หนังสือเรียนภาษาเขมรถิ่นไทยแบบบูรณาการ เล่ม 2

ซวาย ปรฺี /swaaj prɪɪ/ 5
อรั เทอ กดาร พืน กดาร อย บาน
1
ไป แพว นิฮ กฺี เฮา เดฺิม ซเดิย?็ ʔar tʰəə kadaar pʰɨɨn kadaar ʔoj
baan
paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw dʌʌm
sadəj เลอื่ ยทำ� พน้ื กระดานไม้หรือกระดานอน่ื ๆ ได้

นา้ แพว น้ีเขาเรียกตน้ อะไร? They saw it to make wooden plank
or boards.
Auntie Phaew, how do they call
this plant? 6
เกอฺะ เมียน ประยอจ อรั กดาร พนื ปันน็อฮ
2 แอญ?
เดฺิม ซวาย ปรฺี
kʌʔ miiən prajɔɔc ʔar kadaar
dʌʌm swaajprɪɪ pʰɨɨn pannɔh ʔɛɛɲ

ตน้ มะม่วงป่ า กม็ ีประโยชนแ์ ค่เล่ือยทำ� พ้ืนกระดาน
เท่าน้นั เองหรอ?
It is ‘dʌʌm swaajprɪɪ.’
Is that all for making wooden
3 plank?
อ๋อ เดฺิม เวยี ทม เปิ็ฺนนา?
7
ʔɔɔ dʌʌm wiiə tʰom pʌnnaa ประยอจ เวีย เมียน พแล เวีย เมียน พแล
โฮบ บาน
อ๋อ ตน้ ของมนั ใหญ่ขนาดไหน?
prajɔɔc wiiə miiən pʰlɛɛ wiiə
Oh, how big is it? miiən pʰlɛɛ hoop baan

4 ประโยชน์ของมนั ก็ มนั มีผล ผลของมนั
เดฺิม เวยี ทม เฮย ทม กินได้

dʌʌm wiiə tʰom həəj tʰom It is useful because it has fruits.
We can eat them.
ตน้ ของมนั ใหญ่มาก

Its trunk is quite big

39

8 13
ทนำ� ? เซิน็ตว็ ฮ ยวั ซมอฺฮ เวยี

tʰanam səntuəh juuə samɒɒh wiiə

แลว้ ทำ� ยาล่ะ? กะเทาะเอาเปลือกของมนั

What about making drug? Peel them off.

9 14
อือ ทนำ� ดะ เลียย ซเดิย?็

ʔɨɨ tʰanam daʔ liiəj sadəj

ส่วนยาก.็ .. ผสมกบั อะไร?

Well, for making drug... Mix with something?

10 15
ทนำ� ยวั เติว็ เทอ อย? จฺูย ปรับ โม เออ ดะ เลียย ซเดิย?็

tʰanam juuə təw tʰəə ʔoj cʊʊj prap moo ʔəə daʔ liiəj
sadəj
เอาไปทำ� ยาอะไรได?้
ช่วยบอกหน่อยสิวา่ ผสมอะไร?
What kind of drug can it be
made into? Can you please tell me what it
can be mixed with?
11
ยวั ยางนา เกฺิด ทนำ� ? 16
ยวั สรรพคุณ นะ ซมอฺฮ เวยี เซิน็ตว็ ฮ ดะ
juuə jaaŋnaa kʌʌt tʰanam เลียย ซเดิย็ จฺูย ปรับ คเนีย นะ

ส่วนไหนของมนั ทำ� ยา? juuə sappʰakʰun naʔ samɒɒh
wiiə səntuəh daʔ liiəj sadəj
Which part of it can we take cʊʊj prap kʰaniiə naʔ
to make drug?
สรรพคุณของเปลือกมนั เป็นอยา่ งไร
12 กะเทาะแลว้ เอาไปผสมกบั อะไร ชว่ ยบอกทสี ิ
ยวั ซมอฺฮ เวยี เนาะ ซมอฺฮ เวยี เฮย เนาะ
What is the medical use of its
juuə samɒɒh wiiə nɔʔ samɒɒh barks? After peeling them off,
wiiə həəj nɔʔ what should I mix them with?
Can you tell me?
เอาเปลือกของมนั

We take its bark.

40

17 20
ดะ น็อง ตึกบาย อ๋อ แก เฮฺิมกเบ

daʔ nɔŋ tɨkbaaj ʔɔɔ kɛɛ hʌʌmkabee

ผสมกบั น้ำ� ขา้ ว (ท่ีหุงเชด็ น้ำ� ) อ๋อ แกโ้ รคคางทูม

We mix them with rice water... Well, it heals mumps.

18 21
ยวั เติว็ ดอ็ ฺฮ น็อง ตึกบาย เมียน ปันน็อฮ แอญ ทนำ�

juuə təw dɒh nɔŋ tɨkbaaj miiən pannɔh ʔɛɛɲ tʰanam

เอาไปฝนในน้ำ� ขา้ ว ใชเ้ ป็นยาไดแ้ ค่น้ีเหรอ?

Grind them with rice water Is that all for its medical use?

19 22
แก อย? ปันน็อฮ เฮย แก เฮฺิมกเบ

kɛɛ ʔoj pannɔh həəj kɛɛ hʌʌmkabee

ใชแ้ กอ้ ะไร? เท่าน้นั แหละ แกโ้ รคคางทูม

What can it heal? Yes, that’s all. Just to heal mumps.

41

5.40) ซ�ำเปื อร /sampɨɨər/

ชื่อไทย มะหาด
ชื่อวงศ์ Moraceae
ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Artocarpus lakoocha Roxb.
ประโยชน์ เอาเปลือกไปตากแหง้ ใชก้ ินกบั หมากพลู
ผลกินไดม้ ีรสหวานอมเปร้ียว


42

ซ�ำเปื อร /sampɨɨər/ 5
เปร้ียว หวาน ปแอม จู ๆ
1
ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา อย? priiəw waan paʔɛɛm cuu cuu

paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa ʔoj เปร้ียว ๆ หวาน ๆ

นา้ แพว น้ีเขาเรียกวา่ อะไร? They are quite sour and sweet.

Auntie Phaew, how they call this 6
one? เกอฺะ ยวั เทอ อย ตฺีด?

2 kʌʔ juuə tʰəə ʔoj tɪɪt
เดฺิม ซำ� เปื อร
แลว้ เอาไปทำ� อะไรอีก?
dʌʌm sampɨɨər
Anything else?
ตน้ ซำ� เปื อร
7
It is ‘dʌʌm sampɨɨər.’ ทนำ� ?

3 tʰanam
อ๋อ ประยอจ กฺี ยวั เทอ อย บาน?
ยาล่ะ?
ʔɔɔ prajɔɔc kɪɪ juuə tʰəə ʔoj
baan What about drug?

อ๋อ เขาเอาไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรได?้ 8
ทนำ� ยวั ตรูยฺ เวยี
Well, what can it be used?
tʰanam juuə trʊʊj wiiə
4
ประยอจ เวยี พแล เวยี โฮบ บาน จงญั ทำ� ยากเ็ อายอดของมนั

prajɔɔc wiiə pʰlɛɛ wiiə hoop To make drug, we take its young
baan caŋaɲ leaves…

ประโยชนข์ องมนั คือผลของมนั กินได้ 9
อร่อย น็อง ซเดิย็ หนอ เวยี ตรูย เวยี โม

It’s useful. We can eat its fruits. nɔŋ sadəj nɔɔ wiiə trʊʊj wiiə moo
They’re good.
เอายอดของมนั กบั อะไรนะ

Take its young leaves and…

43

10 Its log can be used to make pillars
ตำ� เปี ย ซดอ็ ฮ โกนงา for house-building or other building.

tampiiə sadɔh konŋaa 14
เดฺิม ทม ๆ
เอามาเค้ียวแลว้ เป่ าเดก็ ทารก
dʌʌm tʰom tʰom
We chew and blow them over
toddlers… ตน้ ใหญ่ ๆ

11 The big ones.
เดก กนั ตรัฮ นะ
15
deek kantrah naʔ เวยี เกฺิด เดฺิม ทม เนาะ

ท่ีนอนสะดุง้ นะ wiiə kʌʌt dʌʌm tʰom nɔʔ

…who have a fitful sleep. มนั เป็นตน้ ใหญ่เหรอ

12 Well, its trunk is quite big.
จอ็ ฮ เดฺิม เวยี เดฺิม ทม ๆ ยวั เทอ อย บาน
นะ? 16
จา
cɔh dʌʌm wiiə dʌʌm tʰom
tʰom juuə tʰəə ʔoj baan naʔ caa

แลว้ ตน้ ใหญ่ ๆ ของมนั เอาไปทำ� อะไรได้ ค่ะ
ไหม?
Yes.
What about its big log? How
could we use it? 17
พแล เกอฺะ โฮบ บาน จงญั ตฺีด
13
เดฺิม เวยี ทม ๆ ปเรอฺ การ เทอ ตระซอฺ pʰlɛɛ kʌʔ hoop baan caŋaɲ tɪɪt
กตว็ ม ตระซอฺ อย บาน
ผลของมนั กก็ ินได้ อร่อยดว้ ย
dʌʌm wiiə tʰom tʰom prʌʌ kaar
tʰəə trasɒɒ katuəm trasɒɒ ʔoj We can eat its fruits. They are really
baan good too.

