลเ คมไี ฟฟา รวมทั้งการนาํ ความรไู ปใชป ระโยชน

สาระการเรยี นรู

1. การแตกตวั ของกรดแกและกรดออ น
กรดแก (strong acid) คือ กรดท่ีแตกตัวใหโปรตอน (H+) แกน้ําไดดี จนถือวาแตกตัวได
100% ไมเ กดิ ภาวะสมดุล ปฏกิ ิริยาไปขา งหนาแทนดว ยสญั ลักษณ

 กรดแก ไดแก HBr HI HCl HClO4 HNO3 และ H2SO4
กรดออน (weak acid) คือ กรดที่แตกตัวใหโปรตอน (H+) แกน้ําไดบางสวน เกิดภาวะสมดุล

ปฏิกิริยาไปขางหนา และยอ นกลับ แทนดวยสญั ลกั ษณ
 กรดออ น ไดแ ก HF HCN CH3COOH H2S H2CO3 เปนตน

ถา HA เปน กรดออน กรดออ น HA เมอื่ ละลายนาํ้ จะเกิดการแตกตวั ดงั สมการ

HA(aq) + H2O(l) H3O+(aq) + A-(aq)

ความแตกตางของความสามารถในการแตกตัวของกรดออน พิจารณาไดจากคาคงท่ีสมดุล

ใชส ญั ลักษณ Ka [H3O+][A-]
[HA]
Ka =

คา Ka ใชบ อกความแรงของกรดชนิดตาง ๆ กรดที่มีคา Ka สูงกวาจะมคี วามแรงมากกวากรดท่มี คี า Ka
ตา่ํ กวา

ความแรงของกรดออ น นอกจากจะบอกไดโดยใชคา Ka แลว ยงั อาจพิจารณาไดจากรอ ยละ
การแตกตวั โดยกรดทม่ี ีความแรงมากกวาจะมีรอ ยละการแตกตวั สงู กวา กรดท่มี คี วามแรงนอ ย ซ่งึ หา
ไดดังน้ี

ชุดกิจกรรมการเรียนรูท่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 7

รอ ยละการแตกตวั ของกรด = ความเขมขนของกรดท่แี ตกตวั X 100%
ความเขม ขนเร่ิมตนของกรด

2. การแตกตวั ของเบสแกแ ละเบสออน

เบสแก (strong base) คือ เบสแกที่แตกตัวใหไฮดรอกไซด (OH-) แกนํ้าไดอยางสมบูรณ
ไมเ กิดภาวะสมดลุ ปฏกิ ริ ยิ าไปขางหนา แทนดวยสญั ลักษณ

 เบสแก ไดแก ไฮดรอกไซด (OH-) ของโลหะไอออนหมู IA และ IIA เชน LiOH
NaOH KOH Ca(OH)2 และ Ba(OH)2 เปน ตน

เบสออน (weak base) คือ เบสท่ีแตกตัวใหไฮดรอกไซด (OH-) ในนา้ํ ไดน อย เกิดภาวะสมดุล
ปฏิกริ ิยาไปขางหนา และยอ นกลับ แทนดวยสญั ลักษณ

 เบสออน ไดแก NH3 CH3NH2 C6H5NH2 เปน ตน

ถา B เปน เบสออ น เบสออน B เมอ่ื ละลายน้ํา จะเกิดการแตกตวั ดังสมการ
B(aq) + H2O(l) BH+(aq) + OH-(aq)

คาคงท่ี สมดุลก ารแตก ตัวของ เบส (base dissociation equilibrium constant ) ใช

สญั ลกั ษณ Kb

Kb = [BH+][OH-]
[B]

คา Kb ใชบอกความแรงของเบสชนิดตาง ๆ เบสทมี่ ีคา Kb สูงกวาจะมคี วามแรงมากกวาเบสที่มคี า Kb

ต่ํากวา

ความแรงของเบสออน นอกจากจะบอกไดโดยใชคา Kb แลว ยังพิจารณาไดจากรอยละ
การแตกตัว โดยเบสที่มีความแรงมากกวาจะมรี อยละการแตกตวั สูงกวาเบสที่มีความแรงนอย ซ่งึ หา

ไดด งั น้ี

รอ ยละการแตกตัวของเบส = ความเขม ขนของเบสทแี่ ตกตวั X 100%
ความเขม ขนเรม่ิ ตน ของเบส

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรูที่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 8

ผลการเรียนรู

1. อธิบายความสามารถในการแตกตัวของกรดแก เบสแก กรดออน เบสออ น รวมท้ัง
คาํ นวณหาคารอยละของการแตกตัวและคาคงทกี่ ารแตกตวั ของกรดออนหรือเบสออ น

2. เปรยี บเทยี บปรมิ าณการแตกตวั ของกรดหรือเบส และคาํ นวณหาความเขมขน ของ
H3O+ และ OH- โดยใชคา คงที่การแตกตวั ของกรดและเบส

จุดประสงคก ารเรยี นรู

ดานความรู (K)

1. อธิบายการแตกตวั ของกรดแก เบสแก กรดออ น และเบสออ น พรอมท้งั เขียนสมการ
การแตกตวั เปน ไอออนได

2. คาํ นวณหาความเขม ขนของไอออนในสารละลายกรดแกและเบสแกไ ด
3. คาํ นวณหาความเขม ขนของไอออนในสารละลาย เมอื่ ทราบคา คงทกี่ ารแตกตัวของกรด

หรือเบสได
4. คาํ นวณคา คงทกี่ ารแตกตัวและรอยละการแตกตัวของกรดออนและเบสออ นได
5. เปรียบเทยี บความสามารถในการแตกตวั เปนไอออนของกรดและเบส โดยพิจารณาจาก

คาคงที่การแตกตวั ของกรดและเบสได
6. นําความรเู กย่ี วกับการแตกตัวของกรดและเบสไปใชประโยชนใ นชวี ิตประจําวัน

ดานทักษะกระบวนการ (P)

1. ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร
2. กระบวนการทํางานกลมุ

ดานคณุ ลกั ษณะท่พี ึงประสงค (A)

1. มีวนิ ัย
2. ใฝเ รียนรู
3. มงุ ม่ันในการทาํ งาน

ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 9

แบบทดสอบกอนเรยี น
ชุดกิจกรรมการเรยี นรทู ่ี 3 การแตกตวั ของกรดและเบส

คําชี้แจง 1. แบบทดสอบมีทง้ั หมด 10 ขอ คะแนนเต็ม 10 คะแนน เวลา 15 นาที
2. ใหน กั เรยี นเลือกคําตอบท่ีถูกตอ งที่สุดเพียงขอ เดยี ว และทาํ เคร่อื งหมายกากบาท (X)
ใหตรงกับขอ ที่นกั เรยี นเลือกลงในกระดาษคาํ ตอบ (ขอละ 1 คะแนน)

