โขนพระราชทาน

โขนพระราชทาน
เฉลมิ พระเกียรติ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอย่หู ัว

เน่อื งในโอกาสมหามงคล
เฉลิมพระชนมพรรษา ๘๘ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๕๘

วนั ท่ี ๑๑ - ๑๓ ธันวาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๘
ณ พระลานพระราชวังดุสติ







ค�ำนำ�

ในโอกาสท่ีรัฐบาลได้ด�ำเนินการจัดกิจกรรมจักรยานเฉลิมพระเกียรติ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เน่ืองในโอกาสมหามงคล เฉลิมพระชนมพรรษา
๘๘ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๕๘ กระทรวงวัฒนธรรม ได้รบั มอบหมายให้จัดแสดง
โขนพระราชทาน เฉลิมพระเกียรติ ระหวา่ งวนั ท่ี ๑๑ – ๑๓ ธนั วาคม พทุ ธศักราช
๒๕๕๘ ณ พระลานพระราชวังดสุ ิต

โขน เปน็ นาฏศลิ ปช์ น้ั สงู และเปน็ มรดกทางศลิ ปวฒั นธรรมอนั ลำ�้ คา่ ของไทย
ซง่ึ สบื ทอดมาตงั้ แตส่ มยั กรงุ ศรอี ยธุ ยา โขนเปน็ ศลิ ปะการแสดงทรี่ วมศาสตรแ์ ละศลิ ป์
หลายแขนงไว้ดว้ ยกัน ได้แก่ กระบ่กี ระบอง หนงั ใหญ่ ชักนาคดึกด�ำบรรพ์ มาผสม
ผสานกนั อยา่ งลงตวั ความยง่ิ ใหญอ่ ลงั การของการแสดงโขน เปน็ ทต่ี นื่ ตาประทบั ใจ
ของชาวไทยและชาวต่างประเทศ นอกจากน้ี โขน ยังเป็นมรดกวัฒนธรรมร่วม
ของประเทศในกลมุ่ อาเซยี น หลายประเทศในกลมุ่ อาเซยี น ไดน้ ำ� โขนมาเปน็ ศลิ ปะ
การแสดงประจ�ำชาติ โดยนยิ มแสดงเรือ่ ง รามเกียรติ์ หรอื รามายณะ

ในโอกาสพิเศษน้ี กระทรวงวัฒนธรรม จึงได้จัดพิมพ์หนังสือ โขน
พระราชทาน เฉลิมพระเกียรติ เพือ่ ใหผ้ ชู้ มการแสดงโขน ไดท้ ราบเร่ืองราวความ
เป็นมา และเรอ่ื งย่อของโขน “รามเกียรต”์ิ ในแตล่ ะตอนทีแ่ สดง นอกจากนย้ี งั ได้
รจู้ ักตัวโขน ฝา่ ยพระ นาง ยักษ์ ลงิ ท้งั ฝา่ ยธรรมะและฝ่ายอธรรม ทีป่ รากฏในการ
แสดง จึงหวังเป็นอย่างย่ิงว่า ผู้ชมการแสดงโขนจะเกิดความรู้ ความเข้าใจ
และสนุกสนานเพลิดเพลิน ได้รับอรรถรสจากการชมการแสดงโขนมากย่ิงข้ึน
รวมทั้งจะอ�ำนวยประโยชน์แก่ผู้สนใจเร่ืองโขนได้เป็นอย่างดี ประการส�ำคัญ คือ
สรา้ งความรกั ความภาคภมู ใิ จในศลิ ปะการแสดงโขน อนั เปน็ เอกลกั ษณว์ ฒั นธรรม
ของชาติ

(นายวีระ โรจนพ์ จนรัตน์)
รฐั มนตรวี ่าการกระทรวงวฒั นธรรม

ประธานกรรมการฝ่ายจดั การแสดงโขนพระราชทานเฉลิมพระเกียรติ

สารบัญ

คำ�นำ� ๕
เร่ืองยอ่ รามเกียรต์ิ ๘
๑๔
การแสดงโขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกยี รต ิ ๑๖

องก์ที่ ๑ นารายณป์ ราบนนทุก ๑๘
(ปฐมบทกำ�เนิดทศกณั ฐ)์
๒๐
องกท์ ่ี ๒ ทศกัณฐ์ลกั นางสีดา หนุมานถวายพล
(ทศกณั ฐท์ ำ�อุบาย บตุ รพระพายถวายพล) ๒๒

องกท์ ่ี ๓ จองถนน พระรามข้ามสมทุ ร
(จองถนน พระรามยกพลชงิ นางสีดา)

องก์ ๔ ยกรบ
(มหาสงคราม พระรามรบทศกณั ฐ์)

องกท์ ี่ ๕ พระรามคืนนคร ๒๒
(พระรามคนื นคร ครองเมือง) ๒๕
พงศ์นารายณ ์ ๓๒
พงศ์วานร ๔๔
พงศ์อสรู กรุงลงกา ๕๕
สิ่งควรรูก้ ่อนดูโขน ๖๐
การไหวค้ รูโขน ๖๖
เพลงทีใ่ ชป้ ระกอบการแสดงโขน ๗๕
การจำ�แนกประเภทโขน

8 โขนพระราชทาน เฉลิมพระเกียรติ

เรอ่ื งยอ่ รามเกยี รติ์

รามเกียรต์ิ แปลว่า เกียรติ
ของพระราม ชาวอินเดียเชื่อกันมา
แต่โบราณว่า พระรามคือปางหน่ึงของ
พระนารายณ์อวตาร เรื่องพระราม
เป็นนิทานเก่าแก่ที่เล่าสืบมาแต่สมัย
ก่อนพุทธกาล เป็นท่ีรู้จักแพร่หลาย
ในอินเดีย ต่อมาฤๅษีวาลมีกิ น�ำมา
แต่งเป็นมหากาพย์รามายณะ ซึ่งต่อมาได้รับ
ความนิยมแพร่ไปยังดินแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ประเทศต่าง ๆ เช่น
อนิ โดนีเซยี มาเลเซยี พม่า ลาว กมั พชู า และไทย ต่างรับรู้เรื่องราวของพระราม
และน�ำไปสร้างสรรค์วรรณกรรมของแต่ละท้องถ่ิน ซึ่งย่อมปรับเปลี่ยนเนื้อหา
และบุคลิกภาพของตัวละคร ทั้งโครงเรื่องให้สอดคล้องกลมกลืนกับคติความเชื่อ
วิถีชีวิตและค่านิยมของแต่ละสังคม เรื่องรามเกียรติ์ในแต่ละท้องถิ่นจึงมีเน้ือหา
แตกตา่ งไปจากรามายณะฉบบั ของวาลมกี ิ

