วรรณกรรมเรื่อง สุวรรณหงส์ (1)

วรรณคดสี ำหรบั งำนนำฏยศลิ ป์
เรอื่ ง สวุ รรณหงส์

นำงสำวศีตลำ อนิ ทรตำ
รหสั ประจำตวั นกั ศกึ ษำ 6181163024

รำยงำนนี้เป็ นสว่ นหนึ่งของกำรศกึ ษำหลกั สตู รครุศำสตรบณั ฑติ
สำขำวชิ ำนำฏยศลิ ป์ ศกึ ษำ คณะมนุษยศำสตร์และสงั คมศำสตร์

มหำวทิ ยำลยั รำชภฏั บำ้ นสมเด็จเจำ้ พระยำ
ปี กำรศกึ ษำ 2563

คำนำ

รำยงำนวรรณกรรมฉบบั นี้ เป็ นสว่ นหน่ึงของรำยวชิ ำวรรณคดสี ำหรบั งำน
นำฏศลิ ป์ (๒๑๕๑๒๓๐๑) มจี ดุ ประสงค์เพอื่ ศกึ ษำคน้ ควำ้ ควำมรคู้ วำมเขำ้ ใจใน
สว่ นของกำรคดั แยกบทกลอนตำมแตล่ ะประเภท ซงึ่ รำยงำนฉบบั น้ีมเี นื้อหำที่
กลำ่ วโดยรวมไดว้ ำ่ คน้ ควำ้ ควำมรใู้ นสว่ นของประวตั ผิ แู้ ตง่ ควำมเป็ นมำของ
เรอื่ งlหงส์ ภมู หิ ลงั ของแตต่ วั ละครในเรือ่ ง ในอกี สว่ นหน่ึง กลำ่ วคอื ควำมเขำ้ ใจ
โดยในทนี่ ้ี เขำ้ ใจในสว่ นของกำรคดั แยกบทกลอนออกตำมแตล่ ะประเภทโดย
ใชส้ ญั ญะของสีและนิยำมตำมหลกั ควำมสวยงำมของภำษำไทย(วรรณคด)ี เขำ้ มำมี
สว่ นรว่ มรวมไปถงึ กำรวเิ ครำะห์ตวั ละครตำมควำมเขำ้ ใจจำกกำรอำ่ นและสรุป
ของเน้ือเรอื่ งทง้ั หมด

กำรศกึ ษำคน้ ควำ้ วรรณกรรม เรอื่ ง สวุ รรณหงส์ เลม่ น้ี ขำ้ พเจำ้ ไดจ้ ดั กำรและ
ดำเนินงำนกำรศกึ ษำคน้ ควำ้ เป็ น ๕ ขน้ั ตอน ๑.สบื คน้ หำวรรณกรรมทตี่ นสนใจที่
จะศกึ ษำ ๒.เรมิ่ สบื คน้ หำหนงั สอื จำกหอสมดุ แหช่ ำติ หรือสถำนทอี่ นื่ ๆ ๓.เจำะบท
กลอน นำมำวเิ ครำะห์ จดั จำแนกหมวดหมู่ ๔.สรปุ ทกุ สว่ น(ควำมเป็ นมำ เน้ือเรอื่ ง
ตวั ละคร) ๕.จดั ทำกำรนำเสนอมำในรปู แบบรูปเลม่ วรรณกรรม ซง่ึ โดยทง้ั หมดนี้
ศกึ ษำคน้ ควำ้ ไดจ้ ำกแหลง่ ควำมรตู้ ำ่ ง ๆ อำทิ ตำรำ หนงั สอื บทควำม เลม่ วจิ ยั
แหลง่ ควำมรจู้ ำกเว็บไซต์

กำรจดั ทำรำยงำนฉบบั นี้สำเร็จตำมวตั ถุประสงค์ ขำ้ พเจำ้ ขอขอบพระคณุ
อำจำรย์ รณกฤต เพชรเกล้ียง อำจำรย์ประจำสำขำวชิ ำ นำฏยศลิ ป์ ศกึ ษำ ทที่ ำ่ นได้
ใหค้ ำแนะนำกำรเขยี นรำยงำนตำมหลกั กำร จนทำใหร้ ำยงำนฉบบั น้ีสมบรู ณ์ใน
ดำ้ นแผนปฏบิ ตั ศิ กึ ษำกำรทำรำยงำน กำรเรียบเรยี งเน้ือหำ กำรเขยี น
บรรณำนุกรมไดส้ ำเร็จลลุ ว่ งไปดว้ ยดี ขำ้ พเจำ้ หวงั วำ่ เน้ือหำในรำยงำนฉบบั น้ีที่
ไดเ้ รียบเรยี งมำจะเป็ นประโยชน์ตอ่ ผสู้ นใจในสว่ นของวรรณกรรมไทย เรอื่ ง สวุ
รณหงส์ ไดเ้ ป็ นอยำ่ งดี หำกมสี งิ่ ใดในรำยงำนฉบบั นี้ทเี่ หมำะควรแกก่ ำร
ปรบั ปรุง ขำ้ พเจำ้ ขอน้อมรบั ในขอ้ ช้ีแนะและจะนำไปแกไ้ ขหรอื พฒั นำใหถ้ ูกตอ้ ง
สมบรู ณ์ตอ่ ไป

นำงสำวศตี ลำ อนิ ทรตำ

๒๐ ธนั วำคม ๒๕๖๓

สำรบญั

เรอื่ ง หน้ำ

คำนำ

สำรบญั

ประวตั คิ วำมเป็ นมำของวรรณคดเี รอื่ งสวุ รรณหงส์

ประวตั ผิ แู้ ตง่

- พระบำทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลำ้ นภำลยั รชั กำลที่ 2

- พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์

เน้ือเรอื่ งยอ่

บทประพนั ธ์

ฉำกนำ เมอื งไอยรตั น์ และ เมอื งมตั ตงั

ตอนที่ 1 กลำงป่ ำ

ตอนที่ 2 ศำลำในป่ ำ

ตอนที่ 3 ในเมอื งไอยรตั น์

ตอนที่ 4 สวนหลวง

ตอนที่ 5 ถำ้ แกว้

ตอนที่ 6 หอ้ งบรรทม

รำยชือ่ ตวั ละคร

วเิ ครำะห์ตวั ละคร
ภำคผนวก
เอกสำรอำ้ งองิ
ประวตั นิ กั ศกึ ษำโดยยอ่

1.ควำมเป็ นมำของวรรณคดเี รอื่ ง

ในสมยั รชั กำลที่ ๑ นน้ั ละครหลวง มกั นิยมเลน่ กนั เฉพำะเรอื่ งอเิ หนำ และ
อณุ รทุ ซง่ึ เป็ นเรอื่ งสำหรบั ละครใน สว่ นละครนอกซง่ึ เป็ นละครระดบั ชำวบำ้ นที่
เลน่ กนั นอกวงั และใชผ้ ชู้ ำยเป็ นตวั แสดง แสดงเรอื่ งตง้ั แตค่ รง้ั กรงุ เกำ่ นน้ั มฉี บบั
อยใู่ นหอพระสมดุ ดว้ ยกนั .. ๑๔เรอื่ ง ทวำ่ ไมบ่ รบิ รู ณ์เลยสกั เรอื่ งเดยี ว คอื เรอื่ ง
กำรเกด ๑ คำวี ๑ ไชยทตั ๑ พกิ ลุ ทอง๑ พมิ พ์สวรรค์ ๑ พณิ สรุ วิ งศ์ ๑ มโนรำห์ ๑
โมง่ ป่ ำ ๑ มณีพไิ ชย ๑ สงั ข์ทอง ๑ สงั ข์ศลิ ป์ ไชย ๑ สวุ รรณศลิ ป์ ๑ สวุ รรณหงส์ ๑
โสวตั ร ๑

สว่ นบทละครนอก อกี ๕ เรอื่ ง ซง่ึ เป็ นบทละครสำนวนเกำ่ กอ่ นสมยั รชั กำลที่
๒ แตย่ งั ไมแ่ น่ชดั วำ่ อยใู่ นสมยั กรุงศรอี ยธุ ยำหรือไมค่ อื เรอื่ งไกรทอง ๑ โคบตุ ร ๑
ไชยเชษฐ์ ๑ พระรถเสน ๑ ศลิ ป์ สรุ วิ งศ์ ๑

ในสมยั รชั กำลที่ ๒ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทร์ฤทธิ์ ทรงโปรดเรอื่ งละคร
นอก จงึ ทรงแตง่ บทละครนอกขนึ้ ๔ เรอื่ ง คอื มณีพไิ ชยตอนตน้ (ตอ่ มำรชั กำลที่
๒ ทรงเสยี ดำยเรอื่ ง จงึ ทรงพระรำชนิพนธ์ตอ่ ในตอนทนี่ ำงยอพระกลนิ่ แปลงเป็ น
พรำหมณ์)สวุ รรณหงส์๑ แกว้ หน้ำมำ้ ๑ และนำงกลุ ำ (โสนน้อยเรือนงำม) ๑
ปรำกฏวำ่ บทละครนอกของ พระองคเ์ จำ้ ทนิ กร หรือกรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทร์
ฤทธิ์ เป็ นทแี่ พรห่ ลำยมำกจนถงึ บดั นี้เป็ นละครนอก หรือทเี่ รยี กกนั วำ่ ละครชำตรี
นิยมเลน่ กนั มำก ไมแ่ พเ้ รอื่ ง สงั ข์ทอง คำวี ไชยเชษฐ์ และ ไกรทอง

สำหรบั เรอื่ ง สวุ รรณหงส์ น้ีตอนทนี่ ิยมเลน่ ละครชำตรกี นั มำกมี ๓ ตอน คอื
ตอนพรำหมณ์เล็กพรำหมณ์โต ชมถำ้ เพชรพลอย และตอนกมุ ภณฑ์ถวำยมำ้ ผู้
แสดงซงึ่ เป็ นตวั ละครสำคญั ก็มอี ยู่ ๓ คน เชน่ กนั คอื ตอนพรำหมณ์เล็กพรำหมณ์
โต มพี รำหมณ์เล็ก (คอื พรำหมณ์เกศสรุ ยิ ง) ๑ พรำหมณ์โต (คอื พรำหมณ์
กมุ ภณั ฑ์) ๑ และพระสวุ รรณหงส์ ๑ สว่ นตอนกมุ ภณั ฑ์ถวำยมำ้ ก็มผี แู้ สดงสำคญั
๓ คน คอื กมุ ภณั ฑ์ยกั ษ์ ๑ เกศสรุ ยิ งยกั ษ์ ๑ และพระสวุ รรณหงส์ ๑ และตอน
สวุ รรณหงส์ตอ้ งหอก

นอกจำกน้ียงั มตี น้ ฉบบั วรรณกรรมทแี่ พรห่ ลำยไปยงั ภำคใตเ้ ชน่ สวุ รรณ
หงส์ คำกำพย์ ฉบบั หลวงพุทธรำชศกั ดำ จงั หวดั พทั ลงุ เป็ นตน้ ซงึ่ สณั นิษฐำนวำ่
คงจะไดร้ บั อทิ ธพิ ลจำกกำรเลน่ ละครในสมยั กรงุ ศรอี ยธุ ยำ รวมทง้ั ในภำคเหนือ

และภำคอสี ำน ก็ปรำกฏเป็ นวรรณกรรมใบลำน และภำพจติ รกรรมฝำผนงั ตำมวดั
ตำ่ ง ๆ เชน่ วหิ ำรลำยคำวดั พระสงิ ห์ จ.เชียงใหม่ เป็ นตน้