1. จากสมการตอ ไปนี้

A. HF(g) + H2O(l) H3O+(aq) + F-(aq)

B. HCl(g) + H2O(l) H3O+(aq) + Cl-(aq)

C. HClO4(g) + H2O(l) H3O+(aq) + ClO4- (aq)
D. HCN(g) + H2O(l) H3O+(aq) + CN-(aq)

ขอใดเขยี นสมการแสดงการแตกตัวเปนไอออนในนา้ํ ของกรดแกแ ละกรดออ นถกู ตอ ง

ก. A และ B ข. A และ C ค. B และ D ง. C และ D

2. สารละลาย HCl เขมขน 2 x 10-2 mol/dm3 มคี วามเขม ขนของ H3O+ กี่ mol/dm3

ก. 5 x 10-2 ข. 2 x 10-2 ค. 2 x 10-12 ง. 5 x 10-12

3. สารละลาย NaOH เขม ขน 1 x 10-4 mol/dm3 มีความเขม ขน ของ OH- ก่ี mol/dm3

ก. 1 x 10-1 ข. 1 x 10-2 ค. 1 x 10-4 ง. 1 x 10-10

4. สาร HA เปนกรดแก สารละลายปรมิ าตร 10 dm3 มกี รด HA ละลายอยู 0.4 mol มีความเขมขน

ของ H3O+ ก่ี mol/dm3

ก. 4 x 10-2 ข. 8 x 10-2 ค. 2.5 x 10-1 ง. 5 x 10-1

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรูท่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 10

5. สารละลายปรมิ าตร 500 cm3 มี KOH ละลายอยู 2 mol ความเขมขนของ OH- ก่ี mol/dm3
ก. 1 ข. 2 ค. 4 ง. 8

6. สารละลายกรดฟอรม กิ (HCOOH) เขม ขน 12.5 mol/dm3 จะมีความเขม ขนของ H3O+ กี่

mol/dm3 (กาํ หนดคา Ka ของ HCOOH เทากับ 2 x 10-4)

ก. 4 x 10-1 ข. 1 x 10-1 ค. 2.5x 10-2 ง. 5 x 10-2

7. จากสมการตอ ไปนี้ H3O+(aq) + H2PO-4(aq)………..…….Ka1 = 7.6 x 10-3
H3PO4(aq) + H2O(l) H3O+(aq) + HPO24-(aq)……………. Ka2 = 6.2 x 10-8
H3O+(aq) + PO34-(aq) …….………. Ka3 = 2.1 x 10-13
H2PO-4(aq) + H2O(l)
HPO42-(aq) + H2O(l)

ขอใดเปรยี บเทียบความเขม ขนของไอออนในสารละลายจากมากไปนอยไดถกู ตอง

ก. H3O+ > H2PO-4 > HPO42- > PO43-
ข. H3O+ > H2PO4- > HPO24- > PO34-
ค. H2PO-4 > HPO24-> H3O+ > PO43-
ง. PO34- > HPO24- > H2PO-4 > H3O+

8. สารละลายแอมโมเนีย (NH3) เขมขน 0.2 mol/dm3 คา Kb ของ NH3 เทากับ 2 x 10-5 จงหา

รอ ยละการแตกตวั เปนไอออนของแอมโมเนยี

ก. 1 ข. 2 ค. 0.001 ง. 0.002

ชุดกิจกรรมการเรียนรทู ี่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 11

9. จงคํานวณหาคาคงทีก่ ารแตกตวั เปน ไอออนของกรด HX ในนํา้ ดังสมการ

HX(aq) + H2O(l) H3O+(aq) + X-(aq)

ถา สารละละลาย HX เขมขนของกรด 10 mol/dm3 และท่ีภาวะสมดุลพบวา มีความเขมขน ของ

H3O+ และ X- อยางละ 0.05 mol/dm3

ก. 2.5 x 10-2 ข. 5 x 10-2 ค. 2.5 x 10-4 ง. 5 x 10-4

10. จงเปรียบเทยี บรอ ยละการแตกตวั ของสารละลายกรด HB ทีม่ คี วามเขมขน 1 mol/dm3 กับ
0.25 mol/dm3 ตามลาํ ดบั กําหนดใหค า คงที่การแตกตวั (Ka) ของ HB เทากับ 4 x 10-6
ก. สารละลายกรด HB ความเขมขน 1 mol/dm3 มากกวา HB ความเขมขน
0.25 mol/dm3
ข. สารละลายกรด HB ความเขมขน 1 mol/dm3 นอยกวา HB ความเขมขน
0.25 mol/dm3
ค. สารละลายกรด HB ความเขม ขน 1 mol/dm3 เทา กบั HB ความเขมขน
0.25 mol/dm3
ง. ขอมูลไมเพยี งพอ

ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 12

กระดาษคาํ ตอบ
แบบทดสอบกอนเรียน

ชุดกจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 3 การแตกตัวของกรดและเบส

คําชีแ้ จง : ใหน กั เรียนเลอื กคาํ ตอบทถี่ ูกตองทีส่ ดุ เพยี งคาํ ตอบเดียว โดยทําเครื่องหมาย
กากบาท (×) ลงในกระดาษคําตอบใหตรงกบั ขอทนี่ ักเรยี นเลอื ก

***************************************************************************
ช่อื ........................................................................ ช้ันมธั ยมศึกษาปท .่ี ................... เลขท.ี่ ...........

ขอ ก ข ค ง คะแนนเต็ม 10
1 คะแนนท่ไี ด
คดิ เปนรอ ยละ
2
3
4
5

6
7
8

9
10

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรูท ่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 13

ใบกิจกรรมที่ 1
กิจกรรมคนหาความรูเดิม
ชุดกจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 3
เรื่อง การแตกตัวของกรดและเบส

จดุ ประสงค เพอ่ื ทดสอบความรเู ดิมเกีย่ วกบั สารละลายอเิ ล็กโทรไลตแ ละนอนอิเลก็ โทรไลต
และทฤษฎีกรด-เบส

***************************************************************************
นกั เรียนสามารถทบทวนความรู เรื่อง สารละลาย
อิเลก็ โทรไลตและนอนอเิ ล็กโทรไลตแ ละทฤษฎี
กรด-เบส ไดจ ากการสแกน QR CODE ตอ ไปนี้

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 14

คาํ ช้แี จง

ใหน ักเรยี นทําเครอื่ งหมาย หนา ขอความทีถ่ กู ตอง และทาํ เครือ่ งหมาย  หนาขอความ
ทไี่ มถูกตอ งพรอมท้งั แกไขขอ ความนัน้ ใหถ กู ตอ ง

.........1. ไอออนทแ่ี สดงสมบัตเิ ปน กรด คือ H+ หรือ H3O+
……………………………………………………………………………………………….………..

.........2. ไอออนทแ่ี สดงสมบัตเิ ปนเบส คอื H3O+
……………………………………………………………………………………………….………..

.........3. สมการตอ ไปน้ี
HF(aq) H+(aq) + F-(aq) และ KOH(aq) K+(aq) + OH-(aq)
จากนยิ ามของทฤษฎีกรด-เบสอารเรเนียส HF คอื กรด และ KOH คอื เบส
……………………………………………………………………………………………….………..

[Category].........4. ทฤษฎกี รด-เบสเบรินสเตดใหนิยามวา กรดคือสารที่รบั โปรตอน เบสคือสารท่ี
ใหโปรตอน
……………………………………………………………………………………………….………..

.........5. คกู รด ของ HS- คอื S2- และ คูเบสของ HCO3- คอื H2CO3
……………………………………………………………………………………………….………..

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 15

.........6. สมการตอ ไปน้ี

Al3+(aq) + 6H2O(l) [Al(H2O)6]3+(aq)

จากนิยามของทฤษฎกี รด-เบสลิวอิส คอื H2O กรด และ Al3+ คอื เบส

……………………………………………………………………………………………….………..

.........7. คูกรดเบส

NH3(aq) + H2O(l) NH4+(aq) + OH-(aq)

คูก รดเบส
……………………………………………………………………………………………….………..
……………………………………………………………………………………………….………..