9

นารายณป์ ราบนนทุก นนทุก

การน�ำเร่ืองพระรามมาประพันธ์เป็นวรรณคดีไทย รู้จักกันดีในช่ือว่า
“รามเกยี รต”์ิ มหี ลกั ฐานตงั้ แตส่ มยั กรงุ ศรอี ยธุ ยา และมจี ำ� นวนมากถงึ ๑๐ สำ� นวน
อาทิ ค�ำพากย์รามเกียรต์ิ บทละครเร่ืองรามเกียรติ์ส�ำนวนต่าง ๆ โคลงเร่ือง
รามเกียรติ์ รามเกียรติ์บทร้องและบทพากย์ พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จ
พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้น รามเกียรต์ิบางส�ำนวนเลือกแต่งเฉพาะตอน
บางสำ� นวนด�ำเนินเร่ืองต้ังแตต่ ้นจนจบบริบรู ณ์ เชน่ บทละครรามเกียรติ์ พระราช
นิพนธ์ในพระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เนอื้ หาโดยย่อ ดงั น้ี

ยักษ์ตนหน่ึงช่ือ หิรันตยักษ์ บ�ำเพ็ญตบะขอพรพระอิศวรอยู่บนยอดเขา
จักรวาล เม่ือได้รบั พรแลว้ ก็กำ� เรบิ ม้วนแผน่ ดิน พระนารายณจ์ ึงอวตารเป็นวราหะ
(หมู) ลงมาปราบ ต่อมาพระอิศวรมีพระบัญชาให้พระอินทร์สร้างกรุงศรีอยุธยา
สบื วงศ์นารายณ์ และท้าวสหบดีพรหมสรา้ งกรุงลงกาเพอ่ื สืบวงศ์พรหม

นนทุก เป็นยักษ์ตนหน่ึงอยู่บนสวรรค์มีหน้าท่ีล้างเท้าเทวดาท่ีมาเฝ้าพระ
อิศวร นนทุกถูกเทวดาแกล้ง จึงไปทูลขอนิ้วเพชรจากพระอศิ วร เมอ่ื ไดร้ ับแล้วก็ใช้
นว้ิ เพชรชี้เทวดาลม้ ตายเปน็ จำ� นวนมาก พระนารายณ์จึงแปลงเป็นนางเทพอปั สร
มาปราบนนทกุ ก่อนนนทุกตาย พระนารายณ์สาปใหไ้ ปเกดิ เป็นยักษ์สบิ หนา้ ย่ีสิบ
มอื นนทกุ จงึ มาเกดิ เปน็ ทศกณั ฐ์ และพระนารายณอ์ วตารมาเกดิ เปน็ พระราม พระ
โอรสของทา้ วทศรถแห่งกรุงศรีอยธุ ยา

10 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกยี รติ

11

จากนั้นกล่าวถึงก�ำเนิดพ่ีน้องของทศกัณฐ์ เช่น กุมภกรรณ
พิเภก วานรพงค์ เช่น พาลี สุครีพ หนุมาน และอยุธยาพงศ์
เชน่ พระราม พระพรต พระลกั ษมณ์ พระสตั รดุ ส่วนนางสดี าเปน็
พระลักษมีแบ่งภาคลงมาเกิดเป็นลูกของทศกัณฐ์และนางมณโฑ
โหรท�ำนายว่านางสีดาเป็นกาลกิณี ทศกัณฐ์จึงน�ำนางสีดาใส่ผอบ
ลอยน�้ำ ท้าวชนกพบเข้าจึงน�ำไปเลี้ยงเป็นลูก นางสีดาเจริญวัยจน
สมควรมีคู่ครอง ท้าวชนกจึงจัดพิธีเลือกคู่ พระรามเป็นผู้ยกศร
มหาธนโู มลใี นพิธเี ลอื กค่สู ำ� เร็จ พระรามจึงไดอ้ ภเิ ษกกับนางสีดา

ต่อมา ท้าวทศรถจะมอบราชสมบัติให้พระราม แต่นางไกย
เกษีทวงสัญญากับท้าวทศรถว่าจะให้พระพรตโอรสที่เกิดจากนาง
ไดร้ าชสมบตั ิ พระรามจงึ ต้องออกเดนิ ปา่ เป็นเวลา ๑๔ ปี โดยมนี าง
สีดาและพระลักษมณ์ติดตามไป ระหว่างการเดินป่านางส�ำมนักขา
ผ้เู ปน็ น้องสาวของทศกัณฐ์ เหน็ พระรามกเ็ กดิ ความเสน่หา นางยุยง
ให้ทศกัณฐ์ไปลักนางสีดามาเป็นบาทบริจาริกา ทศกัณฐ์ให้มารีศ
แปลงเปน็ กวางทองไปลวงนางสดี า นางสดี าเหน็ กวางทองกป็ ระสงค์
จะไดจ้ งึ ออ้ นวอนใหพ้ ระรามไปตามกวาง เมอ่ื พระรามออกตามกวาง
นางสีดาเกรงว่าพระรามจะมีภัย จึงให้พระลักษมณ์ตามไปช่วย
ทศกัณฐส์ บโอกาสลกั นางไปไว้ในสวนขวัญกรงุ ลงกา

เมือ่ พระราม พระลกั ษมณ์สังหารกวางแปลงแล้ว กลบั มาไม่
พบนางสดี ากอ็ อกตามหา ไดท้ ราบขา่ วจากพญานกสดายวุ า่ ทศกณั ฐ์
ลกั นางไปไวท้ ก่ี รงุ ลงกา พระราม พระลกั ษมณไ์ ดห้ นมุ าน สคุ รพี และ
พลวานรมาเป็นก�ำลัง เตรียมเคลื่อนทัพไปท�ำสงครามยังกรุงลงกา
คร้ังน้ันทศกัณฐ์ฝันร้าย พิเภกท�ำนายฝันให้คืนนางสีดาแก่พระราม
ทศกัณฐ์กร้ิวจึงขับพิเภกออกจากเมือง พิเภกหนีไปสวามิภักด์ิเป็น
โหรประจำ� ทพั พระราม

