118
ก ขอความเห็นชอบชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรงอำเภอสุไหงปาดี ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสุไหงปาดี ด้วย ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสุไหงปาดี ได้ดำเนินการจัดทำชุดวิชาการเลี้ยงผึ้ง ชันโรงอำเภอสุไหงปาดี ขึ้น เพื่อเป็นหลักสูตรท้องถิ่นของสถานศึกษาใ สืบเนื่องจากนักศึกษาระดับ มัธยมศึกษาตอนปลาย ได้จัดทำโครงงานมหัศจรรย์ชันโรงขึ้น และได้มีข้อเสนอแนะจากการทำโครงงานให้มี การต่อยอด โดยส่งเสริม พัฒนาการเลี้ยงผึ้งชันโรงให้เป็นอาชีพที่ก่อให้เกิดรายได้ในชุมชน ประกอบกับมี ประชาชนสนใจการเลี้ยงผึ้งชันโรง ในการนี้ ประธานคณะกรรมการสถานศึกษาได้พิจารณาแล้ว ได้เห็นชอบอนุมัติ ชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรงอำเภอสุไหงปาดี ของศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสุไหงปาดี จึงได้ลงนาม รับรองเห็นชอบอนุมัติชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรงอำเภอสุไหงปาดี
ก คำนำ ชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรงในอำเภอสุไหงปาดีจัดทำขึ้นเพื่อเป็นหลักสูตรท้องถิ่น ของสถานศึกษาศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสุไหงปาดีจังหวัดนราธิวาส สืบเนื่องจากนักศึกษาระดับ มัธยมศึกษาตอนปลาย ได้จัดทำโครงงานมหัศจรรย์ชันโรงขึ้น และได้มีข้อเสนอแนะจากการทำโครงงาน ให้มีการต่อยอด โดยส่งเสริมพัฒนาการเลี้ยงผึ้งชันโรงให้เป็นอาชีพที่ก่อให้เกิดรายได้ในชุมชน ประกอบ กับมีประชาชนสนใจการเลี้ยงผึ้งชันโรง จากการศึกษาค้นหาข้อมูล มีประชาชน ได้คิดค้น หาวิธีการลอกเลียนแบบธรรมชาติ การเลี้ยง ผึ้งชันโรงโพลงประสบความสำเร็จสามารถเก็บผลผลิตน้ำผึ้งขายเพิ่มรายได้ มีคุณค่าทางอาหาร คณะจึงได้จัดทำ ชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรงขึ้น เพื่อใช้ประกอบการเรียนการสอนหลักสูตรวิชาชีพระยะสั้น ของศูนย์ส่งเสริม การเรียนรู้อำเภอสุไหงปาดีสำหรับประชาชนกลุ่มเป้าหมาย และผู้ที่สนใจทั่วไป สามารถเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง ทำให้ผู้เรียนมีความรู้ความเข้าใจลงมือฝึกปฏิบัติตามขั้นตอนสามารถเลี้ยงผึ้งชันโรงได้ ผู้เขียนหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดวิชาเล่มนี้จะเป็นประโยชน์แก่ผู้เรียน และผู้สนใจเลี้ยงผึ้งชันโรง ได้ใช้เวลาว่าง และใช้พื้นที่ว่างให้เป็นประโยชน์ เพิ่มรายได้สามารถเลี้ยงผึ้งชันโรง และเมื่อลงมือปฏิบัติ จนมีทักษะที่ดีสามารถพัฒนาความรู้ทักษะไปพัฒนาประยุกต์ใช้เพื่อเพิ่มขยายจำนวนรัง เพิ่มผลผลิตที่มี คุณภาพ จำหน่ายให้มีรายได้เพิ่มขึ้นเป็นการสร้างงานสร้างอาชีพที่เป็นทางเลือกอีกทางหนึ่ง เพื่อการดำรงชีวิต และอาชีพในท้องถิ่นต่อไป คณะผู้จัดทำ สกร.ตำบลริโก๋ ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอสุไหงปาดี
ข สารบัญ รายการ หน้า คำนำ.................................................................................................................................................. (ก) สารบัญ................................................................................................................................................(ข) คำแนะนำการใช้ชุดวิชา........................................................................................................................1 โครงสร้างชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรง......................................................................................................2 แบบทดสอบความรู้ก่อนเรียน ..............................................................................................................3 ตอนที่ 1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการเลี้ยงผึ้งชันโรง.............................................................................5 เรื่องที่ 1.1 ชนิดของผึ้งในประเทศไทย.................................................................................6 เรื่องที่ 1.2 ชีวิตและสังคมของผึ้ง.........................................................................................8 เรื่องที่ 1.3 วงจรชีวิตของผึ้ง................................................................................................10 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน................................................................................................12 ตอนที่ 2 ลักษณะทั่วไปของผึ้งชันโรง..................................................................................................13 เรื่องที่ 2.1 ลักษณะของผึ้งชันโรง.......................................................................................14 เรื่องที่ 2.2 แหล่งอาหารของผึ้งชันโรง................................................................................16 เรื่องที่ 2.3 การเพิ่มจำนวนรังของผึ้งชันโรง........................................................................18 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน................................................................................................20 ตอนที่ 3 ประโยชน์ของผึ้งชันโรง............................................................................................. ............21 เรื่องที่ 3.1 ประโยชน์ของผึ้งชันโรง......................................................................................22 เรื่องที่ 3.2 ผลิตภัณฑ์ที่ทำจากน้ำผึ้ง...................................................................................24 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน................................................................................................30 ตอนที่ 4 การเตรียมวัสดุ อุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง..........................................................................31 เรื่องที่ 4.1 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง........................................................................32 เรื่องที่ 4.2 การใช้และการเก็บรักษาอุปกรณ์เก็บน้ำผึ้ง......................................................34 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน...............................................................................................36 ตอนที่ 5 ขั้นตอนการทำรังเลี้ยงผึ้งชันโรง...........................................................................................37 เรื่องที่ 5.1 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งชันโรง................................................38 เรื่องที่ 5.2 ขั้นตอนการทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งชันโรง........................................................40 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน................................................................................................43 ตอนที่ 6 วิธีการดูแลรักษาและการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรง....................................................................44 เรื่องที่ 6.1 วิธีการดูแลรักษา................................................................................................45 เรื่องที่ 6.2 ศัตรูและการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรง....................................................................47 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน................................................................................................49
