พระพุทธเจ้า โปรดพระโพธิสัตว์

กส็ มยั นน้ั จันทนังคลกิ อุบาสกน่งั อยใู่ นบริษัทน้นั ลำดบั น้ัน จนั ทนังคลิก-
อุบาสกลกุ จากอาสนะ ทำผา้ หม่ เฉวยี งบา่ ขา้ งหน่งึ ประนมอญั ชลีไปทางพระ
ผ้มู พี ระภาค แลว้ ได้กราบทลู พระผูม้ ีพระภาคว่า

“ขา้ แตพ่ ระผมู้ ีพระภาค เหตอุ ย่างหน่ึงยอ่ มแจ่มแจง้ กะขา้ พระองค์ ข้าแต่
พระสคุ ต เหตอุ ยา่ งหนงึ่ ย่อมแจ่มแจ้งกะข้าพระองค”์

พระผมู้ ีพระภาคตรสั วา่
“ดูกรจันทนงั คลิกะ ขอเหตนุ นั้ จงแจ่มแจง้ เถดิ ”
ลำดับนั้น จันทนังคลิกอุบาสกได้สรรเสริญพระผู้มีพระภาคเฉพาะพระ
พักตร์ ด้วยคาถาท่ีสมควรแก่เหตนุ น้ั ว่า
“ดอกปทมุ ชอื่ โกกนทุ บานในเวลาเชา้
ยังไม่สิน้ กลิ่น ยงั มกี ลิ่นหอมอยู่ ฉันใด
ทา่ นจงดพู ระอังครี ส ผไู้ พโรจน์อยูด่ ุจดวงอาทติ ย์
รุ่งโรจนอ์ ยใู่ นอากาศ ฉนั น้ัน”
ลำดับน้ัน พระราชา ๕ พระองคเ์ หล่านัน้ ทรงใหจ้ นั ทนงั คลิกอุบาสกหม่
ดว้ ยผ้า ๕ ผืน (พระราชทานผา้ ห่ม ๕ ผืน) ทันใดนนั้ จันทนงั คลกิ อบุ าสกก็
ถวายใหพ้ ระผ้มู ีพระภาคทรงหม่ ด้วยผา้ ๕ ผนื เหล่าน้ัน

55

14

โทณปากสตู ร

การประมาณในโภชนะ

พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระวหิ ารบุพพาราม ปราสาท
ของมิคารมารดา เขตพระนครสาวัตถี กส็ มยั นั้น พระเจ้าปเสนทิ-
โกศลเสวยพระสธุ าหารหุงดว้ ยขา้ วสารหนึ่งทะนาน ครง้ั นน้ั พระเจ้า
ปเสนทิโกศลเสวยแล้วทรงอึดอัด เสด็จเข้าไปเฝ้าพระผู้มี
พระภาคถงึ ท่ีประทบั ครน้ั แลว้ ก็ถวายบงั คมพระผูม้ พี ระ AUDIO 14

56

ภาค แล้วประทับนงั่ ณ ท่ีควรสว่ นข้างหนงึ่
ลำดบั น้ัน พระผ้มู ีพระภาคทรงทราบวา่ พระเจ้าปเสนทิโกศลนัน้ เสวย

แลว้ ทรงอดึ อัด จึงไดท้ รงภาษติ พระคาถานใ้ี นเวลานน้ั วา่
“มนษุ ย์ผมู้ สี ตอิ ยู่ทกุ เมือ่ รูจ้ ักประมาณในโภชนะท่ีได้มา
ย่อมมเี วทนาเบาบาง เขายอ่ มแก่ชา้ ครองอายไุ ดย้ นื นาน”
ก็สมัยนั้น มาณพช่ือสุทัสนะ ยืนอยู่เบื้องพระปฤษฎางค์ของพระเจ้า