12 โขนพระราชทาน เฉลิมพระเกียรติ

ทศกณั ฐย์ กรบ

ฝ่ายทศกัณฐ์ใช้อุบายให้นางเบญกายแปลงเป็นสีดาตายลอยน้�ำเพื่อลวง
พระราม แต่หนมุ านพสิ ูจน์โดยการเผา เบญกายทนไมไ่ ด้จงึ เหาะหนี หนมุ านตาม
ไปจบั มาได้ พระรามใหห้ นมุ านนำ� นางเบญกายกลบั กรงุ ลงกา จากนน้ั พระรามจงึ ให้
ไพร่พลลิงจองถนนข้ามมหาสมุทรไปช่วยนางสีดาท่ีกรุงลงกา ทศกัณฐ์ให้ไมยราพ
ข้ึนมาสะกดทัพจับพระรามไปยังเมืองบาดาล หนุมานตามไปฆ่าไมยราพและ
พาพระรามกลับคืนสู่พลับพลา ทศกัณฐ์ให้กุมภกรรณออกรบครั้งท่ี ๑ กับสุครีพ
ครัง้ ท่ี ๒ รบกบั พระลักษมณ์ ศึกคร้งั ที่ ๓ กมุ ภกรรณตงั้ พิธที ดน้�ำ หวังจะใหไ้ พรพ่ ล
วานรตอ้ งอดนำ้� พระรามใหห้ นมุ านไปทำ� ลายพธิ จี นสำ� เรจ็ ครงั้ นก้ี มุ ภกรรณตอ้ งศร
พรหมาสตรข์ องพระรามถงึ แกค่ วามตาย ทำ� ใหท้ ศกณั ฐเ์ สยี ใจและโกรธแคน้ มาก

13

อินทรชิตผู้เป็นโอรสของทศกัณฐ์อาสาออก เบญกาย - หนมุ าน
รบ ศกึ อนิ ทรชติ รบอยหู่ ลายครงั้ เชน่ ศกึ พรหมาสตร์
ศึกนาคบาศ จนกระท่ังพระลักษมณ์แผลงศร
พรหมาสตรต์ อ้ งอนิ ทรชิตจนถงึ แก่ความตาย

พระราม พระลักษมณ์ออกรบกับทศกัณฐ์
และญาติพี่น้องเผ่าพงศ์ของทศกัณฐ์อีกหลายคร้ัง
จนที่สุดทศกัณฐ์สิ้นชีวิตด้วยศรพระราม พระราม
ให้พิเภกครองกรุงลงกา ปูนบ�ำเหน็จศึกและยกพล
คืนนครกรงุ ศรอี ยธุ ยา

14 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกียรติ

การแสดงโขนกลางแปลง

เฉลมิ พระเกียรตพิ ระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

15

รามเกียรต์ิ ชดุ พระกฤดารามาวตาร

องก์ที่ ๑ นารายณป์ ราบนนทกุ

(ปฐมบทก�ำเนิดทศกัณฐ์)

องกท์ ี่ ๒ ทศกัณฐล์ ักนางสดี า หนุมานถวายพล

(ทศกัณฐ์ท�ำอบุ าย บุตรพระพายถวายพล)

องกท์ ี่ ๓ จองถนน พระรามขา้ มสมทุ ร

(จองถนน พระรามยกพลชงิ นางสดี า)

องก์ ๔ ยกรบ

(มหาสงคราม พระรามรบทศกณั ฐ์)

องก์ที่ ๕ พระรามคนื นคร

(พระรามคนื นคร ครองเมือง)

16 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกยี รติ

องก์ท่ี ๑ นารายณ์ปราบนนทุก

ปฐมบทกำ� เนิดทศกณั ฐ์

อสรู เทพบตุ รตนหนงึ่ ชอ่ื วา่ นนทกุ มหี นา้ ที่
ล้างเท้าเทวดาที่มาเฝ้าพระอิศวร นนทุก

ถูกเหล่าเทวดารังแกจึงขอน้ิวเพชรจาก
พระอิศวร เมื่อได้รับแล้วก็ใช้น้ิว
เพชรชี้เทวดาล้มตายเป็นจ�ำนวน
มาก พระนารายณ์จึงแปลงมาเป็น

17

นางเทพอัปสรมาล่อลวงให้นนทุกร่ายร�ำตามจนหลงกลใช้นิ้วเพชรชี้ขาตนเอง
ล้มลง นางอัปสรจึงกลายร่างกลับเป็นพระนารายณ์ เม่ือนนทุกรู้ว่าต้องกล
อุบายจึงกล่าวว่าพระนารายณ์มีถึงสี่กรทรงเทพอาวุธเรืองอานุภาพ แต่กลับ
มาเกรงกลวั ตนทมี่ ฤี ทธเิ์ พยี งนวิ้ เพชรนวิ้ เดยี ว พระนารายณจ์ งึ สาปนนทกุ ใหไ้ ปเกดิ
เปน็ ยกั ษม์ สี บิ หนา้ ยส่ี บิ มอื สว่ นพระนารายณจ์ ะอวตารไปเกดิ เปน็ มนษุ ยต์ ามสงั หาร
แลว้ จงึ ทรงตรี สงั หารนนทกุ นนทกุ จงึ มาเกดิ เปน็ ทศกณั ฐ์ สว่ นพระนารายณอ์ วตาร
มาเป็นมนษุ ย์ คอื พระราม

18 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกยี รติ

องก์ท่ี ๒ ทศกัณฐ์ลักนางสีดา
หนมุ านถวายพล

ทศกณั ฐ์ท�ำอุบาย
บตุ รพระพายถวายพล

หลังจากนนทุกมาเกิดเป็นทศกัณฐ์ วันหนึ่งรู้ข่าวนางสีดา
มรี ูปร่างสวยงาม จงึ อยากได้นางมาเป็นมเหสี วางกลอบุ ายใหพ้ ญา
ยกั ษ์ ชอื่ มารศี แปลงเปน็ กวางทองไปลอ่ ลวง เมอื่ นางสดี าเหน็ กวาง
ทองจึงวอนพระรามตามจบั มาให้ พระรามติดตามจับกวางทองจน
เข้าไปในป่าลึกเห็นผิดสังเกต จึงแผลงศรไปถูกกวาง ร่างกลับเป็น
ยักษ์ ส่งเสียงร้องเป็นเสียงพระราม เรียกพระลักษมณ์ให้ออกมา
ชว่ ย และเมอื่ พระลกั ษมณเ์ ดินทางเข้าป่า ทศกัณฐจ์ งึ แปลงรา่ งเป็น
ฤษี เข้าไปลักพานางสีดาไปยังกรุงลงกา ระหว่างทางทศกัณฐ์พบ
กบั พญานก ช่ือ สดายุ เกดิ การต่อสกู้ นั ทศกณั ฐถ์ อดแหวนจากนิว้
นางสีดา ขว้างถูกปีกสดายุหกั ตกส่พู ้ืนดนิ กลา่ วฝา่ ยพระราม พระ
ลกั ษมณ์ เมอ่ื รวู้ า่ นางสดี าหายไป จงึ ออกตดิ ตาม จนมาพบสดายุ ทลู
ถวายแหวน และทลู เรอื่ งทศกณั ฐล์ กั นางสดี าไปใหพ้ ระรามฟงั แลว้
กส็ นิ้ ชีวิต พระราม พระลักษมณ์ เดนิ ทางต่อมากไ็ ดพ้ บกับหนมุ าน
เขา้ มาถวายตวั เปน็ ทหาร และกลบั ไปนำ� ไพรพ่ ลลงิ มากมายมาถวาย
เป็นข้าทหารพระราม เพื่อยกไปทำ� สงครามปราบทศกณั ฐ์