ค สารบัญ (ต่อ) รายการ หน้า ตอนที่ 7 การเก็บน้ำผึ้งชันโรง............................................................................................................50 เรื่องที่ 7.1 วิธีการเก็บน้ำผึ้งชันโรง......................................................................................51 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน...............................................................................................53 ตอนที่ 8 การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งชันโรง.................................................................................................54 เรื่องที่ 8.1 การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้ง.........................................................................................55 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน...............................................................................................58 ตอนที่ 9 การบริหารจัดการและการตลาด.........................................................................................59 เรื่องที่ 10.1 การคิดราคาต้นทุนและกำหนดราคาขาย........................................................60 เรื่องที่ 10.2 การจัดจำหน่าย................................ .............................................................63 เรื่องที่ 10.3 การจัดทำบัญชีรับจ่ายเบื้องต้น.........................................................................65 แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน...............................................................................................66 แบบทดสอบหลังเรียน............................................................................................................ ...........67 หลักสูตรการเลี้ยงและแปรรูปผลิตภัณฑ์จากน้ำผึ้งชันโรง..................................................................71 บรรณานุกรม................................................................................................................... ..................75 เฉลย......................................................................................................................... .........................76
1 คำแนะนำการใช้ชุดวิชา การศึกษาชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรง ตามหลักสูตรวิชาชีพระยะสั้น เล่มนี้ เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุด แก่ผู้เรียนโปรดปฏิบัติ ดังนี้ 1. ศึกษาโครงสร้างของชุดวิชาให้เข้าใจเพื่อจะได้วางแผนการเรียนให้ถูกต้อง 2. ทำแบบทดสอบความรู้เบื้องต้นแล้วตรวจคำตอบที่เฉลยไว้เพื่อทราบความรู้เบื้องต้น เกี่ยวกับผึ้งชันโรง 3. ศึกษาสาระสำคัญจุดประสงค์และขอบข่ายเนื้อหาในแต่ละตอนให้เข้าใจเพื่อทราบ จุดเน้นในตอนนั้น ๆ 4. ปฏิบัติตามกิจกรรมในแต่ละตอนให้ครบถ้วนเพื่อให้เป็นไปตามลำดับการเรียนรู้และ สามารถปฏิบัติจริงได้ 5. การศึกษาชุดวิชาเล่มนี้จะบรรลุตามวัตถุประสงค์ได้นั้นขึ้นอยู่กับการฝึกปฏิบัติจริง 6. เมื่อศึกษาครบทุกขั้นตอนแล้วให้ทำแบบทดสอบหลังเรียนเพื่อจะได้ทราบความก้าวหน้า ของการศึกษาชุดวิชาเล่มนี้
2 โครงสร้าง ชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรง ตามหลักสูตรวิชาชีพระยะสั้น สาระสำคัญ การเลี้ยงผึ้งชันโรง เป็นอีกอาชีพหนึ่งที่น่าสนใจ ท้าทาย สำหรับประชาชน ที่มีพื้นที่เป็นป่า หรือสวนผลไม้ มีแหล่งอาหารของผึ้ง ต้นทุนน้อย ไม่ยุ่งยากในการดูแลรักษาไม่ทำลายธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อม ผลผลิตน้ำผึ้งมีคุณค่าทางอาหารและยา เหมือนกับน้ำผึ้งป่าทั่วไป เป็นที่ต้องการของผู้บริโภค ซึ่งยังไม่เพียงพอกับความต้องการ ผู้ที่สนใจเรียนรู้การเลี้ยงผึ้งชันโรง จะต้องทราบเกี่ยวกับความรู้เบื้องต้น เกี่ยวกับการเลี้ยง ลักษณะทั่วไปของผึ้งชันโรง ประโยชน์ของผึ้งชันโรง การเตรียมวัสดุ อุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้ง ชันโรง ขั้นตอนการทำกล่องเลี้ยงผึ้งชั้นโรง วิธีล่อผึ้งชันโรงเข้ารัง วิธีการดูแลรักษาและการป้องกันศัตรูผึ้ง ชันโรง การเก็บน้ำผึ้งชันโรง การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งชันโรง และการบริหารจัดการและการตลาด เพื่อนำไป ประกอบอาชีพเลี้ยงผึ้งชันโรงได้เป็นอาชีพหลัก หรืออาชีพเสริมสร้างรายได้ให้แก่ครอบครัว จุดประสงค์ เมื่อศึกษาชุดวิชาเล่มนี้จบแล้ว 1. ผู้เรียนมีความรู้ความเข้าใจการประกอบอาชีพเลี้ยงผึ้งชันโรงได้ 2. ผู้เรียนสามารถประกอบอาชีพเลี้ยงผึ้งชันโรง และสร้างรายได้ที่มั่นคง ขอบข่ายเนื้อหา ชุดวิชาการเลี้ยงผึ้งชันโรง ตามหลักสูตรวิชาชีพระยะสั้น มีขอบข่ายเนื้อหา 10 ตอน เวลาเรียน 40 ชั่วโมง ตอนที่ 1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับผึ้งชันโรง เวลาเรียน 3 ชั่วโมง ตอนที่ 2 ลักษณะของผึ้งชันโรง เวลาเรียน 3 ชั่วโมง ตอนที่ 3 ประโยชน์จากผึ้งชันโรง เวลาเรียน 3 ชั่วโมง ตอนที่ 4 วัสดุ อุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง เวลาเรียน 3 ชั่วโมง ตอนที่ 5 ขั้นตอนการทำลังเลี้ยงผึ้งชันโรง เวลาเรียน 10 ชั่วโมง ตอนที่ 6 การดูแลรักษาและการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรง เวลาเรียน 6 ชั่วโมง ตอนที่ 7 การเก็บน้ำผึ้งชันโรง เวลาเรียน 3 ชั่วโมง ตอนที่ 8 การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งชันโรง เวลาเรียน 6 ชั่วโมง ตอนที่ 9 การจัดการและการตลาด เวลาเรียน 3 ชั่วโมง
3 แบบทดสอบความรู้ก่อนเรียน ชุดวิชา การเลี้ยงผึ้งชันโรง ตามหลักสูตรวิชาชีพระยะสั้น คำชี้แจง ให้ผู้เรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุด เพียงคำตอบเดียวโดยทำเครื่องหมายXลงในกระดาษคำตอบ ข้อสอบมีทั้งหมด 20 ข้อ ให้ตอบทุกข้อ คะแนนเต็ม 20 คะแนนเวลา 30 นาที 1. ผึ้งมีกี่ชนิด ก. 2 ชนิด ข. 3 ชนิด ค. 4 ชนิด ง. 5 ชนิด 2. ครอบครัวผึ้งประกอบด้วย 3 วรรณะ ข้อใดไม่ใช่ ก. ผึ้งงาน ข. ผึ้งตัวผู้ ค. นางพญาผึ้ง ง. ผึ้งนางพญา 3. ประชากรในรังผึ้งหนึ่งรังมีผึ้งนางพญา กี่ตัว ก. หนึ่งตัว ข. หลายตัว ค. 500 - 800 ตัว ง. หนึ่งตัวขึ้นไป 4. ผึ้งตัวผู้ มีหน้าที่ ข้อใด ก. หาอาหาร ข. ผสมพันธุ์ ค. ปกป้องรัง ง. ทำความสะอาดรัง 5. ข้อต่อไปนี้เป็นการพัฒนาวงจรชีวิต4ระยะของ ผึ้งยกเว้นข้อใด ก. ไข่ ข. หนอน ค. ดักแด้ ง. ด้วง 6. ข้อใด คือ อาหารรองของผึ้ง ก. ดอกไม้ป่า ข. ดอกไม้วัชพืช ค. ดอกไม้ผัก ง. ดอกไม้ผลไม้ 7. เซลล์สืบพันธุ์เพศผู้ของดอกไม้ที่ผึ้งไป คลุกเคล้าติดขามากับผึ้ง เรียกว่า อะไร ก. น้ำผึ้ง ข. นมผึ้ง ค.เกสรผึ้ง ง. พรอพอลิส 8. ส่วนสำคัญที่สุดในการเลือกสถานที่เลี้ยงผึ้ง ชันโรง คือ ข้อใด ก. แหล่งน้ำ ข. ดอกไม้ผัก ค. ดอกไม้วัชพืช ง. ดอกไม้ผลไม้ 9. ผึ้งชันโรงชอบทำรังในพื้นที่ที่มีลักษณะ อย่างไรมากที่สุด ก. พื้นที่ปลูกผัก ข. พื้นที่สวนลำไย ค. พื้นที่ที่มีการเผาป่า ง. พื้นที่ที่ไม่มีสารเคมี 10. หลังจากผึ้งชันโรงเข้ารังแล้ว ควรตรวจ สภาพรังสัปดาห์ละกี่ครั้ง ก. สัปดาห์ละ 1-2 ครั้ง ข. 2 สัปดาห์ 1 ครั้ง ค. 3 สัปดาห์ 1 ครั้ง ง. เดือนละ 1 ครั้ง 11. ข้อใดไม่ใช่ประโยชน์ของน้ำผึ้ง ก. ใช้ผสมยา ข. ใช้ผสมอาหารและเครื่องดื่ม ค. ใช้ผสมในเครื่องสำอาง ง. ใช้ผสมยาให้เด็กอ่อน