.........8. สารตอ ไปน้ี CH3COOH NH3 HCl HF H2S HBr KOH HI Ca(OH)2
C2H5OH จดั เปน สารอิเล็กโทรไลตแ กทั้งหมด
……………………………………………………………………………………………….………..
……………………………………………………………………………………………….………..

. ........9. สารแอมโฟเทอรกิ คือสารที่ทําหนาทีเ่ ปนไดทั้งกรดและเบส เพราะเปน สารที่
สามารถให H+ และรบั OH- ได
……………………………………………………………………………………………….………..
……………………………………………………………………………………………….………..

........10. นาํ โซเดียมไฮดรอกไซด (NaOH) จาํ นวน 4 กรมั ไปละลายในน้าํ จนได
สารละลายปรมิ าตร 500 ลกู บาศกเซนติเมตร จะไดส ารละลายท่เี ขมขน
8 โมลตอลูกบาศกเดซิมตร (มวลอะตอม H = 1, O =16, Na =23)
……………………………………………………………………………………………….………..
……………………………………………………………………………………………….………..
…………………………………………………………………………………………………………

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรทู ่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 16

ใบกจิ กรรมท่ี 2
กจิ กรรมสรางความสนใจ
ชุดกิจกรรมการเรยี นรทู ่ี 3
เรื่อง การแตกตวั ของกรดและเบส

คําชแ้ี จง
1. นกั เรยี นดูวิดโี อ เรือ่ ง Dissociation Strong and Weak Acids จากเว็บไซต
https://www.youtube.com/watch?v=rKqYE5sZi1s

ภาพที่ 1 ตัวอยางเนือ้ หาในวดิ ีโอ เรอ่ื ง Dissociation Strong and Weak Acids
ทีม่ า : Wendell Thomas (2555)

ชุดกิจกรรมการเรียนรูท่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 17

2. หลังจากดวู ดิ ีโอ เรือ่ ง Dissociation Strong and Weak Acids ใหน กั เรยี นรวมกนั อภปิ รายและ
ตอบคาํ ถามตอ ไปน้ี

คาํ ถาม กรดแก กรดออน มีการแตกตวั เหมือนหรือแตกตา งกัน
อยา งไร ?

……………………………………….....…………………………………….. คําตอบ
.……………..……………………………………………………….…………

คําถาม เบสแก เบสออน มีการแตกตวั เหมอื นหรือแตกตา งกัน
อยางไร ?

……………………………………….....……………………………….…… คําตอบ
…………..………………………………………………………………….…

ชุดกิจกรรมการเรยี นรูที่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 18

ใบกจิ กรรมที่ 3
กิจกรรมสาํ รวจและคนหา
ชดุ กิจกรรมการเรยี นรูท่ี 3
เร่อื ง การแตกตัวของกรดและเบส

คําชีแ้ จงขัน้ ตอนการทํากิจกรรม

1. ใหนักเรียนแบง กลมุ ๆ ละ 4-5 คน แตละกลุมเลือกหัวหนากลมุ เลขานุการ
และสมาชิกปฏิบตั หิ นาท่ีดงั นี้
• หัวหนากลุม เปนผูนําดําเนินกิจกรรม ดูแลสมาชิกทุกคนรวม
กิจกรรมท่กี าํ หนด
• เลขานุการ บนั ทกึ ขอตกลงและผลของการดาํ เนินกิจกรรมของกลมุ
• สมาชิกในกลมุ ปฏบิ ัติกจิ กรรมทีไ่ ดร ับมอบหมาย

2. ใหนักเรียนแตละกลุมรวมกันสืบคนขอมูลจากเอกสารประกอบการเรียนรู
ชุดกจิ กรรมการเรียนรูที่ 3 เร่อื ง การแตกตัวของกรดและเบส

3. ใหนักเรียนแตละกลุมรวมกันศึกษากิจกรรมการทดลอง เร่ือง การแตกตัว
ของกรดแกและกรดออนและทําการทดลองตามวิธีการทดลองตอไปน้ี
พรอ มท้ังบันทึกผลการทดลอง

ชุดกิจกรรมการเรียนรูท ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 19

เอกสารประกอบการเรียนรู
ชดุ กิจกรรมการเรียนรูที่ 3
เรอ่ื ง การแตกตัวของกรดและเบส

การแตกตัวของกรดแกแ ละกรดออ น

กรดแก (strong acid) คือ กรดท่ีแตกตัวใหโปรตอน (H+) แกนํ้าไดดี จนถือวาแตกตัวได

100% ไมเกิดภาวะสมดลุ ปฏกิ ริ ิยาไปขางหนา แทนดว ยสัญลกั ษณ

 กรดแก ไดแก HBr HI HCl HClO4 HNO3 และ H2SO4

กรดออ น (weak acid) คอื กรดทแ่ี ตกตัวใหโ ปรตอน (H+) แกน้าํ ไดบางสวน เกดิ ภาวะสมดลุ

ปฏกิ ิริยาไปขา งหนาและยอ นกลับ แทนดวยสญั ลักษณ

 กรดออ น ไดแ ก HF HCN CH3COOH H2S H2CO3 เปน ตน

กอนการแตกตวั เปน ไอออน ท่ีภาวะสมดุล กอ นการแตกตวั เปน ไอออน ท่ีภาวะสมดลุ
(Before Ionization) (At Equilibrium) (Before Ionization) (At Equilibrium)

ภาพท่ี 2 แสดงการแตกตัวเปน ไอออนของกรดแก HCl และกรดออ น HF ในนา้ํ
ท่มี า : Chang Raymond. Chemistry, 2010, หนา 667

ชุดกจิ กรรมการเรยี นรูท ่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 20

ความแตกตางของความสามารถในการแตกตวั ของกรดออ น พิจารณาไดจ ากคา คงทส่ี มดุล
ของปฏกิ ิริยาระหวา งกรดและน้าํ

ถา HA เปนกรดออ น กรดออ น HA เมอ่ื ละลายน้ํา จะเกิดการแตกตัวดงั สมการ

HA(aq) + H2O(l) H3O+(aq) + A-(aq)

คาคงที่สมดุลของปฏกิ ิรยิ าระหวา งกรด HA และนาํ้ เขียนไดดังนี้

KC = [H3O+][A-]
[HA][H2O]

นํา้ บรสิ ุทธมิ์ ีความเขมขน คงท่ี

KC x [H2O] = [H3O+][A-]
[HA]

คา คงท่สี มดุลของปฏกิ ิริยาระหวางกรดและน้ําน้ี เรยี กวา คาคงที่สมดุลการแตกตัวของกรด
(acid dissociation equilibrium constant) ใชสัญลกั ษณ Ka

Ka = [H3O+][A-]
[HA]

คา Ka ใชบอกความแรงของกรดชนิดตา ง ๆ กรดท่ีมคี า Ka สูงกวาจะมีความแรงมากกวา กรดทีม่ คี า Ka
ตา่ํ กวา

ตารางท่ี 1 คาคงทก่ี ารแตกตัวของกรดหนึง่ โปรตอนที่อณุ หภูมิ 25 oC

กรด สมการแสดงสมดุลการแตกตัว Ka
แอซตี ิก (CH3COOH) 1.8 x 10-5
เบนโซอกิ (HC7H5O2) CH3COOH(aq) H+(aq) + CH3COO-(aq) 6.5 x 10-5
คลอรัส (HClO2) 1.1 x 10-2
ไซยานกิ (HCNO) HC7H5O2(aq) H+(aq) + C7H5O2- (aq) 1.2 x 10-4
HClO2(aq) H+(aq) + ClO2- (aq)