ปเสนทิโกศล ลำดับนั้น พระเจ้าปเสนทิโกศลจึงตรัสเรียกสุทัสนมาณพมา
รับสงั่ ว่า

“มาเถดิ เจา้ สทุ สั นะ เจา้ จงเรยี นคาถานี้ในสำนักพระผู้มีพระภาค แล้วจง
กล่าวในเวลาเราบริโภคอาหาร อน่ึง เราจะให้นิตยภัตแก่เจ้าวันละ ๑๐๐
กหาปณะทกุ วัน”

สทุ สั นมาณพรับสนองพระดำรสั พระเจ้าปเสนทิโกศลวา่
“เปน็ พระมหากรุณาอย่างยงิ่ พระเจ้าขา้ ”
ดงั นแ้ี ล้ว เรยี นคาถานี้ในสำนักพระผมู้ ีพระภาค กลา่ วในเวลาทพี่ ระเจา้
ปเสนทโิ กศลเสวยพระกระยาหารว่า
“มนษุ ยผ์ มู้ ีสตอิ ยู่ทุกเมื่อ ร้จู ักประมาณในโภชนะท่ไี ด้มา ยอ่ มมีเวทนา
เบาบาง เขาย่อมแก่ช้า ครองอายุได้ยนื นาน”

57

คร้ังนั้น พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงดำรงอยู่โดยมีพระกระยาหารหน่ึง
ทะนานข้าวสุกเป็นอย่างมากเป็นลำดับมา ในลำดับต่อมา พระเจ้าปเสน-
ทิโกศลมีพระวรกายกระปร้ีกระเปร่าดี ทรงลูบพระวรกายด้วยฝ่าพระหัตถ์
ทรงเปล่งพระอุทานนีใ้ นเวลานั้นว่า

“พระผู้มพี ระภาคพระองคน์ ั้น ทรงอนุเคราะห์เราดว้ ยประโยชนท์ ั้ง ๒ คอื
ประโยชน์ภพนี้ และประโยชน์ภพหนา้ หนอ”

58

15

ปฐมสงั คามวตั ถสุ ตู ร

ผู้ชนะย่อมกอ่ เวร

พระผ้มู พี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารบุพพาราม ปราสาท
ของมคิ ารมารดา เขตพระนครสาวตั ถี ครง้ั นั้น พระเจา้ แผ่นดนิ มคธ
อชาตศัตรู เวเทหบิ ตุ ร ทรงตระเตรียมจตุรงคนิ เี สนา ยกไปรุกราน
พระเจ้าปเสนทโิ กศลถึงแควน้ กาสี พระเจา้ ปเสนทโิ กศลได้
ทรงสดบั ข่าวว่า พระเจ้าแผน่ ดินมคธอชาตศัตรู เวเทหบิ ุตร AUDIO 15

59

ทรงตระเตรียมจตรุ งคนิ ีเสนา ยกมารกุ รานถึงแควน้ กาสี จงึ ทรงจัดจตรุ งคิน-ี
เสนา ยกออกไปต่อสพู้ ระเจ้าแผ่นดนิ มคธอชาตศตั รู เวเทหบิ ุตร ปอ้ งกันแควน้
กาสี

คร้ังน้ัน พระเจ้าแผ่นดินมคธอชาตศัตรูกับพระเจ้าปเสนทิโกศลทรงทำ
สงครามกันแล้ว ในสงครามครัง้ นน้ั พระเจ้าแผน่ ดินมคธอชาตศัตรทู รงชนะ
พระเจ้าปเสนทิโกศล ฝ่ายพระเจ้าปเสนทิโกศลผู้ปราชัยก็เสด็จล่าทัพกลับ
พระนครสาวตั ถรี าชธานขี องพระองค์

