46 สำระสำคัญ การเรียนรู้วิธีเก็บน้ำผึ้งชันโรง หากผู้เรียนเรียนรู้วิธีอย่างเข้าใจและลงมือปฏิบัติจริงตามขั้นตอน แล้วสามารถเก็บน้ำผึ้งชันโรงได้ตามความต้องการผู้เขียน จึงได้ลำดับขั้นตอนการเก็บผึ้งชันโรง เพื่อให้ผู้เรียน ได้ฝึกปฏิบัติและสามารถนำความรู้ไปประยุกต์ใช้เลี้ยงผึ้งชันโรง ประสบความสำเร็จต่อไป จุดประสงค์ 1. บอกการเตรียมวัสดุอุปกรณ์เก็บน้ำผึ้งได้ถูกต้อง 2. บอกวิธีการเก็บน้ำผึ้งได้ถูกต้อง ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 7.1 วิธีการเก็บน้ำผึ้งชันโรง ตอนที่7 การเก็บน้ำผึ้งชันโรง
47 การเก็บผึ้ง ผึ้งชันโรง เป็นผึ้งที่มีรังที่มีรวงผึ้งติดอยู่กับผนังมีลักษณะเรียงซ้อนกัน ประมาณ 4 – 5 รังในโพรงเดียวกัน มีรวงผึ้งที่ผึ้งสร้างเพื่อเป็นที่อยู่ของตัวอ่อนและเก็บน้ำหวานจะติดกับผนังฝาลัง ด้านบน เมื่อผึ้งเข้ามาอาศัยอยู่ในรังผึ้ง มีตัวอ่อนหรือมีการสะสมน้ำผึ้งในรังมาก ผู้เลี้ยงจะสังเกตได้จากยก ลัง หากมีน้ำหนักมาก แสดงว่ามีผึ้งอาศัยอยู่มาก ผู้เลี้ยงผึ้งก็จะตัดรวงผึ้งที่มีตัวอ่อนผึ้งออกมา นำตัวอ่อนผึ้ง ไปเป็นอาหารหรือขายให้กับผู้บริโภคตัวอ่อนผึ้ง สามารถเก็บรวงนํ้าผึ้งทั้งรวงที่ปิดฝาหลอดรวงและไม่ปิดฝา หลอดรวง ออกจากรังผึ้งได้ผู้เลี้ยงผึ้งสามารถเก็บน้ำผึ้งได้ระหว่าง 2 - 4 กิโลกรัมต่อรังต่อปี วิธีเก็บน้ำผึ้งชันโรง มีขั้นตอนดังนี้ 1. ยกฝาหีบบนที่มีน้ำผึ้ง แต่ไม่มีตัวอ่อนของผึ้งแล้วค่อย ๆ ไล่ให้ตัวผึ้งออก 2.ใช้มีดบางปลายแหลมแช่น้ำร้อนจนมีดร้อนปาดแผ่น ไขผึ้งที่ปิดหลอดรวงเก็บน้ำหวานออก 3.นำภาชนะที่เตรียมใส่รับรังผึ้งที่ตัดแล้ว 4. ใช้ไม้บดรังผึ้งหรือใช้มีดสับรังผึ้งน้ำหวานให้ละเอียด ที่สามารถกรองเอาน้ำผึ้งได้ 7.1 วิธีการเก็บน้ำผึ้งชันโรง
48 5.ใส่ที่กรองผ้าฝ้ายให้น้ำผึ้งหยดลงในที่รองรับน้ำผึ้ง น้ำผึ้งที่ได้มีปริมาณนํ้าในนํ้าผึ้งมากกว่า 21 เปอร์เซ็นต์ และมีจุลินทรีย์ที่ติดมากับมือผู้เลี้ยงผึ้งในขณะที่บีบคั้น น้ำผึ้งออกจากรวงผึ้งทำให้น้ำผึ้งที่ได้เกิดการหมักและ บูดเสียได้ทิ้งไว้ 1 คืน น้ำผึ้งหยดจนหมด 6.นำน้ำผึ้งที่กรองสะอาดแล้วบรรจุขวดที่สะอาดผ่านการ ต้มด้วยความเดือด 100 องศาเซนเซียส ปิดฝาให้แน่น นำไปตากแดด ประมาณ 3–4 วัน เพื่อให้น้ำผึ้งเหนียวข้น 7. นำน้ำผึ้งไปบรรจุภัณฑ์ใช้ขวดที่ต้มในน้ำเดือด100 องศาเซลเซียสตามขนาดที่ตลาดต้องการปิดฝาขวดให้ แน่น เตรียมนำไปขาย
49 แบบทดสอบก่อน-หลังเรียน ตอนที่7 วิธีการเก็บน้ำผึ้งชันโรง ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมายxลงในกระดาษคำตอบข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อ ให้ตอบทุกข้อ เวลา 10 นาทีคะแนนเต็ม 10 คะแนนโดยใช้ตัวเลือกที่กำหนดให้ตอบคำถามต่อไปนี้ ............... 1. มีดแบบไหนก็ได้และเป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นในการเลี้ยงผึ้งชันโรง ............... 2. การเลี้ยงผึ้งชันโรงไม่ควรเก็บฤดูฝน ............... 3. การตัดรังที่มีตัวอ่อนไม่ส่งผลต่อการหนีรังของผึ้ง ............... 4. การใช้ไฟเผารังสามารถทำได้สะดวกกว่าตัดรัง ............... 5. การตากแดดน้ำผึ้งหลังเก็บน้ำในน้ำผึ้งระเหยทำให้น้ำผึ้งสีแดงเข้มขึ้น ............... 6. เชื้อแบคทีเรียทำให้น้ำผึ้งบูดเสีย ............... 7. การเก็บน้ำผึ้งฤดูฝนทำให้ผึ้งให้ผึ้งตายทั้งรังได้ ............... 8. ภาชนะที่รับรองน้ำผึ้งที่ดีควรเป็นภาชนะเนื้อสแตนเลส ............... 9. ภาชนะที่ใช้บรรจุภัณฑ์สามารถควรต้มในน้ำเดือดฆ่าเชื้อแบคทีเรียก่อนเสมอ ............... 10. อุปกรณ์ที่ใช้ล้างเช็ดให้แห้งก่อนเก็บใส่กล่องสะดวกการนำไปใช้ใหม่