HCNO(aq) H+(aq) + CNO-(aq)

ชุดกิจกรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 21

ตารางท่ี 1 คา คงทกี่ ารแตกตวั ของกรดหนึ่งโปรตอนท่ีอณุ หภมู ิ 25 oC (ตอ )

กรด สมการแสดงสมดุลการแตกตวั Ka
ฟอรมกิ (HCOOH) 1.8 x 10-4
HCOOH(aq) H+(aq) + HCOO-(aq)
ไฮดราโซอิก (HN3) 1.9 x 10-5
HN3(aq) H+(aq) + N-3(aq)
ไฮโดรไซยานิก (HCN) HCN(aq) H+(aq) + CN-(aq) 4.0 x 10-10

ไฮโดรฟลอู อริก (HF) HF(aq) H+(aq) + F-(aq) 6.6 x 10-4
ไฮโปโบรมสั (HBrO) 2.1 x 10-9
HBrO(aq) H+(aq) + BrO-(aq)
ไฮโปคลอรสั (HClO) 3.1 x 10-8
HClO(aq) H+(aq) + ClO-(aq)
ไนตรสั (HNO2) 4.5 x 10-4
HNO2(aq) H+(aq) + NO2- (aq)

ท่มี า : รานี สุวรรณพฤกษ, 2559, หนา 332-333

กรดหลายโปรตอน คือกรดท่มี ีจํานวนโปรตอนทีแ่ สดงฤทธิก์ รดมากกวา 1 โปรตอน และ
จะแตกตัวไดห ลายข้นั โดยใหโ ปรตอนขัน้ ละ 1 โปรตอน โดยทั่วไปคาคงทกี่ ารแตกตัวของขั้นตอนท่ี 1
(Ka1) จะมากกวาคา คงท่ีการแตกตวั ของขั้นตอนที่ 2 (Ka2) และคาคงทก่ี ารแตกตวั ของขัน้ ตอนท่ี 2
(Ka2) จะมากกวา คา คงท่ีการแตกตวั ของข้นั ตอนท่ี 3 (Ka3)

ตารางที่ 2 คาคงท่ีการแตกตวั ของกรดหลายโปรตอนทอ่ี ณุ หภูมิ 25 oC

กรด สมการแสดงสมดลุ การแตกตัว Ka
คารบอนิก (H2CO3)
H2CO3(aq) H+(aq) + HCO3- (aq) Ka1= 4.3 x 10-7
ไฮโดรซลั ฟวริก (H2S) HCO-3(aq) H+(aq) + CO23-(aq) Ka2= 5.6 x 10-11
Ka1= 1.1 x 10-7
ออกซาลกิ (H2C2O4) H2S(aq) H+(aq) + HS-(aq) Ka2= 1.0 x 10-14
HS-(aq) H+(aq) + S2-(aq) Ka1= 5.9 x 10-2
ฟอสฟอริก (H3PO4) Ka2= 6.4 x 10-5
H2C2O4(aq) H+(aq) + HC2O-4(aq) Ka1= 7.5 x 10-3
HC2O-4(aq) H+(aq) + C2O42-(aq) Ka2= 6.2 x 10-8
H+(aq) + H2PO-4(aq) Ka3= 2.0 x 10-12
H3PO4(aq) H+(aq) + HPO42-(aq)
H2PO-4(aq) H+(aq) + PO34-(aq)

HPO42-(aq)

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรูท่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 22

ตารางที่ 2 คาคงทกี่ ารแตกตวั ของกรดหลายโปรตอนทีอ่ ณุ หภูมิ 25 oC (ตอ )

กรด สมการแสดงสมดลุ การแตกตัว Ka
ซลั ฟวรัส (H2SO3)
H2SO3(aq) H+(aq) + HSO-3(aq) Ka1= 1.3 x 10-2
HSO3- (aq) H+(aq) + SO32-(aq) Ka2= 6.5 x 10-8

ทม่ี า : รานี สุวรรณพฤกษ, 2559, หนา 344

รอยละการแตกตัวในสารละลายของกรดออ น

ความแรงของกรดออน นอกจากจะบอกไดโ ดยใชคา Ka แลว ยงั อาจพิจารณาไดจากรอยละ
การแตกตวั โดยกรดท่ีมีความแรงมากกวาจะมรี อยละการแตกตวั สงู กวากรดท่ีมีความแรงนอย ซึ่งหา
ไดด งั น้ี

รอยละการแตกตัวของกรด = ความเขม ขนของกรดท่ีแตกตวั X 100%
ความเขม ขนเรม่ิ ตน ของกรด

ชุดกิจกรรมการเรียนรูท่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 23

การแตกตัวของเบสแกแ ละเบสออน

เบสแก (strong base) คือ เบสแกที่แตกตัวใหไฮดรอกไซด (OH-) แกน้ําไดอยางสมบูรณ
ไมเกิดภาวะสมดุล ปฏิกริ ิยาไปขา งหนา แทนดวยสัญลกั ษณ

 เบสแก ไดแก ไฮดรอกไซด (OH-) ของโลหะไอออนหมู IA และ IIA เชน LiOH
NaOH KOH Ca(OH)2 และ Ba(OH)2 เปน ตน

เบสออน (weak base) คือ เบสท่ีแตกตัวใหไฮดรอกไซด (OH-) ในนํ้าไดนอย เกิดภาวะ
สมดลุ ปฏกิ ิริยาไปขา งหนาและยอ นกลบั แทนดว ยสัญลักษณ

 เบสออน ไดแก NH3 CH3NH2 C6H5NH2 เปนตน

ถา B เปน เบสออ น เบสออน B เมื่อละลายนํ้า จะเกิดการแตกตัวดังสมการ

B(aq) + H2O(l) BH+(aq) + OH-(aq)

คาคงที่สมดุลของปฏิกิริยาระหวา งเบส B และน้ําเขยี นไดด ังน้ี

Kc = [BH+][OH-]
[B][H2O]

น้ําบริสทุ ธ์ิมีความเขม ขน คงที่

Kc x [H2O] = [BH+][OH-]
[B]

คา คงที่สมดุลของปฏิกริ ิยาระหวางเบสและนํ้าน้ี เรยี กวา คา คงท่ีสมดุลการแตกตัวของเบส
(base dissociation equilibrium constant ) ใชส ัญลกั ษณ Kb

Kb = [BH+][OH-]
[B]

คา Kb ใชบอกความแรงของเบสชนิดตางๆ เบสท่ีมีคา Kb สูงกวาจะมีความแรงมากกวาเบสที่มีคา Kb
ตาํ่ กวา

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรูท่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 24

ตารางท่ี 3 คาคงทกี่ ารแตกตัวของเบสออนในนํา้ ทีอ่ ณุ หภมู ิ 25 oC

เบส สมการแสดงสมดลุ การแตกตวั Kb
4.2 x 10-4
เมทิลเอมีน (CH3NH2) CH3NH2(aq) + H2O(l) CH3NH+3(aq) + OH-(aq) 1.8 x 10-5
แอมโมเนีย (NH3) NH3(aq) + H2O(l) NH4+(aq) + OH-(aq) 9.8 x 10-7
H2NNH+3(aq) + OH-(aq) 1.1 x 10-8
ไฮดราซนี (H2NNH2) H2NNH2(aq) + H2O(l) NH3OH+(aq) + OH-(aq) 1.7 x 10-9
ไฮดรอกซลิ เอมนี (NH2OH) NH2OH(aq) + H2O(l)
พริ ดิ ีน (C5H5N)
C5H5N(aq) + H2O(l) C5H5NH+(aq) + OH-(aq)