4 12. ข้อใดเป็นคุณสมบัติของน้ำผึ้ง ก. บำรุงสมอง ข. ยาอายุยืน ค. รักษาโรคความจำเสื่อม ง. รักษาโรคข้อกระดูกเสื่อม 13. ส่วนสำคัญที่สุดในการเลือกสถานที่เลี้ยงผึ้ง ชันโรงคือ ข้อใด ก. แหล่งน้ำ ข. ดอกไม้ผัก ค. ดอกไม้วัชพืช ง. ดอกไม้ผลไม้ 14. การเก็บน้ำผึ้ง ควรเก็บช่วงใดดีที่สุด ก. ฤดูดอกไม้โรย ข. ฤดูดอกไม้บาน ค. ฤดูดอกเริ่มผลิดอก ง. ได้ทุกฤดู 15. หากต้องการเลี้ยงผึ้งโพรงไทยควร ทำอย่างไรเป็นลำดับแรก ก. วางแผนอย่างเป็นระบบ ข. ทำรังเลี้ยง ค. หาแหล่งอาหาร ง. หางบประมาณ 16. ผึ้งโพรงไทยชอบเข้าทำรังในรัง ที่มีลักษณะใด ก.กล่องไม้เก่า ข.กล่องไม้ใหม่ ค.กล่องพลาสติก ง.กล่องขยะ 17. การนำผึ้งนางพญามาใส่ในรังเป็นการล่อผึ้ง เข้ารังแบบใด ก. แบบบังคับ ข. แบบธรรมชาติ ค. แบบวางแผน ง. แบบทางการ 18. การทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งชันโรง ควรทำส่วนประกอบใดอันดับแรก ก. ฐาน ข. ตัว ค. ฝา ง. ผนัง 19. การเก็บน้ำผึ้งไม่ควรเก็บฤดูใด ก. ฤดูฝน ข. ฤดูร้อน ค. ฤดูหนาว ง. ฤดูแล้ง 20. ถ้าเลือกใช้อุปกรณ์การทำรังผึ้งไม่เหมาะสม จะมีผลอย่างไร ก. งานจะออกมาไม่ดีเท่าที่ควร ข. อาจทำให้ผู้ใช้เกิดอันตรายได้ ค. ไม่มีปัญหาถ้าผู้ใช้รู้จักระมัดระวัง ง. ทำให้รู้ว่าเครื่องมือบางอย่างใช้แทนกันได้
5 จุดประสงค์ เมื่อศึกษาชุดวิชาตอนนี้แล้วผู้เรียนสามารถ 1. บอกชนิดของผึ้งในประเทศไทยได้ 2. อธิบายชีวิตและสังคมของผึ้งได้ 3. อธิบายวงจรชีวิตของผึ้งได้ ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 1.1 ชนิดของผึ้งในประเทศไทย เรื่องที่ 1.2 ชีวิตและสังคมของผึ้ง เรื่องที่ 1.3 วงจรชีวิตของผึ้ง ตอนที่1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับผึ้งชันโรง
6 ชนิดของผึ้งในประเทศไทย ผึ้ง หมายถึงแมลงที่เก็บน้ำหวานจากดอกไม้มาทำน้ำผึ้งเป็นแมลงในวงศ์ Apidae สกุล Apis ผึ้งกินน้ำหวานเป็นอาหาร ที่สำคัญมีอยู่ 5 ชนิด ดังนี้ 1. ผึ้งหลวง (A. ceranacerana) ผึ้งหลวง มีขนาดตัวและรังใหญ่ที่สุด ขนาดของลำตัวผึ้งยาวประมาณ 1.5 - 2 เซนติเมตร ส่วนท้อง เป็นปล้องสีเหลืองสลับดำ ปีกแข็งแรง บินเร็วมักพบอยู่ในป่าหรือตามชนบททั่วไป ชอบสร้างรัง (รวงผึ้ง) บน ต้นไม้สูงๆ หรือภายนอกอาคารบ้านเรือน ตามวัดหรือใต้ถังเก็บน้ำสูงๆ ลักษณะรังมีชั้นเดียวเป็นรูปครึ่ง วงกลมขนาดประมาณ 0.5 -2 เมตร รวงรังไม่มีที่ปกปิดผึ้งหลวงเป็นผึ้งที่สร้างรังได้หลากหลาย สามารถ สร้างรังตั้งแต่ระดับต่ำกว่า 2 เมตร จนถึงระดับความสูงมากกว่า 20 เมตร สร้างรังได้ทั้งบนต้นไม้หรือบน หน้าผาสูงๆ มีทั้งเกาะอยู่แบบรังเดียวและอยู่แบบหลายรังใกล้ๆ กันบนต้นไม้หรือบนหน้าผา ด้วยเหตุที่ผึ้ง หลวงมีขนาดตัวใหญ่จึงมีปริมาณพิษมากพอที่จะทำให้ศัตรูหรือมนุษย์ที่มารบกวนเสียชีวิตได้ ถ้าโดนผึ้งงาน จำนวนมากๆ รุมต่อยพร้อมกัน น้ำผึ้งที่เก็บในช่วงเดือนเมษายน ซึ่งเป็นเดือนที่ผึ้งหลวงให้น้ำผึ้งดีที่สุด เรียกว่า “น้ำผึ้งเดือนห้า” 1.1 ชนิดของผึ้งในประเทศไทย
7 2. ผึ้งมิ้ม (A. cerana japonica) ผึ้งมิ้มมีขนาดตัวและรังเล็กกว่าผึ้งหลวงและผึ้งโพรง ขนาดของลำตัวใหญ่กว่าแมลงวันบ้านเล็กน้อย ท้องปล้อง แรกมีสีเหลือง ที่เหลือเป็นปล้องสีดำสลับขาวชัดเจน บางท้องถิ่นเรียกว่าผึ้งแมลงวัน พบอยู่ทั่วไป ชอบตอมขนมหวานและ ผลไม้ตามตลาด ผึ้งมิ้มชอบสร้างรังที่ระดับความสูงตั้งแต่ 1 เมตรขึ้นไปจากพื้นดิน ลักษณะรวงรังมีชั้นเดียว ขนาดใหญ่กว่า ฝ่ามือผู้ใหญ่กางเต็มที่ (ประมาณ 20 –30 เซนติเมตร) ผึ้งมิ้มมักจะปกปิดรังอยู่ในพุ่มไม้และกิ่งไม้พรางตาเพื่อป้องกันศัตรู เดือนกุมภาพันธ์-เมษายนเป็นช่วงเวลาที่ผึ้งมิ้มให้น้ำผึ้งมากที่สุด 3. ผึ้งมิ้มเล็ก (A. ceranaindica) ผึ้งมิ้มเล็ก หรือ ผึ้งม้าน มี ขนาดตัวและรังเล็กกว่าผึ้งมิ้ม จัดเป็น ผึ้งที่เล็กที่สุดในโลก ต่างจากผึ้งมิ้มท้อง ปล้องแรกมีสีดำผึ้งมิ้มเล็กเป็นผึ้งที่หา ยาก พบเฉพาะบริเวณป่าใกล้ภูเขาที่มี ความอุดมสมบูรณ์เท่านั้น สร้างรังบน ต้นไม้ขนาดเล็กและขนาดกลาง ที่ระดับ ความสูงต่ำกว่า1 เมตร จนถึง 7 เมตร ลักษณะรังมีชั้นเดียวบอบบางและเล็ก
8 กว่ารังของผึ้งมิ้ม คือ มีขนาดเท่าฝ่ามือผู้ใหญ่เท่านั้น (ขนาดประมาณ 10 -20 เซนติเมตร) ด้วยเหตุที่ผึ้งมิ้มที่เล็กมีรังขนาด เล็ก จึงมักสร้างรังในที่มิดชิดเหมือนผึ้งมิ้ม แต่ปกปิดมิดชิดกว่าในช่วงฤดูฝนเพื่อป้องกันลมพายุและฝนพัดทำลายรังในฤดู แล้ว จะสร้างรังใกล้บริเวณแหล่งน้ำธรรมชาติผึ้งมิ้มเล็กเป็นผึ้งที่มีชื่อเรียกหลากหลายตามแต่ละท้องถิ่น บางแห่งเรียก ผึ้ง ม้าน ผึ้งมิ้มดำ ผึ้งกระโปกวัว มั่มแม้ม ผึ้งหวี่ 4. ผึ้งโพรงฝรั่ง ผึ้งโพรงฝรั่ง หรือ ผึ้งพันธุ์ คือ ผึ้งพื้นเมืองของทวีปแอฟริกาและยุโรป ลักษณะคล้ายผึ้งโพรงไทย ตัวมีขนาดใหญ่กว่าผึ้งโพรงไทย แต่เล็กกว่าผึ้งหลวง เป็นผึ้งที่คนไทยนำมาจากต่างประเทศ ดังนั้น บางครั้ง จึงนิยมเรียกว่า ผึ้งพันธุ์ยุโรป หรือ ผึ้งพันธุ์อิตาเลียน สร้างรังหลายๆรวงขนาดเท่าๆ กันห้อยลงมาถ้าพบ ตามธรรมชาติในยุโรปจะอยู่ตามโพรงไม้ ซอกหิน หรือตามอาคารที่ปิดมิดชิด ต่อมาได้มีการนำมาเลี้ยงเป็น อุตสาหกรรมทั่วโลก เนื่องจากเป็นผึ้งที่มีขนาดรังเหมาะสมกับการนำมาประยุกต์เลี้ยงในหีบผึ้งขนาด มาตรฐานได้พอดีและสามารถเก็บสะสมน้ำผึ้งได้ปริมาณมากที่สุด ไม่ดุเหมือนผึ้งหลวงและไม่ทิ้งรังง่าย เหมือนผึ้งโพรงไทย 5. ผึ้งโพรงไทย (A. ceranaindica) ผึ้งโพรงไทย มีขนาดตัวใหญ่กว่าผึ้งมิ้ม แต่เล็กกว่าผึ้งหลวง ลำตัวมีสีน้ำตาล หรือดำสลับเหลือง เป็นปล้องๆ ที่ส่วนท้อง ผึ้งโพรงสร้างรังในโพรงไม้ ในอาคารบ้านเรือนที่มิดชิดและมืด เช่น ใต้หลังคา รวงรัง มีลักษณะหลายรวงห้อยลงมาเรียงขนานกัน ขนาดของรวงรังมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 30 - 40 เซนติเมตร ผึ้งโพรงไทยสามารถนำมาเลี้ยงในหีบได้ ให้น้ำผึ้งในช่วงเวลาที่ดอกเงาะ ดอกทุเรียน ดอก มะพร้าว หรือดอกไม้จากสวนผลไม้กำลังบานในขณะนั้น ทำให้สามารถเก็บน้ำผึ้งได้หลายครั้ง ชีวิตและสังคมผึ้ง ชีวิตและสังคมของผึ้งไม่มีผึ้งตัวใดตัวหนึ่งสามารถดำรงชีวิตอยู่อย่างโดดเดี่ยวเป็นระยะเวลานาน โดยขาดความสัมพันธ์กับผึ้งวรรณะอื่นภายในสังคมเดียวกัน เพราะผึ้งเป็นแมลงสังคมที่มีวิวัฒนาการสูง มี ระบบสังคมมาเป็นเวลาช้านานประมาณถึง 30 ล้านปี ผึ้งแต่ละรัง เปรียบเสมือนครอบครัวหนึ่งซึ่งประกอบด้วย 3 วรรณะ ได้แก่ ผึ้ง นางพญา (queen) ผึ้งงาน (worker) ผึ้งเพศผู้ (drone) ในแต่ละรังมี 1. 1 1.2 ชีวิตและสังคมของผึ้ง
9 ผึ้งนางพญาหนึ่งตัวผึ้งเพศผู้หลายร้อยตัว และผึ้งงานอีกจำนวนเป็นหมื่นตัว โดยเฉพาะผึ้งหลวงและผึ้งพันธุ์ อาจจะมีผึ้งงานได้หลายหมื่นตัว ผึ้งนางพญา (queen) เป็นเพศเมียมาจากไข่ที่ได้รับการผสมมีขนาดใหญ่และยาวกว่าผึ้งตัวอื่นภายในรังปีก ของนางพญาปิดไม่ถึงส่วนท้องและ บริเวณท้องมีลักษณะเรียวแหลม รูปร่างคล้ายสามเหลี่ยมโดยมีอวัยวะ วางไข่ที่สมบูรณ์ มีหน้าที่หลัก คือวางไข่ผสมพันธุ์และ ควบคุมรัง ในผึ้งพันธุ์ยุโรปผึ้ง นางพญาสามารถวางไข่ได้ถึง 1,000- 3,000 ฟ อ ง/วัน ส่ ว น ผึ้ งโพ รง สามารถวางไข่ ประมาณ 800 ฟอง/ วัน ส่วนอวัยวะอื่นๆ ได้แก่เหล็กใน มี ลักษณ ะโค้งเมื่อต่อยศัตรูผึ้ง นางพญาสามารถถอนเหล็กในกลับ ได้อย่างช้าๆโดยไม่หลุดติดไปส่วน ขาหลังไม่มีที่เก็บเกสรเหมือนผึ้งงาน และผึ้งนางพญามีอายุยาวนาน 2- 3 ปี ผึ้งงาน (worker) มีขนาดเล็กกว่าผึ้งทุกตัวภายในรังลักษณะเด่นของผึ้งงานมีเส้นคาดที่ปล้องท้องสีน้ำตาล สลับเหลืองมีโครโมโซมเป็น 2 ชุด เช่นเดียวกับผึ้งนางพญา มีหน้าที่ ป้องกันรังทำความสะอาดหาน้ำหวานเกสรน้ำยางไม้ฯลฯผึ้งงานมีกรามขนาดใหญ่และส่วนหัวมี ลักษณะเป็นสามเหลี่ยมขาหลังของผึ้งงานดัดแปลงสำหรับเก็บเกสรและพรอโพลิสส่วนเหล็กไนเมื่อต่อยศัตรู แล้วถุงน้ำพิษหลุดติดออกมาสามารถใช้ได้ครั้งเดียวหลังจากนั้นผึ้งงานก็ตายสำหรับประชากรของผึ้งพบว่าใน รังผึ้งโพรงไทยมีจำนวนประชากรตั้งแต่ 6,000-7,000 ตัวส่วนประชากรของผึ้งพันธุ์ยุโรปA. Melliferaมี ประชากร 1,000-100,000 ตัว ผึ้งเพศผู้(drone) เกิดจากไข่ที่ไม่ได้รับการผสม ลำตัวค่อนข้างป้อมสั้น กว่านางพญาในรังผึ้งโพรงปกติเห็นเพศผู้ปีละครั้งโดยมีจำนวนประชากร ประมาณ 200-500 ตัว/รัง มีหน้าที่เดียว คือผสมพันธุ์ กับผึ้งนางพญามีตาขนาดใหญ่มีประสิทธิภาพ สูงต่อการบินไปหาผึ้งนางพญาบริสุทธิ์เพื่อผสมพันธุ์ อวัยวะสืบพันธุ์เจริญ เต็มที่ภายใน8-14 วันไม่ออกบินไปหากิน มีผึ้งงานอายุ 2-20 วัน คอย ป้อนอาหารให้ ผึ้งเพศผู้อายุได้ 1 สัปดาห์ เมื่อบินคล่องทำการออกผสม พันธุ์ในขณะอายุตั้งแต่ 4-5 วัน ขึ้นไป ในช่วงฤดูผสมการพันธุ์สำหรับผึ้งโพรงในประเทศไทยพบเพศผู้มาก เดือนเมษายนถึงปลายเดือนสิงหาคมโดยผึ้งงานสร้างหลอดรวงของผึ้งเพศผู้บริเวณเหนือหรือส่วนล่างของ รวงผึ้งเมื่อผึ้งเพศผู้เริ่มเข้าดักแด้ผึ้งงานปิดหลอดรวงผึ้งเพศผู้ของผึ้งโพรงใช้ระยะเวลาในการเจริญเติบโตจาก ไข่ถึงตัวเต็มวัยประมาณ 21 - 23 วันเมื่อออกจากหลอดรวงผึ้งเพศผู้อ่อนแอ และตายอย่างรวดเร็วภายใน 2 -3 ชั่วโมง