50 สำระสำคัญ การเรียนรู้การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งชันโรง หากผู้เรียนเรียนรู้ขั้นตอนและวิธีการอย่างเข้าใจและลงมือ ปฏิบัติจริงตามขั้นตอนแล้ว สามารถบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งชันโรงได้ สร้างมูลค่าเพิ่ม และสนองความต้องการของ ตลาด ผู้เขียนจึงได้ลำดับรวบรวมรูปแบบการบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งในรูปแบบต่างๆ เช่น เป็นของชำร่วย เป็นของ ฝาก เพื่อให้ผู้เรียนได้ฝึกปฏิบัติและสามารถนำความรู้ไปประยุกต์ใช้ประสบความสำเร็จได้ จุดประสงค์ อธิบายการบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งน้ำผึ้งรูปแบบต่างได้ ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 8.1 การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้ง ตอนที่ 8 การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งชันโรง
51 การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้ง ผู้เลี้ยงผึ้ง ส่วนใหญ่มีการจำหน่ายน้ำผึ้งอยู่ที่บ้านโดยกลุ่มลูกค้าเป็นคนในชุมชน มีการจำหน่ายใน รูปแบบขนาดขวดไวตามิลค์ 330 cc ที่ราคาขวดละ 200 - 500 บาทบางรายมีการจำหน่ายไขผึ้งเป็นรายได้ เสริมราคากิโลกรัมละ 100-150 บาท การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งเป็นของชำร่วย การเตรียมอุปกรณ์มีดังนี้ 1. น้ำผึ้ง 2. โบว์ 3. ขวดพร้อมฝา ขนาดต่างๆ ที่ผ่านการต้มน้ำเดือด 100 องศาเซนเซียส 4. ผ้าหลากสี 5. กาว 6. ลวดสีหลาก น้ำผึ้ง โบว์ ผ้าหลากสี 8.1 การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้ง
52 ขวดพร้อมฝา กรรไกร กาว บรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งแบบต่างๆเป็นของชำรวยที่เสร็จเรียบร้อย การบรรจุน้ำผึ้งเป็นของฝาก
53 แบบทดสอบหลังเรียน ตอนที่ 9 การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้ง ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมายxลงในกระดาษคำตอบข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อให้ตอบทุก ข้อกำหนดเวลา 10 นาทีคะแนนเต็ม 10 คะแนนโดยใช้ตัวเลือกที่กำหนดให้ ตอบคำถามต่อไปนี้ ................ 1. ขวดบรรจุเป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นในการบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งชันโรง ................ 2. ขวดต้มในน้ำเดือด 100 องศาเซลเซียส หรือตากแดดสามารถนำมาใช้บรรจุภัณฑ์ได้ดี เท่ากัน ................ 3. ของขำรวยน้ำผึ้งเป็นที่นิยมมากที่สุด ................ 4. กรรไกรเป็นอุปกรณ์ที่จำเป็นสำหรับทำการประดิษฐ์ตกแต่งความสวยงาม ................ 5. การบรรจุภัณฑ์อาจติดเชื้อจากมือ ................ 6. น้ำผึ้งบูดสาเหตุมาจากถูกแดดร้อน ................ 7. น้ำผึ้งบูด ทำให้น้ำผึ้งเปรี้ยว ................ 8. การบรรจุขวดคอขวดธรรมดาเป็นที่นิยมและต้นทุนต่ำ ................ 9. การตกแต่งสวยงามบรรจุภัณฑ์เสียเวลาและเป็นการสิ้นเปลือง ............... 10. ภาชนะที่ใช้บรรจุภัณฑ์สามารถควรต้มในน้ำเดือดฆ่าเชื้อแบคทีเรียก่อนเสมอ
54 สาระสำคัญ การจัดการและการตลาด เป็นสิ่งที่ช่วยให้ผู้ประกอบการสามารถผลิตสินค้าให้ตรงกับความต้องการ ของตลาด ซึ่งจะนำไปสู่ผลกำไรในการประกอบการ ผู้ผลิตทุกคนจะต้องมีความรู้เรื่อง การคิดราคาต้นทุน และการกำหนดราคาขาย ตลอดถึงการจัดทำบัญชีรับจ่ายแบบบัญชีเบื้องต้น (บัญชีชาวบ้าน) จุดประสงค์ 1. คิดราคาต้นทุนและกำหนดราคาขายได้ถูกต้อง 2. บอกขั้นตอนของการจัดจำหน่ายได้ถูกต้อง 3. จัดทำบัญชีรับจ่ายเบื้องต้นได้ถูกต้อง ขอบข่ายเนื้อหา เรื่องที่ 9.1 การคิดราคาต้นทุนและกำหนดราคาขาย เรื่องที่ 9.2 การจัดจำหน่าย เรื่องที่ 9.3 การจัดทำบัญชีรับจ่ายเบื้องต้น ตอนที่ 9 การจัดการและการตลาด