ทมี่ า : รานี สุวรรณพฤกษ, 2559, หนา 335

รอ ยละการแตกตัวในสารละลายของเบสออน

ความแรงของเบสออน นอกจากจะบอกไดโดยใชคา Kb แลว ยังพิจารณาไดจากรอยละ
การแตกตวั โดยเบสทมี่ ีความแรงมากกวาจะมรี อยละการแตกตัวสงู กวาเบสทีม่ ีความแรงนอ ย ซึ่งหาได
ดงั นี้

รอยละการแตกตัวของเบส = ความเขม ขนของเบสท่แี ตกตวั X 100%
ความเขมขนเร่ิมตน ของเบส

ชุดกจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 25

ตัวอยางการคาํ นวณการแตกตัวของกรดแกก รดออ น

 กรดแก

สารละลาย HCl ปริมาตร 500 cm3 มี HCl ละลายอยู 0.025 mol จะมไี อออนชนดิ ใดบา ง

และมคี วามเขมขนเทาใด

วิธที ํา ความเขมขน ของสารละลาย HCl = 0.025 mol x 1000 cm3
500 cm3 1 dm3

= 5.0 x 10-2 mol/dm3

สารละลาย HCl มคี วามเขมขน 5.0 x 10-2 mol/dm3

HCl เปน กรดแก จงึ แตกตวั เปนไอออนไดหมด ดังสมการ

HCl(aq) + H2O(l) H3O+(aq) + Cl-(aq)
00
ความเขมขน เร่ิมตน (M) 5.0 x 10-2
+5.0 x 10-2 +5.0 x 10-2
ความเขม ขนทเ่ี ปลยี่ นแปลง (M) - 5.0 x 10-2 5.0 x 10-2 5.0 x 10-2

ความเขมขน สุดทาย (M) 0

ดงั นน้ั สารละลาย HCl ซึง่ มีความเขมขน 5.0 x 10-2 mol/dm3 จะมี H3O+ และ Cl-
อยา งละ 5.0 x 10-2 mol/dm3

ชุดกจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 26

 กรดออ น
สารละลายกรด CH3COOH เขมขน 1.0 mol/dm3 จะมคี วามเขมขน ของ H3O+ เทา ใด และ

กรดนี้แตกตวั เปนไอออนไดรอ ยละเทาใด (กาํ หนดคา Ka ของ CH3COOH เทากับ 1.8 x 10-5)

วธิ ที ่ี 1

CH3COOH เปน กรดออ น แตกตัวบางสวนและมีสมดุลการแตกตัว

สมมติให CH3COOH แตกตวั ได x M

CH3COOH(aq) + H2O(l) H3O+ (aq) + CH3COO-(aq)

ความเขมขนเร่ิมตน (M) 1.0 00

ความเขมขน ท่ีเปลย่ี นแปลง (M) -x +x +x

ความเขมขนที่สภาวะสมดุล (M) 1.0 - x [H3O+][CH3COO-] x x
[CH3COOH]
Ka =

1.8 x 10-5 = (x)(x)
(1.0 - x )

x2 + (1.8 x 10-5)x – 1.8 x 10-5 = 0

เนือ่ งจากสมการน้ีเปนฟงกช นั กําลังสอง อยูในรปู ax2 + bx + c = 0 ซง่ึ สามารถคาํ นวณ

หาคา x ไดโ ดยใชสมการกําลงั สองสมั บูรณ ดังนี้

ซ่งึ เมอ่ื แทนคาในสมการขางตนxแลว=สา-มbาร±ถ√ห2าbaค2า -4ac
x ไดดงั น้ี

x = -(1.8 x 10-5) ± √(1.8 x 10-5)2 -4(1)(-1.8 x 10-5)
(2)(1)
x = 4.2 x 10-3 และ -4.2 x 10-3

ความเขม ขนตองมีคาเปน บวกเทาน้นั ดงั นั้นคาทเี่ ปน ลบไมเ กิดขึน้ จริง ดงั น้ันความเขมขน

ของH3O+ เทากับ 4.2 x 10-3 mol/dm3 x 10-3
1.0
รอยละการแตกตวั ของกรด = ความเขมขนของกรดที่แตกตวั x 100% = 4.2 x 100 = 0.42
ความเขม ขน เรมิ่ ตน ของกรด

สารละลายกรดแอซตี ิกเขมขน 1.0 mol/dm3 มี H3O+ เขม ขน เทา กบั 4.2 x 10-3 mol/dm3
และแตกตวั เปนไอออนไดร อ ยละ 0.42

ชุดกิจกรรมการเรยี นรูท ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 27

วิธที ี่ 2
CH3COOH เปน กรดออ น แตกตัวบางสว นและมีสมดุลการแตกตัว

สมมติให CH3COOH แตกตัวได x M

CH3COOH(aq) + H2O(l) H3O+(aq) + CH3COO-(aq)

ความเขมขน เรม่ิ ตน (M) 1.0 00

ความเขมขน ท่ีเปลยี่ นแปลง (M) -x +x +x

ความเขม ขนท่ีสภาวะสมดุล (M) 1.0 - x xx

Ka = [H3O+][CH3COO-]
[CH3COOH]

1.8 x 10-5 = (x)(x)
( 1.0 - x )

จะเห็นวา ความเขม ขนของ H3O+ มคี า นอยมากเมื่อเทยี บกบั CH3COOH เขมขน 1.0 mol/dm3

ถาคาํ นวณหาความเขม ขน ของ CH3COOH ทไี่ มแ ตกตวั จะไดเทา กบั 1 – 4.2 x 10-3 mol/dm3

เทากับ 0.9958 mol/dm3 ซึ่งมคี า ประมาณ 1.0 mol/dm3 น้ันเอง ดงั นนั้ การคํานวณหาคา x

ขางตน อาจตดั x ทงิ้ ไปเมื่อเทยี บกับ 1.0 mol/dm3 ไดดงั นี้

1.8 x 10-5 = (x)(x) 0
( 1.0 - x )
x2 = 1.8 x 10-5

x = 4.2 x 10-3 mol/dm3

รอ ยละการแตกตัวของกรด = ความเขม ขนของกร0ดทีแ่ ตกตวั X 100%
ความเขม ขนเริ่มตนของกรด

= 4.2 x 10-3 x 100 = 0.42
1.0

สารละลายกรดแอซีติกเขมขน 1.0 mol/dm3 มี H3O+ เขมขนเทากับ 4.2 x 10-3 mol/dm3

และแตกตวั เปนไอออนไดร อยละ 0.42

ชุดกิจกรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 28

 โดยทัว่ ไปจะตดั ปริมาณการแตกตวั ทิ้งไปไดเ มอ่ื เทียบกับความเขม ขนเร่มิ ตน ถาสารน้ันมี