10 วงจรชีวิตของผึ้ง ผึ้งมีการพัฒนาวงจรชีวิต เป็น 4 ระยะได้แก่ไข่หนอนดักแด้และตัวเต็มวัย หนอนในหลอดไข่ การเจริญเติบโตของผึ้งพันธุ์แบ่งเป็น 4 ระยะ คือ - ระยะไข่ผึ้งนางพญาถ้าต้องการวางไข่เพศเมียจะนำน้ำเชื้อของผึ้งตัวผู้ออก มาผสมกับไข่ ถ้าเป็น เพศผู้ก็ไม่ปล่อยน้ำเชื้อ ไข่ยาวประมาณ 0.5 ซม. หัวท้ายมน โค้งงอเล็กน้อย - ระยะหนอน เมื่อไข่ได้3 วัน จะฟักออกมาเป็นตัวหนอนขนาดเล็ก สีขาว นอนลอยอยู่บนอาหาร ที่ก้นหลอดรวง มีการลอกคราบทั้งหมด 5 ครั้ง - ระยะดักแด้ในระยะแรกจะมีสีขาว เมื่อมีอายุมากขึ้นจะค่อยๆ เปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล - ระยะตัวเต็มวัย เมื่อดักแด้โตเต็มที่ก็จะใช้กรามกัดไขผึ้งที่ปิดหลอดรวงออกมาเป็นตัวเต็มวัย วรรณะของผึ้งพันธุ์วรรณะของผึ้ง แบ่งออกเป็น 3 วรรณะคือ 1.3 วงจรของผึ้ง ๔ ตัวเต็มวัย หนอนในหลอดไข่ ดักแด้ ตัวอ่อน ๕ ๔ ๑ ๔ ๓ ๒ ดักแด้ หนอนที่อยู่ด้านล่างของหลอดรวงมีสภาพโค้งงอและหนอนที่มีสุขภาพดีมีสีขาวบริสุทธิ์อ้วนสมบูรณ์และ หนอนของผึ้งโพรงมีการเปลี่ยนแปลงไปตามวรรณะ ตัวหนอนในหลอดไข่2-3 วันแรกของหนอนผึ้งงานทำความสะอาด ให้ความอบอุ่นผึ้งงานตัวเต็มวัยที่เป็น พยาบาล คอยป้อนอาหารให้หนอน (Bhuiyanet al., 2002) ผึ้งนางพญาวางไข่
11 ผึ้งนางพญา (The Queen)เกิดจากไข่ที่ได้รับการผสมกับเชื้อตัวผู้ และได้รับอาหารพิเศษจากผึ้ง งาน มีขนาดใหญ่ และมีล้าตัวยาวกว่าผึ้งตัวผู้และผึ้งงาน ปีกของผึ้งนางพญาจะมีขนาดสั้น มีเหล็กในไว้ต่อสู้ กับนางพญาตัวอื่นเท่านั้น ไม่มีการออกหาอาหาร ไม่มีที่เก็บละอองเกสร และไม่มีต่อมผลิตไขผึ้ง ผึ้งนางพญา มีหน้าที่ผสมพันธุ์ วางไข่ และควบคุมสังคมผึ้งให้อยู่ในสภาพปกติ ผึ้งงาน (The Worker) ผึ้งงานเป็นผึ้งที่มีขนาดเล็กที่สุดภายในรังผึ้ง ปริมาณมากที่สุด เกิดจากไข่ ที่ได้รับการผสมกับเชื้อตัวผู้ผึ้งงานเป็นเพศเมียเหมือนผึ้งนางพญา แต่เป็นเพศเมียที่ไม่สมบูรณ์ ส่วนของรังไข่ จะมีขนาดเล็กไม่สามารถสร้างไข่ได้ ยกเว้นในกรณีที่รังผึ้งรังนี้เกิดขาดนางพญา ไข่ที่เป็นผึ้งตัวผู้ มีต่อมไขผึ้ง ตะกร้อเก็บเกสร ต่อมกลิ่นและเหล็กใน ผึ้งงานมีหน้าที่ท้าความสะอาดรัง ให้อาหารตัวอ่อน ซ่อมแซมรัง ป้องกันรัง และหาน้ำหวาน (Nectar) เกสร (Pollen) น้ำ (Water) และยางไม้ (Propolis) ผึ้งตัวผู้ (The Drone)เกิดจากไข่ที่ไม่ได้ผสมกับน้ำเชื้อตัวผู้ มีขนาดใหญ่และ ตัวอ้วนกว่าผึ้งนางพญาและผึ้งงาน ผึ้งตัวผู้จะไม่มีเหล็กใน ลิ้นจะสั้นมาก คอยรับอาหารจากผึ้งงาน หรือดูด กินน้ำหวานจากที่เก็บไว้ในรวงเท่านั้น ไม่ออกไปหาอาหารนอกรัง ไม่มีที่เก็บละอองเกสร มีหน้าที่ผสมพันธุ์ หลังจากผสมพันธุ์เสร็จ ผึ้งตัวผู้จะตกลงมาตายโดยอวัยวะสืบพันธุ์ติดคาอยู่ที่ผึ้งนางพญา
12 แบบทดสอบก่อน-หลังเรียน ตอนที่ 1 ความรู้เบื้องต้นของผึ้งโพรงไทย ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคำตอบ ข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อ โดยใช้ตัวเลือก ที่กำหนดให้ ให้ตอบทุกข้อ เวลา 10 นาที คะแนนเต็ม 10 คะแนน ................ 1. ผู้สนใจเลี้ยงผึ้งจำเป็นต้องเรียนรู้เกี่ยวกับความรู้เบื้องต้นเป็นพื้นฐานให้เข้าใจและรู้จักชีวิตของผึ้ง ................. 2. การเลี้ยงผึ้งชันโรงควรรู้จักการวางแผนจึงจะทำงานอย่างเป็นระบบ ................. 3. ผู้ที่ประกอบอาชีพอื่นไม่สามารถเลี้ยงผึ้งชันโรงได้ดี ............….. 4. ชนิดของผึ้งในประเทศไทย มี 5 ชนิด ...........….. 5. ครอบครัวหนึ่งซึ่งประกอบด้วย 3 วรรณะ ได้แก่ ผึ้งนางพญา ผึ้งงาน ผึ้งเพศผู้ ................ 6. ประชากรในรังผึ้งหนึ่งรังมีผึ้งนางพญาหลายตัว ............…. 7. ผึ้งนางพญา ทำหน้าที่วางไข่ผสมพันธุ์และควบคุมรัง ............…. 8. ผึ้งงานทำหน้าที่ ได้แก่ป้องกันรังทำความสะอาดหาน้ำหวานเกสรน้ำยางไม้ ................ 9. ผึ้งหลวง มีขนาดตัวและรังใหญ่ที่สุด ............... 10. ผึ้งมีการพัฒนาวงจรชีวิต เป็น 4 ระยะได้แก่ไข่หนอนดักแด้และตัวเต็มวัย
13 สาระสำคัญ การเลี้ยงผึ้งชันโรง เป็นอาชีพที่น่าสนใจ สำหรับประชาชนทำสวนผลไม้ สวนยางหรือมีพื้นที่ติดกับ ป่า แหล่งน้ำที่เป็นแหล่งอาหารของผึ้ง ผู้ที่สนใจการเลี้ยงผึ้งชันไทย จึงจำเป็นจะต้องเรียนรู้ลักษณะและ แหล่งอาหารของผึ้งชันโรง จุดประสงค์ เมื่อศึกษาชุดวิชาตอนนี้แล้วผู้เรียนสามารถ 1. อธิบายลักษณะของผึ้งชันโรงได้ 2. เลือกสถานที่เลี้ยงผึ้งชันโรงได้ 3. เข้าใจการเพิ่มจำนวนรังของผึ้งชันโรงไทย ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 2.1 ลักษณะของผึ้งชันโรง เรื่องที่ 2.2 แหล่งอาหารของผึ้งชันโรง เรื่องที่ 2.3 การเพิ่มจำนวนรังของผึ้งชันโรง ตอนที่2 ลักษณะของผึ้งชันโรง
14 2.2.1 ลักษณะของชันโรงอีตาม่า อนุกรมวิธาน สกุล Heterotrigona ชื่อวิทยาศาสตร์ Heterotrigona itama (Corkewell 1918) ลักษณะทั่วไป ชันโรง Heterotrigona itama (Corkewell 1918) ชื่อพื้นเมืองเรียกว่า “อุงควน” เป็นชันโรงขนาดกลาง ลำตัวยาวประมาณ 4-5 มิลลิเมตร ส่วนหัวและลำตัวสีดำ ส่วนท้อง ค่อนข้างดำ เนื้อปีกสีน้ำตาลใส เส้นปีกสีน้ำตาลเข้ม สร้างรังในโพรงไม้หรือในดิน ลักษณะปากทางเข้ารังสีดำ เบาบาง และอ่อนนุ่ม เขตแพร่กระจาย พบได้ในประเทศไทยและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 2.2.2 ลักษณะของชันโรงขนเงิน อนุกรมวิธาน สกุล Tetragonula 2.1 ลักษณะของผึ้งชันโรง
15 ชื่อวิทยาศาสตร์ Tetragonula pagdeni (Schwarz, 1939) ลัก ษ ณ ะทั่ วไป ชั น โรง Tetragonula pagdeni (Schwarz, 1939) ชื่ อ พื้ น เมื อ งเรียก ว่า “อุงแมลงวัน” เป็นชันโรงขนาดเล็ก มีขนาดลำตัวประมาณ 4 มิลลิเมตร ส่วนหัวและอกค่อนข้างดำ ส่วนท้องสีน้ำตาลอ่อน ขาสีดำ เนื้อปีกใส สร้างรังในโพรงตามสิ่งก่อสร้าง ผนังอาคาร เสาไม้ ท่อพีวีซี ปากทางเข้ารังมีลักษณะเป็นท่อสั้นๆ มีสีน้ำตาลเข้มและอ่อนนุ่ม เขตแพร่กระจาย พบได้ในประเทศไทยและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 2.2.3 ลักษณะของชันโรงปีกขาว อนุกรมวิธาน สกุล Tetrigona ชื่อวิทยาศาสตร์ Tetrigona apicalis (Smith, 1857) ลักษณะทั่วไป ชันโรง Tetrigona apicalis (Smith, 1857) ชื่อพื้นเมืองเรียกว่า “ขี้สูด” มีขนาดปานกลาง ลำตัวยาวประมาณ 6 มิลลิเมตร ส่วนหัวสีน้ำต่าลเข้มเกือบดำลักษณะเรียบมัน ส่วนอกสีน้ำตาลเข้มลักษณะเรียบมันและมีขนสีน้ำตาลกระจาย ขอบด้านหลังมีขนยาว ขาคู่ที่สามบริเวณ ขอบทิเบียมีขนแตกแขนงเป็นพู่ขนนก โคนปีกสีน้ำตาลเข้มและส่วนปลายปีกสีขาว สร้างรังอยู่ตามโพรง ต้นไม้หรือตามแนวซอกหิน ปากทางเข้ารังมีลักษณะเป็นปากแตรแบนค่อนข้างหนายื่นออกมาภายนอกสี น้ำตาล สีเหลืองอำพัน ลักษณะแข็งและเปราะ บริเวณรอบปากทางเข้ารังมียางไม้ติดโดยรอบ ลักษณะเป็น เกล็ดเล็กๆ สำหรับใช้ป้องกันมดและศัตรูอื่นๆ ที่เข้ามารบกวน นอกจากนี้ที่ปากทางเข้ายังมีชันโรงงาน ป้องกันรังอยู่จำนวน 5-10 ตัว เขตแพร่กระจาย พบได้ในประเทศไทยและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
16 2.2.4 ลักษณะของชันโรงปากแตรใหญ่ อนุกรมวิธาน สกุล Lepidotrigona ชื่อวิทยาศาสตร์ Lepidotrigona terminata (Smith, 1878) ลักษณะทั่วไป ชันโรง Lepidotrigona terminata ชื่อพื้นเมืองเรียกว่า “อุงดำขาหลัง ยาว” มีขนาดปานกลาง ลำตัวยาวประมาณ 5.5-6 มิลลิเมตร ส่วนหัวสีดำมีรอยขรุขระ ส่วนอกสีน้ำตาลเข้ม และมีแถบขนสีเหลืองอยู่รอบบริเวณขอบอก ส่วนท้องสีน้ำตาลเข้ม เนื้อปีกสีน้ำตาลใส พบสร้างรังอยู่ตาม โพรงต้นไม้และรอยแตกของหิน ปากทางเข้ารังมีลักษณะเป็นปากแตร อ่อนนุ่ม สีน้ำตาล ปลายปากแตรสี เหลืองนวล เมื่อถูกรบกวนจะหลบเข้าข้างในทั้งหมด เขตแพร่กระจาย พบได้ในประเทศไทยและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พฤติกรรมการหาอาหารของผึ้งชันโรง การหาอาหารของผึ้งชันโรง สามารถหาอาหารได้ไกลน้อยกว่าผึ้งพันธุ์ สามารถหาอาหาร ประมาณ 6 ถึง 8 กิโลเมตร หรือมากกว่า ขึ้นอยู่กับแหล่งอาหารของผึ้ง ส่วนแหล่งอาหารของผึ้งชันโรง ควรอยู่ใน เขตพื้นที่ที่มีอาหารสมบูรณ์ปานกลาง คือ เขตภาคตะวันออก และภาคใต้ของประเทศไทย เนื่องจากเป็น พื้นที่ปลูกไม้ผล โดยเฉพาะมะพร้าวที่ออกดอกตลอดทั้งปี เพราะการหาอาหารของผึ้งโพรงออกหากินได้ไม่ ไกลนัก เฉลี่ยการบินออกหาอาหารประมาณ 600 เมตรเท่านั้น การเก็บน้ำหวานของผึ้งโพรงไทย 2.2 แหล่งอาหารของผึ้งชันโรง