ขำ้ พเจำ้ นำงสำวศตี ลำ อนิ ทรตำ ผศู้ กึ ษำสรุปไดว้ ำ่

ในสมยั รชั กำลที่ ๑ นน้ั ละครหลวง มกั นิยมเลน่ กนั เฉพำะเรอื่ งอเิ หนำ และ
อณุ รุท ซง่ึ เป็ นเรือ่ งสำหรบั ละครใน สว่ นละครนอกซงึ่ เป็ นละครระดบั ชำวบำ้ นที่
เลน่ กนั นอกวงั และใชผ้ ชู้ ำยเป็ นตวั แสดง แสดงเรอื่ งตง้ั แตค่ รง้ั กรงุ เกำ่ นน้ั มฉี บบั
อยใู่ นหอพระสมดุ ดว้ ยกนั .. ๑๔เรอื่ ง

ในสมยั รชั กำลที่ ๒ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทร์ฤทธิ์ ทรงโปรดเรือ่ งละคร
นอก จงึ ทรงแตง่ บทละครนอกขน้ึ ๔ เรอื่ ง คอื มณีพไิ ชยตอนตน้ (ตอ่ มำรชั กำลที่
๒ ทรงเสยี ดำยเรอื่ ง จงึ ทรงพระรำชนิพนธ์ตอ่ ในตอนทนี่ ำงยอพระกลน่ิ แปลงเป็ น
พรำหมณ์)สวุ รรณหงส์๑ แกว้ หน้ำมำ้ ๑ และนำงกลุ ำ (โสนน้อยเรือนงำม) ๑
ปรำกฏวำ่ บทละครนอกของ พระองคเ์ จำ้ ทนิ กร หรอื กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทร์
ฤทธิ์ เป็ นทแี่ พรห่ ลำยมำกจนถงึ บดั น้ีเป็ นละครนอก หรอื ทเี่ รยี กกนั วำ่ ละครชำตรี
นิยมเลน่ กนั มำก ไมแ่ พเ้ รอื่ ง สงั ข์ทอง คำวี ไชยเชษฐ์ และ ไกรทอง

อนั นึงคอื บทประพนั ธเ์ รอื่ งนี้มี 2 ฉบบั คอื ของ พระบำทสมเด็จพระพุทธ
ยอดฟ้ ำจฬุ ำโลกมหำรำช และ ในสมยั รชั กำลที่ ๒ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทร์ฤทธิ์
จะมีควำมแตกตำ่ งไมม่ ำกทเี่ ห็นไดเ้ ดน่ ชดั ในบำงตอน

ประวตั ผิ แู้ ตง่

โดยบทละครเรอื่ งนี้มี 2 ฉบบั ไดแ้ ก่ ในสมยั พระบำทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้ ำจฬุ ำ
โลก และ พระบำทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลำ้ นภำลยั (บทละครนอกแบบหลวง)
ฉบบั พระเจำ้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์

1.พระบำทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลก

พระบำทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลก ทรงเป็ นปฐมกษตั รยิ แ์ หง่ พระบรม
รำชวงศจ์ กั รี

ทรงพระนำมเตม็ วำ่

" พระบำทสมเด็จพระบรมรำชำธริ ำชรำมำธบิ ดี ศรสี นิ ทรบรมมหำจกั รพรรดิ
รำชำธบิ ดนิ ทร์

ธรณินทรำธริ ำชรตั นำกำศภำสกรวงศอ์ งคป์ รมำธเิ บศร ตรีภวู เนตรวรนำรถนำยก
ดลิ กรตั น

ชำตอิ ำชำวศรยั สมทุ ยั วโรมนตส์ กลจกั รฬำธเิ บนทร์ สรุ เิ ยนทรำธบิ ดนิ ทรหรหิ ริ
นทรธำดำธิ

บดี ศรีสวุ บิ ลุ ยคณุ ธขนิษฐ์ ฤทธริ ำเมศวรมหนั ตบ์ รมธรรมกิ รำชำธริ ำชเดโชไชย
พรหมเทพำ

ดเิ ทพนฤดนิ ทร์ภมู นิ ทรปรำมำธเิ บศร โลกเชฎฐวสิ ทุ ธริ์ ตั นมกุฎประเทศคตำมหำ
พุทธำงกูร

บรมบพติ ร พระพุทธเจำ้ อยหู่ วั "

ทรงประสตู เิ มอื่ วนั ที่ 20 มนี ำคม พ.ศ. 2279 พระรำชบดิ ำทรงพระ
นำมวำ่ ออกอกั ษรสนุ ทร

ศำสตร์ พระรำชมำรดำทรงพระนำมวำ่ ดำวเรือง มบี ตุ รและธดิ ำรวมทง้ั หมด 5
คน คอื

คนที่ 1 เป็ นหญงิ ชอื่ "สำ" ( ตอ่ มำไดร้ บั สถำปนำเป็ นพระเจำ้ พนี่ ำงเธอ
กรมสมเดจ็ พระเทพสดุ ำวดี )

คนที่ 2 เป็ นชำยชือ่ "ขนุ รำมนรงค"์ ( ถงึ แกก่ รรมกอ่ นทจี่ ะเสยี กรงุ ศรี
อยธุ ยำแกพ่ มำ่ ครง้ั ที่ 2 )

คนที่ 3 เป็ นหญงิ ชอื่ "แกว้ " ( ตอ่ มำไดร้ บั สถำปนำเป็ นพระเจำ้ พนี่ ำง
เธอกรมสมเด็จพระศรสี ดุ ำรกั ษ์ )

คนที่ 4 เป็ นชำยชือ่ "ดว้ ง" (พระบำทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟ้ ำจุฬำโลก
มหำรำช )

คนที่ 5 เป็ นชำยชือ่ "บญุ มำ" ( ตอ่ มำไดร้ บั สถำปนำเป็ นกรม
พระรำชวงั บวรมหำสรุ สงิ หนำท สมเด็จพระอนุชำธริ ำช )

