51 «چوپان ن یزن» اثر ملک‌دادیار گروسیان
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
صادق خضرایی
مجـاورت سـاختمان شـهرداری اصفهـان کـه خـود جـزو جریان کندیداردودرپشتآنسکونوآرامشیخاص
آثـار تاریخـیدورۀپهلـویوتحـتحفاظتاسـت،محل برقـرار اسـت.
مناسـبی بـرای نصـب ایـن اثـر بـوده اسـت .اسـتفاده از
ِالما نهـایهنـریایـنمـرز وبـوم،بازگشـتبـههنر کهن شاید بتوان یکی از نقاط عطف مبلمان شهری اصفهان
ایـران و بهر هگیـری از قابلی تهـای فـراوان هنـر ایرانـی ،بـا را اثـری بـه نـام «پـرواز اندیشـه و قلـم» دانسـت کـه بـه
توجـهبـهجنب ههـایتاریخی-فرهنگـی کشـور وشـهر،از دسـت مهنـدس منصـور زهتابچـی طراحـی شـده و در
شـاخص ههایقاب لدفـاعچنـداثرمذکـور درزمینۀحفظ سـردر پـارکشـهیدرجایـی(هش تبهشـت)نصـبشـده
هویتتاریخیفرهنگیشهراصفهانبهحسابم یآید. اسـت .اثـر بـا الهـام از مضامیـن هنـر ایرانـی طراحـی و بـا
بـا توجـه بـه قدمـت شـهر اصفهـان و وجود ابنیـۀ تاریخی بهر هگیریاز تکنیک کاشـیمعرقاجراشـدهودر محلی
منابع متعـدد،طراحـیمبلمـانشـهریآنپیـشوبیـشاز هر ایحرانساین‌بصشـدبهشوایدهدائاسل،تی.عتنقرییب ًاسـردردرروبوآ‌هرسـوتانیاۀیورنوودرویدبایغ،
1 .1آریا نپور ،امیرحسین.)1380( . چیـز نیازمنـد شـناخت دقیـق بسـتر فرهنگی–تاریخـی و مجسم ۀدیگریبانام«شبستان»اثرقدر تاللهعاقلی،
جامع هشناسی هنر ،چاپ چهارم .تهران: هویـتشـهراسـت.نصـبمجسـمهدر مبلمـانشـهری در فضـایبلـوار بیـنپـارکو کتابخانـۀمرکـزیشـهرداری
م یتوانـد محاسـن زیـادی بـه همـراه داشـته باشـد ،از و اسـتانداری اصفهـان قـرار گرفتـه کـه آن نیـز بـا الهـام از
انتشارات گستره. جمله افزایش تعامل شهروندان در شهر ،شادابی روحی ِالما نهـای فرهنگـی ،تاریخـی و مذهبـی ایـران طراحـی
2 .2پاکباز ،رویین .)1381( . آ نها،آشناییوپیوندبیشترباهنروارتقایسطحسواد شـدهوعلاو هبـراینکـهب هلحـاظاجراییاثرموفقیاسـت،
دایر‌هالمعارف هنر ،چاپ سوم .تهران: بصـریوهنـریآ نهـا؛امـابـههمینمیـزاننیزاسـتفاده در ارتفـاع و محـل مناسـبی نصـب شـده اسـت و از همـۀ
از مجسـم ههایی کـه اسـتانداردهای زیبای یشناسـی زوایاب هخوبیدیدهم یشود.درچندصدمتریاینفضا
انتشارات فرهنگ معاصر. و هنـری لازم را ندارنـد ،م یتوانـد موجـب تنـزل سـطح مجسـمۀ«تقدیـس»اثرپرویـزتناولیدر کنار سـاختمان
3 .3دووینیو ،ژان.)1386( . آ گاهـی و سـلیقۀ عمومـی جامعـه در مواجهـه بـا هنـر شـهرداری اصفهـان در میـدان امـام حسـین (دروازه
جامع هشناسی هنر ،ترجمۀ مهدی عمومیوزیبای یشناسیشود.همچنینب یتوجهیبه دولت)نصبشـدهاسـت.ایناثربهسبکسقاخان های
سحابی ،چاپ سوم .تهران :انتشارات آن و درنتیجه انمتکاخـا‌نیاببـ میحـصحلینحصیـا کبارناشمننااسـسـانهبنبقـوطدعـ ًان طراحـیشـدهودر کنـار ویژگ یهـایمنحصرب هفـردخـود
باعـث ایجـاد درزمینـۀهنـرایرانـی،از محـلنصـبمتناسـبیبهر همند
مرکز. آسی بهایجدیدر بدنۀشهریوافزایشتشویش در اسـت .بـا توجـه بـه ظراف تهـای ب هکاررفتـه در ایـن اثـر،
4 .4رجایی باغسرخی ،امیر« ،نقش شـهر شـده و بـه زیـان هویـت و اصالـت شـهر خواهـد بـود. نم یتوانآنرادرهرنقط هایازشهرنصب کرد؛بنابراین
مبلمان شهری اصفهان در ارتقای
سطح شادابی شهروندان» ،سخنرانی
در پژوهشکدۀ هنرهای سنتی-اسلامی
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،
اصفهان ،مهر .1389
52شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
یکگݡف توگݡو،
دو مبـــــحــث،
چهارهنرمند
نقدی بر «هفتمین دوسالانۀ ملی مجسم هسازی تهران»
و بررسی «مجسم هسازی شهری اصفهان»
در گف توگو با چهار هنرمند مجسم هساز اصفهانی
محمد فخری ،مهین دائ مکار ،سینا طاهری و سمیرا دان شزاده
محمدعلی میرزایی
امیر رجایی
در اینشمارهاز ماهنامه،فرصتیبهدستآمدتابهبهانۀبرگزاریهفتمیندوسالانۀملیمجسم هسازیتهران،
اوضـاع مجسم هسـازی را در ایـران بررسـی کنیـم .بـه همیـن منظـور علاو هبـر مصاحبـه بـا دبیـر دوسـالانه و یکـی از داوران
بی نالمللـیآن،بـابرخـیازمجسم هسـازانمعاصـرایـراننیـز گف توگویـ یانجـامشـد،تـاانتقادهـاوپیشـنها دهایآ نهـارا
دربـارۀنحـوۀاجـرایدوسـالانهو کیفیـتآثـار بشـنویم .گف توگوهـاب هصـورتدومیزگـرددر اصفهـانوتهـرانانجـامشـد:
نخست چهار هنرمند مجسم هساز اصفهانی و سپس چهار هنرمند از مجسم هسازان سایر شهرها .علاو هبراین ،ازآنجاکه
مجسم هسـازیشـهریاصفهـاندرده ههـایاخیـررونـدروب هرشـدیداشـتهاسـت،فرصـترامغتنـمدانسـتیمتـاعلاو هبر
مطرح کردنمواردمذکور،دربارۀوضعیتمجسم ههایشهریاصفهاننیز گف توگو کنیم.اینکهاینروندتاچهاندازه
بـهرشـدوارتقـایسـوادبصـریمـردموایجـادبینـشوآ گاهـیدرزمینۀهنرعمومی کمک کرده،مسـئل هایاسـت کهباید
از زوایای مختلف بررسی شود .با توجه به جایگاه مجسمۀ شهری در زیباسازی ،معماری و مبلمان شهری ،نقش آن در
افزایشسـطحشـادابیجامعهودرنتیجهتوسـعۀپایدار شـهریجدیوانکارناشـدنیم ینماید.
53
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
رسـید هایم .هنـوز در ذهـن عامـۀ مـردم و شـاید عـدۀ خـارج م یشـود؛ امـا خوشـبختانه در ایـن دوره ،آثـار
زیـادی از هنرمنـدان ب هخصوص هنرمندان کلاسـیک، قـوی و خاصـی دیـدم کـه مبنـای درسـتی بـرای حضـور
تعریف مجسـمه همان مجسم ههای فیگوراتیو است، ک ّدمریشـورکویفع اییـخنطاحهراکـیتی در دوسـالانه داشـتند .البتـه
ولـی در دوسـالانه خبـری از ایـن قبیـل آثـار نبـود .بـا مجدد ،ممکن است ب هلحاظ
برخـی اسـتادان از سـال نها بازدیـد کردیـم و عـد های وجود داشـته باشـد؛ اما برای خود من ،تداوم جریان و
از آ نهـا بـه نـوع انتخـاب آثـار معتـرض بودنـد؛ ولـی مـن متوقـف نشـدن آن مه متـر اسـت.
م یگویـم کـه بـه موضـوع ،از زاویـه دیـد هیئـت انتخـاب دانـ شزاده :ب هنظـرم دربـارۀ هفتمیـن دوسـالانه چنـد
اثر آدا‌نوورقـیتسمـرا‌یزبییرنـشمـ کـدههاتعـسـداتد زویـااکدثـرًای هـم نـگاه کنیـم، انزقـددوکسلـالاینوۀجـموجدسدامرد‌ه ،اسزازجمیلبـوه ادینندک؛ـمهثلخًایآلثـاری ازچ آیثـادرمافنراتـیر،
در بـرای انتخـاب و
همیـن تیـپ هسـتند .مسـئلۀ دیگـر ایـن اسـت کـه مـا آثـار مفهومـی ،مدیاهـای جدیدتـر ماننـد ویدئـو در ایـن
هنـوز تعریفـی از دوسـالانه ،مجسم هسـازی ،کارهـای دوسـالانه جـای گرفتـه بودنـد؛ درصورت یکـه هریـک از
ک ّشـمـبیی آهثـباهرمدرجحـسمد هیسنـیازسـی وتبکیـنها بـهرنارییآن نداهرـیا،م وجیداا گحانـجهم، آ نهـا بایـد در چهارچـوب و فضـای مختـص بـه خـود
قـرار گیرنـد .بـه نظـر م یرسـد کـه دوسـالانۀ اخیـر از
دوسـالان های ترتیـب دهیـم؛ درنتیجـه هیئـت انتخـاب حالـت کلاسـیکی کـه در سـایر نقـاط جهـان م یبینیـم
هـم چـار های ندارد ،جز اینکه ترکیبی از آثار با مدیاهای دور شـده بـود و البتـه ایـن موضـوع را نقط هقـوت آن
اسـت کـه برخی مهتنفرـمانوـدتاارنائـاهصدطهـلاد.حـ ًامسـچئلشۀمدشیـاگـرنایبـهن نم یبینـم؛ چـون مـا هنـوز درخصـوص سـاختارهای
سـلیقۀ داوران اولیـۀ مجسم هسـازی هـم ضعف زیـادی داریـم .از دیگر
اسـت؛ یعنـی وقتـی اعلام م یشـود هیئـت انتخـاب و نـکات اینکـه فضاهـای فمینیسـتی در آثـار ب هکـرات
داوری چـه کسـانی هسـتند ،براسـاس سـلیقۀ آ نهـا دیده م یشـد .همچنین به نظر م یرسـد بخشـی از آثار
اثـر ارائـه م یدهنـد و ایـن آفـت بزرگـی اسـت .البتـه مـن ارائ هشـده ،کپ یهای ضعیفی از آثار خارجی بودند .اما
نم یخواهم کسـی را تطهیر کنم؛ منظور من این اسـت در کل همی نکـه چنیـن فضایی شـکل گرفتـه و امکانی بالاخرههفتمیندوسالانۀ(بینال)1مجسم هسازی
کـه گاه هیئـت انتخـاب در گزینـش آثـار چـار های ندارنـد برای دیده شـدن هنرمندان فراهم شـده ،اتفاق بزرگی تهـران ،پـس از گذشـت شـش سـال از دوسـالانۀ
و درواقـع آثـاری کـه خـود هنرمنـدان ارسـال کرد هاند در است و گام خوبی به حساب م یآید؛ زیرا در سا لهای قبلـیبرگـزار شـد.حضـور ومشـارکتهنرمنـدان،
هدانمـیـ شنزاحـدهد:بـدوقدیهقـاًاسنـماتی.شـگاه «منهـای بینـال» مؤیـد گذشـته مجسم هسـازان محدودی تهـای زیـادی بـرای سـطح کیفـی آثـار بـه نمایـش درآمـده و مدیریـت
آقـای فخـری و کاخرانحمرفدـائ‌ها‌مکایر کخـاومل ًدا مداواشفـتق‌هانهدسـ.تبـام؛نچظـررا فخـراجی:رایـچنـیددوسـاسـاللاونقفۀـهه،فتـطبمیعچتـگًاوبنـاعـهبوثدگ؟سسـتگی و
حـرف شـما بـود .ایـن نمایشـگاه شـامل آثـار افـرادی که این اسـتمرار قطـع بسـیاری از ارتباطـات م یشـود ،مجسم هسـازانی
بـود کـه ادعـا م یکردنـد کارهـای مـا خـوب بـوده ،ولـی و ایجـاد جریـان اسـت کـه کیفیـت را م یسـازد و بـا عبـور از گردونه خارج شـده و هنرمندان جدیدی نیز به این
بـرای دوسـالانه انتخـاب نشـده اسـت و بـه انتخـاب از پسـت یوبلند یها هنـر را بـه سـمت اف قهـای بهتـری عرصـه وارد شـد هاند ،ولـی در کل تلاش بـرای برگـزاری
هیئ تداوران دوسـالانه اعتراض داشـتند .فکر م یکنم می‌بـرد. دوسالانۀ هفتم ،تلاش قاب لقبولی است .به قول یکی
ایـن مسـائل بـه ایـن دلیـل اسـت کـه مـا هنـوز یـک طاهـری :م یتـوان گفـت واژۀ «مجسم هسـاز» در ایـران از اسـتادان« :در یـک سـمپوزیوم 2ده نفـره ،ا گـر دو اثـر
سـری پل ههـا را در طـول زمـان طـی نکرد هایـم .یعنـی مـا هنـوز بسـیار نوپاسـت و دغدغ ههایـش بـرای بیـان، خوب وجود داشـته باشـد ،رویداد موفق بوده اسـت».
شـروع کرد هایـم ،ولـی بـدون تجربـه و طـی ایـن مراحل، توضیـح و درگیرشـدن بـا متریـال ،در آغـاز راه اسـت. شـاید در حـدود 60درصـد آثـار ایـن دوره ،نسـبت بـه
م یخواهیـم ه مزمـان پاب هپای هنر جهانی پیش برویم یکـی از ویژگ یهـای الزامـی بـرای هنرمنـد (آرتیسـت) تـم یـا درو نمایـۀ انتخا بشـدۀ دوسـالانه ،موفـق از آب
کـه امـری بسـیار دشـوار اسـت. ایـن اسـت کـه بتوانـد مخاطـب را بـا اثـر خـود درگیـر کند درآمدنـد و ایـن نتیجـ های مثبت اسـت که بعـد از چهار
دوسـالانه بـا چنـد سـال تأخیـر برگـزار شـد ،در تـا از مسـیر سـاخت آن لـذت ببـرد .درواقـع مخاطـب سـال وقفـه ،دوسـالانۀ هفتـم توانسـته ای نگونـه ظاهـر
ایـن مـدت هنرمنـدان جوانـی فرصـت حضـور در بایـد درگیـر فراینـد خلـق اثـر یـا فراینـدی مشـابه شـود؛ شـود و نمـرۀ قبولـی بگیـرد .ایـن اولیـن بـاری بـود که در
آن را از دسـت داد هانـد و از ایـن جریـان دلسـرد یعنـی وقتـی کـه اثـری را م یبینـد ،بایـد بـه او همـان ایـران بـرای دوسـالانه ِتـم انتخـاب م یشـد و ایـن امـر
شـد هاند و تمایلـی بـه شـرکت در آن ندارنـد .آیـا تجربـۀ زیسـتی را بدهـد .بنـده در دوسـالان های شـرکت باعـث یکدسـتی شـده بـود .کارهـا متنـوع و چیدمـان
هنـر مـا لطمـه نم یزنـد؟ بـه بدنـۀ امیـثل ًنامصنسـعـئلهت کـردم ،ولـی کارم انتخـاب نشـد؛ آنجـا متوجـه شـدم کـه آثـار خـوب بـود و در روز افتتاحیـه بـا اقبـال گسـترد های
ایـران در طـی سـا لهای سـینمای گاه کارهایـی از ایـن دسـت ،ممکـن اسـت حداق لهـا از سـوی مـردم همـراه بـود .مـا در پشـت صحنـه همواره
گذشتهباهمۀاف توخیزهایش،بازهمتوانسته را داشـته باشـد و مخاطـب را جـذب کنـد؛ امـا از سـطح از دیدگا ههـا و تجـارب اسـتادان بـزرگ و پیشکسـوت
و مـا فتیقلـریمبـ ًفا بجـررایرنـادهـری اسـزارلوبنـرگـدزآارنکنـدرد جشـنوارۀ زیباشناسـی معمـول عبـور نم یکنـد .ب هنظـرم شـاید اهسفـتتـفام ادیـه من ا‌یکسـنیـتمکـ ،اهمـاشـیرککی‌تکدیننگرداگزامن احیاـسـن دنوردهو عسـاملادنتـ ًاۀ
نظـر م یتوانیـم هنرمنـد نگاهـش شـخصی اسـت و زمان یکـه اثـرش جـوان بودنـد؛ بـه همیـن خاطـر ،شـاهد یـک دوسـالانۀ
بگیریـم .آیـا ایـن مسـئله دربـارۀ دوسـالان ههای در رقابتـی پذیرفتـه نم یشـود ،دلخـور م یشـود؛ پویـا و جـوان بودیـم .مـن فکـر م یکنـم ایـن حرکـت ا گـر
هنـری ،ا گـر حتـی کیفیت خوبی نداشـته باشـند، ب ههرحـال داوران نیـز سـلیقه و حـق انتخابـی دارنـد اسـتمرار پیدا کند ،شـاید در دور ههای بعدی به نقطۀ
صادق است و بازهم برگزاری آ نها به روند کلی کـه آن هـم محتـرم اسـت .بـا ایـن نظـر نیـز موافقـم کـه عطفـی در مجسم هسـازی برسـیم .البتـه از مسـئولان
هنـر ایـران کمـک م یکنـد؟ مجسم هسـازان مـا هنـوز مسـتقل نشـد هاند و خیلـی از خواسـتاریم وضعیـت موجـود را تغییـر ندهنـد و افـکار،
دائـ مکار :بلـه ،خـود مـن بـه حرک تهـای گروهـی و مجسم هسـازان چشمشـان بـه غـرب اسـت و با نـگاه به ایدئا لهـا و تجـارب ایـن دوسـالانه را بـرای برگـزاری
جریـان کندگـی بـرای هجنـریـراانصل ًهانـرخـوی ابعتنقـیاسدـ داتر.مب.ایـپردا آ نهـا آثارشـان را خلـق م یکننـد.
هنـری بیـن اعضـای فخری :البته تا وقتی خود را در جایگاه هیئت انتخاب دور ههـای بعـدی در نظـر بگیرنـد.
پویپوراسکـنتـگدهی بماشـشغدو .ولقکتاریهـماجیسدیمگ‌هرنـسـادز،ا منتبع‌هاقطبـ ًواردمرتفهرنـقر،ه قـرار ندهیـم ،متوجـه خیلـی از مسـائل نخواهیـم شـد. دائ مکار :نکتۀ اولی که م یخواهم به آن اشاره کنم این
ب هطـور مثـال ،وقتـی مـا بیانیـ های بـرای دوسـالانه اسـت که در دوسـالان ههای قبلی ،برخی مجسـم هها و
جریا نسـازی اتفـاق نم یافتـد .ا گـر تأمیـن معـاش صـادر م یکنیـم ،بـا خیـل وسـیعی از آثـار ارسـالی مواجـه آثـار شـهری جنبـۀ طنـز و گاهـی حتـی لودگی پیـدا کرده
هنرمنـدان مجسم هسـاز یـا هـر رشـتۀ هنـری دیگـری م یشـویم .در همیـن دوسـالانه ،ا گـر بیانیـ هاش را بودنـد و ایـن موقعیـت و وضعیـت قابـل درک نبـود؛
حـل م یشـد ،یـک تحـول هنـری در کشـور رخ مـ یداد، خوانده باشـید ،متوجه م یشـوید که افتخار دوسـالانه بنابرایـن بـه حـدی بدبیـن شـده بـودم کـه بـه نظـرم
امـا ا کنـون همـه بـا تـرس و تردیـد مشـغول کار هسـتند. ایـن بـوده کـه در آثـار از فیگـور دوری کـرده اسـت؛ م یرسـید ،مجسم هسـازی ب هعمـد از مسـیر اصلـ یاش
مـن خـودم را هی چوقـت یـک فـرد کامـل در ایـن زمینـه امـا متوجـه نم یشـویم کـه در ِازای آن بـه چـه چیـز
11. Biennial
22. Symposium
54شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
مهین دائم‌کار محمد فخری
نیـاز دارد. نـه جامعـۀ هنـری .از جهتـی ایـن قبیـل نمایشـگا هها نم یبینـم و هرچـه افـراد روشـ نفکر و هنرمند بیشـتری
حـالا کـه صحبـت از فضـای مدیریتـی اصفهـان ذهـن بسـیاری از دانشـجویان هنـر الگو م یشـود. بـوارقاعـ ًیا در رونـد کار هنـر ی در کنـارم قـرار داشـته باشـند،
شـد ،کمـی بـه مسـئلۀ مجسم هسـازی در از دیـدن جمعیـت زیـادی کـه بـا شـور و اشـتیاق احسـاس توانایـی بیشـتری م یکنـم؛ چـون تکامـل در
مبلمـان و زیباسـازی شـهر اصفهـان بپردازیـم. بـرای افتتاحیـه آمـده بودنـد تعجـب کردیـم و البتـه هنـر جمعـی رخ م یدهـد .ا گـر ایـن ارتبـاط قطـع شـود،
وضعیت فعلی مجسم هسـازی شـهری اصفهان دانشـجویان هنـر حضـور گسـترد های داشـتند. بدایشگـر ادر،تمقاطیمیئنوـ ًاجکوارد نهـادارید.خاوگبـر ایی اننججاریمامن‌یتشدـاوودم؛ زدایرشا بتهه
را چگونـه م یبینیـد؟ طاهـری :البتـه بـه نظـرم ایـن کار منتقـدان اسـت کـه
دانـ شزاده :فکـر م یکنـم ب هدلیـل اهمیـت موقعیـت وضعیـت را ارزیابـی کننـد و ببیننـد وضعیـت موجـود بـا قـدرت ،انـرژی ،اسـتعداد و پتانسـیل هنرمنـدان جوان
تاریخی-فرهنگـی شـهر اصفهـان ،وارد کـردن عناصری وضعیتـی که م یتوانسـت باشـد چـه تفاو تهایـی دارد اعتمـاد دارم .وقتـی در دوسـالانه ،آنچـه را در ذهـن
کـه هویـت تصویـری شـهر را تغییـر م یدهـد ،هرچنـد و آن را توصیـف و تحلیـل کننـد و یـک الگـوی مناسـب هنرمنـدان جـوان اطرافمـان م یگـذرد و بـه دسـت آنان
دماثلشـًاتهشـبهارشـیدم،ابنانیــددپبـارایحسسباهسـدیو قتسکـاممـلت قصـد بهبـود راهبـردی بدهنـد. انجام م یشود م یبینیم ،م یفهمیم کجا ایستاد هایم؛
انجـام شـود. جنـاب فخـری مطلـع هسـتیم کـه پی شازایـن آ نوقـت اسـت کـه م یتوانیـم موقعیـت خـود را تحلیـل
عمـدۀ تاریخـی و مـدرن تقسـیم شـده اسـت؛ عناصـر دشوـهسـرالاانصهفدهرـاانصفواهـقاعـ ًان هـم شـما بـرای برگـزاری کنیـم و رونـد پیـش‌رو را پی شبینـی کنیـم.
مـدرن را در قسـم تهای تاریخـی شـهر نم یبینیـم. تلا شهایـی کرد هایـد. آیـا در کل م یتـوان گفـت کـه بضاعـت
ایـن م یتوانـد نوعـی از مدیریـت شـهری باشـد .امـا فکـر ظرفیت برگزاری چنین رویدادهایی را دارد؟ چرا مجسم هسـازی کشـور بـا کمـی خطـا ،در همیـن
نم یکنم در اصفهان به خاطر ه مآمیزی بافت مدرن و فخـرایـی:نتقرحیرکبــ ًا تاتبمسغـتفـاونلسـماانـلدپیـو بـشهبـثومـدرکنـرهسـدریدچ؟نیـن حـد دوسـالانه بـوده اسـت؟
سـنتی بتـوان ایـن سیاسـت را بـه کار گرفت .ما در شـهر دانـ شزاده :البتـه نم یشـود گفـت بضاعتمـان در ایـن
ساخ توسـازهای مدرنـی م یبینیـم کـه نمـای آ نهـا روزهایـی ایـن موضـوع را در مـوزۀ هنرهـای معاصـر حـد بـوده اسـت؛ چـون بسـیاری از هنرمنـدان انجمـن
هیـچ ربطـی بـه هویـت تاریخی-فرهنگـی شـهر نـدارد و اصفهـان مطـرح کـردم و پیشـنهاد دادم کـه بعـد از دوسـالانه را تحریـم کردنـد ،هرچنـد ببـ ههننوعظــریم اشیــرکن اتصلد ًرا
این مسـئله در محل ههای مختلف هم تفکی کشـدنی گذشـت پنـج سـال از دوسـالانۀ مجسم هسـازی قبلـی، رویکرد درسـتی نیسـت .باید حضور
نیسـت. ایـن رویـداد را بـه اصفهـان دعـوت کنیـم .طر حنامـۀ داشت و ا گر اعتراضی به داوری و نحوۀ مدیریت باشد،
پـس چطـور و بـا چه تدبیری م یتـوان از وضعیت مفصلی تهیه کردیم و بودجۀ برگزاری را هم پی شبینی م یتـوان بـا قـدرت اثـر و شـرکت کـردن در رویدادهـا،
موجـود یـا بـه قولـی آنچـه هسـت بـه آنچـه بایـد کردیـم و حتـی مکا نیابـی هـم انجـام شـد ،کـه شـامل ک مکـم ایـن شـرایط را تغییـر داد.
برسیم؟ مـوزۀ هنرهـای معاصـر و حیـاط آن ،حیـاط مـوزۀ دائـ مکار :ایـن تحری مهـا وقتـی پذیرفتنـی اسـت کـه آن
فخـری :واقعیـت ایـن اسـت کـه اصفهـان سیسـتم هنرهـای تزیینـی و حیـاط دانشـگاه هنـر (توحیدخانه) دسـته هنرمنـدان تحریمـی خودشـان حرکـت بهتـری
نیشـسهـر پتا.ریـمثل ًاس سیسـتم چندگانـ های دارد. مدیریـت بـود .در آن مقطـع جلسـاتی بیـن مـا و مـوزۀ هنرهـای در کنـار دوسـالانه ایجـاد کننـد .خامـوش شـدن ایـن
اصفهـان شـد قاب لقیـاس بـا کـه گفتـه معاصـر و سـایر سـازما نهای مربـوط ،ازجملـه سـازمان کورسـوی امیـد هنرمنـدان ،چـه فایـد های بـرای جامعۀ
کبـاهفـ کاتملقًادیسـماـخیتارجآنویجبــاارراهب،رآهپـارمتزمداه‌ن ،یهـکاـیی اصفهـان در فرهنگـی تفریحـی و سـازمان زیباسـازی انجـام شـد. هنـری دارد؟ ب ههرحـال بایـد وضعیـت موجـود را
بلنـدی دارد طر حهایـی بـرای دعـوت از اسـتادان و شـورای بپذیریـم .منظـورم ایـن اسـت کـه وقتـی میـزان کار کـم
نمـای آلومینیـوم دارد ،یکـی دیگـر نمـای شیشـ های، سیاس تگذاری داشتیم و پیشنهاد کردیم که در هفتۀ بـوده و فضـا بـرای انجـام کار مهیـا نبـوده ،چـه انتظاری
یکـی کاشـی و بـه همیـن ترتیـب هرکدام سـاز خودشـان نکوداشـت اصفهـان ایـن برنامـه را بـا حداقـل بودجـه م یتوانیـم داشـته باشـیم که از دل ایـن محدودی تها،
را م یزننـد. برگزار کنیم .هرچند موزه موافقت ضمنی خود را اعلام آثـار بسـیار شـاخص بیـرون بیایـد .ا گـر مسـئولان اجـازه
اصفهـان ،از دیربـاز پذیـرای مذاهـب و اقـوام کـرد ،متأسـفانه کار در سیسـتم اداری پیـش نرفـت و بـا بدهند و صبور باشند که چند سالی بگذرد ،در جامعۀ
مختلفیچونزرتشتیان ،کلیمیان،مسیحیان، همـۀ پیگیر یهـا بازهـم بـه ثمـر نرسـید. هنـری م یتوانیـم شـاهد رونـد روب هرشـدی باشـیم .مـا
ارمنیان و گرجیان بود؛ بنابراین هویت مشـترک دائـ مکار :بـه نظـرم انجـام ایـن کار بـه نوعـی ظرفیـت تجربه کردیم که تحریم کردن کار مسئولان های نیست
شـهر را همیـن تنـوع فرهنگـی شـکل داده اسـت. خـاص در فرهنـگ شـهر و سـطح مدیریتـی در اصفهـان و در ایـن میـان فقـط افـراد سـودجو سـود م یکننـد و
55
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
ازمحاسندوسالانۀ
هفتمایناست که
عشمرکدت ًا‌تکجننوادگناهنآستنند؛به
همیندلیل،شاهدیک
دوسالانۀپویاوجوان
هستیم
سمیرا دان شزاده سینا طاهری
دان ش‌شـزاهرد،هت:ندفقیسـق ًا اییمفنیـهدمباانشـفدض؟ای پاساژی است که امـا آشـفتگی کـه امـروز در معمـاری ،مبلمـان و
نشـشاـهدهد.ی وما،قپعـیًا ا شصازفایهـانندربـتهاریچـخه گرافیک شـهری
ذهـن شـهروندان بـه آن نیـاز دارد و بـا ایـن کار م یتـوان اصفهـان دیـده
بـه این هدف رسـید. نـوع مجسـمۀ شـهری نیـاز دارد تا از آشـفتگی آن
دائـ مکار :درواقـع بایـد روح ایـن شـهر را در هـر نقطـه از کـم کنـد ،نـه اینکـه بـه آن بیفزایـد؟ آیـا پوشـاندن
آن دریابنـد و ببیننـد برای حفـظ آن چه کاری م یتوان دیوارهـای بتونـی بزرگرا ههـا بـا کاهـگل و رنـگ،
انجـام داد. نصـب بنرهایـی بـا نقـوش سـنتی و قـرار دادن
طاهـری :البتـه در اینکـه نیـت مسـئولان این شـهر خیر احجامـی ماننـد طاقچـه و کـوزه ،در زیباسـازی
اسـسـرانتجاشـمکنری نسـییسدـه وت؛کاامفـایمنتیأسسـفاتن.همنیدیرا‌تهـناواقی آع ًا ت‌نهمـاایبـله شـهر موفـق بـوده اسـت؟
دائـ مکار :در ابتـدا باید ببینیم رویکرد مدیریتی شـهری
دارنـد خدماتـی بـرای زیباسـازی شـهر انجـام بدهنـد، در اصفهان چیسـت؟ آیا مای لاند شهرسـازی اصفهان
امـا کاری از دستشـان برنم یآیـد؛ چـون ایـن مسـئله یکدسـتی سـنتی سـابق خـودش را حفـظ کنـد ،یـا در
نیازمند تعداد زیادی مشاور و کارشناسان خبرۀ هنری اصفهـان بایـد رویکـردی متفـاوت بـا شـهری ماننـد یـزد
اسـت .اصفهان شـهری اسـت که با همۀ تنوع نژادی و داشـت؟ رویکـرد فعلـی درزمینـۀ گرافیـک محیطـی
قومـی پـر از سـازگاری اسـت ،اما این بافـت باید ب هنوعی شـهر فاجع هآمیـز اسـت .ایـن چنـد سـال اخیـر ب هقـدری
تمف کیکیـنیـکد ،بشـایوـدد.آونقتـمیسـیدرررامحســیرسیکنازیـاد؛صفمثهلـاًا زنماحنرکـ‌یکـهت اتفا قهـای ناهنجـار بـر روی درودیـوار شـهر افتـاده کـه
آدم احسـاس م یکنـد دیگـر کاری بـرای اصلاح آن از
در محـور چهاربـاغ راه م یرویـد ،بایـد آن مسـیر را لمـس دسـتمان برنم یآیـد.
اتصفناعقـ ًتا آی ا‌نهصـفمهاقابـن مل یدررویکد،و کنید و هنگام یکه در مسیر اگفراسـخفـیرـت.ی:کوامقدعـرحًایمخطاـاصگـیروبشـههصره،یزریو‌چرنکگــذددارهمیـااکز،امدلید ًیاوااورارشهـاهتـابای اهورصدفخرهدااکدن،هل
فضـای دیگـری ببینیـد کـه
لمـس اسـت .وقتـی شـما بـه خیابـان شـاهپور قدیـم یـا
یـجحاـددییـسگـدآرپـنناقـفماضـ‌یطگا رذاصالرنیـمعـتدـ یـسیاابمـصه‌یفکمنهـنیاـطدنق؛ـواۀچرـدوخامننـ ا‌یهساشاـصوسیـفًاهدـ،اشـدالنق،وی گقدــ ًۀزا چـه سـنتی و چـه مـدرن ،دسـت نزنیـم ،ب همراتـب بهتـر
و سـنگی نتر خواهـد بـود ،تـا اینکـه شـاهد ایـن اتفاقـات
باشـیم و آلودگ یهـای بصـری جدیـد اضافـه کنیـم.
آن بـر صنعـت نهـاده شـده اسـت .در ایـن مناطـق ا گـر دیوارهـای اطـراف اتوبا نهـای اصفهـان بـه
باف تهـای مختلفـی طراحـی شـده اسـت کـه بایـد همان شکل اصلی و مدرن خود حفظ م یشد،
همگـی در جـای خـود حفـظ شـود .در گذشـته کسـبه بهتـر نبـود؟ ب هعنـوان مثـال زیرگـذری در اتوبـان
و مـردم هـر محلـی ،منـش و رفتـار و زیسـت مختـص بـه شـهید کشـوری بـه سـمت صفـه هسـت کـه
بهحرک تهای گروهیو خود داشـت هاند و در طراحی زیباسـازی شـهری باید به دیوارهـای بتونـی عریضـی دارد و خوشـبختانه
جریانهنریاعتقاددارم. مرد مشناسـی آن توجـه شـود. هنـوز مدیـران شـهری اقدامـی بـرای زیباسـازی
پرا کندگیبرایجریانهنر مـا مجسـم ههای متنوعـی از فیگورهـای رئـال آن انجـام نداد هانـد! آیا بهتر نیسـت کـه در میان
خوبنیستوتکاملدر و سـردی سهای مناسـبتی تـا مجسـم ههای ای نهمـه نقـوش دکوراتیـو دیوارهـای تاریخـی
سـمبولیک در شـهر اصفهـان م یبینیـم .آیـا اصفهان ،در بخ شهای غیرمرکزی شهر ،شاهد
هنرجمعیرخم یدهد؛ همـان رویکـردی کـه درزمینـۀ مجسـمه در نقاط اتفاقـات مـدرن و مینیمـال باشـیم تـا بـا ایجـاد
ا گر این ارتباط قطع شود، مرکـزی و بافـت قدیمـی شـهر وجـود دارد ،بایـد این کنتراست و تضاد برای فضای پرتزیین مرکز
دیگرارتقاییوجودندارد.
56شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
ا کنـون شـورای کارشناسـی در سـازما نهای مـا وجـود در نقـاط صنعتـی یـا مـدرن و معاصـر هـم جـاری
نـدارد و ا گـر هـم هسـت ،اعضـای ایـن شـوراها خـوب باشـد؟
عمـل نکرد هانـد کـه وضـع انچتنیخــان اب نسـشـتد .هلانزودمـیًـاانیـخـازویب دانـ شزاده :فیگوراتیوهـا یـا عناصـری کـه رئـال کار
نیسـت کـه مـا کارشـناس م یشـوند یـا از عناصـر سـنتی بهـره گرفت هانـد ،خیلـی
بومـی داشـته باشـیم ،ممکن اسـت حتـی کارشـناس از راحـت بـا مـردم ارتبـاط برقـرار م یکنند .به نظر م یرسـد
خـارج کشـور بیاوریـد،ولـیدر ارتقـایشـهریبـاهویـت فضاهـای مرکـزی شـهر کـه مـردم هنـوز زندگـی و جریـان
مؤثـر باشـد .مـا در اصفهـان در دوران معاصـر چـه سـنتی را در آن حفـظ کرد هانـد ،بیشـتر طالـب ایـن نـوع اصفهانشهریاست
کرد هایم؟چراهنوز بعداز انقلابدر اصفهانهیچنماد آثـار رئـال باشـد .امـا وقتـی بـه حاشـیه م یرویـم و وارد کهباهمۀتنوعنژادی
شـاخص شـهری برای این شـهر سـاخته نشـده اسـت؟ اتوبا نهـا م یشـویم ،دیگـر نیـازی بـه این نوع مجسـمه و قومی پر از سازگاری
در اصفهان بزر گترین بنای ساخت هشده مصلای شهر نداریـم و م یتوانیـم آثـاری مدر نتـر و انتزاعـی داشـته است؛امااینبافتباید
اسـت کـه آ نهـم نیمـ هکاره باقـی مانـده اسـت. باشـیم .فضـای بلو کبند یشـدۀ صنعتی بیرون شـهر، ب هنوعیتفکیکشود.
آیـا بـدون زیرسـاخ تهای مناسـب شـهری، بسـتر بسـیار مناسـبی بـرای برخوردهـای متنـوع بـا وقتی در مسیری از
کارشناسـی صحیـح و انتخـاب اثـر متناسـب مجسـمه اسـت. اصفهانحرکتم یکنید،
بـا فضـای منتخـب ،بـه قـول آقـای فخـری جـز شـهر بیـرون مناطـق در دقیقـ ًا طاهـری :موافقـم، بایدآنمسیرحسشود.
تشـدید آلودگی بصری در شـهر اتفاقی م یافتد؟ اصفهـان ،ماننـد شـهر کهای صنعتی یا مسـیر تـردد به ب هدلیلاهمیتموقعیت
جالـب اسـت کـه در اتوبا نهـا و زیرگذرهـا و آ نهـا و رین گهـای اتوبانی م یتوان چنین برخوردی با تاریخی-فرهنگیشهر
ساخ توسـازهای جدید و مدرن شـهر که بسـتر مجسـمه داشـت. اصفهان،وارد کردن
انتزاعـی بـدراقیقیـ ًان برصـعکـب آثـسارعیمـمـلدرشـندوه مناسـبی فخـری :وقتـی مـا دربـارۀ اثـر مـدرن صحبـت م یکنیـم، عناصری کههویت
اسـت. هسـتند، بایـد بـه تعریـف مـدرن بـودن ب رگردیـم .موضـوع اصلـی، تصویریشهرراتغییر
دائـ مکار :بلـه همیـن اتفـاق افتـاده اسـت ،چـه لزومـی اندیشـه و فکـر و ذهنیـت مـدرن اسـت .البتـه اینکـه م یدهد،هرچندقصد
دارد که تا این حد ،روی موتیف خاصی مثل اسـلیمی ا کنـون اندیشـ هها بـ هروز نیسـت دلیـل نم یشـود مـا بهبودداشتهباشد،باید
یـا نقـوش قلمـکار و دیگـر عناصـر هنرهـای سـنتی و در شـهر از اثـر مـدرن اسـتفاده نکنیـم .یکـی از وظایـف باحساسیت کاملانجام
صنای عدسـتی اصفهـان بـا حالتـی اغرا قشـده مانـور تعری فشـدۀ هنرمنـدان ایـن اسـت کـه یـک قـدم جلوتر شود.
دهیم.بااین کار فقطاز ارزشبصریاینسرمای ههای از جامعـه حرکـت کننـد .درواقـع وقتـی م یگوییـم کـه
هنـری م یکاهیـم و بـا ابتدای یتریـن برخوردهـا ،بـه هنـر هنرمنـدان روشـنفکر هسـتند ،یعنـی فکرشـان جلوتـر از
اصیـلمملکـتخـوداهانـتم یکنیـم.چـراموتیفـیبه عامـۀ مـردم اسـت ،امـا اثـر شـهری نبایـد آ نقـدر جلوتـر
ایـن زیبایـی کـه در بسـتر خـودش بـر روی یـک رومیزی از مـردم باشـد کـه درک آن بـرای هی چکسـی ،حتـی
یا کاش یکاریدیوارهایبناهایتاریخ یمان کار شده، خـود هنرمنـدان هـم مقـدور نباشـد و نیـاز بـه بیانیـه
بایـد بـا ایـن عملکـرد بـه بدتریـن شـکل ممکـن ارائـه داشـته باشـد .شـاخص ههای تعریـف هنـر شـهری و
شـود.ایـنمسـئلهمـردمراآزار م یدهـدوذهـنآ نهـارا مجسـمۀ شـهری بـا اندیشـۀ فـردی فرق م یکنـد .وقتی
ب هلحـاظ بصـری دچـار تشـویش و رکـود م یکنـد .مـن بـا یـک هنرمنـد م یخواهـد مجسـمۀ شـهری ارائـه دهـد،
صحبـت خانـم دانـ شزاده موافقم که کارهـای معمول ابتـدا بایـد مشـخص باشـد کـه اثـر بـرای کـدام فضـا در
را در قسـم تهای مرکـزی قـرار بدهیـم و اجـازه بدهیـم نظـر گرفتـه شـده اسـت .بـه قـول شـما هـر محـل در
آثـار حـاوی اید ههـای خلاق در پرا کندگ یهـای شـهر اصفهـان ،تعاریـف و شـاخص ههای خـاص خـود را دارد.
قـرار بگیرنـد.مشـکلاینجاسـت کـههرچـهجسـ توجو البته گاهی مجسم هسـاز ،از قبل مجسـم های را ب هطور
م یکنیـم ،هیـچ سـاختمان مدرنـی در شـهر نم ییابیـم ویـژه بـرای محلـی خـاص و بـا توجـه بـه مختصـات آن
کـه بتـوان در کنـار آن آثـار مکمـل شـهری ،ماننـد طراحـی م یکنـد ،امـا در مواقعـی هـم ممکـن اسـت
محاجضـسـر،مب‌ه ههاطویرکلـشـهیرتقیریمـبـ ًادرهیـنایچجکاارد کدرردخـ.یورعنوـمیددرنرـحیادلر ایـن رونـد برعکـس باشـد .بـه فـرض ا گـر اثـری درخـور
اجراسـت و ب هلحـاظ زیباشناسـی و فنـی ،اثـر خوبـی
معماری شـهر یمان صورت نم یگیرد .فضاهایی مثل اسـت ،جسـ توجو کنیـم و محـل نصـب مناسـبی
سیت یسـنتر یـا سـاختمان اجلاس از معـدود حـرکات بـرای آن بیابیـم .پـس در ابتـدا بایـد تعریفـی جامـع از
مدرنـی بـود کـه انجـام شـد .مـن وقتـی م یخواهـم در مجسم هسـازی شـهر داشـته باشـیم .علاوه بـر ابعـاد،
ایـن شـهر کار مدرنـی انجـام دهـم ،بایـد جسـ توجو بایداندازهومتریال،خصل تهاییمثلمردمیبودن،
کنـم و بنـا بـه ذهنیـت خـود فضایـی درخـور آن اثـر پیـدا اجتماعی بودن ،آوانگارد بودن و خیلی از مسائل دیگر
کنـم و نگاهـم را بـه آن فضـا در حجمـی تصـور کنـم کـه آ نهـا را در نظـر بگیریـم .هما نطـور کـه آقـای طاهـری
آن حجـم ،چکیـده ،مکمل و یـا خلاص های از آن فضای گفتنـد ،مـا تعـدادی افـراد مسـئول دلسـوز داریـم بـا
شـهری باشـد و حسـی هنـری ازنظـر بصـری و معنایـی بودجـ های قاب لتوجـه که از زحماتشـان آ نطور که باید
بـه آن بدهـم .ایـن آثار بدون بسـتر مناسـب شـهری ،اثر نتیجـ های حاصـل نشـده اسـت .بزر گتریـن چیـزی کـه
مثبتـی بـر شـهر نخواهـد داشـت. حکومـت صفـوی را پیـش بـرد و آن‌را از تحجـر نجـات
جالـب اینجاسـت کـه ایـن موضـوع در میـان داد آن بـود کـه دربارشـان تلاش کـرد کـه متخصصـان
مـردم نیـز همیـن تصـور را ایجـاد کـرده اسـت .در را از همـۀ نقـاط جمـ عآوری کنـد و ایـن باعـث شـد آثـار
گف توگوهـای مردمـی و رصـد افـکار عمومـی نیـز مهـم ،مانـدگار و جهانـی سـاخته شـود .هما نطـور کـه
بـا همیـن دیدگ ا ههـا راجـع بـه ایـن آثـار مواجـه شـا هعباس از سراسـر کشـور کارشناسـان زبـده را جمـع
شـد هایم .ممنون از همۀ شـما بزرگواران که این کـرد و تمامـی افـراد نیـز نـام عباسـی را گرفتنـد و در آن
فرصـت را در اختیارمـان قـرار دادیـد. مقطـع تاریخـی تأثیرگـذار بودنـد.