การแตกตวั นอยกวา 5% ซ่งึ เทียบไดก ับความเขม ขนเริม่ ตน มากกวา 0.01 mol/dm3 และ

มคี า คงที่การแตกตวั นอยกวา 1.0 x 10-5 หรือเมื่อ ความเขม ขน เรมิ่ ตน ของกรด (Ca) > 103
คาคงท่กี ารแตกตัวของกรด (Ka)
และขอตกลงน้ีใชไดก ับสมการแตกตวั ทกุ ชนิด

จากสมการ 1.8 x 10-5 = (x)(x)
( 1.0 - x )

- 1.8 x 10-5 = Ka
- 1.0 คอื [CH3COOH] = ความเขมขน เริม่ ตน ของกรด สมมตใิ หเปน Ca
- (x)(x) เทา กับ [H3O+][CH3COO-] = [H3O+]2 ; ( [H3O+] = [CH3COO-] )

จะได Ka = [H3O+]2
Ca

[H3O+] = �Cax Ka
การใชส มการ [H3O+] = �Cax Ka คาํ นวณหาความเขม ขน ของ H3O+

[H3O+] = �Cax Ka
= √1.0 x 1.8 x 10-5

[H3O+] = 4.2 x 10-3 mol/dm3

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรทู ี่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 29

ตวั อยางการคํานวณการแตกตัวของเบสแกเ บสออ น

 เบสแก

จงคํานวณความเขม ขน ของ Ca2+ และ OH- ในสารละลาย Ca(OH)2 เขมขน
0.03 mol/dm3

วธิ ที าํ สารละลาย Ca(OH)2 มคี วามเขมขน 3.0 x 10-2 mol/dm3

Ca(OH)2 เปนเบสแก จงึ แตกตัวเปน ไอออนไดห มด ดงั สมการ

Ca(OH)2 (aq) Ca2+(aq) + 2OH-(aq)
00
ความเขม ขนเรม่ิ ตน (M) 3.0 x 10-2 +3.0 x 10-2 +2(3.0 x 10-2)

ความเขม ขนทเ่ี ปลี่ยนแปลง (M) - 3.0 x 10-2

ความเขมขนสุดทาย (M) 0 3.0 x 10-2 6.0 x 10-2

ดังนัน้ สารละลาย Ca(OH)2 ซึง่ มีความเขมขน 0.03 mol/dm3 จะมคี วามเขม ขนของ
Ca2+ เทากบั 0.030 mol/dm3 และ ความเขม ขนของ OH- เทากบั 0.060 mol/dm3

ชุดกจิ กรรมการเรยี นรทู ่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 30

 เบสออ น

สารละลาย NH3 เขม ขน 0.1 mol/dm3 ปรมิ าตร 500 cm3 จะมคี วามเขม ขน ของ OH-
เทาใด (กาํ หนดคา Kb ของ NH3 เทากบั 1.8 x 10-5)

วธิ ีที่ 1

NH3 เปนเบสออ น แตกตัวบางสว นและมีสมดุลการแตกตวั

สมมตใิ ห NH3 แตกตัวได x M

NH3 (aq) + H2O(l) NH4+ (aq) + OH- (aq)
00
ความเขม ขนเริม่ ตน (M) 1.0

ความเขม ขนทเี่ ปลี่ยนแปลง (M) -x +x +x
ความเขมขนท่ีสภาวะสมดุล (M) 1.0 - x xx

Kb = [NH+4 ][OH-]
[NH3]

1.8 x 10-5 = (x)(x) )
( 1.0 - x

x2 + (1.8 x 10-5)x – 1.8 x 10-5 = 0
เนื่องจากสมการน้เี ปน ฟงกชนั กําลงั สอง อยใู นรูป ax2 + bx + c = 0 ซ่ึงสามารถคํานวณ
หาคา x ไดโดยใชสมการกําลังสองสัมบรู ณ ดงั น้ี

ซงึ่ เมอ่ื แทนคา ในสมการขางตน xแลว=สา-มbาร±ถ√ห2าbaค2า -4ac
x ไดดังนี้

x = -(1.8 x 10-5) ± √(1.8 x 10-5)2 -4(1)(-1.8 x 10-5)
(2)(1)
x = 4.2 x 10-3 และ -4.2 x 10-3

ความเขม ขน ตองมีคา เปนบวกเทา น้นั ดังนัน้ คา ที่เปน ลบไมเกิดข้นึ จรงิ ดังน้ันความเขมขน

ของ OH- เทากบั 4.2 x 10-3 mol/dm3

สารละลายแอมโมเนียเขม ขน 1.0 mol/dm3 มี OH- เขมขนเทากับ 4.2 x 10-3 mol/dm3

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 31

วิธที ี่ 2

NH3 เปน เบสออ น แตกตวั บางสวนและมสี มดลุ การแตกตัว

สมมติให NH3 แตกตวั ได x M

NH3(aq) + H2O(l) NH4+(aq) + OH-(aq)
00
ความเขมขน เร่มิ ตน (M) 1.0 +x +x
xx
ความเขมขน ที่เปลี่ยนแปลง (M) -x

ความเขม ขนที่สภาวะสมดุล (M) 1.0 - x

Kb = [NH4+][OH-]
[NH3]

1.8 x 10-5 = (x)(x)
( 1.0 - x )

จะเห็นวา ความเขม ขน ของ OH- มีคานอยมากเมื่อเทยี บกบั NH3 เขมขน 1.0 mol/dm3
ถาคาํ นวณหาความเขม ขน ของ NH3 ที่ไมแตกตวั จะไดเ ทากับ 1 – 4.2 x 10-3 mol/dm3
เทากบั 0.9958 mol/dm3 ซง่ึ มคี าประมาณ 1.0 mol/dm3 น้ันเอง ดงั นนั้ การคาํ นวณ
หาคา x ขา งตนอาจตัด x ทง้ิ ไปเมือ่ เทียบกบั 1.0 mol/dm3 ไดด งั นี้

1.8 x 10-5 = (x)(x) 0
( 1.0 - x )

x2 = 1.8 x 10-5
x = 4.2 x 10-3 m0 ol/dm3

สารละลายแอมโมเนียเขม ขน 1.0 mol/dm3 มี OH- เขมขนเทากับ 4.2 x 10-3 mol/dm3

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรูท่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 32

 โดยทว่ั ไปจะตดั ปริมาณการแตกตวั ทิง้ ไปไดเม่ือเทียบกับความเขมขนเรมิ่ ตน ถา สารนนั้ มี

การแตกตวั นอยกวา 5% ซ่งึ เทยี บไดกบั ความเขม ขน เริ่มตน มากกวา 0.01 mol/dm3 และ

มีคาคงทก่ี ารแตกตัวนอ ยกวา 1.0 x 10-5 หรือเมื่อ ความเขม ขน เริ่มตนของเบส (Cb) > 103
คาคงท่ีการแตกตวั ของเบส (Kb)

และขอ ตกลงนีใ้ ชไ ดก บั สมการแตกตวั ทกุ ชนดิ

จากสมการ 1.8 x 10-5 = (x)(x)
( 1.0 - x )

- 1.8 x 10-5 = Kb
- 1.0 คือ [NH3] = ความเขมขน เรมิ่ ตนของเบส สมมติใหเ ปน Cb
- (x)(x) เทา กับ [NH+4][OH-] = [OH-]2 ; ( [NH+4] = [OH-] )