17 การเก็บน้ำหวานของผึ้งงาน ใช้เวลาติดต่อกัน 3-4 วัน และอาจหาน้ำหวานจากดอกไม้ชนิดเดียวไปถึง 20 วัน จนดอกไม้โรย ตอนเช้า ช่วงที่ดอกไม้บาน ดอกไม้บางชนิดอาจให้เกสรมากผึ้งงานขนเกสรกลับรังมีเกสรติดขามา เต็มและเข้าไปบรรจุในหลอดเซลล์ที่ใช้เก็บเกสร ตอนบ่าย เปลี่ยนเป็นเก็บน้ำหวานจากดอกไม้อีกชนิดหนึ่ง เช่น การเก็บเกสร จากไมยราบเถาวัลย์ ในตอนเช้าและเก็บน้ำหวานจากดอกสาบเสือในตอนบ่ายในการบินผึ้งใช้ความเร็วเฉลี่ย 24 กิโลเมตร/ชั่วโมง ในระหว่างการบินออกหากินความเร็วประมาณ 20 - 29 กิโลเมตร/ชั่วโมง โดยมากออกไปหาระหว่าง 1- 3 กิโลเมตร จากรังแต่อาจไปไกลถึง 12 กิโลเมตรการออกบินใช้เวลาตั้งแต่ 6 นาที ถึง 3 ชั่วโมง และตอม ดอกไม้ชนิดเดียวกันครั้งละ 8 - 10 ดอก เก็บเกสรประมาณ 12 - 29 มิลลิกรัม กลับรังและออกไป 6 - 47 ครั้ง/วัน ปกติผึ้งที่ออกไปหาน้ำหวานและเกสรนำเกสรจะกลับมาประมาณ 25 เปอร์เซ็นต์ และ 58-60 เปอร์เซ็นต์ เอาน้ำหวานกลับ พืชอาหารหลัก อาหารที่ได้จากเกสรดอกไม้ผลไม้ ได้แก่มะพร้าวยางพารากล้วยปาล์มน้ำมัน ไม้ผล ตามฤดูกาลเช่นทุเรียนเงาะลองกองกระท้อนชมพู่มะปรางระกำสละมะม่วงหิมพานต์หมาก พืชอาหารรอง เป็นพืชอาหารที่ผึ้งใช้ทดแทนหรือเสริมในกรณีที่พืชหลักมีการเว้นช่วงการออกดอก ตามรอบการผลิตหรือฤดูกาล ได้แก่
18 ดอกไม้ป่าและวัชพืช เป็นดอกไม้ที่พบเห็นทั่วไปในท้องถิ่น ขึ้นมาเองตามธรรมชาติและผึ้งเข้าไป ตอมเพื่อเก็บน้ำหวานหรือเกสร 1. ดอกไม้บ้าน เป็นดอกไม้ที่มีการปลูกเพื่อการบริโภคหรือจำหน่ายอาจเป็นพืชไร่หรือพืชผัก ซึ่งพบผึ้งเข้าไป ตอมเพื่อเก็บน้ำหวานหรือเกสร ที่พบเห็นในท้องถิ่นได้แก่ มะเขือพวง ดอกแตงกวา โหระพา ฟักทอง บวบ ถั่วฝักยาว ถั่วลิสง ข้าวโพด เป็นต้น 2. ปลอดสิ่งรบกวน สถานที่วางรังปลอดภัยจากสารเคมีและการรบกวนของชุมชน เนื่องจากพฤติกรรมของ ผึ้งชันโรง มีความไวต่อการรบกวนและมีพฤติกรรมการทิ้งรัง การเพิ่มจำนวนรัง การแยกรัง คือ หรือขยายอาณานิคมของผึ้งเพิ่มขึ้นจาก 1 เป็น 2 ผึ้งโพรงมีการแยกรัง อยู่ ตลอดเวลาประมาณ 1 - 7 ครั้ง/ปี การแยกรังของผึ้งโพรงนี้เกิดจากสภาพในรังผึ้งที่มีประชากรหนาแน่น และภายในรังไม่มีพื้นที่สร้างรวงใหม่ผึ้งอยู่อย่างแออัดผึ้งนางพญา ไม่สามารถส่งกลิ่นฟีโรโมนให้ควบคุมการ ทำงานได้ทั่วรัง ตลอดจนมีสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสม โดยผึ้งงานสร้างหลอดเพศผู้ขึ้นก่อน จากนั้นสร้าง หลอดนางพญาตาม นางพญาผึ้งโพรงตัวเก่ามาวางไข่ไว้ในหลอดทั้งหลอดของผึ้งเพศผู้ และหลอดนางพญา หลังจากนั้นผึ้งงานป้อนนมผึ้ง ให้แก่ตัวอ่อนนางพญา จนกระทั่งเป็นตัวแก่ ผึ้งนางพญา ตัวเก่าพาผึ้งงานส่วน หนึ่งไปสร้างรังใหม่ และนางพญาตัวใหม่ดำรงชีวิตต่อไปในรัง การแยกรังเป็นการอยู่รอดอย่างหนึ่งของผึ้ง โพรง ผึ้งโพรงมีการแยกรังตลอดปี ถึงแม้ว่ารังสมบูรณ์หรือไม่ก็ตาม
19 การทิ้งรังหรือการหนีรัง การทิ้งรังหรือหนีรัง คือ พฤติกรรมที่ผึ้งทั้งรังทิ้งรังเพื่ออพยพไปหาที่อยู่อาศัยใหม่จนเหลือแต่รัง เปล่า การทิ้งรังเกิดจากการอดอยาก ขาดแคลนอาหาร การแยกรังบ่อยเกินไป นางพญาไม่มีประสิทธิภาพ โรคและศัตรูรบกวน หรือสภาวะแวดล้อมบริเวณนั้นไม่เหมาะสมที่ดำรงชีวิตต่อไป พบบ่อยมากในรังของผึ้ง โพรง ผึ้งหลวง และผึ้งมิ้ม โดยเฉพาะผึ้งโพรงการทิ้งรังเพื่อหาที่อยู่อาศัยใหม่เป็นพฤติกรรมที่ควบคุมโดย กรรมพันธุ์ นอกจากนั้นการหนีรังอาจเกิดจากการหนีไปให้พ้นจากการรุกรานของโรคและศัตรู เช่น มดและ ตัวต่อ เป็นต้น
20 แบบทดสอบก่อน-หลังเรียน ตอนที่ 2 ลักษณะของผึ้งโพรงไทย ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมาย xลงในกระดาษคำตอบ ข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อ โดยใช้ตัวเลือกที่กำหนดให้ เวลา 10 นาที คะแนนเต็ม 10 คะแนน ให้ตอบทุกข้อ ตามคำถาม ต่อไปนี้ 1. การเพิ่มจำนวนรังของผึ้งชันโรง ............................................................................................................................. ................................... ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................ ................................................................................................... ............................................................. ...................................................................................................................... .................................. 2. สาเหตุการทิ้งรังหรือการหนีรังของผึ้งชันโรง ............................................................................................................................. ................................... ................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ................................... ......................................................................................................................................................... ....... ................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................
21 สาระสำคัญ การเลี้ยงผึ้งชันโรง เป็นอาชีพที่น่าสนใจ สำหรับเกษตรกรทำสวนผลไม้ สวนยางหรือมีพื้นที่ติดกับ ป่า แหล่งน้ำ ที่เป็นแหล่งอาหารของผึ้ง ผู้ที่สนใจการเลี้ยงผึ้งโพรงไทย จึงจำเป็นจะต้องเรียนรู้ประโยชน์ ของผึ้งเพื่อเป็นความรู้ที่นำไปใช้ในการประกอบอาชีพต่อไป จุดประสงค์ เมื่อศึกษาชุดวิชาตอนนี้แล้วผู้เรียนสามารถ 1. บอกประโยชน์ของผึ้งชันโรงได้ 2. บอกผลิตภัณฑ์ที่ทำจากน้ำผึ้ง ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 3.1 ประโยชน์ของผึ้งชันโรง เรื่องที่ 3.2 ผลิตภัณฑ์ที่ทำจากน้ำผึ้ง ตอนที่ 3 ประโยชน์จากผึ้งชันโรง
22 ประโยชน์ของผึ้ง ผลิตภัณฑ์จากผึ้ง เป็นผลผลิตที่เกิดจากผึ้ง ได้แก่ น้ำผึ้ง เกสรผึ้ง พรอพอลิส หรือยางไม้ นมผึ้งหรือ รอยัลเยลลี่ ไขผึ้ง พิษผึ้ง ผลผลิตที่ได้จากผึ้งเป็นผลิตภัณฑ์ ที่สร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจและเป็นส่วนผสมของ อาหารและยา ผลิตภัณฑ์ผึ้งตามธรรมชาติ ได้แก่ 1. น้ำผึ้ง น้ำผึ้ง เป็นผลิตผลของน้ำหวาน (nectar) จากดอกไม้ป่าและดอกผลไม้จากสวน ที่นำมาจาก ภายนอกรัง ผ่านกระบวนการย่อยของผึ้งแล้ว สะสมในหลอดรัง มีคุณสมบัติเหมือนกับน้ำผึ้งที่ได้ตาม ธรรมชาติ 2. เกสร เกสรคือ เซลล์สืบพันธุ์เพศผู้ของดอกไม้ที่ผึ้งไปคลุกเคล้ากับอับเกสรติดตัว และใช้ขาปัดเขี่ยรวมกัน เป็นก้อน ติดไว้ที่ขาหลัง บริเวณอวัยวะที่เรียกว่า ตะกร้าเก็บเกสร และนำกลับมาเก็บยังรัง เพื่อใช้เป็น อาหารประเภทโปรตีน สำหรับประชากรในรัง โดยเฉพาะใช้เลี้ยงตัวอ่อน เกสรที่นำมาบ่มในรังจนผนังเกสร นุ่ม จะถูกนำไปเลี้ยงผึ้งงาน ตัวอ่อนที่อายุมากกว่า 3 วัน โดยผึ้งจะบดผสมกับน้ำผึ้ง องค์ประกอบในเกสรพืช แต่ละชนิดแตกต่างกัน ไขผึ้ง เทียนไข ผลิตภัณฑ์จากไขผึ้ง 3.1 ประโยชน์ของผึ้งชันโรง เกสรดอกไม้ ผงเกสรผึง้