55 กำไร = จำนวนผลผลิต (ทั้งปี) x ราคาขาย – ต้นทุนการผลิต สูตรในการคิดต้นทุนการผลิต = วัตถุดิบ+แรงงาน+ค่าโสหุ้ย การคิดราคาต้นทุนและการคำนวณรายได้ ต้นทุนในการผลิตสินค้า เป็นปัจจัยสำคัญที่ผู้เลี้ยงผึ้งชันโรงควรทราบ เพื่อใช้เป็นฐานในการ ตัดสินใจในการลงทุน ประกอบด้วย 1. วัสดุและอุปกรณ์ หมายถึง 1.1 วัสดุอุปกรณ์สำหรับทำหีบเลี้ยงผึ้ง เช่น ไม้ ตะปู สังกะสี 1.2 วัสดุการบรรจุภัณฑ์ เช่น ขวดสวยงามแบบต่างๆ 2. ค่าจ้าง หมายถึง ค่าจ้างประกอบรังผึ้ง ต่อ 1 ชุด 3. ค่าโสหุ้ย หมายถึง ค่าใช้จ่าย อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องในการเลี้ยงผึ้ง เช่น ค่าขนส่ง ค่าสื่อสภาพของอุปกรณ์ ค่า น้ำค่าไฟฟ้า ค่าโฆษณาประชาสัมพันธ์ เป็นต้น ดังนั้นการตัดสินใจเลี้ยงผึ้งชันโรง เพื่อความคุ้มรายได้ หรือ เลี้ยงเพื่อใช้บริโภคในครัวเรือน โดยมีสูตรในการคิด ดังนี้ กำไรต่อเดือน= (จำนวนผลผลิต (ทั้งปี)x ราคาขาย)– ต้นทุนการผลิต การจัดจำหน่ายน้ำผึ้ง การจัดจำหน่ายน้ำผึ้ง สามารถทำได้หลายรูปแบบดังนี้ 1. รวมกลุ่มผู้เลี้ยงผึ้ง เพื่อการรวมกลุ่มต่อรองราคา สำหรับขายส่งโรงงานแปรรูปผลิตภัณฑ์อาหาร ยา และเครื่องสำอาง 2. ขายปลีกที่กลุ่ม โดยราคาขายจะต้องขายเท่ากับราคาขายของร้านค้าที่รับซื้อของกลุ่มอาชีพ 3. หากไม่มีการลงทุนหรือการจัดตั้งกลุ่ม ผู้เลี้ยงสามารถขายปลีกหรือจัดจำหน่ายตามวิธีการต่างๆ ดังกล่าวได้แต่ถ้ามีการจัดตั้งกลุ่มทุกคนก็ต้องปฏิบัติตามกติกาของกลุ่มนั้นๆ ประโยชน์ที่ได้รับจากการรวมกลุ่ม 1. เพิ่มอำนาจต่อรองการรวมกลุ่มเป็นอันเหนึ่งอันเดียวกันย่อมเป็นการเพิ่มพลังทางธุรกิจของ สมาชิก 2. เพิ่มขนาดของตลาดเมื่อผลิตสินค้าได้มากขึ้นสามารถรองรับตลาดที่กว้างขวางมากขึ้น 9.1 การคิดราคาต้นทุนและกำหนดราคาขาย 12 เดือน 9.2 การจัดจำหน่าย
56 3. ร่วมกันสร้างแนวความคิดใหม่ๆในการพัฒนาผลิตภัณฑ์การปรับปรุงคุณภาพ หลักการตลาด ซึ่งประกอบด้วยหลัก 4P ดังนี้ 1. ผลิตภัณฑ์(Product) จะต้องแปลกใหม่มีคุณภาพสนองความต้องการของผู้บริโภค 2. สถานที่จำหน่าย (Place) ขึ้นกับชนิดของสินค้าต้องเป็นสถานที่ที่ลูกค้ามองเห็นชัดเจนสะดุดตา 3. การโฆษณาประชาสัมพันธ์และการใช้สื่อต่างๆเพื่อเผยแพร่สินค้า (Promotion) 4. ราคา (Price) การกำหนดราคาขายต้องพิจารณาอย่างรอบคอบซึ่งต้องรวมทุนทั้งหมดได้แก่วัตถุดิบ แรงงานดอกเบี้ยภาษีค่าเสื่อมราคาค่าโฆษณาประชาสัมพันธ์และกำไร การจัดทำบัญชีรับ-จ่ายเบื้องต้น ช่วยให้ทราบถึงผลการดำเนินงานธุรกิจต่างๆจะได้ทราบถึง ผลกำไรขาดทุนมากน้อยเพียงใดเพื่อจะได้นำผลการดำเนินการปฏิบัติงานมาปรับปรุงแก้ไขต่อไป บัญชีรับ – จ่ายประจำเดือน มกราคม พ.ศ. 2566 วันที่ รายรับ จำนวนเงิน วันที่ รายจ่าย จำนวนเงิน 1 ม.ค. 2566 ขายน้ำผึ้ง 1,500 - 1 ม.ค. 2566 ค่าแรง 300 - 6 ม.ค. 2566 ขายน้ำผึ้ง 500 - 6 ม.ค. 2566 ค่าอุปกรณ์ใส่ น้ำผึ้ง 200 - 7 ม.ค. 2566 ขายน้ำผึ้ง 500 - 8 ม.ค. 2566 ขายน้ำผึ้ง 500 - 9 ม.ค. 2566 ขายน้ำผึ้ง 500 - 10 ม.ค. 2566 ขายน้ำผึ้ง 500 - 11 ม.ค. 2566 ขายน้ำผึ้ง 500 - รวม 4,500 - รวม 500 - 9.3 การจัดทำบัญชีรายรับ - รายจ่ายเบื้องต้น