57
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
«وضعیت»یا«ضدوضعیت»؟
گف توگویی با چهار هنرمند مجسم هساز:
حمیدرضا فتوحی ،امین بلاغی ،ساغر پیرحیاتی و هومان اسماعی لزاده
حـوزه وجـود دارد .مـن اطلاعـات دقیقـی از ظرفیـت بـا سلام و درود بـه همـه دوسـتان؛ بـه عنـوان سمیرادان شزاده
هنرمنـدان مجسم هسـاز ایـران دارم و مطمئنـم اولیـن سـؤال نظرتـان را در مقایسـ های تطبیقـی
گمفتجسنمدا‌رهنسـدا.زباسنـاییاررانـییازدآر نسـهاطصحرفدًانیـدارحسـرمپ‌فوهزاییوی‌مبهراایی دربـارهجایـگاهمجسـم ههایشـهریدر ایـرانو مجسم هساز و
خارجـی شـرکت م یکننـد؛ ولـی متأسـفانه در ایـران بـه پژوهشگر
آنـان ک متوجهـی م یشـود .بـه نظـرم مجسم هسـازان ما سـایر نقـاط دنیـا ،بیـان کنیـد؟
نیـاز بـه کشـفدارندتـاارزشوجایگاهواقعیخـودرادر بلاغـی :بـه نظـر مـن مجسم هسـازی در کشـور ما بـه دو هفتمیندوسـالانۀ(بینا ِل)
مجسم هسـازی بـه دسـت آورنـد. دسـتۀ مجسـم ههای شـهری و نمایشـگاهی تقسـیم ملیمجسم هسازیتهران،شهریور
بـا توجـه بـه موارد یادشـده و در نظـر گرفتن تمام شـدهاسـت.در بخشمجسـم ههایشهری،تبلیغات و مهـر امسـال در مـوزۀ هنرهـای
دشـوار یها در هنـر ایـران ،دوسـالانۀ هفتـم و پیا مرسـانی وجـه مهمـی اسـت و نوعـی فانتـزی معاصـر تهـران برگـزار شـده اسـت .در
مجسم هسـازی بـا دو دوره غیبـت و وقفـ های خـاص نیـز در آ نهـا رواج دارد تـا جـو شـادا بتری در فراخواندوسـالانهآمـده«:دورنمای
طسـولطانـحیکیبرفـگـزیارو کشّـمـد.ینو نظـرحـوحۀرافـرائ‌هـاۀیآثـاشـرمچای ،دسـربـاترۀ؟ شـهر ایجـاد شـود .هنر مجسـمۀ شـهری را هـم م یتوان برگـزاری دوسـالانه ایجـاد بسـتری
فتوحـی :ا گـر بخواهیـم ب هصـورت ریشـ های برگـزاری در سـه زمینـه دسـت هبندی کـرد :اول ،مجسـم ههای مناسـببـرایمعرفیسـویۀپیشـرو
بایـد بدپورسســایلانمۀایـهفنتـامسـرا نتقـکـدهکانیـصـوملً،ااولدیـوسنـالساـنؤاهلیجـاکـهی مناسبتی که به مضامین ملی ،مذهبی و ...مربو طاند وبالندۀهنرمجسم هسـازیمعاصر
چـه و م یتواننـد موقـت هـم باشـند؛ دوم ،مجسـم ههایی ایـران اسـت کـه در شـرایط متکثـر
افـرادیاسـت؟بـهفراخـوانعمومـینیـاز داردیـابایـداز کـه مشـاهیر و مفاخـر هـر شـهری را نمایـش م یدهـد؛ و گون هگـون مجسم هسـازی امـروز
هنرمندان دعوت شـود؟ در پاسـخ باید گفت بخشـی از سوم،مجسم ههایی کهمضامینفرهنگیواجتماعی جهان،باتلفیـقراهبردهایهنری
فراخوان دوسـالانه باید به دعوت از کسـانی اختصاص را در سـطح شـهر گسـترش م یدهنـد .در همـۀ ایـن بویانندجیامشــدگتـایب،تبـوانهـدخلـشایق آسثــاترٔهتیعاویمــژله
م ییافـت کـه در دو سـال گذشـته نمایشـگاه انفـرادی زمین ههـا مجسم هسـاز بایـد در خدمـت جامعـه باشـد و هنرمندانـه بـا دنیـای هنـر معاصـر
موفق داشـت هاند ،تا آثار این افراد با‌توجه بیشـتری نقد باشـد .ایـن دوسـالانه بـا تعریـف
شـوند و در بخـش دیگـر آثـار هنرمنـدان لایقـی پذیرفتـه نـه ب هعکـس. درو نمایـ هاینظـریبـرآناسـتتـا
م یشـد کـه نتوانسـت هاند در گالر یهـای خصوصـی اسـماعی لزاده :مـن دلیـل توسـعه نیافتـن روندفکریدرآفرینشونیزخوانش
حضـور یابنـد ،تـا به مـدد داوری بتواننـد اثر خـود را ارائه مجسم هسـازی ایـران را در انفصـال آن از گذشـت هها و آثـار را تشـویق کنـد ...درو نمایـۀ
دهنـد. از دسـت دادن مقاطـع زمانـی م یدانـم کـه ایـن هنـر در (تـ ِم) «وضعیـت» ویژگـی مشـترک
اسماعی لزاده:در دوسالانهآثار ضعیفیدیدهم یشود ایـران مهجـور بـوده اسـت و مجسم هسـازان در انـزوای دهرنآرمننـخداوانـن مشعاخصوـارهنمـادسـشـتد.ک»ـقه آطثـعـاًار
کـه در مقایسـه بـا آثـار غیرمنتخـب ،نوعـی ب یعدالتـی کارگا ههـای خـود فعالیـت م یکردنـد .در ایـران بعـد از دوسـالانۀحاضرنیز‌مانندهـررویداد
در انتخـاب آثـار را ب هوضـوح آشـکار م یکنـد .البتـه مـن انقلاب ،اجـرای پرترۀ شـهدا در قالـب پروژ ههای جدی بـزرگ دیگـر ،خالـی از نقـد نیسـت
ب هدلیـل جه تگیر یهـای داوران در دوسـالان ههای مجسم هسـازی مطـرح شـد و ایـن رونـد ک مکـم بـه و بایـد بـا آسی بشناسـی صحیـح،
قبـلوپیـ شداوری کـهداشـتم،علاقـ هایبهشـرکتدر سـمت کارهـای مفهومـی رفتـه و درنهایـت بـه برگـزاری رونـدیروب هرشـدایجـادوبـهتـداوم
دوسـالانۀ اخیـر نداشـتم و هنـوز از تصمیمـم راضـ یام؛ سـمپوزیو مها و تـداوم دوسـالان هها منجـر شـده اسـت. برگـزاریایـنمهـم کمـک کـرد.این
نظر اغلب پیشکسوتان و دانشجویان نیز درباره داوری پیرحیاتـی :هرچنـد جنبـش مجسم هسـازی مـا خیلـی رخـدادبهانـ هایشـدتـابـاچنـدتـن
و انتخـاب آثـار و نحـوه نمایـش همیـن اسـت. دیـر و بـه تقلیـد از سـایر کشـورها صـورت گرفتـه ،امـا از مجسم هسـازان ایرانـی فعـال در
کانـصلم ً،ا بحـث اضافـه ادامـۀ ایـن بایـد در فتوحـی :البتـه مقایسۀ این دو نیز اشتباه است؛ زیرا در سایر کشورها، عرصـۀملـییـابی نالمللـی گف توگو
کرد هانـد کـه را انتخـاب آثـاری همیـن داوران اجـرای اثـر بـا توجـه بـه فضـا ،محیـط و فرهنـگ همـان کنیـم و دیـدگاه ایـن هنرمنـدان را
مجسـمه نیسـتند؛ تـا حـدی کـه نیـاز بـه تعریـف دوبـارۀ منطقه شـکل م یگیرد .فکر م یکنم در ایران مه مترین دربـارۀ تعامـل مجسـمه و شـهر و
مجسـمه احسـاس م یشـود .دربـارۀ کیفیـت آثـار مسـئله ،عدم تناسـب مجسـم هها با محیط ،اسـتفاده جایگاهمجسمۀشهریدراصفهان
بایـد گفـت اید ههـای بخـش عمـدۀ آثـار بسـیار کهنـه و از مـواد و مصالـح نامناسـب ب هدلیـل مسـائل اقتصـادی
د مدسـتی و اجـرای آ نهـا نامطلـوب اسـت .ایـن نحـوۀ و اسـتفاده از نیـروی غیرمتخصـص اسـت کـه از کیفیت جویـا شـویم.
ارائه مربوط به دهۀ هفتاد شمسـی اسـت؛ ب هطور یکه مجسـم ههای شـهری م یکاهـد؛ همچنیـن قشـر عامـه
در زمینـۀ پذیـرش آثـار هنـری ،هنـوز به علـل فرهنگی با
مجسـمه بیگان هانـد.
فتوحـی :البتـه بـا توجـه بـه حضـور افـراد مسـتعد در
بخـش مجسم هسـازی ،جـای پیشـرفت زیـادی در این
58شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
سرور دانش زاده
امین بلاغی ساغرپیرحیاتی
تنها باید از هنرمندان تشکیل شود؟ این هیئت وقتـیبـرایدیـدنبینـال بهموزۀهنرهـایمعاصروارد هفتمیندوسالانه،
چـه مـواردی را بایـد در نظـر بگیـرد تـا قضـاوت م یشـویم ،گویـا داریـم در همـان دهـه قـدم م یزنیـم. دهدرصدظرفیت
عادلان هتـری صـورت پذیـرد؟ بخـش دیگـری از آثـار کـه م یتـوان آ نهـا را مجسـمه مجسم هسازیایران
ویـژه کـدرودسـهابلـانوده.رومیطکـرمئدنـ ًای بلاغـی :شـکی نیسـت کـه نامیـد ،در دو دسـته تقسـی مبندی م یشـود :دسـت های همنبود.آثاررا هیافته،با
افـراد بـرای داوری آثـار انتخـاب کـه حتـی ا گـر داوری هم نم یشـدند ،به دوسـالانه ورود نوشتنبیانی ههایمفصل
دیگـری بود هانـد کـه آثـار متنو عتـری داشـتند ،ولـی در پیدا م یکردند؛ و دستۀ دیگر حدود ده اثر بود که قابل اختیار نقد را از مخاطب
دوسـالانه انتخاب نشـد هاند .این دوسالانه ،ده درصد داوری بودنـد؛ امـا متأسـفانه ایـن مجسـم هها در شـأن گرفتهبودند.
ظرفیـت مجسم هسـازی ایـران هـم نبـود .آثـار را هیافته،
بـانوشـتنبیانی ههـایمفصلاختیار نقـدرااز مخاطب زمـان حـال و مجسم هسـازان مـا نیسـتند. در حال حاضر ارزیابی
گرفتـه بودنـد. بلاغـی :دیـدگاه مـن در برخـی مـوارد بـا آقـای فتوحـی بیشترآثارباجه تگیری
فتوحـی :درصـد سـلیق های بـودن داوری ب هخصـوص ایهـمن اسـوسـ استـ کـته.منـعگماـهولاًانتآثـقـاارددریعـمـرنضهـچنمـ بـد ثهاندیـوهسـدایـلاندهه داورانیااعمالسلیقۀ
در دوسـالانه خیلـی زیـاد شـده اسـت .مشـکلاتی کـه م یشـدند؛ ولـی بیانیـۀ (اسـتیتمنت) آ نهـا چندیـن شخصیصورتم یگیرد؛
در داوری وجـود داشـت زمین هسـاز فراخوانـی بـه نـام دقیقه طول م یکشید .بیشتر به نظر م یآمد دوسالانۀ ب هنظرمبرایداوریاثر،
«منهای بینال» شد تا آثاری که در داوری قبول نشده نقـد هنـری باشـد تـا دوسـالانۀ مجسم هسـازی؛ فکـر هیئتیازاقشارفرهیختۀ
بـود در نمایشـگاهی جنبی دیده شـود .تعـداد زیادی از م یکنـم کـه تنهـا یـک کار را دیـدم کـه بیانیـۀ مفصـل جامعهنیازاست
هنرمنـدان م یخواسـتند بـرای اعتـراض بـه داوری در نداشـت و فقـط نـام اثـر و نـام هنرمنـد در کنـار آن ذکـر
آن شـرکت کننـد ،امـا متأسـفانه ب هدلیـل محافظ هکاری
فقـط هفـده نفـر در آن حاضـر شـدند .اثـر خـود مـن در شـده بـود.
دوسـالانه مـردود اعلام شـد و مـن بـا اطمینـان خاطـر فتوحـی :چـون جریـان نامحسوسـی میـان
در ایـن فراخـوان شـرکت کـردم؛ حتـی ا گـر فقـط یـک مجسم هسـازان شـکل گرفتـه کـه ارائـۀ بیانیـۀ مفصل را
شـرک تکننده داشـت ،بازهـم حضـور م ییافتـم ،چـون نمـادی از برخـورد روشـنفکرانه م یداننـد و نتیجـه آن
اثـرم را قاب لدفـاع م یدانـم. شـده کـه ا کنـون کمتر کسـی بـا آثار جدیـد ارتبـاط برقرار
اسـماعی لزاده :در ادامـۀ ایـن بحـث ب هطـور قطـع
م یگویـم کـه مـا مجسم هسـازها ،حداقـل یـک بـار از می‌کنـد .
داوریرنجید هایم؛وقتیهنرمنداثریراخلقم یکند، بلاغـی :درواقـع محتـوا و سـاختار بایـد هـر دو در کنـار
تلاش م یکنـد بـا سـابقۀ آموزشـی ،تجربـه و امکاناتـش یکدیگـر رشـد کننـد؛ ولـی فکـر م یکنـم ب هدلیـل ضعـف
بهتریـن را بسـازد .وقتـی اثـر در مظـان داوری قـرار تکنیکـی ،تمرکـز بیشـتر بـر بخـش محتـوای آثـار بـوده
م یگیرد ،هنرمند حس م یکند به او ظلم شـده اسـت. اسـت .قـدرت مفاهیـم و ضعـف اجـرا ،ایـن ذهنیـت را
متأسـفانه در حـال حاضر ارزیابی کیفـی و محتوایی آثار م یسـاخت کـه ا گـر بـه شـما م یگفتنـد ایـن دوسـالانه
بیشـتر بـا جه تگیـری عمومـی داوران یـا اعمال سـلیقۀ در سـال 1960برگـزار شـده ،بـرای شـما باورپذیرتـر بـود.
شـخصی صـورت م یگیـرد .مـن بـا تشـکیل هیئتـی از موضوع برخی آثار امروزی بود ،اما نحوۀ ارائه و تکنیک
اقشـار فرهیختـۀ جامعـه بـرای سـنجش صلاحیـت اثـر اجـرای چیدما نهـا ،دهـۀ شـصت یـا هفتـاد میلادی را
بیشـتر موافقـم.
بلاغـی :بلـه ،هما نطـور کـه در بح ثهـای قبلـی هـم یـادآور م یشـد.
بـه نظـر شـما هیئـ تداوران آثـار هنـری بایـد
متشـکل از چـه کارشناسـانی باشـد و چـه
شـاخص ههایی داشـته باشـد؟ آیـا ایـن هیئـت
59
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
سرور دانش زاده
هومان اسماعی لزاده حمیدرضا فتوحی
و مرتفـع دارد کـه بـا بافـت و معمـاری غالـب در شـهر بـه خانـم دانـ شزاده گفتـم ،مسـلم ًا ا گـر قـرار باشـد
متفـاوت باشـد .ایجـاد آثـار پسـ تمدرن م یتوانـد ذهن اثـری در سـطح شـهر نصـب شـود ،بـرای داوری آن تنهـا
اشبا عشـدۀ شـهروندان و توریسـ تها را متحـول کنـد، مجسم هسـاز نم یتوانـد تصمیـم بگیـرد؛ درواقـع بایـد
بـهنظـرم«آرش کمانگیـر»اثراسـتادمعماریانتوانسـته شـورایی متشـکل از شهرسـاز ،معمـار ،مجسم هسـاز،
در ایـن زمینـه موفـق باشـد؛ امـا بـه علـت ارتفـاع کـم روا نشـناس ،جامع هشـناس ،مورخ ،جغرافـ یدان و...
مجسـم هها ،آثـاری از ایـن دسـت نتوانسـت هاند آ نگونـه وجـود داشـته باشـد تا بتـوان به تشـخیص صحی حتری
اصفهان در مقام شهری کـه بایـد ،مؤثـر باشـند .در اصفهـان بیننـده بیشـتر بـا از ابعـاد متفـاوت مجسـمه دسـت یافـت؛ هرچنـد
باقدمتوتاریخی کهن، فر مهـای معمـاری سـروکار دارد؛ ازایـ نرو فضـای شـهر، جم عبندی نهایی را مجسم هسـاز بهتر م یتواند انجام
مسـتعد آثـاری اسـت کـه فراتـر از ارتفـاع سـاختارهای دهـد.
نیاز به عناصر جدید و معمـول بـا متریا لهـای مختلـف و منطبـق بـا ایـدۀ اثـر از آنج اکـه ایـن ماهنامه در شـهر اصفهان منتشـر
تکمی لکنند هایچون اباسـشـمنادعیو د‌لرزافدضها:هاالیبـتـیهبـاایـدیـندرسـؤساولسـکیامعلن ًاصسـبلیشـقو‌هنادی. م یشـود ،مایلـم در انتهـای ایـن گف توگـو
مجسمهدارد؛تافضای ب هاختصـار دربـارۀ شـهر اصفهـان و جایـگاه
شهرراخواناتروفرهنگ است .ابتدا مجسم ههای شهری را باید در چند زمینه مجسـمه در آن صحبـت کنیـم .بـه نظـر شـما
تقسـی مبندی کـرد :اول ،مجسـمۀ مفاخـر کـه نمـاد مجسـمۀ متناسـب بـا فضـای تاریخـی و معماری
آنرااحیا کند. افتخارآفرینـان شـهر هسـتند و برایمـان ارزشـمندند؛ این شهر چه نوع مجسم های است؟ در صورت
مجسم هسازانمانیازبه دوم ،مجسـم ههایی کـه جنبـۀ تزیینـی دارنـد و هنـر پیشـنهاد طراحـی مجسـمه در اصفهـان ،ایـن
مجسـم ههای تعاملـی کـه کعارمبـورمـد تیزییهنـسـیتنداردن؛ـدسـوومثملً،ا آثار باید چه خصوصیاتی داشـته باشـند و با چه
کشف دارند ،تا ارزش و بـرای ایجاد ارتبـاط در معابر مـوادی سـاخته شـوند؟
جایگاهواقعیخودرادر نصـب م یشـوند .مـن فکـر م یکنـم در اصفهـان ،بـه بکاثـفرتشـمهدررهاندیاریتارمی.مخـطیمئدنن ًایـادریـبافک ب‌تاهفـاتی بلاغـی :در ا
مجسم هسازیبهدست تمـام ایـن مجسـم هها نیـاز اسـت؛ تـا فرهنـگ تجسـمی تاریخی و یک
شـهرارتقـایابـد.در کلهنـرشـهریبایـددر کنـار عناصر تاریخـی شـهر آثـاری را قـرار م یدهنـد کـه بـا آن بخـش
آورند و هنر خود را در تاریخـی ،نوعـی همزیسـتی مسـالم تآمیز بـا جامعـه بـه از شـهر متناسـب باشـد؛ ب هنظـرم کارهـای خلاقان هتـر و
سطحدنیامطرح کنند. وجـود آورد. ب هروزتر را باید در باف تهای جدید قرار دهند .اصفهان
پیرحیاتـی :بـدون در نظـر گرفتـن عنـوان شـهر بایـد یکـی از اولیـن شـهرهایی بـود کـه مجسم هسـازی در آن
بگویـم کـه همـۀ شـهرها ظرفیـت پذیـرش مجسـمه را رونـق گرفـت .لیکن با وجود هنر و معماری اسلامی که
دارنـد .مجسـمه عنصـر کام لکننـدۀ معمـاری اسـت و ب هصـورت انتزاعـی در بافـت ایـن شـهر یافـت م یشـود،
ا گـر متناسـب بـا فضا باشـد مـردم را جذب خواهـد کرد. بخش تاریخی نیز م یتواند بسـتر مناسـبی برای اجرای
اصفهان هم در مقام شهری با قدمت و تاریخی کهن، کارهـای سـنتی و حتـی مـدرن باشـد؛ ب هطور یکـه در
نیاز به عناصر جدید و تکمی لکنند های چون مجسمه تناسـب بـا معمـاری و نقـوش سـنتی ایرانـی درزمینـۀ
دارد تا در راستای احیای فرهنگ و مشاغل قدیم شهر طراحـی پارامتریـک ،با همگان ارتباط برقرار کند .البته
اسـتفاده شـود و فضـای شـهر را بـرای بازدیدکننـدگان در بخش مدرن شهر دیگر نباید محدودیتی برای مواد
خواناتـر کنـد .بـا ب هکارگیـری خلاقیتـی هوشـمندانه، مصرفی قائل شد و م یتوان آثار جدید با مواد و مصالح
م یتوان فضای مسـاعدی برای صنعت توریسـم ایجاد متناسـب و در حـد بضاعـت شـهر سـاخت.
کرد. فتوحی :به نظرم این شهر نیاز به آثار حجمی شاخص
60شمار ٔهنوزدهم | آبـانمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
تفسیر محمدعلی میرزایی
«وضعیت»
از نگݡاه
مجسم هسازان
معاصـــرایـــران
گفت‌وگو با كورش گلناری؛
مجسم هساز و دبیر هفتمین
دوسالانۀ ملی مجسم هسازی تهران
میناحس نزاده
پژوهشگرهنر
کـورش گلنـاری متولـد ،1343فار غالتحصیـل
کارشناسـی مجسم هسـازی و کارشناس یارشـد پژوهـش
هنـر اسـت .وی مـدرس دانشـگاه و عضـو هیئ تعلمـی
دانشـگاههنـرتهـراناسـتوتاکنوندرسـم تهاییچون
مدیریـت گـروهمجسم هسـازی،عضویـتدرهیئ تمدیرۀ
انجمـن مجسم هسـازان ایـران ،دبیـری اولیـن اکسـپوی
مجسم هسـازیتهـرانوعضویـتدر شـهرکبی نالمللـی
هنرمنـدان پاریـس فعالیـت کـرده اسـت .آثـار مجسـمه و
نقاشـیایـنهنرمنـددر نمایشـگا ههای گروهـیوانفـرادی
بسـیاریدرداخـلوخـارجاز کشـوربهنمایـشدرآمد هاندو
کسـبجوایـزمتعـدد،ر هآوردتلا شهـایمسـتمراودرطـی
ایـن سا لهاسـت .اجـرای پروژ ههایـی درزمینـۀ چیدمـان
محیطـی در سـطح شـهر تهـران از دیگـر فعالی تهـای او
بـه شـمار مـ یرود .گلنـاری دبیـر هفتمیـن دوسـالانۀ ملـی
مجسم هسـازیتهـراناسـت کـهدر شـهریور ومهـر1396
برگـزار شـده اسـت .حضـور ایشـان در اصفهـان بهانـه و
فرصـتخوبـیبـودتـادربـارۀموضوعاتـیچـوندوسـالانۀ
ملـی اخیـر و همچنیـن اوضـاع مجسـم ههای شـهری بـه
گف توگـوبنشـینیم.
61
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
مدرثل ًکانآاقرا کایر«هنندریمی،کرچمنی»،نمپعرمواژر‌هوهامیجیرسامه هماسـاجزرالبمنا‌ینکنینکده. وجـود دارد کـه بایـد ازطریـق وزارت ارشـاد شفا فسـازی
جـزو داوران دوسـالانۀ امسـال اسـت ،علاو هبـر مدیریـت شـود .درواقـع سیسـتمی بایـد طراحـی شـود کـه
اسـتودیوی معمـار یاش ،درزمینـۀ هنـر شـهری نیـز دبیرخان هایدائمیداشتهباشدوبودج ههاییرا کهبه
فعالیـتم یکنـدوآثـار زیـادیاز ایشـاندر نقـاطمختلف برگـزاریچنینرویدادهاییتعلقم یگیردبرنام هریزیو
هزینه کند؛زیرادوسـالان ههابرپروسـ ههایی کهم یتواند
دنیـا وجـود دارد. هنرمندانجوانرامعرفی کندتأثیربسیارخوبیخواهد
مجسـم ههایشـهریب هعنوانآثاری کهبامردم گذاشـت؛هما نطـور کـهقبـلاز انقلاب،هنرمندانـی که
ارتباطبیشتریدارند،چگونهدر دست هبندیآثار رتب ههـای برتـر همیـن رویدادهـا و دوسـالان هها را کسـب
بمو دینکـردد.نـبندا،بنرایمـایننبدرگـ‌هزهاـراییایاـیـرنابرننادمر هدهـواسـدرالانجاهمعـهنـهرای ِونجیاـزد
هنری قرار م یگیرند؟ انگیزهم یکندواینتأثیرگذاریانگیزشیم یتواندبسیار
درواقعمجسم ههایشهریهمآثار هنریهستند،اما مؤثرتـر از نمایشـگا ههای انفـرادی یـا گروهـی و متفـاوت
جنسارتباطو کارگزار یشاندر محیطمتفاوتاست. بپـهاینآورمس‌نـنـتهـادهابداننابـشـاسـدل.نتال؛مبزتیـ‌ـیکراهننبمـعخد؛مقشوـل ًاطیعـاًخازووااقیـتســتنیۀبمراخشـویکدررالسبـیم‌هتدشـونکجـبلهه
ا کنـون در دنیـا در بخـش هنـر عمومـی ،سیاسـ تهای خواسـت هتان پافشـاری نکنیـد ،بـرای کسـی مسـئولیتی
درسـتیاجرام یشـود؛سـراغطراحانمشـهور م یروندو ایجـادنم یکنیـد.
ابعـادمکانـیوبودجـهدر اختیـار هنرمندقـرار م یدهند. سـال گذشـتهسـمپوزیومسـردیسدر هنرسـتان
در جایـی مثـل تهـران ،ا گـر آثـار بسـیار خوبـی از بهتریـن هنرهـایزیبـایاصفهـانبرگـزار شـد.آنراچطـور
هنرمنـدانهـموجودداشـتهباشـد،در اختیار فضاهای ارزیابیم یکنید؟بهنظرتانای نگونهرویدادهای
خصوصـی اسـت و آ نهـا نیـز ترجیـح م یدهنـد از فضـا هنـری در حـوزۀ مجسم هسـازی ،م یتوانـد
زمین هسـاز گرایـشهنرجویـانبـهایـنرشـتهباشـد؟
ب هنحـویاسـتفاده کننـدتـادرآمدیداشـتهباشـند. ب هطـور کلـی مـن بـا برنام ههایـی کـه بـه شـکل فرا گیـر و
ا گرشـهرداریمتولیاینامرباشـدوبهفضاهای مکـرر دنبـال م یشـوند مشـکل دارم .ب هفـرض در تهـران
خصوصی سفارش بدهد ،آیا این مشکل برطرف سـمپوزیوم سـردیس شـاعران برگـزار م یشـود ،بعـد در
کل ایـران همیـن رویـداد را تکـرار م یکننـد .بـه نظـرم هـر
م یشود؟ منطقـ های در ایـران مثـل شـیراز یـا اصفهـان م یتواننـد جنـاب گلنـاری ،بـا توجـه بـه اینکـه دوسـالانۀ
خیر،ب هنظرمچوندرتخصصشهردارینیست،بازهم پایـگاه رخـداد یا جشـنوارۀ مخصوص به خود باشـند؛ نه ملـی(بینـال) هفتـمبـارویکـردموضوعـی،حجـم
آسیبم یرسد؛ چونمتولیاناینامر باید کارشناسان اینکـه یـک ایـده را مـدام تکثیـر کننـد؛ هما نطـور کـه در وسـی عتری از آثـار هنرمنـدان را دربرداشـت؛
هنـری باشـند .ب هطـور مثـال در دهـۀ 1960میلادی، هـر شـهر یـا دهکـد های در سـایر نقـاط دنیـا ،ا گـر جشـنی سیاسـ تگذاری آن بـا چـه انگیـز های و چگونـه
شـهردار منهتندر نیویورک،در برنامۀنوسـازیشـهربه یـا کاروانهنـریبرگـزار م یشـود،ایـنرویـدادخـاصآنجا
ایننتیجهم یرسـد کهبراینوسـازیموفق،هرمیدان محسوبم یشودوازسراسردنیاتوریس تهایبسیاری صـورت گرفـت؟
یـا فضـای شـهری را بـه یـک هنرمنـد حرفـ های بسـپارد؛ جـذب م یشـوند تـا در آن برنامـه شـرکت کننـد. دوسـالانۀهفتمبعداز گذشـتشـشسـالاز دوسـالانۀ
درواقـع از همی نجـا «هنرعمومـی» 3در آمریـکا شـکل ب هنظرشماپرا کندگیوتنوعاقلیمیوفرهنگیدر جشامشـعـمهبرشگــزکارلشگـرفد.تهدرو اقیاـعندت ًماـهدنرتم،نتدغایینـراجـوات زنیـنایدزویق دتر
م یگیـردوسـپسدر هم هجـایدنیـانفـوذپیـدام یکند. نواحـیمختلـفایرانم یتوانـداتفاقاتتـاز هایرا بیشـتری بـرای نظری هپـردازی دربـارۀ اید ههـا و هنرشـان
ا گرافرادی کهدرمنصبزیباسازیشهرهاهستندازهنر قطعـ ًراق ،بم ب‌هزنطـودر؟مثـال جشـن گلا بگیـری کاشـان ا گـر بـا مصـجرسفمکر‌هدسـ‌هاانزد؛یبتناصبرامییـنمبگابرفررتیـسـمیکنییافزیـهات ُبیفعـدضـناظـیرامریوراز
چیزینم یدانندیاازمشاورانحرف هایبهرهنم یگیرند، یـکرویـدادهنـریهمـراهباشـد،م یتوانـدآنرابـهیـک ارتقادهیموتمیادرو نمای هایبرایدوسـالانهانتخاب
کاروانهنـریتبدیـل کنـد کـهخـاصآنمنطقـهاسـت. کنیـم؛ بـه همیـن منظـور فضـای فکـری را براسـاس آرای
ایـننقط هضعفماسـت. اینرویدادباعثم یشـودتوریسـ تهاوافرادزیادیدور دکتـرشـایگانتعییـن کردیـمواز هنرمندانخواسـتیمتا
بـه نظـر شـما ،خـود هنرمنـدان و مجسم هسـازان هم جمع شـوند و بدین ترتیب آن رویداد هنری به دنیا دراینزمینهمطالعه کنندوهریکبهخوانششخصی
نم یخواهنـد وارد ایـن عرصـه شـوند یـا از آ نهـا ُرممع.رفمـثلیًا اشزـ زومدا،نمیانکنـهدمدویزگـۀرگوشگـنههراهیام1یدهرنـبریلبیائچـو2ونسـ ِوانیخـتز وه برسند.درنهایتبه ِتم«وضعیت»رسیدیم کهم یتوان
شـد ،رونـق اقتصـادی شـهر بـه دلیـل وجـود ایـن مـوزۀ گفـتایـنوضعیت،هال هایپیرامونیبرگرفتهاز بخشـی
اسـتقبال نم یشـود؟ معاصرب هی کبارهچندبرابرشد.اینامرهمدر چرخش از آرایدکتـرشـایگاناسـت؛یـادرواقـعخوانـشتصویری
مـن معتقـدم بایـد تیمـی متشـکل از معمـاران، اقتصادیوهمدر جذبتوریستوتغییرچهرۀشهربه ویـاخوانـشنظـریمـااز آناسـت کـهم یتواندبهشـکل
مجسم هسـازان ،گرافیسـ تها،نقاشـان،روانشناسـانو شـکلمعاصـرم یتواندبسـیار تأثیرگذار باشـد. بصـری نمـودار شـود .درنتیجـه ایـن وضعیـت پیرامونـی
جامع هشناسـانوجودداشـتهباشـد.در تمامفضاهای موضـوع انتخا بشـده بـرای دوسـالانۀ امسـال م یتوانـدرویکـردیاجتماعی،سیاسـیویـارویکردیبه
شـهری دنیـا ا گـر کار هنـری چشـ مگیری انجـام شـده، م یتوانـد بـرای مجسـم ههای شـهری نیـز سـوژۀ خودرسـانۀمجسم هسـازیداشتهباشـدودرواقعبستر
نوعـی تشـریک مسـاعی ذهنـی شـکل گرفتـه اسـت کـه خوبـی باشـد .آیـا مجسـم ههای شـهری هـم در مناسـبیفراهـم‌کند کـهبتوانموقعیتمجسم هسـازی
توانسـتهچنیـنفضاییرارقمبزنـد،بنابراینبایدنا گزیر ممجطـرسمح هبوسادز‌هانـیادسیـااس ًابخیرـآرثا؟ر دوسـالانه امـروازیراانزودقرفو ٔهنآشنتف‌شسســیالرهکـبرهد.نظرم یرسـدبهروند کار
بهسـمتیبرویم کهیکشـخصتصمی مگیرندهنباشد، است هنری تمرکز دوسالانۀ ضربـه بزنـد و عـد های از هنرمنـدان ممکـن اسـت
بلکـه گروهـیباشـندتـابتواننـدفراینـدیراپیـشببرند. وباآثار مردمیوب هاصطلاحعام هپسـند کهارائهوعرضۀ بـرای حضـور در ایـن رویدادهـا ب یانگیـزه شـوند؛
نکتـهمهـمدیگـرآنسـت کـهبتواننـدفضایـیرابـراییک شـهری دارنـد ،متفـاوت اسـت .ب هنظـرم ایـن دو رویکـرد شـما چـه راهـکاری توصیـه م یکنیـد کـه بـا هـر
دههبرنام هریزی کنندوبهثبتبرسانند،درحالحاضر اتجـصداالازیینکیزدیداگرشنــتده؛بالابتشــنه گد.اههـنریممنمداکـنیناهسـسـتتنحدلکقه‌هبهعاض ًیا سیاسـتیایـندوسـالان ههاتـداومداشـتهباشـند؟
بیشـتر منص بهـا موقتـی هسـتند؛ بنابرایـن هی چوقـت بـه نظـرم در ایـن زمینـه رونـدی پیچیـده یـا غیرشـفاف
نتیجـه عمیـق و درخشـانی از آ نهـا نگرفت هایـم.
مجسـم ههای شـهری اصفهـان در مجموعـ های
از آثـار رئالیسـتی ،فرمالیسـتی و مناسـبتی قـرار
گرفت هانـد .شـما آ نهـا را چطـور م یبینیـد و
ب هنظرتانشهرتاریخیاصفهان کههویتخاص
خـودش را دارد ،بـه چه نوع مجسـمۀ شـهری نیاز
اصفهـداارندق؟طعـ ًا پتانسـیل بسـیار خوبـی دارد و هماننـد
سـایر شـهرهای باسـتانی دنیـا ،آثـار خوبـی م یتوانـد در
آنشـکلبگیـرد.درواقـعنم یتـواناطرافشـهرویترینی
11. Guggenheim Museum
22. Bilbao
33. Public Art
62شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
«وضعیت»پیرامونی
م یتواندرویکرد
اجتماعی،سیاسیویا
رویکردیبهخودرسانۀ
مجسم هسازیداشته
باشد.
این روند را بر عهده دارند ،باید خودشـان را وفق بدهند شیشـ های کشـید و هیـچ تغییـری در آن ایجـاد نکـرد؛
و بـا هدایـت درسـت ،ایـن امـر را بـه نتیجـه برسـانند. بلکـهبایدنوعیه مزیسـتیبیـنآنچهوجـودداردوآنچه
فرهنـگ مـا در حـوزۀ لبـاس ،عروس کسـازی، ب هتازگـیپدیـدم یآیدایجـاد کردوبهدرکتاز هایرسـید.
نمای شهـای آیینـی ،ورز شهـای باسـتانی و... مسـئلۀمـاایـناسـت کـهوقتـییـکمجسـمهسـفارش
بسـیار متنـوع اسـت .آیـا ایـن مـوارد م یتواننـد داده م یشـود ،ب هعنـوان یـک ارز شافـزوده بـه آن نـگاه
دسـتمایۀ کیوریـتیـک کار خلاقانـۀوسـیعبـرای نم یشـود؛ درحال یکـه مجسـمه نیـز ماننـد اثـر معمـاری
بشـوند؟ منطقـه از ایـران حتمـ ًهاـ،ر بخشـی از ثـروت ایـن شـهر اسـت و بایـد از آن نگهـداری
بشـود، تبدیـل کار پژوهشـی ای نهـا وقتـی بـه شـود.آثـاری کـهشناسـنامهندارنـدونهب هعنـوانیکاثر
بـه نتیجـۀ خوبـی خواهـد رسـید؛ شـما ببینیـد کـه در هنری،بلکهب هعنوانیکسفارشتولیدشد هاند،برای
نق شبرجست ههایتخ تجمشید،هرکدامازمللتابعه شـهرمانـانیسـتند.اثـربایـددر ابتـدابـرایخـودهنرمنـد
بایونیفرموآرایشمتفاوتبایکدیگربهتصویر کشـیده بخشـی از وسـجابوقدآۀ منوهنجرهـمنیدمباحشسـد.ومثبل ًاشبـرودجآوزایـدایدرتوهاقرـاعن
شـد هاند .هـر منطقـه در ایـران ،فرهنـگ و ویژگ یهایـی اثری ملی
مختـصبـهخـودرادارد کـهآنرااز سـایرمناطـقمتمایـز وماندگار اسـتونظیرشدر چهار دهۀ گذشـتهسـاخته
م یکنـد. نشـده اسـت؛ لذا نوع برخورد ،قرارداد و نگهداری یک اثر
برگـزاری دوسـالانه بهانـۀ خوبـی بـرای حضـور ملـیاز بقیـۀآثـار متمایزاسـت.
هنرمنـدان بی نالمللـی اسـت .حضـور ایـن در حـال حاضـر وضعیـت مجسـم ههای شـهری
هنرمنـدان چگونـه بـود؟ جوانانـی کـه در ایـن موجـود را چطـور ارزیابـی م یکنیـد؟
دوسـالانه شـرکت م یکننـد چطـور م یتواننـد از امـروزهاثـرهنـریشـهریمعاصـردیگـرتنهـامجسـم های
تجـارب ایـن هنرمنـدان اسـتفاده کننـد؟ فیگوراتیونیستوفضا،ابعاد،نصبوتأثیرگذار یاشبر
دوسـالانه یـا بینـال مـا یـک دوسـالانۀ ملـی اسـت ولـی ممخ‌یاشطودبیتغ یکیجروکر َربزدهاکاسست.تآ؛نآثاچرهاشکبنیوهنعردورسشهکرههاسدیتندهد
ازخآنارجج‌اکـیهبمهن‌یا مخهوااسـیتآیقامآی َننردای گم َکسـَرترموشخباندمهکیـاتمر،یازن ِددویودایودر
وسـه کیوریتور بی نالمللیاز کشـورهایاتریش،ایتالیاو وجنبـۀهنـریندارنـد.ا گربهچهار دهۀقبلبرگردیم،با
شـروعهنـرعمومـیدر فضاهـایشـهری،نمون ههایـیاز
ترکیهنیزدعوت کردیم.قرارشدداورانابتدایدوسالانه آثـار هنرمندانـیچونهوشـنگقر هگزلویاپرویـزتناولیو
و کیوریتورهـای انتهـای دوسـالانه ،بـرای اختتامیـه بـه دیگر هنرمندان شاخص را در اطراف تئاتر شهر یا در پارک
تهـران بیاینـد؛ امـا متأسـفانه نتوانسـتیم شـاهد حضـور ملتم یبینیم کهامروزجزوثروتشهرتهرانمحسوب
خانـم دیویـد باشـیم .ایـن افـراد در مجل ههـای مختلـف م یشوند.
دربـارۀ دوسـالانه م ینویسـند و هنرمنـدان جوانمـان در آثـاریرا کـهبـهمناسـب تهایخـاص،ماننـدعیـد
فضایبی نالمللیشناختهم یشوند.درواقعهدفاین نـوروز ،سـاخته م یشـوند چطـور م یبینیـد؟
اسـت کهبیشـتربتوانیماینآثار رابیروناز مرزهامعرفی ب هنظـرممـامدیریتهنرینداریموخیلیمواقعچنین
کنیـمتـاشـایداز ایـنطریـقارتباطاتـیبـرایهنرمنـدان متفاوتـی آثـصـاروریتجـنامی‌یآگثـیـاررد؛جـ مدثلیًارابـگهرفمتن‌هاانـسـدب؛ زتیـرباهـکاارر
ایجادشـودوبتوانندخارجاز کشـور کارشـانرا گسـترش تعـدادی
دهند. مجسـمهسـفارشدادهم یشـود؛بعدم یبینیددر سایر
فکـر م یکنیـد ایـن رویـداد سـرآغاز خوبـی بـرای شـهرها و روسـتاها هـم بـه همیـن شـکل مجسـم ههای
دوسـالانۀ بعدی خواهد بود و این مسـئله تداوم مناسـبتی م یسـازند. برگزاریایندوسالان هها
پیـدا خواهـد کـرد؟ آیـا در حـال حاضـر ،دیـدگاه و سـواد مـردم دربـارۀ در جامعۀ هنری ایجاد
دربارۀآقایندیم کرمفکرم یکنمتأثیرخوبیاز اینفضا مجسـمه نسـبت بـه ده یـا پانـزده سـال پیـش انگیزهم یکندواین
گرفتنـدودرعی نحـالبـانمایـشاثرشـانتأثیـرخوبـیبـر بلـه تقغیطیعــ ًرا،یمـاکـرهدنهرمانـسـداتن؟زیـادی داریـم کـه م یتواننـد تأثیرگذاریانگیزشی
موزۀمعاصر گذاشتندوخیلیهممشتا قاند کهدریکی م یتواندمتفاوتوبسیار
از شـهرهایایـرانپـروژ هایاجـرا کنندوممکناسـتآن کارهـای خوبـی ارائـه دهنـد .مشـکل اینجاسـت کـه در مؤثرترازنمایشگا ههای
شهر اصفهان باشد. بخـشبرنام هریـزیعقـبهسـتیم.افرادی کـهمدیریت انفرادیو گروهیباشد.
63 محمدعلی میرزایی
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
مجسمۀشهریب همثابۀداستانَندیـــمک َݡـــــرم،
راویقص ههایشهر
گف توگو با َندیم َکرم 1هنرمند
معمار ،مجسمه‌ساز و نقاش
هنگامهعطای یکیا
امیر رجایی
ندیم کرممتولد۱۹۵۷میلادی،نقاش،مجسم هسازومعمارلبنانیوساکن
لندناست.ویلیسانسمعماریخودراازدانشگاهآمریکاییبیروتدرسال۱۹۸۲
دراوججنگداخلیلبناندریافت کردودرهمانسالبرایادامۀتحصیلبااخذ
بورس«مونبوشـو»بهژاپنرفت.اوعلاقۀخودرابهفلسـفۀژاپنیدرخصوصدرک
فضا ،کهتحتآموز ههای«هیراشـیهارا» 2آموزشدادهم یشـد،دردانشـگاهتوکیو
پی گرفتونیزتحتتعلیمدواستادبزرگ«فومیهیکوماکی» 3و«تاداوآندو» 4قرار
گرفتومقطعارشدودکتریخودراباتعدادیپرفورمنسوچندیننمایشگاهدائمی
کـهنهردمرنتدوکیـیاوبسـرگـزتارککـه ُربدر،وبنـدهاادتمهـنارمریسـاخنودد.ااعوباماتزنحقاصشیـالی،متآجکاسدممی‌هسـکازچنیدورشطـرتا هحاییرا،
بههمراهپیشینۀمعماران هاشدره مم یآمیزدودرنقاطمختلفدنیا،پروژ ههای
هنـریبزر گمقیـاسشـهریارائهم یدهـد.اوواژ هنامۀمنحصرب هفردفر مهایـشرا
پدنرمدار حهاییطـشیاخشـهرصوی،مبـعرامول ًیاربواایرـویتکردادسـتیاابز‌نوهرادبوبـههکارخامطـ‌یرگآیوررددوندرختالاطر هاشبریاجیم«عخلیباق
لحظاتیازتصوراتوتصاویررؤیاگونه»درشـهرهایمختلفدنیاسـت.هفتمین
دوسـالانۀمجسم هسـازیتهـراندرشـهریورومهـر،1396میزبـان کـرمدرمقـامداور
دوسالانه(بینال)بودهاست.اینگف توگوبهمناسبتحضوراودرشهراصفهاندر
طولسـفرشبهایرانانجامشـد.