เมอื่ เจรญิ วยั ไดถ้ วำยตวั เป็ นมหำดเล็กในสมเด็จพระเจำ้ ลกู ยำเธอเจำ้ ฟ้ ำ
อทุ มุ พร

พระชนมำยุ 21 พรรษำ ออกบวชทวี่ ดั มหำทลำย แลว้ กลบั มำเป็ น
มหำดเล็กหลวงในแผน่ ดนิ พระเจำ้ อทุ มุ พร

พระชนมำยุ 25 พรรษำ ไดร้ บั ตวั แหน่งเป็ นหลวงยกกระบตั ร ประจำ
เมอื งรำชบรุ ใี นแผน่ ดนิ พระทนี่ ่งั สรุ ยิ ำมรนิ ทร์ พระองคไ์ ดว้ วิ ำห์กบั ธดิ ำนำค ธดิ ำ
ของทำ่ นเศรษฐี ทองกบั สม้

พระชนมำยุ 32 พรรษำ ในระหวำ่ งทรี่ บั รำชกำรอยกู่ บั พระเจำ้ กรงุ
ธนบรุ ี ไดเ้ ลอื่ น

ตำแหน่งดงั นี้

พระชนมำยุ 33 พรรษำ พ.ศ. 2312 ไดเ้ ลอื่ นเป็ นพระยำอภยั รณฤทธิ์
เมอื่ พระเจำ้

กรุงธนบรุ ปี รำบชุมนุมเจำ้ พมิ ำย

พระชนมำยุ 34 พรรษำ พ.ศ. 2313 ไดเ้ ลอื่ นเป็ นพระยำยมรำชทสี่ มหุ
นำยก

เมอื่ พระเจำ้ กรุงธนบรุ ไี ปปรำบชุมนุมเจำ้ พระฝำง

พระชนมำยุ 35 พรรษำ พ.ศ. 2314 ไดเ้ ลอื่ นเป็ นเจำ้ พระยำจกั รี เมอื่
ครำวเป็ น

แมท่ พั ไปตเี ขมรครง้ั ที่ 2

พระชนมำยุ 41 พรรษำ พ.ศ. 2321 ไดเ้ ลอื่ นเป็ นสมเด็จเจำ้ พระยำ
มหำกษตั รยิ ์ศกึ

เมอื่ ครำวเป็ นแมท่ พั ใหญไ่ ปตเี มอื งลำวตะวนั ออก

พ.ศ. 2323 เป็ นครง้ั สดุ ทำ้ ยทไี่ ปปรำบเขมร ขณะเดยี วกบั ทกี่ รุงธนบรุ ี
เกดิ จลำจล

จงึ เสดจ็ ยกกองทพั กลบั มำกรุงธนบรุ ี เมอื่ พ.ศ. 2325 พระองคท์ รงปรำบปรำม

เสย้ี นหนำมแผน่ ดนิ เสร็จแลว้ จงึ เสดจ็ ขนึ้ ครองรำชสมบตั ปิ รำบดำภเิ ษก แลว้ ไดม้ ี

พระรำชดำรสั ใหข้ ดุ เอำหีบพระบรมศพของพระเจำ้ กรงุ ธนบรุ ขี นึ้ ตง้ั ณ เมรุวดั
บำง

ยเี่ รอื พระรำชทำนพระสงฆ์บงั สกุ ุลแลว้ ถวำยพระเพลงิ พระบรมศพ เสร็จแลว้ ใหม้ ี

กำรมหรสพ

พระบำทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลก ทรงเป็ นปฐมกษตั รยิ แ์ หง่
รำชวงศ์จกั ร

เมอื่ วนั ที่ 6 เมษำยน พ.ศ. 2325 และปรำบดำภเิ ษกเมอื่ วนั ที่ 13 มถิ ุนำยน

พ.ศ. 2325 ( วนั พฤหสั บดี ขน้ึ 4 คำ่ ปี ขำล ) ขณะเสด็จขนึ้ เสวยรำชสมบตั ทิ รง

มพี ระชนมำยไุ ด้ 45 ปี ทรงโปรดใหส้ ถำปนำพระอนุชำ ( เจำ้ พระยำสรุ สหี ์ ) เป็ น

กรมพระรำชวงั บวรมหำสรุ สหี นำท พระนดั ดำ ( พระยำสรุ ยิ อภยั ) เป็ นกรมหลวง

อนุรกั ษ์เทเวศร์ กรมพระรำชวงั หลงั ถดั จำกนน้ั ไดป้ ระกอบกจิ กำรทสี่ ำคญั คอื

สรำ้ งกรงุ เทพมหำนคร

พระบำทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลกมหำรำช ไดเ้ สด็จขนึ้ ครองรำช
สมบตั ิ ไดย้ ำ้ ยรำช

ธำนีจำกกรุงธนบรุ ี เมอื่ วนั ที่ 21 เมษำยน พ.ศ. 2325 ( วนั อำทติ ย์ เดอื น 6 ขน้ึ
10 คำ่

ปี ขำล ) คอื ทำพธิ ยี กเขำเอก " เสำหลกั เมอื ง" กรงุ เทพมหำนครไดล้ งมือกอ่ สรำ้ ง
อยำ่ ง

จรงิ จงั เมอื่ พ.ศ. 2326 ปจั จบุ นั กรุงเทพฯ มชี อื่ เตม็ วำ่

" กรุงเทพมหำนคร อมรรตั นโกสนิ ทร์ มหนิ ทรำยธุ ยำ มหำดลิ กภพ นพรตั นรำช
ธำนีบรุ ี

รมย์ อดุ มรำชนิเวศมหำสถำนอมรพมิ ำนอวตำรสถติ สกั กทตั ตยิ ะวษิ ณุกรรม
ประสทิ ธิ์ "

สำเหตทุ ยี่ ำ้ ยรำชธำนีเพรำะ

1. พระรำชวงั เดมิ ทกี่ รงุ ธนบรุ ี มวี ดั ขนำบทง้ั สองขำ้ งไมเ่ หมำะแกก่ ำรทจี่ ะ
ขยำยพระรำชวงั