57 แบบทดสอบก่อน-หลังเรียน ตอนที่9 การจัดการและการตลาด ให้ผู้เรียนทำเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคาตอบข้อสอบมีทั้งหมด 10 ข้อให้ตอบทุกข้อ เวลา 10 นาทีคะแนนเต็ม 10 คะแนนโดยใช้ตัวเลือกที่กำหนดให้แล้วตอบคำถามต่อไปนี้ ............ 1. การเป็นผู้ประกอบการที่สามารถประสบความสำเร็จได้นั้นจะต้องมีการวางแผนงานที่เป็น ระบบ ............ 2. การพัฒนาตนเองให้มีเครือข่ายกว้างขวางจะช่วยทำให้มีที่ปรึกษามากในการขอความ สนับสนุนในด้านต่างๆในอนาคตของผู้ประกอบการ ............ 3. ผู้ประกอบการที่ดีควรจะใช้วัตถุดิบที่คุณภาพน้อยเพื่อลดต้นทุน ............ 4. สูตรในการคิดต้นทุนการผลิต = วัตถุดิบ+แรงงาน+กำไร ............ 5. สูตรในการคิดราคาขาย = ต้นทุนการผลิต + กำไร ............ 6. การรวมกลุ่มในการผลิตและจัดจำหน่ายดีกว่าการเป็นผู้ประกอบการรายเดียว ............ 7. สถานที่จำหน่ายควรเป็นสถานที่ที่เป็นศูนย์กลางของการคมนาคมและลูกค้ามองเห็นชัดเจน สะดุดตา ............ 8. ผู้ประกอบการไม่ควรนำค่าน้ำค่าไฟมาคิดรวมในต้นทุนการผลิต ............ 9. ในการทำบัญชีต้องจ้างบริษัททำบัญชีที่มีชื่อเสียงเพื่อผลประโยชน์ของสถานประกอบการ ........... 10. ผู้ประกอบการควรแบ่งระดับของลูกค้าลูกค้าที่ร่ำรวยควรได้รับการต้อนรับ ที่ดีกว่า
58 แบบทดสอบความรู้หลังเรียน ชุดวิชา การเลี้ยงผึ้งชันโรง คำชี้แจง ให้ผู้เรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุด เพียงคำตอบเดียว โดยทำเครื่องหมาย x ลงในกระดาษคำตอบ ข้อสอบมีทั้งหมด 30 ข้อให้ตอบทุกข้อ คะแนนเต็ม 30 คะแนนเวลา 45 นาที 1. ผึ้งมีกี่ชนิด ก. 2 ชนิด ข. 3 ชนิด ค. 4 ชนิด ง. 5 ชนิด 2. ครอบครัวผึ้งประกอบด้วย 3 วรรณะ ข้อใด ไม่ใช่ ก. ผึ้งงาน ข. ผึ้งตัวผู้ ค. นางพญาผึ้ง ง. ผึ้งนางพญา 3. ประชากรในรังผึ้งหนึ่งรังมีผึ้งนางพญา กี่ตัว ก. หนึ่งตัว ข. หลายตัว ค. 500 - 800 ตัว ง หนึ่งตัวขึ้นไป 4. ผึ้งตัวผู้ มีหน้าที่ ข้อใด ก. หาอาหาร ข. ผสมพันธุ์ ค. ปกป้องรัง ง. ทำความสะอาดรัง 5. ข้อต่อไปนี้เป็นการพัฒนาวงจรชีวิต 4 ระยะของผึ้งยกเว้น ก. ไข่ ข. หนอน ค. ดักแด้ ง. ด้วง 6. ข้อใด คือ อาหารรองของผึ้ง ก. ดอกไม้ป่า ข. ดอกไม้วัชพืช ค. ดอกไม้ผัก ง. ดอกไม้ผลไม้
59 7. เซลล์สืบพันธุ์เพศผู้ของดอกไม้ที่ผึ้งไปคลุกเคล้า ติดขามากับผึ้ง เรียกว่า อะไร ก. น้ำผึ้ง ข. นมผึ้ง ค. เกสรผึ้ง ง. พรอพอลิส 8. ส่วนสำคัญที่สุดในการเลือกสถานที่เลี้ยงผึ้งโพรง ไทยคือ ข้อใด ก. แหล่งน้ำ ข. ดอกไม้ผัก ค. ดอกไม้วัชพืช ง. ดอกไม้ผลไม้ 9. ผึ้งโพรงไทยชอบทำรังในพื้นที่ที่มีลักษณะ อย่างไรมากที่สุด ก. พื้นที่ปลูกผัก ข. พื้นที่สวนลำไย ค. พื้นที่ที่มีการเผาป่า ง . พื้นที่ที่ไม่มีสารเคมี 10. หลังจากผึ้งโพรงเข้ารังแล้ว ควรตรวจตรา สภาพรังสัปดาห์ละกี่ครั้ง ก. สัปดาห์ละ 1-2 ครั้ง ข. 2 สัปดาห์ 1 ครั้ง ค. 3 สัปดาห์ 1 ครั้ง ง. เดือนละ 1 ครั้ง 11. ข้อใดไม่เป็นศัตรูของผึ้งโพรงไทย ก.ไร ข.มดแดง ค. จิ้งจก ง. ผีเสื้อ 12. ข้อใดไม่ใช่ประโยชน์ของน้ำผึ้ง ก. ใช้ผสมยา ข.ใช้ผสมอาหารและเครื่องดื่ม ค. ใช้ผสมในเครื่องสำอาง ง. ใช้ผสมยาให้เด็กอ่อน 13. ข้อใดเป็นคุณสมบัติของน้ำผึ้ง ก. บำรุงสมอง ข. ยาอายุยืน ค. รักษาโรคความจำเสื่อม ง. รักษาโรคข้อกระดูกเสื่อม 14. ส่วนสำคัญที่สุดในการเลือกสถานที่ เลี้ยงผึ้งโพรง ไทยคือ ข้อใด ก. แหล่งน้ำ ข. ดอกไม้ผัก ค. ดอกไม้วัชพืช ง. ดอกไม้ผลไม้
60 15. การเก็บน้ำผึ้ง ควรเก็บช่วงใดดีที่สุด ก. ฤดูดอกไม้โรย ข. ฤดูดอกไม้บาน ค. ฤดูดอกเริ่มผลิดอก ง. ได้ทุกฤดู 16. ต้องการเลี้ยงผึ้งโพรงไทยควร ทำอย่างไรเป็นลำดับแรก ก. วางแผนอย่างเป็นระบบ ข. ทำรังเลี้ยง ค. หาแหล่งอาหาร ง. หางบประมาณ 17. ผึ้งโพรงไทยชอบเข้าทำรังในรัง ที่มีลักษณะใด ก. กล่องไม้เก่า ข. กล่องไม้ใหม่ ค. กล่องพลาสติก ง. กล่องขยะ 18. การทำรังผึ้งให้เป็นรูปตัว H ที่หน้าช่อง ทางเข้าของผึ้งเพื่ออะไร ก. เพื่อให้ผึ้งบินมาพักก่อนเข้ารัง ข. เพื่อให้ผึ้งวางน้ำหวาน ค. เพื่อความสวยงาม ง. เพื่อให้ผึ้งวางไข่ 19. การทำฝารังเลี้ยงผึ้งที่ปิด-เปิดควร อยู่ทางด้านใด ก. ข้างหน้า ข. ด้านบน