นางสดี า - ทศกณั ฐ์

20 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกียรติ

องก์ที่ ๓ จองถนน พระรามข้ามสมทุ ร

จองถนน ยกพลชิงนางสดี า

เมื่อพระรามได้ไพร่พลวานรมาเป็นข้าทหาร จึงคิดจะจอง
ถนนเพอ่ื ยกกองทพั ขา้ มไปทำ� ศกึ กบั ทศกณั ฐย์ งั กรงุ ลงกา สงั่ ใหส้ คุ รพี
พาไพรพ่ ลทง้ั สองเมอื งไปชว่ ยกนั โดยหนมุ านคมุ เมอื งขดี ขนิ นลิ พทั คมุ
เมอื งชมพู นลิ พทั นนั้ มใี จอาฆาตแคน้ หนมุ าน ทเี่ คยหยามศกั ดศ์ิ รตี น
คร้ังไปสะกดท้าวมหาชมพูมาจากเมือง จึงคิดแก้แค้นหนุมาน
ไปแบกภูเขาใหญ่มาส่ีก้อน มาทุ่มท้ิงให้หนุมานแต่หนุมานรู้ทัน
รับได้ และเมื่อหนุมานไปขนมาบ้าง ก็เอาก้อนหินใหญ่ผูกติดกับ
เส้นขนมาเต็มร่างกาย สลัดให้นิลพัท นิลพัทใช้มือรับไม่ทันจึง

21

ใชเ้ ท้ายกขน้ึ มาช่วยปัด หนุมานเห็นว่านลิ พัทดหู มน่ิ ตน จึงเกดิ การ
ตอ่ สกู้ นั เสยี งดงั ไปถงึ พลบั พลา พระรามใหพ้ ระลกั ษมณม์ าดู วา่ เกดิ
อะไรขึ้น กพ็ บว่าหนมุ านกบั นลิ พทั ตอ่ สู้กนั จงึ ได้พามาเฝ้าพระราม
พระรามทรงกร้ิวโกรธปรึกษาโทษว่าจะท�ำเช่นไร พญาสุครีพ
ทลู วา่ ควรใหแ้ ยกกนั อยู่ พระรามจงึ ใหน้ ลิ พทั กลบั ไปดแู ลเมอื งขดี ขนิ
มหี นา้ ทส่ี ง่ เสบยี งมาเลย้ี งกองทพั สว่ นหนมุ านใหไ้ ปจองถนนใหเ้ สรจ็
ในเจ็ดวันทศกัณฐ์รู้ข่าวว่าพระรามจองถนนข้ามมากรุงลงกา จึงใช้
ให้ลกู สาวทีเ่ กิดกบั นางปลา ช่ือ สพุ รรณมัจฉา พาบริวารมาขนกอ้ น
หนิ ไปทง้ิ ทอี่ ื่น จนสคุ รพี เกดิ ความสงสัย ใหห้ นุมานด�ำลงไปดูใตน้ ้�ำ
พบนางสุพรรณมัจฉา หนุมานไล่จับตัวได้ซักถามได้ความ แล้วได้
นางมัจฉาเป็นเมีย ก่อนจากกันหนุมานขอให้ขนก้อนหินมาคืน
จนเกิดเป็นถนนใหพ้ ระรามยกกองทัพขา้ มไปกรุงลงกา

22 โขนพระราชทาน เฉลิมพระเกียรติ

องก์ท่ี ๔ ยกรบ

มหาสงคราม
พระรามรบทศกณั ฐ์

ฝ่ายทศกัณฐ์เม่ือรู้ข่าวว่าพระราม ยก
กองทัพข้ามมหาสมุทรมาถึงยังกรุงลงกา เพ่ือท�ำ
สงครามชงิ นางสดี า จงึ ยกกองทพั ออกรบ ทศกณั ฐ์
สพู้ ระรามไมไ่ ด้ ถกู พระรามสงั หารสน้ิ ชวี า พา่ ยแพ้
พระกฤดาพระนารายณ์อวตาร

ทศกณั ฐ์แปลง

องกท์ ่ี ๕ พระรามคืนนคร

พระรามคืนนคร ครองเมอื ง

หลงั จากเสรจ็ ศกึ กรงุ ลงกา กเ็ ปน็ เวลาทพี่ ระรามเสดจ็ ออกเดนิ ปา่
ครบสิบส่ปี ี ตามทีใ่ ห้สตั ย์สญั ญากับท้าวทศรถพระราชบิดาไว้ พระราม
พรอ้ มดว้ ยนางสดี าจงึ เสดจ็ คนื กลบั กรงุ ศรอี ยธุ ยา ขน้ึ เถลงิ ราชยเ์ ปน็ จอม
กษตั รยิ ์ ปกครองไพรฟ่ ้าประชาชนผาสุกร่มเยน็ ด้วยทศพิธราชธรรม

23

ยกรบ
พระรามคนื นคร

นางสดี า - พระราม

25

พงศ์นารายณ์

ท้าวอโนมาตัน + มณเี กสร

ท้าวอัชบาล + นางเทพอัปสร

เกาส+รุ ยิ า ทา้ วทศรถ สมทุ +รชา
ไกย+เกษี

นางสดี า + พระราม พระพรต พระลักษมณ์

พระมงกฎุ พระสตั รุด

พระลักษมณ์ - พระราม



27

พระราม
(โอรสทา้ วทศรถ องค์ท่ี ๑ และเปน็
กษัตรยิ ์กรงุ ศรีอยธุ ยา องคท์ ่ี ๔ )

• สเี ขยี วนวล มี ๑ หนา้ ๒ มอื (เวลาสำ� แดง
อิทธิฤทธ์จิ ะปรากฏเปน็ ๔ มอื ทรงเทพ
อาวธุ คือ ตรี จักร สังข์ คทา) แตป่ กติ
จะมีอาวุธประจ�ำตัว คือ พระแสงศร
หรือธนู มีลกู ศร ๓ เล่ม ช่อื พรหมาสตร์
ประลัยวาต และอคั นิวาต

