โภชนศาสตร์ ง า น นำ เ ส น อ โ ด ย
เบื้องต้น เ ซ อ ร์ โ ร นั ล ด์ เ ด็ ค
(PRINCIPLES OF ANIMAL NUTRITION)
โ ด ย น า ง ส า ว ธ น า พ ร สุ ข เ รื่ อ ย
สว นประกอบของรา งกายสัตว์และอาหารสัตว์
อาหารที่สัตวก ินเขา ไปจะมีสวนเกี่ยวขอ งกับกิจกรรมทางเคมีและสรีรวิทยาหลายอยา งในรางกายสัตว รางกายของสัตวจ ะทําการเปลี่ยนอาหาร
ใหไ ปเปนสว นประกอบตาง ๆ ดังนั้นจึงควรจะไดเ รียนรูถึงสวนประกอบของรา งกายสัตวไวบางพอสมควร
สว นประกอบของรา งกายสัตว์และอาหารสัตว์
สว นประกอบของรา งกายสัตว์และอาหารสัตว์
รางกายสัตวประกอบดว ยแรธาตุหลายชนิดซึ่งพบอยูต ามสวนตาง ๆ ของรา งกายสัตวป ริมาณที่มีอยูจ ะแตกตางกันออกไป ทั้งนี้ก็ขึ้นอยูก ับหนา ที่ของ
แรธ าตุเชน นั้น ๆ เปน สําคัญ แรธาตุหลักที่เปนสว นประกอบของรา งกายสัตวม ีดัง ตารางที่2
เลือด
ร่า ง ก า ย สัตว์ประก อ บ ไ ป ด้ว ย เลือดปร ะ มาณ 5- 1 0%
ข อง น้ํา ห นัก ตัว ทั้ง นี้ก็ขึ้น อ ยู่กับ ช นิดข อง สัตว์แ ละ
สภ า พ ข อ ง อา ห า รที่ไ ด้รับ
หน้ าที่ของเลือด
นําอาหารจากทางเดินอาหารไปยังเนื้อเยื่อต่าง ๆ
นําออกซิเจนจากปอดไปสู่เนื้อเยื่อตาง ๆ
นําของเสีย (waste products) ที่เกิดจากการเม
ต ะ โ บ ลิ ซึ ม ข อ ง เ นื้ อ เ ยื่ อ ไ ป สู่ อ วั ย ว ะ ที่ มี ห น้ า ที่ ขั บ ข อ ง
เ สี ย อ อ ก จ า ก ร่ า ง ก า ย
นําสิ่งที่ขับออกมาจากต่อมไร้ท่อ(endocrine or
ductless glands) เช่น พวกฮอร์โมนไปยัง
เ นื้ อ เ ยื่ อ
รั ก ษ า ค ว า ม ส ม ดุ ล ข อ ง น้ํ า ภ า ย ใ น ร่ า ง ก า ย สั ต ว์
ช่ ว ย ค ว บ คุ ม อุ ณ ห ภู มิ ข อ ง ร่ า ง ก า ย
ช่วยต่อต้านพวกจุลินทรีย์ต่าง ๆ
เ กี่ ย ว ข อ ง กั บ ก า ร ค ว บ คุ ม ค ว า ม เ ข้ ม ข้ น ข อ ง อิ อ อ น
ไนโตรเจน (hydrogen ion concentration)ใน
ร่ า ง ก า ย สั ต ว
สว นประกอบของเลือด
เลือดประกอบด้วยส่วนที่เป็นของเหลว เรียกว่า
พลาสมา (plasma) และส่วนที่เป็นเม็ดเลือดหรือเซลล์
(corpuscles or cells) ซึ่งจะลอยตัวอยู่ในพลาสมา
ส่ ว น ที่ เ ป็ น เ ซ ล ล์ ไ ด้ แ ก่
-เม็ดเลือดแดง (erythrocytes or red blood cells)
-เม็ดเลือดขาว(leukocytes or white blood cells)
-แผ่นเลือด(thrombocytes or platelets)
ส่วนที่เป็นพลาสมาจะมีของแข็ งประมาณ 10% ครึ่ง
หนึ่งของของแข็ งจะเป็นพวกโปรตีน ส่วนที่เหลือครึ่งหนึ่ง
เป็นพวกไขมัน, น้ําตาล, สารประกอบที่ไม่ใช่โปรตีน แต่มี
ไนโตรเจนอยู่ด้วย (non-protein nitrogenous