ตน้ ของมนั ทำ� เสากระทอ่ ม หรือเสาอนื่ ๆ ได้

44

18
ทนำ� ปันแน็ฮ แอญ

tʰanam pannɛh ʔɛɛɲ

ยาแค่น้ีเอง

That’s all for its medical use.

19
ปันแน็ฮ แอญ เดญ็ ทนำ� เดญ็ ปันแน็ฮ เฮย

pannɛh ʔɛɛɲ deɲ tʰanam deɲ
pannɛh həəj

เท่าน้นั แหละ รู้เท่าน้นั

That’s all, that’s all I know.

20
อ๋อ จา

ʔɔɔ caa

ค่ะ

Oh, well.

45

5.41) ซเดฺาะซดอร /sadɒʔsadɔɔr/
ชื่อไทย -
ช่ือวงศ์ -
ชื่อวทิ ยาศาสตร์ -
ประโยชน์ กา้ นหรือรากหรือใบ ผสมหมาก พลู เค้ียว
แลว้ นำ� มาเป่ าใหเ้ ดก็ เลก็ ที่ร้องงอแง
ส่วนเปลือกฝนกบั น้ำ� นำ� มารักษาฝีแตกหรือแผลน้ำ� เหลือง


46

ซเดฺาะซดอร /sadɒʔsadɔɔr/ 5
กฺี เทอ อย คลฮั ?
1
หน่ึง อานิฮ กฺี เฮา ซเลอฺะ ซเดิย?็ kɪɪ tʰəə ʔoj kʰlah

nɨŋ ʔaanih kɪɪ haw slʌʔ sadəj เขาเอาไปทำ� อะไรไดบ้ า้ ง?

หน่ึง น่ีเขาเรียกใบอะไร? How do they use its leaves?

Neung, how do they call these 6
leaves? ซเลอฺะ เวยี นิฮ เกฺิด ทนำ� เนอ หนา

2 slʌʔ wiiə nih kʌʌt tʰanam nəə
ซเลอฺะ ซเดฺาะซดอร ไป แพว naa

slʌʔ sadɒʔsadɔɔr paj paew ใบของมนั นี่กเ็ ป็นยานะ

ใบซเดฺาะซดอร นา้ แพว Its leaves are also a kind of medicine.

This is ‘sadɒʔsadɔɔr’, Auntie 7
Phaew. ยวั ซเลอฺะ เวยี นิฮ เติว็ ตำ� เปี ย เลียย ซรารึง

3 juuə slʌʔ wiiə nih təw tampiiə
นิฮ แบฮ็ โม ตา ซเลอฺะ เวยี liiəj sraarɨŋ

nih bɛh moo taa slʌʔ wiiə เอาใบของมนั น้ีไปเค้ียวกบั หมากแขง็
(หมากสุก)
น่ีเกบ็ มาแค่ใบของมนั เหรอ?
We chew its leaves with betel
Do they collect only its leaves? nuts...

4 8
จา แบฮ็ โม ตา ซเลอฺะ ปรัวฮ็ เดฺิม เวยี ทม ซเดาะ โกนกเมญ

caa bɛh moo taa slʌʔ pruəh sadɔʔ koonkameeɲ
dʌʌm wiiə tʰom
เป่ าเดก็ (เป่ าไดท้ ุกท่ี)
ค่ะ เกบ็ มาแต่ใบของมนั เพราะตน้ ของมนั
ใหญ่ … and blow them over the infant’s
body.
Yes. Only leaves because the trunk
is quite big.

47

9 เอาไปฝนกบั น้ำ�
ยวั เติว็ ซเดาะ โกนกเมญ กแมย็ ออย
โกนกเมญ ยมุ …and grind some with water.

juuə təw sadɔʔ koonkameeɲ 14
kamɛj ʔɔɔj koonkameeɲ jum ยวั โม รักษา แดล็ แน็ฮ

เอาไปเป่ าเดก็ เพือ่ ไม่ใหเ้ ดก็ ร้องไห้ juuə moo raksaa dɛl nɛh

We blow them to calm those เอามารักษาท่ีเป็ น...
infants down from crying.
We use them to heal...
10
เกฺิด ทนำ� 15
ปวง แบก
kʌʌt tʰanam
puuəŋ bɛɛk
เป็ นยาค่ะ
ฝีแตก, แผลน้ำ� เหลือง
It is a drug.
…the infected wounds of pock
11 or pustule.
ซแน็ฮเกอฺะ ซมอฺฮ เวยี
16
sanɛhkʌʔ samɒɒh wiiə ซแน็ฮ รึฮ เวยี เกอฺะ ยวั เติว็ ซงอร เพอฺะ

แลว้ กเ็ ปลือกของมนั ล่ะ sanɛh rɨh wiiə kʌʔ juuə təw
saŋɔɔr pʰʌʔ
What about its peel?
แลว้ กเ็ อารากของมนั ไปตม้ ดื่ม
12
ยฺงื เติว็ จงั ยวั ซมอฺฮ We also take its root to boil and
drink it as a decoction.
jɤɤŋ təw caŋ juuə samɒh
17
เราไปถากเอาเปลือกของมนั แก โรก มะเร็ง

We scrap its peel... kɛɛ rook mareŋ

13 รักษาโรคมะเร็ง
ยวั เติว็ ดอ็ ฮ น็อง ตึก
It could treat cancer.
juuə təw dɔh nɔŋ tɨk

48

18 19
เมียน ทนำ� ประยอจ จเรฺิน ยาง เดฺิม จา
ซเดฺาะซดอร นิฮ
Caa
miiən tʰanam prajɔɔc crʌʌn
jaaŋ dʌʌm sadɒʔsadɔɔr nih จ่ะ

มีประโยชนท์ ำ� ยาไดห้ ลายอยา่ ง Well.
ตน้ ซเดฺาะซดอรน้ี

This sadɒʔsadɔɔr has many
medical uses.

49

5.42) ซเมา ตเซ็ด /samaw taset/

ชื่อไทย -
ชื่อวงศ์ Cyperaceae
ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Scleria sp.
ประโยชน์ สมุนไพร ส่วนรากประมาณ 1 กำ� ตม้ กบั กระเทียม พริกไทย
ตม้ กินน้ำ� แกข้ บั เลือด ขบั ลม ขบั น้ำ� คาวปลา

50

ซเมา ตเซ็ด /samaw taset/ 5
ประยอจ กฺี ยวั เติว็ เทอ อย บาน คลฮั ?
1
ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ซเมา อย? prajɔɔc kɪɪ juuə təw tʰəə ʔoj
baan klah
paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa
dʌʌm samaw ʔoj มนั เอาไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรไดบ้ า้ ง?

นา้ แพว นี่เขาเรียกวา่ ตน้ หญา้ อะไร? How do they make use of it?

Auntie Phaew, how do they call 6
this kind of grass? ประยอจ ยวั รึฮ เวยี เติว็ ซงอร เพอฺะ น็อง
กติม มรฺิจ
2
ซเมา ตเซ็ด prajɔɔc juuə rɨh wiiə təw
saŋɔɔr pʰʌʔ nɔŋ katim marɪc
samaw taset
เอารากของมนั ไปตม้ ดื่มกบั กระเทียมและ
หญา้ ตเซ็ด พริกไทย

It is called ‘samaw taset.’ Boil its roots with some garlic and
pepper to drink it as a decoction.
3
อ๋อ เมจ เกอฺะ เวยี กรฺีม ยาง แจฮ็ ? 7
แก เชียม
ʔɔɔ meec kʌʔ wiiə krɪɪm jaaŋ
cɛh kɛɛ cʰiiəm

อ๋อ ทำ� ไมมนั แหง้ อยา่ งน้ี? แกโ้ รคเลือด

Oh, well, why is it dried like this? It can heal women after childbirth
(it dissolves blood clots in the body).
4
เวยี แค ปรัง เวยี แค ปรัง เดฺิม เวยี ซเวด็ 8
แก เชียม ลฺืง ซมอง โกนซแร็ย เนิว็ พลฺืง
wiiə kʰɛɛ praŋ wiiə kʰɛɛ praŋ เนิว็ อย เชียม เวยี กอฺก เกอฺะ เพอฺะ ซงอร
dʌʌm wiiə swet แดญ็

หนา้ แลง้ ตน้ ของมนั กเ็ หี่ยว kɛɛ cʰiiəm lɤɤŋ samɔɔŋ
koonsrɛj nəw pʰlɤɤŋ nəw ʔoj
It’s now the dry season,
so it dried out.