• ทรงมงกุฎยอดชยั หรือมหามงกุฎ (ตอน
ทรงออกผนวช ทรงใสช่ ฎาฤษ)ี

พระราม คอื พระนารายณอ์ วตารลงมาเกดิ
เพอื่ ปราบทศกัณฐ์ เปน็ โอรสทา้ วทศรถกับนางเกา
สุริยา มีเหสี ชื่อ สีดา พระโอรส ชื่อ พระมงกฎุ เมอ่ื
รับสัตย์ท้าวทศรถผู้เป็นพระบิดาออกเดินป่า ๑๔
ปี พร้อมนางสีดา และพระลักษมณ์น้องชายต่าง
มารดา จนทศกัณฐ์มาลอบลักพานางสีดาไปไว้ยัง
กรุงลงกา จึงได้ยกไพร่พลวานรไปท�ำศึกสังหาร
ทศกัณฐต์ าย รบั นางสดี ากลับคนื ยังกรงุ ศรอี ยุธยา
ตอ่ มาเกดิ มเี รอ่ื งเขา้ ใจกนั ผดิ พระอศิ วรจงึ ทรงไกล่
เกล่ียให้ทั้งสองพระองค์คืนดีกัน แล้วทรงจัดงาน
อภิเษกให้เป็นครั้งทส่ี อง

28 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกยี รติ

พระพรต
(โอรสท้าวทศรถ องค์ท่ี ๒ และเป็น
พระอนุชา องค์ที่ ๑ ของพระราม)

• สีแดงชาด มี ๑ หนา้ ๒ มอื
• ทรงชฎามนุษย์ หรอื มงกุฎยอดชยั
• อาวุธประจ�ำตัว คอื พระแสงศร หรือธนู
พระพรต อวตารมาจาก จักร เทพอาวุธพระ
นารายณ์ มาเกิดเป็นโอรสองค์ท่ี ๒ ของท้าวทศรถ
กบั นางไกยเกษี เม่ือพระรามออกเดินป่า เพอ่ื ใหพ้ ระ
พรตข้นึ เปน็ กษตั รยิ ์ครองกรงุ ศรอี ยธุ ยา ตามค�ำทน่ี าง
ไกยเกษีผู้เป็นแม่ขอแก่ท้าวทศรถตามสัตย์สัญญาแต่
พระพรตไม่ยอม รอพระรามอยูจ่ นครบ ๑๔ ปี ถา้ ไม่
กลบั มาจะกระโจนเข้ากองไฟฆ่าตวั ตาย เม่อื พระราม
เสรจ็ ศกึ เมอื งลงกากลบั มาครองบา้ นเมอื ง เกดิ ศกึ เมอื ง
มลิวัน และศึกเมืองไกยเกษ พระรามใช้ให้ไปปราบ
พร้อมด้วยพระสัตรุด จนมีชัยชนะ หลังเสร็จศึกได้
ครองเมืองไกยเกษ

29

พระลกั ษมณ์
(โอรสท้าวทศรถ องค์ท่ี ๓ และเป็น
พระอนุชา องคท์ ่ี ๒ ของพระราม)

• สีทอง มี ๑ หน้า ๒ มือ - อาวุธประจำ� ตวั
คอื พระแสงศร หรอื ธนู และพระขรรค์

• ทรงมงกฎุ ยอดชยั หรอื มหามงกฎุ (ตอนทรง
ออกผนวช ใสช่ ฎาฤษี)

พระลักษมณ์ คือ บัลลังก์นาคของพระ
นารายณ์ อวตารลงมาเกิดเป็นโอรสองค์ท่ี ๑ ของ
ทา้ วทศรถกบั นางสมทุ รชา มนี อ้ งรว่ มครรภม์ ารดา ชอื่
พระสตั รดุ และเปน็ พระอนชุ าตา่ งมารดาองคท์ ี่ ๒ ของ
พระราม เมือ่ พระรามออกเดนิ ปา่ ไดข้ อตามเสดจ็ ไป
ด้วยเพื่อคอยดูแล จนได้ท�ำศึกกับทศกัณฐ์ ถูกอาวุธ
วิเศษของยกั ษ์เกอื บตายหลายหน แตแ่ กไ้ ขไดท้ ุกครั้ง
เมอื่ เสรจ็ ศกึ สงั หารทศกณั ฐ์ ไดร้ บั การสถาปนาใหเ้ ปน็
กษตั รยิ ค์ รองเมอื งโรมคลั แตห่ นมุ านทลู ขอพระรามให้
อยู่กรุงศรีอยธุ ยา เพื่อคอยช่วยเหลือพระราม

30 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกยี รติ

พระสตั รดุ
(โอรสท้าวทศรถ องค์ท่ี ๔ และเป็น
พระอนุชา องคท์ ี่ ๓ ของพระราม)

• สีมว่ งออ่ น มี ๑ หน้า ๒ มือ
• ทรงชฎามนุษย์ หรือมงกุฎยอดชยั
• อาวุธประจ�ำตัว คือ พระแสงศร หรือ

ธนู
พระสตั รุด อวตารมาจาก คทา เทพอาวุธ
พระนารายณ์ มาเกิดเป็นโอรสองค์ท่ี ๒ ของท้าว
ทศรถกับนางสมุทรชา มีพ่ีร่วมครรภ์มารดา ชื่อ
พระลักษมณ์ และเป็นพระอนุชาองค์ที่ ๓ ของ
พระราม เมื่อเกิดศึกท้าวจักรวรรดิเจ้าเมืองมลิวัน
และศึกคนธรรพ์นุราช ตีเมืองไกยเกษ พระราม
ใชใ้ หไ้ ปปราบพรอ้ มกบั พระพรต ถกู อาวธุ วเิ ศษของ
ยักษ์เกือบตายหลายครั้ง แต่แก้ไขได้ จนเสร็จศึก
มีชัยชนะ ได้กลับไปครองเมืองไกยเกษร่วมกับ
พระพรต

31

นางสดี า
(มเหสพี ระราม)