23 3. ไขผึ้ง ไขผึ้ง คือสารที่ผึ้งผลิตออกมาจากต่อมไขผึ้ง เพื่อใช้สร้างรวงผึ้งโดย ผึ้งงานสังเคราะห์จากน้ำตาลที่มี โมเลกุลเชิงเดี่ยวภายในระบบย่อยอาหาร โดยปกติไขผึ้งจะมีสีขาวบริสุทธิ์ แต่สีจะเปลี่ยนไปตามสิ่งที่เจือปน เช่น น้ำผึ้ง เกสร อุตสาหกรรมเทียนไข และการผลิตแผ่นรังเทียม งานด้านเภสัชกรรม ทันตกรรมงานหล่อแบบต่างๆ อุตสาหกรรมพวกวัสดุกันน้ำ ยาขัดมันพื้น เฟอร์นิเจอร์ เครื่องหนังและเลนส์กล้องส่องทางไกลเป็นส่วนผสมของ เครื่องสำอาง เช่น โลชั่น น้ำมันแต่งผม ลิปสติก เป็นต้น รอยัลเยลลี่ 4. รอยัลเยลลี่ รอยัลเยลลี่ หรือนมผึ้งเป็นอาหารสำหรับ ตัวอ่อนผึ้งและผึ้งนางพญา ลักษณะสีขาวคล้ายนมข้น รสเผ็ดเล็กน้อย นมผึ้งมีสารอาหารที่สมบูรณ์ทั้งไขมัน โปรตีน และวิตามิน พรอพอลิส 5. พรอพอลิส พรอพอลิสคือ สารชนิดหนึ่งที่ผึ้งรวบรวมมาจากยางไม้ โดยเฉพาะยางที่เคลือบอยู่บริเวณตาใบของ ต้นไม้ ผึ้งจะนำสารพรอพอลิส มาซ่อมแซมรังห่อหุ้มศัตรูที่ถูกฆ่าตายภายในรัง เพื่อป้องกันการระบาดของ เชื้อโรคภายในรัง ประโยชน์พรอพอลิส เป็นยารักษาโรค ใช้เป็นสารยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส เชื้อรา รวมถึงโรค ในช่องปาก กล่องเสียง เป็น ต้นและเป็นส่วนผสมของเครื่องสำอาง เช่น ครีมบำรุงผิว สบู่ เป็นต้น
24 น้ำผึ้ง เป็นอาหารหวานที่ผึ้งผลิตโดยใช้น้ำอ้อยจากดอกไม้ น้ำผึ้งมักหมายถึงชนิดที่ผลิตโดยผึ้งน้ำหวานใน สายพันธุ์ เนื่องจาก เป็นผึ้งเก็บน้ำหวานให้คุณภาพสูง น้ำผึ้งมีประวัติการบริโภคของมนุษย์มายาวนาน และ ถูกใช้เป็นสารให้ความหวานในอาหารและเครื่องดื่มหลายชนิด นอกจากนี้ ยังมีภูมิปัญญาที่ใช้น้ำผึ้งในการ รักษาอาการเจ็บป่วย 3.2 ผลิตภัณฑ์จากน้ำผึ้ง
25 คุณสมบัติของน้ำผึ้ง พลังงานคิดเป็นแคลอรี่ น้ำผึ้ง 0.453 กิโลกรัม (1 ปอนด์) ให้พลังงาน 1,380 แคลอรี่ น้ำผึ้ง 100 กรัม ให้พลังงาน 303 แคลอรี่ ประโยชน์คุณค่าทางโภชนาการของน้ำผึ้ง ต่อ 100 กรัม พลังงาน 304 กิโลแคลอรี่ คาร์โบไฮเดรต 82.4 กรัม น้ำตาล 82.12 กรัม เส้นใย 0.2 กรัม ไขมัน 0 กรัม โปรตีน 0.3 กรัม น้ำ 17.10 กรัม วิตามินบี1 0.038 มิลลิกรัม 3% วิตามินบี3 0.121 มิลลิกรัม 1% วิตามินบี5 0.068 มิลลิกรัม 1% ประโยชน์ของน้ำผึ้งวิตามินบี6 0.024 มิลลิกรัม 2% วิตามินบี9 2 ไมโครกรัม 1% วิตามินซี 0.5 มิลลิกรัม 1% ธาตุแคลเซียม 6 มิลลิกรัม 1% ธาตุเหล็ก 0.42 มิลลิกรัม 3% ธาตุแมกนีเซียม 2 มิลลิกรัม 1% ธาตุฟอสฟอรัส 4 มิลลิกรัม 1% โพแทสเซียม 52 มิลลิกรัม 1% ธาตุโซเดียม 4 มิลลิกรัม 0% ธาตุสังกะสี 0.22 มิลลิกรัม 2% ร้อยละของปริมาณแนะนำที่ร่างกายต้องการในแต่ละวันสำหรับผู้ใหญ่ (ข้อมูลจาก : USDA Nutrient database)
26 ประโยชน์จากน้ำผึ้งด้านความงานและสุขภาพ ประโยชน์ของน้ำผึ้งนั้นมีหลากหลาย เพราะน้ำผึ้งมีส่วนผสมของน้ำตาล และสารประกอบอื่นๆ ซึ่ง ส่วนใหญ่จะเป็นฟรุกโทสกับกลูโคส และมีวิตามินและแร่ธาตุ ผสมอยู่ด้วย เช่น วิตามินเอ วิตามินบี 2 วิตามินบี 3 วิตามินบี 5 วิตามินบี 6 กรดโฟลิก วิตามินซี ธาตุแคลเซียม ธาตุแมกนีเซียม ธาตุโซเดียม ธาตุ โพแทสเซียม ธาตุฟอสฟอรัส ธาตุเหล็ก ธาตุทองแดง ธาตุสังกะสี เป็นต้น สำหรับสารประกอบอื่นๆที่มีอยู่ใน ปริมาณ เพียงน้อยนิดนั้นจะเป็นสารที่ทำหน้าที่ช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระเป็นหลัก ประโยชน์น้ำผึ้งด้านสุขภาพ 1. เป็นยาอายุวัฒนะช่วย บำรุงสมอง ช่วยในเรื่องของความจำ 2. ช่วยให้ร่างกายสมบูรณ์แข็งแรงต้านทานโรคต่างๆได้ดี 3. ช่วยเสริมสร้างการเจริญเติบโตในวัยเด็ก 4. ช่วยเพิ่มพลังงานให้แก่ร่างกาย 5. ผ่อนคลายความเหนื่อยล้าอ่อนเพลียจากการทำงานหรือเล่นกีฬา 6. ช่วยเสริมสร้างสุขภาพของผู้ป่วยในระยะพักฟื้น หรือผู้สูงอายุ 7. ช่วยบรรเทาอาการของโรคต่างๆให้ดีขึ้น 8. ช่วยในควบคุมน้ำหนักและลดความอ้วน 9. ช่วยบำรุงเลือดในร่างกาย ด้วยการใช้น้ำผึ้งครึ่งช้อนโต๊ะใส่แก้ว แล้วบีบมะนาว 1 ซีกใส่เกลือ เล็กน้อย แล้วเติมน้ำร้อนดื่ม 10. ช่วยรักษาอาการหวัดให้หายเร็วขึ้น 11. น้ำผึ้งสามารถบรรเทาอาการไอจากหวัดในเด็กได้ดีกว่ายาแก้ไอ 12. ช่วยรักษาอาการเมาค้าง 13. ช่วยปรับสมดุลในร่างกายให้คงที่ 14. น้ำผึ้งมีฤทธิ์ยาระงับประสาทอ่อนๆ จึงช่วยลดอาการหงุดหงิด ความกังวลได้ 15. ช่วยแก้อาการนอนไม่หลับ และช่วยทำให้หลับสบายยิ่งขึ้น 16. ช่วยรักษาโรคความดันโลหิตสูง ด้วยการใช้น้ำผึ้งและงาดำอย่างละ 50 กรัม โดยนำงา ตำมา ตำให้ละเอียดแล้วผสมกับน้ำผึ้ง ชงกับน้ำร้อนดื่ม 17. ช่วยรักษาโรคเบาหวาน ด้วยการใช้สาลี่หอมจำนวน 5 ลูก น้ำผึ้ง 250 กรัม โดยปอกลูกแล้ว นำมาตำให้ละเอียด นำไปคลุกกับน้ำผึ้งแล้วต้มจนเหนียว แล้วนำมาผสมกับน้ำกิน 18. ช่วยรักษาโรคโลหิตจาง เพราะน้ำผึ้งมีส่วนผสมของธาตุเหล็กซึ่งช่วยในการเพิ่ม เม็ดเลือดแดง 19. ช่วยบำรุงหัวใจ ขับชีพจร และป้องกันการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ 20. ช่วยบำรุงและรักษาโรคตับ 21. ช่วยระงับความร้อนในร่างกาย 22. ช่วยรักษาอาการตาอักเสบจากการติดเชื้อ เช่น กระจกตาอักเสบ เยื่อตาอักเสบ เป็นต้น 23. ช่วยบรรเทาอาการไอ หลอดลมอักเสบมีเสมหะ ด้วยการชงดื่มกับน้ำมะนาว 24. น้ำผึ้งช่วยลดกรดในกระเพาะ ช่วยในการย่อยอาหาร เพราะน้ำผึ้งจะถูกดูดซึมทันทีเมื่อถึงลำไส้
27 ซึ่งต่างจากน้ำตาลชนิดอื่น 25. ช่วยรักษาโรคกระเพาะ 26. ช่วยบรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ หรือท้องเสียอย่างรุนแรง 27. ช่วยแก้อาการท้องเดิน และช่วยบำรุงลำไส้ที่อักเสบให้ฟื้นตัวเร็วขึ้น 28. ช่วยแก้อาการเด็กปัสสาวะรดที่นอนเป็นประจำเพราะช่วยดูดความชื้น และช่วยอุ้มน้ำไว้ 29. ช่วยบรรเทาอาการของโรคริดสีดวงทวาร ด้วยการนำกระเทียมผสมกับน้ำผึ้ง รับประทานวันละ 3 ครั้ง 30. ช่วยป้องกันการเกิดโรคข้ออักเสบ ด้วยการใช้น้ำส้มนำมาผสมกับแอปเปิล 2 ช้อนชา ใช้น้ำร้อน 1 แก้วแล้วเติมน้ำผึ้ง 1 ช้อนชา ชงดื่มวันละสองครั้ง 31. ช่วยแก้อาการตะคริว หรือป้องกันการเป็นตะคริว 32. ช่วยแก้อาการท้องผูกด้วยการรับประทานกล้วยน้ำว้าสุกจิ้มกับน้ำผึ้ง ช่วยลดอาการท้องผูกลง ได้ 33. ช่วยลดการอักเสบของบาดแผล 34. ช่วยป้องกันการติดเชื้อของบาดแผลและช่วยให้แผลหายเร็ว ประโยชน์น้ำผึ้งด้านความงาม 1. ช่วยลดและป้องกันการเกิดริ้วรอยแห่งวัย 2. ช่วยบำรุงผิวพรรณให้เป็นธรรมชาติ 3. พอกหน้าด้วยน้ำผึ้งช่วยบำรุงผิวหน้าให้ดูอ่อนเยาว์ ชุ่มชื่นและนุ่มนวลหลังล้างหน้าเสร็จให้นำกล้วย หอมครึ่งลูก นำมาบดผสมรวมกับน้ำผึ้งแล้วยำมาทาหน้าทิ้งไว้ประมาณ 15 นาทีแล้วล้างออก 4. ช่วยบำรุงรักษาผิวหน้าที่แห้ง ด้วยการนำไข่แดง 1 ฟองผสมกับน้ำผึ้งผสม 1 ช้อน คนให้เข้ากันแล้ว นำมาพอกหน้าทิ้งไว้ 10 นาทีแล้วล้างออก 5. น้ำผึ้งสามารถนำแปรรูปทำผลิตภัณฑ์ต่างๆได้อย่างหลากหลายเช่น ฟอกหน้า สบู่ล้างหน้า เป็นต้น 6. ช่วยปกป้องผิวจากรังสีUV และช่วยเสริมสร้างเซลล์ผิวหนัง 7. ช่วยบำรุงเส้นผมให้นุ่มสวยเงางาม หลังสระผมเสร็จให้นำน้ำผึ้งผสมกับน้ำมะกอกอย่างละ 3 ช้อนโต๊ะ นำมาชโลมให้ทั่วศีรษะทิ้งไว้ประมาณ 5 นาทีแล้วล้างออก 8. ช่วยลดสิวเสี้ยน สิวอุดตันบนใบหน้า หลังล้างหน้าด้วยน้ำอุ่นเสร็จแล้ว ให้นำกล้วยหอมครึ่งลูก นำมา บดผสมรวมกับน้ำผึ้งแล้วยำมาทาหน้าทิ้งไว้ ประมาณ 5 นาทีแล้วล้างออก
28 วิธีการเลือกน้ำผึ้งแท้ 1. สังเกตความเข้มข้นและความหนืดเป็นหลักเพื่อให้มั่นใจว่าในน้ำผึ้งนั้นไม่มีน้ำผสมอยู่ 2. สังเกตสี ต้องเป็นธรรมชาติ คือสีเหลืองอ่อนถึงน้ำตาลใส และไม่ขุ่นทึบ 3. มีกลิ่นหอมตามชนิดของดอกไม้นั้นๆ เช่น น้ำผึ้งจากดอกลิ้นจี่ น้ำผึ้งจากดอกลำไย 4. สะอาด ไม่มีกาก ไขผึ้ง หรือมีเศษของตัวผึ้งปะปนอยู่ รวมไปถึงวัสดุแขวนลอยต่างๆ 5. น้ำผึ้งไม่แยกชั้นและเป็นเนื้อเดียวกัน 6. เมื่อนำมาหยดใส่กระดาษไขหรือกะดาษทิชชูจะไม่ซึม 9. หยดน้ำผึ้งลงในน้ำชา แล้วสังเกตการละลายถ้าเป็นน้ำผึ้งแท้เมื่อคนเข้ากันแล้วน้ำ ผึ้งจะไม่ละลายทันที ผู้ที่ไม่ควรรับประทานน้ำผึ้ง 1. ผู้ที่มีอาการแพ้น้ำผึ้งหรือเกสรน้ำผึ้ง 2. มีคำแนะนำว่าไม่ควรให้เด็กอายุต่ำกว่า 1 ขวบรับประทานน้ำผึ้ง 3. ผู้ที่น้ำเหลืองเสีย มีตุ่มหนอง มีฝีพุพอง หรือโรคครุฑราชต่างๆ หรือผู้ที่มี อาการเสมหะพิการ(เสมหะมากและมีภาวะโรคปอดแทรก) 4. คนที่ดีพิการ(มีอาการตัวเหลืองตาเหลือง)