11. Nadim Karam
22. Hiroshi Hara
33. Fumihiko Maki
44. Tadao Ando
64شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
جنـاب ندیـم کـرم بـه شـهر زیبـای مـا ،اصفهـان
خـوش‌آمدیـد .گویـا حضـور شـما در ایـران بـرای
داوری در هفتمیـن دوسـالانۀ مجسم هسـازی
تهرانبودهاسـت؛از اینکهفرصتآمدنبهشـهر
اصفهـان از دسـت ندادیـد خوشـحالیم .در ابتـدا
م یخواهیـم کمـی راجـع بـه دیـدگاه شـما دربـارۀ
مجسـم هها و کارهـای هنر یتـان جویـا شـویم.
ممنونـم،در ابتـدابگویم کـهای نهابرایمـنپروژ ههای
مجسم هسـازی شـهری هسـتند .ایـن پروژ ههـا شـامل
مجسـم ههایی هسـتند کـه مـن از طریـق آ نهـا،
داسـتا نهایی را بـرای هـر شـهر روایـت م یکنـم.
بـا دیـدن مجسـم ههایتان بـر پلـی در شـهر
ملبـورناسـترالیامتوجـهشـدیم کـهچهداسـتا ن
فو قالعـاد های دربـارۀ مهاجرانـی کـه از روی ایـن
پـل عبـور کرد هانـد روایـت کرد هایـد.
بلـه ،درسـت اسـت ،داستا نسـرایی ی کجـور خلـق رؤیـا
بـرای شهرهاسـت.
چه جالب و عالی ،خلق رؤیا برای شهر...
لحظاتشک لگیریرؤیاها،از ویژگ یهایمنحصرب هفرد
شـهربرم یخیزند.اینشـیوۀشک لگیریپروژ ههایمن
است.
دقیق ًما،وهجروجدایشی کدوهبلاارزهممبتاوشلدد.م یکند؟ واحسـاس کنم.شـایدبتوان گفتمثلوقتیاسـت که طر حهـای شـما بعـد از اید هپـردازی چگونـه بـه
شـما زهـدان را آمـاده بـاروری م یکنیـد؛ ای نگونـه شـهر را
بـرای مثـال ا گـر شـما بخواهیـد مجسـم های بـرای احسـاس م یکنید. ظهـور م یرسـند؟ چطـور شـما آ نهـا را م یبینیـد
یـا کشـف م یکنیـد؟ یعنـی در افـق دیـد شـما ایـن
شـهر اصفهـان بسـازید ،پروسـه یـا مراحـل کاری بـه نظـر م یرسـد کـه شـما از هـوش احساسـی اید ههـا چگونـه دریافـت م یشـوند و چگونـه بـه
شـما بـرای انجـام آن کـدام اسـت؟ سرشـاریبرخورداریـد کـهم یتوانیداینارتبـاطرا
مـندر ابتـدابایـداصفهـانراببینـم،یعنیهمیـن کاری برقـرار کنیـد.یعنـیدر خلـقاثـرهنری،ذهنشـما پـروژۀ نهایـی ختـم م یشـوند؟
منظورتانایناست کهمنآ نهاراچطورم یبینم؟
کـهالآندر حـالانجـامآنهسـتم؛بایـداز اصفهانالهام شـهر شـناخت از ُکزنـهـداش بنـارو َوارحی اساسـسـتتا؟ن ماننـد بلـه،از لحظـۀشـک لگیریتـااجـراینهایـی،ایده
بگیـرم.ایـن کار بـهمـایـادآوریم یکنـد کـهمـابایـدبـرای ماننـد
ایـنداستا نسـراییچـه کارهایـیانجـامدهیـم.بـدون بلـه،بـهایـندلیـل کهایناحساسـاتتبدیلبـهدلایل چطـوردرذهنتـانبـهطـرحنهایـیمنتـجم یشـود؟
مـنآ نهـارانم یبینـم،بلکـهای نهـااتفـاقم یافتد.من
این ما چیزی برای ارائه نداریم .من باید شـهر را بفهمم بـه وجـود آمـدن یـک پـروژه م یشـوند .ایـن احساسـات مـادام‌کهمحیطرام یبینـم،طرحخودشدر ذهنمن
واحسـاس کنـمودرواقـعبایـدبـاهـرپنـجحس،محیط تبدیل به فکر کردن م یشوند ،تبدیل به قدرت تفکر یا
را درک کنـم. قـوۀدرکوخـردم یشـوند.احساسـاتباعـثفهمیدن شـکلم یگیـرد،ب هخصـوصوقتی کهبهبینـشوفهمو
درکوشناختمحیطم یرسم.براینمونه،وقتیمن
بهچهمیزانفرهنگ،تاریخو گذشتۀمردمشهر لای ههـای زیریـن یـک شـهر م یشـود .همـۀ مکا نهـا واردایرانم یشوم،پیشاز خلقاثرم یآیم کهفرهنگ،
و البتـه اتفاقـات مـدرن شـهری بر ذهن شـما تأثیر ب هنوعـیانتخا بهـایمنحصرب هفـردخودشـانرادارنـد
م یگذارند؟ و یـک پـروژۀ هنـری در خدمـت بیـان کـردن ایـن دسـت مردموتفاو تهاوهرچیزدیگرمربوطبهآنرابشناسم.
آیاپی شازاینبهایرانسفر کرد هاید؟
مجموعۀای نهادر کنارهمخیلی کارهاانجامم یدهند. لای ههـای زیریـن شـهر اسـت .ه مپوشـانی ایـن دسـت بلـه ،ی کبـار بـه ایـران آمـد هام .چهـار سـال پیـش بـرای
لحظ های که من در شـهر حضور پیدا م یکنم ،دانسـتن لای ههـایزیرینشـهریاسـت کهباعـثطر حریزییک
تاریـخ،خاطـرات،نگران یهـاوهمـهچیزهـایمربـوطبه پروژهم یشود.پروژۀمطر حشدهبایدب هطور کاملدچار آبمـگودیـم،موکلــهیایـمـدن بـاترخوایقلعـ ًای داوری دیگـری بـه شـهر مشـهد
آن،در خلقاثرنقشبسـیار بزرگیایفام یکنند. ایـن دگردیسـی شـود .پـروژه بایـد قابلیـت شـک لپذیری کوتاهـی بـود؛ درواقـع م یتوانـم
بـهایـرانآمـد هام،چـوندر اینسـفرحدوددهروز اسـت
بگذاریدسؤالراای نطور مطرح کنیم،برایمثال کاشـمـهرلادسـر شتـهورفرراایدناـشدـاتیـه بنااتشـفـاد،قچمراعکـمـهولمًاتبعلـسـیقابرـهجالخــودب کـه ایـران هسـتم و دورۀ خیلـی خوبـی بـوده اسـت؛ زیـرا
بـا شـما تمـاس م یگیریـم و بـرای شـهرمان یـک
مشجماسبـرامهیاثسـرفایرکهشممش‌یخدهصیـًابمر.امیراشحـهرل امناجـطارامحکاری اسـت.بـرایمثـالمـنخطـیم یکشـمونقطـۀ Aو Bرا توانسـتم ایـران را احسـاس کنـم و بفهمـم.
آیا شـما پیش از ورود به شـهری جدید ،راجع به
رویخـطقـرار م یدهـم؛بهمن گفتهم یشـوداینخط آن مطالعه م یکنید؟
م یکنیـدچگونـهاسـت؟آیـادر همـاناسـتودیوی ندامری یتموکانهدماثجل ًارابیییششازوده؛ززایرراسـماالدرقندقمطۀتBدا،رفدلاونشـممکااباینراد
م یدهیـد یـا بـرای انجامـش را انجـام حخـتومـد ًاپـبرایـوژده ایـن موضـوع بیشـتر مربـوط بـه احسـاس کـردن ،درک
در شـهر بگذرانیـد تـا اثـر در مدتـی را کـردنوفهمیـدناسـت،شـهررااز طریـقمردمانـشیـاد
مسـیرخطتـانراتغییـردهیـدونا گهـانمـنبـاآد مهای گرفتنوفهمیدن.خودمرادر معرضتماسباآد مهای
ذهنتـانشـکل گیـرد؟ جدیـدیمواجـهم یشـوم؛بنابرایـنخـطابتداییطرح
ا گـرشـمایـکمجموعـ هدار باشـیدوبـهمنزنـگبزنیدو شـروعبـهحرکـتوتغییـرم یکنـد.مـناز خودم یپرسـم آنشهرقرار م یدهمتاآ نهاشهررابهمنبشناسانندیا
بـهمـنیـاددهنـد.وقتیبامـردمملاقاتم یکنـم،آ نها
بپرسـید کـهندیـمتـویـک«مجسـمۀفیـل»داری؟!من بایـدچـه کنم؟ منرابهفهمدوبارۀشهروشناختشهرم یرسانند؛اما
جـوابم یدهمبله،منیکفیلی کونی ممتـریدارم؛ آنچـهمـنب هتمامـیوب هصراحتم یخواهـمبگویماین
شـمادویسـ تهزار دلارپـولداری؟شـمام یگویـیبلـه. کـدقهیقدـاًااسـفـتراادنمهقیمــۀماایـجـزناشیـهشـرهچرقبــهدرکادرر رمونـ‌یآیـدتده .بیــهۀ اسـت در کنـار ای نهـا،مطالعـه کـردنآنشـهرنیـزبرایـمخیلـی
اینکـه مهـم اسـت .مـن همیشـه پیـش از آنکـه بـه سـراغ خلـق
م یگویمبسـیار خوبمنالآنآنرابرایتانم یفرسـتم. پـروژ های در شـهر بـروم ،ابتـدا محـل آن را پیـدا و سـپس
کرمااممسـل ًائ‌یلبمیتۀنفیدایودگـ،لرتزاویسماًاتسـتن،زهیتا،نرابچاـشیوهدرنوشنبــاردااهندی امـا سـفارش شـهری پـروژهشـرکتدارنـد کارینـدارم؛آنچیـزی کـهاهمیـت
شهرانجامم یشود؛ دارد ایـن اسـت کـه ایـن پـروژه خـودش از ریشـ هها و درک م یکنم .مثل یک آنتن سـعی م یکنم جسـ توجو
و شـما وقتـی اثـر مـن کنـموآنمحـلراشناسـایی کنـم.بعـدفکـرم یکنـم کـه
بذرهـایایـنشـهروبـادیدگاهـیجدیـدبیـرونم یآیـد. بـرای ایـن مـکان از شـهر چـ هکار م یتوانـم انجـام دهـم؟
یکمجسمهباشید،بلکهبایداحساس کنید کهایناثر پسیعنیشهرخودشرااز مجموعواقعی تهای
چـونایـنخیلـیمهمهسـت کـهبتوانممحیـطرادرک
65
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
معمـول ًا بینا لهایـی کـه شـرکت در آ نهـا بـه مـن از شـهرخودتانبرخاسـتهاست.همچنینشمادر کنار
پیشـنهاد م یشـود از اسـتانداردهای بی نالمللـی اینمسئلهاحتیاجداریداحساس کنیددر حالدیدن
برخوردارنـد. ااتسفــاتق؛بمـتهفاایـوتـنیدلنیـیـزل،ها گـسـرتیصدرفـکًـاههازمـۀجـماسـیائدیلگـمرربـیوآمـطبدهه
منازطریقاجرای و ارزیابـی کردیـد اب هحلیاحنــ ًااظچـکهیفـکمیبآوندهراایـچیطـدورر آناثراز شهرخودتاننشئت گرفتهباشد،ممکناست
پروژ ههایمجسم ههای آن دیدیـد؟ خسـت هکننده و کسـال تبار باشـد؛ چـون شـما همیشـه
چیـزی کـه مـن احسـاس کـردم ایـن بـود کـه جوانـان داریـدچیزهایـیمربـوطبـهشـهرخودتـانرام یبینیـدو
شهری،داستا نهایی نیـاز دارنـد بیشـتر رشـد درو نگرایانـه داشـته باشـند تـا
برایهرشهرروایت برو نگرایانـه .بـه بیـان دیگـر بهتـر اسـت کـه در مقـام ایـنتکرار مکرراتخسـت هکنندهم یشـود.
هنرمنـد بـه درونیات خود برگردند و بتوانند یافت ههای با گشـ توگذار در شـهراصفهانچهچیزیبرای
م یکنم؛برایاینمنظور درونـی خـود را در کارهایشـان ارائـه دهند تا اینکه فقط شـما ب هعنـوان یـک هنرمنـد بیشـتر جل بتوجـه
خودمرادر معرض از دیگران نق لقو ل کنند .باید از درون خودشـان اثری
تماسباآد مهاقرار به بیرون ارائه دهند .منظورم این است که بهتر است کـردهوبـرشـماتأثیر گذاشـتهاسـت؟
هنرمندبهبازخوانیبپردازدودر خودشتجسس کند در ایـنمـدت کوتـاه کـهشـهررادیـدم،شـیفتۀ کا خهای
م یدهمتاآ نهاشهررا و البته این مسئله به تلاش و زحمت زیادی نیاز دارد. صفـوی شـدم .صحـن بیرونی و سـالن داخلـی این بناها
بهمنبشناسانند.وقتی ا گر شما فقط برای سرگرمی کاری را انجام دهید ،برای بعبسـایساـر الی)هباـو‌مبدخکـهشوابقوعـ ًدانباد.شبـعکوداهزآون،جامدوسـیـجیدبـامواد.م(سـجپامعس
بامردمملاقاتم یکنم، آن تلاش کافـی نکرد هایـد .بـرای اینکـه بهتریـن اتفـاق مسـجد شـی خ لط فالله را دیدم که آ نهم برای هرکسـی
آ نهامنرابهفهمدوباره خلـق و ارائـه شـود ،بایـد خیلـی تلاش کـرد .م یخواهـم که از آن دیدار کند الها مبخش خواهد بود .این مسـجد
بگویـم کـه ا گـر ب هطـور مثـال بخواهیـد (ایـن لیـوان) آب ب هقدری تأثیرگذار اسـت که من برای هضم کردن آن به
ازشهرم یرسانند را توضیـح دهیـد ،م یگوییـد آب مشـتمل اسـت بـر یـک
دوسالانۀملیایران فرمـول شـیمیایی شـامل فلان عناصـر و...؛ ولـی گاهی زمان نیـاز دارم.
فرصتیفراهمم یکندتا نیـاز نیسـت شـما ایـن توضیحـات را بدهیـد ،آب را باید اجـازه بدهیـد کـه برگردیـم بـه مسـئلۀ بینـال
نسلجوانبرایتداوم نوشـید و مـزه کـرد .کسـی شـما را مجبـور نکـرده که این مجسـمۀ تهران که شـما برای داوری آن در ایران
کار هنری خود در یک دسـت مسـائل را تشـریح کنید. حضـور پیـدا کرد هایـد .آیـا شـما در آثـار حاضـر در
رویدادتعاملیباسایر یعنـی شـما داریـد راجـع بـه کمبـود یـا فقـدان دوسـالانه مجسـمۀ تهـران ،ردپایـی از فرهنـگ
هنرمندانشرکت کندو نـه دقخیلقـاًاق،یـالبتتـهدکـرهآاثـیارراداتـصیحبـهـمتدیـمد‌یکم.نیـمـدن؟ب هدنبـال
اینامر،فرایندمثبتیرا نوعی اثرگذاری هستم؛ زیرا آد مها باید تلاش کنند ،ا گر بومـی ایـران دیدیـد؟
تلاش نکنند ،نا کام م یشوند .باید بیشتر به خودشان مـن اثـری از فرهنـگ ایـران در آثـاری کـه ارائـه شـده بـود
شکلم یدهد بپردازنـد ،ب هجای اینکه دنبال هرو دیگران شـوند. ندیـدم.مـنجوهـرۀ کار خودهنرمنـدانرادر بینآثاری
منهماید ههایهنری برگردیـم بـه شـهر اصفهـان ،بـه نظـر شـما شـهر کـه ارائـه شـده بـود احسـاس نکـردم و ایـن خیلـی مهـم
اصفهـان چـه نـوع مجسـم های نیـاز دارد؟ اسـت؛ زیـرا همـۀ آ نهـا ایرانـی هسـتند و بـدون شـک از
برایشهراصفهان کـوقهتـحیت ممـ ًا‌یاخصوفاهـسـاتنمرابـببهیانـیـرما،نزیـبریااایـصمف،هتـاصنمی«ـپـملد»ادشاـرتد.م فرهنـگ مشـخصی م یآینـد ،ولـی ایـن اصـل و نهـاد در
دارم،ب هخصوص پلی که س یوسـه قوس دارد و من از بیسـ توپنج سـال میان دسـت هبندی آثار گم شـده اسـت .گویی چیزی در
برایس یوس هپل که پیش تصویرش را م یدیدم و همیشـه دوسـت داشـتم همۀآثار جاماندهوآ نهانتوانست هاندآنذاتواصالت
ازبیس توپنجسال ودارزانیـزدنیـهتک آل،ندراقبیبق ًیانپنم.جـرخۀیالتایقمخروو ب شهشـهانمینس کـه بیایـم کارشـانراارائـهبدهند.خیلیحـرفزد هاند،اماچندان
پرایداششتآرمز؛ومثیل ًادیمدن‌یتواشن بـودم کـه مطلبـیبیـاننکرد هاند؛یعنیب هنوعیمفهـوم کار در آثار
ب هطور دور هایاثریروی پـل بـاز م یشـود و نمـای ایـن پـل را دارد و ایـن رؤیایـی مفقـودشـدهوجوهـرۀ کار ارائـهنشـده‌اسـت!البتـهایـن
س یوس هپلگذاشته اسـت کـه بـرای من محقق شـد. دربـارۀا کثـرآثـار ونـههمـۀبینـالصـادقاسـت.مغایرتی
شود،البتهبسیارمهم آیـا بـرای پ لهای شـهر مـا مجسـم ههای ویژ های بیـنمتـنواثـرهسـتومـاخیلـیدر ایـنبـارهدر داوری
است کهاثرب هطورموقت در نظرتـان آمده اسـت؟ صحبـتوبحـث کردیـم.باای نحالآثـار خار قالعـاد های
باشد.بایداحترامزیادی بلـه ،منتهـا ب هطـور موقـت و نه دائمی! بـه این معنا که هـموجـودداشـت،البتهتعـدادآ نهاچنـدانزیادنبود،
برایتاریخ،زیباییو ب هطور دور های اثری روی این پل گذاشـته شـود؛ البته امـابـرایشـکل گرفتـنرویدادی کـهآنرایکدوسـالانه
حضور این پل قائل شد بمـسـنیاهرـ ممهـقطم اعـ ًاسـایدت هکـهاهیـب هیطـداوررمم،وبـقـه نتظبـارشمـ ند‌ه،تنـنههـادامـئـنم،. بنامیـم ،کافـی بـود؛ بـه ایـن دلیـل کـه قـرار نیسـت در
بلکـه هی چکـس اجـازه نـدارد که اثر دائمـی روی این پل دوسـالانههمـۀ کارهـاعالیوب ینظیرباشـند.دوسـالانۀ
خلق کند .حتی همان پروژۀ موقت هم کار پرریسـکی هنـری،یـکفراینـد گزینشـییـامبنیبـرانتخاباسـت؛
اسـت؛ زیـرا بـرای کار موقـت هـم بایـد خیلـی فکـر کـرد و به این معنا که برای نسل جوان فرصتی فراهم م یآورد
بایـد احتـرام خیلی زیادی برای تاریخ ،زیبایی و حضور و آ نهـا را تشـویق م یکنـد کـه از ایـن امتیـاز و فرصـت
ایـن پل قائل شـد. استفاده کنند،در چنینرویدادیشرکت کنندوتلاش
حشـتومـدًاکـمهواقثـتـر مینباحشـصردب؛ هآفـر‌ندهـیم هنرمنـدی دعـوت ا گـر از کننـداثـرخوبـیاز خـودارائـهدهنـدوبـاسـایرهنرمنـدان
پـل بگـذارد ،بایـد روی ایـرانتعامـلپیـدا کننـد؛چـوندر کشـوریماننـدایران
بـمرثلا ًایاثـمرنایسبـابتشـید بوایـاژسهـیتـافاچدیـه ازز نیورشـبطیبیهعـآنی.ربوزهیتـار اچیسـزیت یـا خیلـی کشـورهای مشـابه دیگـر ،ممکـن اسـت شـما
ماننـد انـواع چیدمان1هـای صوتـی یـا نـوری؛ بازهـم خیلـی کار کنیـد ،ولـی دیـده نشـوید .دوسـالانه جایـی
م یگویـم ب هطـور موقـت و نـه دائمـی ،برای مـدت کوتاه اسـت کـه بـه شـما خواهـد گفـت ا گـر شـما سـخت کار
و نـه همیشـه. کنیـد ،دو سـال دیگـر دوسـالانۀ دیگـری در راه اسـت
کـه امـکان دارد شـما در آن برگزیـده شـوید .ایـن بـرای
هنرمندان نسـل جدید -فار غ از اینکه کار آ نها خوب
یـا بـد اسـت -بـرای تـداوم کار هنـری مایـۀ امیـدواری
اسـت و خـود ایـن امـر ،فراینـدی مثبـت اسـت.
شـما بینا لهـای متعـددی در دنیـا دید هایـد.
سـطح کیفـی بینـال تهـران را چگونـه دیدیـد؟
11. Installation
66شمار ٔهنوزدهم | آبـانمــاه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
در طیرانآن
سیمرغقاف*
گف توگویی با استاد
مرتضی نعم تاللهی،
هنرمند مجسمه‌ساز اصفهانی
•عبارتازمقدمهیکیازبخ شهای«مجنونولیلی»امیرخسرودهلویاست
67
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
امیر رجایی
مانی عمادی
مرتضـینعم تاللهـیمتولـد1324
اصفهان،فار غالتحصیلهنرستانهنرهای
زیبایاصفهانوکارشناسیمجسم هسازی
دانشـکدۀهنرهایزیبایدانشـگاهتهـران
اسـت.تصمیـماومبنـیبـرادامـۀتحصیل
در رشـتۀ زیباشناسـی در دانشـگاه سـوربن
پاریـسمنجربهمهاجرتـیطولانـیازایران
شد.پسازبازگشتدردهۀهفتاد،فعالیت
هنـر یاشراازسـرگرفتوپیوسـتهبیـشاز
یکدههبهساختمجسم ههایشهری
درشـهرهایمختلـفایـرانوب هخصـوص
شـهر اصفهـان پرداخـت کـه در طـی آن
سـا لهااینشهرپیشقدممجسم هسـازی
کشـوربـود.تدریـسدردانشـگاه،شـرکتدر
بینا لهاونمایشگا ههایانفرادیوگروهی
و عضویـت در هیئـت انتخـاب دومیـن
دوسالانۀمجسم ههایشهریوهمکاری
باشـورایمجسم هسـازانتهرانوسـازمان
زیباسازیشهرتهرانوداوریسمپوزیو مها
و دوسـالان هها ،از دیگـر فعالی تهـای او در
سـا لهایاخیراسـت.اسـتادنعم تاللهی،
پیشکسـوت مجسم هسـازی ایـران ،در
طولسا لهافعالیتحرف های،برایخلق
اثـر ،آفرینـش هنـری و آمـوزش تجاربـش
بهنسـلبعـدازهیـچتلاشـیفروگذارنکـرده
اسـت.درراسـتایسیاستمعرفیوتکریم
سـرمای ههایمعنـویونمادیـن کشـور،در
اینشمارهدرقالبپروند های کوتاهزندگی
حرفـ هایایـنهنرمنـدرابررسـیم یکنیـم.
در بخـش نخسـت پرونـده ،خلاصـ های از
گف توگـویمفصلـی کـهبـاهمراهـیآقـای
مانـی عمـادی ،هنرمنـد و منتقـد بـا وی
انجـام شـده ،آمـده اسـت .در ادامـه نیـز بـا
همکاریخانممیناحسـ نزاده،پژوهشگر
هنر،دیدگا ههایچهارهنرمندفرهیخته،
در قالـب جسـتارهایی کوتـاه دربـارۀ ابعـاد
شـخصیتیوحرف هایایشـانتدوینشـده
اسـت .آقایـان «محمدرحیـم اخـوت»،
«سـعید شـهلاپور» و «ابراهیـم حقیقـی» از
پیشکسـوتانعرصـۀفرهنـگوهنـرایـران
وازه منسالنایشـان،در کنـارآقـای«سـید
مجتبیموسوی»مجسم هسازنسلبعدو
ازمدیرانفرهنگی؛مارادرشـناختهرچه
بهتـرایـنهنرمنـدهمراهـی کرد هاند.
محمدعلی میرزایی
68شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
بـا اینکـه اصل ًا در مورد این رشـته چیزی نم یدانسـتم، ایطرانحـشیخ کامصلب ًاهآفگراانه بـسوهد،ههمماسف‌نرطکـروردهکـوه بطعبـیدًعاتفًاهممویزـ هدهما اسـتاد نعم تاللهـی ،از گذشـت هها شـروع کنیـم.
گفتـم م یخواهـم بـه رشـتۀ مجسم هسـازی بـروم. آیـا در خانـوادۀ شـما کسـی بـه هنـر گرایـش
مسـئولان هـم اسـتقبال کردنـد؛ چـون در آن مقطـع را دیـده و بالاخـره اتفاقـی درونـی برایـش پیـش آمـده داشـت؟
اولیـن کسـی بـودم کـه ثب تنـام کـردم .بعـد از مـن اسـ رتاط.راجح‌عـبـیه‌‌آدنغ گدـغـپ‌هاو گیفـجـتد ک ری اد هساـیـتم.کـلهطقفـبًلا بًای زیـشـاترد برخـی از افـراد خانـواده خـط م ینوشـتند .یکـی از
هـم سـ هچهار نفـر دیگـر آمدنـد .قبـل از مـا تنهـا یـک پدربزر گهـای خانـوادۀ پدریـم ،در حـد سـاختن اثـر و
هنرجـوی ارمنی بود که مشـغول انجـام پروژ هاش برای خیلـی خـوب م ینوشـت.
فار غالتحصیلـی بـود. دربـارۀدیدگا ههـایخـوددر ایـنزمینـهبگوییـد. چطـور بـه سـمت هنـر رفتیـد؟ از دوران کودکـی
یعنی یرواند و سـمبات هم برای شـما پ سزمین ه همیشـه جایـگاه طراحـی برایـم مهـم بـوده .در واقـع به چیزی به‌خاطر دارید که در بروز علاقۀ شـما به
بلـه،بودقدنیقدـ ًا؟ .مـن نقاشـی را دوسـت داشـتم ،خیلـی نظـرم طراحـی ب یواسـط هترین مدیوم هنری اسـت که سـمت هنـر مؤثـر بوده باشـد؟
وجـود دارد .وقتـی شـما مـداد و کاغـذ را برم یداریـد، ا گـر منظورتـان ایـن اسـت کـه آیـا از کودکـی بـه کارهـای
سـریع هـم طراحـی و رن گگـذاری را یـاد م یگرفتـم؛ هیـچ قیـد و بنـدی نخواهیـد داشـت؛ شـاید ابتـدا کمی هنری گرایش داشـت هام یا خیر ،باید بگویم نه ای نطور
امـا حـس م یکـردم کـه مسـئله جـای دیگـری اسـت و درگیـر باشـید ،ولـی دسـتتان ک مکـم شـما را از دنیـای نبـوده اسـت .در دوران کودکـی ناهنجـار بـودم؛ بـه
بایـد آن را بیابـم و کسـی هـم بـه مـن توضیـح نمـ یداد. پیرامـون بیـرون م یبـرد .طراحـی از شـعر هـم نا بتـر ایـن معنـا کـه ضـد هـر بایـدی کـه م یخواسـت بـر مـن
بعدهـا فهمیـدم اسـتادان هـم در ایـن زمینـه چیـزی اسـت .در هنرهـای تجسـمی ،طراحی در نـوک قله قرار سـلطه داشـته باشـد موضـع م یگرفتـم و وا کنـش
نم یدانسـتند کـه بخواهنـد بـه مـن یـاد بدهنـد. دارد و ما مدیومی (رسانه یا ابزار) با این قدرت نداریم. نشـان مـ یدادم و عکـس آن عمـل م یکـردم؛ امـا در
پس شـما دورۀ ریاسـت «عیسـ یخان بهادری» ذهنی و عینی بودن طراحی را چطور م یبینید؟ زندگـی همـواره پویـا بـودم .انتخـاب هنـر شـاید بـه ایـن
در هنرسـتان هنرهـای زیبـای اصفهـان را درک طراحـی متناسـب بـا ذهنیـت شـخص ،در هـر سـطح دلیـل بـود که دوسـت نداشـتم شـبیه آد مهـای اطرافم
کردیـد .آن مقطـع چطـور بـود و اسـتادانتان چـه از آ گاهـی کـه باشـد ،خال صتریـن اسـت .بـه هرحـال باشـم .احسـاس م یکـردم هویتـی دارم و ایـن هویـت
کسـانی بودند؟ طراحـی هـم ماننـد سـایر مدیو مهـا ،بـه مجموعـ های همـواره در برابـر بایدهـا و نبایدهـا لـه م یشـد و همیـن
اآید ِشـمابانو،جـکـوهدالبیتـبـهودهیو چسـواقیـ هاتشسـره کملا‌هجـسا بهـادری بلـه، از مهار تهـای ابـزاری نیـاز دارد .طراحـی و هنرهـای مسـئله مـن را بیشـتر وادار م یکـرد کـه خـودم باشـم.
علاو هبـر بـود. تجسـمی هـم یـک چهارچـوب اولیـه دارنـد و هرکـس بـا حضـور انسـانی بـرای مـن شـریف و بـزرگ بـود و برایـم
حاضـر نم یشـدند ،اسـتادان دیگـری مثـل آقـای آن در هـر حـدی آشـنا باشـد ،بـاز هـم نا بتریـن کارها را معنـا و مفهـوم و ابهـت داشـت .حتـی وقتـی رادیـو
«تمـدن» مجسم هسـازی و آقـای «ابوعطـا» تاریـخ هنـر در طراحـی انجـام م یدهـد. گـوش م یکـردم ،هیـ چگاه وسـط صحبـت گوینـده آن
تدریـس م یکردنـد .در هنرسـتان متوجـه شـدم کـه بـخرالـیق اشثــرم،اممشســیخر ایصـ ًادمه بجـهسـطمراه،حـچیگوونـطرهاحـصـویربـهت راشـوخادم.ـومعمشـنول ًما ا‌یزکـبرد‌یعم وداالتـجـایزآهزامرـ م‌ید‌یاددیـمدجم،مبلـۀ‌یاعودتالمتــایم
داشـتن مـدل زنـده جـزو طـرح دروس مجسم هسـازی
اسـت؛ پـس تقاضـای مدل کـردم .درنهایـت هم خودم می‌گیـرد؟ گاهـی اوقـات از آدم چیـز دیگـری م یسـازد.
مـدل آوردم و مجبـور شـدند بـرای اولیـن بـار روزی پنـج کـه را (مـاده) متریالـی همـان دقیقـ ًا موقـع طراحـی، در حـدود دو سـال ،نـزد اسـتادانی چـون «تا جمیـر» و
تومـان پـول مـدل بدهنـد. مشـغول قـطرراار احـسـی بـترابسیـازسـمادخرتذ اهـثـرنیم ا‌یزبینجـنـم.سوقُبتـرنـیز «جـز یزاده» آمـوزش م یدیـدم ،ولـی آن را رهـا کـردم؛
بلافاصله بعد از هنرسـتان وارد دانشگاه تهران هسـتم، نم یفهمیـدم چـرا باید دائم مناظـر را رن گگذاری کنم؛
شدید؟ سـطح برنز و حتی رن گهای آن‌را در ذهن و طراح یام برایـم هیـچ جذابیتـی نداشـت .بعدهـا فهمیـدم ایـن
سـال 1345اولیـن سـالی بـود کـه اجـازه دادنـد م یبینـم .مجسم هسـازی ،بـه جنب ههـای تکنولوژیـک آبسترا کسـیون 1نقاشـ یها بـوده کـه جذبـم م یکـرده؛
هنرسـتان یهای اصفهـان و تبریـز هـم در کنکـور هنـر و مهار تهـای فنـی نیـاز دارد؛ ولـی نبایـد اسـیر متریـال اهمـنار آسـنتازمنـاحـنداویـدًاندرم پفانهـزودم‌ه رساـالنگمی‌ی،شـمنداتـختی نـمز.دقب«ـحـلا اجز
شـرکت کننـد .م یتوانسـتیم بـه دانشـگاه تهـران یـا شـد .هـر متریالـی محدودی تهـای خـود را دارد ،چـون
دانشگاه هنر برویم .آزمون در دو مرحله ،یکی عمومی پمیاـددایمو یعکینننـید؛امسثل ًات؛بارینـنزجکامستریـت کنهممححدودودیـدیت‌تراهادامرعدنوا مسـاصعورالتمپلنــجک»صمبـ یحربفـاتـمـم .انوقلـیرـارنگباذراشحــاتج.مدقصیوقرـاًلا بملعـدکا،ز
و دیگـری طراحـی عملـی برگـزار م یشـد .طراحـی هـم
داخـل آتلیـۀ مجسم هسـازی و از روی مجسـم ههای این امکان را به شـما م یدهد که با آن هر کاری انجام نماز صبح ،به در خان هاش رسـیدم .سـرحال و شـاداب
آنتیـک انجـام م یشـد .آقـای «حیدریـان» طراحـی و دهیـد .هرکـدام از متریا لهـا ،بیان خاص خـود را دارند صحبـت کدرردیرـا بمـ.ازواکقـرعـ ًاد؛ا اسزـتماـدنبزپرگـذیریابیــوید.کـرجندبو‌ه کهـامـیی
آقـای «تناولـی» مجسم هسـازی آمـوزش م یدادنـد. و در جایـگاه هنرمنـد ،بایـد با آن متریـال همزادپنداری زیـادی از
دکتـر «میرفندرسـکی» ،دکتـر «امیرحسـین آریا نپـور» شـود تـا بتـوان آن را نـرم کـرد و بـه کار گرفـت .بسـیاری حاج مصورالملک هنوز کشـف نشـده اسـت .م یگفت:
و خان مهـا «منصـوره حسـینی» و «سـالیانی» هـم از هنرمنـدان یـک اثـر را بـا متریا لهـای مختلـف «دیگرانهیچارزشیبرایطراح یهایمقائلنیستند،
تأثیرگذار و توانمند بودند؛ ولی درواقع همۀ دانشـکده سـاخت هاند؛ هرچند که فر مها یکسـا ناند ،اما ب هلحاظ ولـی بـرای خـودم خیلـی ارزش دارنـد ».او بـا کشـیدن
روی دسـتان مهنـدس «سـیحون» م یچرخیـد و بیان متفاو تاند .ممکن است مجسم های با متریالی عناصـر تصویـری ،پرسـپکتیو را در مینیاتورهایـش
تأثیرگذارتریـن فـرد در آن زمـان بودنـد. خـاص ،بهتـر حـس و هـدف هنرمند را برسـاند .متریال نمایـش مـ یداد ،که بـرای من جالب بـود .درحقیقت،
فضـای آن روزهـای دانشـکدۀ هنرهـای زیبـا، قـدرت دارد ،سـایه م یانـدازد و تحمیـل م یکنـد؛ چـون من دیگر دنبال مشـق مینیاتور نبودم؛ مسـت حر فها
ارتبـاط دانشـجویان و سـطح معلومـات آ نهـا شـخصیت دارد. و طراح یهایـش شـده بـودم .تمـام آد مهایـی که درگیر
چگونـه بـود؟ چطور مسـیرتان از آموز شهای پرا کندۀ نقاشی هنـر هسـتند ب هنوعـی دو دنیـای متفـاوت دارنـد؛ یکـی
در دانشـکده ،دانشـجویان رشت ههای هنر ،از معماری به مجسم هسـازی در هنرستان کشیده شد؟ دنیـای درونـی کـه درگیـرش هسـتند و دیگـری دنیـای
و گرافیـک تـا تئاتـر و موسـیقی ،بـا همدیگـر در ارتبـاط دوسـت داشـتم تکنی کهـای نقاشـی را یـاد بگیـرم، بیرونـی و ارتباطاتشـان؛ ب هطـور مثـال ،پسـر آقـای
بودنـد .همـه اهـل مطالعـه بودنـد و ایـن مسـئله بـه همـان زمـان نوجوانـی هـم کـه نقاشـی م یکـردم، مصورالملـک در اتـاق کنـاری مشـغول پیاد هسـازی و
مقطـع تاریخـی دهـۀ چهـل و جریا نهـای آن دوره ب«دنِنیابربـورااانیــلدنچ»یرـوزشـ« ُدتیسـۀگرمریباایضـدتر»یآرداننرببـاهوـادلکمـ.چریددزرمهپـواشـسیـاتدینلقگـ1ار4شـ3ی1بی،وهوادارمی؛د رن گگـذاری یـک نقـش فـرش سـنتی تکـراری بـود کـه
مربـوط م یشـود .جنب شهـای سیاسـی-اجتماعی و اریاجشا عبـنهطابراعـاحد‌یاکاملش ًاکرمتدفهابوتوـد؛یاازماطخراوحدی بشادمر انیصنحطبرفت
روشـنفکری در همۀ دانشـگاه جریان داشت و منحصر
بـه دانشـکدۀ هنرهـای زیبـا نبـود .یکـی از ویژگ یهـای هنرسـتان شـدم و یک سـال هم پایی نتر نشسـتم تا در م یکرد .شـاید من گوشـۀ پنها نشـدۀ ذهنش بودم که
دانشـجویان دهـۀ چهـل ،همین تعامـل و پویایی بود. رشـتۀ نقاشـی تحصیـل کنـم .در اولیـن روز هنرسـتان ی کمرتبـه حجابـش را برداشـته بـود و ای نطـور بـا مـن
فضـای کار حرفـ های ،پـس از فار غالتحصیلـی از وقتـی وارد راهـروی سـاختمان شـدم ،از جلـوی آتلیـۀ صحبـت م یکـرد .عطـش مـن باعـث م یشـد کـه دائـم
دانشـگاه چطـور بود؟ مجسم هسـازی رد شـدم .تـا کارگاه مجسـمه را دیـدم، راج عبه طراح یهای مختلف با هم صحبت کنیم .به
11. Obstruction
69
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
محمدعلی میرزایی
تندیس استاد علی ا کبر معمار تندیس فردوسی سردیس ملاصدرا
شـود .در هنرسـتان پایه و اسـاس کارم بر مهارت بود و احسـاس اسـت کـه باعـث همگ نسـازی ،خودسـازی و علاو هبـر دوران تحصیـل ،تـا چنـد سـال بعـد از
ایـن مهـارت زمانـی بـه مـن اجـازه داد آزاد شـوم .شـاید تغییـر در زندگـی م یشـود .ا گـر بـا ایـن دیـد بـه اثـر هنری فار غالتحصیلـی هـم ،از آتلیـۀ دانشـگاه اسـتفاده
ا گر آن‌را نداشـتم ،در دانشـگاه اسـیر م یشـدم .مهارت نـگاه کنیـد ،مهـارت پش تسـر گذاشـته م یشـود و م یکردیـم و درواقـع آتلیـۀ مجسم هسـازی مـا آنجـا بـود.
را باید به دسـت آورد تا خودب هخود جزو رفتارت شـود. ندرخنتوایهنجــهدمداحشتــوات.،مبـرخااطیـهبمیوـمنؤلـمـفن اهثــرمهدنیـرگـریمراعنکاایـمل ًیا اغلـب تـا ده شـب آنجـا م یماندیـم و کار م یکردیـم.
بایـد بتوانـی آن را درک و مدیریـت کنـی .بسـیاری از مهار ت نسـبی را در هنرسـتان به دسـت آورده بودیم و
آثـار هنـری فقـط تکنیـک محـض اسـت .ایـن تکنیـک، مسـتقل م یدانـم و بـا جرئـت کلمـۀ اتونومـی 1را دربـارۀ در دانشـگاه بـا کار زیـاد تکمیلـش م یکردیـم .مـن دائـم
یـک ابـزار کار ضـروری بـه شـمار م یآید و خـودش غایت آن ب ه کار م یبرم .درواقع استقلال و خودگرایی از ابتدا مشـغول کار روی مجموع ههایـم بـودم و بسـیاری از
نیسـت؛ ولـی بـرای خیلـی از هنرآموختـگان ،غایـت در ذات اثـر هنـری وجـود داشـته ،امـا بـرای اولیـن بار در کارهایـی کـه در دانشـگاه انجـام مـ یدادم ،مربـوط بـه
ممبحانـسـیومبطـرمح‌ی اشـسـود.ت؛تمکثنلیًـا مکجفقســمطۀد«رنیقامـلـا»ببـاراصـیومـل ون دورۀافخـمـراودرددنیتیسـوسـملجـبوط‌هدشـددااکررننــلددعلیکــنـاهایکامصملططـ ًلراابـحرحـ ًشامـددسیـهـاوواسرـم بـهتنرـ.رآین واحـد درسـ یام نبـود؛ روی آثـار ،طراح یهـا و ذهنیـت
ای نچنین بود .در سال ،1351زند هیاد مرتضی ممیز از خـودم کار م یکـردم .بعـد از دانشـگاه هـم ،بـا تعـدادی
طرف دکتر ایرج افشار ،رئیس کتابخانۀ مرکزی ،به من از دوسـتان در تهـران ،آتلیـۀ شـخصی دائـر کردیـم .در
سـفارش سـردیس نیما یوشـیج را دادند .آن موقع هم هسـتند ،امـا نتیجـۀ نهایـی فاقـد جوهـرۀ هنـری سـا لهای 50 ،49و ،53سـه نمایشـگاه برگـزار کـردم.
اوج مهارت تکنیکال من بود .شـرا گیم پسـر نیما ،تئاتر اسـت. نیمـۀ اول دهـۀ پنجاه با تلویزیـون در زمینه دکوراتوری
م یخوانـد و یـک کیسـه عکـس از نیمـا برایـم آورد و مـن فارسـی زبـان دسـتور شـما مثل ًا اسـت. مسـئله همیـن وچنـطراد بحـرنایمـ ٔص‌ه احدنبــهیههـمـمکاانرجـیا کمـرداددم.مت .بعــهداندظـریمکاکراترئادتاـئـرمو
دو ماه تمام مشغول ساختن مجسمه بودم .هم هچیز را خیلـی خـوب م یشناسـید و م یتوانیـد جمل ههـا را
مجسـمه ب هلحـاظ تکنیکـی ،آناتومـی و شـباهت خوب اشـتباه بنویسـید؛ امـا بـرای شـعر گفتـن، کاصمرـف ًالدوانبـسدتونن و پیوسـته ،مه مترین مسـئله برای هنرمند است؛ باید
شـده بـود .همـه تح تتأثیـر قـرار م یگرفتنـد ،ولـی اثـر آن کافی نیست .مسئله همین تکنیک همیشـه آمـاده بـود؛ چـون حـس کار و خلاقیـت چیزی
بـرای مـن آن نیمایـی نبـود کـه م یشـناختم .نیمـا را اسـت ،افرادی بر تکنیک کار مسـل طاند ،ولی از قید آن نیسـت که هر زمانی به سـراغمان بیاید ،پس هر موقع
ازطریـق شـعرهایش م یشـناختم و بـا فضایـش آشـنا رهـا نشـد هاند. بخواهـی کار کنـی ،بایـد آمـادۀ خلـق باشـی.