จะได Kb = [OH-]2

Cb

[OH-] = �Cbx Kb
การใชสมการ [OH-] = �Cbx Kb คํานวณหาความเขม ขนของ OH-

[OH-] = �Cbx Kb
= √1.0 x 1.8 x 10-5

[OH-] = 4.2 x 10-3 mol/dm3

ชุดกจิ กรรมการเรียนรูที่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 33

การทดลอง
เรอ่ื ง การแตกตัวของกรดแกแ ละกรดออน

จุดประสงคการทดลอง

1. ศึกษาปฏิกิริยาการแตกตัวเปนไอออนของกรดแกแ ละกรดออนได
2. อธบิ ายการเปลยี่ นแปลงท่ีเกิดข้ึน เมื่อใสสงั กะสลี งไปในกรดไฮโดรคลอริกและกรดแอซติ กิ ได
3. อธบิ ายการเกดิ ปฏกิ ิริยาของสงั กะสกี ับกรดไฮโดรคลอริกและสังกะสีกับกรดแอซติ ิกได

สารเคมแี ละอปุ กรณ อปุ กรณ

สารเคมี 1. หลอดทดลองขนาดเล็ก 2 หลอด
1. สารละลายกรดไฮโดรคลอริกเขม ขน 1 mol/dm3 2. กระบอกตวงขนาด 10 cm3 2 ใบ
2. สารละลายกรดแอซิตกิ เขมขน 1 mol/dm3
3. สงั กะสี ขนาด 1 cm x 3 cm 6 แผน

วธิ กี ารทดลอง

1. ใสสารละลายลงในหลอดทดลองขนาดเลก็ 2 หลอด ดงั นี้
หลอดที่ 1 สารละลายกรดไฮโดรคลอรกิ (HCl) เขมขน 1 mol/dm3 จาํ นวน 10 cm3
หลอดท่ี 2 สารละลายกรดแอซิตกิ (CH3COOH) เขม ขน 1 mol/dm3 จํานวน 10 cm3

2. ใสสงั กะสขี นาด 1 cm x 3 cm ลงในหลอดทดลองท่ี 1 และ 2 หลอดละ 1 แผน พรอ มกัน
จับเวลา 2 นาที สังเกตการเปลย่ี นแปลงและบันทึกผล

ชุดกิจกรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 34

แบบรายงานผลการทดลอง
วันทที่ ําการทดลอง ........................................................................... ชั้น ม.5/…....... กลุมที่ ..........
การทดลองที่ .......... เรอ่ื ง..................................................................................................................

ผทู ําการทดลอง ช่อื -นามสกลุ เลขที่ หนาที่ในกลุม
ท่ี

จดุ ประสงคการทดลอง
................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................

บันทกึ ผลการทดลอง การเปล่ยี นแปลงที่สงั เกตได
สารละลาย

1. สารละลายกรดไฮโดรคลอรกิ เขม ขน
1 mol/dm3

2. สารละลายกรดแอซติ กิ เขมขน 1 mol/dm3

ชดุ กิจกรรมการเรียนรูที่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 35

ใบกจิ กรรมท่ี 4
กจิ กรรมการอธิบายและลงขอสรปุ

ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู ี่ 3
เร่ือง การแตกตัวของกรดและเบส

คาํ ชแ้ี จงข้ันตอนการทาํ กิจกรรม
1. นักเรียนแตละกลุมรวมกันอภิปรายและสรุปผลการทดลองลงในแบบรายงานผล

การทดลอง
2. นกั เรยี นนําแบบรายงานผลการทดลองติดบริเวณหนากระดานทีค่ รกู าํ หนด
3. นักเรียนเดินอานและทําความเขาใจพรอมท้ังวิเคราะหรายงานผลการทดลองของ

กลุมอื่นพรอมทั้งติดดาวใหคะแนนกลุมที่นักเรียนชื่นชอบเพียงกลุมเดียว แลวเขียน
คาํ แนะนําไวท่รี ายงานผลการทดลองของกลมุ อ่ืน
4. นักเรียนกลับมาท่ีกลุมตนเอง อานขอคิดเห็นและคําแนะนําท่ีกลุมอื่นเขียนไว แลว
อภิปรายสรุปและแกไขรายงานผลการทดลองของกลุมตนเอง
5. คัดเลือกผลงานที่สมบูรณที่สุดที่มีคะแนนรวมของดาวสูงสุดใหออกมานําเสนอหนา
ชัน้ เรยี น
6. นกั เรยี นรว่ มกนั อภิปรายสรุปผลการทดลอง เรอ่ื ง การแตกตัวของกรดแกและกรดออน
7. นักเรียนรวมกันอภิปรายสรุปความรูจากการศึกษาเอกสารประกอบการเรียนรู เร่ือง
การแตกตวั กรดและเบสและตอบคําถามหลังการทดลอง

ชุดกิจกรรมการเรยี นรทู ่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 36

สรปุ ผลการทดลอง
.............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

ชดุ กิจกรรมการเรียนรูที่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 37

คาํ ชี้แจง จากความรูท ี่ไดจากการทดลอง เรือ่ ง การแตกตัวของกรดแกและกรดออ นและการศกึ ษา
เอกสารประกอบการเรยี นรูช ุดท่ี 3 ใหนกั เรียนตอบคาํ ถามตอ ไปนี้

1. จากผลการทดลองสามารถเขยี นสมการแสดงการแตกตัวของสารละลาย
กรดไฮโดรคลอรกิ และสารละลายกรดแอซิติกในนา้ํ ไดอยา งไร

………………………………………………………………………………………………………………………
…………………….............................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………........................................................................................................

2. เพราะเหตุใดปรมิ าณแกสไฮโดรเจนทเี่ กิดจากการทดลองจึงมีปรมิ าณแตกตางกนั
………………………………………………………………………………………………………………………
…………………….............................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………........................................................................................................
.………………………………………………………………………………………………………………………
..………………..................................................................................................................

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรทู ี่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 38

3. จงบอกความแตกตา งระหวางกรดแกเ บสแกก บั กรดออนเบสออ น

………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………

ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 39

4. จากภาพตอ ไปน้ี จงแสดงการแตกตัวของกรดแกแ ละกรดออ นในรูปของกราฟ

กรด (Acid)

โปรตอน (Proton)

ไอออนลบ กรดแก (Strong acid) กรดออ น (Weak acid)
(Negative ion)

ภาพที่ 3 แสดงการแตกตัวของกรดแกและกรดออนในนํา้
ทีม่ า: https://www.quia.com/jg/2316759list.html

ชดุ กิจกรรมการเรียนรูท่ี 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 40

5. จากสมการตอไปนี้ H3O+(aq) + HSO4- (aq)………………Ka1= มคี าสงู มาก
H2SO4(aq) + H2O(l) H3O+(aq) + SO24-(aq)..……………..….Ka2 = 1.3 x10-2
HSO4- (aq) + H2O(l)

ทีม่ า : Chang R. Chemistry. 10th edition. McGraw Hill. 2010. หนา 685

ภาพใดแสดงการแตกตัวเปน ไอออนในนาํ้ ของกรดซัลฟว รกิ ( H2SO4 ) ไดถ ูกตอง
เพราะเหตุใด
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………….................................................................................................................
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………...........................................................................................................
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………….................................................................................................................
…………………………………………………………………………………………………………………………

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรูท่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 41

ใบกจิ กรรมท่ี 5
กจิ กรรมการขยายความรู
ชุดกิจกรรมการเรียนรทู ่ี 3
เร่ือง การแตกตัวของกรดและเบส

การเปรียบเทยี บความแรงของกรด นอกจาก
จะพิจารณาจากคา Ka และรอ ยละการแตกตัว
ของกรดแลว นกั เรยี นคิดวาเรายังสามารถ
พจิ ารณาเปรียบเทียบจากสมบัติใดไดอ กี บาง ?