29 แบบทดสอบหลังเรียน ตอนที่ 3 ประโยชน์ของผึ้ง ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคำตอบ ข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อ ให้ตอบทุกข้อ เวลา 10 นาที คะแนนเต็ม 10 คะแนน โดยใช้ตัวเลือกที่กำหนดให้ และตอบคำถามต่อไปนี้ ............ 1. ผึ้งมีประโยชน์ทางยาและเป็นสารอาหารให้ความหวานในอาหารและเครื่องดื่ม ............ 2. ใช้น้ำผึ้งแทนสารกันบูดในน้ำสลัด ............ 3. วิธีการเลือกน้ำผึ้งแท้สังเกตสี ต้องเป็นธรรมชาติ คือสีเหลืองอ่อนถึงน้ำตาลใส และไม่ขุ่น ทึบ ............ 4. น้ำผึ้งเป็นยาอายุวัฒนะช่วยบำรุงสมอง ช่วยในเรื่องของความจำ ............ 5. เกสร คือ เซลล์สืบพันธุ์เพศผู้ของดอกไม้ที่ผึ้งไปคลุกเคล้ากับอับเกสร ............ 6. รอยัลเยลลี่ คือ สารที่ผึ้งผลิตออกมาจากต่อมไขผึ้ง เพื่อใช้สร้างรวงผึ้ง ............ 7. ไขผึ้ง หรือนมผึ้งเป็นอาหารสำหรับ ตัวอ่อนผึ้งและผึ้งนางพญา ............ 8. คนที่ดีพิการมีอาการตัวเหลืองตาเหลืองควรรับประทานน้ำผึ้ง ............ 9. ผลิตภัณฑ์จากผึ้ง เป็นผลผลิตที่เกิดจากผึ้ง ได้แก่ น้ำผึ้ง เกสรผึ้ง พรอพอลิส หรือยางไม้ นม ผึ้งหรือรอยัลเยลลี่ ไขผึ้ง ............ 10. มีคำแนะนำว่าไม่ควรให้เด็กอายุต่ำกว่า 1 ขวบรับประทานน้ำผึ้ง
30 สาระสำคัญ วัสดุอุปกรณ์การเลี้ยงผึ้งชันโรง การใช้และเก็บรักษาที่ถูกวิธี เป็นปัจจัยสำคัญสำหรับการเลี้ยงผึ้ง ที่ผู้เรียน จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องรู้วัสดุและอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง และเข้าใจการนำไปใช้อุปกรณ์แต่ละชนิดที่ถูก วิธี เพื่อเป็นการนำไปใช้ในการเลี้ยงผึ้งชันโรงให้ประสบผลสำเร็จได้ จุดประสงค์ 1. บอกวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรงได้ถูกต้อง 2. บอกวัสดุอุปกรณ์สำหรับเก็บน้ำผึ้งชันโรง 3. อธิบายการใช้และการเก็บรักษาอุปกรณ์ที่ถูกวิธี ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 4.1 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง เรื่องที่ 4.2 การใช้และการเก็บรักษาอุปกรณ์ที่ถูกวิธี ตอนที่4 วัสดุ อุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง
31 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งโพรงไทย 1. กล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งโพรงไทย ทำด้วยแผ่นไม้เป็นรูปสี่เหลี่ยมมีความยาว 50 ซม.ความกว้าง 4 ซม.ความสูง2.4ซม. ใช้สำหรับให้ผึ้งอาศัยทำรังอยู่ 2. ชุดแต่งกาย ใช้รองเท้าบูตยาว,กางเกงยีนส์ หรือผ้าหนาขายาว หรือ แบบที่มีฟองน้ำบุข้างในปลายกางเกงอยู่ด้านนอกรองเท้าแล้วเอายางรัดไว้ กันผึ้งเข้ากางเกงและเสื้อ,ถุงมือยางแบบหนา, หมวกปีกกว้าง และถุงตาข่าย ครอบศีรษะ ใช้ผ้าแบบบางๆ ที่ใช้ตัดเสื้อก็ได้ ให้มองทะลุได้สะดวก โดยใส่ยาง ยืดไว้รัดรอบๆ คอเสื้อด้วยหมวกคลุมศีรษะใช้สำหรับใส่ป้องกันกันผึ้งต่อย 3. ที่ขังนางพญา ใช้สำหรับ: จับผึ้งนางพญาใส่เพื่อนำไปใส่หีบล่อผึ้งงานเข้ารัง 4. เครื่องพ่นควัน ใช้สำหรับ:เครื่องพ่นควัน จะทำให้ผึ้งไม่บินไปมา เพราะโดยสัญชาติญาณของ ผึ้ง เมื่อเกิดไฟไหม้ผึ้งจะเกาะรอบๆรังเพื่อป้องกันรังและตัวอ่อน(แม้ตัวมัน จะต้องตาย) ดังนั้นเครื่องพ่นควันจึงเป็นอาวุธสำคัญ แต่หากเป็นช่วงเช้าๆ หรือ ค่ำๆอาจไม่ต้องใช้ก็ได้เพราะผึ้งยังไม่ดุ แต่ช่วงสายๆบ่าย หรือแดดจัดๆ อากาศ ร้อนๆ ผึ้งจะค่อนข้างดุ เราจึงจำเป็นต้องใช้เครื่องพ่นควันผึ้งให้สยบ มี ความสำคัญต่อการปฏิบัติงานเกี่ยวกับรังผึ้งมากมี 3 ส่วน คือกระป๋อง หม้อลม แผ่นโลหะบุ เป็นวัสดุที่เป็นฉนวนทนความร้อนสำหรับเชื้อเพลิงผลิตควันนั้นจะ ใช้ใบไม้แห้ง, แกลบ หรือกาบมะพร้าวตามที่หาได้ กาบมะพร้าวจะได้ควันดี ติดง่าย และอยู่นานกว่า 5. เครื่องดูดน้ำผึ้ง ใช้สำหรับ ดูดน้ำผึ้งจากรัง โดยไม่ต้องกรองผ้าขาว เพิ่มความสะดวกในการดูด น้ำผึ้งเข้าสู่ภาชนะที่เตรียมไว้ 4.1 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง
32 การใช้อุปกรณ์เก็บน้ำผึ้งโพรงไทย 1. อุปกรณ์ทุกชนิดใช้ให้ถูกประเภท 2. ดูแลรักษาให้อยู่ในสภาพที่ดีอยู่เสมอ 3. ป้องกันไม่ให้เกิดการเสื่อมสภาพก่อนหมดอายุ 4. กล่องเลี้ยงผึ้งต้องใช้หลังคากระเบื้องหรือสังกะสีป้องกันฝนไม่ให้เกิดการชำรุด 5. เครื่องมืออุปกรณ์ที่ใช้ทุกครั้งทำความสะอาดและเช็ดให้แห้งก่อนเก็บในที่แห้งป้องกันไม่ให้เกิดสนิม การเก็บรักษาอุปกรณ์เก็บน้ำผึ้งโพรงไทย การเก็บรักษาอุปกรณ์หลังจากการใช้งานแล้วทุกครั้งจะต้องจัดเก็บและทำความสะอาดอุปกรณ์ทุก ชิ้นเพื่อให้การใช้งานครั้งต่อไปมีประสิทธิภาพไม่ชำรุดเสียหายอุปกรณ์ที่เป็นโลหะได้แก่เหล็กงัด เมื่อใช้เสร็จ ต้องเช็ดด้วยผ้าชุบน้ำมันและชโลมน้ำมันให้ทั่วเพื่อป้องกันสนิมแล้วเก็บใส่ซองหรือกล่องแล้วแต่กรณี 4.2 การใช้และการเก็บรักษาอุปกรณ์ที่ถูกวิธี
33 แบบทดสอบก่อน-หลังเรียน ตอนที่4 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมายxลงในกระดาษคำตอบข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อให้ตอบ ทุกข้อเวลา 10 นาที คะแนนเต็ม 10 คะแนนโดยใช้ตัวเลือกที่กำหนดให้ตอบคำถามต่อไปนี้ .......... 1. ลังหรือกล่องเลี้ยงผึ้งเป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นในการเลี้ยงผึ้งชันโรง .......... 2. หมวกเป็นอุปกรณ์เลี้ยงผึ้งชันโรง .......... 3. การเลี้ยงผึ้งไม่มีความจำเป็นต้องมีอุปกรณ์ชุดแต่งกายเนื่องจากไม่ต้องดูแล .......... 4. เสื้อและกางเกงขายาว เป็นอุปกรณ์ป้องกันผึ้งต่อยได้ดี .......... 5. ถังร่มควันสยบผึ้งเป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นในการเลี้ยงผึ้งชันโรง .......... 6. หีบพลาสติกสามารถเลี้ยงผึ้งได้ดีกว่ากล่องไม้ .......... 7. ผ้าฝ้ายสามารถกรองน้ำผึ้งได้ดี .......... 8. ภาชนะรับรองน้ำผึ้งที่ดีควรเป็นภาชนะที่เป็นเนื้อสแตนเลส .......... 9. อุปกรณ์ที่เป็นโลหะเมื่อใช้เสร็จต้องเช็ดด้วยผ้าชุบน้ำมันและชโลมน้ำมันให้ทั่ว .......... 10. เมื่ออุปกรณ์ชำรุดควรซ่อมแซมทันทีเพื่อประสิทธิภาพในการใช้งาน
34 สาระสำคัญ กล่องหรือรังเป็นอุปกรณ์สำคัญสำหรับการเลี้ยงผึ้งชันโรง ที่ผู้เรียนจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องรู้การเลือก วัสดุและอุปกรณ์ และขั้นตอนการทำรังเลี้ยงผึ้งชันโรง อย่างเข้าใจการนำไปลงมือปฏิบัติตามขั้นตอน ที่สามารถทำกล่องหรือรังเลี้ยง และนำไปใช้ในการเลี้ยงผึ้งชันโรงให้ประสบผลสำเร็จได้ จุดประสงค์ 1. บอกวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งชันโรงได้ถูกต้อง 2. บอกขั้นตอนการทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งได้ ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 5.1 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งชันโรง เรื่องที่ 5.2 ขั้นตอนการทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งชันโรง ตอนที่5 ขั้นตอนการทำกล่องเลี้ยงผึ้งชันโรง
35 ขนาดรังเลี้ยงผึ้งชันโรง ขนาดทั่วไปที่นิยมใช้ มีขนาดกว้าง 30 เซนติเมตร ยาว 50 เซนติเมตรและสูง 25 และ มีความเหมาะสมที่สุดเป็นแบบเปิดฝาด้านข้างทั้งสองด้าน และมีฝาปิดบนที่ให้ผึ้งทำรังบนด้านใน ไม่ นิยมเลี้ยงแบบใช้คอน เพราะทำให้รังผึ้งติดกัน ไม่สะดวกในการเก็บน้ำผึ้ง มีประตูทางผึ้งบินเข้าทางเดียว มีขอบ ไม้เป็นรูป ตัว H ติดไว้ที่หน้าประตูไว้สำหรับผึ้งงาน เมื่อบินเอาน้ำหวานหรือเกสรดอกไม้กลับรังมาหนัก หากไม่มี ที่พักก่อนเข้ารังน้ำหวานจะหล่นที่หน้าช่องทางเข้าเกือบหมดเสาที่ใช้ก็มีหลายแบบขึ้นอยู่กับวัสดุอุปกรณ์ ไม้กระทิงเทพา เป็นไม้ที่นิยมใช้มาทำรังผึ้ง เนื่องจากพบว่าน้ำจะไม่ซึมผ่าน ไม้ เลื่อย อุปกรณ์สำหรับตัดไม้ ค้อน เป็นอุปกรณ์ใช้สำหรับตอกตะปู 5.1 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้ง ชันโรงถูกวิธี
36 ตลับเมตร ใช้วัดความยาว-สั้น ของวัสดุที่จะประกอบ สว่านเจาะ อุปกรณ์ที่ใช้เจาะตะปูเพื่อประกอบลังไม้ แก็สพ่นไฟ ใช้พ่นลังไม้หลังจากประกอบเสร็จ เลื่อยยนต์ อุปกรณ์ตัดขอนไม้ที่มีผึ้งชันโรงอาศัยอยู่