compounds) และเกลืออนินทรีย์(inorganic salts) แร่
ธาตุที่สําคัญได้แก่โซเดียม คลอรีน โปแตสเซียม แคลเซียม
แมกนีเซียม ฟอสฟอรัส และแร่ธาตุอื่น ๆ
เลือด
ร่า ง ก า ย สัตว์ประก อ บ ไ ป ด้ว ย เลือดปร ะ มาณ 5- 1 0%
ข อง น้ํา ห นัก ตัว ทั้ง นี้ก็ขึ้น อ ยู่กับ ช นิดข อง สัตว์แ ละ
สภ า พ ข อ ง อา ห า รที่ไ ด้รับ
สว นประกอบของพืช (Composition of plants)
อาหารเปน แหลง ที่ใหโ ภชนะตา ง ๆ แกสัตวส ัตวรับเอาโภชนะตา ง ๆ ไปใชในการซอมแซม, ใชเปน สวนประกอบของรา งกายและใชใ นการสรา งผลิต
ผลตาง ๆ เชนเนื้อ นม ไขแ ละขนสัตวนอกจากนี้อาหารยังเปนแหลง ใหพ ลังงาน อาหารที่ใชเ ลี้ยงสัตวสว นใหญจ ะไดมาจากทางพืช แตก ็มีสัตวบ างชนิดเทา นั้นที่กิน
เนื้อเปน อาหาร ฉะนั้น แทบจะกลาวไดวา พืชเปนแหลง อาหารที่สําคัญในการดํารงชีพของสัตวพ ืชรับพลังงานจากแสงแดดเอาไปสรางเปน สารอาหารซึ่งจะเปนอา
หารสําหรับสัตวพ ืชใชคารบ อนไดออกไซดน ้ํา ไนเตรต และเกลือแรอ ื่น ๆ ในการสรา งคารโบ ไอโดรต ไขมัน และโปรตีน สัตวจ ะใชโภชนะดังกลา วในการเสริม
สรางรา งกายและนําโภชนะไปทําใหเกิดการสลายตัว ดูดซึมไปใชในการดํารงชีวิต
สว นประกอบของพืช (Composition of plants)
พืชประกอบดว ยสารตาง ๆ เชน เดียวกับที่พบในรางกายสัตวแตปริมาณที่มีอยูจ ะแตกตางกัน พืชตา งชนิด (species) ก็ยิ่งมีองคป ระกอบแตกตางกันไดมาก
พืชทุกชนิดจะมีน้ําเปนองคป ระกอบซึ่งถือเปน องคประกอบที่สําคัญ จํานวนน้ำในพืชจะลดลงเมื่อพืชแกตัวขอ แตกตา งระหวา งสวนประกอบของพืชและสัตวค ือวัตถุ
แหง (dry matter) วัตถุ แหงของพืช ประกอบดวยคารโบไฮเดรตเปน สวนใหญ ทั้งนี้ก็เนื่องจากคารโบไฮเดรตเปนสว นประกอบที่สําคัญของโครงสรา งพืช และ
เปน แหลงสํารองอาหารของพืช แตในสัตวน ั้นโครงสรางประกอบดว ยโปรตีนโดยเฉพาะเนื้อเยื่อที่ออ นนุม (soft tissues) ในรางกายสัตวพบวา มีคารโ บไฮเดรต
เพียงเล็กนอ ยเทา นั้น เชน พบตามตับ กลา มเนื้อและเนื้อเยื่อ คารโ บไฮเดรตเปนอาหารที่สําคัญของสัตวเ พราะเปน แหลงใหพลังงานแกส ัตวแ ละสัตวยังสามารถ
เปลี่ยน คารโ บไฮเดรตไปเปน ไขมัน เก็บไวตามสวนตาง ๆ ของรา งกาย
โปรตีนในพืช
โปรตีนจะพบในเนื้อเยื่อเจริญของพืช ดังนั้นในใบพืชจึงมีโปรตีนมาวา ในตนพืช
ในใบของพืชตระกูลถั่วจะ มีโปรตีนมากกวาในใบของพืชตระกูลหญา
เมื่อพืชแกตัวโปรตีนที่อยูสูงตามสว นตา ง ๆ จะเคลื่อนตัวไปอยูท ี่เมล็ดพืช
ดังนั้นเมื่อพืชโตเต็มที่เมล็ดพืชจะมีโปรตีนมากกวา สว นอื่น ๆ ของพืช