51

cʰiiəm wiiə kɒɒk kʌʔ pʰʌʔ cɔh slʌʔ wiiə jaaŋcɛh nuh
saŋɔɔr dɛɲ miiən caʔar nah tee

แกโ้ รคเลือดข้ึนสมอง ผหู้ ญิงที่กำ� ลงั อยไู่ ฟ แลว้ ใบของมนั คมไหม?
เลือดมนั คง่ั กด็ ่ืมยาน้ีขบั เลือด
And does it have a sharp leaf?
It heals blood clots for women
after childbirth. This drug helps 13
blood flow out. อานิฮ ตู เคิน็ เวยี นฮั

9 ʔaanih tuu kʰən wiiə nah
จา เชียม
อนั น้ีตน้ ของมนั
caa cʰiiəm
This part is its stem.
ค่ะ แกโ้ รคเลือด
14
Well, it heals women with blood เบอฺ เดฺิม ซร็อฮ
problem after childbirth.
bʌʌ dʌʌm srɔh
10
ประยอจ ปันน็อฮ แอญ? ถา้ ตน้ สด

prajɔɔc pannɔh ʔɛɛɲ If it is fresh...

ประโยชนข์ องมนั มีเท่าน้นั ใช่ไหม? 15
คฺวี เวยี เกอฺะ เดฺิร เตวิ ็ ปัฮ เวยี จะ มดุ จอรั มดุ
Is that all for its use?
kʰɪɪw wiiə kʌʔ dʌʌr təw pah
11 wiiə caʔ mut caʔar mut
จา
ตน้ ของมนั เป็นสีเขียว ถา้ เดินไปเจอ
caa คมของมนั กจ็ ะบาด

ค่ะ Its stem is green. If you ever find
it in the forest, its blade can cut you.
Yes.
16
12 อานิฮ เงือบ็ เฮย เนิว็ ตา
จอ็ ฮ ซเลอฺะ เวยี ยางแจฮ็ นุฮ เมียน จอรั
นฮั เต? ʔaanih ŋɨəp həəj nəw taa

52 อนั น้ีตายแลว้ กย็ งั

Is this one dead?

17 19
นอ เงือบ็ เฮย เนิว็ ตา จอรั เมียน ตอ็ ฺง ประยอจ เมียน ตอ็ ฺง โทด

nɔɔ ŋɨəp həəj nəw taa caʔar miiən tɒŋ prajɔɔc miiən tɒŋ tʰoot

(ขนาดตน้ ) ตายแลว้ กย็ งั คม มีท้งั ประโยชนแ์ ละโทษเลยนะ

It’s dead but still sharp. It is useful but can hurt us.

18 20
เบอฺ เดฺิม ซร็อฮ พอฺง เติว็ บีด มนั บาน เต จา

bʌʌ dʌʌm srɔh pʰɒɒŋ təw biit caa
man baan tee
ค่ะ
ถา้ ตน้ ของมนั ยงั สด เขา้ ใกลไ้ ม่ไดเ้ ลย
Yes.
If it is still green, we cannot get
close to it.

53

5.43) ซเมา ปเร็จ /samaw prec/

ชื่อไทย หญา้ เพก็
ช่ือวงศ์ Poaceae
ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Vietnamosasa pusilla (A.Chev.& A.Camus) T.Q. Nguyen
ประโยชน ์ ใชร้ ากซเมา ปเร็จ รวมกบั แก่นของตน้ ยอ
แก่นของตน้ มเมียง็ ใส่กระเทียม พริกไทย
นำ� มาตม้ รวมกนั กินน้ำ� แกก้ ษยั เสน้ ปวดเม่ือยตามตวั

54

ซเมาปเร็จ /samaw prec/ 5
ตรูยฺ กแจย็ เกอฺะ ยวั ออย กฺู กแบย็ โฮบ เกอฺะ
1 ตา บาน
หน่ึง อานิฮ กฺี เฮา เดฺิม ซเมา อย
trʊʊj kacɛj kʌʔ juuə ʔɔɔj kʊʊ
nɨŋ ʔaanih kɪɪ haw dʌʌm kabɛj hoop kʌʔ taabaan
samaw ʔoj
ยอดอ่อนของมนั กใ็ หว้ วั ควายกินได้
หน่ึง น่ีเขาเรียกตน้ หญา้ อะไร?
Its young leaf is good for feeding
Neung, how do they call this cattle.
grass?
6
2 คเวยี ล ตาม ดบ เวยี เกอฺะ เติว็ ซี น็อฮ
นิฮ กฺี ทา ซเมาปเร็จ
kʰwiiəl taam dop wiiə kʌʔ təw
nih kɪɪ tʰaa samaw prec sii nɔh

น่ีเขาเรียกหญา้ ปเร็จ พามนั เล้ียงในป่ ามนั กไ็ ปกินนะ

People call it ‘prec.’ When we take cattle into the forest,
they like to eat those.
3
นิฮ กฺี ยวั เติว็ เทอ อย บาน ยางนา ประยอจ 7
ซแน็ฮเกอฺะ รึฮ เวยี เกอฺะ ยวั เติว็ ซงอร
nih kɪɪ juuə təw tʰəə ʔoj baan เกฺิด ทนำ� เพอฺะ
jaaŋnaa prajɔɔc
sanɛhkʌʔ rɨh wiiə kʌʔ juuə təw
น่ีเขาเอาไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรไดบ้ า้ ง? saŋɔɔr kʌʌt tʰanam pʰʌʔ

How do they use this one? ทีน้ีกร็ ากของมนั เอาไปตม้ ด่ืมเป็นยาได้

4 Then, we can use the root to boil
ประยอจ เวยี เกอฺะ เมียน จเรฺิน จา into a decoction.

prajɔɔc wiiə kʌʔ miiən crʌʌn 8
caa ทนำ� ตไซ แดจ็ ตา คเนีย นุฮ เฮย

ประโยชนข์ องมนั กม็ ีเยอะค่ะ tʰanam tasai dɛc taa kʰaniiə nuh
həəj
We can use it in many ways.
ยาแกก้ ษยั เสน้ เหมือนกนั

It is a relaxant too.

55

9 เป็นยาแกก้ ษยั
ยวั โม ปซ็อม คเนีย จเรฺิน
As a relaxant.
juuə moo pasɔm kʰaniiə crʌʌn
14
เอามาผสมกนั หลายอยา่ ง เบอฺ รเดิว็ กฺี ออจ ดบ เวยี เลือฮ็ ทแมย็

Mix it with other things. bʌʌ radəw kɪɪ ʔɔɔc dop wiiə
lɨəh tʰamɛj
10
เดฺิม ญวั ปรฺี มญั ถา้ ถึงฤดูเผาป่ า มนั กจ็ ะผลิใบอ่อน

dʌʌm ɲuuəprɪɪ maɲ After they burn dried leaves and
twigs in the forest, it will bud.
ตน้ ยอป่ าเม่ือก้ี
15
Mix it with ‘ɲuuəprɪɪ’ that I just เลือฮ็ โม เกอฺะ ลมวม ซเมา กฺู กแบย็ น็อฮ
mentioned.
lɨəh moo kʌʔ lamuuəm samaw
11 kʊʊ kabɛj nɔh
เกอฺะ เดฺิม มเมียง็ ยวั โม ปซ็อม คเนีย บาน
เกอฺะ แตกใบอ่อนมากเ็ ป็นหญา้ ววั หญา้ ควายพอดี

kʌʔ dʌʌm mamieŋ juuə moo Young leaves bud out just in
pasɔm kʰaniiə baan kʌʔ time to feed cattle.

แลว้ กต็ น้ มเมียง็ เอามาผสมกนั 16
คเวยี ล ตาม ดบ
And then. Also mix it with
‘mamieŋ’. kʰwiiəl taam dop

12 ไล่ววั ควายไปเล้ียงในป่ า
ยวั โม ซงอร เพอฺะ
We take cattle to the forest, so
juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ they can eat it.

แลว้ กเ็ อามาตม้ ด่ืม 17
แต เดฺิม เวยี มนั เซิว็ กปัวฮ็ บลา เต
Then, drink it as a decoction.
tɛɛ dʌʌm wiiə mansəw kapuəh
13 blaa tee
เกฺิด ทนำ� ตไซ
แต่ตน้ ของมนั ไม่ค่อยสูงเท่าไร
kʌʌt tʰanam tasaj
But this one is not very tall.
56

18
เดฺิม เวยี รวาง ปันแน็ฮ เฮย ลออฺ ที่สุด

dʌʌm wiiə rawaaŋ pannɛh həəj
laʔɒɒ tʰiisut

ตน้ ของมนั สูงประมาณน้ี สวยที่สุด

It’s best if the plant grows well and
tall like this.