بـودم .خلاصـه منصـرف شـدم و کار را رهـا کـردم .روزی یعنـی هرچیـزی کـه در ذهنیـت انسـان اسـت ،در آیـا پیـش آمـده کـه در رونـد خلـق اثـر ،کار را رهـا
مطابـق معمـول در آتلیـۀ دانشـگاه نشسـته بـودم و نهایـت در مهـارت تعریـف م یشـود؟ کنیـد و از ادامـۀ آن منصـرف شـوید؟
دانشـجویان هـم مشـغول کار بـا ِگل روی آرماتورهـا بلـه ،ب هنحـوی در مهـارت تعریـف م یشـود .من مهارت سـه مثل ًا و بله ،ممکن اسـت اثری را نیم هکاره رها کنم
بودنـد .رخـوت بعدازظهـر و هـوای م هآلـود غـروب ،در را قبـول دارم و اهمیـت زیـادی برایـش قائلـم؛ همیشـه سالبعدادامهبدهم؛چوندر واقعدیالوگبینذهن
هم به دنبالش هستم؛ ولی ب هنظرم نباید در کار دیده و حس باید همگن باشد .مسئلۀ مهم مدیریت کردن
11. Autonomy
70شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
رفتـار سیاسـی داشـتیم .همـان موقـع هـم معتقـد بـه سـرم شـعر نیمـا را زنـده کـرد .شـنیدم« :قوقولـی قوقـو،
هنـر سیاسـی نبـودم و هنـر را مسـتقل م یدانسـتم .هنر خـروس م یخوانـد! 1»...در آن فضـای دودآلـود ،حـس
برایـم شـعار سیاسـی نبـود .نظـرم ایـن اسـت کـه بـا هنـر خوبی در من ایجاد شد و شروع به کار کردم .در عرض
نم یشـود کار سیاسـی انجـام داد .هنـر ربطـی بـه شـعار چند دقیقه مجسمۀ نیما شکل گرفت و درنهایت آنی همیشهجایگاهطراحی
ندارد .بستر اجتماعی و سیاسی ،خودش در اثر هنری شـد کـه بـا آن ارتبـاط برقـرار کـردم و دوسـت داشـتم. برایممهمبوده.در
نمـود پیـدا م یکنـد .البتـه در آن زمـان حـرف از هنـر شـاید ب هلحـاظ آناتومـی ،بـه پـای مد لهـای قبلـی واقعبهنظرمطراحی
مسـئول و مسـئولیت هنرمنـد ،بسـیار متـداول و شـعار نرسـیده بـود ،امـا ترکی ببنـدی و حس و حـال کار عالی ب یواسط هترینمدیوم
شـد .حداقـل ای نگونـه فکـر م یکـردم و دنبـال همیـن هنریاست کهوجود
روز بـود ،ولـی حداقـل شـعار عـد های از مـا نبـود. بـودم .بعـد از آن هـم شـاید دیگـر چنیـن اتفاقـی بـا ایـن دارد.وقتیشمامدادو
مـا وقتـی از دانشـگاه بیـرون آمدیـم ،بـاور داشـتیم شـکوه و حـس و حـال دیگـر تکـرار نشـود؛ ب هطـور مثـال، کاغذرابرم یدارید،هیچ
مجسم هسـاز هسـتیم .ایـن احسـاس خودبـاوری، ایـن مسـئله بـرای تندیـس «اسـتاد عل یا کبـر معمـار» و قیدوبندینخواهید
امـروز در خیلـی از بخ شهـا دیـده نم یشـود .بسـتر رخ داد .حا لوهـوای آ نهـا کاسـمرل ًادیمتفساو«فرتداوسـسـتی».تهمـامم داشت؛شایدابتدا کمی
فرهنگـی و جریا نهـای دانشـگاه مـا را مجسم هسـاز شـخصیت اسـتاد عل یا کبر، درگیرباشید،ولیدستتان
کـرد .نمایشـگاه نداشـتیم ،ولـی امـکان ایـن را داشـتیم هیبـت چهـر هاش اسـت و کل آن هـم در ظـرف بیسـت ک مکمشماراازدنیای
کـه کار نمایشـگاهی بکنیـم .فضـای فکری مـا ب هنحوی دقیقـه رخ داد؛ ولـی شـاید حـدود ی کمـاه ،چی نهـای پیرامونبیرونم یبرد.
شـکل گرفتـه بـود کـه در اوج ذهنیتمـان ،بـدون توجـه لبـاس را جاب هجـا م یکـردم و بـاز هـم آن چیـزی کـه طراحی از شعر هم
بـه محدودی تهـای مـادی و تکنیکـی ،فکـر م یکردیـم. م یخواسـتم نم یشـد .چهرۀ مجسمه آخرین قسمتی نا بتراست.درهنرهای
بـا همـۀ محدودی تهـا ،سـاخت مجسـم های د همتـری بود که شکل گرفت؛ استاد عل یا کبر را پیدا کرده بودم تجسمی ،طراحی در نوک
بـا هـر متریالـی را تصـور م یکردیـم و ایـن جـزو اسـاس و بایـد چهـره و بـدن بـا هـم هماهنـگ م یشـد و بـا آن قله قرار دارد و ما مدیومی
آموزشـمان بـود؛ و همی نطـور فکـر نم یکردیـم از راه چیـزی کـه در ذهنـم بـود ه مخوانـی پیـدا م یکـرد. (رسانهیاابزار)بااین
مجسم هسـازی درآمـد کسـب کنیـم؛ البتـه بخشـی ذهنیـت و توانایـی کـه راج عبـه آن صحبـت قدرتنداریم.
هـم مربـوط بـه شـرایط اقتصـادی آ نزمـان بـود؛ گویـا کردیـد ،در هنرسـتان و سـپس در دانشـگاه منب هعنوان
بـه دسـت آوردیـد؛ پـس بـه دنبـال چـه چیـز مجسم هسازبهپاریس
ناخواسـته تأمیـن بودیـم. متمایـزی بـه پاریـس رفتیـد و آیـا در آنجـا بـه آنچه رفتمونهب هعنوان
بـا این تفاسـیر ریشـۀ فقـدان ایـن خودبـاوری در م یخواسـتید رسـیدید؟ دانشجو.ب ههرحال
گفتنـش خیلـی سـاده نیسـت .مـا در دور های زندگـی پاریسبهمناجازهداد که
نسـل جدیـد را کجـا م یتـوان یافـت؟ م یکردیـم کـه بیشـتر نگاهمـان بـه سـمت غـرب بـود. بتوانم پرسه بزنم و از این
این مسئله تنها به محی طهای آموزشی یا دانشگا هها آنکجـشـاورچـبـهودخ؛بـ برـرااسـیته؛ممیـثل ًان چشـ ماندازمان خـارج از بابتبسیارخوشحالم.
مربـوط نم یشـود؛ بایـد در تمـام زمین ههـای زندگـی دوسـت داشـتیم بدانیـم خیلیفرصتداشتمبا
و شـرایط اجتماعـی آن‌را جسـ توجو کـرد .چـه کسـی پاریـس را تـا حـدودی م یشـناختیم و م یدانسـتیم تجربیاتودنیاییجدید
بـه شـغل امـروزش بـاور دارد؟ بـه ایـن معنا که بـا اعتقاد کـه چهـارراه هنـری دنیاسـت .همـۀ مطالعاتمـان بـه آشناشوم.در کنارتداوم
راسـخ و کامـل کارش را انجـام دهـد .آیـا مـا نظیـر ایـن اتفاقـات پاریـس منتهـی م یشـد .ایـن مسـئله برایمـان کاریوزندگیشخصی،
طـرز فکـر را در زمینـۀ سیاسـی یـا اجتماعـی سـراغ داریم جـذاب بـود؛ پـس م یخواسـتیم بعـد از اتمـام دانشـگاه داد ههایمهمیبه‌دست
کـه انتظـار داشـته باشـیم در دانشـگا ههای هنـری برویـم و ببینیـم آنجـا چـه خبـر اسـت .نکتـه اینجاسـت آوردم.منآنجامتوجه
کشـورمان نیـز شـاهدش باشـیم؟! چطـور م یتـوان این کـه مـن ب هعنـوان مجسم هسـاز بـه پاریـس رفتـم و نـه هویتشدمومعنایآنرا
باور را در محیط هنر یمان به وجود بیاوریم ،وقتی در ب هعنـوان دانشـجو .ب ههرحـال پاریس به من اجـازه داد شناختم.اینسفرحدود
محیـط اجتماعـ ی و زیسـتی مـا وجـود نـدارد؟! درحـال کـه بتوانـم پرسـه بزنـم و از این بابت بسـیار خوشـحالم. دودههطول کشید.حتی
حاضر بسـیاری افراد ،رشـتۀ مجسم هسـازی را انتخاب خیلی فرصت داشتم با تجربیات و دنیایی جدید آشنا بهافیکرارننبمرگ‌یکررددم،ماکماهنرهوازیت ًای
امیـ یکننفنـکـدر؛خچـیلوـنیبـرسـایـطنح بایوارنـسـد کتـ،هادصلرآ ًامـدچنخیـوبـنیچیدـازرد؛ی شوم .در کنار تداوم کاری و زندگی شخصی ،داد ههای بازگشتم.مسئلهاینبود
وجـود نـدارد .طـی جریانـی گالر یهـا رونـق پیـدا کردند مهمـی بـه‌دسـت آوردم .مـن آنجا متوجه هویت شـدم که در خفقان سیاسی و
وشـتهعرـدای،دخیریـمدجو فـسـروم ههشاشـید؛ناممـایا اشـصلگ ًاا نهمی ییتــاوا کنارباهـااینی و معنای آن را شناختم .این سفر حدود دو دهه طول فکری آن دوران ایران،
اکمـشاـینهدا.یتـ ًحاتـبازیگفشکــتر نمم .م‌یکرسـدئلمهکـایهـرنوزبـوی بدهکـایـهرادرن بخرگفرقـدام،ن پ سزمینۀفکریدربارۀ
ایـده وارد عرصـۀ هنـری شـد. سیاسـی و فکـری آن دوران ایـران ،پ سزمینـۀ فکـری پاریسبرایمجذاب
بسـتری کـه از آن صحبـت کردیـد چـه تأثیـری بـر دربـارۀ پاریـس برایـم جـذاب بـود .در تعامـل اجتماعـی بود.درتعاملاجتماعی
آن دوران ،دیگـر عطـش مهاجـرت تنهـا عطـش هنـری آندوران،دیگرعطش
کار شـما داشـته اسـت؟ نبـود ،جنب ههـای اجتماعـی ،سیاسـی و فرهنگـی هـم مهاجرتتنهاعطش
مـن در یـک وضعیـت مشـخص تاریخـی و اجتماعـی و داشـت. هنرینبود،جنب ههای
یـک بسـتر فرهنگـی خانوادگـی معیـن ،در ایـن شـهر بـه بـه نظـر م یرسـد آن زمـان رسـان هها بـه شـکل اجتماعی،سیاسیو
دنیا آمد هام .در نگاه کلی ،بین من و تمام ه منسلانم و وسـعت امـروز نبودنـد ،امـا سیاسـی بـودن فرهنگیهمداشت.
در سـطوح مختلـف ،نقـاط اشـترا کی وجـود دارد .بـا تعامل یتـر بـوده اسـت.
ه مدانشـگاه یهایم وجـوه مشـترکی داریـم؛ امـا چیـزی بلـه ،الآن سیاسـی بـودن در حـد اطلاعـات اسـت ،ولـی
کـه اینجـا اهمیـت دارد شـخصیت اسـت .تمامـی ایـن وهـامجرمایـ‌یکیربدیوـدیم.ما.گارگمرجسیسامسـ‌هیسـباوز بدیودمیـ ،فمع،العیمل ًتا مـا فعـال
مسـائل از هرکـس شـخصیتی م یسـازد؛ بنابرایـن سیاسـی
مشـکل اسـت بگوییـم چـه عواملـی باعـث موفقیـت و مجسم هسـازی م یکردیـم .زندگـی بـا همـۀ خطرهایش
مدثرل ًخا مشــنشهبمییشـ‌نتقـر فدرردکهی ندرساـیبنت بشـههردیزنگردگیی کشـردده‌هااسم و بت؛ا هیجـان و پویایـی داشـت .تـرس در شـرایطی م یتوانـد
عناصر بصری آن سروکار داشت هام ،این عناصر آ گاهانه سـازنده هـم باشـد .دنبـال هنـر سیاسـی نبودیـم ،ولـی
یـا ناآ گاهانـه ،خـود را در تصـورات ذهنـی مـن شـکل
داد هانـد .ایـن زیسـت هنرمنـد اسـت .وقتـی بـرای مـن
ایـن ریتـم جاافتـاده ،نا گزیـر بـا آن اصـول کار م یکنـم و
1.1شعر«خروسم یخواند»ازنیمایوشیج()1325
71
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
محمدعلی میرزایی
مهـم بوده و همیشـه تلاش کرد هاید با تدریس، کاری شـما بـه سـمت کسـب مهـارت و تکامـل تکنیکـی ناخـودآ گاه جزئـی از رفتـارم م یشـود.
روی نسـ لهای بعـدی سـرمای هگذاری کنیـد .آیـا پیـش مـ یرود و شـما اسـیر ایـن مسـیر شـده ،از رسـالت از زاویـۀ دیگـر ،آیـا ایـن بسـترها سـد راهتـان هـم
اوضاع آموزشـی فعلی را رضای تبخش م یبینید هنـر دور م یشـوید؛ البتـه ایـن مسـئله تـا حـدی بـه
ظرفیـت و قـدرت آن شـخص نیـز بسـتگی دارد؛ زیـرا شـده‌اند؟
و از نتیجـۀ تلاشـتان راضـی هسـتید؟ هـر روز بایـد درون هنرمنـد ،تحـول و زایشـی تـازه اتفـاق در زندگـی کاری خـودم بـه ایـن مسـئله برخـوردم کـه
شـکاف بسـیار عمیقـی ایجـاد شـد و هنـوز هـم هسـت. چـه چیـزی اسـت کـه راه مـن را م یبنـدد؟ از یـک طرف
بلـه ،امـروز بیشـترین ارتباطـم بـا متولـدان ده ههـای بیفتـد و روز نویـی را در خـود رقـم بزنـد. خاسـتگاه شـخصی خـود مـن و بـه نـوع درکـی کـه از کار
پنجـاه ،شـصت و حتـی هفتـاد اسـت .خوشـبختانه سـعی ،یـک عمـل مکانیکـی اسـت .مـا ایـن قابلیـت را داشـت هام بـوده و از طـرف دیگـر مسـائل دسـ توپا گیر،
ابـنجراوجـاای‌نمهبخـادویهدبیـمـسـم.ینارواداقیعـشآًـام آدتمنـ؛ودزموثلت ًشاوانددارسـدتدیانن،متشـکاگجراربهـ‌هاهۀایمیوخفوقهبـنـریی داریـم کـه خـود را مدیریـت کنیم .بعض یها خواسـته یا یعنـی دیگـران بود هانـد .همیشـه «غیـر خـود» سـد و
تهـران ،اصفهـان یـا سـایر مرا کـز اتفاقـات خوبـی افتـاد. ناخواسـته بـه آن دسـت پیـدا م یکننـد ،ولی این مسـیر مانـع اسـت؛ تـو بـا دیگـری نم یتوانـی خلـق کنـی؛ زیـرا
بـه نظـرم بـرای نتیجـۀ موفـق و تأثیرگذاری بر دانشـجو، نیازمنـد تکنیـک ،روش و فرهنگ اسـت .درواقع بسـتر او مخاطـب محسـوب م یشـود .تـو نم یتوانـی بـرای
کافـی اسـت کـه کار او را دقیـق ببینیـد؛ ایـن خیلـی اجتماعـی ،آموز شوپـرورش و مرا کـز تعلیـم و تربیـت دیگـران تعییـن تکلیـف کنـی ،ولـی م یتوانـی خـودت
مهـم اسـت .فـرق نم یکنـد اسـتاد ،دانشـجو یـا محصل م یتواننـد فضایـی مهیـا کننـد کـه درون آن ،اتفاقـی راددایبرـنگــهرادنبمنادیاـهننمـیـشد بکنـگـ«همذتــا ِرونک»ـیت.ـیو«رومـا ِمچـن»ییخخـهواوسـهدتنـتید.راوآبی‌چنـاه‌هانچدیـکوزنـسـییرتوا
باشـند ،مـن دوسـت دارم کارهـای دیگـران را ببینـم. شـکل گیـرد و ایـن چیـزی فراتـر از سـعی اسـت؛ درواقـع م یبینـی؟ درحقیقـت م یخواهنـد دنیـای پنهـان
خواسـت ،خاسـتگاه و انگیـزه مطرح اسـت .هما نطور هنرمنـد را ببیننـد .گاه هنرمنـدان چـون م یخواهنـد
دیـدن کار دیگـران ،برایـم خیلـی بـاارزش اسـت. که م یتوان داد هها را زیاد کرد ،یاد گرفت و تفکر عمیق برای دیگری دنیایی بسازند ،دنیای پنهانی خودشان
ایـن همـان احترامـی اسـت کـه ابتـدای بحـث از آن داشـت ،احسـاس هـم بایـد پاب هپـای آن حضـور داشـته را فرامـوش م یکننـد؛ درصورت یکـه مخاطـب اصلـی
صحبـت کردیـد .ن هتنهـا احتـرام بـه دانشـجو ،بلکـه بـه باشـد و مدیریـت شـود .شـما بـه آ گاهـی نیازمندیـد؛ خودشـان هسـتند؛ بنابرایـن در ایـن وضعیت ،رسـالت
ظرفیـت و اسـتعداد و دسـ تآوردهایش و حتـی احتـرام وقتـی انگیـزه را مدیریـت م یکنید ،در یک مسـیر و روند اصلـی برعهـدۀ ذات خـود اثـر اسـت و خالـق و مؤلـف در
بـه امـر آموز شوپـرورش و زمانـی کـه بـرای پیشـبرد خلاقه قرار م یگیرید و آنجا اثر هنری م یتواند بروز پیدا آن نقشـی نـدارد؛ بلکـه اثـر ،تنهـا از ایـن فیلتـر رد شـده
آمـوزش سـپری م یشـود .فقـدان ایـن مسـئله را ایـن کنـد .درواقـع اسـاس زندگـی بـا انگیـزه شـکل م یگیـرد. اسـت .درواقـع مـن م یتوانـم فیلتـر حوادثـی باشـم کـه
بعـد از انقلاب ،مسـائلی چـون تعطیلـی بر من م یگذرد .هنگامی که شـما در اجتماع شـناخته
روزهـا زیـاد م یبینیـم. دانشـگا هها و سـپس جنـگ اتفـاق افتـاد؛ م یشـوید و افـراد دیگـر کارتـان را تأییـد م یکننـد ،رونـد
مـن بیـش از آنکـه بـه دانشـجویان یـاد بدهـم ،از آ نهـا درنتیجـه بیـن نسـل شـما و نسـ لهای بعـدی
یـاد م یگیـرم .آ نهـا پـر از اید ههـای نـاب و بکر هسـتند. گسسـتی عمیـق پدیـد آمـد .آمـوزش بـرای شـما
72شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
مهدی رجایی
عنوان اثر :پرتره
عنوان اثر :پرنده عنوان اثر :نیم تنه
داشـت .بـا همـۀ نابسـامان یهای فعلـی ،ایـن ظرفیـت را هانـدازی آتلیـ هام گذاشـتم .در دانشـگا هها تدریـس اتدافناقـشـًاجهویمایـننپرروجنحیـ بۀو آج نوهاشسـو متسـکـتعه بدازعیـادثیمودافقشیـتم؛ت
بسـیار ارزشـمندی اسـت .برخلاف قسـمت اجتماعی، م یکـردم و امکانـات مجسم هسـاز یام را در اختیـار هنر یشـان شـده .در پاسـخ کسـانی کـه م یپرسـیدند
بخش هنری را روشن م یبینم .شاید هنر و هنرمندان بچ ههـا قـرار‌مـ یدادم .بـا شـهرداری و مسـئولان رایزنـی فلان گـروه را چگونـه اداره کـردی کـه در انتهـای تـرم
بتواننـد چرا غهـا را روشـن کننـد .ایـن مسـئله ن هتنهـا و مذا کـره م یکـردم .احسـاس م یکـردم کـه بایـد در نتیجۀموفقی تآمیزی گرفتید،م یگویمفقطباورشان
دصرـاهدنرقهاـاسـی تت؛جمثلسـ ًامدیر،مدورسـسـیاقیریز،ممیعن مهـاهـرایی ،تهئنـاتـرریو.ه.ـ. .م فضـای شـهری کاری انجـام شـود .حداقـل بعـد از یـک
ماننـد گذشـته یـک سـتارۀ بـزرگ نداریـم ،بلکـه تعـداد دهه ،یعنی در سـال هشـتاد ،چیزی نزدیک به صد اثر دارم ،بـرای آ نهـا و تلاششـان ،ارزش قائلـم.
زیـادی سـتار ههای کوچـک داریـم .ایـن رونـد بـرای مجسـمه ،در شـهر اصفهـان کار شـده بـود. در بخـش هنـری تلاشـتان را چطـور م یبینیـد؟
دسـتیابی به نتیج های موفق ،نیاز به فرصت دارد .ا گر بلـه در مقطعـی اصفهـان بـه شـهر مجسـم هها وقتی دهۀ هفتاد به ایران باز گشتید ،آیا با برنامۀ
درهـای دنیـا به روی ما باز شـود ،نتیج هاش را خواهید مشـهور شـد و ایـن تأثیرگـذاری بـه وضـوح دیـده
دیـد .معتقـدم مـا الآن در سـطح جهانـی کار م یکنیـم، م یشـد .شـما تلاش کردیـد کـه مسـئولان هـم خاصـیشـروعبـهفعالیـت کردیـد؟
هرچند چیزی به اسم هویت ایرانی نم یشناسم؛ ولی را متوجـه بشـوند؟ شـهری اویاـینن کضارملوًاربا تبرهـناامیه حیطـۀ کار مـن فضـای شـهری بـود و بیشـتر بـه هنـر
هویـت جغرافیایـی را م یتوانیـم ببینیـم؛ بـه ایـن معنی انجام گرفت .شـهردار و دقیق بله عمومـی (پابلیـ کآرت) 1اعتقـاد دارم تـا بـه فضاهـای
که یک هنرمند ایرانی ،کارا کتر ،ویژگ یها و زبان خاص وقـت ،یکـی از مخالفـان سرسـخت مجسـمه بـود؛ ولـی نمایشـگاهی .کار هرچـه بـا مـردم ارتبـاط بیشـتری
سـال هشـتاد ،وقتی م یخواسـتم آخرین مجسم هها را داشـته باشـد ،برایـم جذا بتـر اسـت؛ زیـرا مجسـمه
خـود را دارد. تحویـل بدهـم گفت« :من از مخالفان مجسـمه بودم، در فضـای عمومـی نسـبت بـه گوشـۀ اتاقـی دربسـته،
بدر‌یواهقویعتـیکی ای اسـز ویت،ژگول ییهاایـینمکعواتاص‌هرمبوددتنابسـ‌هنوتع؛ میثل ًها امیانن ولی الآن پای هر مجسمه که م یایستم ،شاید متوجه بهتـر نفـس م یکشـد .احسـاس م یکنـم فضـای زندگـی
مسـئله درونـی بـودن را کـه با عنـوان «هویـت» از آن یاد نشـوم ،ولـی روحـم پـرواز م یکنـد ».و این مسـئلۀ مهم، مجسـمه ،بـا آد مهـا و در میـان آ نهـا معنـا دارد .ایـن
م یکنیـم ،بیشـتر در میـان نقاشـان اصفهـان م یبینـم بالاخره بعد از ده سـال شـکل گرفت. ناشـی از تحلیلـم از مجسـمه نیسـت؛ شـاید تح تتأثیـر
تـا پایتخـت .دربـارۀ مجسـمه هـم ب هصراحـت م یتوانـم از اصفهـان فراتـر برویـم؛ مجسم هسـازی ایران را مسـائل نظـری ،تئوریـک یـا سیاسـی اسـت و ریشـه
بگویم آثاری که تا سال هشتاد در شهر اصفهان نصب در چنـد دهـۀ اخیـر چطـور م یبینیـد؟ آیـا هویـت دحرتآمـ ًا‌نبهـایاـدداارید؛ن اطیـور‌ن بطاـوشـر ند.ی دسـرواقتـ کعـاهیـ بنگ گویـرایـم مشجدرسـممهن
شـد هاند ،همگـی از آن هویـت و ریشـ های کـه گفته شـد مشـخص خـود را در جهـان دارد؟ هسـت و زندگـی اجتماعـی مـن هـم ایـن را م یطلبـد.
جامعۀ هنری فعلی از فار غالتحصیلان مجسم هسازی در دهـۀ هفتـاد کـه بازگشـتم ،بـا برنامـه ،اصفهـان را
برخوردارند. اشباع شده که ممکن است وحشتنا ک به نظر برسد؛ انتخاب کردم؛ برنام ۀ د هسـال های داشـتم و آن را دقیق
سپاسازاینکهفرصتیرادراختیارمان گذاشتید. ولیم یتواندخیلیخوبباشدونتیجۀخوبیخواهد و موفقی تآمیـز پیـاده کـردم .تمـام سـرمای هام را بـرای
11. Public Art
73
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
طیرانصفاهان
محمدرحیم اخوت
نویسنده و منتقد
محمدعلی میرزایی
مجسمه طیران
نعم تاللهـی تلاش کـرده باشـد .او تمـام عمـر ب هطـور ب هلحـاظهنـریهمپـایآثار مدرنوانتزاعیاونیسـتند، آقاینعم تاللهی رااز سا لهاپیشم یشناسم.ایشان
حصررففـ ًا‌هاکسیـوبـباتدرآممرکـدزفدعرالاییـنت کحریدطهـاهسـوبـرتا.یدربخاـروۀدخهنـصرایونـهص امـا قاب لدفا عانـد؛ ب هعنـوان مثـال مجسـمۀ «اسـتاد ادرصآفهنـزامانمن یدآرمتهدنـرادنبـهسـ ُکجنونگتاداصفشـهتانند،هامما گسـهرگماه‌یزکدنهبد،ه
اخلاقیاونیزتاآنجا کهخاطرمم یآیدواز سـا لهاپیش عل یا کبرمعمار»در ایندستهقرار م یگیردواز آثار خوب ولـیب ههرحـالبایکدیگـردر ارتبـاطبودیم.نعم تاللهی
بـا او در ارتبـاط بـود هام و شـناخت دارم ،جـزء آن دسـته اوبـهشـمار مـ یرود.آندسـتهاز آثـاری کـههنرمنـدخـود پساز بازگشـتاز پاریس،در تهراننماندوبهزادگاهش
کسانینبودهاست کهب هدنبالنمایشدادنخودباشد بههنرخلیمقآتف‌ناهوتامیبادادررد؛تممثل ًا‌یومرزجدسومسۀفا«رَطشَیریانین»سدارات،ایرزاینش اصفهان برگشـت و همۀ تلاشـش را برای این شـهر و هنر
یـابخواهـدخـودرابـهتجـارتهنـربفروشـد.یـادمم یآید ویژگیاسـتوب هنظرمنبهتریناثراوسـت؛زیراعلاو هبر آن انجـام داد .کمـی قدی متـر کـه باهـم ارتبـاط بیشـتری
کـه ب هطـور کامـل بـه حـرف مخاطـب گـوش مـ یداد و ایـنویژگـی،بـهمعنـایواقعـیدارایشـاخص ههاییک داشـتیم ،گاهـیدر خیابا نهـایاصفهانقـدمم یزدیم
صحب تهاونقدهارام یشنیدوا گرصحبتیبامخاطب اقثـراررمبـودرد رنواسیـصت؛خالر ٔبهتـسـهنمگتأیسـبلفنانده ایی ننصمجبسـشـموده،کـدره ابحتادلا و تندی سهایـش و همی نطـور آثـار سـایر هنرمنـدان را
داشـتب هخوبـیمطرحم یکـرد.درموردتأثیرگـذاریاوبر حاضرمکانمناسـبیندارد.خاطرمهسـت کهایشاناز م یدیدیـم و راج عبـه آ نهـا صحبـت م یکردیـم .مـن
جامعـهبایـدبهتدریسوحضور در دانشـگا ههاوآموزش اثمر بنروویمرمحوومم انحعنمواد منی«رَعطلیاریاین»خراوباراستنی آدنکپهیبهشندیهاددنداایدنم معتقـدم کـه هنرمنـد بـا بسـتن یـک دسـتار بـه سـر یـک
نسـلبعـدتوجـه کرد؛هرچندمنبشـخصهتأثیرآثـار اورا ومرحوممیرعلاییهمهمانموقعمعادلانگلیس یاش چهرۀتخیلی،نم یتواندبگوید کهفلانشخصیتادبی
در نسـ لهایبعـدیمشـاهدهنکـردم؛چـونسـبک کار و علمـی ایـران را تجسـم بخشـیده اسـت .کار هنرمنـد
ایدـربـنارۀسـ مطنـححشرافـو هادری،عمرخصـ ٔته هصنبــرهازخومیدـاشن هنـر یاشدر را گفت. مـدرنایـناسـت کـهحـالوهـوایآثـار ب هجامانـدهاز آن
بـوده اسـت. مندراصفهان کسیراندیدم کهدرهنرهایتجسمی، شخصیترادراثرشوارد کندوماب هندرتشاهدچنین
هنرمنـداننسـلبعـدوحتـیه منسلانش،شـبیهشرا ب هخصـوص حـوزۀ مجسم هسـازی ،ب هانـدازۀ آقـای اتفاقیدر مجسم هسـازیهسـتیم.برخـیتندی سهای
ندیدم. شـهر کـه بـه سـفارش شـهرداری بـوده ،هرچنـد ب هنظـرم
74شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
نعم تاللهی،
سرمایهمعنوی
اصفهان
سعید شهلاپور
مجسمه‌ساز
محمدعلی میرزایی
تندیس استاد علی ا کبر معمار م یگیردیانمایشگاهبرپام یکندواثرم یفروشد.ب ههرحال منباآقاینعم تاللهیهمکلاسبودم.نسلماهمیشه
مجسم هسازانبسیاریداریم کهاز اینراه کسبدرآمد قبـلوبعـداز انقلابتلاش کـردهوهی چوقـتهـمنـالان
بخواهیـد،در کتابخان ههایشـانهسـت.آیـادر کتابخانـۀ م یکننـد؛اینکههنرمندهسـتندیـاخیرموضـوعدیگری نبـودهاسـت،مثـلآقـامرتضـی.اوهی چوقـتمعلومـاتو
مرکزییاوزارتفرهنگوارشاداصفهانمنبعیراج عبه تواناییخودرادر رفتار وآثارشبهرخنکشید.ب هواسطۀ
مرتضـینعم تاللهـی،سـرمایۀمعنـویایـنشـهروجـود اسـت ،امـا ب ههرحـال مجسم هسـاز هسـتند. منـشوآثـارشم یتـوانبـهبینـشومعرفـتاوپـیبـرد؛
دارد؟ او افتخـار ایـن شـهر اسـت .کسـی کـه مسـئول اصفهـان یکـی از چنـد شـهر شـاخص ماسـت و ب هنوعـی خیلـیب یادعاسـت.ایـنروزهاافـرادزیـادیدراطرافمان
مؤسسـاتهنرهایتجسـمی،موز ههاویاسـازما نهای المـاس ایـران بـه شـمار م یآیـد .مـردم دنیـا رؤیـای سـفر هسـتند کـهمعلوماتدارنـد،امابهمعرفتنرسـید هاند.
هنریشـهرم یشـود،نبایدچندصفحهمقالهیامطلب بـه اصفهـان را دارنـد .ایـن شـهر نگیـن هنـر دور ههـای ایشاندرآثارشان،ازجملهمجسم ههایشخصی تهای
راج عبـههنـرروزومعاصـردنیایا کشـورشنوشـتهباشـد؟ مختلـف تاریـخ کشـور بـوده و بایـد نگیـن هنـر امـروز هـم بـزرگتاریخـی،امضـاونـگاهویـژۀخـودرادارنـد .کارهـای
وقتیای نطورنیست،چگونهم یتوانندازاینافرادبرای باشـد .یعنـی بایـد فعالی تهـای متعـدد هنـری ماننـد آبسترۀنعم تاللهیبرفر مهاونقوش کهنایرانیمبتنی
ارتقایهنر کشوراستفاده کنند.امیدوارمشهراصفهان سمپوزیوم،دوسالانهوفراخوا نهایبی نالمللیداشته است،ولیتلاشم یکندنگاهیمعاصربهمجسم هسازی
با بهر هگیری از ایشان ،دوباره پی شقدم مجسم هسازی باشـد،مجسم هسـازانمعاصـراز سراسـرجهـانبیاینـدو داشـته باشـد .وقتـی آثـار ایشـان را م یبینـی ،م یتوانـی
شـود ،برتریـن مجسم هسـازان ایـران را گـرد آورد و از آثارشـان موجـب شـکوفایی شـهر شـود .اصفهـان حتـی حدسبزنی کهاز شـهریمثلاصفهانآمدهاسـت.اواز
هنرمندانوداورانمعتبرخارجیدعوت کند.اصفهان قبـلاز تهـران،اقـدامبـهنصـبانـواعآثـار مجسم هسـازان کودکیدر کوچ هها،در میانآنطا قهاو گنبدهازندگی
بایـدهـممحـور هنـرایـرانوهمیکـیاز مرا کزهنرمعاصر معاصر کرد؛همانمجسم ههاامروزارز شافزودۀبسیاری کـردهوحافظـۀبصـر یاشمملـواز آثـار تاریخـیاصفهـان
خاورمیانه باشـد .به تاریخ و شـکوه آن بنگرید .افسوس دارنـدوقسـمتعمـد هایاز ایـنامـرمدیـونتلا شهـای اسـت؛بنابراینزمانیهم کهاثریخلقم یکند،مبتنی
که دوبی و قطر در هنر معاصر خاورمیانه جای اصفهان آقاینعم تاللهیاسـت.متأسـفانهباتغییراتسیسـتم بـر آ نهاسـت .وقتـی بـه پشـ تبا مهای قدیمـی شـهری
را گرفت هانـد .سـالی کـه اصفهـان پایتخـت فرهنگـی مدیریتـی شـهر ،مجسم هسـازی آن نیـز مدتـی تعطیـل مثـلاصفهـانبرویـم،حج مهایـیرام یبینیـم که گویی
جهـان اسلام بـود ،پیشـنهاد دادم سـمپوزیوم فلـز برگزار شـد.ایشـانهمنا گزیربیشـترباشـورایمجسم هسـازان مجسـم هاند؛ امـا امـروز جوانـان ب هجـای دیـدن فرهنـگ
شـود و از مجسم هسـازان بـزرگ جهـان اسلام دعـوت تهـرانهمـکاری کردنـدوهمچنـاندر جلسـاتشـورای گودنوهیبــنـاریلقخمبلو یًداکمـنانشــبند،یتوهنمهتـاعشادرقارب ًاایدینهـتدررن‌هـکایاـرتمآ؛ثیـباهردیهمـاننرنمجـتنـارتمدیـامنب‌یغتدربعـهـندیادرا،د
شـودتـاآثـاریرابـرایاصفهـانخلـق کننـدوتبدیـلبـه مجسم هسـازیسـازمانزیباسـازیتهـرانحضـوردارند. کمم یشـود. ُهحنرسـمننـیدا کـناهصدیـهـلۀ
سـرمای ههای هنـر معاصـر شـود؛ زیـرا ارز شافـزودۀ آ نهـا عجیبآنکهدرراستایهدایتمجسم هسازی،چندان روابـط کـه بـود ایـن چهـل داشـت
نسـبتبههزین ههایبرگزاریواجرایشـانبسـیار بیشتر از وجـوداودر اصفهـاناسـتفادهنم یشـود.اوداورتعـداد بی نرشـت هایزیـادبـود.واقعیـتایـناسـت کـهبسـیاری
اسـت .بافـت تاریخـی اصفهـان سـرمایۀ مملکـت اسـت زیـادی دوسـالانه و سـمپوزیوم در تهـران بـوده؛ چـرا در از مـا از سـا لبالای یهایمان و سـروکله زدن بـا کار،
و بایـد مبلمـان و مجسـم ههای خـاص خـود را داشـته شـهرخـودشخبـرینیسـت؟!چـرااز ایشـاندر آمـوزش مجسم هسـازی یـاد گرفتیـم .تعـداد زیـادی از مـا بعـد از
بفاراشـخـدو.ابانیمدببلاتمـاوجنهشبـههبرسـیتانرتجـارایمخگیـیر-دف؛رمهثنلگًایدار مصیفـهداانن اسـتفاده نم یکننـد؟ همی نکـه در حیـاط دانشـگاه هنـر فار غالتحصیلـیمجبوربودیـمازرا ههاییمثلمعماری،
نق شجهـان هی چچیـز نبایـد مغایـر بـا روح آن باشـد؛ اصفهـانراهبرونـدیـابـهآتلی ههـاسـربزننـدوراج عبـهآثـار دکـوروماک تسـازیدرآمـد کسـب کنیـموطول کشـیدتا
نعم تاللهی ای نها را م یبیند و م یفهمد و از این وضع نظـر بدهنـد ،بهتریـن اتفـاق اسـت .بایـد قـدر تجـارب مجسم هسـازی،برایمادرآمدزاشـود؛اماا کنونهرکس
ناراحت است .بهترین شیوه برای رویارویی و ایستادگی پیشکسوتانرادانستوازآ نهابهرهبرد.جوانانزیادی فار غالتحصیـل م یشـود ،بعـد از مدتـی ،سـفارش کار
در برابرتبلیغاتی کهعلیهایرانم یشود ،گزینۀفرهنگ را دیـدم کـه بـا افتخـار از شـا گردی ایشـان یـاد م یکننـد.
و هنـر اسـت .چـرا دوبـاره زمیـن چـوگان احیـا و حتـی م یتوانیـمتأثیـرمنـشوآثـارایشـانرادرآ نهاببینیم.به
هـرشـهراروپاییبرویـدوراج عبههنرمندانآ نهامطلب
مسـابقات بی نالمللـی و سـالانه برگـزار نشـود؟!
75
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
مرتضی و من!
ابراهیم حقیقی
طراح گرافیک و عکاس
ابراهیم حقیقی
سردیس نیما یوشیج شـدوهنـوزموجـوداسـت.پـسازعکاسـیازسـردیس،بـه تجددطلبیونگاهبهغرببعدازمشروطه،عل یرغمتمام
ایـنفکـرافتادیـم کـهازآنعک سهـا،پوسـتریبـراینیمـا خوب یهـاونگـرشنوینـش،سـببشـدتوجهبـههنرهای
فرزندازاوباقینماندهبود کهمایۀفخرایرانیباشند.زایش بسازیم.باهزینۀخودمانآنراطراحیوچاپ کردیمودر ایرانـی کمـیمغفـولبمانـد؛ایـنشـیفتگیبـههنـرغـرب
اوسـت کـهمـااکنـونزبانمـانسـرزندهوپایداراسـت.تمام کتابفروش یهایجلویدانشگاهتهرانگذاشتیم.استقبال کـه شـتابناک ب هسـوی مدرنیتـه م یرفـت ،همـۀ جهـان
ایـندیدگا ههـابعـدازتجـارباوازمجموعـۀپرندگان گچی زیـادی از آن شـد؛ هرچنـد منافـع مالـی نداشـت .بعدهـا ازجملـهایـرانراشـگف تزدهودانشـجویانراشـیفتۀخـود
وبرنـز یاشحاصـلم یشـود؛آثـاری کـهدر عیـنداشـتن شـنیدم کهدرخانۀبسـیاریازدوسـتانسـاکندرفرنگ، کـردهبـود.دهـۀچهـل،دهۀحیر تانگیزوعجیبیاسـت.
فر مهایمنحنیایرانی،مانند گرد شهایخوشنویسـی اینپوسترموجوداست؛درواقعرسالتاصلیپوسترانجام زمیشـبـاخاتهلدیافیدـانهننشرـاادگماعرـهاوزت،ایهـحررااضـنناوفرساارسـ‌تغالتکاتهدااحکثنص ًرایدـارزلخدانششــشادک‌نهاندرهدشـ.هتنُح‌رهههسااـینی
فارسیومعماریایرانی،درنهایتمدرنیتهخلقشد هاند. شـدوآنشناسـاندنمدرنیس تترینشـاعرروزگارایرانبه دانشـکدهایـنبـود کـهدانشـجویانرشـت ههایمختلـف،
نهمرچ‌یکننداداوایینندکیاردگراابهرداودرنآثذاور قزشآدگشیکاانرجکانمدمیاب‌یهد ُرهخدبوتکلاشد.ش مخاطبان بود و حرکت اولیۀ آن از مجسمه نیما آغاز شده علاو هبر کلا سهایمشـترک،باهمدیگردرارتباطبودند.
اوب هقـدریدرایـنفر مهـااندیشـیده کـهآ نهارابـرایخود بود.اینمجسـمهبرای کسـی کهتازهمجسم هسـازشـده دانشـجویان تجسـمی و معمـاری بـا دانشـجویان تئاتـر و
درونی کردهاستوایننشا ندهندۀاحساسفرونشسته رفتـاریپرجرئـتبـهحسـابم یآمـد.سـاختاری کـهاودر موسـیقی در کنـار هـم بودنـد .وجـود اسـتادان خـوب و
وهض مشـدۀهنرمنـددرتبدیـلایـنفر مهـابـهاثـراسـت. ایناثربه کار گرفتهاستربطیبهساخ توساز کلاسیک مدیریتمهندسسیحوندراینامرب یتأثیرنبودهاست.
همیشـهبهجرئت گفت هاممرتضیازجمله کسـانیاسـت نـدارد.رفتـاراوبـا کاردکو گل،نوآورانـهونوعـیرفتـارمدرن دلیلدیگرهمدگرگون یهایجامعهبود کهبعدهامنجربه
کهم یاندیشـدواندیشـۀخودرابهحستبدیلم یکندو وغیرسـنتیاسـت.اوتمـامذهنیـتنویـنشـعرنیمـارادر انقلابشـد؛زیـرامسـئلۀاصلیایننسـلموضـوعهویت
م یدانـدچـ هکاریم یخواهـدانجـامدهـد؛ایـنامرنتیجۀ حالتسرمجسمه(کهبافخر،بالا گرفتهشده)وحتینوع بود.دراینوضعیتبود کهمرتضیومنه مدانشـگاهی
خلـوت گزیـدنواندیشـید نهایاوسـت.چـونهنرمنـد نگاهوبافتآنآشکارم یکند.اودراینمجسمه،فیگوری شـدیم.اودوسـالبالاتـربـود.سـفرهایمشـترکماباعث
نیـازبـهخلـوتداردومرتضـیآنراآ گاهانـهبرگزیـدهاسـت. مناسببرایشاعرپیدام یکندوخوشبختانهبعدهاهمین شدخیلیبریکدیگرتأثیربگذاریم.سلیق ههایهمسویی
اوازپـسایـنخلـوت،زایمـانم یکنـدوایـنزایـشسـخت رفتارمدرنرابرایمجسـمۀ«فردوسـی»نیزتکرارم یکند. داشـتیم،مثـلعلاقـهبـهشـعرنویـادیـدنفیل مهـایموج
وترسـناکاسـت؛درواقعشـمادرمقامهنرمندنم یدانی مجسمۀفردوسی،همانتعریفمرتضیازدرونیاتخود نویسینمایایران.خیل یهانیمایوشیجرانم یشناختند
کـهاطرافیانچهعک سالعملینشـانخواهنـدداد،چون ودرکاوازفردوسیوشاهنامهاست.همهانتظارداشتند ونقدهـایتندوتیـزیم یکردنـدومـاتلاشم یکردیـماورا
اثریجدیدم یآفرینیواینزایش،هرباروبرایهراثرتکرار کهمجسمۀفردوسینیزب همانندمجسم ههایمرسومآن بفهمیم .نیما برای ما پیچیده بود ،هرچند دیگر آثار شعر
م یشود؛بنابراینرنجهمیشههمراههنرمنداستواندک زمان،سا لخورده،فرتوتوهمیشهغمگینباشد،یعنی نو،ماننداشـعاراخوان،فروغوشـاملوراهمم یخواندیم.
ایهـسـناتفـنرا ِددنهـناردمر،ن«دمانعلـی کمهخایو نگببونو هدانند».اازسـختصولاتف‌تاقهًاامریتدیضگیر همانروایتمینیاتوریس تهاییمانندتجویدیازشعرای رما نهـا و داسـتا نهای کوتـاه و حتـی تصویرسـاز یهای
ایـنویژگـیراهـمدارد.بـاشـادابیوب هنیکـیانسـا نهایی ایرانی.درواقعمرتضیاینبرخورد کلیش هایرام یشکند مرتضیممیزدر کیهانهفتگی،همۀایننوآور یهامارابه
راتربیتم یکندوآ نهاهمهنرمندانشـریفیم یشـوند. واندکـیزنانگـیبـه کارم یافزایـد.مـنایـنرادوسـتدارم؛ یکدیگرنزدیکم یکردودررفتارهاییکهخودماندرپیآن
ویژ گـی دیگـر هنرمنـد شـاخص روزگار ما «بـه فکر اثر بـودن» چوناوب هعمدبهسراغزنانگیدرشاهنامهرفتهوانسانی بودیم،ایناتفاقافتادهبود.آنچهباعثشدمنومرتضی
اسـت.درزمانـ های کههمـهدرپیما لانـدوزیوفروشاثر سـاختهاسـت کههردو گونۀآدمیراداراباشـد.درادبیات بههمنزدی کترشویم،سردیس«نیما»بود.آنزمانمن
هستند ،مرتضی به فکر اثرش است .او در این زمانه سالم کهنایران کمتر کسـیرام یشناسـیم کهمانندفردوسـی عکاسیهمم یکردمواوازمنخواست کهازسردیسنیما
بـه زن نگاهـی متفـاوت داشـته باشـد .زن در شـاهنامۀ عکـسبگیـرم.پرتـر های کهبعدهـابهمرتضیممیزتقدیم
مانـده و این دشـوار اسـت. فردوسـیهمپـایمـرد،زمینـیوحامـلزندگـیاسـت؛زیرا
بـه همیـن دلایـل اسـت کـه مـن نـام «هنرمنـد» را بـر او خودفردوسـیهمزایندهاسـتوا گرزایندهنبودای نهمه
می‌گـذارم.
76شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
«ساد هسازی»
ایرانی در آثار
استاد مرتضی
نعم تاللهی
سید مجتبی موسوی
مجسمه‌ساز و مدیر هنری
محمدعلی میرزایی
تندیس فردوسی
بسیاریازهنرمندان کهپایتختراب هخاطرفرص تهای کنند. صحبـت کـردندر مـوردهنرمندان کار سـاد هاینیسـت
موجـوددر آنب هعنـوانمحـلزندگیانتخـاب کردند،به اونگـرشوتوانایـیخاصـیدر مجسم هسـازیفیگوراتیو و در مـورد اسـتاد نعم تاللهـی کمـی سـخ تتر اسـت.
اصفهان زادگاه خود بازگشـت .خوشـبختانه حضورشان دارد و نمون ههـای بسـیار شـاخصی از مجسـم ههای هنرمنـدان در واقـع ویژگ یهـای شـخصی و حرفـ های
در اصفهـان سـبب شـده در دور ههایـی ،فعالی تهـای فیگوراتیومشاهیردرمیانآثارشم یبینیم.درحوزههنر اخـطارافیـصاخنـومدشـراهودادرناـسدـ؛ بتخو بشـخـی ازشایـدیگنـرخیصكـایـه اتفصابقــ ًراادیر
تأثیرگـذاری را در ایـن شـهر رقـم بزننـد .امـروز بیشـتر ممدجرمنووعـآثهاآرثاـناترزفایعگیورهاتیمـ،وطوار ِنزتفزاکعـرمیادروننشوـامعنامصر‌یدیهـدادرنکـده. اروسـحیـتاكاتمله ًانروامنـضـدحووخعلرـیـاق آثنـنابراهشنــرد ویالمبؤتـثـره بـكوشـده،فمآمنكـهنم
حضورشـاندر شـوراهایهنرییامجموعهداور یهای چندان كار راحتینیست.هنرمنداندرواقعویژگ یهاو
مجسم هسـازی تهـران اسـت و متأسـفانه ،کمتـر شـاهد فهمدرسـتیاز دورهمعاصرخوددارد.ساد هسـاز یهای شـاخص ههایشـخصیوحرف هایخاصخودرادارندو
بهر هگیـریاز علـموتجربـهاسـتاددر شهرشـانهسـتیم، اودرهمهآثارشاعمازفیگوراتیووانتزاعیقاب لمشاهده بـَچخولـ‌هدبهقسآوـثـابابرخـخهنـشـرشیدییازمگـاؤیرثرنایسکـخـهصاتاتی،فکااقـمًصالبًاردارواریوضاحطحیرـاوافعیراتیانهننمنربمشـانـهشـدوددو
هرچندهی چگاهشاهد گلای هایازسویایشاننبود هایم. است.هرکداماز مجسمهشخصی تهاومشاهیرایشان والبتـه کشـفآ نهـمچنـدان کار راحتـینیسـت.اسـتاد
هـربـار کـهاز ایشـاندعـوتشـدهتشـریفآورد هانـدوایـن کـهب هعنـوانیـکاثرفیگوراتیوانجامشـده،ب هطور کامل نعم تاللهی،بهلحاظویژگ یهایشخصیتیورفتاری،
رف توآمدسخترابهجانخرید هاندتابتواننددر ارتقاء رئالیسـتی نیسـت کـه ایـن مهـر و امضـای او در آثـارش یـک انسـان متمایـز و منحصرب هفـرد اسـت .ایشـان در
مجسم هسازی کشور،مؤثرومفیدباشند.در جلسات، بـه حسـاب م یآیـد و در کارهـای سـایر هنرمنـدان ایـن برخوردهـای شـخصی و حرفـ های ،چـه بـا ه منسلان
هرچندهمیشهنظرخودشانراب هطورقاطعوصادقانه ویژگ یهـا را نم یبینیـم .ایـن خصیصـه «ساد هسـازی» خـود و چـه جوا نترهـا ،بسـیار متیـن و موقـر هسـتند .او
ابعیـامان لمن ظیـکرننـخـدو،دایمـااببـاهرُکفرتاسرـیینحشرـفان‌هادین،حهریف چشگـااهننسـعدارنیدد.ر از فرهنـگوهنـرایرانـینشـئتم یگیـردواز ویژگ یهـای مجسم هسـاز برجسـته دوران ماسـت؛ هنرمنـدی کـه
روحـی ایشـان نیـز هسـت .ایـن برخـورد ،بـا ویژگ یهـای بیـش از هـر چیـزی ،دغدغـه هنـر و حرفـه خـود یعنـی
همـواره به نیکی از ادوانیاشدـمجو‌ییکاننن یدـاو اهکنثرآرًامنوزسابن ایت بشـهااین نشایزن، کیداتی رخوایصپـرهندارزمجشسجمزی‌هیـاسـازتیداکرلدا،سیکاملک ًاغربمتیفـاکوهتأت مجسم هسـازی را دارد و ایـن دغدغـه و شـوق را در
بسیار وفادارند .در اسـت. فعالی تهـایحرفـ هایوبـهدوراز هیاهـو،ایجادحاشـیه
اختیار قرار دادنعلمشانبههنرآموزانبدونهی چگونه حتـی طـرز ایسـتادن ،نشسـتن و حال تهـای چهـره وفضاهایهیجانیبه کار م یگیرد.آثار ایشـانبهلحاظ
ک مکاریوخساسـت،ازجملهدلایلاینمسـئلهاسـت. مجسـم ههایفیگوراتیـواو،بیا نگـردیدگاهـیاسـت کـه کمیو کیفیدرسطحبالاییاست،ولی کمترشنید هایم
او همـه آنچـه را م یدانـد ،آمـوزش م یدهـد و بـه لحـاظ مشـخدته وصبایرخشــاورنداسیـ کاتملو ًتابایدریانـلبی اهسـشـیتو.هبریوانحیـیاشـت آخقـاصیی کـه بخواهنـد راجـع بـه خـود و آثارشـان تبلیـغ و صحبـت
حرفـ های و اخلاقـی خـود را ملـزم بـه در اختیـار گذاشـتن
کاملمعلوماتوتوانای یهایشبهدانشجویانم یداند. ندعرمغـر تالبل،هـکامیلوًارافیتراانـرهـیااسیـایتشـواریننشـیـهز،درعله وییرـغـتموتفحرهصنیـلگ
هرگزاز موضعبالا بهشا گرداننگاهنم یکندواینباعث
حـسدوسـتیوهمدلـیبـاآ نهـام یشـود. ایـن سـرزمین دارد .او پـس از بازگشـت از اروپـا ،برخلاف
77
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
{ مح ݬݫݔىط ز ݔݪݬىست }
منفعتیامصلحت
بـا گݡفتـار و نوشـتارهایی از:
حمید ظهرابی
عارف سپهری
حسین مسیگل
فیروزه سعادتی
محمدعلی میرزایی
78شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
خاموش گاه،فراموش گاه
آنجا که زایندهرود م یایستد و خاموش می‌شود
هـم اینجـا خـودش را نشـان داد .تنهـا سـه سـال بعـد از پیرمـرد بـه گاوخونـی م یگویـد
امیحـادانبثسـستـهدزشاـینـدودا‌هرهاولد،یآ ِدوبردووسـمـتاادییکوشـاچخ کک،نـامرهواجشـراخت «دریا» .پیرمرد دریایی را به یاد دارد
کردنـد.چه لوسـهسـالپیـشبـود.اولیـننقطـ های کـه کهحالا خشکشده.زمانپهلوی
مخ یشکـکرید.دب،آعـخدًرای هنرنقچـطه هاگذیبشـودتک،هازخروشـدکخاین پهیآبب‌شتـررداآمشـدت؛ اولرا کهمردمباحمایتمیرمیران
ورزنـه،اژیـه،زیـاروبالاخـرهپای ههایس یوسـ هپلدرقلب اربـاب ورزنـه ،بنـد «شـاخ کنـار» را
اصفهان.پیشرو یای کهسهدههپیشیکیازاستادان بـا سـاروج و آهـک سـاختند نیـز بـه
دانشـگاه آن را پی شبینـی کـرده بـود؛ درسـت در همـان ایـناسدامـنر‌یآووریدز؛ایآنخردی‌ـهروندآس‌بابنـخدت.یقکبـل ًاه عارفسپهری
سالی کهزایند هرودطغیان کردهبودوآبازرویپل ههای
پلخواجوروانبود.پی شبین یاشرابهتمسخر گرفتیم. دبیر بخش
انگارلازمبودخشکیدنپای ههایس یوس هپلراببینیم. محیط زیست بندیاز دورۀصفویوجودداشت
کـه از بیـن رفـت و بنـد شـاخ کنـار
کسـیورزنـهرانم یدید. سـاخته شـد .بند ،سـطح آب را بالا
حـالا پسـاب را هـم بـه زور دسـتور دادسـتانی و گرفتـن و شکل شماتیک یک حوضه آبریز مـ یآورد.ا گـرنبـود،آبداخـلدومادیشـاخ کناروشـاخ
زنـدان کـردنوجمع کردنادوات کشـاورزانمی آورند.با
اینهمهسخت گیریباز همچندماهاز سالپساببه انبت‌هقگاونم هاشیراارسویمتاکنهبتلنقردینب ًاکبردهاهزااسیهتر. است و هنوز دست میاننم یرفت.ایندومادیزمانیدومزرعهراسـیراب
تالابنمی رسد.پسابی کهمناسب کشتو کار نیست، زمی نهایحوضه1 م یکرد؛آخرینمزارعی کهبازایند هرودآبیاریم یشدند.
املاحشزیاداستوبرایانسانمضر.زمانی آن قدر آب پنجده هایم یشـود کهشـا خها(دومادی)بسـتهشـده
بـود کـهوقتـیمیلیون هـامترمکعـببالولـهازبیـخ گوش یـک کیلومتـرپیشـرویبهسـمتتـالاب،دومترپسـ تتر آاسـبشتـ.واروشلـددرواثبـرعـمـدًاوابـاداشـحـویداندثهسوـفداآضلباکـ بمهآـامـدی.شـهری،
کشـاورزان گذشـتوبهاسـتاندیگرمنتقلشـد،چیزی م یشود.تالابپس تترینپهنۀحوضۀآبریززایند هرود2
نگفتنـد.انتقالـی کـهبنابـودبهشـرطهاوشـروطهاانجام است؛جایی کهزایند هرودازجریانم یایستدوخاموش
شودامادولتانجامشدادبدوناین کهشرط هامحقق م یشـودونبودنـشیعنـیبرگردانـدنهـرآنچـهتا کنـوناز آبـی کـهپشـتبندشـاخ کنـاربـالا می آیـد،پسـابوزه آب
اسـت .هـم از آبی سـت کـه کشـاورزان زمین هایشـان را
شود. انواعنم کها،عناصرمختل ِفشیمیاییوفلزاتسنگین آبیـاری می کننـد و مقـداری اش زهکشـی و در مـادی
اینجـا طبیعتـش غریـب اسـت ،نمـک زار ،رودخانـه ،تپـه بـهسـویشروان کـردهبودیـمبـرسـرورویمـان.
ماسهوتالابونیزار.پدید ههایطبیعی کهمتضا دند، نخسـتینبار،دوسـالپیشبود کهدر عرضبیسـتروز جمع آوریمی شودوهمپسابفاضلابخانگیتصفیه
اماهم هاشاینجاستوی کجاقابلدیدن.اینجاورزنه خانـۀ جنـوب اصفهـان کـه بـه این جـا می رسـد .همیـن
اسـت و ورزنـدگان 3در اینجـا از دورۀ زرتشـت کشـ توکار آبرابـه گاوخونـیرسـاندندتـایـک‌بـاردیگررودپیوسـته پسـابتنهاروزنامیدیاسـت کهبهحیاتزایند هرودو
م یکرد هانـد .اینجـا تمـام هویتـش را از کشـاورزی گرفتـه شـود؛ دو مترمکعـب در ثانیـه مخلوطـی از آب و پسـاب.
اسـت.ورزنهپی شترهاب هصورتروستاهایپرا کندهدر آسـباخلی4ل9یبوخدوبکهییپکشیاتزبکندشـگالورزیاآِمنزدیها،رببیقایییهردابرخبسرانکیرمد کهش آبگیربزرگش،تالاب گاوخونی گشـودهشـدهاسـت.تاده
مـزارعبـود؛مزارعی کهمثل گویشمردمش، 4نا مهایی سـالپیـ ش،جریـانآبپیوسـت هنبـود.تنهـادرجاهایـی
ِبگپ ِایوسـدشاتامنتُ،یایشـشدوکاردنهـ؛راقدل؛نعیو‌ه..سهـ.انی.اآ،ثیاارپزقچددووییرـمزۀ،یساهدینـسـزوانزیدی،ر.ااییهنیننجزیامگیمـرس‌نـیهتا،ر مثلاژیه ،گورتانوورزنه،لنزهایسفر ههایآبدار وجود
تـرددتجـار وقبایـلبـود.جـاد های کـهاز کرمـانم یآمـد، به گاوخونی.حرفی کهدر ابتداعجیب،ثقیلونشـدنی داشـت؛ امـا از اژیـه بـه بعـد دیگر آب جریـان نداشـت .رود،
ورزنـه را بـه کوهپایـه و اصفهـان متصـل م یکـرد .یکـی م ینمـود.مـردمشـرو عکنندهبودند.بعدسـم نها،ادارۀ
از 999کاروانسـرای عباسـی هـم در ایـن مسـیر اسـت، محی طزیسـت،منابـعطبیعـیوسـازمانآبهـمآمدنـد مـرده بـود .مـردم بـرای خودشـان چـاه کنـده بودنـد،
«کاروانسـرای قلعـه خرگوشـی» .اینجـا دورافتـاده نبـود. جـاده کشـیدهبودنـدو گلـۀ گوسـفندردم یکردنـد.دیگـر
عجیـبهمنیسـت کهبهسـببتـرددبـالا محلهجوم کنـارمـردم.تـاپی شازایـندولـتتنهـابـود؛امـااینبـار که رودی وجـود نداشـت؛ امـا همیـن پسـاب ،هرچند بسـیار
قبایـل و راهزنـان بـوده باشـد .بـه همیـن سـبب مـردم مـردمهمـراهشـدند ،کار تکانـیخـورد.حـالا آ نهایی که
قلع ههـایپرا کنـدهدر مـزارعرارها کردندتاقلعۀورزنهرا اززمی نهـایحریمـیرودمنافعـیم یبردنـدهـمب هناچار ک متـراز آنبـود کـهبایـدباشـد،رودمـردهراجـانبخشـید
بنا کنندوآنجاهمهباهمزندگی کنند.قلع های کهحالا وپیکـر هاشرااحیـا کـردتـابعـدازسـا لهابـهتـالابوصـل
دیگراز بینرفته،ولیاثرشبرفرمخیابا نکشیشهر که عقـبنشسـت هاند.بـرایاولیـنبـار کاریشـدتـارودخانـه شـودوبسـترمرد هاشنفسـیبکشـد،هرچندتنگ.این
زنده بماند.
م یپیچـدو گـرداسـت،پیداسـت. بعض یهـاآبـیرابرداشـتم یکننـد کـهنبایـد .کشـاورزان آقمـقـبدرداچریی َننـزـ ِممیببهـیسـمشتـنرتبتاـراالزشـاید،بکراخادفرشزـایصـکدیبشحادعـا‌قآبدهثۀاتپایسـلاشـترب.ونایگـیرسنـهمـمت؛یـاکمناو
دومسـئلههمیشـهدر طولتاریخورزنهآزاردهندهبوده آبمراد یهاآنـزاددازسناـزدایر ِحیرآیمب؛وبب هسطتروررو یدکـ.هدرقـخوۀ قتهچرینـهد بـه سـتوه
لازم شده تشـکیل لایـۀ سـنگ نمـک م یشـود .ا گـر سـنگ نمـک
د هسـالهرا کـهدر حریـمرودم یزیسـتقطـع کردنـدتـابـه
بهانۀدرخت،دیگرآبیبرداشتنشود.چا ههایحریمی تشـکیل شـود ،دیگـر کار از کار گذشـته و شـاید تحـولات
زمی نشناسیطیهزارانسالبتواندا کوسیستمتالاب
راهـم کـور کردنـد.درغـرباصفهـانتـابالادسـتحوضـه رااحیا کند.دربعضیج‌اهایتالاب،درعمقیکمتری
ایهـنمجباانیـیدسچنتی.ـایننانجقالگابودیتبریشـنوناد.حالیبتۀـهحووضض ِهعاآنسجاتبـوههبردچهی
سنگنمکدیدهم یشودواینحکایتاز دورۀسخت
خشـکی گاوخونـیدرسـالیاندوردارد.ا گـرهمینمقدار
زیادبیایدبهاینجام یریزد؛اماهرسالچیزی کمم یآید نـم تمـام شـود ،گاوخونـی م یشـود کویـر نمـک و کانـون
ودینگـشـران ِی.یبـکرامآیمهدمنیراانیبنوجداکـمها‌یولشـیوندآثدایردکبی‌مآبشیاززاینهـردج‌هراوید
خطرنـاک ریزگردهـای سـمی .گاوخونـی هنـوز نمنـاک
1 .1حوضۀ آبریز ،پهنه ای است که آب با توجه به شیب و شکل اش به پس تترین مکان موجود در پهنه آن جریان می یابد .به بیان دیگر وقتی باران بر پست یها و بلندی های زمین م یبارد ،آب در جهت شیب زمین حرکت کرده و پس از
پیوستن به هم به صورت یک رود به سمت دریا ،دریاچه و ...روان م یشود .منطق های که روانا بهای سطحی آن در یک مسیر مشخص حرکت کرده و در یک نقطه متمرکز شوند حوضۀ آبریز نام دارد .پس تترین مکان یک حوضه ممکن
است دریا ،دریاچه ،باتلاق یا رود باشد که معمول ًا نام آن را بر روی حوضۀ آبریز مورد نظر م یگذارند .زمی نهایی که در انتهای رود قرار دارد و همچون حوض آبگیر است .با (حوزه) اشتباه نشود .حوضۀ آبریز زایندهرود بخ شهایی از زمی نهای
استا نهایچهارمحالوبختیاریواصفهان را شامل م یشود.
2 .2حوضۀ آبریز زاینده رود ،بخش هایی از زمین های استان های چهارمحال و بختیاری و اصفهان را شامل می شود.
3 .3ورزنده،زراعتکننده(فرهنگدهخدا)
4 .4گویشی که اهالی ورزنه کماکان به آن سخن می گویند ،پهلوی ساسانی است.
79
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
اهالـیصنعـتومعـدنخواسـتنداز پیکـرتـالاب،پتاس َدلـو از چـاه بـالا م یکشـید .هـر گاو روزی دویسـت تـا َدلـو است:پرآبیو ک مآبی.خا ِکاینجارسیاستوظرفیت
برداشت کنندتاتالاب گاوخونیبشودمعدن گاوخونی! م یکشـید .هـر دلـو سـیصد-چهارصد لیتـر آب م یگیـرد، آبگیریزیادیندارد.ب همحضاینکهیکسالرودخانه
َک َهفـمیـشنچمنـقـددارصنبامـحـشیپراتاهـمسبتأگمییرنـند.کبننـخدش.ـکچانننددصبشاتـحا ایز یعنـی شـصت تـا هشـتاد مترمکعـب آب در هـر روز .گاو پـر آب باشـد ،آب روی زمیـن م یآیـد و بـرای مـزارع
خیلـیبـه کار م یآمـدوارزشـمندبـود.پولدارهـا گاوچـاه مشک لسـاز م یشـودتازهکشـیشـودوبـهتـالاببریزد.
ثـروت تولیـد شـود .گویـی کـه فاتحـ هاش را خواند هانـد داشـتند و آنـان کـه تمکـن مالـی نداشـتند خودشـان از از آ نطـرف هـم ا گـر یـک یـا دو سـال آب نیایـد ،ظرفیـت
و فقـط جسـد ب یجانـش مانـده اسـت .دو سـال پیـش چـاهآبم یکشـیدند.قدیـمتعـداد گاوچا ههـازیـادبـود. آبخوا نهـا تمـام م یشـود و خش کسـالی فرام یرسـد.
خانم گروبیکی،مسئول کنوانسیونجهانیرامسرآمد. شمارشـان بـه صدهـا مـورد م یرسـید .حـالا فقـط دو تـا حـالا در مرحلـ هایهسـتیم کـهبیشـترآبخوا نهـااز بین
دسـتش را بـه آب تـالاب زد و گفـت :زند هبـاد گاوخونـی! گاوچـاه مانـده اسـت ،آ نهـم بـرای بازدیـد گردشـگران. رفتهاست.زمی نهایاطراف گاوخونیلای ههاینمکی
همی نکـهدسـتشبـهآبخـورد،امیـدوار شـد کـهتالاب هی چکـدام هـم کاربـرد کشـاورزی نـدارد. دارد .سـدیم ،ذرات خـا ک (خا کدان ههـا) را متلاشـی
گاوخونی هنوز زنده است .وقتی سنگ نمک را بشکنند کاشته ومرز‌نیهشباد وغ گهاندیمزیوادجویوندچاغشنتدهراوبسعتد؛اهاماذپرنبته.زقیبال ًدا ( )disperseم یکنـد .خـا ک دچـار فرسـایش م یشـود.
تـا پتـاس برداشـت کننـد ،درواقـع لایـۀ محافـظ از میـان اطراف خـا ِک متلاش یشـدۀ فرسـوده یـا همـان ریزگـرد ،چـون
م یرودوتبخیررطوبتزیادم یشود.جوری کهآ بهای تنابلواد.باراوابرخنربجهوارهنکهدومانوقهمع َم‌ی ِکدا گشاتونخدو.ننییابزویدب،هداآبمیاناریشآهمب سـبک اسـت ب هراحتـی بـا بـاد جاب هجـا م یشـود ،حتـی
زیرین هم تبخیر م یشود .آن‌وقت چیزی که م یماند، تـاهـزار کیلومتـر،وچـونخیلـیریزاسـتبه کیسـ ههای
سـنگ نمـک یکپارچـه اسـت .گوتـه ،حافـ ِظ آلمان یهـا، موردنیاز را تأمین م یکرد .با کندن چال های سـی-چهل هوایـی دسـتگاه تنفـس موجـودات زنـده وارد م یشـود
دویستسالپیش گفت:طبیعتبایددر یکقسمت سـانت یمتریبهآبشـیرینم یرسـیدند.تاهمینسی ابـهوالـد ِنی وبیمارشـانم یکنـد.بـرایهمیناسـت کـهآبدار
دچیهگر؟فمعلصًارجفل کواندش. در قسمت صرف هجویی کندتابتواند بکـا موآبضیعوجشودیردیمک یهغشـالوب ًدا سـالپیـشهمی نطـور بـود؛اما زمی نهـای اینجـا حیاتـی اسـت؛ ن هفقـط بـرای
اما بعـدش حـالا معدنپتاسباشـد، برای کشت گیاهانمتحملبه اینجـا کـهبـرایسـهمرکزاسـتانی کـهدر فاصلۀ دویسـت
را گرفت هاند.مثل کوهسـیاه کهخواسـتندمعدنسـنگ کاربـرددارویـیدارنـد،برنام هریـزی کرد.البتهبایدفکری کیلومتـری و سـیزده اسـتانی کـه در فاصلـۀ پانصـد
نسـوز بشـود،ولیتاحـالا جلـواشرا گرفت هاند. همبرایانتقال گون ههایخشک یپسنداینجابهفضای کیلومتریهستندوالبتهبقیۀجاها کهفاصلۀبیشتری
تـاپنـجهـزار سـالپی شتـر،جـایزاینـد هرود،اینجـانبود بکــساهبدززارینشخـتهدر‌چههرا‌هوکهدـرادش؛ایهخسـ‌همزهشیـمابتاـیخرنهدیمهگـ‌یزم.شـمجقدنرـ(ودگل تنبلا)همَ ،گص‌یِزرگففسـتهت.نـاجدنابیوشید. دارنـد .اینجـا درسـت وسـط کشـور اسـت.
و جایـی بیـن جرقویـه و ورزنـه وارد گاوخونـی م یشـد، سـالی 15هـزار گردشـگر اینجـا م یآینـد کـه پنج-شـش
یعنـی پانـزده کیلومتـر آ نطر فتـر از موقعیـت کنونـی .بـا هـزار نفرشـانخارجیهسـتند،بـرایدیدن کویـرورزنه،
فعالشـدن گسـل،مسـیررودخانهاز اژیهتغییر کردوبه درختچ ههامنبعسـوختورزنهبود. گاوچا ههـا،تـالابو کـوهسـیاه،قلعهخرگوشـیوآسـمان
سـمت کنونی افتاد .پیش از آن البته وسـعت گاوخونی چشـ ِم تـالاب ،کـوه سـیاه اسـت .آت شفشـانی خامـوش حیر تانگیـز کویـردر شـب.سـهخانـۀبو مگـردیدر ایـن
هـمپنـجبرابربیشـتربـودوتـااصفهان کنونیم یرسـید. کـهاز بلندایـشم یشـودموقعیـتتـالاب گلاب یشـکلرا س هسالهفعالشد هاند .گردشگریدرحالجان گرفتن
بـهمـرورطـیهـزارانسـالاقلیـمتغییـر کـردوتـالابهـم دیـد.یعنـیاز هما نجایـی کهدانشـمندژاپنیتوانسـت اسـت؛اما کشـاورزیرانم یشـودتعطیل کرد.ا گراراضی
دگرگون شـد. چش ماندازدوریراببیند.خطسفیدی کهازدوردست آبیـارینشـود،فرسـایشنمکـیرخم یدهـد.پـسبرای
پیرمـرد نـود سـالی دارد ،سـالم و سـرحال ،تاریـخ زنـده پیـدابـود؛خـطنمـک.پیشـروی کویـر،پیشـرویخطـر؛ جلوگیـری از بیابا نزایـی هـم کـه شـده ،بایـد کشـاورزی
از دریایـی کـه خشـکید؛ تاریخـی از یـک دگرگونـی کـه در ایـن همـان خطـری اسـت کـه باعـث م یشـود ب یآبـی، شود.
حالـت طبیعـی هـزاران سـال زمـان م یبـرد ،امـا بـه یمـن زمی نهـای اینجـا را کـه لای ههـای زیریـن نمکـی دارد، قدیـم بـا گاوچـاه کشـاورزی م یکردنـد .گاوهـای زابلـی
رسشیـادسوت توهسـاعیهغولانبطاانشـستا ِننمسـردمراینهوتبنرهدااشدر تچنهایددهشبهراریخ تهدید‌کند.آبشیرین کهباشد،خا کشستهم یشود پشتشـان کوهـان دارد .کوهـان تکیـ هگاه حلقـۀ چوبـی
(آ بشـویی) و دیگـر نمـک بـالا نم یآیـد و همـان پاییـن است که گردن گاوم یانداختند .گاوباصدایصاحبش
داد. م یمانـد. شـرطیشـدهبود.باآواز خواندنشحرکتم یکردویک
شاخ کنار بند شاخ کنار
پل ورزنه آخرین پل تاریخی زاینده رود پل اژیه
عارف سپهری
محمدعلی میرزایی 80شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
انسان امروز ،آونگ میان
مصلحت و منفعت
همیـن چنـد روز پیـش بـود کـه تصمیـم رئی سجمهـوری آمریـکا در خـروج از توافقنامـۀ پاریـس موجـی از خشـم و نگرانـی را در میـان مـردم
بـه راه انداخـت .از لئونـاردو دی‌کاپریـوی سرشـناس گرفتـه تـا ایـان ماسـ ِک نابغـه ،همـه ایـن تصمیـم را بدتریـن تصمیـم ممکـن توصیـف کردنـد.
جامعـۀ جهانـی امـروز از سیاسـ تمداران و نخب ههایـش گرفتـه تـا تـودۀ مـردم ،ک موبیـش بـه نقشـی کـه در تخریـب طبیعـت و نابـودی جانـداران
داشـته اسـت آ گاهـی دارد و متأسـفانه بـه نظـر می‌رسـد آن مونولـوگ معـروف مأمـور اسـمیت در سـ هگانۀ ماتکریـس اگـر حقیقـت محـض نباشـد،
خالـی از آن نیـز نیسـت .آنجایـی کـه رو بـه مورفیـوس م یگویـد :متوجـه شـدم کـه شـما درواقـع پسـتاندار نیسـتید .هـر پسـتانداری در ایـن سـیاره
خـودش رو ب هصـورت غریـزی ب ـا محی ـط اطراف ـش تطبیـق مـ یده و بـه تع ـادل م یرسـه؛ ام ـا شـما انس ـا نها ای نطـور نیسـتید .شـماها وارد یــه
منطقـه می‌شـید و شـروع بـه تولیدمثـل م یکنیـد و او نقـدر خودتـون رو تکثیـر می‌کنیـد تـا منابـع طبیعـی مصـرف بشـه .ا ون وقـت تنهـا راه بقـای
شـما اینـه کـه بـه یـه منطقـۀ دیگـه مهاجـرت کنیـد .موجـود دیگـ های تـوی ایـن سـیاره زندگـی م یکنـه کـه الگـوی زندگیـش مشـابه شماسـت.
می‌دونـی اون چیـه؟ ویـروس! انس ـان‌ها یـه بیمار یانـد! سـرطان ایـن سـیاره! شـماها طاعـون هسـتید ...ایـن مونولـوگ ش ـاید سـینمایی و
اغرا قآمیـز باشـد؛ امـا بـد نیسـت بـه مفهـوم عمیـق و ترسـناک آن بیندیشـیم.
81
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
علـم امـروز ب هروشـنی نشـان
داده اسـت کـه عامـل تخریـب
محی طزیسـت و بـه دنبـال آن
نابـودی زیسـتگاه بسـیاری
از جانـوران و گیاهـان رابطـۀ
مسـتقیمی بـا اعمـال انسـا نها
در چنـد قـرن اخیـر دارد .باوجـود حسینمسیگل
دانشجوی دکترای اطلاعـات چشـمگیر و روشـن در
قار چشناسی ایـن خصـوص و ه مچنیـن آ گاهـی
مـردماز ایـن موضـوع،سـؤال مهـم
ایناست کهچراتغییرمحسوسی
رخنم یدهـد؟مـایـاهمـانموجودمخوفیهسـتیم که
مأمور اسـمیتآنراتوصیف کردیاداسـتانچیزدیگری
است که کاردرابهاستخوانطبیعترساندهاست.چرا
خواهـد رفـت و درنتیجـه بـا نزدیـک بـه صد میلیـون آواره از ذاتانسـانی مـاباشـد .مغـز مـاوادرا کـی کـهاز محیـط باوجودتمامیپی شبین یهاینگرا نکنندهدربارۀآینده
روبـ هروخواهیـمبـود؟ پیرامون یمـاندارددر طـولچنـدمیلیـونسـالتکامـل در صـورتتغییـرنکـردنوضعیـتوحتـیقـرار گرفتـندر
ب هگونـ هایشـکل گرفتهاسـت کهتنهابتوانـدپدید ههارا معرضبرخیازآثارترسنا ک گرمایشجهانی،همچنان
ا گریکظرفآبراتادمایجوشبجوشـانیدوسـپس در مقیـاسچنـددهسـالدرک کنـدونـهبیشـتر؛چرا کـه بـه بدتـر کـردن اوضـاع اصـرار داریـم؟!
یـک قورباغـه را درون آن بیندازیـد ،ب هسـرعت از آب بـه بیـش از آن نیـازی نـدارد! امـروز نمودارهـای علمـی سـؤالاتی کـه چنـد سـطر بالاتـر بـه آن پرداختیـم شـاید
بیرونخواهدپرید.تااینجاهم هچیزمنطقیاست؛اما ب هدس تآمدهدر طولچندقرناخیرب هروشنیافزایش چنـدانهـمسـادهنباشـد.با کمـیارفاقم یتـوان گفت
ا گـر قورباغـه را در ظـرف آب بگذاریـد و آرا مآرام آب را گـرم نگرا نکنندۀدمایزمینرانشـانم یدهد؛افزایشـی که همـۀ انسـا نهایی کـه در وضـع آشـفتۀ کنونـی نقـش
کعنکیـد سوالبـعهمنلـقیطـدۀر آجـوب مش یبمرانســاندیود،خقواورهـبادغـُمـهربـد!دوواقنعهیـیـچت بـاز ب هروشـنی در ارتبـاط مسـتقیم و تنگاتنـگ بـا تولیـد دارنـد از آنچـه کرد هانـد آ گاهنـد و شـاید دوسـت داشـته
ترسـنا کایناسـت کهماهممانندهمانقورباغ هایمو د یا کسـید کربـن ناشـی از فعالی تهـای انسـانی اسـت. باشـند در راسـتای جبـران قدمـی بردارنـد؛ امـا چـرا ایـن
عجیـبآنکـهایـننمودارهـایکـیپـساز دیگـریاز پیش اتفاقنم یافتد؟شـایدداسـتان،همانناسـازۀبوریدان
البتـه خودمـان را خردمنـد هـم م یدانیـم! چشـم مـا عبـور م یکنـد ،امـا وا کنـش درخـوری صـورت (پارادوکـس بوریـدان) باشـد .موضـوع مسـئله ایـن اسـت
م یتـوان سـاع تها و سـاع تها دربـارۀ گرمایـش جهانـی کـهالاغـی گرسـنهرابـهفاصلـۀمسـاویاز دو کپـهیونجـه
وب یتوجهـیب یانداز همـانبـهطبیعـتسـخنبگوییـم. نمی‌گیرد. بـدرهنسـظبرمب نیگاتیرواننـد.یبارراخدهیبـاهسـعتمـدلال،لخموا‌یکهـنند ُمدـرکده.الواضغعمیـزبوتر
گاهـی تصـور م یکنیـم کـه دیگـر کار از کار گذشـته و بایـد شـاید یـک پاسـخ معقـول بـه پرسـش مطر حشـده ایـن امـروزمـاانسـا نهاب یشـباهتبـهآنالاغنیسـت.از یک
منتظـر سرنوشـت شـوم خـود باشـیم؛ امـا همچنـان باشد:بیاییدفرض کنیمافزایشدمایزمینباافزایش سـو میـل سـیر یناپذیر بشـر بـرای ساخ توسـاز بیشـتر،
فرصـت باقـی اسـت .فرصـت باقـی اسـت تـا بـا افزایـش تولیـد د یا کسـید کربـن ناشـی از فعالی تهـای انسـانی تولیـد و مصـرف بیشـتر ،ارتباطـات بیشـتر و ا کتشـافات
دانسـت ههایخودمـاناز طبیعـتبـهسـمتایجـادیک ارتبـاط دارد .خـوب ،عواقـب آن چـه هسـتند؟ چه اتفاق دسـترس را حتـی ا گـر ببـیهشقـیترمـمتصـنرابـوفدهیمـکۀامـمنلابـآ ِع‌نهـدار
آ گاهـیجهانـیحرکت کنیم.نبایداز خاطرمـانبرود که نا گـواری تا کنـون رخ داده اسـت کـه بگوییـم در خطـر و صدمـه زدن بـه دیگـر
بـاهمـۀمصیب تهایـی کـهبـرسـرمـاانسـا نهاب هعنـوان هسـتیم؟ در آینـده مگـر چـه چیـزی ممکـن اسـت رخ موجـودات باشـد مجـاز م یشـمرد .از سـویی دیگـر ایـن
یـک موجـود زنـده آمـده اسـت-که مسـبب بسـیاری از دهـد؟ا گـرصادقانـهبخواهیـمصحبـت کنیـم،بگذاریـد هشـیاریجهانـیشـکل گرفتـهاسـت کـهمـاانسـا نهااز
آ نهـانیـزخودمانبود هایـموبس-ماهمانموجوداتی بگوییـم ایـن سـؤال معقـول نیسـت! بـد نیسـت کمـی محی طزیسـت جـدا نیسـتیم و احتـرام بـه آن احتـرام بـه
هستیم کهبهپشتوانۀقوۀتعقلوتفکر،تمدنامروزی کنای هآمیـزاز خودمـانسـؤال کنیـم.آیـانم یدانیـمتعداد خودماناسـتونبایدنسـبتبهآنچهتخری بم یکنیم
رااز هیـچبنـا کردیـم.مـاجهـاناطرافمـانرافـرایتصـور سـی لهای عظیـم و مخـرب اروپـا در فاصلـۀ سـا لهای ب یتفاوتباشیم.برایآیندۀانسانیتهم کهشدهباید
اجدادمانشناخت هایم،مادرماهقدمبرداشتیم،جایی 1970تا 2000چهار برابرشدهاست؟آیانم یدانیمتعداد خودمانرا کنترل کنیم!ماهمانالاغبوریدانهستیم!
کهاجدادمانازآنافسانهم یساختند.دیویداتنبروچه گون ههـای مهاجـم در فاصلـۀ سـا لهای 1990تـا 2000بـه ماند هایـم میـان تمایلات افسارگسـیخت همان و افـکار
زیباتواناییشگف تانگیزماانسا نهارابرایپیشرفتو پانـزده برابـر رسـیده اسـت (گونۀ مهاجم موجودی اسـت نگرا نکننـدهدر مـوردآیند همـانب هعنـوانیـک گونـه.اما
البتهسـه لانگاریتوصیف کردهاسـت:امروزنیمیاز ما کـه بـه یـک منطقـه یـا ناحیـه تعلـق نـدارد ،امـا ب هعلـت امروز شـاید الاغ بوریدان هم نتواند وضعیت آشـفتۀ بشـر
در شـهرهازندگـیم یکنیـم.وقتـیاز بـالا به کلا نشـهرها تغییـرات محیطـی وارد آن م یشـود و گون ههـای بومـی ومثمل ًاحایمرو‌طززیهانسواتعراوآاق نسـطاورم کسـهازشماای نسهتاهایسمحتین شطزاینسـدتهیداز.
نـگاه م یکنیـم ،از ذکاوت انسـانی بـه شـگفت م یآییـم. رانابـودم یکنـد)؟آیـانم یدانیـمب هعلـتافزایـشدمـای طریـقشـبک ههایاجتماعـیورسـان ههایتصویـریدر
از اینکـه انسـان چطـور زمیـن را طـوری کـه م یخواهـد جهانـی،برخـیاز بیمار یهـایبسـیار خطرنـا ک،ماننـد مقابـل مصر فگرایـی ب یحدوانـدازۀ انسـا نها مشـغول
تغییـرم یدهـدوایـنفو قالعـادهاسـت!امـااینتلنگری آنفولانزایپرندگان کهتا کمیقبلتحت کنترلدرآمده تبلیغهسـتند؛امانکتۀ کنای هآمیزاینجاسـت کههمین
هراسـنا ک بـه خودمـان نیـز هسـت .اینکـه چـه آسـان بودند،دوباره گسـترشیافت هاند؟آیانم یدانیم سـرعت رسـان ههایاجتماعـیوتصویـریبـهپشـتوانۀپیشـرفت
ارتباطمانرابامحی طزیستازدستم یدهیم؛بااینکه انقـراض گون ههـا در طبیعـت در حـال حاضـر نزدیـک بـه تجهیـزاتالکترونیکـیبهدسـتآمدهاسـت کـهازجمله
م یدانیـم ایـن ارتبـاط تضمی نکننـدۀ آینـدۀ بشـریت و هـزار برابـرسـرعتطبیعـیآناسـت؟بـهایـنیکـیخوب صنایـع پرخطـر بـرای محی طزیسـت شـمرده م یشـود.
محی طزیسـت اسـت .بـدون شـک بایـد هـر کاری در توجـه کنیـم؛ آیـا نم یدانیـم درصورت یکـه بـه رونـد فعلـی موضوعدیگری کهدراینجاوجودداردشایدنشئ تگرفته
توانمـان هسـتانجـام دهیـم تـا سـیار های ایجـاد کنیـم ادامـهدهیـمونیمـیاز صفحـۀیخیجنوبگانونیمیاز
کـهن هتنهـاخانۀما،بلکهخانـ هایبرایهمـۀموجودات صفحۀیخی گرینلندذوبشود،خلیجسانفرانسیسکو،
زمیـنباشـد.باشـد کـههمگـیدر ایـنراهقـدمبرداریمو هلنـد ،مناطـق اطـراف شـهرهای پکـن و شـانگهای در
چین ،کلکتهدر هندوستانوغرببنگلادشبهزیرآب
آ گاه باشـیم.
82شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
پاسداشتدموکراسی،تکریممحی طزیست
و فرهنگـی اسـت کـه زندگـی آ نهـا را تحـت تأثیـر قـرار توسعۀ پایدار در اصل ،متعادل ساختن نیاز به توسعه بـا پیشـرفت تمـدن بشـری طـی
می‌دهـد. و رشد در مقابل نیاز به طبیعت و محی طزیست است؛ اعصـار گذشـته و افزایش روزافزون
ضمـن اینکـه نیازهای نسـل کنونـی بـدون در خطر قرار تکنولـوژی مـدرن ،تمایـل بشـر بـه
مه متریـن راه بـرای مداخلـۀ مـردم در قـدرت و گرفتـن نیازهـا و آرزوهـای نسـ لهای آتـی بـرآورده شـود. بهر هبـرداری از منابـع کـرۀ زمیـن
تصمی مگیـری ،مشـارکت اسـت؛ بنابرایـن مشـارکت بـه بـه عبـارت دیگـر توسـعۀ پایـدار توسـع های اسـت کـه ب هطـور نامحـدودی فزونـی یافتـه
ایـن مفهـوم یکـی از عناصـر ضـروری توسـعۀ انسـانی تضمیـن دهـد اسـتفاده از منابـع و محی طزیسـت در است .بشر امروز در مواجهه با کرۀ
محسـوب م یشود .مشـارکت مردم م یتواند ب هصورت زمـان کنونـی هیـچ آسـیبی به دورنمای اسـتفادۀ نسـل فیروزهسعادتی زمیـن بـا آزمنـدی رفتـار م یکنـد؛
محدودیت و ببـع یضآـنًاکتـهجتدویجدنهـاپیذبیــره
فـردی یـا گروهـی باشـد. آینـده از آن منابـع وارد نم یکنـد. بـودن برخـی کارشناس و فعال
در اصطلاح اقتصـادی مفهـوم مشـارکت بـه معنـی سـؤال دیگـر آن اسـت کـه آیـا توسـعه بایـد توسـط مـردم منابـع کـرۀ خا کـی داشـته باشـد. محیط زیست
شـرکت آزادانـه در یـک فعالیـت اقتصـادی اسـت .در
مناسـبات اجتماعـی نیـز بـه معنـای برخـورداری کامـل صـورت گیـرد یـا بـرای مـردم؟ مشـکل عمـدۀ جوامـع بشـری در
انسـان از همـۀ اشـکال زندگـی اجتماعـی بـدون در نظـر در حقیقـت توسـعه بایـد توسـط مـردم صـورت پذیـرد و حقیقـت این اسـت که محی طزیسـت را کالایـی رایگان
گرفتـن نـژاد ،جنـس ،رنـگ ،سـن و ...اسـت .مشـارکت نـه بـرای مردم .توسـعه باید با مشـارکت همگانی مردم تلقـی م یکننـد .بشـر صنعتـی امـروز محی طزیسـت را
از دیـدگاه توسـعۀ انسـانی هـم وسـیله و هـم هـدف باشـد؛ زیـرا تنهـا در ایـن صـورت اسـت کـه اقدامـات قربانـی توسـعۀ نامتـوازن کـرده اسـت و تقاضـا بـرای
اسـت .وسـیله اسـت؛ زیـرا در توسـعه ،توانای یهـا و توسـع های بـر اسـاس و منطبـق بـا نیازهـای جامعـه بهر همنـدی از محی طزیسـت را روزبـ هروز بـالا م یبـرد.
اسـتعدادهای انسـانی ب هصـورت بهینـه و سـودمند بـه خواهـد بـود و چـون توسـط خـود مـردم طراحـی شـده جوامـع صنعتـی بـه بهانـۀ توسـعه و رشـد اقتصـادی،
کار گرفتـه م یشـود؛ ازایـ نرو ابـزاری برای ارتقای سـطح پایـدار خواهـد مانـد .از سـوی دیگـر مشـارکت مـردم محی طزیسـت خـود را بـه قهقـرا بـرده اسـت؛ حـال آنکـه
توسـعۀ اجتماعـی و اقتصـادی اسـت .هـدف اسـت؛ در رونـد توسـعه ،آنـان را توانمنـد خواهـد سـاخت تـا باید به نحوی به آنان یادآور شـد که این جامعه دو راه
زیـرا مشـارکت پویـا و مسـتمر بـه مـردم اجـازۀ شـناخت مسائل و مشکلات خود را بیابند ،برای مشکلات خود بیشتر پیش رو ندارد :یا باید از تقاضای خود بکاهد؛ یا
توانمند یهایشـان را م یدهـد و بهتریـن راه کمـک بـه برنام هریـزی کننـد و برنام ههـای خـود را اجـرا و سـپس بایـد هزینـۀ آلـوده کـردن محیـط را بپـردازد.