ไขมันในพืช
ไขมัน พบมากในใบพืชมากกวาในลําตนพืช แตไขมันพบมีมากที่สุดในเมล็ดพืช ทั้งนี้
เนื่องจากเมล็ดพืชเก็บไขมันไวเ ปนพลังงานสําหรับใชในการงอกในพืชหลายชนิดเชน ขาว
โพดและธัญพืชอื่น ๆ (cereals) จะเก็บพลังงานไวในรูปของคารโบไฮเดรตแตสําหรับ
เมล็ดพืชน้ำมัน เชนเมล็ดถั่วเหลือง เมล็ดฝายจะเก็บพลังงานไวในรูปของการสกัดน้ำมัน
เชนกากถั่วเหลืองกากเมล็ดฝาย นําไปใชเ ปนอาหารสัตวเมล็ดพืชน้ำมันนอกจากมีน้ำมัน
สูงแลว ยังมีโปรตีนสูง กวา โปรตีนในเมล็ดธัญพืช
คาร์โบไฮเดรต
ผลิตผลที่ไดจ ากพืชทุกชนิดสวนใหญจะไดใ นรูปคารโบไฮเดรต รูปของคารโบไฮเดรต
ที่อยูตามสวนตาง ๆ ของพืชจะแตกตางกัน เชน คารโ บไฮเดรตที่พบอยูตามเมล็ดจะอยูใน
รูปของแปง (starch) เปน สว นใหญ สว นลําตน และใบจะมีเซลลูโลสมาก ตามเปลือก
นอกของเมล็ดประกอบดวยเซลลูโลสและสารประกอบอื่น ๆ ที่ยอ ย ยากในทางอาหาร
สัตวจัดเซลลูโลสและสารที่ยอยยากไวเ ปน พวกเยื่อใยสวนตา ง ๆ ของพืชจะมีคุณคา ทาง
อาหารมากหรือนอ ยก็ขึ้นอยูก ับการที่สัตวส ามารถจะยอ ยไดม ากหรือนอยอาหารที่มีเยื่อ
ใยสูง เชน หญา แหง ฟางขาวและหญาสด มักมีการยอยไดต่ําอาหารพวกนี้จัดไวเปนอา
หารหยาบ สว นอาหารขนเปนอาหารที่มีเยื่อใยต่ําการยอ ยไดจึงสูงกวาอาหารหยาบ
แร่ธาตุ
แรธาตุที่มีอยูใ นพืชมีปริมาณแตกตา งกันซึ่งขึ้นอยูกับชนิดของพืช พืชชนิดเดียวกันมีแรธ าต
อยูต ามสวนตาง ๆ แตกตางกัน เปรียบเทียบระหวา งพืชและสัตวแลว รา งกายสัตวมีปริมาณแรธ าตุ
มากกวาในพืช แมว า พืชจะมีแรธ าตุอยูน อยแตแรธาตุก็มีความสําคัญตอการเจริญเติบโตของพืช
แรธาตุที่สําคัญในพืชเชน ฟอสฟอรัส โปแตสเซียม ซัลเฟอร แคลเซียม เหล็กและแมกนีเซียม
นอกจากนี้ก็มีแรธ าตุที่จําเปน ชนิดอื่น ๆ พืชไดรับแรธาตุจากพื้นดินในรูปของสารละลาย
พวกเกลือแรโ ดยการดูดซึมผานทางรากพืช แรธาตุที่พบสว นใหญจะเปน สวนประกอบของ
สารอินทรียเ ชน ซัลเฟอรเ ปน สวนประกอบของโปรตีน ฟอสฟอรัสเปนสว นประกอบของโปรตีนและ
ฟอสโฟลิพิด (phospholipids) แมกนีเซียมเปน สวนประกอบที่สําคัญของ คลอโรฟว ล
(chlorophyll) สําหรับธาตุแคลเซียมและฟอสฟอรัสซึ่งเปน แรธ าตุสําคัญสําหรับสัตวนั้น ในพืชพบ
แคลเซียมในใบมากกวา สว นที่เปนลําตน เมล็ดพืชมีแคลเซียมนอยกวาสว นอื่น ๆ ของพืช ตรงกัน
ขา มธาตุฟอสฟอรัสจะพบวา มีมากในเมล็ดธาตุแคลเซียมและฟอสฟอรัสในพืชจะมีมากนอ ยเพียง
ใดขึ้นอยูกับดินที่ใชปลูกพืชและปัจจัยอื่น