57

5.44) ซเมา ปัวะ /samaw puəʔ/

ชื่อไทย หญา้ รีแพร์/ หญา้ เหนียวหมา
ชื่อวงศ์ Poaceae
ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Centotheca lappacea (L.) Desv.
ประโยชน์ สมนุ ไพร ใชล้ ำ� ตน้ ตดั มา 7 ชิน้ เค้ยี วรวมกบั หมาก (กอ่ นแปรงฟัน)
เป่ าแกเ้ คลด็ ขดั ยอก และยงั เอารากมาตม้ กบั กระเทียม
พริกไทย กินน้ำ� เพ่ือกระชบั มดลูก

58

ซเมา ปัวะ /samaw puəʔ/ แกอ้ ยไู่ ฟ

1 For women’s confinement after
ไป แพว อานิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ซเมา อย? childbirth.

paj pʰɛɛw ʔaanih kɪɪ haw tʰaa 6
dʌʌm samaw ʔoj โพง ซแร็ย เนิวพ็ ลฺืง ยวั เติว็ ซงอร เพอฺะ

นา้ แพว อนั น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ หญา้ อะไร? pʰooŋ sarɛj nəwpʰlɤɤŋ juuə
təw saŋɔɔr pʰʌʔ
Auntie Phaew, how do they call
this grass? พวกผหู้ ญิงที่กำ� ลงั อยไู่ ฟเอาไปตม้ ดื่ม

2 Those women in confinement
ซเมาปัวะ after childbirth can drink it.

samawpuəʔ 7
โพง ซแร็ย ยฺงื เนิวพ็ ลฺืง นุฮ เฮย
หญา้ รีแพร์
pʰooŋ sarɛj jɤɤŋ nəwpʰlɤɤŋ
They call it ‘samawpuəʔ.’ nuh həəj

3 พวกผหู้ ญิงเราท่ีอยไู่ ฟนน่ั แหละ
กฺี ประยอจ เทอ อย บาน คลฮั ?
Yes, for those of us who just
kɪɪ prajɔɔc tʰəə ʔoj baan kʰlah give birth.

เอาไปทำ� ประโยชนอ์ ะไรไดบ้ า้ ง? 8
เวยี ดอฮ ตาม รบอฺง ตาม ปเตียฮ็ ยฺงื เกอฺะ
How do they use it? จเรฺิน

4 wiiə dɔh taam rabɒɒŋ taam
ย้ี กฺืย ลือ กฺี ทา ซงอร เพอฺะ patiəh jɤɤŋ kʌʔ crʌʌn

jii kɤɤj lɨɨ kɪɪ tʰaa saŋɔɔr pʰʌʔ มนั ข้ึนตามร้ัวบา้ นเรากเ็ ยอะ

เคยไดย้ นิ เขาวา่ มนั เอาไปตม้ ด่ืมได้ A lot of them grow and climb on
our fences.
I heard that they boil and drink it.
59
5
แก เนิวพ็ ลฺืง

kɛɛ nəwpʰlɤɤŋ

9 11
แก อย พอฺง? เดญ็ ตา ซงอร เนิวพ็ ลฺืง แก มนฺึฮ เนิว็ โกน
ซแร็ย เนิวพ็ ลฺืง โกนงา
kɛɛ ʔoj pʰɒɒŋ
deɲ taa saŋɔɔr nəwpʰlɤɤŋ
แกอ้ ะไรอีก? kɛɛ manɤh nəw koonsrɛj
nəwpʰlɤɤŋ koonŋaa
Can it be used for something
else? รู้แต่ตม้ สำ� หรับผหู้ ญิงที่กำ� ลงั อยไู่ ฟ

10 I only know that it can be used
เอ เดญ็ เติว็ ปันน็อฮ เฮย for women’s confinement after

ʔee deɲ təw pannɔh həəj childbirth.

เอ ฉนั รู้เท่าน้นั แหละ

Well... that’s all I know.

60

5.45) ซมอล บาย /samɔɔl baaj/

ช่ือไทย หมีเหมน็
ชื่อวงศ์ Lauraceae
ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Litsea glutinosa (Lour.) C. B. Rob.
ประโยชน์ ใชใ้ บสดห่อขา้ วร้อน ทำ� เหมือนกรวยแลว้ นำ� มาเป่ าตา
แกต้ อ้ กระจก ส่วนรากนำ� ไปฝนกบั น้ำ� ใหเ้ ดก็ ด่ืม
แกท้ อ้ งอืด ไม่สบายทอ้ ง

61

ซมอล บาย /samɔɔl baaj/ มีดอกอีก สะพรั่ง

1 It has blooming flowers.
ตา นิฮ อา กฺี เฮา ซเดิย็ นิฮ ตา เฮา เดฺิม อย
6
taa nih ʔaa kɪɪ haw sadəj nih กฺี เทอ ทนำ� อย คลฮั
taa haw dʌʌm ʔoj
kɪɪ tʰəə tʰanam ʔoj kʰlah
ตา น้ีเขาเรียกอะไร เรียกตน้ อะไร
เขาใชท้ ำ� ยาอะไรบา้ ง?
Grandpa, how do they call this
plant? What drug can this one be made
into?
2
นิฮ กฺี เฮา เดฺิม ซมอลบาย 7
ทนำ� กฺี จฮั อาคลฮั กฺี เกอฺะ ยวั เติว็ ชลี
nih kɪɪ haw samɔɔlbaaj
tʰanam kɪɪ cah ʔaakʰlah kɪɪ kʌʔ
น่ีเขาเรียกตน้ ซมอลบาย juuə təw cʰalii

This is called ‘samɔɔlbaaj’ ยาที่คนแก่บางคนเขาเอาไปขย้ี

3 A kind of drug that some old
จฮั กฺี เฮา ซมอลบาย people used it to scrub….

cah kɪɪ haw samɔɔlbaaj 8
กฺี เทอ ซเดิย็ ตฺีด ยวั โม ตาม จฺือ มนั เดญ็
คนแก่เขาเรียกซมอลบาย ทา กฺี เทอ อย เต ปี ฺเดฺิม

Old people called it ‘samɔɔlbaaj.’ kɪɪ tʰəə sadəj tɪɪt juuə moo cɤɤ
man deɲ tʰaa kɪɪ tʰəə ʔoj tee
4 pɪɪdʌʌm
นิฮ เวยี เมียน
เขาทำ� อะไรไม่รู้ ตามความเชื่อ สมยั ก่อน
nih wiiə miiən ไม่รู้เขาเอามาทำ� อะไร

นี่มนั มี...? I don’t know what kind of drug
is that. According to their belief
This one has.. in the past.

5
เมียน ปกา ตฺีด ปปรุงปเปรียด

miiən pakaa tɪɪt papruŋpapriiət

62

9 Soon its fruits will become more
ลือ กฺี ปรับ round.

lɨɨ kɪɪ prap 14
ตุม คเมา คเมา
ไดย้ นิ เขาบอก
tum kʰamaw kʰamaw
I just heard that from them.
ผลสุกจะเป็นสีดำ� ๆ
10
จอ็ ฮ อานิฮ ซเดิย็ เวยี พแล รึ ปกา Its ripe fruits are black.

cɔh ʔaanih sadəj wiiə pʰlɛɛ rɨʔ 15
pakaa ตเรฺิว็ ทนำ� กฺี ดอฺฮ ยวั ตุก เพอฺะ

แลว้ อนั น้ีคืออะไร ผลหรือดอกคะ? trəw tʰanam kɪɪ dɒɒh juuə tuk
pʰʌʔ
What is this part, fruit or flower?
เอาไปฝนทำ� ยาไวด้ ่ืม
11
พแล They grind it to make a decoction.

pʰlɛɛ 16
ยวั เติว็ ดอฺฮ แจฮ็
ผล
juuə təw dɒɒh cɛh
Fruit.
เอาไปฝนใช่ไหม?
12
พแล เวยี ยงั แจฮ็ แอญ Grind it, right?

pʰlɛɛ wiiə jaŋcɛh ʔɛɛɲ 17
ดอฺฮ
ผลของมนั เป็นอยา่ งน้ีเหรอคะ?
dɒɒh
Well, its fruit looks like this?
เอาไปฝน
13
พแล เวยี ดอ็ ฺล นิฮ เติว็ พแล กดล เจียง นิฮ Yes. Grind it.

pʰlɛɛ wiiə dɒl nih təw pʰlɛɛ
kadol ciiəŋ nih

ต่อไปผลของมนั จะกลมกวา่ น้ี

63

18 23
ยวั ซวน นา เวยี เติว็ ดอฺฮ จีจ ยวั ตา รึฮ เวยี แอญ

juuə suuən naa wiiə təw dɒɒh ciic juuətaa rɨh wiiə ʔɛɛɲ

เอาส่วนไหนไปฝน? ขดุ เอาแต่รากของมนั ใช่ไหม?

Which part can we use to grind? Dig up its roots, right?