ارزیابـی کننـد و تنهـا در ایـن صـورت اسـت کـه م یتـوان بـا رشـد فرهنگـی در کشـورهای پیشـتاز توسـعۀ پایـدار،
جامعـه اسـت. ورود مـردم را در رونـد توسـعه تضمیـن کـرد و بـه تحقـق همـواره ایـن سـؤال وجـود داشـته اسـت کـه کـدام راه را
پـس هـر فـرد م یتوانـد بـه شـیو ههای مختلـف و در بایـد در پیـش گرفت .به عبارت دیگر سـؤال اینجاسـت
سـطوح مختلـف در رونـد توسـعه مشـارکت کنـد .ایـن اهـداف توسـعه امیـدوار بـود. که کاهش تقاضا برای مصرف منابع ،جامعه را سری عتر
مشـارکت م یتوانـد فـردی ،خانوادگـی ،اقتصـادی، به توسـعۀ متوازن و پایدار نزدیک م یسـازد یا پرداخت
نقش مشارکݡت مردمی در توسعۀ هزینۀ آلایندگی؟
فرهنگـی ،اجتماعـی و سیاسـی باشـد. فرهنگمحی طزیست بـرای پاسـ خگویی بـه ایـن پرسـش ابتـدا بایـد مفهـوم
آنچـه از ابعـاد توسـعۀ پایـدار مدنظـر این نوشـتار اسـت، توسـعۀ پایـدار را بررسـی کـرد.
بعـد ملاحظـات زیسـ تمحیطی توسـعه اسـت کـه مشـارکت مردمـی بـه معنـای دخالـت هم هجانبـۀ
ب یشـک یکـی از ابعـاد مهـم اثرگـذار در نیـل بـه اهـداف مـردم در فرایندهـای سیاسـی ،اقتصـادی ،اجتماعـی
توسـعه در هـر جامعـ های قلمـداد م یشـود.
11. Demos
22. Cratia
33. Krato
83
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
فعالیـت در جهـت هدفـی خـاص دارنـد؛ گرفتهاسـتباتأ کیدبرحقوقسیاسـیومدنی،دولترا زنجیرۀ مشارکت ،دموکݡراسی و نفع
-2اعضـا در سـازما نهای غیردولتـی ب هطـور داوطلبانـه ملزمبهتوجهبرترجیحاتزیس تمحیطیمردمم یکند. ازعآنمج‌اوکـمهمیشـارکتمعمـول ًا درجوامعـیمطـرحاسـت که
فعالیـتم یکننـد؛ حکوم تهایمرد مسالار (دموکراتیک)احتمال کمتری
-3ا کثـرسـازما نهایغیردولتـیبـهدنبـالسـودومنابع دارد کـه از حقـوق محی طزیسـت سوءاسـتفاده کننـد یـا در سیاسـ تگذار یهایخـودرویکـرددموکراسـیداشـته
نیسـتند و به عبارتی غیرانتفاعی هسـتند؛ ک4س-ـغالبب ًداراآیمند انتقـادات زیسـ تمحیطی را نادیـده بگیرنـد؛ درنتیجـه باشـد،مفهـوممشـارکت،دموکراسـیونفـععمومـییک
سازما نهاباتوجهبهاهدافخاصیشکل م یگیرند. اطلاعـات را ب هصـورت آزادانـه و شـفاف بـه مـردم ارائـه
زنجیـرۀب هه مپیوسـتۀانفکا کناپذیراسـت.
سـازما نهای غیردولتـی در کشـورهای توسـع هیافته ،از م یدهنـد. دموکراسـی برگرفتـه از واژۀ یونانـی دمـوس 1بـه معنـای
طریـق فعالی تهـای تبلیغـی ،آ گاه یرسـانی و ترویجـی؛ ارتبـاط بیـن حفاظـت از محی طزیسـت و رعایـت حقـوق مردمو کراتیا 2یا کراتو 3بهمعنایقدرتاسـت.در سـدۀ
دول تهاوبخشخصوصیرادر کشـورهایخودوحتی مدنیوسیاسـیرابط هایقدرتمنداسـت.ب هعنوانیک پنجـم قبـل از میلاد تغییـری در معنای دمـوس پدید آمد
در کشـورهای درحا لتوسـعه تح تفشـار م یگذارنـد تـا قاعدۀ کلی،آزاد یهایسیاسیومدنی،ابزارقدرتمندی و ایـن واژه بـر اجتمـاع همـۀ مـردم اطلاق شـد کـه بـرای
فعالی تهـای مخـرب محی طزیسـت را تغییـر دهنـد؛ لـذا امجفراهویمـکایرهدار میعنحـاکویمتدمـیوگردس،هبم‌هتمد‌یرآیـمدجنددم.بواکاریاسـنتیحنـواِمل
م یتواننـددر توسـعۀشـهریپایـدار نقـشمؤثـرومثبـت در حفاظتاز منابعمحی طزیسـتاسـت. تمـامحکوم تهایـیشـد کـهبـهدسـتهمـۀمـردماداره
داشـته باشـند. همچنیـن منافـع عمومـی در نظا مهـای دموکراتیـک،
در کشـورهای درحا لتوسـعه ازجملـه ایـران ،بـا توجـه شـفا فتراسـتوحفاظتاز محی طزیسـتتاحدزیادی م یشـوند.
بـه سـیر صعـودی رفـع موانـع و چال شهـا در سـیر رشـد منافـععمومـیراافزایـشم یدهـد.درحقیقـتجنبـش دموکراسـیهمچونبسـیاریدیگراز مفاهیمسیاسـیو
سـازما نهایمرد منهـاد،ایـنسـازما نهاآرا مآرامدرحال مـدرن زیسـ تمحیطی زمانـی آغـاز شـد کـه آ گاه یهـای اجتماعی،تعریفیپیچیدهدارد.بنابراینتعریفهرکس
دسـتیابی بـه جایـگاه مدنـی و اجتماعـی خـود هسـتند. عمومیوعلمیدربارۀتأثیراتمنفیتوسعۀاقتصادیبر ازدموکراسیم یتواندنوعنگرشاوراآشکارسازد.بدیهی
اسـت «نگـرش یـک طرفـدار اتحادیـۀ کارگـری در اروپـای
زیسـت کـرهرابسـیار افزایـشداد. کمرهکـدزرآمی بـدا نیگانردشکی دارکددکهاقمـلا ًانماتهفالو جتناوسـبتص»؛ احمراا آنی آچفرهیقدار
تمامیتعاریف،صر فنظراز رویکردآ نهامشترکاست،
امـروزه سـازما نهای غیردولتـی زیسـ تمحیطی نقـش نقشسازما نهایمرد منهاددر آن اسـت کـه دموکراسـی مبنایـی فرهنگـی دارد و چـون
توسعه مفهومعامدموکراسیبرپایۀمشارکتهمگانیوتجمیع
بسـیار سازند هایدر افزایشآ گاه یهایزیس تمحیطی مشـارکت در کشـور مـا پدیـد های جدیـد نیسـت ،امـا وظرفی تسـازیبهینهاز آرایمتفاوتدر جامعهاسـت،
عمومـی و پیشـگیری از تخریـب محی طزیسـت از طریـق ب هناچـار نفـع عمومـی را شـامل م یشـود و تسلسـل ایـن
رصـدو کنشـگریمـداوموتصمی مسـاز یهایمدیریتـی بـا رشـد شهرنشـینی و تغییـر الگوهـای مشـارکت ،لـزوم زنجیـرهبراینـدیجـزصعـودآنجامعهبهسـمتتوسـعۀ
وحکومتـیدارنـد.بـهعبـارتدیگربخشمحی طزیسـت بازبینیمفهومآنوارائۀالگوهایمشارکتپایدار مردم،
کشور بهعلتماهیتفرابخشیوحا کمیتیخودباتکیه متناسببانیازهایامروزشهرونداناحساسم یشود. پایدار نـدارد.
برنیروهایمردمیوتعامل گستردهباتمامیبخ شهای نقـشمشـارکتمردمـیدر توسـعۀپایـدار شـهریروشـن بنابراینا گرمشارکت گستردۀمردمدرجامعهراتضمین
اثرگذاردراینزمینهبهوظایفقانونیخودعملم یکند. اسـت .این مشـارکت یکی از الزامات زندگی شـهری اسـت کنیـم ،ناچـار بـه پیاد هسـازی اصـول اولیـۀ دموکراسـی
درایـننوشـتار کوشـیدمبـااشـارهبـهلـزومتحققتوسـعۀ م ییابـد کـه شهرنشـینان از حالـت فوـرهدنگیاکمــهی تصرحفـ ًقـا دقر هسـتیم و ایـن مهـم محقـق نخواهـد شـد ،جـز آنکـه
پایـدار در جوامـع در حـال پیشـرفت کنونـی و تسلسـل مکانـی بـه نـام شـهر زندگـی م یکنـد سیاس تگذارانومسئولانهمراهمردموضامنمنفعت
مفاهیـم مشـارکت ،دموکراسـی و نفـع عمومـی؛ سـازمان درآیندوبهشـهروندبدلشـوند.سازما نهایغیردولتی عمومیجامعهباشند.ازآنج‌اکهمعضلاتزیس تمحیطی
غیردولتیراب هعنوانساختار اصلیمشارکتعمومیدر زیسـ تمحیطی ،کهبدیه یترینساختار دولتیقلمداد یـکمعضـلاقتصـادیواجتماعـیوحاصلتصمیمات
جوامعمدنیوعاملمؤثردرحفاظتازمحی طزیستدر م یشـوند،از سـوییبـهعلـتضـرورتجامعـۀمدنـیبـه سیاسـ تگذاران اسـت ،اثرگـذاری مسـئولان ایـن حـوزه
چارچـوبقوانیـنایـنجوامـعمعرفـی کنم. وجودآمد هاندوازسوییدیگرنقشآ نهادرآ گا هسختن ب یشکیکیازارکانمهمنفععمومیقلمدادم یشود.
ظهـور و رشـد ای نگونـه سـازما نها در جامعـۀ امـروز مردمازمسائلزیس تمحیطیونظارتبرعملکرددولت موجمعاصرزیسـ تمحیطی کهازاواخردهۀ1980شـکل
کشـورمان،ایـرانبارقـۀامیـدیاسـتبـرایایجـادرویکرد و حکومـت در فعالی تهـای محیـط زیسـتی ب یبدیـل
همگانـی بـه حـوزۀ محی طزیسـت و کاهـش معضلات اسـت.
جـدی ایـن بخـش. اینسازما نهاازچهارویژگیعمدهبرخوردارند:
-1ا کثریـت افـراد ایـن سـازما نها انگیـزۀ بالایـی بـرای
84شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396 محمدعلی میرزایی
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
فراصنعتیشدن؛راهپایداری
گف توگوباسرپرستمعاونتمحی طزیستطبیعی
وتنوعزیستیسازمانمحی طزیست
عارف سپهری
بیسـتسـالپیشب هعنوانسـرباز
وظیفهوارددستگاهحفاظتمحی طزیست
شـد .از محی طبانـی شـروع کـرد .در ادارات
محی طزیسـت چهـار اسـتان کهگیلویـه و
بویراحمـد ،فـارس ،سـمنان و اصفهـان
در سـم تهای مختلـف ،از کارشناسـی
محی طزیسـتطبیعـی گرفتـهتـامعاونـتو
مدیرکلـی ،کار کـرد .در سـازمان مرد منهـاد
جمعیـت سـبز دنـا سـابقۀ کنشـگری
محی طزیسـت نیـز دارد .پیـش از آنکـه
چه لسـاله بشـود ،مدیـرکل حفاظـت
محی طزیسـت اسـتان سـمنان شـد .چهـار
سـالبعـد،یعنـیدر سـال،1393بـاهمـان
عنـوان بـه اسـتان اصفهـان آمـد .سـه سـال
بعد از اصفهان به پایتخت رفت تا در دولت
دوازدهمسرپرستمعاونتمحیطزیست
طبیعـی و تنـوع زیسـتی سـازمان حفاظـت
محی طزیسـت کشـور باشـد .بـا تمـام ایـن
سوابق،حمیدظهرابیبا 44سالسنیکی
از مدیـرانجـوانمحسـوبم یشـود.اودر
سـازمانی کار م یکنـد کـهبایـداز داشـت ههای
همگانـی ب هعنـوان محی طزیسـت مشـترک
یـحفاکظطبقـت کهنیـادی؛ـداکشنـتس‌هـهلایمی‌یتکـواهنـخداوزدمیخانوـاه ِیش
بـردارد .در بسـیاری مـوارد ،بحرا نهـای
جمعیمنجربهایجادرو شهایمشارکتی
و مسـالم تآمیز در زندگـی آدمیـان شـده
اسـت .بحـران محی طزیسـت در ایـران
اهمیـت رفتارهـای مشـارکتی را مشـخص
م یکنـد؛تاجایی کـهرویکـرداداراتدولتیدر
برخـیازمناطـقدرحـالتغییـربـ هرفتارهای
مشـارکتی اسـت .در گف توگـوی پیـش
رو ،ایـن مدیـر خو شمشـرب قشـقایی از
مشـکلاتپیچیـد هایسـخنم یگویـد کـه
پدیدآورندگانـش همـگان بود هانـد و حـل
شـدنشنیـزبـهاقدامـاتهمگانـیبسـتگی
دارد .ایـن گف توگـو بـا واپسـین روزهـای
مسـئولیت او در اصفهـان مصـادف شـد.
85
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
کشـاورزیوصنعـتمصـرفشـود.هرچـههـم کـهدولـت و ...برای کارشناسمحی طزیستضرورتدارد.توسعۀ چـراوضعیـتمحی طزیسـت،چـهدر موضـوعآب،
نتوانسـتتأمیـن کند،براسـاساسـنادومـدارکقانونی، بخ شهـای مختلـف هـم ملغمـ های از وظایـف را بـرای چـه در بحـث هـوا و چـه در سـایر حوز ههایـش
بایدخسارتشـانراجبران کند.بزر گترینمصر فکنندۀ همچـون تنـوع زیسـتی ای نقـدر پیچیـده اسـت و
آب،بخـش کشـاورزیاسـت،حتـیدر حوضۀزاینـد هرود سـازمانحفاظـتمحی طزیسـتایجـاد کـردهاسـت. چ هبسـا در مـواردی گـره کـور خـورده اسـت؟
کـهتوسـع هیافت هترینبخـشازنظـرصنعتـیاسـت؛یعنی بـهنکتـۀظریفـیاشـاره کردیـد.حاشی هنشـینیرا وضعیتمحی طزیستازعواملمتعددیتأثیرم یپذیرد.
عل یرغـم اینکـه ایـن حوضـه ازنظـر توسـعۀ صنعـت و پیامـد بحرا نهـای محی طزیسـتی م یدانیـم ،امـا تنـوععواملـی کـهبرمحی طزیسـتتأثیـرم یگذارندباعث
جمعیت،حوضۀویژ هایاست،بازهم کشاورزیبخش ایـنمسـئلهخـودمنجـربـهبحـرانمحی طزیسـت شـده اسـت مسـائل ایـن حـوزه پیچیـده بـه نظـر برسـد.
عمدۀمصرفرادارد؛بنابراینبخش کشـاورزیهمباید بلـه،ممی‌ثل ًشاـوددر.سـکونتگا ههای غیررسـمی کـه اطـراف اینعواملهمهی چکدامب هطورمجزاب همیزانمشخص
ببـررناامیاهدصالشاتحهالباگـشودی.اکخشیـرًاِپتیدرشنجهاهـ دهتایکایهبارشویمکرصـدراصفلآاحب شـهرهای بـزرگ هسـتند ،یکـی از کارهایـی کـه انجـام تمأثی‌یکرگننذارد؛نیمثسل ًاتپنددی.دگاۀهگریدموغوابقارعخحوتدیاثشریفک‌یندیفگسررهاآتلقایونیدتۀ
الگوهای کشـاورزیمطرحشـدهاسـتتاراندمانبخش م یدهنـدجمـ عآوریضایعاتوبازیافتآناسـت.شـما محی طزیستاستوا گرواردمحیطشهریبشود،فلزات
کشـاورزی افزایـش یابـد .ایـن ضـرورت را نم یتـوان انـکار روزانهدرحاشیۀشهرهاحجمعظیمیازدودرام یبینید. سنگینوآلایند ههایآلیپایداررابهخودجذبم یکند.
کـرد یـا از آن چشـم پوشـید .در جلسـات مربـوط بـه منابع ایندودازنقط هایبرم یخیزد کههیچ کارخان هایوجود در ایـن صـورت اثـری کـه بـر سلامتی انسـان م یگـذارد
آب و محی طزیسـت اسـتان ،تأ کیـد اسـتاندار هـم مثـل نـدارد و فقـط اراضـی خالـی اسـت .وقتـی جلـو م یرویـد نـه ب هانـدازۀ ذرات معلـق ب هتنهایـی اسـت و نـه ب هانـدازۀ
کمشحـایورز‌طزییاسـسـتبـت؛رااماصلتااکنحوو کناعهـمل ًااشتمفاقصـریغفیآرازبآندرچبهخنـبو ِدش م یبینیـد افـرادی حجـم زیـادی از لاسـتیک فرسـوده، آلایند ههایآلیپایدار یافلزاتسـنگینب هتنهایی؛بلکه
آبب هناچار پیشآوردهنیفتادهاسـت؛درحال یکهانتظار یخچـال کهنـه و ...را آتـش م یزننـد تـا قسـم تهای اثـرآنبـرمحی طزیسـتمجموعـ هایازتأثیـراتهمۀاین
فلز یاشراجدا کنند.عمدۀاین کارهاراحاشی هنشینان آلایند ههـاوحتـیبیشـتراسـت.در حـوزۀآبنیـزمسـائل
مـااز بخـش کشـاورزیخیلـیبیـشاز ای نهاسـت. انجامم یدهند کهشغلمناسبیندارندومجبورندبرای اقلیمی،توسعۀصنعتو کشاورزیوهمچنینجمعیتی
آیـا ایـن مسـئله عاملـی شـده تـا تصمی مگیـران در تأمینمعاششـانازاینشـیو ههااسـتفاده کنند .کلافقر کـه در حـال بارگـذاری در حوض ههاسـت اثرگـذار اسـت.
دشمنمحی طزیستاست؛شکم گرسنهایماننداردتا ایـنمسـائلچنـاندره متنیـدهوپیچیـدهاسـت کـه کم
تهـران در برابـر اصفهـان موضـع بگیرنـد؟ کـهرمـدرانهپایاسـمدت؛هـامثلی ًیاـ ا گـکر بحـروخزـهو،ربـدابـادشـچاوا‌هرهـا‌یهای غییبرمسـیجـاارز رای
محتـنهیامگـیرتشوهاجعیـتقهافدنمیداداششتـت‌هاهمبامابشـاید.دممثلسًاائکلشـیرابتپبرذنـیریجمدر، برسـدبـهانجـاممسـئولیتاجتماعی. ب هصـورت یـک سیاسـت کلـی تعریـف کنیـم ،ب همحـض
نـوغـرفهشصـبارورفـب ًا ایدتزـنکرـاظـزهآربـآرنابدریوامشـسـرستـااقئانلصایففنـهجـاایدن،بمهلیک‌یـچشهـتاوزوندج؛ظیـمرهـثبلـاًیرانرگودافانرـتـدی.ه م یتوانیـم بگوییـم ادارات محی طزیسـت در عملـیشـدنایـنسیاسـت،معیشـتعـد های کـهازاین
م یشـوداصفهان یهـاادعای کمبـودآبدارنـد،ولیبرنج مقایسهباسایرارگا نهایدولتیارتباطبیشتری راه ارتـزاق م یکننـد دچـار مشـکل م یشـود و درنتیجـۀ
م یکارند.شیوۀ کشتبرنجدرلنجانب هگون هایاست که بـانهادهـایمدنیداشـت هاندواهمیتمشـارکت بـامعضـلحاشی هنشـینیدر کنـار شـهرمواجـهخواهیـم
نسبتبهبرخیمحصولاتدیگرآب کمتریدر مقیاس عمومـی در مسـائل محی طزیسـتی درک شـده شـد .حاشی هنشـینی خـود آثـار جدیـد محی طزیسـتی
حوضـ های مصـرف م یکنـد؛ امـا عقـل حکـم م یکنـد بـه ایجـادم یکنـد.در بخـشصنعـتنیـزفشـار بـرایاجـرای
خاطرتوجیه کردناینموضوعو کاستنبارروانیآن،به اسـت. سیاسـ تهای محی طزیسـتی ممکـن اسـت تولیـد و
سـمتحذفشبرویم.ای نهارابارها گفت هامامامشـکل منهمیشه گفت هامموضوعمحی طزیستبیشازاینکه اشـتغالراتحـتتأثیـرقـرار‌دهـد.در یـکحوضـۀآبخیـز،
چیزدیگریاست.مشکلایناست کههما نهایی که یکموضوعفنیباشد،یکموضوعفرهنگیواجتماعی محاسبهم یکنیموم یگوییمدر ازایاینمیزانتوسعۀ
درتهرانازاصفهانانتقادم یکنندحاضرنیستندقانونی اسـت .ا گـر مـردم مـا ،از کارخانـ هدار ،کشـاورز ،معلـم و،... صنعت،اینمقدارهمآبمصرفم یشود.درصورت یکه
مصوب کنند کهالگوی کشـترااجباری کند.در قانون ومظشایکفـلیمراحکـیه طقزاینـوستنوینشـخرواعهتیعیمیـدانشکـرتد.همرعشایکـلتمکعننمـودل ًا، نمتابیـنـاج کیاممل ًاحماتسفــباوۀتتأثخیـواراهتد ا گـر ای نطـور برآوردهـا را
ششـمتوسـعهآمده کهدولتبایدقانونالگوی کشـترا از آنجاشـروعم یشـود کهخواسـت ههاومنافعفرد یمان محی طزیسـتیقـراردهیـم،
تهیـهواجـرا کنـد؛امـاهیـچجـادرقانونمشـخصنشـده رابـرمنافـععمومـیومحی طزیسـتترجیـحم یدهیـمو بـود.توسـعۀایـنصنعتباعثایجاداشـتغالم یشـود،
است کها گر کسیازالگوی کشتتبعیتنکرد،مجازاتش نتیج هاشچیزیم یشود کهم یبینیم.بههمینخاطر اشـتغالجمعیـتمهاجـررادرمنطقـهافزایـشم یدهد.
چیسـت .کشـاورز م یگویدمنزمیندارم،ح قآبهدارمو اعتقاددارم کهراهتوسعۀپایدارما،مشارکتبیشترمردم جمعیـتمهاجـرمسـتقرم یشـود،افزایشجمعیـترخ
براساسقانونم یخواهمایننوع کشتراانجامدهم؛ ونظـارتبیشـترمـردمدر حـوزۀمحی طزیسـتاسـتوتـا م یدهـد.افزایـشجمعیـتمهاجـر،افزایـشمصـرفآب
درحال یکـه شـما هیـچ قانونـی نداریـد کـه مانـع شـوید و ایـناتفـاق،چـهدر حفـظوچـهدر پایـش،رخندهـدبـه را در پـی خواهـد داشـت .از سـوی دیگـر مهاجـران هـم
ابنکمگثسهدـالوًرماییاینتند.اا،ردزدنبرطسکهبماایزروشیمعامضتدـًاایاونتااجکعیجآلانتزـهیاهجندافیشکدبازارییشدکاددبونباربمزرنغنقاایییطـجاقبدجاارکییادمبرکیاکمنشعدشـیاومدبود؛ورا.یلیزًاوعقادنییبتن هییـ‌نیتزجقطوااویقانوقرعوعـ ًیینشا زادوولـد م یکننـد و باعـث افزایـش جمعیـت م یشـوند.
در کشور مشکلداریم.موضوع کشتبرنجهم کشوری پایداریدسـتنم ییابیم. افزایـش جمعیـت نیـز بر آلودگـی هوا و مدیریت پسـماند و
اسـت.در اسـتانفارسهمباهمۀمحدودی تهایی که اممشعـص‌یممفکـناهویاـلاًزابدنابـزچنسهـقـگـاخریدـرنبیـنگادامفریـتومهنضبـنصـوورظـدعیرفادآه.شِـمـادبیررباهگهخرـناهمنسـش‌یدتکرکننانـدشـصد؟ا؛فاورهفصزلاکِـ ًنریا فاضلاباثـرم یگـذارد.ضمـناینکهاینجمعیتنیازبه
در حـوزۀمنابـعآبوجـودداردوبحرانـیبـودنوضعیـت چقـدر مشـکل زاینـد هرود بـه عـدم توافـق میـان سروی سدهیوخدماتدارد؛درنهایتاینخدماتهم
موجود،باز همنم یتوانموضوعمقابلهبا کشتبرنجرا اصفهان یهـاوپایتخ تنشـینانمربـوطم یشـود؟ برمحی طزیسـتفشـار ایجادمی کند؛مشـاغلجدیدی
در اینجادومبحثح قآبهومباحثفنیمطرحاسـت. ایجـاد مـی شـود و ایـن مشـاغل هـم آثـار دیگری بـه دنبال
پیـشبـرد؛چونضعفدر قوانیناسـت. کسـانی براسـاس قوانیـن جـاری مملکـت صاحـب حقـی مـیآورنـد.ای نهـاپیامدهـایتوسـعۀصنعـتاسـت.مـا
موضوعی کهشماهمبهشاشاره کردیدموضوع شـد هاند و ایـن حـق را بایـد داشـته باشـند .حـال ا گـر بـه ب هاشتباهفکرم یکنیم کهفقطمیزانمصرفازنقطۀالف
فـرد محـوری بـود .یـک نظریـ های کـه وجـود دارد لحـاظ فنـی امـکان آن نیسـت ،بایـد جبـران بشـود .مـن بهنقطۀبم یرسد؛درصورت یکهمجموع هایاز مسائل
ایـناسـت کـهانگیزۀشـخصیافـرادبرایانباشـت بـهطومـار جدیـدتقسـیمآبومصوبـۀشـورایعالـیآب رادر پـیخواهـدداشـت،ازجملـهپسـماندهایصنعتـی
سـرمایه ،کسـبسـرمایۀخـوباسـت.مشـکلاز درخصـوص منابـع و مصـارف حوضـه اسـتناد م یکنـم. شـهری ،ترافیـک ،حم لونقـل و...؛ بنابرایـن پیچیدگـی
انباشـتسـرمایهشروعم یشـود؛یعنیمابیشاز عـددورق مهایـیبـرایح قآبـۀمحی طزیسـتیـاح قآبـۀ مسائلمحی طزیستیناشیاز دره متنیدگیاینعوامل
نیاز خودمانانباشتبکنیم.نظردیگرایناست کشاورزانشرقاصفهانتعیینشدهاست کهتخصیص اسـت .سـازمان حفاظـت محی طزیسـت ب هدلیـل تنـوع
کـهنبایـدمحدودیتایجاد کـرد؛چونانگیـزۀافراد پیدانم یکند.محی طزیستو کشاورز هردوبایدبدانند فعالی تهایش،ازحفظحیاتموجوداتمیکروسکوپی
کهدرشرایط کنونیآبیوجودندارد کهبههر کدامازاین گرفتـهتامدیریتمناطقحفاظ تشـدهوحفـظخاکو
دو بخـش اختصـاص پیـدا کنـد .ح قآبـۀ محی طزیسـت آ بوهوا،وظایفپیچید هایبرعهدهدارد.اینسـازمان
قابـل خریـد و فـروش نیسـت و براسـاس مصوبـه ،بعـد از بایدبافرایندهایایجادیکصنعتوپیامدهایآنآشنا
آب شـرب در اولویـت اسـت .بعـد از تخصیـص ح قآبـۀ باشد؛بنابراینآشناییباعلمفیزیک،مکانیک،شیمی
محی طزیسـت ،باقیمانـد هاش بایـد در بخ شهـای
86شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
نیـز بـرای رسـاندن آب کشـاورزی بـا لولـه بـه بهانباشـتسـرمایهخودشموتور محرکۀاقتصاد
بخ شهایـیاز اصفهـانم یشـود.صحب تهایـی اسـت؛پس لازم اسـت بـرای کسـ بوکارهایی
همدربارۀنگ هداشتنآبدرمحدودۀشهراست. برنام هریـزی کنیـم کـهمیـلبـهانباشـتسـرمایهرا
محـدودنکنـدو خیـرجمعـیرانیـزدر نظـرداشـته
چـرانبایـدبـهدنبالاینتفکرباشـیم؟ باشـد.شـماجـزومدیرانـیهسـتید کـهدر کریـدور برنجدرلنجانب هگون هایاست
اکنتشـقـااورلزآیببـاملوورلـدنهی،ـاعزمبل ًخاـبـهشمفصهنـعوـمتخوشـهکمانچدنیـنرنوبدخـخانـۀش علموفناوریاصفهانبهفعالیتدعوتشدید. کهنسبتبهبرخیمحصولات
زاینـد هرود اسـت .خشـکاندن زاینـد هرود نبایـد اتفـاق از دو نفـر مدیـر دولتـی دعـوت کردنـد؛ یکـی شـما دیگرآب کمتریدرمقیاس
بیفتـد ،بـه هیـچ بهایـی .چـون هزین ههایـی کـه بـه مـا یکـیهـممدیـرکلراهوشهرسـازی .کریـدورعلمو حوض هایمصرفم یکند؛اما
تحمیلخواهد کردفقطهزینۀخشکشدنزایند هرود فنـاورییعنـیجایی کـهادعام یشـوداز خلاقیت عقلحکمم یکندبهخاطر
درشهراصفهاننیست.فقطایننیست کهرودخان های افـراد بـرای خلـق ثـروت اسـتفاده م یشـود ،نـه از توجیه کردناینموضوعو
راببینیم کهخشـکاسـت،س یوسـ هپلی کهپای ههایش امقنادبامعاتـسـیرزرامیمنؤثـیر.تمج‌یربدانۀیـشـدم؟ااچصله ًباوچدـهه؟اقشـداممااتـچهی کاستن بار روانی آن ،به سمت
خشـکاسـتیـاآثـارتاریخـی کـهدرمعـرضخطرتخریب انجـام شـده اسـت؟ حذفشبرویم.ای نهارابارها
قـرار گرفتـهاسـت.ای نهـاپیامدهـای کوچکـیاسـت کـه زمانـی در اسـتان طـرح آمایـش و برنامـۀ توسـعۀ آتـی گفت هامامامشکلچیزدیگری
براثـر خشـکیدن زاینـد هرود شـاهدش خواهیـم بـود. اسـتان در حـال تدویـن بـود .یکـی از مـواردی کـه بـر آن است.مشکلایناست که
بیابا نزایـی در شـرق اصفهـان ،افـت سـطح آ بهـای تأ کیـدم یکردیـمایـنبـود کهبهسـمتیحرکـت کنیم که هما نهایی کهدرتهراناز
زیرزمینـیدر شـرقاصفهـان،قطـعز هآ بهـایطبیعـیو در توسـعۀآتـیاسـتانوابسـتگیبـهمنابـعسـرزمینیبـه اصفهانانتقادم یکنندحاضر
تبدیـلشـرقاصفهـانبـه کانو نهـایبحرانـیفرسـایش حداقلبرسـد .کسـ بوکارهاییراتوسـعهبدهیم،ترویج نیستندقانونیمصوب کنند
بـادی و همچنیـن تبدیـل شـدن تـالاب گاوخونـی بـه کنیـم و حمایـت کنیـم کـه بـا کمتریـن فشـار بـر منابـع کهالگوی کشترااجباری
کانـونفرسـایشبـادی کـهآلودگـ یاشبهفلزاتسـنگین محی طزیستوطبیعی،سرمایهخلق کند.یکیازآ نها کند .در قانون ششم توسعه
زاهـینـم ادث‌هبـراوداتسـشـدت.هیاعسنــیتعپمیلا ًماهدـرهـآانچیـهواقدرعـطـیوخلتشاـریکـیخددرن صنایعدان شبنیانوفعالی تهایمرتبطباتولیدعلمو آمده کهدولتبایدقانون
اصفهـان آبـاد کردیـم نابـود خواهـد شـد .شـاید بتوانیـم تکنولوژیاسـت.آوردنسـرمایۀانسـانیدر کنار سـرمایۀ الگوی کشتراتهیهواجرا
چندسـالیبالوله گذاشـتن کشاورزی کنیم؛امااتفاقاتی طبیعی ،کاستنازوزننهادهایی کهازطبیعتبرداشت کند؛ اما هیچ جا در قانون
خواهـدافتـاد کـهتمـامدنیـاباطر حهـایناپایـداریمثل م یکندوافزایشوزنسرمایۀانسانیجزواید ههاییبود مشخصنشدهاست کهاگر
اینتجربه کرد هاند.سـاد هترینشحرکتسـفر ههایآب کـهبـاپیگیـریزیادتوانسـتیمجایـگاهآنرا ب هعنـوانیک کسیازالگوی کشتتبعیت
شور بهسمتسفر ههایآبشیرینوشور شدناراضی طـرح آمایـش سـرزمین اسـتان تپـبریویژـۀنم کحنییـم‌ط.زیمثسلـتًایهنـدرر نکرد،مجازاتشچیست
کشـاورزیاسـت.زاینـد هرودبایـدجریـانداشـتهباشـدتـا و صنای عدسـتی اصفهـان یکـی انتقالآبموردنیازبخش
تبادلاتبینمنابعآبسطحیوآبزیرزمینی،آبشویی از بخ شهایـی اسـت کـه م یتوانـد بـا کمتریـن برداشـت کصنعشاوترزوهیبمالچونلیه،نبعمخل ًابهش
اراضـی کشـاورزی و تأمیـن ح قآبـۀ محی طزیسـت انجـام از منابـع سـرمایه خلـق کنـد .فعالی تهـای گردشـگری مفهومخشکاندنرودخانۀ
شـود .جانـوران ،گیاهـان و میکروارگانیسـ مها همگـی در ب هخوبـیبـاامکانـاتوزیرسـاخ تهایمـاسـازگار اسـت، زایند هروداست.خشکاندن
ایـنحوضهوظیفـ هایدارند.وظیفۀتـالاب گاوخونیدر بیشـتربازیرسـاخ تهایتاریخیوطبیعتمان.منظورم زایند هرودنبایداتفاقبیفتد،به
انتهای حوضه هضم و جذب و تثبیت پسماندهاست و ایننیست کهالآنامکاناتخوبیدر بخش گردشگری هیچبهایی.چونهزین ههایی
حذف کردنشیعنیاینکهتماماینآلودگ یهابهزندگی داریـم .بنـده در کریدورعلـم و فنـاوری ب هعنـوان عضـو کهبهماتحمیلخواهد کرد
مـابرگردنـد.شـمایکبانـکرا کهمکانجـذبودریافت انتصابـی اسـتاندار حضـور دارم .آنجـا تلاشـمان ایـن فقطهزینۀخشکشدن
و تثبیـت مـواد اسـت ،برم یداریـد؛ اتفاقـی کـه م یافتـد اسـت کـهبهر هبـرداریاز منابعسـرزمین یمانبـهحداقل زایند هروددرشهراصفهان
توزیعای نهادر سـطحخودا کوسیسـتماسـت؛بنابراین برسـد؛همچنیـنبایـدمراقبباشـیم کههمینفنـاوری نیست
آسی بهایناشیازخشکاندنزایند هرودبااینتفکرات دان شبنیانوهایتکهمآثار منفیمحی طزیستیبرای
سـودجویانهوبخش ینگر،نابودیاصفهاناست،بدون سلامتی مـردم ایجـاد نکنـد .مـا بیشـتر از ایـن جنبـه آنجا
حضور داریمودیدگاهمانایناست کهاستاناصفهان
شـک. دیگـربایـدواردمرحلـۀفراصنعتـیبشـود.مـابایـدمرحلـۀ
الآنفعالی تهـایمحی طزیسـتیانجـامم یشـود؛ توسعۀصنعت یمانرازمینبگذاریم،عبور کنیموبرویم
سـخنرانی م یکننـد ،مطلـب م ینویسـند ،امـا بـهسـمتخلـقدانـشوفنـاوری.بزر گتریـنمشـخصۀ
پرچـ مداران معمـاری فکـری عرصـۀ عمومـی مرحلۀفراصنعتیوابستگی کمتربهمنابعطبیعیاست.
محی طزیسـت بیشـتر از مهندسـان و اسـتادان تاالآنچقدرموفقی تآمیزبودهاست؟
رشـت ههای مهندسـی هسـتند .آ نهـا کـه بـه تـاالآن کـهنتوانسـتیمهنـوزطعـمایـناتفاقرابچشـیم.
محی طزیسـت و زاینـد هرود نـگا ه فنـی دارنـد، اتفاقاتخوبیافتاده؛یعنیمادر کشـور،اسـتانپیشـرو
نگاهشـانرادر سـم نهاوفعـالانمحی طزیسـتی هستیمو کارهایزیادیدر استانانجامدادیم.صنایع
تزریقم یکنند.فکرنم یکنید کهمابایدصداهای دان شبنیانزیادیدراستانفعالیتم یکنند؛ولیهنوز
دیگـریهـمبشـنویم؛یعنیجـایقرائتدیگـریاز مثـل نهـال اسـت و بایـد رشـد کنـد و تنومنـد شـود .بعـد
بحـثمحی طزیسـتخالـیاسـتونیـاز داریـم که مـردمم یتواننـدازسـایهومیو هاشاسـتفاده کنند.هنوز
جور دیگریهمنگاه کنیم؟عرضبندهایناست یک کمـیزوداسـت.
کـهجـایچهچیزیخالیاسـت کهبایـدبه گوش برگردیمبهموضوعآب.موضوعمهمی کهدرمورد
برسدوبه گوشنم یرسد؟آیاشماچنینخلئیرا زاینـد هرودمطـرحم یشـودیکپارچگـیآناسـت.
الآنبـهسـمتیم یرویـم کـههـربخـشم یخواهد
احسـاس نم یکنیـد؟ کنســده.منتیشجرتا ًاازی رکپوادرخچانگـهیبر هودطـخورانجهازدامگیاـنـاهندمری‌یارفـودت.
بیـشازاینکـهدربدنـۀسـازما نهایمرد منهادماچنین صنعت،لولۀانتقالآبکشیدهاست؛زمزم ههایی
معضلـی وجـود داشـته باشـد ،در بدنـۀ تصمی مگیـران
ودرجاـوصدفدهاـراد.نب،اخکـولوشژیعسمــد‌ت‌هاهایوابزعطضر ًفاـمدتاراخنصمصحاین طمزیسـساـئلت
87
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
مولـعـریایـضتنهددفـیـادعبدرفـمابنـعامی‌یاکنحیمسکاهسـنابایتادازسـبیـت.نبوارقوع ًدا وجوج هآور یشـاننیسـت؛چونبرایلان هگذارینیازبه اجتماعـی هسـتند؛ ولـی تعـداد زیـادی هـم مهنـدس
نم یدانیـمبـدونفلان گونـۀزیسـتیچـهاتفاقـی ارتفـاع و درختـان بلنـد دارنـد .الآن جمعیـت مـوش آنجـا بینشـان هسـت .ایجـاد تـوازن میـان آ نهـا ضرورتـی
افزایشپیدا کردهاسـتوباعثشـدهسـالکزیادشـود. انکارناشـدنی اسـت .مهندسـان همیشـه بـه دنبـال
م یافتد. حالا م یخواهندمشکلسالکراحل کنند،داخللانۀ راهکارهـای مهندسـی بـرای حـل مشـکلات م یگردنـد
یکیاز اسـتا نهایی کهدر کشـور باجمعیت گراز مشـکل مو شهـاسـمم یگذارنـدتـامو شهـارابکشـند.مو شهـا و سـاز های فکـر م یکننـد .الآن پروژ ههـای انتقـال آب از
دارداسـتاناصفهاناسـت.در روسـتاهاوباغاتومزارع سـمرام یخورنـد.پرنـدۀشـکاریهـممـوشراب هعنـوان یـکحوضـۀدیگـراز تفکـراتمهندسـیاسـت کـهمنجـر
شهرستاننطنز،گلپایگان،کاشانوفریدو نشهرهمیشه طعمـه م یخـورد ،آن هـم م یمیـرد؛ یعنـی حتـی کنتـرل بـه پایـداری ا کوسیسـت مها نخواهـد شـد .ا کوسیسـتم
از هجوم گراز بهمزارعشکایتم یشود.انفجار جمعیت جمعیتمو شهابدوناستفادهازشیو ههایا کولوژیک بایـد خـودش و بـا تکیـه بـر منابـع خـودش و بـا مدیریـت
گرازناشیازحذفجمعیتپلنگازا کوسیستمطبیعی بازخودشتشدیدکنندهاست.ا گر گربهیاروباهیبتواند ظرفی تهـای خـودش بتوانـد سـرپا بایسـتد .شـاید در
اسـت.مثـالدیگـرهمیـناتفاقـیاسـت کـهدرشـهرهای خـودشرابـاآنمنطقـهسـازگار کنـد،مـابـاسـ مهایی کـه اکوستا هتمـکدهایت نجـهوااشبیبو هدههـاد؛یاپماـیادعالرـمیانکیولـسوژت؛یمنثلشًـااباانیداجادهد
بـزرگ مـا دارد رخ م یدهـد ،یعنـی مهاجـرت پرنـدگان و بـرایحـلمشـکلماندرمنطقـهم یگذاریـم،آنراازبیـن تونلدوم کوهرنگوتونلچشـمهلنگانوخدنگسـتان
حـذف آ نهـا از ا کوسیسـت مهای شـهری .مدتـی اسـت م یبریـم؛ درحال یکـه خیلـی سـاده ا گـر یـک جغـد آنجـا ن هتنهـامشـکلآبدرحوضـهحـلنشـد،بلکـهبدتـرهـم
اارزیفـپترنن‌هـانمـدگودا.ضـقنبولکـ ًعاهددقرربلبتاًاهـ‌غرداهرـاانیـمینمطــمارنصحطقدمـاه‌یبیپشوـردنوـ‌هداندـکهـدم،هازگ‌یآاومینـ دهن.هالاشبیــتهرهی بگذاریـم،خـودشدوهـزارموشرا کنترلم یکند.ای نها
اصفهـانهـماز ایـنقاعـدهمسـتثنانیسـ ت.م یخواهـم راهمۀدنیاتجربه کردند،ولیمانتوانستیماینتجاربرا شـد؛ چـرا؟
بگویمیکیاز عللاینمسـئلهآناسـت کهشـهردار یها به کار ببریم.اینکهشهرهایبزرگمابزر گتروشهرهای چونپشتوانۀنر مافزارینداشتهوتنهاسخ تافزاری
کوچکما کوچ کترم یشوندواینکهروستاهایمانخالی
بـرایاز بیـنبـردنحشـراتس مپاشـیم یکنند. م یشـوند و نخب ههـای مـا بـه شـهرهای بـزرگ م یرونـد وسازهبودهاست.
س مهایب یکیفیتوارزان... مبتنـیبـریـکاصـلا کولوژیـکاسـت.ا کوسیسـت مهای فکـر م یکنـم بخشـ ی از آن شکسـت همیـن شـیو ههای
بزر گتراز ا کوسیست مهای کوچ کتربهر هکشیم یکنند. مهندسـی و توهـم وجـود آب اسـت .برنامـۀ توسـعه بـر
شـب کـهپرنـدهتویلانـ هاشاسـت،درختراس مپاشـی همۀروابطزندگیمابخشـیاز ا کولوژیاسـتوتازمانی مبنایاینتفکر کهم یشودآبرامنتقل کردوم یتوانیم
م یکنند.معلوماست کهپرندهباجوج هاشم یمیردیا کهتفکرمابرایمدیریتمسائلمانبرمبنایشیو ههای مصارفجدیدیبرایشتعریفکنیم،مامحی طزیست یها
اینکـهنم یتوانـدزادآوری کنـد.جمعیتـش کمم یشـود. ا کولوژیکنباشدودیدگاهیهم هجانبهنداشتهباشیمو رانگـرانم یکنـد.مسـائلا کولوژیـکرابایددرتمـامابعاد
بخشعمد هایاز پرندگانحشـرهم یخورند.اتفاقی که همچنینتفکراتبخش ینگریرابرایحلمشکلاتمان زندگیوبرنام هریز یهایماندرنظربگیریم.آقایسپهری
م یافتدایناست کهجمعیتحشراتبیشترم یشود؛ حـذف نکنیـم ،همیـن مشـکلات را خواهیـم داشـت. عزیـز!مـنبارهـا گفت هامهـر کاریانجامبدهیـم،ا گرنگاه
بنابرایـن بایـد بیشـتر س مپاشـی کنیـم .بـا س مپاشـی بسعازضمانیاز‌یکشـاشونراهزاهیمپیـینش ارفصتـوۀدلنایاسـتحفتایدهدرمم یکدینرنیـد.تهماثل ًیا ا کولوژیکبهآن کار نداشتهباشیم،یکجا گیرم یکند،
بیشـتر،سلامتیخودمـانرابهخطرم یاندازیـم.درواقع سدهایشـان را تخریـب م یکننـد .همیـن سـدی کـه مـا چرا؟چونمابخشـیاز یکا کوسیسـتمهسـتیم؛اماآن
برنام ههاییراپیاده کردیم کهن هتنهانتایجمثبتیبهبار الآنداریـمم یسـازیم.آ نهـام یگوینـداینسـدعل یرغم را فرامـوش م یکنیـم .خودمـان را حا کـم م یدانیـم و راه
منافعی کهبرایماداشته،مضراتیدارد کهنبودنشبهتر اشـتباهرام یرویـم.در حـوزۀخـودمحی طزیسـتومنابع
نیـاورده ،بلکـه عـوارض منفـی هم به بـار آورده اسـت. طبیعـیهـما گـرعلـما کولـوژیرادرنظرنداشـتهباشـیم،
بسـیاریاز فعالی تهایـی کـهدر مدیریـتشـهری ازبودنـشاسـت؛پـسسـدراهـمخـرابم یکنند. پیامدهاییدارد.ا گراز یکا کولوژیستبپرسیدبایدچه
انجـامم یشـودوتصمیماتـی کـهدر شـورایشـهر بهنکتۀخوبیاشاره کردید:موضوعتنوعزیستی. کنیم،م یگویدبرایپایداربودنبایدتنوعداشتهباشیم.