37 การเตรียมวัสดุทำรังเลี้ยงผึ้งโพรงไทย มีดังนี้ 1. ใช้ไม้ฉากวัดกระดานที่เตรียมไว้ขนาดหน้ากว้าง 12.5 ยาว 30 เซนติเมตร แล้วขีดกับดินสอ ใช้เลื่อยตัด ตามดินสอ จำนวน 10ชิ้น 2. ใช้ไม้ฉากวัดกระดานที่เตรียมไว้ขนาดหน้ากว้าง 12.5 ยาว 60เซนติเมตร แล้วขีดกับดินสอเขียนไม้ ใช้เลื่อย ตัดตามดินสอ ชิ้น จำนวน 6 ชิ้น 3. ใช้ไม้ฉากวัดกระดานที่เตรียมไว้ขนาดหน้ากว้าง 12.5 ยาว 60เซนติเมตร แล้วขีดกับดินสอเขียนไม้ ใช้เลื่อย ตัดตามดินสอ ชิ้น จำนวน 3 ชิ้น 4. ใช้ไม้ฉากวัดกระดานที่เตรียมไว้ขนาดหน้ากว้าง 12.5ยาว 50 เซนติเมตร แล้วขีดกับดินสอ ใช้เลื่อยตัดตาม ดินสอจำนวน 3 ชื้น 5. ตัดไม้ติดขอบใช้สำหรับดามฝาข้างและด้านหลัง ขนาดหน้ากว้าง 12เซนติเมตร จำนวน 8 ชิ้น และ ขนาด 3 เซนติเมตรจำนวน 2 ชิ้นขนาด และขนาด5 เซนติเมตรจำนวน 2ชิ้นขนาด 2 เซนติเมตร จำนวน 1 ชิ้น ขั้นตอนการทำกล่องเลี้ยงผึ้งโพรงไทย ดังนี้ ขั้นตอนที่ 1 การทำฐานรัง นำไม้ขนาด หมายเลข 1, 2,3 จำนวน 3 ชิ้นที่ตัดไว้มาตั้งเรียงติดกัน ใช้ตะปูขนาด 1 นิ้วตอกไม้ดาม ด้าน ในให้ไม้ติดกันทั้ง 3 ชิ้น ขั้นตอนที่ 2 การทำฝาข้างซ้าย –ฝาข้างขวา นำไม้ที่ตัดไว้ยาว 30 เซนติเมตร จำนวน 3 ชื้น มาตั้งเรียงติดกัน ใช้ตะปูขนาด 1 นิ้ว ตอกไม้ดามให้ไม้ติดกัน ทำ 2 ชุด ขั้นตอนที่ 3 การทำฝาหน้า นำไม้ขนาด ยาว 50 เซนติเมตร จำนวน 3 ชื้น ที่ตัดไว้มาตั้งเรียงติดกัน ใช้ตะปู ขนาด 1 นิ้วตอกไม้ ด้านนอกให้ไม้ติดกันทั้ง 3 ชื้น ขั้นตอนที่ 4 การทำฝาหลัง นำไม้ขนาด ยาว 50 เซนติเมตร จำนวน 3 ชิ้น ที่ตัดไว้มาตั้งเรียงติดกัน ใช้ตะปูขนาด 1 นิ้ว ตอกไม้ ด้านใน ให้ไม้ติดกันทั้ง 2 ชิ้น ชิ้นที่ 3 ตัดยางรถจักรยานยนต์เก่าตัดพอขนาดพอใช้ ตอกด้วยตะปู 5.2 ขั้นตอนการทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งชันโรง ชันโรงถูกวิธี
38 ขั้นตอนที่ 5 นำส่วนประกอบจากขั้นตอนที่ 1 2 3 และ 4 มาประกอบตอกตะปูเข้าด้วยกัน
39 เสาตั้งรองรัง เสาตั้งรองรัง มีขนาดที่รองรับตัวรังเลี้ยงได้ โดยจะต้องมีขนาดกว้าง เท่ากับรัง แต่มีความยาวยื่นออกมาทางด้านหน้าให้ยาวกว่าตัวรัง ประมาณ 2 นิ้ว เพื่อเป็นลานบินของผึ้ง ฐานรังจึงมีขนาดกว้าง x ยาว เท่ากับ16 (1/4) x 19 นิ้ว หน้าไม้ที่นำมาประกอบฐานรังเมื่อไสกบ แล้วควรหนา 1(7/8) นิ้วหรือจะใช้เสาปูน หรือเสาไม้ฐานรองเป็นปูน สามารถทำได้แต่นิยมใช้ขอนไม้ในการตั้งขารองรับ
40 แบบทดสอบก่อน-หลังเรียน ตอนที่ 5 วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงผึ้งโพรงไทย ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคำตอบข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อให้ตอบทุกข้อเวลา 10 นาทีคะแนนเต็ม 10 คะแนนโดยใช้ตัวเลือกที่กำหนดให้ตอบคำถามต่อไปนี้ ...........…. 1. หีบหรือกล่องเลี้ยงผึ้งเป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นในการเลี้ยงผึ้งชันโรง ...........…. 2. ผึ้งโพรงไทยชอบเข้าทำรังในรังไม้เก่ามากกว่าไม้ใหม่ ...........…. 3. เสาปูน เลี้ยงผึ้งชันโรงได้ดีกว่าเสาไม้ ...........…. 4. ไม้ทาสีสามารถนำมาทำหีบเลี้ยงผึ้งได้ ...........…. 5. ตะปูสำหรับทำรังผึ้งชันโรงสามารถใช้ได้ทุกขนาด ...........…. 6. หีบเลี้ยงผึ้งทำด้วยไม้สามารถเลี้ยงผึ้งได้ดีกว่าหีบกล่องพลาสติก ...........…. 7. การทำเป็นรูปตัว H ที่หน้าช่องทางเข้าของผึ้งเพื่อให้ผึ้งบินมาพักก่อนเข้ารัง ...........…. 8. การทำที่ปิด-เปิดทางข้างหรือหลังก็ได้ ...........…. 9. รังเลี้ยงผึ้งขนาดใหญ่ผึ้งชันโรงชอบเข้าอาศัยมากกว่ารังขนาดเล็กกว่าเสมอ ..........…. 10. ถ้าไม่มีรังไม้สามารถใช้อุปกรณ์อื่นที่เป็นรังหรือกล่องแทนได้
41 สำระสำคัญ การเรียนรู้วิธีการดูแลรักษา ศัตรูและการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรง หากผู้เรียนเรียนรู้วิธีการอย่าง เข้าใจและลงมือปฏิบัติจริงตามขั้นตอนแล้วสามารถเลี้ยงผึ้งชันโรงได้ตามความต้องการผู้เขียนจึงได้ลำดับ ขั้นตอนวิธีการดูแลรักษา และการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรง เพื่อให้ผู้เรียนได้ฝึกปฏิบัติและสามารถนำความรู้ไป ประยุกต์ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรงให้ประสบความสำเร็จต่อไป จุดประสงค์ 1. บอกวิธีการดูรักษาผึ้งชันโรงได้ถูกต้อง 2. บอกศัตรูและการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรงได้ถูกต้อง ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 6.1 วิธีการดูแลรักษาผึ้งชันโรง เรื่องที่ 6.2 ศัตรูและการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรง ตอนที่6 การดูแลรักษาและการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรง
42 หลังจาก ผึ้งชันโรงจากธรรมชาติเข้ามาเลี้ยงแล้ว ก็ต้องหมั่นตรวจตราสภาพภายใน สัปดาห์ละ 1-2 ครั้ง ดังนี้ 1. ตรวจดูการวางไข่ของผึ้งนางพญาว่าปกติดีหรือไม่ สม่ำเสมอเพียงใด 2. ตรวจดูอาหารภายในรังว่ามีพอเพียงหรือไม่ ถ้าสภาพภายในรังขาดน้ำหวานก็ให้น้ำเชื่อมแทน แต่ไม่แนะนำให้ใช้น้ำหวานบ่อยหนัก เพราะจะทำให้ผึ้งตายได้ 3. เปิดฝาลังทางข้างหรือหลังใช้ไม้กวาดทำความสะอาด 4. ตรวจดูภายในรวงรัง ถ้าหากพบหลอดนางพญา ที่ผึ้งงานสร้างขึ้นมา ให้รีบแยกออกเข้าลังใหม่ โดยเร็ว เพื่อป้องกันการแยกรังของผึ้ง ศัตรูของผึ้ง ศัตรูของผึ้ง ส่วนใหญ่จะเป็นสัตว์ต่าง ๆ เช่น มด ไร คางคก จิ้งจก ตุ๊กแก กิ้งก่า เป็นต้น ป้องกัน โดยการกำจัดศัตรูเหล่านั้น และถากถางบริเวณที่ตั้งรังให้สะอาด ไม่ให้มีวัชพืชปกคลุม ศัตรูของผึ้งที่เป็น อันตรายมากก็คือ ยาฆ่าแมลง อาจจะทำให้ผึ้งตายทั้งหมดก็ได้ ป้องกันได้ โดยย้ายกล่องเลี้ยงผึ้งไปตั้งไว้ที่อื่น ชั่วคราว 6.1 วิธีการดูแลรักษาผึ้งชันโรงชันโรง 6.2 ศัตรูและการป้องกันศัตรูผึ้งชันโรง
43 มดแดง วิธีป้องกัน ควรมีผ้าชุบน้ำมันเครื่องเก่าผูกรอบๆ เสาหรือขาโต๊ะเพื่อป้องกันพวกมด ไร การป้องกัน ไรชอบอาศัยในหลอดรวงของตัวผู้ ใส่แผ่นรังเทียมของผึ้งตัวผู้ ให้มีผึ้งตัวผู้อยู่ที่เดียวกันทั้ง คอน แล้วนำเข้าไปไว้ในรังที่มีไรระบาดมาก ๆ หลังจากผึ้ง ปิดฝาลอดรวงผึ้งตัวผู้แล้วจึงนำคอนนั้นมาทำลายเสีย วิธีการนี้ค่อนข้างจะยุ่งยากสำหรับผู้ที่เลี้ยงผึ้งเป็นจำนวน มาก แต่มีความปลอดภัยสูงเพราะไม่ต้องใช้สารเคมี และเป็นวิธีที่ ประหยัด เช่นเดียวกับ การขังผึ้งนางพญาในกล่องนานประมาณ 21 -24 วัน เพื่อหยุดการวางไข่ของผึ้งนางพญา ภายในรังจะไม่มี ตัวอ่อนเลย ทำให้รังนั้นปราศจากไรไปด้วยเพราะขาดอาหาร จิ้งจก การป้องกัน ลดขนาดของทางเข้าออกที่ฐานรังให้เล็กลง มั่นทำความสะอาดรัง ผีเสื้อหนอนกินไขผึ้ง การป้องกันและการกำจัด ลดขนาดของทางเข้าออกที่ฐานรังให้เล็กลงเพื่อป้องกัน ผีเสื้อลอบเข้าไปไข่หากมีหนอนนำคอนที่มีหนอนแช่ใน ช่องน้ำแข็งเป็นเวลา 24 ชั่วโมงหรือใช้ความร้อน อุณหภูมิประมาณ 45 องศาเซลเซียส แมงปอ การป้องกัน ตัดไม้บริเวณที่ตั้งกล่องไม่ให้รก
44 ตัวต่อ การป้องกัน หมั่นเฝ้าดูแลบริเวณ รังเลี้ยงผึ้งโพรงไทยบ่อยๆ ยาฆ่าแมลง การป้องกัน ก่อให้เกิดปัญหาความเป็นพิษ อย่างรุนแรงต่อผึ้งมากที่สุดความเป็นพิษของสารเคมี กำจัดศัตรูพืชที่มีต่อการเลี้ยงผึ้งทำความเข้าใจใน เรื่องสารเคมีที่เป็นพิษต่อผึ้งเพื่อหาทางป้องกัน และ แก้ไขให้ทันท่วงที
45 แบบทดสอบก่อน-หลังเรียน ตอนที่6 วิธีการดูแลรักษาและการป้องกันศัตรูผึ้งโพรงไทย ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคำตอบข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อ ให้ตอบทุก ข้อกำหนดเวลา 10 นาที คะแนนเต็ม10 คะแนน โดยใช้ตัวเลือกที่กำหนดให้ตอบคำถามต่อไปนี้ ............ 1. หลังจาก ผึ้งชันโรงเข้าลังแล้ว ก็ตรวจตราสภาพภายใน สัปดาห์ละ 1-2 ครั้ง ............ 2. ตรวจดูผึ้งนางพญาว่าปกติดีหรือไม่ ............ 3. ตรวจดูการวางไข่ของผึ้งนางพญาว่า สม่ำเสมอเพียงใด ............ 4. ถ้าสภาพภายในรังขาดน้ำหวานก็ให้น้ำเชื่อมแทน นอกจากเสียหายทำให้ผึ้งตาย ............ 5. ตรวจดูภายในรวงรัง ถ้าหากพบหลอดนางพญา ที่ผึ้งงานสร้างขึ้นมา ให้รีบแยกออกเข้าลัง ใหม่ โดยเร็ว เพื่อป้องกันการแยกรังของผึ้ง ............ 6. ผีเสื้อไม่เป็นศัตรูของผึ้งชันโรง ............ 7. มดแดงวิธีป้องกัน ควรมีผ้าชุบน้ำมันเครื่องเก่าผูกรอบๆเสาหรือขาโต๊ะ ............ 8. จิ้งจกการป้องกัน ลดขนาดของทางเข้าออกที่ฐานรังให้เล็กลงหมั่นทำความสะอาดรัง ............ 9. การป้องกัน ตัวต่อมั่นเฝ้าดูแลบริเวณลังเลี้ยงผึ้งบ่อยๆ ............ 10. ปัญหาความเป็นพิษอย่างรุนแรงต่อผึ้งมากที่สุด ความเป็นพิษของสารเคมี