19 24
ยวั รึฮ เวยี จีจ ยวั ตา รึฮ เวยี บาน อนั แตจ็

juuə rɨh wiiə ciic juuətaa rɨh wiiə ʔantɛc

เอารากของมนั ขดุ เอารากของมนั แค่นิดหน่อย

We use the roots. Yes, dig up some of them.

20 25
จอ็ ฮ เวยี เดฺิม กปัวฮ็ บลา จีจ โม เกอฺะ ดอฺฮ ดอฺฮ เพอฺะ

cɔh wiiə dʌʌm kapuəh blaa ciic moo kʌʔ dɒɒh dɒɒh pʰʌʔ

แลว้ ตน้ ของมนั สูงขนาดไหน? ขดุ มาฝนแลว้ กด็ ่ืม

How tall it is? Dig it up. Grind it to make
a decoction.
21
กปัวฮ็ เวยี ราว 26
ดอฺฮ มนั บาฮ เลียย ซเดิย็ เต เวยี ดอฺฮ ตา
kapuəh wiiə raaw ตึก เจีย เจีย เลย แจฮ็

มนั สูงประมาณ... dɒɒh manbaah liiəj sadəj tee wiiə
dɒɒh taa tɨk ciiə ciiə ləəj cɛh
It could be about…
ไม่ตอ้ งฝนผสมกบั อะไรใช่ไหม?
22 ฝนกบั น้ำ� เปล่าเลยใช่ไหม?
ปี ร เมด็ น็อฮ
Do we have to mix it with anything
piir met nɔh else? Just grind it with some
water?
ประมาณ 2 เมตร

About two-meter tall.

64

27 31
เออ ดอฺฮ เจีย เจีย เกอฺะ ดอฺฮ ดอฺฮ โม ดะ ซเลอฺะ เวยี เกอฺะ มนั เมน ทนำ� เต จอ็ ฮ
เพอฺะ กเมญกมาง เพอฺะ
slʌʔ wiiə kʌʔ man meen tʰanam
ʔəə dɒh ciiə ciiə kʌʔ tee cɔh
dɒɒh dɒɒh moo daʔ pʰʌʔ
kameeɲkamaaŋ pʰʌʔ ใบของมนั ใชท้ ำ� ยาไหม?

ฝนเปล่า ๆ กบั น้ำ� มาใหเ้ ดก็ เลก็ ๆ ด่ืม Can its leaves be made into
medicine?
Plainly grind it with some water.
Small children can drink it. 32
เต ซเลอฺะ เวยี เกอฺะ เดฺิม คลฮั มนั เดญ็ กฺืย
28 ปเรอฺ อาคลฮั กฺี ปเรอฺ พง คมาด เกฺิด มนั
ยงั เกอฺะ กเมญ เลือบ็ มนฮั เตือน็ อา บอฺน

jaŋkʌʔ kameeɲ lɨəp manah tee slʌʔ wiiə kʌʔ dʌʌm kʰlah
man deɲ kɤɤj prʌʌ ʔaakʰlah
เดก็ ที่มีอาการผดิ สำ� แดงใช่ไหม? kɪɪ prʌʌ pʰoŋ kʰamaat kʌʌt
mantɨən ʔaa bɒɒn
Children who get sick from food
poisoning, right? บางคนเขากใ็ ชใ้ บ แต่ผมเกิดไม่ทนั ช่วงน้นั

29 Some people in the past used them.
กเมญ เลือบ็ กเมญ อย But I haven’t been born yet to
witness how they did it.
kameeɲ lɨəp kameeɲ ʔoj
33
เดก็ ที่มีอาการผดิ สำ� แดงอะไร มนฺึฮจฮั กฺี ปรับ

Any child who has food poisoning. manɨh cah kɪɪ prap

30 คนแก่เขาบอก
นิฮ ดอฺฮ เพอฺะ
The old people told me.
nih dɒɒh pʰʌʔ
34
นี่แหละใชฝ้ นดื่ม ซเกือล็ ตา รึฮ เวยี กฺืย เคิญ กฺี ยวั เติว็ ตเน็ญ
กฺี ทา ยวั เติว็ เทอ อย
Grind and drink it as a decoction.

65

sakɨəl taa rɨh wiiə kɨɨj kʰəəɲ 38
kɪɪ juuə təw taneɲ kɪɪ tʰaa juuə บาด เกอฺะ ดอฺฮ เพอฺะ
təw tʰəə ʔoj
baat kʌʔ dɒɒh pʰʌʔ
รู้แต่ใชร้ ากของมนั เคยเห็นเขาใช้ เลยไป
ถามเขาวา่ เอาไปทำ� อะไร ครับ กใ็ ชฝ้ นแลว้ ดื่ม

I only know that they used the roots. Yes, grind and drink it as
I used to see how they made it, a decoction.
so I’d asked them what they used
it for. 39
เคิญตา ปันน็อฮ เฮย
35
ยวั ตา อานิฮ เติว็ เพอฺะ kʰəəɲtaa pannɔh həəj

juuə taa ʔaanih təw pʰʌʔ เห็นเขาใชแ้ ค่น้ีแหละ

เอาแต่อนั น้ีไปดื่ม That’s all I used to see them do
it in the past.
They took only this part to drink.
40
36 จา
แก โกนกเมญ เวยี ปัวฮ็ เวยี
caa
kɛɛ koonkameeɲ wiiə puəh wiiə
ค่ะ
ใชร้ ักษาเดก็ ที่ทอ้ งมนั ...
Alright.
To treat those children whose
stomach…

37
มนั ซรูลฺ เวยี เฮฺิม

man sarʊʊl wiiə hʌʌm

ไม่สบายทอ้ ง ทอ้ งอืด

When they feel sick in stomach
or have flatulence.

66

5.46) ซังเคริ ็ /saŋkʰər/

ช่ือไทย หนามเหยยี่ ว/ เลบ็ เหยยี่ ว
ชื่อวงศ์ Rhamnaceae
ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Ziziphus oenoplia (L.) Mill.
ประโยชน์ ใชร้ ากตม้ กบั รากตน้ ปลิด จะมีรสฝาด กบั กระเทียม
พริกไทย ด่ืมแกก้ ษยั เสน้ ขบั น้ำ� คาวปลา ผลมีรสเปร้ียว
กินไดต้ ามฤดูกาล มีประมาณเดือนพฤศจิกายน

67

ซังเคริ ็ /saŋkʰər/ ตน้ ของมนั กจ็ ะมีหนามตามกิ่ง

1 This plant has thorns on its
หน่ึง เดฺิม นิฮ กฺี เฮา เดฺิม อย? branches.

nɨŋ dʌʌm nih kɪɪ haw dʌʌm 6
ʔoj เวยี เมียน พแล นฮั ?

หน่ึง ตน้ น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ อะไร? wiiə miiən pʰlɛɛ nah

Neung, how do they this plant? มนั มีผลไหม?

2 Does it have fruits?
นิฮ เดฺิม ซงั เคิร็
7
nih dʌʌm saŋkʰər เมียน พแล เวยี เกอฺะ โฮบ บาน

น่ีตน้ ซงั เคิร็ miiən pʰlɛɛ wiiə kʌʔ hoop
baan
This is saŋkʰər.
มี ผลมนั กก็ ินได้
3
นุฮ ซเลอฺะ เวยี Yes, it does. We can eat them.

nuh slʌʔ wiiə 8
พแล เวยี ตุม เกฺิด ซี คเมา
นนั่ ใบของมนั
pʰlɛɛ wiiə tum kʌʌt sii kʰamaw
That’s its leaf.
ผลสุกของมนั จะเป็นสีดำ�
4
ซเลอฺะ เวยี เกอฺะ มเมฮ็ มเมฮ็ The ripe one is black.

slʌʔ wiiə kʌʔ mameh mameh 9
เกอฺะ ยวั เติว็ โฮบ บาน
ใบของมนั เป็นขน ๆ
kʌʔ juuə təw hoop baan
It has hairy leaves.
กเ็ อาไปกินได้
5
เดฺิม เวยี เกอฺะ นิฮ เมียน ปันลา ตาม เมจ We can eat it.

dʌʌm wiiə kʌʔ nih miiən panlaa
taam meec

68

10 เป็นยาแกป้ วดเสน้ นะ
พแล กแจย็ เกอฺะ โฮบ บาน แดจ็ คเนีย
It’s a relaxant to treat muscle
pʰlɛɛ kacɛj kʌʔ hoop baan dɛc strains.
kʰaniiə
15
ผลอ่อนของมนั กก็ ินไดเ้ หมือนกนั ชือ จฺืง ชือ ได

We can eat the young one too. cʰɨɨ jɤɤŋ cʰɨɨ daj

11 แกป้ วดขอ้ มือขอ้ เทา้
ประยอจ เคิน็ เวยี เทอ อย บาน คลฮั ?
It treats pains and aches from
prajɔɔc kʰən wiiə tʰəə ʔoj baan muscle strains.
kʰlah
16
ประโยชนข์ องมนั ทำ� อะไรไดบ้ า้ ง? ปันน็อฮ เฮย น็อฮ

How can we make use of it? pannɔh həəj nɔh

12 แค่น้ีแหละเนาะ
เกฺิด ทนำ�
That’s just all.
kʌʌt tʰanam
17
เป็ นยา จา ประยอจ เวยี เกอฺะ ปันน็อฮ เฮย จา

It’s a kind of drug. caa prajɔɔc wiiə kʌʔ pannɔh
həəj caa
13
ยวั รึฮ เวยี เติว็ ซงอร เพอฺะ ค่ะ ประโยชนข์ องมนั กเ็ ท่าน้นั แหละค่ะ

juuə rɨh wiiə tew saŋɔɔr pʰʌʔ Yes, that’s all for its use.