คร้ังน้ัน เวลาเช้า ภิกษุเป็นจำนวนมากนุ่งห่มแล้ว ถือบาตรและจีวร
เขา้ ไปบณิ ฑบาตยงั พระนครสาวตั ถี เทย่ี วบณิ ฑบาตไปในพระนครสาวัตถีแลว้
ในเวลาปัจฉาภัต กลับจากบิณฑบาตแล้ว เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงท่ี
ประทับ ครั้นแล้ว ก็ถวายบังคมพระผมู้ พี ระภาค แล้วนัง่ อยู่ ณ ทคี่ วรสว่ นขา้ ง
หนึง่ ภิกษุเหลา่ นนั้ นั่งอยู่ ณ ท่คี วรส่วนขา้ งหนงึ่ แลว้ ได้กราบทลู เรอ่ื งราวน้นั
แด่พระผู้มีพระภาค

พระผูม้ พี ระภาคทรงทราบเนือ้ ความนนั้ แล้ว ตรสั วา่

“ดูกรภกิ ษุท้ังหลาย พระเจา้ แผ่นดนิ มคธอชาตศัตรู เวเทหิบตุ ร มีมิตรเลว
ทราม มีสหายเลวทราม มพี ระทยั น้อมไปในคนเลวทราม

ดกู รภิกษทุ ง้ั หลาย ฝ่ายพระเจา้ ปเสนทิโกศล มมี ติ รดงี าม มีสหายดีงาม มี
พระทยั น้อมไปในคนดงี าม

วันนี้พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงแพ้มาแล้วอย่างนี้ จักบรรทมเป็นทุกข์
ตลอดราตรีน”้ี

60

พระผมู้ ีพระภาคผู้พระสคุ ตศาสดา ครนั้ ตรสั ไวยากรณภ์ าษติ นี้จบลงแลว้
จงึ ได้ตรัสคาถาประพนั ธ์ตอ่ ไปอกี วา่

“ผชู้ นะยอ่ มกอ่ เวร
ผู้แพย้ ่อมนอนเปน็ ทุกข์
บคุ คลละความชนะและความแพเ้ สียแลว้
จงึ สงบระงบั นอนเป็นสขุ ”

61

16

ทตุ ยิ สงั คามวตั ถสุ ตู ร

ผแู้ ย่งชงิ ยอ่ มถกู แย่งชิงกลบั

ครง้ั น้ัน พระเจา้ แผน่ ดินมคธอชาตสตั รู เวเทหิบุตร ทรงตระ

เตรียมจตุรงคนิ เี สนา ยกไปรุกรานพระเจา้ ปเสนทโิ กศลถงึ แควน้ กาสี

พระเจ้าปเสนทิโกศลได้ทรงสดับข่าวว่าพระเจ้าแผ่นดินมคธอชาต

ศัตรู เวเทหิบุตร ทรงตระเตรียมจตุรงคินีเสนา ยกมา

รกุ รานเราถงึ แคว้นกาสี AUDIO 16

62

ลำดับน้ัน พระเจ้าปเสนทิโกศลจึงทรงจัดจตุรงคินีเสนา ยกทัพออกไป
ต่อสู้พระเจ้าแผน่ ดินมคธอชาตสัตรู เวเทหิบุตร ปอ้ งกนั แควน้ กาสี

คร้ังน้ัน พระเจ้าแผ่นดินมคธอชาตศัตรูกับพระเจ้าปเสนทิโกศลทรงทำ
สงครามกันแล้ว ในสงครามคร้ังน้ัน พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงชนะพระเจ้า
แผ่นดินมคธ อชาตศัตรู เวเทหบิ ตุ ร และทรงจบั พระเจ้าอชาตศัตรูเป็นเชลย
ศกึ ได้