ออกไปไดอ้ กี

2. ทตี่ ง้ั พระรำชวงั เดมิ อยฝู่ ่งั ตะวนั ตกของแมน่ ้ำเจำ้ พระยำเป็ นทที่ นี่ ้ำเซำะ

3. กรุงเทพมหำนครอยทู่ ำงฝ่งั ตะวนั ออกของแมน่ ้ำเจำ้ พระยำ เป็ นพืน้ ที่
กวำ้ งขวำง

เป็ นชยั ภมู ทิ เี่ หมำะแกก่ ำรป้ องกนั ตวั เองจำกขำ้ ศกึ

กำรสรำ้ งพระบรมมหำรำชวงั

พ.ศ. 2326 สรำ้ งพระนคร ไดส้ รำ้ งพระรำชมณเฑยี รสรำ้ งพระรำชวงั
บวรสถำนมงคล

พ.ศ. 2327 สรำ้ งพระมหำปรำสำท สรำ้ งวดั พระแกว้ ( และไดอ้ ญั เชญิ
พระแกว้ มรกต

จำกพระรำชวงั เดมิ กรงุ ธนบรุ มี ำสถติ อยภู่ ำยในวดั พระศรรี ตั นศำสดำรำมในพระ
บรมมหำ

รำชวงั พรอ้ มกบั ไดอ้ ญั เชญิ พระบรมรปู ของสมเดจ็ พระรำมำธบิ ดอี ทู่ องกษตั รยิ ์
ผสู้ รำ้ ง

กรุงศรีอยธุ ยำมำสรำ้ งเป็ นพระรูปหมุ้ เงนิ ปิ ดทองประดษิ ฐำนไวใ้ นพระวหิ ำรทรง
พระรำช

ทำนนำมวหิ ำรแหง่ นี้วำ่ "หอพระเทพบดิ ร" ปฎสิ งั ขรณ์วดั สลกั

พ.ศ. 2328 หลอ่ ปื นใหญข่ น้ึ 7 กระบอก สรำ้ งวงั ใหพ้ วกเจำ้ เขมรทเี่ ขำ้
มำพง่ึ พระบรมโพธิ

สมภำร ขดุ คลองมหำนำค ขดุ คเู มอื ง สรำ้ งป้ อมเชงิ เทนิ ขนึ้ มำกมำย

ฟื้ นฟพู ระรำชประเพณี เชน่ พระรำชพธิ บี รมรำชำภเิ ษก

กำรปกครอง หลงั จำกปรำบดำภเิ ษกแลว้ ทรงใหม้ กี ำรตง้ั ขำ้ รำชกำรทมี่ ี
ควำมดคี วำม

ชอบในรำชกำรใหม้ ยี ศฐำบรรดำศกั ดใิ์ หญน่ ้อยตำมฐำนะทรงตง้ั รำชกำรวงั หลวง
ขน้ึ

ดำ้ นกฎหมำย ไดท้ รงชำระกฎหมำย เรยี กวำ่ กฎหมำยตรำ 3 ดวง ( คอื
ตรำรำชสหี ์

คชสหี ์ บวั แกว้ ) เพอื่ สำหรบั วนิ ิจฉยั อรรถคดี และบรหิ ำรรำชกำรแผน่ ดนิ ให้
เป็ นไปตำม

ตวั บทกฎหมำย

กำรคำ้ ขำยกบั ตำ่ งประเทศ ผลประโยชน์ของประเทศไทยทไี่ ดร้ บั
ขณะนน้ั ไดจ้ ำกภำษี

อำกร เชน่ อำกรสุรำ อำกรบอ่ นเบย้ี อำกรขนอนตลำด ภำษีคำ่ น้ำเก็บตำม
เครอื่ งมอื

อกี ทง้ั สว่ นสนิ คำ้ ตำ่ งๆ ทใี่ หผ้ ลประโยชน์มำก ก็คอื กำรคำ้ สำเภำอนั สืบเนื่องมำกแต่
สมยั

กรงุ ธนบรุ ี กำรคำ้ กบั ตำ่ งประเทศไดแ้ กป่ ระเทศจนี ลงั กำ อนิ เดยี มลำยู สงิ คโปร์
มำเกำ๊

กำรสงครำม กำรสงครำมกบั พมำ่ ในสมยั พระเจำ้ ปดงุ โดยพมำ่ ไดแ้ บง่
กองทพั เขำ้ โจมตี

ไทยหลำยทำง คอื เชียงใหม่ ตำก กำญจนบรุ ี ดำ่ นพระเจดยี ส์ ำมองค์ ชุมพร ไชยำ
และ

เมอื งถลำง สมเด็จพระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลก ไดท้ รงปรกึ ษำกำรตอ่ สกู้ องทพั พมำ่
แลว้

โปรดฯ ใหแ้ บง่ กองทพั เป็ น 4 ทพั คอื

กองทพั ที่ 1 กรมหลวงอนุรกั ษ์เทเวศร์เป็ นแมท่ พั ไปขดั ตำทพั ทเี่ มอื งนครสวรรค์

กองทพั ที่ 2 กรมพระรำชบวรสถำนมงคล ไปตง้ั รบั ทเี่ มอื งกำญจนบรุ ี

กองทพั ที่ 3 เจำ้ พระยำธรรมำกบั เจำ้ พระยำยมรำชคอยคมุ ทำงลำั เลยี งตดิ ตอ่
กองทพั

กองทพั ที่ 4 เป็ นกองทพั หลวง คอยชว่ ยศกึ ถำ้ หำกดำ้ นใดเพลยี้ งพลำ้ ก็จะยกไป
ชว่ ย

ทนั ที กำรสงครำมครง้ั นี้ พมำ่ ไดย้ กกองทพั เขำ้ ตไี ทยทลี ะทพั ก็ถกู ไทยตแี ตกไป
ทกุ ทพั ดว้ ยหลกั ยทุ ธศำสตร์ทเี่ หนือกวำ่