เอารากของมนั ไปตม้ ด่ืม

Use its root to boil and drink it
as a decoction.

14
ทนำ� แก ยฺงื ชือ ตไซ นฮั

tʰanam kɛɛ jɤɤŋ cʰɨɨ tasaj nah

69

5.47) เดฺมิ จรูยฺ /dʌʌm crʊʊj/

ชื่อไทย กรวยป่ า
ช่ือวงศ์ Salicaceae
ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Casearia grewiifolia Vent.
ประโยชน์ ใชล้ ำ� ตน้ ตม้ รวมกบั ตน้ และรากของตน้ ลเลียย กินน้ำ�
สำ� หรับผหู้ ญิงอยไู่ ฟ เอาลำ� ตน้ มาหนั่ 7 ชิ้น ตม้ กบั ตน้ ตระมูงเซจ
พริกไทย กระเทียม กินแกข้ บั เลือด ขบั น้ำ� คาวปลา ผหู้ ญิงอยไู่ ฟ

70

เดฺมิ จรูยฺ /dʌʌm crʊʊj/ 5
มนั เซิว็ ซรฺูล มนั เซิว็ อย นะ
1
เอฺิว็ อานิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม อย man səw srʊʊl man səw ʔoj
naʔ
ʔʌw ʔaanih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm
ʔoj ไม่ค่อยสบายอะไร

พอ่ น้ีเขาเรียกวา่ ตน้ อะไร It’s also for when you are sick.

Farther, how do they call this 6
plant? เกฺิด จงฺือ โม ยรู ยรู เกอฺะ รัว เพอฺะ ทนำ� นิฮ
มนั ตเรฺิว็ ทนำ� นุฮ มนั ตเรฺิว็
2
อานิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม จรูยฺ kʌʌt caŋɤɤ moo juurjuur kʌʔ
ruuə pʰʌʔ tʰanam nih man trəw
ʔaanih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm crʊʊj tʰanam nuh man trəw

อนั น้ีเขาเรียกตน้ จรูย เป็นโรคมานาน กินยาอะไรกไ็ ม่หาย

They call it ‘crʊʊj.’ When you’ve been sick for some
times and no medicine can cure it.
3
กฺี ตเรฺิว็ ทนำ� อย คลฮั 7
เอ อารา กฺืย เคิญ เดฺิม จรูยฺ คลฮั
kɪɪ trʌw tʰanam ʔoj kʰlah
ʔee ʔaaraa kɤɤj kʰəəɲ dʌʌm
มนั เป็นยา (รักษาโรค) อะไรไดบ้ า้ ง crʊʊj kʰlah

What kind of drug can it be ใครที่เคยเห็นตน้ จรูยฺ
made into?
Those who know this plant...
4
ทนำ� นิฮ เมียน ตา ทนำ� โรก เนิวพ็ ลฺืง 8
ทแมย็ กือ กฺี เคิญ ทา อย เดฺิม ตเราะ

tʰanam nih miiən taa tʰanam kɨɨ kɪɪ kʰəəɲ tʰaa dʌʌm trɔʔ
rook nəwpʰlɤɤŋ tʰamɛj
เขาเห็นวา่ ตน้ (จรูยฺ) อยตู่ รงน้นั
มีแต่เป็นยาแกโ้ รคอยไู่ ฟ
They can spot it right away.
It is only for woman’s confine-
ment after childbirth

71

9 13
เดฺิม จรูยฺ เดฺิม จรูยฺ นิฮ ทม ลิก กบาล เติว็ นะ

dʌʌm crʊʊj dʌʌm crʊʊj nih tʰom lik kabaal təw naʔ

ตน้ จรูยฺน้ี สูงใหญ่ท่วมหวั เลยไหม

This plant... Are they taller than my head?

10 14
เติว็ กาบ บาน ยวั คเลม็ บาน ยวั โม ซงอร ลิก กบาล เฮย
เพอฺะ
lik kabaal həəj
təw kaap baan juuə kʰlem baan
juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ สูงใหญ่ท่วมหวั เลย

(คนท่เี คยเห็น) จึงไปตดั เอาแกน่ ไมม้ าตม้ ด่ืม Some are taller than your head.

Those who can recognise it will 15
cut its heartwood to boil and เดฺิม ทม เปิ ฺน็แน็ฮ เกอฺะ เมียน ทม เปิ ฺน็แน็ฮ
make a decoction. เกอฺะ เมียน

11 dʌʌm tʰom pʌnnɛh kʌʔ miiən
อือ จรูยฺ นิฮ เวยี เดฺิม ทม บลา หนอ เดฺิม tʰom pʌnnɛh kʌʔ miiən
เวยี เดฺิม
ตน้ ใหญ่เท่าน้ีกม็ ี เท่าน้ีกม็ ี
ʔɨɨ crʊʊj nih wiiə dʌʌm tʰom
blaa nɔɔ dʌʌm wiiə dʌʌm Some are as big as this one. Also
this one.
อือ ตน้ จรูยฺน้ีมนั ใหญ่ขนาดไหน
16
Yes, how big is this crʊʊj tree? พอ ตากว็ ล เวยี มนั เซิว็ เวญ ซโรจ เต

12 pʰɔɔ taakuəl wiiə mansəw
ทม เฮย เมียน ทม เกอฺะ ทม weeɲ srooc tee

tʰom həəj miiən tʰom kʌʔ tʰom แต่ตน้ มนั ไม่ค่อยยาวตรงหรอก

ตน้ ใหญ่กม็ ี But the stem is not quite straight.

There are big ones. 17
กฺี ยวั เมจ
72
kɪɪ juuə meec

เขาเอาก่ิง 22
โม ปี ร แบย็ ทนงั เกอฺะ โม ปุฮ ปุฮ ปุฮ
They take its branch.
moo piir bɛj tʰanaŋ kʌʔ moo
18 puh puh puh
กฺี ยวั บอฺนตรา เวยี โม
มา 2 - 3 ท่อน มาผา่
kɪɪ juuə bɒɒntraa wiiə moo
Two or three long pieces to cut.
เขาเอาส่วนไหนของมนั
23
Which part of it do people use? จรีจ เกฺิด จนงั ตูจ ตูจ ดะ ซงอร เพอฺะ

19 cariic kʌʌt canaŋ tuuc tuuc daʔ
คเลม็ เวยี คเลม็ saŋɔɔr pʰʌʔ

kʰlem wiiə kʰlem สบั เป็นท่อนเลก็ ๆ ตม้ ดื่ม

แก่น มนั แก่น Into small pieces and boil them
to make a decoction.
Its heartwood.
24
20 กดั เดฺิม เวยี
เดฺิม เวยี นิฮ เฮา คเลม็
kat dʌʌm wiiə
dʌʌm wiiə nih haw kʰlem
ตดั ตน้ มนั
ตน้ มนั เรียก แก่น
Cut its stem.
The stem, we call it heartwood.
25
21 เดฺิม ทม เวยี เลียดๆ
เดฺิม เวยี กาบ กาบ ตา ซเมาะ แจญ็ ยวั ตา
คเลม็ dʌʌm tʰom wiiə liiət liiət

dʌʌm wiiə kaap kaap taa ตน้ ใหญ่มนั แผๆ่
samɔʔ cɛɲ juuə taa kʰlem
A big one normally spreads out
ผา่ เอาเปลือกออก เอาแต่แก่นของมนั its branches.

Cut its bark out, use only the
heartwood.

73

26 30
ปุฮ ยวั ทนงั ซงอร เพอฺะ เมียน พแล นะ

puh juuə tʰanaŋ saŋɔɔr pʰʌʔ miiən pʰlɛɛ naʔ

ผา่ เป็นท่อนเอาไปตม้ ดื่ม มนั มีผลไหม

Cut them into pieces to boil and Does it have any fruit?
drink as decoction.
31
27 เมียน เฮย
อานิฮ อานิฮ แดล ยวั โม นิฮ เมจ เวยี เนาะ
miiən həəj
ʔaanih ʔaanih dɛɛl juuə moo
nih meec wiiə nɔʔ มี

ส่วนน้ีที่เอามานี่ก่ิงมนั ใช่ไหม Yes, it does.