• สนี วลจันทร์ หรือสขี าวผอ่ ง มี ๑
หนา้ ๒ มอื

• ทรงมงกุฎนาง
• มโี อรส ชือ่ พระมงกฏุ
นางสดี า คอื พระลกั ษมี เทพชายาพระ
นารายณ์ อวตารลงมาเกิดเป็นคู่พระราม เป็น
ธิดาของทศกัณฐ์กับนางมณโฑ เกิดจากการที่
นางมณโฑไดก้ นิ ขา้ วทพิ ยค์ รงึ่ ปน้ั ทนี่ างกากนา
สูรน�ำมาให้ แต่เม่ือก�ำเนิดออกมาร้องว่า
“ผลาญราพณ”์ ถงึ ๓ ครัง้ พเิ ภก และ
ปุโรหิตโหราจารย์ท�ำนายว่าเป็น
กาลกิณี ทศกัณฐ์จึงให้น�ำไป
ใส่ผอบลอยน�้ำ พระฤษีชนก
มาพบเก็บไปเลยี้ ง โดยใส่ผอบฝงั ไว้
ใต้ดิน จนเมอ่ื ครบ ๑๖ ปี พระฤษีชนกเบอื่ หน่าย
บำ� เพญ็ ภาวนาใครจ่ ะกลบั ไปครองเมอื งมถิ ลิ า จงึ ไถ
นางขึ้นมา ต้ังช่ือวา่ สดี า แปลว่า รอยไถ ต่อมานาง
ได้เป็นมเหสขี องพระราม เม่อื พระรามออกเดินปา่
ได้ขอติดตามมาปรนนิบัติ จนถูกทศกัณฐ์
ลักพาตัวไปกรงุ ลงกา พระรามจงึ ยกไพรพ่ ล
วานรตามไปทำ� สงครามสงั หารทศกณั ฐต์ าย
แล้วรบั นางสดี ากลบั คนื ไปกรงุ ศรีอยุธยา

32 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกยี รติ

พงศ์วานร

+ นางกาลอัจนา +
พระอนิ ทร์ + พระอาทิตย์

ฤษีโคดม

นางมณโฑ + พาลี สคุ รีพ + นางดารา
องคต นางสวาหะ + พระพาย

สพุ รรณมจั ฉา + หนมุ าน + เบญกาย

มจั ฉานุ อสรุ ผดั

นางสุพรรณมัจฉา - หนมุ าน

34 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกียรติ

พงศว์ านร ตัวโขนฝา่ ยลงิ

พญาวานรเมืองขีดขนิ

ชามภวู ราช

• สแี ดงชาด ปากอา้
• มงกฎุ ชยั อาวธุ คือ พระขรรค์
• พญาวานร มอี ีกชอ่ื หน่ึงวา่ นิลเกสร
ก�ำเนิดจากไม้ไผ่ท่อนปลาย ที่งอกข้ึน
มาหน้าอาศรมฤษีสุขวัฒนะ ได้น�ำไปถวายพระ
อิศวรทรงท�ำเป็นคันธนู เมื่อลองโก่งดูก็หักเป็น
สองท่อน จึงทรงโยนลงกับพื้นดิน ท่อนปลาย
กลายเป็นชามภูวราช คร้ันต่อมาเมื่อพระราม
ท�ำศึกกับทศกัณฐ์ เป็นผู้ออกความคิดเร่ืองจอง
ถนนข้ามไปกรุงลงกา และเม่ือครั้งศึกอินทรชิต
ท�ำพิธชี บุ ศรนาคบาศ ได้แปลงรา่ งเป็นพญาหมีดำ�
ไปท�ำลายพิธี เสร็จศึกลงกาได้บรรดาศักดิ์เป็น
อปุ ราชเมืองปางตาล

35

สุครพี

• สแี ดงเสน หรอื สแี ดงชาด ปากอ้า
• สวมชฎายอดบดั อาวุธ คือ พระขรรค์
• พญาวานร โอรสพระอาทิตย์กับนาง

กาลอจั นา มีชายา ชื่อ ดารา
เม่ือถูกพาลีผู้เป็นพ่ีชายขับออกจากเมือง หนุมาน
พาไปถวายตัวแด่พระราม คร้ันพระรามสังหารพาลีตายได้
รับอภิเษกให้เป็นเจ้าเมืองขีดขิน ได้ประทานนางดาราเป็น
ชายา นับเป็นทหารเอกตัวหน่ึงของพระราม มีหน้าท่ีส�ำคัญ
เป็นผู้จัดเตรียมกองทัพ ส�ำหรับออกรบกับฝ่ายยักษ์ เม่ือ
เสร็จศึกลงกาได้บรรดาศักด์ิเป็นพระยาไวยวงศามหาสุรเดช
เจ้าเมืองขดี ขิน

36 โขนพระราชทาน เฉลิมพระเกยี รติ

หนมุ าน

• สขี าวผอ่ ง ปากอ้า
• หวั โลน้ (เมอื่ ไปทำ� กลเขา้ อยกู่ บั ทศกณั ฐ์ สวมมงกฎุ ยอดบดั

และเม่อื เปน็ เจา้ เมืองนพบรุ สี วมมงกฎุ ยอดชัย)
• อาวุธ คือ ตรีเพชร (เม่ือต้องการใช้จะชักออกมาจาก

หน้าอก)

37

พญาวานร (ลิงเผือก) บุตรพระพายกับนางสวาหะ เกิดจากเทพอาวุธ
คือ ตรี จักร คทา และก�ำลังของพระอิศวร ทรงให้พระพายน�ำไปซัดใส่ใน
ปากนางสวาหะ และมอบหมายให้ทั้งสองเป็นพ่อแม่ เมื่อเกิดเผ่นโผนออกมา
จากปากแม่ มีลักษณะพิเศษ คือ มีกุณฑล ขนเพชร เข้ียวแก้ว หาวเป็นดาว
เดือน สามารถแผลงฤทธ์ิเป็นสี่หน้า แปดมือ มีบทบาทเป็นทหารเอกส�ำคัญของ
พระรามในการปราบบรรดาอสุรพงศ์ต่าง ๆ และมีส่วนส�ำคัญในการสังหาร
ทศกณั ฐ์ เมอ่ื เสรจ็ ศกึ ลงกาไดบ้ รรดาศกั ดเิ์ ปน็ พระยาอนชุ ติ จกั รกฤษณพ์ พิ รรธพงศา
พระรามมอบกรุงอโยธยาให้ครองคร่ึงหน่ึงแต่ถวายคืน จึงสร้างเมืองนพบุรีให้
ครอง หนมุ านมภี รรยา ๖ นาง คือ นางบษุ มาลี นางเบญกาย นางสพุ รรณมัจฉา
นางวานรินทร์ นางมณโฑ และ นางสุวรรณกันยุมา มีบุตร ๒ ตน คือ อสุรผัด
และมัจฉานุ

38 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกียรติ

ชมพูพาน

• สีหงชาด ปากอา้
• สวมมงกฎุ ชยั อาวุธ คือ พระขรรค์
พญาวานร เกิดจากเหงอ่ื ไคลพระอิศวร ประทาน
ให้เป็นบุตรพาลีมาพร้อมหนุมาน มีความรู้ทางด้านสรรพยา
วิเศษ ทำ� หนา้ ทีเ่ ป็นแพทย์ประจำ� กองทัพพระราม เม่ือเสร็จ
ศึกลงกาได้บ�ำเหนจ็ ความชอบเป็นอุปราชเมอื งชมพู