ค. ด้านหลัง ง. ด้านใดก็ได้ 20. หลังจากผึ้งโพรงเข้ารังแล้ว ตรวจตรา สภาพภายในอย่างไร ก. ตรวจดูผึ้งนางพญาว่าปกติดีหรือไม่ ข. ถ้าสภาพภายในรังขาดน้ำหวานก็ให้น้ำเชื่อม แทน ค. ตรวจดูการวางไข่ของผึ้งนางพญาว่า สม่ำเสมอเพียงใด ง. ถูกทุกข้อ 21. การล่อผึ้งโพรงเข้ารังวิธีบังคับ ควรทำเวลาใดดี ที่สุด ก. กลางวัน ข. กลางคืน ค. ตอนหัวรุ่ง ง. ตอนหัวค่ำ 22. การล่อผึ้งโพรงเข้ารังแบบธรรมชาติ ทำอย่างไร ก. ใช้เสน่ห์ผึ้งทำจากขี้ผึ้งทาที่รัง ข. ตั้งรังไว้ใกล้ใต้ต้นไม้ ค. ทาน้ำมันเครื่องที่เสา ง. เอาน้ำหวานมาใส่ในรัง
61 23. การนำผึ้งนางพญามาใส่ในรังเป็นการ ล่อผึ้ง เข้ารังแบบใด จ. แบบบังคับ ฉ. แบบธรรมชาติ ช. แบบวางแผน ซ. แบบทางการ 24. ถ้าเลี้ยงผึ้งโพรงไทยแบบไม่ได้วางแผนจะมีผล อย่างไร ก. กำไรน้อย ข. ขาดทุน ค. เสียเวลา ง. ประสบความสำเร็จน้อย 25. ถ้าเลือกใช้อุปกรณ์การทำรังผึ้งไม่เหมาะสมจะ มีผลอย่างไร ก. งานจะออกมาไม่ดีเท่าที่ควร ข. อาจทำให้ผู้ใช้เกิดอันตรายได้ ค. ไม่มีปัญหาถ้าผู้ใช้รู้จักระมัดระวัง ง. ทำให้รู้ว่าเครื่องมือบางอย่างใช้แทนกันได้ 26. ข้อใดไม่ใช่ประโยชน์ของการเลี้ยงผึ้งโพรงไทย ก. ใช้ความคิดสร้างสรรค์ ข. เป็นการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ค. ใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ ง. ใช้วัสดุเหลือใช้ให้เป็นประโยชน์ 27.การทำกล่องหรือรังเลี้ยงผึ้งโพรงไทย ควรทำ ส่วนประกอบใดอันดับแรก ก. ฐาน ข. ตัว ค. ฝา ง. ฐาน 28. ขวดบรรจุและฝาปิดควรต้มด้วยน้ำสะอาดเดือด กี่องศา ก. 70 องศา ข. 80 องศา ค. 90 องศา ง. 100 องศา 29. การเก็บน้ำผึ้งไม่ควรเก็บฤดูใด ก. ฤดูฝน ข. ฤดูร้อน ค. ฤดูหนาว ง. ฤดูแล้ง 30. การคิดต้นทุนการผลิต คือข้อใด ก. ต้นทุนการผลิต = วัตถุดิบ+แรงงาน+ค่า โสหุ้ย ข. ต้นทุนการผลิต= จำนวนผลผลิต (ทั้งปี) x ราคาขาย ค. ต้นทุนการผลิต =จำนวนผลผลิต (ทั้งปี) x แรงงาน ง. ต้นทุนการผลิต = วัตถุดิบ+แรงงาน
62 ความสำคัญ ชันโรง เป็นแมลงขนาดเล็กที่มีพฤติกรรมเก็บน้ำหวานจากดอกไม้และ ละอองเกสร (เรณู) มาใช้เป็นอาหารคล้ายผึ้งแต่ชันโรงไม่มีเหล็กใน จึงไม่สามารถต่อยได้ในประเทศไทยเราสามารถพบชันโรง ได้ในทุกภาค โดยมีชื่อเรียกแตกต่าง กันไปตามภูมิภาค เช่น ทางภาคเหนือเรียกชันโรงที่มีขนาดเล็กว่า แมลงขี้ตึง หรือตัวขี้ตังนี แต่ถ้าเป็นชันโรงที่มีขนาดใหญ่จะเรียกว่า ขี้ย้า โดยเรียกว่า ขี้ย้าดํา หรือขี้ย้าแดง ตามสีของลําตัวของชันโรง ภาคใต้เรียกชันโรงขนาดเล็กว่า อุง หรืออุงแมลงโลม และเรียกชันโรงขนาดใหญ่ ว่า อุงหมี (อุงแดง หรืออุงดํา) ภาคตะวันตกเรียกตัวตุ้งติ้ง หรือตัวติ้ง จากพฤติกรรมการขนเกสรที่ขาหลัง ส่วนภาคตะวันออกเรียก ชํามะโรง หรือแมลงอีโลม ส่วนคําว่าชันโรงน่าจะเป็นชื่อที่เรียกจากพฤติกรรม การเก็บชันของ แมลงชนิดนี้ชันโรงเป็นแมลงสังคมที่มีขนาดเล็ก ไม่สามารถควบคุมอุณหภูมิภายในรังได้ จึงไม่สามารถทนต่อสภาพอากาศที่รุนแรงได้การแพร่กระจายของชันโรงจึงพบเฉพาะในเขตร้อนและกึ่ง เขตร้อนเท่านั้น การนําชันโรงไปเลี้ยง ในเขตอบอุ่นเป็นสิ่งที่ทําได้ยาก ซึ่งต่างจากผึ้งพันธุ์ซึ่งสามารถปรับ พฤติกรรมให้ทนต่อสภาพอากาศหนาวรุนแรงได้ ในประเทศไทยพบการเลี้ยงชันโรงเพื่อการใช้ประโยชน์อย่างจริงจังประมาณ ๑๐ กว่าปีที่ ผ่านมา โดยระยะแรกพบการเลี้ยงทางภาคใต้ที่อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา โดยลุงดาโห๊ะ หนิหะ ที่เลี้ยง ชันโรง ในกระบอกไม้ไผ่ ยาวประมาณ 1 เมตร โดยแขวนรังชันโรงเอาไว้รอบๆ บ้าน และเก็บเกี่ยวน้ำผึ้งปีละ ครั้ง โดยขายน้ำผึ้ง ซีซีละ ประมาณ ๑.