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรูที่ 3 | การแตกตวั ของกรดและเบส 42

การเปรียบเทียบความแรงของ
กรดสามารถพิจารณาจาก

โครงสรางโมเลกุลของกรด ดงั นี้

เอกสารประกอบการเรียนรู
เรื่อง การเปรียบเทยี บความแรงของกรดและเบสจากโครงสรา งโมเลกลุ ของกรดและเบส

การเปรียบเทียบความแรงของกรดและเบสจากโครงสรา งโมเลกลุ จะพจิ ารณา
จากความสามารถในการให H+ และรบั H+ ถา ให H+ งา ยจะเปน กรดแกแ ตถา H+ หลุด
ยากจะเปน กรดออ นและเมือ่ รับ H+ งายจะเปนเบสแกถารบั H+ ยากจะเปน เบสออน
แยกพิจารณาเปน กรดไฮโดร และกรดออกซี ดงั น้ี

กรดทวภิ าค (binary acids)
กรดทวภิ าค (binary acids) คือ กรดท่มี สี ูตรท่วั ไปเปน HA เมื่อ A คอื อโลหะ
สาํ หรบั กรด HA ของธาตุในหมเู ดียวกันของตารางธาตุ ความแข็งแรงของพันธะ

H-A เปนปจจัยท่ีมีผลตอสภาพกรดมากท่ีสุด ซ่ึงพิจารณาไดจากพลังงานสลายพันธะ
(พลังงานที่ตองใชทําให HA แตกตัวเปน H อะตอม และ A อะตอม) ถาพลังงานสลาย
พันธะนอยกรดจะมคี วามแรงมาก โดยความแข็งแรงของพนั ธะ H-A จะลดลงเม่ือขนาด
อะตอมของ A เพ่ิมข้ึน ดังนั้นสภาพกรดจึงเพ่ิมข้ึนจากบนลงลาง เชน กรดไฮโดรเฮลิก
(hydrohalic acid) HA (A = F, CI, Br, หรือ I) ขนาด ของ A อะตอมเพิ่มขึ้นจาก F ไป
I ดงั นั้นความแข็งแรงของพันธะจะลดลงและสภาพกรดเพ่ิมข้ึนจาก HF ไป HI โดย HF
เปน กรดออ นในขณะที่ HCI, HBr และ HI เปนกรดแกทีม่ คี วามแรงเพม่ิ ขนึ้ ตามลําดับ

ชดุ กิจกรรมการเรียนรูท ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 43

ตารางท่ี 4 สมบตั ิกรดไฮโดรเฮลิก

กรด Ka พลังงานสลายพันธะ H-A (kJ/mol) ขนาดอะตอม A (pm)

HF 6.8 x 10-4 570 71

HCI 1 x 106 432 99

HBr 1 x 109 366 114

HI 3 x 109 298 133

ทีม่ า : พินิติ รตะนานกุ ูล และคณะ, 2550, หนา 210

ดงั นัน้ ความแรงของกรด HF < HCI < HBr < HI

สาํ หรบั กรด HA ของธาตุในคาบเดียวกันของตารางธาตุ ความแข็งแรงของพันธะ
H-A ตางกันไมมากนัก สภาพมีข้ัวของพันธะ H-A จึงเปนปจจัยที่มีผลตอความแรงของ
กรดมากท่ีสุด โดยเม่ือกรด HA ใหโปรตอนแกน ้ําจะเกิดการสลายพันธะ HA ให H+ และ
A- การสลายพนั ธะดังกลาวจะเกิดขึ้นไดดี (นัน่ คอื กรดมคี วามแรงมาก) ถาสภาพมขี ว้ั ของ
พันธะ H-A สูง และสภาพมีขั้วของพันธะ H-A จะเพิ่มข้ึนเม่ืออิเล็กโทรเนกาติวีตีของ A
เพิม่ ขึ้น

ดังนั้นความแรงของกรด HA ของธาตุในคาบเดยี วกันของตารางธาตุเพิ่มขึ้นเมื่อ
อิเล็กโทรเนกาติวิตีของ A เพ่ิมข้ึน เชน ความแรงของ HA ของธาตุในคาบที่สองของ
ตารางธาตุ CH4 < NH3 < H2O < HF

ตารางท่ี 5 สมบัตกิ รดไฮโดรของธาตุในคาบท่ีสองของตารางธาตุ

กรด Ka EN ของ A ∆EN
0.4
CH4 1 x 10-49 2.5 1.0
NH3 1 x 10-33 3.1 1.4
H2O 1.8 x 10-16 3.5
HF 6.8 x 10-4 4.1 2.0

ทมี่ า : พนิ ติ ิ รตะนานุกลู และคณะ, 2550, หนา 210

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรูท ี่ 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 44

กรดออกซี (oxyacids)
กรดออกซี (oxyacids) เชน H2CO3, HNO3, H2SO4, HClO, ... มีสตู รทั่วไปเปน HnYOm

เม่อื Y คอื อะตอมของอโลหะ เชน C, N, S, Cl, ... และ n, m คือเลขจํานวนเตม็ Y อะตอม
จะเกดิ พนั ธะกบั หมไู ฮดรอกซิล (hydroxyl group, OH) อยา งนอย 1 หมูเ สมอ นอกจากนัน้
อาจเกดิ พันธะกับออกซเิ จนอะตอมอกี 1, 2 หรือ 3 อะตอม

การเปรยี บเทียบความแรงของกรดออกซีจะพจิ ารณาโดยแบงออกเปน 2 กลมุ คือ
กรดออกซีท่ีมอี ะตอมกลางตา งกันและกรดออกซีทมี่ อี ะตอมกลางเหมือนกันแตม กี ลมุ ขางเคยี ง
ตา งกนั

1) กรดออกซที ม่ี อี ะตอมกลางตางกัน แตเ ปน ธาตใุ นหมเู ดียวกันและมีเลขออกซเิ ดชนั
เทา กนั ความแรงของกรดเพ่มิ ข้ึนตามคา อิเลก็ โทรเนกาตีวิตขี องอะตอมกลางท่ี
เพม่ิ มากขึ้น เชน HClO3 และ HBrO3 โดย Cl มอี ิเลก็ โทรเนกาตีวิตีมากกวา Br
ดงั น้นั ความแรงของกรด คอื HClO3 > HBrO3 และเราสามารถเปรยี บเทยี บ
ความแรงของกรด HOI HOBr และ HOCl โดยเปรยี บเทียบคาอิเล็กโทรเนกาติวีตี
ไดด ังนี้

ความแรงกรด (Acid strength)

คาคงที่การแตกตัวสมดุลของกรด, Ka
คา อิเล็กโทรเนกาตวิ ติ ี (Electronegativity)

คาอเิ ลก็ โทรเนกาตวิ ติ ีของ Y (Electronegativity of Y)

ภาพที่ 4 เปรียบเทยี บความแรงของกรด HOI HOBr และ HOCl โดยเปรียบเทยี บ
คาอเิ ลก็ โทรเนกาติวตี ี

ที่มา : http://wps.prenhall.com/wps/media/objects/602/616516/Chapter_15.html

ความแรงของกรด HClO > HBrO > HIO

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรทู ่ี 3 | การแตกตัวของกรดและเบส 45