สงครำมกบั พมำ่ ( พมำ่ ลอ้ มเมอื งถลำง พ.ศ. 2328 )

กองทพั พมำ่ ยกมำตตี ะก่วั ป่ ำ ตะก่วั ทงุ่ โดยทำงเรอื แลว้ จงึ ขำ้ มไปตเี มอื ง
ถลำงขณะนน้ั

เจำ้ เมอื งถลำงถงึ แกก่ รรม คณุ หญงิ จนั ทร์ (ภรรยำเจำ้ เมอื ง) กบั นำงมกุ (น้องสำว
คณุ

หญงิ จนั ทร์) เกณฑ์ไพรพ่ ลชำวเมอื งชว่ ยกนั ป้ องกนั เมอื งถลำง ทพั พมำ่ ไมส่ ำมำรถ
จะ

เอำเมอื งถลำง สรู้ บกนั ประมำณเดอื นเศษพมำ่ ขำดเสบยี งอำหำร จงึ เลกิ ทพั กลบั ไป

เมอื่ ขำ่ วทรำบถงึ พระเจำ้ อยหู่ วั จงึ ไดท้ รงแตง่ ตง้ั ใหค้ ณุ หญงิ จนั ทร์เป็ นทำ้ วเทพ
กษตั รี

สว่ นนำงมกุ เป็ นทำ้ วศรีสนุ ทร

สงครำมกบั พมำ่ ( ศกึ ทำ่ ดนิ แดง พ.ศ. 2329 )

สงครำมครง้ั นี้ ตอ่ เนื่องมำจำกสงครำมครง้ั ทพี่ มำ่ ลอ้ มเมอื งถลำง พระ
เจำ้ ปดงุ ยกกอง

ทพั เขำ้ มำทำงดว่ นเจดยี ์สำมองค์ดำ้ นเดยี ว เนื่องจำกพระเจำ้ ปดงุ รสู้ กึ วำ่ พระองค์
ดำเนิน

กำรแผนผดิ เพรำะตง้ั แตท่ ำสงครำมมำไมเ่ คยแพใ้ ครมำกอ่ นจงึ พยำยำมทจี่ ะตี
ไทยใหไ้ ด้

จงึ รวบรวมกำลงั ผคู้ นตง้ั ม่นั อยทู่ เี่ มอื งเมำะตะมะ และใหพ้ ระมหำอปุ รำชคมุ คน 5
หมนื่ คน

ตง้ั ม่นั อยทู่ ตี่ ำบลสำมสบ ทำ่ ดนิ แดง พระบำทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลก
มหำรำช

ทรงโปรดใหก้ รมพระรำชวงั บวรฯเป็ นแมท่ พั หน้ำ และสมเดจ็ พระพุทธยอดฟ้ ำ
จุฬำโลกเป็ น

จอมทพั หลวงทพั ทง้ั สองเขำ้ ตพี รอ้ มกนั พมำ่ ทงิ้ คำ่ ยแตกหนีทกุ คำ่ ย กองทพั ไทยไล่
ฆำ่ ฟนั

และจบั เชลยไดเ้ ป็ นอนั มำก ไดท้ ง้ั ชำ้ ง มำ้ เสบยี งอำหำร และอำวธุ ตลอดจนปื น
ใหญ่

สงครำมกบั พมำ่ ( ลำปำงและป่ ำซำง พ.ศ. 2330 )

กำรทพี่ มำ่ แพไ้ ทย ประเทศรำชของพมำ่ ก็เรมิ่ ทำตวั กระดำ้ งกระเดอื่ ง
พมำ่ ตอ้ งใชเ้ วลำ

ปรำบ จำกนน้ั พมำ่ ก็เลยมำตเี มอื งป่ ำซำงและลำปำง ซง่ึ เป็ นเขตไทยขณะทตี่ อี ยนู่ น้ั
ขำ่ ว

ทรำบถงึ กรงุ เทพฯ ซงึ่ กำลงั เตรียมทพั จะไปตเี มอื งทวำยตอ้ งเปลยี่ นแผน รชั กำลที่
1

โปรดใหก้ รมพระรำชวงั บวรฯ ไปชว่ ยเมอื งทง้ั สองโดยใหค้ นทอี่ ยใู่ นตวั เมอื งตดี ำ้ น
ใน

ทหำรทไี่ ปชว่ ยรบตดี ำ้ นนอก เสดจ็ จำกสงครำมครง้ั นี้กรมพระรำชวงั บวรฯได้
อญั เชญิ

พระพทุ ธสหิ งิ ค์มำประดษิ ฐำน ณ พระทนี่ ่งั พุทธไธสวรรย์

ไทยตเี มอื งทวำย พ.ศ. 2330

พระบำทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลกมหำรำชทรงตง้ั พระทยั จะตี
เมอื งทวำย

โปรดใหก้ รมพระรำชวงั บวรมหำสรุ สงิ หนำท คมุ พล 3 หมนื่ ยกไปทำงเหนือสว่ น

พระองคเ์ อง คมุ พล 2 หมนื่ โดยกระบวนเรือทำงลำน้ำไทรโยคขน้ึ ยกทที่ ำ่ ตะก่วั

ขำ้ มทวิ เขำบรรทดั ซง่ึ มคี วำมลำบำก หนทำงกนั ดำร ทำใหค้ นในทพั เหนื่อยลำ้

อดิ โรยจงึ ตเี มอื งไมไ่ ด้ ตอ้ งเสด็จยกทพั กลบั ภำยหลงั ตอ่ มำอกี 4 ปี เมอื งทวำย
เมอื งตะนำวศรี และเมอื งมะรดิ ไดม้ ำขอสวำมภิ กั ดติ์ อ่ ไทย