๕๐ บาท พืชอาหารที่พบเป็นดอกของไม้ผล ทั่วไป เช่น ชมพู่ และ มะพร้าว ภายหลังการเก็บเกี่ยวน้ำผึ้ง ก็จะแยกขยายรังไปพร้อมๆ กัน สภาพสังคมปัจจุบันมนุษย์เราได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงในด้านต่าง ๆ เช่น ด้านเศรษฐกิจ การเมือง สังคมและสิ่งแวดล้อมเป็นอย่างมาก ประชากรมนุษย์เพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ แต่ ทรัพยากรธรรมชาติถูกใช้ไปอย่างรวดเร็วไม่เพียงพอกับจ านวนประชากรที่เพิ่มขึ้นทุกมุมโลก มนุษย์ จึงประสบปัญหาต่าง ๆ โดยเฉพาะด้านการด ารงชีพและชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชน ดังนั้นสิ่งที่ ทุกคนควรตระหนัก คือ ทรัพยากรที่มีอยู่และการใช้ทรัพยากรในชีวิตประจ าวันจ าเป็นอย่างยิ่งที่มนุษย์ จะต้องลดการใช้ทรัพยากร และค านึงถึงการใช้ทรัพยากรได้อย่างคุ้มค่า จากเหตุผลดังกล่าว จึงได้จัดทำ หลักสูตรการเลี้ยงและแปรรูปผลิตภัณฑ์จากน้ำผึ้งชันโรง จำนวน ๔๐ ชั่วโมงขึ้น โดยหวังให้ผู้ที่ศึกษา และหรือเข้ารับการอบรมอาชีพในหลักสูตรดังกล่าว สามารถนํา ความรู้เกี่ยวกับการขยายพันธุ์และการเลี้ยงชันโรง เพื่อให้ผลในการพัฒนาอาชีพเกษตรกรรม เนื่องจาก ผึ้งชันโรงสามารถผสมเกสรพืชต่าง ๆ ได้เป็นอย่างดีส่งผลทำให้ผลผลิตงอกงาม ตลอดจนส่งเสริมให้ผู้เรียน มีทักษะในการบรรจุภัณฑ์และการแปรรูปผลิตภัณฑ์จากน้ำผึ้งชันโรงอย่างครบวงจร เพื่อเป็นรายได้เสริม ให้กับประชาชน เนื่องจากปัจจุบัน ชันโรงมีความสำคัญ ทางเศรษฐกิจ คือ เป็นผึ้งที่ให้น้ำผึ้ง ที่มีราคาแพง ชันโรงเป็นผึ้งชนิดเดียวที่สามารถผลิตน้ำผึ้งอินทรีย์น้ำผึ้งที่่ได้จากชันโรงเป็นน้ำผึ้งที่มีคุณภาพ เป็นน้ำผึ้ง สมุนไพร มีส่วนผสมของชันผึ้ง (พรอพอลิส) ซึ่งเป็นผลผลิตสําคัญ สามารถนํามาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ หลักสูตรการเลี้ยงและแปรูปผลิตภัณฑ์จากน้ำผึ้งชันโรง จำนวน ๕๕ ชั่วโมง
63 ได้อย่างหลากหลาย สามารถเพิ่มมูลค่าให้กับน้ำผึ้งชันโรงได้มากขึ้น เป็นช่องทางการสร้างรายได้ที่มั่นคง ให้กับประชาชนในอนาคตได้ หลักการ ๑. เป็นหลักสูตรที่เน้นการจัดการศึกษาอาชีพ ที่เน้นการบูรณาการเนื้อหาสาระ ภาคทฤษฎีควบคู่ ไปกับการฝึกปฏิบัติจริง ผู้เรียนสามารถนําความรู้และทักษะไปประกอบอาชีพได้จริง อย่างมีความสุข และมี คุณธรรมจริยธรรม ๒. เป็นหลักสูตรที่เน้นการดําเนินงานร่วมกับเครือข่าย สถานประกอบการ เพื่อประโยชน์ในการ ประกอบอาชีพ และการศึกษาดูงาน ๓. เป็นหลักสูตรที่มุ่งสู่การทำการเกษตรอินทรีย์ซึ่งสอดคล้องกับเกษตรทฤษฎีใหม่ ตามหลัก ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๔. สามารถนําความรู้และประสบการณ์เทียบโอนความรู้ตามหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานได้ จุดมุ่งหมาย ๑. เพื่อให้ผู้เรียนมีอาชีพเสริมเพิ่มรายได้ สามารถพัฒนาเศรษฐกิจระดับครอบครัว และชุมชน ๒. เพื่อให้มีทักษะความรู้ในเรื่องการประกอบอาชีพการเลี้ยง และขยายพันธุ์ผึ้งชันโรง ตลอดจน การแปรรูปผลิตภัณฑ์จากน้ำผึ้งชันโรง มีทักษะการตลาดและช่องทางการจัดจําหน่าย ๓. เพื่อให้ผู้เรียนรู้จักการใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์สามารถสร้างความสามัคคีให้เกิดขึ้น และเกิด การรวมกลุ่มอาชีพในชุมชน เป้าหมาย ประชาชนทั่วไป ผู้ที่ไม่มีอาชีพ และผู้ที่ต้องการพัฒนาอาชีพ ระยะเวลา ระยะเวลาเรียนตลอดหลักสูตร จำนวน ๔๒ ชั่วโมง แบงเปน - ภาคทฤษฎี ๑๒ ชั่วโมง - ภาคปฏิบัติ ๓๐ ชั่วโมง