گرفتـه م یشـود و شـهرداری اجرایـش م یکنـد بـا مـا چنیـن دیدگاهـی نداریـم؛ یعنـی اهمیـت تنـوع تنـوعزیسـتییکـیاز اصـولپایـداریا کوسیسـتماسـت.
فعالی تهـای ادارۀ محی طزیسـت همپوشـانی زیسـتی برای جامعۀ ما تبیین نشـده است .نظام این کاررانکردیم؛ب هطورمثال گون های کاشتیم کهباعث
دارد کـهایـنامـرمنجـربـهمـوازی کاریم یشـود.از اجتماعـی،مـادر نظا مهـایاقتصـادیوسیاسـی رشـدجمعیتیک گونۀدیگرشـد.وضعیتفیزیک یاش
طـرف دیگـر شـهر هـم پتانسـی لهای زیـادی دارد. اسـت.مـاداریـماز پلنگایرانییـااز فلان گونۀدر بش‌ـهگونونـد.هامثیل ًناببـروادیکپهربنقدیگاۀ گنونشـ هکهاراهیا‌ممبتکاوانننادسآنتقجراارمدائسـتمقری
شـهر مکانـی اسـت کـه طبقـۀ شهرنشـین در آن
88شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
آسـیبم یزند.تلاششـد،امام یشـدبهترازاینباشـد. زندگـی م یکنـد؛ طبقـۀ شهرنشـینی کـه در خیلـی
آیـا بـه پیشـنهاد سـاختاری احتیـاج اسـت؟ بـه از اتفاقـات ،پیشـرو اسـت و ب هواسـطۀ سـبک
خاطـردارمدر بحـثپایشآلودگیهوا گفتیدباید زیسـت یاش م یتوانـد موتـور محـرک بسـیاری از
جای مشترکی برای فعالیت نیروهای دو دستگاه اتفاقات تازه باشـد .پس شـهر و مدیریت شـهری
ومحی طزیسـتایجـاد کنیـم. شحـتهمرـ ًاد.اردری بـه خاطـر ویژگ یهایـی کـه دارنـد ،م یتواننـد هـم یکیازمشکلاتی کهدر
تهـران، خیلـی از کلا نشـهرها ،حتـی بلـه جریا نهـایتـاز هایدر محی طزیسـتایجاد کنند، گذشتهباآندس توپنجه
موضـوع پایـش منسـجم آلشـوهدگرـدایرهـیوبا هراصـعومرل ًاتپمیتگحیــرد وی همبررویدادهایمحی طزیستیاثربگذارند.شما نرمم یکردیماینبود که
در مشـهد هـم م یکنـد. ب هعنوانیکصاح بنظردر حوزۀمحی طزیست شهرداریخودمحورعمل
اریاهدوممسـکیتاشـرگت‌ناانرک‌طهـًاجهواانار.مجبـمیـاامدموهدریدجاـهموی:صـادفورمالهـً.اااربمتـاقن‌هیاـپبجیادشکـهینمیایرهکـماج؛زداثپاادندیاـایی ًدایـسهـشرتمدکگاچــرایـهههاریامـج؛ پدـادنیریکدا،رسم وخشوـاهسرـتدار‌های یهادامریـخدص؟وصـ ًا چـه آرزو و م یکردوجایبقیۀبخ شها
کلانشـهرها در شـوراهای شـهر انهصماتف ًابصامیشرمومع‌یفگرعفالیت؛اتلابیتنه
جـزو نهادهایـی هسـتند کـه خیلـی بـا محیـط زیسـت دورۀشهرداریبسیاریاز
عجین اند.همفعالیت هایشانهمتصمیماتشانوهم معضلاتحلشد ،گرچههنوز
ی کجامتمرکز کنیموهردودر برنام هریز یهایماناز آن برنامه هایـی کـهدارنـدمـیتوانـدمحیـطزیسـتراتحـت فاصلۀزیادیباآنچهانتظارش
اسـتفاده کنیـم.بعـداز مدتـیآ نهـابـرایخودشـانیک تاثیـر قـرار بدهـد .هـم می تواننـد در جهـت حفـظ محیـط را داریم وجود دارد .شهرداری
مرکـزپایـشزدنـدوچندیـنایسـتگاهایجـاد کردنـد.حـالا زیسـت خیلـی مثبـت حرکـت بکننـد هـم مـی تواننـد بـا ب هدلیلظرفیتوتوانمالی
ایننگرانیوجوددارد کهدرآیندهارائۀاطلاعاتمتفاوت یکسریازاقدامات،معضلاتمحیطزیستیپیچیده ای واقتصادی،خودشرا
از چنددسـتگاهسـردرگم یهاییبرایسرمایۀاجتماعی رادایسـجـاتدوکپنننـجـده.نیـرکـمیماز‌یمکرشـدیـکلما،ت کـیهکـالبهتـدرهاگنذصشاـفـتًاهبـبااهشــاروعش فراترازبسیاریبخ شهاو
ایجاد کند؛البتهاینقولرادادند کهباماهمراهباشـند دستگا ههام یدانستو کار
واطلاعاتایستگا ههایشـانابتدابهادارۀمحی طزیسـت فعالیـت دورۀ اخیر شـهرداری (شـهرداری مهدی جمالی مباشعارکثتمیا‌ینشجاد کمنهبمع‌یدضاًادک.ااریهنا
بیایـد و بـا بقیـۀ ایسـتگا هها میانگیـن گرفتـه شـده ،بعـد نـژاددر اصفهـان)یـکمقداریاز معضلاتحلشـدولی وطر حهایت کبعدیانجام
اعلام شـود .بدیـن ترتیـب از دسـتورالعم لهای ملـی هنوز خیلیباآنچهماازشانتظار داریمفاصلهدارد،این شود کهشایدعل یالظاهربرای
کشـور تبعیتم یکنیـم.ای نهامثا لهای کوچکیبـوداز بـود کـهشـهرداریخودمحـور عمـلمی کـردوجـایبقیۀ حفظمحی طزیستبود،اما
همکار یهایی کهم یشـودانجامداد.اتفاقدیگری که بخش ها هم تصمیم می گرفت .به خاطر ظرفیت و توان درواقکعهبتبععاضت ًایجببرهادن‌نبنااپلذیداربشودت.
بهاعتقادمنبایدبیفتدایناسـت کهدر شـورایشـهر، مالیواقتصادیقوی کهداشت،خودشرافراترازخیلی درخیلیاز کلا نشهرها،حتی
کمیسـیون مخصـوص محی طزیسـت داشـته باشـیم. انزبمـخی داش د.هاایـودنبساتعگاثه مهای مشـیدداکنهسبعتضـو ًاکاکرارمهـشااورکتطریاح نهجاایم تهران،شهرداریب هصورت
اینکـهترافیـکوحوز ههایدیگربههمراهمحی طزیسـت مپتایحدشوآلمنودگسیجهمومارواعضمول ًعا
یـک کمیسـیون تشـکیل دهـد ،بـه نظـر مـن اهمیـت تکبعدیاتفاقبیافتد کهشایدعلیالظاهربرایحفظ پیگیریم یکند.درمشهد
محی طزیسـت را پاییـن مـ یآورد .بایـد یـک کمیسـیون ممحی کیردطکزیهبسعضت ًااتجفابراق منناپی افذتیاربد اومدا.مدثراوال قهعاتبیعزیاتادی رایاویججوادد همهمی نطور.مادراصفهان
مسـتقل بـرای محی طزیسـت وجـود داشـته باشـد کـه پریامشنشتهارکدًاادنادیجاممکدهاهییمن.کماار
وظیفـ هاش پیگیـری همیـن مسـائل محی طزیسـتی دارد کهنم یخواهمواردشبشومومصداقیخدمتتان یکدومرککارزاپنایجاشمبدادریهیم؛مپ:اول ًسا
شـهر باشـد .چـرا در کمیسـیو نهایمان کمیسـیون بگویـمولـیدر اینکـهشـورایشـهروشـهرداریدر زمینـۀ ب هجایایجادایستگاهجدید،
محی طزیسـت نداشـته باشـیم؟ مگـر موضوعـی مه متـر آلودگی هـا اساسـی ترین و کلیدی تریـن بخـش بـه شـمار ایبدسهتیگام؛هثهانای ًایهمروچجهوردارادااررتیقام
از محی طزیسـت شـهری در شـهر اصفهـان وجـود دارد؟ می آید،در زمینۀمصرفآبومدیریتمنابعآبیکیاز رای کجامتمرکز کنیموهردو
بتنعاابمرالیانتانوتهظامرکمار یر‌یوهداکرابهاییشنتمروکارردد؛عممثلل ًابیراشویدم.مطال‌یتعاواتن کلیدی ترینبخش هاست،درزمینۀمدیریتپسماندها دربرنام هریز یهایمانازآن
و آلودگـی محیـط زیسـت یکـی از دسـتگاه های کلیـدی استفاده کنیم.بعدازمدتی
آلودگـی هـوا منابـع مالـی کافـی نداشـتیم .شـورای شـهر و شـاید کلید یتریـن باشـد و در زمینـۀ فرهن گسـازی آ نهابرایخودشانیکمرکز
قبـلتصویـب کـرد کـهایـنمنابـعراتأمیـن‌کند،مشـروط و ترویج وعمومی سازی فرهنگ محیط زیست می تواند پایشزدندوچندینایستگاه
بهاینکهشرحخدماتمطالعات رامحی طزیستتأیید محـور اصلـی کار باشـد ،شـکی نیسـت امـا اینهـا بایـد ایجاد کردند.حالا ایننگرانی
اکیندنوکنارظراارپیتگیمرطایل کعاردیترماتاهمسـمرانحجیام‌ط،زیباتسقرتیابنًایجامکدسـهاد.ل وظایفشان را درست و سیستمی انجام بدهند و با بقیه وجوددارد کهدر آیندهارائۀ
هم افزاییایجاد کنند.بابقیۀبخش هادر جهتبهبود اطلاعات متفاوت از چند
تأخیـر،چنـدروز پیـش‌قـراردادایـنمطالعاتامضاشـد. وضعیـتمحیـطزیسـتهمـکاری کننـد.... دستگاهسردرگم یهاییبرای
ایـن خـود قـدم خوبـی اسـت؛ بنابرایـن م یتـوان گفـت چطـور ایـناتفـاقم یافتـد؟چـهراهـکاریبـهنظـر سرمایۀاجتماعیایجاد کند
ایـن نـوع تعاملات را شـروع کرد هایـم .امیدواریـم در دور شـما م یرسـد؟
جدیـدشـورایشـهروشـهرداریاینتعاملاتب هصورت مابارهابادوستانصحبت کرد هایمو گفت هایمبیاییددر
هم هجانبـ ه تقویـت شـود .در حـال حاضـر حتـی در تصمیماتـی کـهم یخواهیـدبگیریدبـادسـتگا ههاهمراه
فرهن گسازینیزجدا گانهعملم یکنیم؛آ نهایکنوع بشوید.ای نطورنباشد کهماپیگیری کنیم،درخواست
فرهن گسـازیم یکننـد،مـانوعـیدیگـر.هرکـدامازمـادر وظیفـۀ کنشـیـهرمداوریح اتـسـی فت؛شـمارثل ًبایتاوعریوـیـم بـضرااتویبوکار‌سهیـاکـراه
محی طزیست،شهرداری،آبمنطق های،آبوفاضلاب کـه بایـد
شهری،وزارتنیرووقسم تهایمربوطبهبهین هسازی اولویـتارگانـیمثـلشـهرداریباشـد،مـادر اولویـتقـرار
مصـرف سـوخت در وزارت نفـت ،داریـم جدا گانـه تبلیـغ دهیـم.عمرناوگانحم لونقلعمومیمـادر طولچند
م یکنیـم.م یشـودایـنرای کجـاانجـامداد.بهتـراسـت سـال گذشـتهب هعلـتتزریـقنشـدناتوبـوسجدیـدبالا
منابعمـانرارویهـمبگذاریـموتفـرقنکنیم.بـااین کار رفتهاست.بیشتراتوبو سهای گازسوزفرسودهشد هاند.
م یتوانیکفعالیتوسیععلمیبامنابع کافیطراحی مـابایـدبـایـکبرنامـۀفوریعمـرایـناتوبو سهارابـهزیر
کـرد کـهاز جمـعهمۀای نهاحاصلم یشـود؛بعدنتایج پنجسالم یرساندیم.این کارنیازبهتأمیناعتباردارد؛
رابهمردمارائهداد.بدینترتیبم یتوانهممردمرابه بـهایـننیـازدارد کـهاتوبـوسخریـدنراب هجایسـاختن
حقوقشـانآشـنا کرد،هموظایفشـانرابهآنها گفتواز بفلگاذانرنخدی.ابفارسنیوادفگلایاتنپوبولیا سفلهاامنپسرتوقژیۀتم ًفابریهحسلیامدراتولموریدتم
آ نهـاتوقـعداشـت.
89
{..........................................................................موس ݬݫ ݫىݔقــــیݡ }
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
MUSIC
وزیــــــــــــــــــــــری
نـــــــــــــــــــــــــــامـه
استاد علینقی وزیری در یاد و ستــایـــــش
حسینعلیخان ،کهعضودرباروپیشخدمتمخصوص اسـتادعلینقـیوزیـریدر سـال1266شدر تهرانمتولد «زمان،مردانبزرگرابهوجود
مظفرالدی نمیـرزابـود،مقدماتنوازندگیتـارراآموختو شد.پدرشموس یخانمیرپنجافسرنظامبود.مادرش نمـ یآورد ،بلکـه مـردان بزر گانـد کـه
ب یبـ ی خانـم اسـترآبادی ،نویسـنده و بنیا نگـذار اولیـن
بـ هزودی از آمـوزگارش پیشـی گرفـت. دبسـتاندخترانهویکیاز نخسـتینپیشـگامانحقوق عصـروزمـانرابـهوجـودم یآورنـد».
علینقـی اولیـن دروس ن تخوانـی را از یاورخـان، دردورۀقاجـارب هدلیـلافزایـشروابـط
صاح بمنصـب موزیـک قزا قخانـه آموخـت و سـپس زنـان در ایـران بـود. بیـن شـرق و غـرب سـه گـروه بـا سـه
مقدمـاتتئـوریومباحـثنظـریموسـیقیغربـیرانزد او در پانزد هسـالگی تحـت نظـارت دایـی خـود دکتـر سامانصادقیان دیـدگاه متفـاوت در موسـیقی ایـران
کشیشـیبـهنـام«پـرژوفـروا» کـهمعلممدرسـۀسـنلوئی
مطـرح بودنـد:
بـود فرا گرفـت. گـروهاول کـهدررأسآ نهـاافـرادی
وی نوازندگـی تـار را نـزد میـرزا حسـینقلی ادامـه داد و بـا چونمیرزاحسینقلی،میرزاعبدالله،دروی شخانوعارفقزوینی
جدیـت و پشـتکار مـداوم ،از شـا گردان تـراز اول او شـد. نا مآورنـد،خواهـانحفـظسـن تهابودنـدوراهاشـاعهوآمـوزش
اوهمچنیـناز تعلیمـاتمیـرزاعبـدالله،منتظـمالحکمـا موسیقیدستگاهیایرانراب هکارگیریروشاجدادی،کههمان
صلحـی و دروی شخـان (از طریـق انجمـن اخـوت) نیـز
فرهنگشفاهییاسین هب هسینهبودم یدانستند؛
بهر همنـد شـد. گروهدومخواهانجایگزینی کاملموسیقیایرانیباموسیقی
حتـی در جایـی نوشـت هاند وزیـری بـه دریافـت تبرزیـن غربـیبودنـد.ایـن گـروهموسـیقیایرانـیرافاقـداصـولعلمـیو
طلایـی مخصـوص دروی شخـان نیـز نائ لآمـده اسـت. بنیا نهـاینظـریومـدونم یدانسـتند.ازایـن گـروهم یتـوان
بـخراویدراوشابزپـهنرکواارختی کنلتنـارلوتچمنرییننمم یشگغویودل:م«ش‌یـش بدهواغدالرابتًاابهق بهغلامرضامینباشیان،سالارمعززوغلامحسینمینباشیان
همـانحـالخسـت هوکوفتهبـهخـوابم یرفت.پـدرم که
عادتاورام یدانسـت،نیم ههایشـببرم یخواسـتو اشـاره کرد؛
بهاتاقشسرکشـیم یکردتاا گربهخواب‌رفته،چراغرااز گروهسومخواهانحفظموسیقیایرانیوتدوینمبانینظری
آنبـرپایـۀموسـیقیغربـیبودنـد.شـاخ صترینفـردایـن گـروه
پیـشاوبـردارد؛مباداآت شسـوزیرخدهد».
در سـا لهای بعـد بـه نقـل از اولیـن همسـرش گفت هانـد: استادعلینقیوزیریاست.
«ایـنمـردمدتـی کارشرا کنـار گذاشـتهودر گوشـۀیـک وزیریمعتقدبودهرصنعتوهنریتقلیدزندگیاست.موسیقی
صندو قخانـه نشسـته اسـت و دائـم مشـغول تـار زدن نیزبایدمتناسببازندگیعصرحاضرتغییر کند.اواینتغییرراراه
اسـت ».گاهیهماز صبحتاغروبآفتاببدونخوردن بقـایموسـیقیایرانـیم یدانسـت.وزیـریاولیـن کسـیبـود که
ناهـار تمریـن م یکـرده اسـت؛ ب هطور یکـه بـاز بـه گفتـۀ تئوریموسیقیایرانرادردورانمعاصرمطرح کرد؛همچنیناو
همسرایشانصب حهاوقتیبهسراغاوم یرفته،م یدیده اولین کسیبود کهنترابهشکلامروزیبهموسیقیایرانیوارد
سرراازخستگیروی کاسۀتار گذاشتهوخوابیدهاست. کردوازاینطریقتوانستخدمتبزرگیدرجهتثبتوضبط
بـه گفتـۀخوداسـتادوزیـری،اوهرچهداردازتمرینـاتدر اسنادموسیقیایرانیانجامدهد.وزیریباببحثوانتقادرادر
موسیقیباز کردودرحقیقتپیشروورودنقدبهعرصۀموسیقی
همـان صندوقخانه اسـت.
ویپیشاز سـفرخویشبهاروپاتلاشزیادیبرایثبت ایران بود.
ردیفموسیقیایرانبهروایتدواستادبزرگزمانمیرزا گفتنـی اسـت کـه بخ شهایـی از زندگـی اسـتاد وزیـری صـرف
فعالی تهاینظامیوسیاسیشد کهلقب«کلنل»رانیزازآنوام
عبداللهومیرزاحسینقلیبهخطنت کرد.
وزیـری در سـال1297ش بـه اروپـا سـفر کـرد و پنـج سـال دارد( کـهالبتـهشـرحمفصـلآندرایـنمقـالنم یگنجـد).
در فرانسـهوآلماندر رشـتۀموسـیقیتحصیل کرد.وی محمدرضالطفیموسیق یدانموسیقیدستگاهیم یگوید:
یکـیازاولیـن کسـانیبـود کـهبرایتحصیلموسـیقیبه
اروپـارفت.بعدازمراجعتبهایرانتغییراتعمـد هایدر «اویکیازمعدودموسـیق یداناندورانقاجاروپهلویبود کهبا
بـهخطـرانداختنزندگیهنـر یاشبهمایاددادموسـیقیراآلت
تفکـرات اوبـهوجـودآمـدهبود: دستای نوآنقرارندهیم؛بهماوشخصیتموسیقیما،قدرت
«همی نکـه از اروپـا برگشـت ،سـبکش را تغییـر داد و وغـروربجـاعطـا کـردتـابـهصفـاتخو بتـریدرایـنراهآراسـته
چیزهایی کهم یساختبهروشدیگریبود کهباارکستر
شـویموهنرخودرابهزوروزرنفروشـیم».
اجـرا م یشـد».
90شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
{....................................................................................................موس ݬ ݫىݔق ـ ـیݡ }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
MUSIC
دستور ویولن،سال( 1312دستور ویولنوزیریاولین
کتابویولنبرایموسیقیملیوبهزبانفارسیاست)؛
دستور جدید تار ،سال1315؛
نظریبهموسیقی،سال(1313این کتاباولین کتاب
درزمینۀموسیقینظریایرانیبهشیوۀنویناست)؛
سـرودهایمدارس،سـال(1312ا کثراشـعاراین کتاب
از شاهنامهبودوبرایس هسالۀدومدبستانآماده‌شده
بود)؛
تئوریموسیقی،سال.1371
همچنیـن از اسـتاد وزیـری در زمینـۀ موضوعات مختلف
(موسیقی ،ادبیات ،زیباشناسی و )...مقالات متعددی
درنشریاتوقتمنتشرشد کها کثرآ نهادرمجموع های
بـهنـام«موسـیق ینامۀوزیری»به کوشـشسـیدعلیرضا
میرعلینقیدر سـال 1377بهچاپ رسـید.
از دیگرآثار وزیریدر زمین ههاییغیراز موسیقیم یتوان
بـه «زیباشناسـی در هنـر و طبیعـت»« ،زیباشناسـی
تحلیلی»اثرپ ییر گاستالا ترجمۀوزیری«،تاریخعمومی
هنرهـای مصـور» جلـد اول« ،تاریـخ عمومـی هنرهـای
مصـور» جلـد دوم در سـا لهای 1326تـا 1346اشـاره
کرد.اوهمچنینرسال هایباعنوان«هارمونیربعپرده»
دربـارۀهارمونـیدرموسـیقیایـرانآماده کـردهبود کهبه
چاپ نرسـید.
آثـارموسـیقیوزیـریبسـیارزیـاداسـت کـهنـاممه مترین
آ نهادر کتابسرگذشتموسیقیازرو حاللهخالقیجلد
دوم(وزیرینامه)آمدهاست.برخیاز اینآثار عبار تاند
از« :خریـدار تـو»« ،دو عاشـق»« ،نی مشـب»« ،جدایـی»،
«دوسـت»« ،کنـار گلـزار»« ،دل زار»« ،اسـرار عشـق»« ،راه
وصـال» و «دزدی بوسـه» در سـل مـاژور بـرای تـار بـه
همراهـی پیانـو و «والـس دو نامـزد».
جهـت صرفـ ًا نیـز را اسـتاد وزیـری اتودهـا و آهن گهایـی متوجهنشد کهاهلموسیقیرانبایدرنجانید؛زیراآ نها اوم یگفـت«:صنایـعظریفـۀمـاومخصوص ًاموسـیقیما
تارسـلو سـاخته اسـت کـه تکنیـک بـالا و دسـ توپنجۀ سـا لهادر میانمردمبههنرمندیشـهرتداشـتند». کهتأثیرمستقیمدر تربیتجامعهدارد،معیوباستو
توانالازمۀاجرایآ نهاسـت.ازجملۀاینآثار م یتوانبه
«دختـرکژولیـده»«،بندباز»«،ژیمناسـتیکموزیکال»و خالقیازسازوزیریم یگوید: جـواباحتیاجـاتمـارانم یدهد».
«تمریـندشـتی»اشـاره کـرد. «سـرعتمضرابوپختگیومهارتپنجۀاوچشـ مهای کلنـل در سـال 1304ش در چنـد شـب متوالـی ،طـی
از جملـه سـرودها و مار شهـای سـاختۀ کلنـل وزیـری ماراخیره کرد.انگش تهای کشیده،لاغرواستخوانیاو چندیـن خطابـه ،دیدگا ههـای خـود را دربـارۀ موسـیقی
نیـز م یتـوان از «مـارش ظفـر»« ،مـارش دانـش»« ،سـرود کـهر گهایـشب هخوبـیدیدهم یشـد،چنانبامهـارتو ایرانـی در آن زمـان بیـان کـرد و همیـن امـر زبـان انتقـاد
ای وطـن»« ،مـارش ورود فاتحیـن بـا انتخـاب اشـعاری از سـرعترویپرد ههـاحرکـتم یکـرد کـههمـۀمامتحیرو بسیاریازاهالیموسیقیآندورانرا گشودوبرجمعیت
شـاهنامه» و ...نـام بـرد.
وزیـری قطعاتـی در قال بهـای سـمفونی ،اپـرت ،درام، مبهوت شدیم». مخالفـان او افـزود.
نمایـش موزیـکال و ...سـاخت؛ مثـل سـمفونی «شـوم»، سـاز وزیـری مشـخص ههای منحصرب هفـردی داشـت کـه «امـا انتقـادی کـه بـه مـن م یکننـد یکـی ایـن اسـت کـه
سـمفونی «نفت» (به مناسـبت ملی شدن صنعت نفت شـایدبـهبیانـیاز اوشـروعوبـهخـوداونیـزختـمشـد.در م یگوینـد فلان کـس موسـیقی ایـران را از بیـن م یبـرد.
ایـران) ،اپـرت «گلـرخ» ،اپـرت «شـوهر بدگمـان» ،درام بنیوازنشـتدگرـهیمـوزرایـهربـایغملتبـکـۀآیهننبو گدسـنابـزهیربـدیرـردفی،ب فندـاوهاز‌هپـیرکداازمل ًای بفرماییـد ببینـم کـدام موسـیقی را؟ ا گـر مقصودتـان
«دخترنا کام»،درام«کودکیتیم»،نمایشنامۀ«تشکپر مشـاهده م یشـود .او بـا سـاختن قطعـات و اتودهـای موسـیقی مجالـس کیـف اسـت کـه ایـن خـود خدمتـی
قـو»و...کـهبرخـیاز آ نهـارانیـزرویصحنـهبـرد. مخصـوص تـار و همچنیـن سـاختن ردیـف مخصـوص است.چه کتبییاچهقواعدیداشت هایم کهمناز بین
وزیـری قطعـات بسـیار زیـادی در قالـب پی شدرآمدهـا، بـه خـود ،بـا اتـکا بـر تکنی کهـای مخصـوص تـار و برد هام؟ا گرمقصودتان کتا بهاییاست کهدر کنفرانس
چهارمضرا بهـاورن گهـادرمای ههـایمختلـفسـاخته جمل هبند یهـایمتفـاوت،توانسـتشـیوۀجدیـدیدر قبـلشـرحدادم(کتا بهایـیازجملـه«اغانـی»ابوالفـرج
است کهبیشترآ نهاب هصورتنتنوشتهشدهوموجود اصفهانـیویـا«الادوار»صف یالدیـنارموی) کشـفآ نها
است. نوازندگـی تـار بـه وجـود آورد.
از اسـتادوزیریصفحاتیاز ت کنوازیتار،آثاریاز ایشـان اسـتادوزیـریخطاببهمعلمانموسـیقیم یگویـد«:از بـرایشـمااز زبـانچینـیهـممشـکلتراسـت».
بـاارکسـتروهمچنیـنبـاارکسـتروخواننـدهضبـ طشـده اولدقـت کامـلبایـدنمـودتـاطـرززدنمضـرابو گرفتن کلنـلبـاایـنسـخنانباعـثشـدحتـیهنرمنـداننامی
اسـت.ازجملـۀآ نهـام یتـوانبهصفحاتمدرسـۀعالی مسـاخزصدور بص ًاغـمتلناو اسنـگبشـخل‌تقگذاتردیسـروتیشـادگسرـتدهع،مصلحشـیـودح.و» آن زمـان درصـدد پاسـخ برآینـد .عـارف قزوینـی تران هسـرا
موسـیقی،مارشاصفهانوارکسـتر،سـلوهایتار شامل وزیـری ب هدلیـل دقـت در نـوع انگشـ تگذاری و مضـراب و تصنی فسـاز شـهیر در 27تیرمـاه 1304ش در روزنامـۀ
قطعـات «دختـرک ژولیـده»« ،بندبـاز»« ،ژیمناسـتیک ازجمله کسانیبود کهتوانستتاآخرعمربهبهتریننحو
موزیـکال»« ،حاضـر بـاش»« ،ردیـف عالـی دشـتی»« ،آواز «ناهیـد» خطـاب بـه وزیـری م ینویسـد:
چهـارگاه»و«بداه هنـوازیدربیـاتاصفهـان»اشـاره کرد. ساز بزند. «آقایپروفسـور!هما نطور کهممکننیسـتزبانیک
خوانندگـی ا کثـر تصانیـف وزیـری را غلامحسـین بنـان، مه متریـن آثـار اسـتاد وزیـری در قال بهـای مختلـف ملتیمتغیربهزباناجنبیشود،موسیقییکملتنیز
عبدالعلـی وزیـری و خانـم رو حانگیـز بـه عهـده داشـتند.
موسـیقی و هنـری عبار تانـد از: تغییرپذیرومخلوطشدنینیست».
کتاب دستور تار (چاپ برلن) ،سال1301؛ البته کلنلدر اینخطاب هها کمیتندروی کردوبالحن
قاطـع خـود باعـث دلخـوری هنرمنـدان آن زمـان شـد.
خالقیهمبااینمسئلهموافقبود«:اینجاست کهباید
اعتراف کنم که کلنلباتمامتیزهوشـیوتجرب هدیدگی،
91 داشـتهاسـت؛چنانچـهیونان یهـاموزیکخـودراب هطور خدماتوزیریدرعرص ههایخصوصیودولتی:
مباهـات بـا موسـیقی دربـار شاهنشـاه شـرق مقایسـه تأسـیس مدرسـۀ عالـی موسـیقی در سـال 1302ش کـه
{..........................................................................موس ݫݬ ݫىݔقــــیݡ } نمود هانـد». در هـر دو گرایـش موسـیقی ایرانـی و موسـیقی غربـی
«موجودبودنربعپردهدر طبیعتموسیقییکملتی فعالیـت م یکـرد؛ تأسـیس «کلـوپ موزیـکال» در سـال
.......................................................................... ماننـدآناسـت کـهدارایمعـادنوثرو تهـایطبیعـی 1303ش؛ دایـر کـردن کلا سهـای موسـیقی و نقاشـی
............................................................................. باشد». بـرای بانـوان بـه سرپرسـتی خـود و بـردارش حسـنعلی
............................................................................. او طـی یـک مصاحبـۀ رادیویـی در سـال 1339از خـان از شـا گردان کما لالملـک؛ برگـزاری کنسـر تهای
ایـران ای نگونـه دفـاع م یکنـد: غ«ا ماصـنوگل ًیاـزغی‌مانمگویـسزـییق دیر اختصاصیجهتبانوان؛ساختسالنسینمایزنانو
MUSIC موسـیقی عیـب نیسـت ،بلکـه اجرایموسیقیزندهبههمراهپخشفیل مهایصامت؛
حسناست کهپیوستهدرجس توجویآنیم...اشکی برگـزاری کنفران سهـای در موضـوع هنـر و ب هطـور خـاص
کتابنامه کـه از لـذت هنـری م یریزیـم شـفابخش اسـت و بیشـتر موسـیقی؛ تأسـیس مدرسـه صنای عظریفـه در رشـت بـه
1 .1کلانتری ،سارا( .ب یتا).تحولات موسیقی آمـاده بـرای بیـان احـوال و کیفیـات زندگانـی اسـت». ریاست ابوالحسن صبا؛ ریاست مدرسۀ موسیقی دولتی
اسـتاد وزیـری علاو هبـر تـار بـه سـازهای دیگـر ،از همـه (مدرسهموسیقار)در سا لهای 1307تا1313شو1320
ایران در عصر مشروطه ، ،فصل‌نامه ماهور مه متـرویلـنوپیانـو،آشـنایی کامـلداشـت.شـا گردان تـا1325ش؛ و اسـتادی دانشـکدۀ ادبیـات در سـا لهای
شماره 32 او هرکـدام در زمـان خـود جـزو تأثیرگذارتریـن افـراد در
موسـیقی ایـران بودنـد .از شـاخ صترین آ نهـا م یتـوان 1313تـا 1320و بعـد از سـال 1325ش.
2 .2میرعلی نقی ،سید علیرضا.)1377(. بهاسـتادابوالحسـنصبااشـاره کرد کهعلاوهبراستفاده اسـتاد علینقـی وزیـری پای هگـذار چنـد تغییـر و ابـداع در
موسیقی‌نامه وزیری (مجموعه آثار قلمی و از محضـراسـتادانبـزرگموسـیقیچونمیرزاعبـداللهو زمین ههایعملیونظریموسیقیایراناست؛ازجمله
گفتاری استاد علینقی وزیری) .تهران:انتشارات دروی شخان،ازمدرسۀموسیقیوزیریفار غالتحصیل اضافـه کـردن طـول دسـتۀ تـار (آوردن قسـمتی از دسـتۀ
شـد؛ همچنیـن اسـتاد رو حالله خالقـی کـه یـار و همـراه رویپوسـت کاسـۀنقـاره)واضافـه کـردن6پـرده کـهاین
معین همیشـگی وزیـری بـود و کتـاب ارزشـمند سرگذشـت کار باعـثافزایـش گسـترۀصوتـیایـنسـاز شـد؛ابتـکار در
3 .3ملاح ،حسینعلی(.ب یتا) سرگذشت درویش موسیقیجلددوم(وزیر ینامه)رادر ستایشاستادش سـاختتارهایباوسـع تهایصوتیمتفاوت،ازجمله
نوشـت .حسـین سـنجری ،موسـی معروفـی ،حسـین تکـ ُرارنسوـوسپررانیو،تجـاهرآلتتـعولواتمـارب‌تـگاذارس(بیـربمتـعاپرر)؛داب‌هـهدااعدردمووعلسایمقیت
خان. گ لگلاب،جـوادمعروفـی،عبدالعلـیوزیری،حسـینعلی ایرانـی کـهب هحسـابابجـدبرابرباعلینقی(اسـمخـوداو)
4 .4نوازندگان تار و سه تار ،حسن مشحون ملاح،پرویـزایرانپـور وفروتنراداز دیگرشـا گرداناسـتاد اسـت؛وابـداعسـبکجدیـدنو تنویسـیآوازهـایایـران
علینق یخـان وزیـری بودنـد. بـدونضـربوخـطمیـزان(نـتنویسـیردیفموسـیقی
فصل‌نامه موسیقی ماهور شماره 30 عسـراصـلۀ0م2و13سـ،یقمیجـراددًساـادلر فعالی تهـای وزیـری در پایـان
5 .5خالقی ،روح‌الله.)1362( .سرگذشت موسیقی م یداننـد .هرچنـد در 1313 ایرانی).
مقطعیپن جسـالهریاسـتمدرسـۀموسـیقیراعهد هدار یکـیازمه متریـننظریاتـی کـهوزیریدرموسـیقیایرانی
ایران ،بخش دوم .تهران:چاپ مروی. شـد .کلنـل وزیـری بعـد از کنار هگیـری از فعالی تهـای عممطل ًراتحأثکیرردنچنظدراینۀی4بر2عربرعصپۀرمدوهسدـریمقویسنـیگقذایاشـیراتنوببو‌هدمرکوره
6 .6وزیری ،علینقی(.ب یتا) .دستور جدید تار دولتـی ،هیـ چگاه از عرصـۀ موسـیقی و هنـر دور نمانـد و بهفراموشیسپردهشد،ولیازنظرتئوریدربارۀآنبحث
کتاب اول برای دورۀکامل متوسطه موسیقی. فعالی تهـای شـخصی خـود را کمـا کان ادامـه داد؛ و در ونقدهایفراوانیشدوه ما کنوننیزجزویکیازنظریات
7 .7وزیری ،علینقی .)1371(.تئوری موسیقی مقاطعـیهـمدر دانشـکدۀادبیـاتبـهتدریـسمباحث
کلنل علینقی وزیری .تهران :انتشارات صفی زیباشناسـی مشـغول بـود. مهممباحثنظریموسیقیایرانیاست.
کلنـل علینقـی وزیـری سـرانجام در 18شـهریور سـال هارمونیـزه کـردن موسـیقی دسـتگاهی ایـران ازجملـه
علیشاه. 1358ش در سـن 92سـالگی دنیـا را وداع گفـت .مقبـرۀ موضوعاتـیبـود کـهاسـتادوزیـریبـرآنب هعنـوانیکـیاز
ایشـان واقـع در مقبـرۀ خانوادگـی اسـت .روانـش شـاد و شـاخ صترینجنب ههـاینـوآوریتئـوریخویـشتأ کیـد
یـادش گرامـی بـاد.
م یکـرد.
«ایـننکتـهراهـمبگویـم کـههارمونـیمـاهـمرویاصول
موسـیقیخودماناسـت،نهاینکهتصور کنیدهارمونی
اروپایـیرابـاآهنـگایرانـیتلفیـق کـردم کـهچیـزهجـوی
خواهد شـد».
یکـی دیگـر از نظریـات ایشـان کـه هنـوز ب هطـور گسـترده
تأثیـراتآنرابـرمباحـثنظریموسـیقیایرانیم یتوان
دیـد،توجیـهدسـتگا ههاوآوازهـایدوازد هگانـۀایرانـیبـر
اسـاسمقا مهـایبـزرگ(مـاژور)و کوچـک(مینـور)غربـی
بود.
باوجودغیرعملیبودنبرخیاز نظریاتاسـتادوزیری،
تئور یهـایایشـانپـساز چنـدقرنرکودنظـری،باعث
تحرکیدر موسـیقیعملیونظریایرانشـد.
وزیـریبـهخاطـرارائـۀتفکـراتنویـندر موسـیقیایـران
همیشـه در معـرض مخالفـت و انتقـاد هنرمنـدان ،چـه
در زمـانحیـاتوچـهبعـداز مـرگبـود؛امـابایـد گفتهر
چـهوزیـریم یاندیشـیدوانجـاممـ یداددرجهتتعالی
وپیشـرفتودفاعاز موسـیقیایرانیبود،خواهدرسـت،
خـواه غلط.
وزیـری در شـروع خطابـۀ دوم خـود در سـال 1304ش
م یگویـد«:در ایـرانقدیـمموسـیقیمقـامخیلـیمهمی
92شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
{....................................................................................................عکاسـ ـ ـی ݡ }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
PHOTOGRAPHY
خیابا نهایپایین شهر
به روایت هلن لویت1
اواخـر دهـۀ 1930و اوایـل
سـا لهای 1940در نیویـورک،
مکتبـی در عکاسـی پدیـد
آمـد کـه پیـروان آن هیـ چگاه
در قالـب یـک گـروه رسـمی
عکاسـی فعالیـت نم یکردند،
بلکـه ب هصـورت آزاد بـرای محمدعلیمیرزایی
مجل ههـای معتبـری چـون دبیرعکس
هارپرز بازار،2ووگ 3وفورچن4
کار م یکردنـدوبـاآثارشـاننام
خودرابا‌عنوان«مکتبعکاسینیویورک»در گوش های
از تاریـخ عکاسـی ثبـت کردنـد.
آنهـا ازلحـاظ بصـری ،نقـاط اشـترا ک زیـادی داشـتند .از
ویژگ یهـای مهـم و درخور‌توجـه ایـن مکتـب ،رهایـی از
بندقواعدمتداولترکی ببندی ،کادربندیوهمچنین
دوری از فر مهـای اصولـی بصـری و نـگاه ویـژه بـه بیـان و
محتـوای تأثیرگـذار اسـت.
عکاسانمکتبعکاسینیویورکسعیم یکردندزندگی
Helen Levitt خیابانـیمـردمراثبتوضبط کننـدوهر جومرجبصری
رساند. در عکس،بازتابسـردرگم یهایزندگیمردمبودند.
پررنـگ کـودکان در خیابا نهـا از ویژگ یهـای پروژ ههـای بایـد«بلـوغهنـری»را کـههانری کارتیـهبرسـون 5از آنبا
اندیراندبرگ 14منتقدوپژوهشگرهنریدرمقالۀ«تئاتر مهـمعکاسـیلویـتبـهشـمار م یآیـد. نـام«لحظـۀقطعـیدر عکاسـی»یـادم یکنـد،در آثـار این
واق عگـرای لویـت» م ینویسـد« :لویـت را یـک رئالیسـت عکاسـان جسـ توجو کـرد و همچنیـن خاسـتگاه ایـن
م یدانند؛ کسی کهدر آثارش،زندگیشهریراباحداقل هلن لویت متولد سال 1918در نیویورک بود .او تحصیل مکتبرادر فرانسـۀسـا لهایبعداز جنگجهانیدوم
دخـل و تصـرف منعکـس م یکـرد ».رابرتـا هلمـن 15و رانیم هتمـامرهـا کـردودر یـکعکا سخانـهمشـغولبـه و در عک سهـای خـود او (کارتیـه برسـون) ،روبـر دوانـو،6
ماروینهاشینو،16دلسوزترینمنتقدانلویت،اصطلاح یکـاارد گشـرفدـوتد.رباـیادنیـمددنتعتککنی‌سهـا‌کهیا کایرتعیـکاهبسـرسیـروابن‌هبـاخ ُبوبعـدی آنـدره مـوروا 7دیـد .در نیویـورک سـا لهای 1936تـا
«سـبکسـفید»رابرایتوصیفتوه مگراییصریحاودر دیگرفنعکاسی،یعنیهنرعکاسیآشناشدودر ادامۀ 1963عکاسـانمهمـیچـونالکـسبرودوویـچ،8رابـرت
آثـارش ،ابـداع کردنـد .لویـت در ب هکارگیـری ایـن سـبک، آرفـشـناتیوع‌یاکاشسـبایواراکبرا‌هواطنـزو،ر کداورملبیًانجـبدهدیپسـیتگبرفهختی.ابا نها فرانک،9ویلیام کلین،10دایانآربوس،11وا کراونز 12وهلن
بیشـتربـاوا کـراوانـزو کارتیـهبرسـونوجـهاشـترا کدارد؛ در آتلیـۀاوانـزبـایکـیدیگـراز انسـا نهایتأثیرگـذار حرفـه لویـتایـننـوععکاسـیراب هطـور جـدیپـی گرفتنـد.در
سـبکب هظاهربرو نسبکاینعکاسـان،آ نهارامبدل و زندگـ یاش ،یعنـی جیمـز ایجـی ،13نویسـنده ،منتقـد ای نگونـه عکاسـی مسـتند خیابانـی تعریـف جدیـدی از
بهشـخصی تهایی کلیدیدر جامعۀهنریاین کشـور و فیل منام هنویـس مطـرح آمریکایـی آشـنا شـد .ایجـی زندگـیدر خیابا نهـاارائـه م یشـودوزندگـی محـدودبـه
ک(آهمریـخوکاد)دکـررتدصهااوسیـرت.شلآویشــکاترهنبماچشـود.نلآنـویانتتلماعمشولمًا یکخنودد مقدمـ های بـر اولیـن کتـاب لویـت ()A Way Of Seeing چهاردیوار یهـا و آپارتما نهـای کوچـک نیسـت.
رابهدرجاتپاییناجتماعمحدودم یکرد.اوزندگیدر نوشـت .لویـت در دو فیلـم « »The Quit Oneو «In هلـنلویـتیکـیاز عکاسـانمهـمایـنمکتـب،بـاپرسـه
خیابا نهـا را بـه اسـتعار های از زندگـی طبقـۀ متوسـط در »The Streetهمـراه ایجـی بـود .ایـن فیل مهـا جوایـزی از زدن در میـان مـردم نیویـورک -ب هخصـوص مـردم
خانهتبدیلم یکند؛نوعیزندگیخانوادگیوخان همحور فقیرنشـین هارلـم – تصاویـری صادقانـه و ب یتکلـف از
جشـنوار ههای ونیـز و ادینبـوروگ دریافـت کردنـد. زندگیآ نهابهثبترساند.عک سهایاودرلحظ ههای
کـه فضـای آن ماننـد صحنۀ تئاتر محدود اسـت. لویـت در سـا لهای 1959و 1960دو سـال پیاپـی برنـدۀ خـاصوطنزآمیـز،حضـور هنرمنـدی هوشـمندراپشـت
او زندگـی و فعالیـت حرفـ ها یاش در عکاسـی را شـصت بـورسعکاسـی گوگنهایـمشـدوبـاایـنبـورس،در زمینۀ دوربینآشکار م یکرد.دقتلویتبرجزئیاتوتوجهش
سالادامهداد.آثار لویتبه گفتۀجیمزایجیب یتکلف عکاسـیرنگی کار وپژوهش کردوجسـتارهایشـاعرانۀ بـهروزمرگ یهـاواتفا قهایپی شپاافتـادهوتبدیلآ نها
خـود را از زندگـی کـودکان و مـردم در خیابا نهـا بـه ثبـت بـه واقعـ های درخـور تأمـل ،مثا لزدنـی اسـت .حضـور
و شـاعرانه هستند.