กำรรบทเี่ มอื งทวำย พ.ศ. 2336
รชั กำลที่ 1 ทรงมีพระรำชดำรจิ ะรบกบั พมำ่ ใหไ้ ด้ ไดต้ ง้ั พระทยั ใชเ้ มอื ง
ทวำยเป็ น
ฐำนทพั และรวบรวมเสบยี งอำหำร พระองคท์ รงยกทพั ทำงบก และโปรดใหก้ รม
พระรำชวงั บวรฯบญั ชำกำรทพั เรอื แตว่ ำ่ ไปถงึ เมืองทวำยเมืองตะนำวศรแี ละเมือง
มะรดิ ชำวเมอื งกลบั ไปเขำ้ ขำ้ งพมำ่ ขณะนน้ั พมำ่ ก็ยกกองทพั มำตที วำยกลบั คนื
ไดเ้ กดิ กบฎขน้ึ ในเมอื งมะรดิ และเมอื งทวำย กองทพั ไทยจำตอ้ งทำสงครำมทง้ั
สองดำ้ น ไทยขำดแคลนเสบยี งอำหำร เพรำะอำศยั เมอื งทง้ั สำมไมไ่ ดจ้ งึ ตอ้ งยก
ทพั กลบั ไป
พมำ่ ตเี มอื งเชียงใหม่ พ.ศ. 2340
พมำ่ ยกทพั มำครำวน้ี 7 ทพั โดยมงุ่ หมำยจะตลี ำนนำไทยอกี รชั กำลที่ 1
โปรด
ใหก้ รมพระวงั บวรฯ ทรงประชวรเป็ นโรคนิ่ว จงึ ตอ้ งหยดุ ประทบั อยทู่ นี่ ่นั ทรง
โปรดใหก้ รมหลวงอนุรกั ษ์เทเวศร์ กรมพระยำวงั หลงั ตดิ ตำมเสดจ็ ขน้ึ ไปชว่ ยทรง
บญั ชำกำรรบจนมชี ยั ชนะทรงขบั ไลพ่ มำ่ ออกจำกแควน้ ลำนนำจนหมด
ศำสนำ
พระพุทธยอดฟ้ ำจุฬำโลกมหำรำช ทรงไดซ้ อ่ มแซมปฎสิ งั ขรณ์วดั วำ
อำรำม
และไดท้ รงยกสถำปนำตำแหน่งพระสงั ฆรำชและพระรำชำคณะผใู้ หญ่ ทำสงั
คำยนำสอบสวนพระไตรปิ ฎกใหถ้ กู ตอ้ ง
กำรตดิ ตอ่ กบั ตำ่ งประเทศเพือ่ นบำ้ นกำรตดิ ตอ่ กบั ญวน พ.ศ. 2325
กษตั รยิ ์ประเทศญวนขณะนน้ั ก็คอื องเชยี งสอื ไดล้ ภ้ี ยั จำกพวกกบฎแหง่
เมอื งไกเชงิ

ไดพ้ ำมำรดำเขำ้ มำอยใู่ นเมืองไทยในรชั สมยั พระบำทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำ

โลกมหำรำช ทรงอปุ ถมั ภ์ไว้ และทรงชว่ ยเหลือเสบยี งอำหำรและสนบั สนุนพรอ้ ม
ทง้ั

อำวธุ ยทุ ธภณั ฑต์ อ่ มำองคเ์ ชียงสือไดเ้ ขำ้ ไปปรำบปรำมกบู้ ำ้ นเมอื งไดแ้ ละตง้ั ตน
เป็ น

กษตั รยิ ท์ รงพระนำมวำ่ "พระเจำ้ ยำลอง"

กำรตดิ ตอ่ กบั จีน ตดิ ตอ่ ในฐำนะกำรคำ้ กำรตดิ ตอ่ กบั เขมร

นกั องเองมกุฎรำชกมุ ำรแหง่ ประเทศเขมรยงั ทรงออ่ นวยั พระพทุ ธยอด
ฟ้ ำจุฬำโลก

มหำรำชทรงแตง่ ตง้ั ใหพ้ ระยำยมรำช ( แบน ) เป็ นผสู้ ำเร็จรำชกำรประเทศเขมร

ทรงชุบเลย้ี งอยำ่ งพระรำชบตุ รบญุ ธรรมจนเวลำผำ่ นไปได้ 12 ปี จงึ ไดก้ ลบั ไป
ครอง

ประเทศเขมร ทรงพระนำมวำ่ " สมเดจ็ พระนำรำยณ์รำมำธบิ ดี " และโปรดให้
พระ

ยำยมรำช เป็ นพระยำอภยั ภเู บศร์ครองเมอื งพระตะบองขน้ึ กบั ไทย ผนู้ ้ีเป็ นตน้
ตระกูล

" อภยั วงศ์ "

กำรตดิ ตอ่ กบั ประเทศตะวนั ตก ประเทศโปรตเุ กส

เป็ นชำตแิ รกทมี่ ำตดิ ตอ่ กบั ไทยเมอื่ พ.ศ. 2329 องตนวีเสนไดอ้ ญั เชญิ
พระรำช

สำส์นเขำ้ มำเจรญิ พระรำชไมตรี รชั กำลที่ 1 โปรดใหจ้ ดั กำรตอ้ นรบั อยำ่ งสม

เกยี รติ

ประเทศองั กฤษ

มอี ทิ ธพิ ลทำงใตข้ องไทยและฟรำนซสิ ไลท์ คนองั กฤษไดเ้ พยี รขอเฝ้ ำ
รชั กำล

ที่ 1 ทลู เกลำ้ ถวำยดำบทปี่ ระดบั พลอยกบั ปื นดำ้ มเงนิ กระบอกหน่ึง ตอ่ มำทรง

แตง่ ตง้ั ใหเ้ ป็ นพระยำรำชกปั ตนั
พระรำชนิพนธ์ งำนพระรำชนิพนธ์รชั กำลที่ 1

- กลอนนิรำศทำ่ ดนิ แดง
- กลอนบทละครเรอื่ งอเิ หนำ
- กลอนบทละครเรอื่ ง รำมเกยี รติ์ ตอ่ จำกสมยั กรุงธนบรุ ี
- กลอนบทละครเรอื่ ง อณุ รุธ
- กฎหมำยตรำสำมดวง