Is this one its branch? 32
พแล เวยี
28
เต อานิฮ เมจ เวยี เตอ เดฺิม เวยี อา เดฺิม ทม pʰlɛɛ wiiə
เวยี เดฺิม ทม
ผลของมนั
tee ʔaanih meec wiiə təə dʌʌm
wiiə ʔaa dʌʌm tʰom wiiə Its fruit...
dʌʌm tʰom
33
ไม่ใช่ อนั น้ีกิ่งของมนั ตน้ มนั ใหญ่ เวเลยี เวยี แบจ เตวิ ็ กยาง แบจ เกฺิด สาม แฉก

No. This one instead is its weeliiə wiiə bɛɛc təw kajaaŋ
branch. The tree itself is quite bɛɛc kʌʌt saam cʰɛɛk
big.
เวลาผลของมนั แตก มนั จะบานเป็น 3 แฉก
29
ยฺงื ยวั โม กาบ ซงอร เพอฺะ It bears fruits like three-pointed
star.
jɤɤŋ juuə moo kaap saŋɔɔr pʰʌʔ
34
เราเอามาผา่ ตม้ ด่ืม ประยอจ อย คลฮั พแล เวยี

We cut them first before we boil prajɔɔc ʔoj kʰlah pʰlɛɛ wiiə
it and drink as a decoction.
ผลของมนั มีประโยชนอ์ ะไรบา้ ง

74

For its fruit, does it have any 39
use? เนียง เกอฺะ มนั เดญ็ ตเน็ญ อย ตฺีด
เปิ ฺน็น็อฮ
35
พแล เวยี มนั แดล บาน ปเรอฺ อย เต niiəŋ kʌʔ man deɲ taneɲ ʔoj tɪɪt
pʌnnɔh
pʰlɛɛ wiiə man dɛɛl baan prʌʌ
prajɔɔc ʔoj tee นอ้ งกไ็ ม่รู้จะถามอะไรอีก

ผมไม่เคยใชป้ ระโยชนอ์ ะไรจากผลมนั เลย I don’t know what else to ask too.

I have never used its fruit at all. 40
ประยอจ เกอฺะ เปิ ฺน็น็อฮ เฮย
36
เคิญตา พแล โม ปี ฺ กเนฺิด เฮย prajɔɔc kʌʔ pʌnnɔh həəj

kʰəəɲtaa pʰlɛɛ moo pɪɪ kanʌʌt ประโยชนก์ เ็ ท่าน้นั แหละ
həəj
That’s all for its use.
เห็นแต่ผลมาต้งั แต่เกิดแลว้
41
I’ve seen its fruits only once น็อฮ ตา
since I was born.
nɔh taa
37
อือ จฺูย ปะกร็วฮ มฺือ มะ ใช่ไหมตา?

ʔɨɨ cʊʊj pakruəh mɤɤ maʔ Is that all, Grandpa?

อือ ช่วยวเิ คราะห์หน่อยสิ 42
มอ็ ด เปิ ฺน็น็อฮ เฮย
Well, could you think about it?
mɔt pʌnnɔh həəj
38
ตา ปรับ มอ็ ด เฮย หมดเท่าน้ีครับ

taa prap mɔt həəj Yes, that’s all.

ตาบอกหมดแลว้

I told you all.

75

5.48) โดงปเรียฮ /dooŋpriiəh/

ช่ือไทย -
ช่ือวงศ์ -
ชื่อวทิ ยาศาสตร์ -
ประโยชน์ สมุนไพร เอาราก 7 ชิ้น และตน้ 7 ชิ้น น้ำ� มะพร้าว 7 ลูก ฝาน
(เป็นส่วนประกอบของคนั ไถที่เป็นตะขอ ภาษาเขมรถิ่นเรียก
แอกนอย) 7 ชิ้น ตม้ รวมกนั แกส้ มรรถนะทางเพศเสื่อม

76

โดงปเรียฮ /dooŋpriəh/ 5
โม ซงอร น็อง ตึก โดง ปร�ำปิ ล พแล
1
ไป แพว นิฮ กฺี เฮา ทา เดฺิม ซเดิย?็ moo saŋɔɔr nɔŋ tɨk dooŋ
prampil plɛɛ
paj pʰɛɛw nih kɪɪ haw tʰaa
dʌʌm sadəj มาตม้ กบั น้ำ� มะพร้าว 7 ผล

นา้ แพว นี่เขาเรียกวา่ ตน้ อะไร? Boil them with seven portions of
coconut juice.
Auntie Phaew, how do they call
this? 6
แก
2
เดฺิมโดงปเรียฮ kɛɛ

dʌʌmdooŋpriəh ใชแ้ ก้

ตน้ โดงปเรียฮ It heals...

It is called ‘dʌʌmdooŋpriəh.’ 7
บำ� รุง คลูนฺ ยฺืง ตไซตซูดฺ ออย เวีย ซรูลฺ
3 คลูนฺ นะ
กฺี ยวั เติว็ เทอ ทนำ� อย บาน คลฮั ?
bamruŋ klʊʊn jɤɤŋ tasajtasʊʊt
kɪɪ juuə təw tʰəə tʰanam ʔoj ʔɔɔj wiiə srʊʊl klʊʊn naʔ
baan kʰlah
บำ� รุงร่างกายของเรา คลายเสน้ ใหส้ บาย
เขาเอาไปทำ� ยาอะไรไดบ้ า้ ง? ตวั นะ

What kind of medicine do they It helps nourish our body and
make it into? muscles. It’s a kind of a relaxant.

4 8
ย้ี ลือ จฮั กฺี ทา ยวั รึฮ เวยี ซงอร เพอฺะ

jii lɨɨ cah kɪɪ tʰaa juuə rɨh wiiə saŋɔɔr pʰʌʔ

ฉน้ ไดย้ นิ คนแก่เขาวา่ เอารากของมนั ตม้ ดื่ม

I heard from the old people that Boil and drink it.
they used its roots.

77

9 14
เพอฺะ บาน ตอ็ ฺง ซแร็ย ตอ็ ฺง ปร็อฮ เนาะ? กปัวฮ็ ซเมอ กบาล ยฺงื เนาะ

pʰʌʔ baan tɒŋ srɛj tɒŋ prɔh nɔʔ kapuəh saməə kabaal jɤɤŋ nɔʔ

ด่ืมไดท้ ้งั ผหู้ ญิงและผชู้ ายใช่ไหม? สูงเท่าหวั เรานน่ั แหละ

Can both men and women drink It’s as tall as our head.
this medicine?
15
10 ปันน็อฮ เฮย เนาะ ทนำ� ?
จา
pannɔh həəj nɔʔ tʰanam
caa
ใชเ้ ป็นยาไดแ้ ค่น้นั เนาะ?
ค่ะ
That’s all for its medical use.
Yes...
16
11 จา
เมียน ปันแน็ฮ แอญ ทนำ�
caa
miiən pannɛh ʔɛɛɲ tʰanam
ค่ะ
ใชเ้ ป็นยาไดแ้ ค่น้ีเหรอ?
Yes...
That’s all for its medical use?

12
ปันน็อฮ เฮย

pannɔh həəj

แค่น้นั แหละ

That’s all.

13
จอ็ ฮ เดฺิม เวยี ทม เปิ ฺน็นา?

cɔh dʌʌm wiiə tʰom pʌnnaa

แลว้ ตน้ ของมนั ใหญ่ขนาดไหน?

How big is its stem?

78

5.49) ไดคมอจ /dajkʰamɔɔc/

ช่ือไทย -
ช่ือวงศ์ -
ช่ือวทิ ยาศาสตร์ -
ประโยชน์ นำ� ใบมาตม้ อาบแกอ้ าการแพ้ บวมตามตวั

79

ไดค มอจ /dajkʰamɔɔc / 5
เกฺิด ทนำ� เตอ
1
หน่ึง อานิฮ กฺี เฮา เวอื ร็ ซเดิย?็ kʌʌt tʰanam təə

nɨŋ ʔaanih kɪɪ haw wɨər sadəj ใชเ้ ป็นยานะ

หน่ึง อนั น้ีเขาเรียกเถาอะไร? It is used as a medicine.

Neung, how do people call this 6
vine? ไดคมอจ นิฮ น็อฮ

2 dajkʰamɔɔc nih nɔh
อานิฮ กฺี เฮา เวอื ร็ ไดคมอจ
เถาไดคมอจน้ีเหรอ?
ʔaanih kɪɪ haw wɨər
dajkʰamɔɔc From this dajkʰamɔɔc vine?