64 โครงสร้างหลักสูตร ที่ เรื่อง จุดประสงค์ การเรียนรู้ เนื้อหา การจัด กระบวนการ เรียนรู้ จำนวนชั่วโมง ทฤษฎี ปฏิบัติ ๑ ความรู้เบื้องต้นและ ประวัติความเป็นมา ของชันโรง - อธิบายความเป็นมาของ ผึ้งชันโรงได้ - ความรู้เบื้องต้นความเป็นมา ของผึ้งชันโรง - บรรยาย ๑ - ๒ ความรู้พื้นฐานด้าน ชีววิทยาและวงจรชีวิต และการผสมพันธ์ของ ผึ้งชันโรง - มีความรู้ความเข้าใจ พื้นฐานด้านชีววิทยาและ ธรรมชาติของผึ้งชันโรง - อธิบายสายพันธ์ของผึ้ง ชันโรงได้ - บรรยายให้ความรู้พื้นฐาน ชีววิทยาของผึ้งชันโรง - ประเภทและสายพันธ์ของผึ้ง ชันโรง - การผสมและขยายพันธ์ผึ้ง ชันโรง - บรรยาย - แลกเปลี่ยน เรียนรู้ - ทำใบงาน ๑ - ๓ ความสำคัญ คุณค่า และประโยชน์ของผึ้ง ชันโรงทั้งในด้าน เศรษฐกิจและด้าน เกษตรอินทรีย์ - มีความรู้ความเข้าใจ ประโยชน์และคุณค่าของ ผึ้งชันโรงในการส่งเสริม เกษตรอินทรีย์ - มีเจตคติที่ดีต่ออาชีพ การเลี้ยงผึ้งชันโรง - ความสำคัญของผึ้งชันโรงด้าน เศรษฐกิจ - ความสำคัญของผึ้งชันโรงใน ด้านการ ส่งเสริมเกษตรอินทรีย์ - การผสมเกสรพืช - การปรับสมดุลธรรมชาติ- ช่วยให้ผลผลิตงอกงาม - บรรยาย - อภิปรายกลุ่ม - ศึกษาดูงาน ๒ - ๔ - การเตรียมพื้นที่และ สถานที่่ในการเลี้ยง - การทำรัง (กล่อง) เลี้ยงผึ้งชันโรง และ โรงเรือนชันโรง - การจัดการรังให้มี ประสิทธิภาพ - ศัตรูชันโรงและการ ป้องกันกําจัด - มีความรู้ความเข้าใจ ด้านการเลี้ยงผึ้งชันโรง และการจัดการผึ้งชันโรง อย่างครบวงจร - มีทักษะในการเลี้ยง และการจัดการผึ้งชันโรง อย่างครบวงจร - สภาพแวดลอมที่เหมาะสมกับ การเจริญเติบโตและให้ผล ผลิต ของชันโรง - สาธิตและฝึกปฏิบัติการเลี้ยง ผึ้งชันโรงในรูปแบบต่าง ๆ - ฝึกปฏิบัติการทำรัง (กล่อง) เลี้ยงผึ้งชันโรง และโรงเรือน ชันโรงและ การจัดการรังให้มี ประสิทธิภาพ - ฝึกปฏิบัติการป้องกัน กําจัด ศัตรูชันโรง - บรรยาย - สาธิต - ฝึกปฏิบัติจริง ๓ ๑๐
65 โครงสร้างหลักสูตร (ต่อ) ที่ เรื่อง จุดประสงค์ การเรียนรู้ เนื้อหา การจัด กระบวนการ เรียนรู้ จำนวนชั่วโมง ทฤษฎี ปฏิบัติ ๕ เทคนิคการแยก ขยายพันธุ์ชันโรง - การแยกขยายผึ้ง ชันโรง - เทคนิคและขั้นตอน - การรมควัน - มีความรู้และทักษะ การ แยกขยายพันธ์ชันโรง - การแยกและขยายพันธุ์ ชันโรง - การตรวจดูปริมาณไข่ , ดักแด้ การแยกไข่และดักแด้ชันโรง - ฝึกปฏิบัติการ แยกและ ขยายพันธุ์ผึ้ง ชันโรง - ๕ ๖ การเก็บผลผลิตของผึ้ง ชันโรง - มีความรู้และทักษะใน การเก็บผลผลิตของผึ้ง ชันโรง ขั้นตอนและวิธีการเก็บ ผลผลิต ผึ้งชันโรง - การเก็บชัน - การเก็บน้ำผึ้งชันโรง - การเก็บพรอพอริส - บรรยาย - สาธิตและให้ ผู้เรียนฝึกปฏิบัติ ๑ ๓ ๗ การบรรจุภัณฑ์น้ำผึ้ง ชันโรงเพื่อการจําหน่าย - การออกแบบบรรจุ ภัณฑ์ -บรรจุภัณฑ์รูปแบบ ต่าง ๆ - การเก็บรักษา - มีความรู้และทักษะ การ บรรจุภัณฑ์น้ำผึ้งชันโรง - การบรรจุภัณฑ์รูปแบบ ต่าง ๆ - การเก็บรักษา - ฝึกปฏิบัติ ๑ ๓ ๘ การแปรรูปผลิตภัณฑ์ จากน้ำผึ้งชันโรง - การทำน้ำผึ้งชันโรง – น้ำสมุนไพรชาขิง - การทำสบู่สมุนไพร น้ำผึ้งชันโรง - มีทักษะในการแปรรูป ผลิตภัณฑ์และอาหารจาก น้ำผึ้งชันโรง - แปรรูปผลิตภัณฑ์อุปโภคและ บริโภคจากน้ำผึ้งชันโรง - เทคนิคการแปรรูป อาหาร เบื้องต้น - เทคนิคการใช้สมุนไพร และ เคมีภัณฑ์กับน้ำผึ้งขันโรง - อบรมให้ ความรู้ - สาธิตและฝึก ปฏิบัติ ๑ ๗
66 โครงสร้างหลักสูตร (ต่อ) ที่ เรื่อง จุดประสงค์ การเรียนรู้ เนื้อหา การจัด กระบวนการ เรียนรู้ จำนวนชั่วโมง ทฤษฎี ปฏิบัติ ๙ การขายและการตลาด - การขายน้ำผึ้งชันโรง และชันผึ้ง - ช่องทางการขาย ผลิตภัณฑ์แปรรูปฯ - มีความรู้ความเข้าใจ ด้านการจัดการตลาด สำหรับจําหน่าย - การขายส่งและการขายปลีก - ให้ความรู้พื้นฐานด้านการ จัดการการตลาด - บรรยาย - อภิปรายกลุ่ม ย่อย ๑ - ๑๐ ความรู้พื้นฐานดิจิทัล ชุมชน - สื่อโซเซียลรูปแบบ ต่างๆ - การสร้างเพจสินค้า - การเปิดร้านค้า ออนไลน์ - มีความรู้และทักษะการ เทคโนโลยีดิจิทัล และสื่อ โซเซียลมิเดีย - ผู้เรียนมีเพจร้านค้า ออนไลน์ ความรู้พื้นฐานดิจิทัล ชุมชน - การขายออนไลน์ - การสร้างเพจสินค้า - การเปิดร้านค้า ออนไลน์ -สาธิตและ ฝึก ปฏิบัติ ๑ ๒ รวม ๑๒ ๓๐ สื่อการเรียนรู้ ๑. วิทยากร/บุคคลผู้มีความรู้ ๒. ชุดวิชาประกอบการเรียนการสอน ๓. ศึกษาดูงานการปฏิบัติจริง ๔. วัสดุฝึก การวัดผลประเมินผล ๑. การสังเกตพฤติกรรมการเรียนรู้/การรับรู้/การมีส่วนร่วม ๒. การประเมินผลระหว่างเรียนจากการปฏิบัติและการประเมินผลหลังเรียน เงื่อนไขการจบหลักสูตร ผูเขาฝึกอบรม ตองเขาฝึกอบรมตามหลักสูตร อยางนอยรอยละ ๘๐ ของเวลาทั้งหมด เอกสารหลักฐานการศึกษาท ี่จะได้รับหลังจบหลักสูตร ๑. ใบความรู้ ๒. แบบติดตาม การเทียบโอน สามารถเทียบโอนได้
67 บรรณานุกรม กันยา สุวรรณแสง.จิตวิทยาทวั่ ไป.พิมพ์ครั้งที่ 5.กรุงเทพฯ:อักษรพิทยา,2544. การศึกษานอกโรงเรียน,กรม.การบริหารจดัการสื่อการเรียนการสอน.กรุงเทพฯ : หน่วยศึกษานิเทศก์ กรมการศึกษานอกโรงเรียน,2544. _______. การพัฒนาสื่อการศึกษานอกโรงเรียน :อดีต ปัจจุบัน อนาคต.: ม. ป.ท.,ม.ป.ป. _______. การศึกษาตามอธัยาศยัแนวความคิดและประสบการณ ์.กรุงเทพฯ :โรง พิมพ์องค์การรับส่งสินค้าและพัสดุภัณฑ์( ร.ส.พ.),2544. _______. แนวทางการพฒันาและจดัหาสื่อการเรียนรู้ตามหลกัเกณฑแ ์ ละวิธีการ จัดการศึกษานอกโรงเรียน ตามหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานพุทธศักราช 2544 หมวดวิชาพฒันาอาชีพ.กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์องค์การรับส่งสินค้าและ พัสดุภัณฑ์ ( ร.ส.พ. ),2546. กิดานันท์มลิทอง. เทคโนโลยีและการสื่อสารเพื่อการศึกษา.กรุงเทพฯ : อรุณการพิมพ์,2548. กุญชรี ค้าขาย. จิตวิทยาการเรียนการสอน. กรุงเทพฯ :คณะคุรุศาสตร์ สถาบันราชภัฎสวนสุนันทา,2540. จริยา เหนียนเฉลย.เทคโนโลยีการศึกษา.กรุงเทพฯ:ศูนย์สื่อเสริมกรุงเทพฯ,2546. ฉลองศรี พลโยธา.“ กระบวนการเรียนรู้ตามอัธยาศัยเพื่อความเข้มแข็งของชุมชน ” ชีววิทยาของผึง้.กรุงเทพฯ:ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,2555. ชัยยศ อิ่มสุวรรณ์. “การศึกษาตามอัธยาศัย: การศึกษาที่หลากหลายและตามใจผู้เรียน ”
68 เฉลยแบบทดสอบความรู้ก่อนเรียน - หลังเรียน ชุดวิชา การเลี้ยงผึ้งชันโรง ตามหลักสูตรวิชาชีพระยะสั้น ข้อสอบมีทั้งหมด 30 ข้อ 1. ง. 5 ชนิด 2. ค. นางพญาผึ้ง 3. ก. หนึ่งตัว 4 ข. ผสมพันธุ์ 5. ง. ด้วง 6. ก. ดอกไม้ป่า 7. ค. เกสรผึ้ง 8. ก. แหล่งน้ำ 9. ง. พื้นที่ที่ไม่มีสารเคมี 10. ก. สัปดาห์ละ 1-2 ครั้ง 11. ง. ผีเสื้อ 12. ง. ใช้ผสมยาให้เด็กอ่อน 13. ง. รักษาโรคข้อกระดูกเสื่อม 14. ก. แหล่งน้ำ 15 . ก.ฤดูดอกไม้โรย 16. ก. วางแผนอย่างเป็นระบบ 17. ก. กล่องไม้เก่า 18. ก. เพื่อให้ผึ้งบินมาพักก่อนเข้ารัง 19. ก. ด้านหลัง 20. ง. ถูกทุกข้อ 21. ก. กลางวัน 22. ก. ใช้เสน่ห์ผึ้งทำจากขี้ผึ้งทาที่รัง 23. ก. แบบบังคับ 24. ง. ประสบความสำเร็จน้อย 25. ก. งานจะออกมาไม่ดีเท่าที่ควร 26. ก. ใช้ความคิดสร้างสรรค์ 27. ค. ฝา 28. ง. 100 องศา 29 ก. ฤดูฝน 30. ก. ต้นทุนการผลิต = วัตถุดิบ +แรงงาน+ ค่าโสหุ้ย
69 ที่ปรึกษา 1. นายไพโรจน์ หมีนหวัง ประธานกรรมการสถานศึกษา 2. นายอร่าม หะรอแม ประธานกรรมการ ศกร.ตำบลริโก๋(กำนันตำบลริโก๋) 3. นางหทัยกาญจน์วัฒนสิทธิ์ ผู้อำนวยการสถานศึกษา 4. นายสุไลมาน มูซอ ปราชญ์/ภูมิปัญญา คณะทำงาน 1. นายนุรอัสวาน สิงหะ ครู 2. นางสาวชนัญญา ศรีสุข ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียนประจำตำบลริโก๋ 3. นางยามีละห์ สิงหะ ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน ประจำศูนย์การเรียนชุมชนตำบลริโก๋ เรียบเรียง / จัดพิมพ์/ บรรณาธิการ 1. นายนุรอัสวาน สิงหะ ครู คณะผู้จัดทำ
70