39

องคต

• สีเขยี วมรกต ปากหุบ
• สวมมงกฎุ สามกลีบ อาวธุ คอื พระขรรค์
พญาวานร โอรส (ลกู ) พญาพาลีกับนางมณโฑ
เม่ือนางมณโฑต้ังครรภ์ทศกัณฐ์มาขอนางคืน พระฤษี
อังคตอาจารย์พาลี จึงแหวะท้องของนางเอาลูกไปใส่
ในทอ้ งแพะ เมอ่ื ครบก�ำหนดคลอดจงึ ทำ� พธิ แี หวะทอ้ ง
แพะน�ำออกมาตั้งช่ือให้ว่า องคต ครั้นพาลีตายพญา
สคุ รพี ผเู้ ปน็ นา้ นำ� ไปถวายตวั เปน็ ทหารพระราม นบั วา่ เปน็
ทหารเอกทม่ี บี ทบาทสำ� คญั ในการทำ� ศกึ สงั หารทศกณั ฐ์
และเหล่าอสุรพงศ์เม่ือเสร็จศึกลงกาได้ปูนบ�ำเหน็จ
แตง่ ตงั้ ใหเ้ ปน็ พระยาอนิ ทรนภุ าพ อปุ ราชเมอื งขดี ขนิ

40 โขนพระราชทาน เฉลิมพระเกยี รติ

นลิ พัท

• สนี �ำ้ รกั หรอื สดี �ำขลับ ปากอา้
• หัวโล้น สวมมาลยั ทอง หรือเกีย้ วทอง ถอื พระขรรค์ เป็นอาวุธ
พญาวานร (ในโคลงประจำ� ภาพนบั เขา้ เปน็ หนง่ึ ในสบิ แปดมงกฎุ ) บตุ รพระ
กาล ไมป่ รากฏชอื่ แม่ พระอิศวรประทานให้เปน็ หลานท้าวมหาชมพู เพ่อื ชว่ ยดแู ล
กิจการบ้านเมือง เมื่อพระรามประชุมพล ทา้ วมหาชมพูถวายให้แก่พระรามพร้อม
ไพร่พลเพื่อเป็นทหารไปท�ำศึกกับทศกัณฐ์ พระรามใช้ให้คุมพลเมืองชมพูไปจอง
ถนน เพอ่ื ยกพลขา้ มไปเมอื งลงกา แตไ่ ปทะเลาะววิ าทกบั หนมุ านทคี่ มุ ไพรพ่ ลเมอื ง
ขดี ขนิ พระรามโกรธไลใ่ ห้กลับไปรักษาเมอื งขดี ขนิ ท�ำหน้าท่ีจดั หาเสบียงส่งบำ� รงุ
กองทัพ เมือ่ เสร็จศกึ ลงกา เกิดศึกเมืองมลิวนั พระรามสั่งให้พระพรต พระสตั รดุ
ยกกองทพั ไปปราบ นิลพทั อาสาเป็นทหารหนา้ แทนต�ำแหนง่ หนุมาน เมื่อเสร็จศกึ
ไดป้ ูนบำ� เหนจ็ แต่งตัง้ ให้เปน็ พญาอภัยพัทวงศ์ อปุ ราชเมอื งชมพู

41

นิลนนท์

• สีหงสบาท หรือสีหงเสนเจอื เหลือง
• ปากอ้า หัวโล้น สวมมาลัยทอง หรือเก้ียว

ทอง ถือพระขรรค์ เปน็ อาวุธ
พญาวานร ฝา่ ยเมอื งชมพู (ในโคลงประจำ� ภาพ
นับเข้าเป็นหนึ่งในสิบแปดมงกุฎ)บุตรพระเพลิง ไม่
ปรากฏชื่อแม่ เมอ่ื เสร็จศึกเมอื งลงกา ไดป้ ูนบำ� เหน็จ
แตง่ ต้ังให้เป็น อุปราชเมืองชมพู ครัน้ เมื่อเกดิ ศึกเมอื ง
มลิวัน พระพรตใช้ให้เป็นทูตไปเชิญท้าวจักรวรรดิ
มาเฝา้ แต่ท้าวจกั รวรรดไิ มย่ อมมา จึงส�ำแดงฤทธ์หิ กั
ยอดปราสาทน�ำไปถวายพระพรต

42 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกียรติ

หนุมาน
องคต ชมพูพาน หนุมาน

43

สคุ รพี รบพาลี

44 โขนพระราชทาน เฉลิมพระเกยี รติ

พงศ์อสรู กรงุ ลงกา

ทา้ วสหบดพี รหม นางมลิกา

จตรุ พกั ตร์ +

ท้าวลัสเตียน

+ + + + +

ศรสี นุ ันทา จติ รมาลี สุวรรณมาลยั วรประไพ รชั ฎา
กเุ ปรนั ทัพนาสรู
อศั ธาดา มารนั

ทศกัณฐ์ กุมภกรรณ พเิ ภก ขร ทษู ณ์ ตรีเศยี ร ส�ำมนักขา

+ + + +

จันทวดี ตรีชฎา รชั ฎาสูร สหษั ชิวหา
คันธมาลี

หนมุ าน + เบญกาย มังกรกณั ฐ์ วริ ญุ จ�ำบัง ตรีเมฆ กมุ ภกาศ
แสงอาทิตย์ อดลู ปีศาจ
อสรุ ผัด วรณีสรู
วริ ุญมุข

+ + ++ +
กาลอคั คี มณโฑ สนม นางชา้ ง นางปลา

บรรลยั กัลป์ อนิ ทรชิต สดี า ทศพนิ สหสั กมุ าร ทศคิรีวัน สพุ รรณมจั ฉา + หนมุ าน
สิบรถ ทศคริ ธี ร
++ มจั ฉานุ