11. Helen Levitt 77. Andre maurios 1313 James Rufus Agee
22. Harper's Bazaar 88. Alexey Brodovitch 1414 Andy Grundberg
33. Vogue 99. Robert Frank 1515 Martin Hellman
44. Fortune 1010 William Klein 1616 Marvin Hoshino
55. Henri Cartier-Bresson 1111 Diane Arbus
66. Robert Doisneau 1212 Walker Evans
93
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
{.............................................................................عکاســـــی ݡ }
PHOTOGRAPHY
94شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
{....................................................................................................عکاسـ ـ ـی ݡ }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
PHOTOGRAPHY
95
..........................................................................
..........................................................................
.............................................................................
{.............................................................................عکاســـــی ݡ }
PHOTOGRAPHY
96شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
{....................................................................................................گردشگری }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
TOURISM
جش نهایایرانیان
در ماهایزدبانوآناهیتا
م یکردنـدوچـوننگهبـانآبورودبودپ لهایعظیم آناهیتا ایزدبانوی
کـه هنـوز بقایـای آبـ هننهـاامـبـهنشابـمرقرـلوع ٔی‌هردوخدــهتـراومپ ی لسـداخختترنددر
تمـامایرا نزمین آ بها
در ایـران کهـن ماننـد سـایر
بـزرگ بـرپاست. تمد نهـای عصـر باسـتان،
در کــتیب ههای هـخامنشی اناهیتـا ه مپایـۀ مهـر و
اهورامـزدا آورده شـده اسـت .در پیکرتراشـ یهای ایـزدان و ایزدبانـوان از عناصـر
شـاهان ساسـانی ،حلقـۀ اقتـدار و قـدرت را او بـه دسـت طبیعـت حمایـت م یکردنـد. شادیفروغی
شاهنشـاهان ساسـانی م یدهـد .فـر ایـزدی و قـدرت کارشناس ارشد حمایـت از عنصـر آب ب هدلیـل
خاصیـت زایندگـی و بـاروری آن فرهنگ و زبا نهای
شـاهیومظهـرآن،کـهب هصـورتحلقـۀوحدتـینمودار بـه ایزدبانویـی بـا نـام آناهیتـا باستانی
پیمان و عهد خداوند با شاهنشاه است ،به دست این
فرشـته بـه شاهنشـاهان ساسـانی داده م یشـود. بـا نـام «َاْردوی سـوره َانساـپهریتدـاه» (شـtaدh.iاaزnآنaاaهrیuتـsاviدرrdاaو) یســاتدا
جش نهایآبا نماه شـده اسـت .اردوی ( )ardviبـه معنـی بالنـده و فزاینـده
اسـتوسـور یـاسـورا()suraبـهمعنـینیرومنـدواناهیتـا
اینماهمانندبسیاریاز ما ههایایرانیدر نزدایرانیان مرکـب اسـت از پیشـوند نفـی anو واژۀ âhitaبـه معنـی
مزیـن بـه جشـ نهای خـاص خـود بـوده اسـت .ایـن
جشـ نهاهنـوز ک موبیـشدر بینمـردمبرگزار م یشـود. پلیـدوناپـا ک،واناهیتـابـهمعنـینیالـودهوب یآلایشو
پـا کاسـتوایـنصفـتآ بهـاورودهاسـت کـهپـا کو
ایـن جشـ نها عبار تانـد از: فزاینـدهوزورمنـدهسـتند.پسدر کلم یتـوانناماورا
جشن آبانگان
َتدیهرمواا ُههنسیینزا یهاشعیود جشن «رود نیرومنـد پـا ک» معنـا کـرد.
جشن در اوسـتا ،یشـت پنجـم بـه سـتایش ایـن ایزدبانـو
در این روز حاجت از خدای تعالی و سلاطین و بــزرگان کوچک اختصـاص دارد .آناهیتـا ایزدبانویـی اسـت کـه در
خــواستن و سـلاح ساختن».
جشن آبانگان آبا نیشـت ب هشـکل دوشـیز های زیبـا ظاهـر م یشـود
و نیـز در جـای دیگـر در زیـر کلمـه آبـا نگاه آورده اســت: و بارهـا انـدام برازنـده و نیرومنـد و آرای ههـای زیبـای او
«نـامفرشـت هایاسـت کـهموکلبـرآباسـت .گویندا گر آب در ایـران از عناصـر مقـدس بـود و آلودنـش گناهـی ب هگونـ های د لنشـین توصیـف م یشـود:
در ایـنروز بـارانببـاردآبـا نگاهمـرداناسـتومردانبه بـزرگ مـحسوب م یشـد .ایرانیـان در روزهایـی «ای زرتشـت ،آنـگاه کـه آناهیتـا از سـوی آفریـدگار مـزدا
آبدرآیندوا گرنـباردآبا نگاهزنـانباشدوایشانبهآب مخصـوص کـه یکـی از آ نهـا آبـا نروز (دهـم آبا نمـاه) برخاسـت ،ب هراسـتی بـازوان زیبـا ،سـپید و نیرومنـدش
درآینـد و ایـن عمـل را بـر خـود مبـارک و خـوش شــگون است ،برای تقدیس آب به کنار رودها ،چشم هسارها و هماننـد شـانۀ اسـبی اسـت کـه بـه آرای ههـای باشـکوه
دریاهـام یرفتنـدونیایـشم یخواندنـد.در ایرانقدیم آراسـته اسـت .و آن سب کسـیر ،زیبـا و پرتـوان فـرا دیـده
دانند». رسم چنین بوده که هنگامی که نـام روز بـا نام ماه برابر آیـد ،اندیشـ هکنان( ».بنـد )7
ابوریحـان بیرونـی در آثار‌الباقیـه آورده اسـت« :آبا نمـاه، م یافتاد،آنروز رابهنامفرشتۀموکلبرآنروز وآنماه «آنـگاه اردوی سـور اناهیتـا ب هشـکل دوشـیز های زیبـا،
روز دهـم آن روز آبـان اسـت و آن عیـدی اسـت کـه بـرای نیرومند،خو شاندام ،کمربندبهمیانبسته،بالابلند،
توافـق دو نـام ،آبــانگان گــویند و در ایـن روز زو ،پسـر جشـن م یگرفتنـد و شـادی م یکردنـد. آزاد هنـژاد و توانمنـد بـا موز ههـای زیبـای درخشـان ،کـه
تهماسپ،بهشاهیرسیدومردمانرابهحفرجو یها آبـا نروز در آبا نمـاه زمـان برگـزاری جشـن آبانـگان بـود. آ نهـا را بـا بندهـای زریـن بـه پـا بسـته بـود ،روان شـد».
و تعمیـر آ نهـا امـر کـرد .در ایـن روز بـه هفـت کشـور در برهـان قاطـع دربـارۀ ایـن روز آمـده اسـت« :آبـان نـام (بنـد )64
خبـر رسـید کـه فریـدون ،بیوراسـپ را در بنـد کـرده و بـه روز دهـم باشـد از هـرماه شـمسی و پارسـیان آن روز را در بنـد 120آبا نیشـت آمـده اسـت« :اهورامـزدا بـرای او
سـلطنترسـیدهومـردمراامـر کـرده کــهدوبـارهخانهو مبـارک داننـد .در ایـن روز عیـد کننـد و جشـن سـازند و چهـار اسـب از بـاد و بـاران و ابـر و تگـرگ فراهـم سـاخت.
اهل خود را مالک شوند و خود را کدخدا بنامند ،یعنی نیزبهسـببآنکهزوافراسـیابراشکسـتدادواز ملک از ایـن چهـار اسـب ،پیوسـته بـاران و بـرف و ژالـه و
صاح بخانـه و خـود او نیـز بـه خانـه و خانـوادۀ خـود خویشبیرون کرد،پارسیاناینروز راعید کنندودیگر تگـرگ،ب هماننـدن هصـدهـزار تیـرفروم یریزدوبخشـیده
آنکـهچـونمـدتهشـتسـالدر ایـرانبــاراننــباریدو می‌شـود».
فرمانـروا شـد». قحطـی شـد و مـردم بسـیار تـلف گـردیدند ،عــاقبت در ایــن فرشـته در ایـران کهـن ب هانـداز های مـحبوب بــود
در ایـران،چـهدر گذشـتهچـهدر زمانحال،زرتشـتیان همیـنروز بـارانشـروعبباریـدن کرد؛بنابرآنفارسـیان کـه در هم هجـا پرستشـگا ههای باشـکوه بـرای او برپـا
جشـنآبانـگانرادر کنـار طبیعـتو کنـار دریـا،دریاچه، این روز را مبارک دانند و عید کنند و گویند نیک اسـت
اسـتخر یـا نهـر برگـزار م یکننـد .در چنیـن روزی کـه پـر از
شادیوشادمانیاست،پارسیانبامراسمویژ های که
97
..........................................................................
{..........................................................................گردشگری }
.............................................................................
.............................................................................
TOURISM
صاح بخانـهنیـزخورا ک یهایـیمانند گردو ،کشـمش، برشـته ،تخمه ،کشـمش و گردو کهجزء خارچیاست.
انار و سکه داخل کیسه یا دستمال م یگذاشت یا توی در فیروزکـوه ،بعـد از شـام ،گنـدم و شـاهدانه و گـردو
حیـاط م یگذاشـت تـا لا لهـا بردارنـد و بعـد م یگفـت تـا و سـنجد و شـیرینی و میـوه و چـای را روی کرسـی
لا لها به هم هجای خانه و اهلش ترکه یا شیش بزنند؛ م یگذارنـد و افـراد خانـواده دور آن جمـع م یشـوند.
چـونترکـهمتبـرکبودوباعثخیروبرکتم یشـد. در دارابـکلا،طبـقسـننقدیـمپـساز شـامسـیزدهجور
در روسـتایمهرکتـییـامارکتـیآمـل،بعض یهـابااسـب تنقلات ماننـد انگـور ،خربزه ،هندوانه ،سـیب ،نیشـکر،
یـاخـربـهدمدر خان ههـام یرفتنـدوبـاترکـهبـهدر خانـه ازگیل،مرکبات ،کنجد،حلوا،نخودچی ،گندمبرشته،
م یزدندوشعرم یخواندند.صاح بخانهنیزخورجین
اسب یا خرشان را با چیزهایی مثل برنج ،توت خشک، گـردو ،حلوا ،کشـمش و تخمـه م یخورند.
پارچـهو...پـرم یکردنـد.مردماینروسـتابـراینباورند در سنگسـر ،علاو هبر شـ بچره که شـامل خورا ک یهایی
کهاینشبتنهاشبیاست کهاس بهاچش مهایشان چـون انـار ،انگـور ،سـنجد ،بـادام و تخمه اسـت ،غذایی
رام یبندنـدوب هاصطلاحم یخوابند. پختـه م یشـود کـه بـه سـیزده چـی معـروف اسـت و در
برخـی از مـردم مازنـدران اعتقـاد دارنـد حضـرت علـی در آن از سـیزده مـادۀ خورا کـی ماننـد آب ،گوشـت ،برنـج،
ایـنشـببـهدنیـاآمـدهاسـتومعتقدنـددر ایـنشـب
بـه مناسـبت تولـد وی ،آ بهـای روان یـک لحظـه از عـدس ،سـبزی ،نخـود و نمـک اسـتفاده م یشـود.
حرکتبازم یایستند.همچنینباوردارندا گردر همان
لحظ های کهحضرتعلیبهدنیاآمدهاستاز رودخانه لال شیش یا ابا ابا شو
آببردارنـد،آبتبدیـلبـهشـمشطلام یشـود.
(ش تیبرمسایزسدیهزتهیرشموالهعیلبهیبدنهیاد ِنبیماآومد) یکـیاز مه متریـنرسـوماینجشـنمراسـملالشـیش
پیامبرم(بققارررآآننکبمما ِبججیمیودد(ااپززیععاررمبرشبشااراععللاای ِبآتمبمروید)کآمد) اسـت کـهبـهلالشـوشیـاابااباشـوهممعروفاسـت.
ِآبممدو) دین و برکت به مازندرون در غـروبروز دوازدهـمچنـدنفرب هصـورت گروهیبهدر
(دین و برکت به مازندران خانۀ مردم م یروند و در حالی که شیش (ترکه) بلندی
شـب سـیزدهم آبـان را بایـد یـک مقطـع تاریخـی مهـم در دسـت دارنـد ،ماننـد لا لهـا ابـا ابـا کـرده ،وارد خانـه
بـرایمردمـاناینمنطقهبهشـمار آورد؛زیـرامردماین م یشـوندوبـاترکـۀخـودبهسـتورانوچهارپایـانواهل
منطقـهدر طـولتاریـخ کارهـایمهمـیمانندعروسـی، خانـهوحتـیدرختانم یزنندوسـپساز صاح بخانه
سـفر ،خواسـتگاری و نظایر ای نها را در این شـب انجام هدیـهدریافـتم یکننـد.ایـنشـبدر نزدمردمـاناین
م یدادنـد. دیـار از تقـدسخاصـیبرخـوردار اسـتوافـرادیهم که
در سـوادکوه ،در گذشـته ،مرد میا نسـال و خو شنامی لماح‌لتبـراز‌مانـیدد.رلما یلآورشـنـید و‌شتهرکاـمهعممـ یوزلنًانـهد،منرـازهدانـمـریددامرنبـسدـیکاره
در غـروب دوازدهـم تیرمـاه بـه حمـام م یرفـت ،غسـل هنـگام اجـرای مراسـم اشـعاری م یخواننـد .ازجملـه
م یکـرد و سـکوت م ینمـود .ایـن سـکوت کـه نشـانۀ اشـعار رایجـی کـه در مازنـدران ،در مراسـم لال شـیش باتفریحاتمخصوصیاز قبیلپاشیدنآببررویهم
خویشـت نداری و مقاومـت در برابـر هواهـای نفسـانی همـراه اسـت ،بـرای یکدیگـر آرزوی سلامتی و برکنـاری
بـود ،تـا صبـح روز سـیزدهم ادامـه داشـت .وی بهتریـن خوانـده م یشـود شـعر زیر اسـت: بلایاوامراضم یکنندوموبدشیرو گلابوبرگآویشن
لبـاس خـود را م یپوشـید ،صورتـش را اصلاح م یکـرد، ِا َهسلِلََاپکهمه َلنِلُناَدَننونکووبهاَِولللهاب(لِل[اِلکمکاِبَاننکاِکاِودناهانو(]ه(بهزپا((ملربتادیانگبلادنالهمسنسۀب‌یکآاس‌تیوشهدچات،دل،دایرمککملوحویتعااسزلیهفنفزیمنربموداا‌یفآم‌ییتآشیا‌یدآد)ددی))دن)
کلاه نمـدی م یگذاشـت و بعـد از نمـاز و صـرف شـام ،بـا یـابـرگ گلخشـکرادر سـهنوبتنثـار آبم یکند.
دوتـناز ه متـرازانخودب هعنوانشـی شدار و کیسـ هدار نباشد)
در آبـادی بـه راه م یافتـاد .جلـوی هـر خانـه ،همراهـان مه لا ل لینگ لیکا نوو (پای لا ل من زخمی نشود) جشن تیرماه سیزه شو
او اشـعاری م یخواندنـد و مـردم را از آمـدن لال باخبـر
م یکردنـد .صاح بخانـه بـا شـنیدن صـدای آ نهـا از مه لا ل لینگ رها نوو (پای لا ل من رها نشود) تیرمـاه سـیزه شـو جشـنی اسـت مختـص مردمـان دیـار
خانـه بیـرون م یآمـد و بـا خو شرویـی لال را بـه داخـل مه خجالت پیدا نوو (شرمندگی من پیدا نشود) مازنـدران کهـن کـه در آن ،در شـب سـیزدهم آبا نمـاه،
خانـه دعـوت م یکـرد .شـی شدار و کیسـ هدار اغلـب در ِد ِترهبزنمشیدار بوو(دختررابا(ترکه)م یزنمتا افـرادخانـوادهوخویشـاننزدیـکدر خانـۀبزرگفامیل
بیـرون خانـه م یماندنـد .لال ترکـ های را برم یداشـت و بـاتـدارکقبلیجمعم یشـوندواین گرده مآییمانند
ب همحـض ورود بـه خانـه ،بـزرگ و کوچـک را بـا ترکـ هاش شوهردار شود) شـب یلـدا بـا پذیرایـی و اجـرای مراسـمی کـه مختـص
م ینواخـت .بعـد از ایـن کار ،لال ترکـه را هما نجـا زنرهبزنموچهمار بوو(بهزنخانهم یزنمتاصاحب ایـن شـب اسـت تـا دیروقـت ادامـه م ییابـد .در ایـن
م یگذاشـت و آرام م ینشسـت .سـپس کدبانـوی خانـه وشـمعبمـعوللاًاو ههبـررکغسـذاییـبی‌هانکــدهازمۀناوسـسـعب یـخویـک مشهمدارنـتهییاـۀسـآتن
مجمعـیرا کـهاز قبـلتهیـه کردهبـودبـرایلالم یآورد فرزندومادر بچهشود) م یکوشـد،بنابـررسـمواقتضـایفصـل،آجیـلومیوهو
ومحتویـاتآنرادر کیسـۀ کیسـ هدار م یریخـت.برخی کرکرهبزنم کرچهمار بوو(مرغرام یزنمتاجوجه تنقلات و شـ بچره تدارک م یبینند .ب هطـور نمونه ،در
از افـراد شـو خطبع خانـواده سـعی م یکردنـد لال را آمـل خورا ک یهایـی تهیـه م یکننـد کـه در لهجـۀ محلـی
بخندانندیاسخنیبگویندتالالمجبور بهپاس خگویی بیاورد) بـهآنخارچـیم یگوینـد.ایـنخورا ک یهـاعبار تانـداز:
اهگـردایـماوفمـحـقربـوهم مشک‌یسـشـتد؛نامـسـاکموعمتـ لوال ًالکممتـ‌یرشـکدنسـدی، شـود. گورهبزنمشیردار بوو(...به گاوم یزنم کهپرشیرشود) انواع شـیرین یهای خانگی مانند شـام ینون و شـیرینی
لال از در بعضـی از روسـتاهای مازنـدران ،لال و همراهانـش دیگریبهنامبشتیزیگ()beshtizigومیو ههاییچون
موفق به این کار م یشـد .در پایان مراسـم لال شـیش، بـهسـرشـیشیـاترکـۀبلندخودیک کیسـهیادسـتمال انـار ،پرتقـال ،خربـزه ،هندوانـه ،ازگیـل ،پسـته ،گنـدم
م یبسـتند و آن را از دریچۀ اتاق یا سـوراخ بام وارد خانه
افـراد م یکننـد و همراهـان لال ایـن شـعر را م یخواننـد:
لال بمو لال مار بمو (لال آمد مادر لال آمد)
پار بوردهامسالبمو(پارسالرفتامسالآمد)
وچه گهرهمشتبوو(بچهدر گهوارهبزرگشود)
سنخدونهمشتبوو(صندوقپراز برنجشود)
98شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1396
{....................................................................................................گردشگری }
.....................................................................................................
.....................................................................................................
TOURISM
در جشـنتیرماسـی ّزهشـوهـمایـزدآبوهـمایـزد گیـاه، لالوهمراهانـشهدایـارابیـنخودتقسـیمم یکردند.
خویشـکاری آیینـی دارنـد .ب هویـژه اینکـه بنابـر اسـطورۀ گاهـیهدایـاآ نقـدر زیـادبـود کهبهدوسـتانواقوامهم
بـارا نآوریتیشـتر،افـزونبراپوش(دیوخش کسـالی)، می‌دادنـد.
دیـو دیگـری بـه نام سـپنچگر ( ،)Spenjaghraهمدسـت برخـی اعتقـاد دارنـد تیرمـاه سـیزه شـو همـان جشـن
نمابـ‌یوجدنگیـ ادیـو آنتـدیـشوواا ِزسـشـت.ت دیـو خشـکی ،بـر ضـد تیشـتر مازندران کنونی در کمه‌یب شهـوجاد.یدتربیارر ٔمهاهعل ،درت تیرگان اسـت
( )vazishtیار یگـر تیشـتر در تغییر زمان برگزاری آبا نماه برگزار
گیاهـی اسـت ،بـا رپیهوین مفهـوم آتـش یوا ِکـزشـی دتانکـسـهتبـهه ایـن جشـن دو دلیـل ذکر شـده اسـت .بنا به دلیـل اول،
بنابرایـن رپیهـون همـکار شـده اسـت؛ سـا لهای کبیسـه در گـردش سـال و فصـول محاسـبه
سـودمندایـزدتیشـتروایـزدنگهبانآ بهـایزیرزمینی انتعغشتیـقیـدراهزدامااوسنـ،یجت.ذکشـدرلیمـن ت‌یلیکرندمیادگ،رسـیط ّلیزهوکعهشـاوسـسـتدامررأواهعقتـییع‌لشبپــتروارر ابـیرسانـیاییتـا.یبنشه
اسـت و خویشـکاری او در زیـر زمیـن از جهتـی قرینـۀ کار
ایـزدتیشـتردر آسـماناسـت.
نکت های که به این فرضیه قوت م یبخشد مراسم ویژۀ تیشتر بوده است؛ چرا که این ستاره در آغاز تابستان در
لال شـیش در میـان اهالـی مازنـدران اسـت کـه پیـش مصر طلوع م یکند و با طلوع این سـتاره ،سـیلا بهای
تهیـرممابـسـهی ّزشـهکشـلوآیبیرگنــزایر هنـوز از ایـن بـه آن اشـاره شـد و آغاز تابستاندر رودنیلآغاز م یشود.اینکهچراجشن
شـب فولکلوریـک و نمادیـن در تیرماه در مازندران به پاییز م یافتد ،بدان سـبب اسـت
م یشـود و آن مراسـم لال شـیش زدن اسـت .در اجرای کـهدر شـمالایـران،ایـنسـتارهدر پاییـزطلـوعم یکنـد
ایـن آییـن ،هما نطـور کـه ذکـر شـد ،شـخصی بـا لبـاس و فصـل بـاران آغـاز م یشـود .امـا مسـئله اینجاسـت کـه
مبدلدسـتمالیبهسـربسته،صورتشراسیاهم یکند بـارش فصـل سرماسـت و آغـاز طبیعـی بمـارااه آ‌نبـهاـان بی همطـکـ ّوررر
وماننـدلا لهـابـا کسـیحـرفنم یزنـد.ایـنشـخصرا سـوی متـداول اسـت .از مـاه در ایـن
لالولالمار (در کوچ کسـرایقائ مشـهر)،لالشیش دیگـر ،ا گـر بـه مراحـل کشـاورزی در مازنـدران توجـه
(در بابـلودارابـکلا)ولالشـوش(در تنکابن)م یگویند کنیـم ،اواخـر شـهریور و مهـر ،محصـولات کشـاورزی از
و چنـد نفـر او را همراهـی م یکننـد .او وارد خان ههـا زمیـن برداشـت م یشـود و در مـاه آبـان زمی نهـا بایـر
م یشـود و بـا چـوب و ترکـ های کـه بـه آن شـیش گوینـد، اسـت و مـردم در ایـن مـاه بـه آب و بـاران فـراوان بـرای
ضربـ هایبـهسـا کنانخانـهم یزند.مـردمایندیـار باور کشـتمحصـولنیـاز ندارنـد.بـاایـنمقدمـاتم یتـوان
ندامرن یدشـکوه اد؛گرماوخ کصوسصیـ ًارابـبزهنسدـ،رآاغنزفناردنتنـاازسا،الحیدیوانگـرامرتینازا،ض مجسمه آناهیتا ای نگونـه برداشـت کـرد کـه گرچـه بـاران موهبتـی الهـی
بـرای کشـاورزان اسـت ،برپایـی جشـنی ویـژه بـرای
دختـران شـوهرنکرده و درختـان ب یمیـوه مـ یرود و بـا گرامیداشـت و طلـب آن در مـاه آبـان ضرورتـی نـدارد؛
تکررکـدهه،بـهضآما‌ننهـاتمم ی‌یزکنـندد.کیـه مکثنل ًافـاری ازن زحان،ضـآرانندرپاخدرمتییاانـآنی چرا کـه ضـرورت درخواسـت ،همـواره بـا یـک احسـاس
نیاز شدید توأم است ،درصورت یکه این نیاز در ماه آبان
دختر را نزن؛ من ضمانت م یکنم که باردار شـود ،میوه احسـاس نم یشـود .بنـا بـر روایـت اوسـتا ،تیـر آرش بـه
بدهـد یـا بـه خانۀ شـوهر بـرود. یـاری توأمـان ایـزد آب و ایـزد گیـاه مسـیرش را م ییابـد؛
برخـیمعتقدنـددر گذشـتهایـنبـاوروجـودداشـته کـه تبنناهبـراابیـهنخدرویجشـسـکار توی اجیـوزدیآخبا(بســاتراگانه)ایکـهنهجمـشاـنن ،نسـبتاایر ٔده
ارواح شـریر موجـب اخلال در زندگـی آنـان م یشـده و
آمفثب تهتایوـسیابزـنهدآٔنهـاخندامون‌یردرساـانخندث‌هانیدومو بعیدیـشنتتروتکیـشابوترأثزیـری تیشـتراسـت،ا کتفا کرد.بهنظرم یرسـدایزدی گیاهی
کـههمیـار تیشـتردر رسـیدنبههدفاسـت،ایـزدیبه
رادر تابستانوزمستانبهخطرم یانداختند.ازای نرو، نـام«رپیهویـن»یـا«رپیثویـن»باشـد کهپژوهشـگراناز
بااجرایاینمراسـم،ارواحشـریرطبیعترام یراندند، مراسم لال شو -مازندران آن غفلـت کرد هانـد.
بردشمنانپیروزم یشدندوضعفوسستیوبیماری در بهـار نیـزنمـادیاز پیـروزینهایینیک یهابربد یها ایـزدرپیتـون(پهلوی):rapihwinسـرور گرماینیمروزو
را از زندگی خویش دور م یکردند .اعتقاد به کارکردهای ما ههـای تابسـتان اسـت و یکـی از وظایـف او ایـن اسـت
لال شـیش در زندگـی مـردم مازنـدران بسـیار اهمیـت وبهارهـابـرزمسـتا نهابـهشـمار م یآمـد.فصـلبهار که کـههـروقـتدیـوزمسـتانبـهجهـانیـورشمـ یآورد،او
داشته است؛ ب هگون های که در برخی نقاط پس از رفتن طلیعـۀ پیـروزی رپیهویـن اسـت ،جشـن ویـژ های بـه در زیـر زمیـن جـای م یگیـرد و آ بهـای زیرزمینـی را گـرم
لال ،صاح بخانـه ترکـ های را کـه لال در همـۀ خان ههـا همـراه داشـت کـه بخشـی از مراسـم نـوروزی را تشـکیل نگـهمـ یداردتا گیاهـانودرختاننمیرندوب هخصوص
م یگذاشـت در بین چو بهای سـقف خانه قرار م یداد امیــاهنفرجورشـد ِیـننو)یـبـژاهنـادرمنرـووزروزشبـشزـرمگفبرروپرادمیـ ینشـ(ردوهز مـ یداد. ریشـ ههای درختان را در برابر یورش سـرمای زمسـتانی
ومعتقدبود کهبرکتبامرازیادوحیواناتموذیمثل خـرداد از پـاس مـ یدارد .ایـن ایـزد کـه در اوسـتا ،نـام چهارمیـن
مـوش و سوسـک و ...را دفـع م یکند. اسـت.بنابـررسـالۀپهلوی«مـاهفرودیـنروز خـرداد»در آفرینگانمهمومشهور است،در آغاز زمستان کهبنابر
بـا ویژگ یهایـی کـه بـرای لال شـیش برشـمرده شـد و بـا ایـنروز وقایـعبسـیاریرخدادهاسـت؛ازجملـهرویـش گا هشـماری باسـتانی در اول آبا نماه قرار دارد ،به درون
توجهبهاینکهاینترکهاز جنسچوبونمادی گیاهی مشـی و مشـیانه چون دو سـاقۀ ریواس از زمین ،بیرون زمیـن مـ یرود و موجـب رویـش گیاهـان در فصـل گـرم
است ،م یتوان گفت لال شیش نیز همانند رپیهوین، رانده شدن افراسیاب از ایران ب ه دست منوچهر و آرش سـال و رسـیدن میو ههـا م یشـود .بنابرایـن ،رپیهویـن
تجسـم ایـزدی گیاهـی اسـت کـه وظیفـۀ حفاظـت شـیواتیر ،و کشـته شـدن افراسـیاب ب ه دسـت کیخسـرو بر هفت ماه تابستان فرمانروایی م یکند و در پایان ماه
از گیاهـان و محصـولات کشـاورزی را بـر عهـده دارد. و. ... مهریعنیدر پایانتابستانبزرگ،بهزیرزمینم یرودو
خویشـکاری ویـژة آن در بـاروری انسـا نها و درختـان بـا ازخمانساـبـتگعاکههـجن اشـزنخوتییرشـماکاسرـی ّزیهایـزشـدورپیسـهوخیـنین هی چیـک دوبـارهاز اولفروردیـناز زمیـنسـربرمـ یآورد.
کارکردرپیهویندر رویش گیاهوثمربخشیومیو هدهی ب هعنـوان به باور برخی ،داستان رپیهوین درواقع صورت برگرفته
آنان سنجیدنی است .از سوی دیگر ،نقش لال شیش نگفت هانـد،امـابـهنظـرم یرسـدبرپاییاینجشـنبرای و زردشت یشـدۀ اسـطورۀ بسـیار کهن رفت و بازگشـت یا
در مبـارزه بـا ارواح شـریر و دفـع آف تهـای آنـان ،بـا نبـرد گرامیداشـترپیهویـنونیروبخشـیبـهآندسـ تکمدر مـرگ و رسـتاخیز محصـولات گیاهـی اسـت کـه در آن،
رپیهویـنبـادیـوسـرمادر زیـرزمیـنهماننـدیدارد. مازنـدران پذیرفتن یتـر از جشـن بارا نخواهـی باشـد. یـک ایـزد نگهبـان محصـول ،هـر پاییـز بـه زیـر زمیـن فـرو
بـا ایـن توضیحـات ،م یتـوان بـر ایـن گمـان بـود کـه م یتوان گفتباتوجهبهروایتاوستاازتیراندازیآرش، مـ یرودودر بهـار دوبـارهبـرم یدهد.بازگشـتسـالانۀاو
99
{..........................................................................گردشگری }
..........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
TOURISM
زمـاناصلـیبرگـزاریجشـنتیرماسـی ّزهشـودر مـاهآبان
بـوده اسـت؛ همچنـان کـه هنـوز هـم در ایـن مـاه برگـزار
ومتی‌یرشماودسـ؛یب ّزناهبراشـیو،نازگیرچکهاخسـاطسوترگهاوهباهصلهیممجربشونطتایسرگات،ن
ایندوجشندر یکزمانبرگزار نم یشدهاست.رفتن
ایـزدنباتـیبـهزیـرزمیـنویـاریرسـاندنبـهاودر انجام
او در فصـل آبخاوین رشاـمکار‌یتو‌یاانشخاوسهتمگاچهنیـجنش گنراتمییرمدااسشـی ّزته
شو دانست
و پیروزی ایزد تیشتر بر اپوش را خاستگاه جشن تیرگان
کـه در تیرمـاه برگزار م یشـود.
از سـویی دیگـر ،بـا توجـه بـه اینکـه تیـر آرش بـر پیکـر
ندیـرزخبــا زتا گد ُرمـدرودیـگییافـهـرویداومد‌یرآیـپیدو،نـمـدراسگـو قت.ربلاانـلیشـشـیدنشاروا
م یتـوانحیـاتآرشبـهشـکلنمادی گیاهیدانسـت
کـه هسـتی و باززایـی و حیـات را بـرای مـردم بـه ارمغـان
م یآورد.خویشـکاریآرشدر بیرونراندنافراسـیاباز
و همچنین نمای شگر مبارزه با دیو خش کسالی اتیرجاّلـن،ی
گیاهـان نیـز نبـرد بـا دیـو دشـمن ایـزدان نباتـی و
هسـت .بایـد توجـه داشـت کـه شـخصیت افراسـیاب
ن هتنهـادشـمنیبـاآب ،کهدشـمنیبـاایـزدان گیاهیرا
نیـز م ینمایانـد.
ازجمله گیاهانی که با آیین لال شـیش در پیوند اسـت
گیـاههـوماسـت.نکتـ های کهشـباهت کارکردهایهوم
را بـا لال شـیش نشـان م یدهـد ،ایـن اسـت کـه چهـار
صائبین مندایی ایران مـردی کـه بـرای نخسـتین بـار ایـن گیـاه را فشـردند و از
آن نوشـابه برگرفتنـد ،از موهبـت داشـتن فرزنـد نیـک
برخوردار شدند.ویوهونت()V-vahvantپدر جمشید،
نخسـتین کسـیاسـت کـهاز گیـاهمقـدسهومنوشـابه
اایـو َاثنویعـمهـ (لeنyیـthwک ا)Aسـ ،ثرتیتکــهه م یسـازد و جمشـید پـاداش
بـه او داده‌م یشـود .پـس از
گ(یaـtاriهhراTف)شوـرپدونرودشوسـشـپیهر ٔه(آpaنsرaاhگsرuفrتuنـoد)Pوبفورزدننــددا کـن آهنـاایـنن،
فریدون ،گرشاسپوزردشت،ب هپاساینعملبدانان
داده شـد .این خویشـکاری هوم با نقش لا ل شـیش در
باروری زنان نازا و درختان ب یبر و حیوانات سـنجیدنی
اسـت .ب هویژه اینکه هوم را خدای باروری و شـیرۀ آن را
مراسم دعای زرتشتیان ایرانی مراسم دعای زرتشتیان ایرانی انزیـکزانرکمـراددبهــاارویروییـژرٔمهـلۀامـلادشـ‌هیگاواشنومه یمتداانیـاسـتن ا‌هانسـدط.ور های
کتابنامه
بـا پانزدهـم آبا نمـاه، یـماـا«هَد«هـتـواوراُه»نیبنرـاباـ»ر روز هجدهـم آن ،رپیهویـن و هـوم ،نقشـی اسـت کـه آنـان در بـاروری
1 .1بنونیست ،امیل .)1383( .دین ایرانی .ترجمۀ بهمن را بـر پـا م یکننـد .بنابـر عیـد کوچـک انسان ،حیوان و گیاهان ایفا م یکنند .اعتقاد به اینکه
سرکاراتی .تهران :نشر قطره یـک گیـاهیـایـکنمـاد گیاهی(ترکـه=شـیش)م یتواند
بـاورمنداییـانایـنروز بـهمناسـبتآغـاز بهر هبـرداریاز موجـب بـاروری و باززایـی حیـات شـود ،متأثـر از ایـن
2 .2بهار ،مهرداد .)1376( .پژوهشی در اساطیر ایران محصـولات نباتـی زمیـن جشـن گرفتـه م یشـود .در روز انگاره است که بشر از گیاه به وجود آمده و به آن نسب
(پارة نخست و پارۀ دویم) .تهران :نشر آگه اول تـورا ،یکـی از فرشـتگان بـزرگ بـه نـام «هیبـل زیـوا» م یبـرد .ایـن بـاور اسـطور های در بسـیاری از مناطـق
زمیـن را از حالـت ذوب و گداختگـی خـارج و سـرد کـرد جهـان ،ازجملـه در ایـران وجـود دارد و یـادآور اسـطورۀ
3 .3پاینده ،محمود .)1375( .فرهنگ گیل و دیلم. و در روز هیجدهـم مـاه تـورا اولیـن محصـولات نباتـی از مشـی و مشـیانه اسـت .مشـی و مشـیانه نخسـتین
تهران :نشر امیرکبیر زمیـن برداشـت شـد. زوج بشـر یاند کـه بنـا بـر اسـاطیر ایـران از یـک ریـواس
ایـنروز جـزءاعیـاداصلـیمنداییانبهحسـابم یآید. ب هه مپیوسـته بـه وجـود آمد هانـد.
4 .4حسن دوست ،محمد .)1383( .فرهنگ بهتریـن بـمهحبـاصـوورلامنتدزایمییــانن،،چدرو انیـبرنن رجو،زکنهی ِجـبـدل ،زخیـرومااازو
ریشه‌شناختی زبان فارسی ،جلد اول .تهران :نشر آثار لبنیات، جشن َدهوا ُهنیناجشنپایانخلقت
غذاییتهیهم یکندوبههمینمناسبتمنداییاننیز
فرهنگستان زبان و ادب فارسی از آردبرنجو کنجد رموز‌یغسـذاازینـدیوبـدهرناصمب« ِحهاِنـوهخآسـنارا» در ایـن ایـن جشـن متعلـق بـه صابئیـن مندایـی اسـت؛ قومـی
5 .5رسولی ،آرزو« .)1383( .نیایش :سرود آ بها (نیایش همـراه بـا ماسـت و و خرمـا ایرانـی کـه در اسـتان خوزسـتان زندگـی م یکننـد و بـه
برنـجم یخورنـد.همچنیندر ایـنروز منداییانبهیاد دلیـل اسـتفادۀ زیـاد از آب در آیی نهـای مذهب یشـان
پاک‌دینان در جشن آبانگان)» ،در مجلۀ اخبار ادیان، درفشـی کـههیبـلزیوام یبافد،درفشـیم یبافنـدوبه بـه مغتسـله نیـز مشـهورند .اینـان از پیـروان یحیـای
شمارۀ ،11ص71-70 هنـگام اجـرای مناسـک همـراه بـا اجـرای اورادی خاص تعمیددهند هانـد .ایـن قـوم به مناسـبت پایـان تکمیل
در کنـار آب نصـب م یکنند. خلقـت زمیـن و پدیـد آمـدن محصـولات زمینـی ،در
6 .6ستاری ،رضا؛ حقیقی ،مرضیه« .)1391( .بررسی
کارکردهای لال شیش در جشن تیرماه سیزه شو»،
در مجلۀ ادبیات عرفانی و اسطور‌هشناختی ،شمارۀ ،26
ص 95-65
7 .7فلاح ،نادعلی« .)1386( .تیرماه سیزه شو» ،در
مجلۀ فرهنگ مردم ،شمارۀ ،23ص 140-130
8 .8مقدم ،محمد .)1380( .جستار دربارۀ ناهید و مهر،
چـاپ دوم .تـهران :نشر هیرمند.
یارمحمدخان شادلو ملقب به سردار مفخم بجنوردی ،برادرزادۀ محمد شمار ٔهنوزدهم | آبانماه1001396
حیدرقل یخانسـها مالدوله،در سـال1388ق،جانشـینعمویخویش سجادیتبار
شـد و سـها مالدوله لقـب گرفـت و 32سـال بـا نهایـت اقتـدار ،در بجنـورد ....................................................................................................
اسـترآباد گـرگانو گاهـیحوالـیبهشـهرونیشـابورحکومـت کـرد.اویکـی راهنمای تور .....................................................................................................
از رجـالمعاصـرخراسـانشـمالیاسـتوبایـداز اودر ردیـفمشـاهیرایـن
دیـاریـاد کرد.شـخصیتبارزیارمحمدخـانوآثاروابنیۀتاریخیب هجای {.....................................................................................................گردشگری }
مانده از او و ب هویژه سفرنامه و خاطراتش در سفر به تهران و اروپا گویای TOURISM
رفتـار اجتماعـی و درک واقعـی او از زمـان خویش اسـت. بناهای
یارمحمدخـان و اجـدادش ب هدلیـل موقعیـت حسـاس منطقـه ،پـس از سردار مفخم
اسـتقرار دولـت صفویـه بـر ایـن منطقـه حکومـت کرد هانـد .صنی عالدولـه دربجنورد
م ینویسـد :جـد اعالی طایفـۀ شـادلو ،قورچـی یوسـف نـام داشـت کـه
شـا هعباس او را حاکـم اکـراد 1طایفـۀ شـادلو کـرد .در فتنـۀ حسـ نخان
سـالاربهسـال1263ق،بجنوردویرانشـدوفرزندانتول یخان،ازجمله
یارمحمدخـان بـر بنـا و آبـادی ایـن شـهر افزودنـد و به مرمت و عمـارت آن
پرداختنـد.
درحـوادثسیاسـیمهـم،یارمحمدخـانبـارایزن یهایـی کـهدرپایتخت
م یکـرده ،گاه منطقـۀ خـود را از زدوبندهـای سیاسـی دول تهـای روس
و انگلیـس نجـات مـ یداده اسـت .گفتـه م یشـود سـردار سـها مالدوله
شخصیتیاست کهن هتنهابرمنطقۀتحتحاکمیتشمؤثربوده،بلکه
ازطریقارائۀراهکار بهناصرالدی نشاه،هنگام یکهدر سفراولبهتهران
احضار شده بود ،ایران را از یک فاجعۀ احتمالی نجات داد .دیدگا ههای
سازندۀاوموجبشد کهشاهقانعشودوپیشنهادهمکاریباانگلستان
را جهـت حملـه بـه روسـیه از راه شـمال خراسـان نپذیـرد و انگلسـتان را از
یـکنقشـۀمزدورانـۀدیگـربـرایبهفلاکت کشـاندنایـرانبـازدارد.
یارمحمدخانفردینوگرابودودر سفرهایمتعددشبهتهرانوخارج
از کشـور،بـهپیشـرف تهایآنـانتوجـهداشـت.ر هآوردسـفراوبـهخـارج،
سال حهایجدیـدواولیـن کارخانـۀبـرقبجنـوردبـود.این کارخانـه کهبا
هیـزمونیـروی بخـارآب کار م یکـرد ،در سـال1320ق شـروع بـه کار کـرد.
ویهمچنیندرسفرنامۀخودازسیستمتلگراف،تئاتر،بیمارستا نهاو
را ههاسـخن گفتهاسـت.
دربـارۀ تحصیالت او اطالع دقیقـی در دسـت نیسـت .او شـرح سـفرهای
خـودرابـهیـادگار گذاشـتهوبـهمطالعـۀ کتا بهـایتاریخـیب هخصـوص
تاریخهندوسـتانعلاقۀوافرداشـتهاست.زبانفرانسهم یدانسته،شم
شـاعری داشـته و اشـعاری نیـز از وی باقـی مانـده اسـت.
ازجملـه رجالـی کـه درزمـان وی بـه بجنـورد سـفر کرد هانـد م یتـوان بـه
ناصرالدی نشـاه قاجـار ،محمدحسـ نخان اعتمادالسـلطنه و رضـا ارفـع و
از میـاناروپاییـانبـه کلنـلمـک گرگـور،هنـریمـوزرو کلنـلچارلـزبیـت
اشاره کرد .همۀ آ نها آ گاهی ،هوش و خصایص نیکوی سردار مفخم و
آبادانـیرا کـهازایـنرهگـذرنصیببجنوردشـدهبودسـتود هاند.بناهای
عمـارتمفخـم.آیین هخانـهمفخـموبـاغمـزاربـشقـارداشنمون ههـای
ب هجـا مانـده از ابنیـ های هسـتند کـه وی در بجنـورد مرکـز حکومـت خـود
بنـا نهاد.
ازخانـدانشـادلوم یتـوانازنصـراللهشـادلووعزیزالل‌هخانشـادلو(سـردار
معزز) نام برد .نصرالله شـادلو نقاش و هنرمند بوده و نقاشـی را در صنایع
مسـتظرفۀتهـران،نـزداسـتاد کما لالملـکفـرا گرفتهاسـت.ویدررسـم
کاریکاتـور ومینیاتـور نیـزتوانـابـودهاسـت.تابلوهـایآیین هخانـهومقبـرۀ
یارمحمدخـان در بـش قـارداش از یادگارهـای اوسـت.
حکمرانان شـادلو توانسـتند در طول 330سـال حکومت ،یعنی تا قبل از
تشـکیلارتـشمنظـممرکـزی،نگهبانانمرزهای کشـوردرشـمالشـرق
ایران باشـند و به حفظ ثغور خراسـان و امنیت منطقه کمک کنند .پس
از معرفـی یارمحمدخـان شـادلو ،ابنیـۀ تاریخـی ب هجـای مانـده از وی را
معرفـی م یکنیم:
1 .1کردها
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search