ครง้ั นน้ั พระเจา้ ปเสนทโิ กศลไดม้ ีพระดำริวา่

“ถึงแม้พระเจา้ แผน่ ดนิ มคธอชาตศัตรู เวเทหบิ ุตรนี้ จะประทุษร้ายเราผู้
มไิ ดป้ ระทุษร้าย แต่เธอก็ยงั เปน็ พระภาคไิ นยของเรา อย่ากระนน้ั เลย เราควร
ยดึ พลชา้ งทัง้ หมด ยดึ พลม้าทั้งหมด ยึดพลรถทง้ั หมด ยดึ พลเดนิ เท้าทง้ั หมด
ของพระเจ้าแผ่นดินมคธอชาตศตั รู เวเทหิบุตร แล้วปล่อยพระองค์ไปท้งั ยังมี
พระชนม์อย่เู ถดิ ”

ลำดับน้ัน พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงยึดพลช้างทั้งหมด ทรงยึดพลม้า
ทั้งหมด ทรงยดึ พลรถท้งั หมด ทรงยึดพลเดินเท้าทง้ั หมดของพระเจ้าแผ่นดนิ
มคธอชาตศัตรู เวเทหิบุตร แล้วทรงปล่อยพระองคไ์ ปทัง้ ยงั มีพระชนม์อยู่

ครง้ั น้นั เวลาเช้า ภิกษเุ ป็นจำนวนมาก นงุ่ ห่มแล้ว ถอื บาตรและจีวร
เข้าไปบิณฑบาตยังพระนครสาวัตถี เท่ยี วบิณฑบาตไปในพระนครสาวัตถแี ล้ว
ในเวลาปัจฉาภัต กลับจากบิณฑบาตแล้ว เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่
ประทบั ครนั้ แล้ว กถ็ วายบงั คมพระผมู้ ีพระภาค แล้วนง่ั อยู่ ณ ท่ีควรส่วนขา้ ง
หน่งึ

63

ภกิ ษุเหล่านั้นนัง่ อยู่ ณ ท่คี วรสว่ นข้างหน่งึ แล้ว ไดก้ ราบทลู เรอื่ งราวน้ัน
แดพ่ ระผู้มีพระภาค

ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงทราบเน้ือความนี้แล้ว จึงได้ทรงภาษิต
พระคาถาเหลา่ นใ้ี นเวลานั้นว่า

“บรุ ษุ จะแยง่ ชงิ เขาได้ ก็ชวั่ กาลทก่ี ารแย่งชงิ ของเขายงั พอสำเร็จได้
แตเ่ มื่อใด คนเหล่าอื่นยอ่ มแย่งชิง
ผู้แยง่ ชงิ นั้น ย่อมถกู เขากลับแยง่ ชงิ เมื่อน้นั
เพราะวา่ คนพาลย่อมสำคญั ว่าเป็นฐานะ ตราบเท่าท่บี าปยังไมใ่ ห้ผล
แตบ่ าปให้ผลเมื่อใด คนพาลย่อมเข้าถึงทกุ ขเ์ ม่อื น้นั
ผฆู้ ่าย่อมได้รับการฆา่ ตอบ
ผชู้ นะยอ่ มได้รับการชนะตอบ
ผดู้ ่ายอ่ มไดร้ ับการด่าตอบ
และผู้ขึ้งเคียดย่อมไดร้ บั ความขึง้ เคยี ดตอบ ฉะนนั้
เพราะความหมนุ เวยี นแหง่ กรรม
ผแู้ ย่งชิงนนั้ ยอ่ มถกู เขากลับแย่งชงิ คนื ”

64

17

ธตี สุ ตู ร

สตรีกเ็ ป็นผูป้ ระเสรฐิ ได้

คร้ังนั้น พระเจ้าปเสนทิโกศลเสด็จเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค
ถึงที่ประทับ ครน้ั แลว้ กถ็ วายบงั คมพระผูม้ พี ระภาค แลว้ ประทับนง่ั
ณ ท่ีควรสว่ นข้างหนึง่

ลำดับน้นั ราชบรุ ุษเข้าไปเฝ้าพระเจา้ ปเสนทิโกศลถึงท่ี
ประทบั ครน้ั แลว้ ก็กราบทูล ณ ท่ีใกลพ้ ระกรรณของ
AUDIO 17

65