สุวรรณกันยุมา พระราม

ยามลวิ ัน พระมงกฎุ
กนั ยุเวก



46 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกียรติ

พงศ์อสูร ตวั โขนฝา่ ยยกั ษ์

นนทุก

(อสรู เทพบุตรผู้ก�ำเนิดเปน็ ทศกณั ฐ)์

• สีเขยี ว (หัวโลน้ )
• มี ๑ หนา้ ๒ มือ
• อาวุธประจำ� ตวั คือ นิว้ เพชร
อสูรเทพบุตร อยู่เชิงเขาไกรลาส ท�ำ
หนา้ ทล่ี า้ งเทา้ เทวดา นางฟา้ ทข่ี น้ึ เฝา้ พระอศิ วรถงึ โกฏิ
ปี ถกู เทวดา นางฟา้ กลนั่ แกลง้ หยอกลอ้ เขกหวั ตบ
หวั ถอนผม จนหัวลา้ น นนทกุ เจบ็ แค้นข้นึ ไปทูล
ขอนิ้วเพชรพระอศิ วร ให้มีฤทธชิ์ ้ีใครถงึ แก่ความ
ตาย เมอื่ ไดน้ ว้ิ เพชรกก็ ำ� เรบิ ฤทธเิ์ ทยี่ วชผ้ี ลาญชวี ติ
เทวดา นางฟ้า ล้มตายเป็นจ�ำนวนมาก จนพระ
นารายณต์ อ้ งทำ� อบุ ายแปลงเปน็ นางฟา้ มาลอ่ ลวง
ให้หลงรัก แลว้ แกลง้ ชวนนนทกุ ให้ร่ายร�ำ นนทุกหลงกลรา่ ยร�ำตามจนใช้นิ้วเพชร
ชขี้ าตวั เองหกั เมอื่ รู้ว่าตอ้ งกลอบุ ายพระนารายณ์ นนทกุ อาฆาตแคน้ พูดตดั พอ้ ว่า
ตนเกง่ เพยี งนวิ้ เดยี ว ไหนจะสพู้ ระนารายณส์ ก่ี รทรงเทพอาวธุ ได้ พระนารายณจ์ งึ ให้
สัจสญั ญาแก่นนทกุ ใหไ้ ปเกิดใหมช่ าตหิ นา้ เป็นจอมพญายกั ษ์ มี ๑๐ หน้า ๒๐ มอื
เรืองฤทธากายสิทธิ์ พระองค์จะอวตารเป็นมนุษย์มี ๒ มือ จะตามสังหารให้ส้ิน
โคตรวงศย์ กั ษ์ จากนนั้ จงึ เขน่ ฆา่ นนทกุ ตาย นนทกุ จงึ ไปเกดิ เปน็ ทศกณั ฐ์ โอรสทา้ ว
ลสั เตียน เจ้ากรงุ ลงกา

47

ทศกัณฐ์

(กษตั รยิ ์กรงุ ลงกา องคท์ ี่ ๓)

• สีเขียว (หัวโขนท�ำเป็นหน้าทอง อีกแบบ
หน่งึ )

• มี ๑๐ หน้า ๒๐ มอื - ทรงมงกฎุ ชัย ๓ ชนั้
• อาวุธประจำ� ตวั คือ ศร พระขรรค์ จกั ร หอก

ตรี คทาธร ง้าว พะเนิน (ค้อนใหญ่) โตมร
และเกาทณั ฑ์
พญายักษ์ โอรสองค์ที่ ๑ ของท้าวลัสเตียน
กับนางรชั ฎา อดตี ชาติ คือ อสูรเทพบตุ รนนทุก ท่ีผกู
พยาบาทพระนารายณ์ กลับชาติมาเกิดเป็น
พญายักษ์มีฤทธิ์อ�ำนาจมาก นิสัยเกเร เจ้าชู้

มีมเหสี พระสนม และชายาท่ีให้ก�ำเนิด
โอรส ๑,๐๑๕ องค์ เป็นผู้ท�ำให้ญาติ
พ่ี นอ้ ง เผา่ พงศ์ยักษพ์ บกบั ความพนิ าศ
เพราะไปลอบลักนางสีดามเหสีพระราม
ซึ่งพระนารายณ์อวตารมาเกิด มาไว้ยัง
กรุงลงกา พระรามจึงยกไพร่พลวานร
ตามมาท�ำสงคราม และแผลงศร
สงั หารทศกณั ฐถ์ งึ แกค่ วามตาย

48 โขนพระราชทาน เฉลิมพระเกยี รติ

มารีศ

• สขี าว
• มี ๑ หน้า ๒ มอื
• สวมมงกฎุ ๓ กลบี
• อาวุธประจำ� ตวั คอื คทา หรอื กระบอง
รากษส (ยักษ์) แห่งกรุงลงกา ลูกนางกากนาสูร
มีพี่ชายชื่อ สวาหุ เป็นญาติของทศกัณฐ์มีศักด์ิเป็นน้า
มีเมียช่ือ นางเจษฏา ถูกทศกัณฐ์บังคับให้แปลงร่างเป็น
กวางทอง เดนิ ไปลอ่ ลวงใหน้ างสดี าหลงรกั ใคร่ จนพระราม
ต้องออกตามจับเข้าไปในป่าลึก พระรามเห็นผิดสังเกต
แผลงศรไปถูกร่าง กลายเป็นยักษ์ ก่อนตายมารีศได้
ตะโกนร้องเป็นเสียงพระรามให้นางสีดาได้ยิน จะได้ใช้
พระลักษมณ์ออกไปจากอาศรมเพ่ือตามไปช่วยพระราม
เพ่อื ให้ทศกัณฐล์ ักพาตัวนางสีดาไปกรุงลงกา

49

พเิ ภก

(กษัตริย์กรงุ ลงกา องคท์ ่ี ๔)

• สีเขียว
• มี ๑ หน้า ๒ มือ
• ทรงมงกุฎนำ�้ เตา้ กลม
• อาวุธประจ�ำตวั คอื คทา (กระบอง)
พญายกั ษ์ โอรสองคท์ ่ี ๓ ของทา้ วลสั เตยี น กบั นางรชั ฎา เปน็
น้องชายองคท์ ี่ ๒ ของทศกณั ฐ์ พระอศิ วรทรงบัญชาให้ท้าวเวสสญุ าณ
เทพบตุ ร จตุ ลิ งมาเกดิ เพอ่ื เปน็ ไสศ้ กึ ใหก้ องทพั พระราม มคี วามรใู้ นคมั ภรี ์
ไตรเพท และโหราศาสตร์ มมี เหสีชอ่ื ตรีชฎา บุตรสาวช่ือ เบญกาย ภาย
หลงั เสรจ็ ศกึ ลงกา พระรามอภเิ ษกใหเ้ ปน็ กษตั รยิ ค์ รองกรงุ ลงกา ชอ่ื ทา้ ว
ทศคิรวี งศ์ และยกนางมณโฑพ่ีสะใภ้ ให้เปน็ มเหสอี ีกองค์หนงึ่

50 โขนพระราชทาน เฉลมิ พระเกยี รติ

กุมภกรรณ
ส�ำมนักขา

ทูษณ์