อนั น้ีเขาเรียกเถาไดคมอจ 7
จา
This one people call it
‘dajkʰamɔɔc.’ caa

3 ค่ะ
อ๋อ
Yes.
ʔɔɔ
8
อ๋อ เกฺิด ตแร็ฮ

Alright. kʌʌt trɛh

4 ตรงน้ี
กฺี ปเรอฺ ประยอจ อย คลฮั ?
Here, use this part.
kɪɪ prʌʌ prajɔɔc ʔoj kʰlah
9
เขาเอาใชป้ ระโยชนอ์ ะไรบา้ ง? เกฺิด ทนำ�

How can they make use of it? kʌʌt tʰanam

เป็ นยา

Be a medicine.

80

10 15
รึฮ เวยี เกอฺะ เดฺิม

rɨh wiiə kʌʔ dʌʌm

รากของมนั เหรอ? แลว้ กต็ น้ .....?

Is it its root? Also with plant…..?

11 16
จา เซฺาะเนียง

caa sɒʔniiəŋ

ค่ะ เซฺาะเนียง

Yes. (Mix them with) sɒʔniiəŋ (too).

12 17
ยวั เติว็ ซงอร อ๋อ

juuə təw saŋɔɔr ʔɔɔ

เอาไปตม้ ด่ืม อ๋อ

Boil it and drink it as a decoction. Well.

13 18
น็อง เดฺิม พเงียฮ แบย็ ยาง

nɔŋ dʌʌm pʰaŋiiəh bɛj jaaŋ

กบั ตน้ พเงียฮ 3 อยา่ ง

Mix it together with pʰaŋiiəh. As three ingredients.

14 19
จา จา ยวั โม ซงอร รูม คเนีย

caa caa juuə moo saŋɔɔr ruum
kʰaniiə
ค่ะ
เอามาตม้ รวมกนั ค่ะ
Yes.
Boil them together.

81

20 24
บาน เกอฺะ ยวั เตวิ ็ งดู อารา แดล็ เฮมิ คลนู ฺ นฮั งูด เติว็ เวยี เกอฺะ บดั

baan kʌʔ juuə təw ŋuut ʔaaraa ŋuut təw wiiə kʌʔ bat
dɛl həəm kʰlʊʊn nah
อาบแลว้ มนั กห็ าย
พอไดแ้ ลว้ ใครท่ีเป็นลมพิษ (ตวั บวม)
กเ็ อาไปอาบ Washing yourself with this medicine
will help heal the allergy.
When it is done, those who have
urticaria can use it to wash 25
themselves. อ๋อ จา

21 ʔɔɔ caa
เกฺิด ยาง ลมพษิ น็อฮ
อ๋อค่ะ
kʌʌt jaaŋ lompit nɔh
Well, alright.
เป็นเหมือนลมพษิ นะ

For those who have that
allergy, right?

22
จา

caa

ค่ะ

Yes.

23
จา

caa

ค่ะ

Alright.

82

5.50) แตกตอก /tɛɛktɔɔk/

ช่ือไทย -
ชื่อวงศ์ Phyllanthaceae
ช่ือวทิ ยาศาสตร์ Bridelia sp.
ประโยชน์ ใชร้ ากกบั ตน้ ตระนมติญกยู ฺ 2 อยา่ งมาตม้ กินแกก้ ษยั เสน้

83

แตกตอก /tɛɛktɔɔk/ ใหญ่เหมือนกนั นา้ แพว

1 It’s quite big, Auntie Phaew.
หน่ึง กฺี เฮา เดฺิม อย นิฮ ซเลอฺะ ตูจ ๆ
6
nɨŋ kɪɪ haw dʌʌm ʔoj nih slʌʔ ซเลอฺะ เวยี มเมฮ็ น็อฮ
tuuc tuuc
slʌʔ wiiə mameh nɔh
หน่ึง ตน้ น้ีเขาเรียกอะไร? ทใี่ บของมนั เลก็ ๆ
ใบของมนั มีขนเนาะ
Neung, how do they call this
small-leaved plant? Does it have hairy leaves?

2 7
มเมฮ็ มเมฮ็ จา ซเลอฺะ เวยี มเมฮ็ มเมฮ็ ตว็ น ตว็ น

mameh mameh caa slʌʔ wiiə mameh mameh
tuən tuən
มีขน ๆ
ค่ะ ใบของมนั มีขนน่ิม ๆ
A hairy one.
Yes, it does. They are soft too.
3
กฺี เฮา ทา เดฺิม แตกตอก 8
เมียน ปกา เมียน อย นฮั ?
kɪɪ haw tʰaa dʌʌm tɛɛktɔɔk
miiən pakaa miiən ʔoj nah
เขาเรียกวา่ ตน้ แตกตอก
มีดอกไหม?
They call it ‘tɛɛktɔɔk.’
Does it have flowers?
4
เดฺิม เวยี ทม นฮั ? 9
เมียน จา
dʌʌm wiiə tʰom nah
miiən caa
ตน้ ของมนั ใหญ่ไหม?
มีค่ะ
Is it a big plant?
Yes, it does.
5
ทม กเรือน็ เฮย ไป แพว

tʰom krɨən həəj paj pʰɛɛw

84

10 ตม้ กบั
เมียน ปกา เฮย เกอฺะ ตอ็ ง เมียน พแล น็อฮ
To boil with....
miiən pakaa həəj kʌʔ tɔŋ miiən
pʰlɛɛ nɔh 15
รึฮ ตระนมติญกยู ฺ
มีดอกแลว้ กต็ อ้ งมีผล
rɨh tranomtiɲkʊʊj
It has flowers and its fruits.
รากของตน้ ตระนมติญกยู
11
เมียน tranomtiɲkʊʊj’s root.

miiən 16
ซเดิย็ ตฺีด
มี
sadəj tɪɪt
Yes, it has.
มีอะไรอีกไหม?
12
ประยอจ เคิน็ เวยี ? Anything else?

prajɔɔc kʰən wiiə 17
ปี ร ยาง ปันแน็ฮ เฮย จา
ประโยชนข์ องมนั ล่ะ?
piir jaaŋ pannɛh həəj caa
What can we make use of it?
2 อยา่ งแค่น้ีแหละค่ะ
13
ประยอจ เคิน็ เวยี ยวั รึฮ เวยี โม Only these two.

prajɔɔc kʰən wiiə juuə rɨh wiiə 18
moo ยวั โม ซงอร เพอฺะ แก ยฺงื ชือ ได ชือ จฺืง

ประโยชนข์ องมนั กเ็ อารากของมนั มา juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ kɛɛ jɤɤŋ
cʰɨɨ daj cʰɨɨ cɤɤŋ
We can make use of it by taking
its root... เอามาตม้ ดื่มแกป้ วดมือปวดเทา้

14 Boil and drink it as a decoction.
ซงอร น็อง It can treat pains on our feet and
hands.
saŋɔɔr nɔŋ

85

19 24
ชือ ตไซ เดฺิม เวยี เกอฺะ จะ ซี คีว

cʰɨɨ tasaj dʌʌm wiiə kʌʔ caʔ sii kʰiiəw

ปวดเสน้ ตน้ ของมนั เป็นสีเขียว

Muscle strain Its stem is green.

20 25
ดบ ยฺงื ปรฺี ยฺงื นิฮ รัว บาน นฮั ? กปัวฮ็

dop jɤɤŋ prɪɪ jɤɤŋ nih ruuə kapuəh
baan nah
สูง
ป่ าของเรานี่หาไดไ้ หม?
And tall.
Can we find it in our forest?
26
21 กปัวฮ็ กเรือน็ เฮย เมน กปัวฮ็ คลงั นฮั
จา รัว บาน เฮย
kapuəh krɨən həəj meen
caa ruuə baan həəj kapuəh kʰlaŋ nah

หาไดค้ ่ะ สูงเหมือนกนั แต่ไม่สูงมาก

Yes, we can. It’s quite tall, but not too much.

22 27
เนิว็ เมียน ปามาน มา เมตร นฮั ?

nəw miiən paamaan maa meet nah

ยงั มีอยู่ ประมาณ 1 เมตรไหม?

There are still some. Is it around one-meter tall?

23 28
เดฺิม ลกั ษณะ เดฺิม เวยี จา เกิน นุฮ เกอฺะ ตา เมียน

dʌʌm laksanaʔ dʌʌm wiiə caa kəən nuh kʌʔ taa miiən

ตน้ ของมนั เป็นอยา่ งไร? สูงกวา่ น้นั กม็ ี

What does this plant look like? Some are also a bit taller than that.

86

29
อ๋อ จา

ʔɔɔ caa

อ๋อ ค่ะ
Alright.

87

5.51) ตระนมตญิ กยู ฺ /tranomtiɲkʊʊj/

ชื่อไทย กระดูกอ่ึง
ชื่อวงศ์ Fabaceae
ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Dendrolobium lanceolatum (Dunn) Schindl.
ประโยชน์ ใชร้ ากกบั ตน้ แตกตอก 2 อยา่ งมาตม้ กิน
แกก้ ษยั เสน้

88