เสด็จสวรรคต
พระบำทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลกมหำรำช ครองรำชสมบตั ไิ ด้
27
ปี เศษ ตง้ั แตท่ รงมพี ระชนมำยไุ ด้ 47 พรรษำ ไดเ้ สดจ็ สสู่ วรรคตเมอื่ วนั ที่
7 กนั ยำยน พ.ศ. 2352 ขณะนน้ั ทรงพระชนมำยไุ ด้ 74 พรรษำ พระองค์มี
พระรำชโอรสและพระรำชธดิ ำรวมทง้ั สน้ิ 42 พระองค์
พระรำชลญั จกรประจำรชั กำลที่ ๑
เป็ นรปู ปทมุ อณุ ำโลม มอี กั ขระ "อ"ุ อยกู่ ลำง ลอ้ มรอบดว้ ยกลีบบวั อนั
เป็ น
พฤกษชำตทิ เี่ ป็ นสริ มิ งคลในพทุ ธศำสนำ ตรำอุณำโลมมีรูปรำ่ งคลำ้ ยสงั ข์
เวียนขวำ อยใู่ นกรอบลำยกนก เรม่ิ ใชค้ รำวพระรำช พธิ บี รมรำชำภเิ ษก เมอื่
พ.ศ. ๒๓๒๘

2. พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์

พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ ชน้ั 2

พระองคเ์ จำ้ ชน้ั เอก
กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธ.ิ์ jpg

พระบุตร 23 องค์

รำชวงศ์ จกั รี

พระบดิ ำ พระบำทสมเดจ็ พระพุทธเลศิ หลำ้ นภำลยั

พระมำรดำ เจำ้ จอมมำรดำศลิ ำ ในรชั กำลที่ 2

ประสตู ิ 24 พฤษภำคม พ.ศ. 2344

สนิ้ พระชนม์28 พฤศจกิ ำยน พ.ศ. 2399 (55 ปี )
พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์ (24 พฤษภำคม พ.ศ. 2344
– 28 พฤศจกิ ำยน พ.ศ. 2399) มพี ระนำมเดมิ วำ่ พระองค์เจำ้ ชำยทนิ กร เป็ นพระ
รำชโอรสในพระบำทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลำ้ นภำลยั ประสตู แิ ตเ่ จำ้ จอมมำรดำ
ศลิ ำ (สกุลเดมิ ณ บำงชำ้ ง) เมอื่ วนั อำทติ ย์ เดอื น 7 ขนึ้ 12 คำ่ ปี ระกำ ตรีศก จ.ศ.
1163 ตรงกบั วนั ที่ 24 พฤษภำคม พ.ศ. 2344 ในขณะทพี่ ระบดิ ำยงั ดำรงพระยศ
เป็ นสมเดจ็ พระเจำ้ ลูกยำเธอ เจำ้ ฟ้ ำกรมหลวงอศิ รสนุ ทร มพี ระโสทรภรำดำและ
โสทรภคนิ ี 4 พระองค์ ไดแ้ ก่

พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ พระองคเ์ จำ้ วงศ์

พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมพระพพิ ธิ โภคภเู บนทร์ (ตน้ รำชสกลุ พนมวนั )

พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมพระพทิ กั ษ์เทเวศร์ (ตน้ รำชสกุลกุญชร)

พระเจำ้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จำ้ หญงิ อนิ ทนิล

ในรชั สมยั พระบำทสมเดจ็ พระจอมเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั ทรงพระกรุณำโปรดเกลำ้
ฯ สถำปนำพระองคเ์ จำ้ ชำยทนิ กรขน้ึ เป็ น พระเจำ้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวงภวู เนต
รนรนิ ทรฤทธิ์ เมอื่ ปี กุน ตรศี ก จ.ศ. 1213 โดยมเี จำ้ กรมเป็ นหลวงภูวเนตรนริ
นทรฤทธิ์ ปลดั กรมเป็ นขนุ พนิ ิจบรบิ ำล สมหุ บำญชีเป็ น หมนื่ ชำนำญลขิ ติ บงั คบั
บญั ชำกรมพระนครบำล

พระเจำ้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธมิ์ ผี ลงำนในกำรเขยี น
บทละครไวห้ ลำยเรอื่ ง เชน่ เรอื่ งแกว้ หน้ำมำ้ สวุ รรณหงษ์ และอนื่ ๆ อกี มำกมำย
นอกจำกนน้ั ยงั ทรงเป็ นนกั เพลงยำว และสกั วำชน้ั เยยี่ ม ซงึ่ ในสมยั นน้ั นิยมเลน่
สกั วำกนั มำกในหมกู่ วี ถือวำ่ เป็ นศลิ ปชน้ั สงู ซงึ่ เจำ้ นำยสงู ศกั ดแิ์ ละผดู้ มี กั นดั ชุมนุม
ลอยเรอื เลน่ สกั วำกนั ในงำนนกั ขตั ฤกษ์หรือในโอกำสพเิ ศษ สำหรบั โคลงสสี่ ภุ ำพ
ก็ทรงนิพนธไ์ วไ้ พเรำะมำก เชน่ เรอื่ ง นิรำศฉะเชงิ เทรำ ฯลฯ

พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธปิ์ ระชวรดว้ ยพระโรคทุ
ลำวะสะ สน้ิ พระชนม์ในรชั สมยั พระบำทสมเด็จพระจอมเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั เมอื่ วนั
ศกุ ร์ เดอื นอำ้ ย ขน้ึ 1 คำ่ ปี มะโรง อฐั ศก จ.ส. 1218 ตรงกบั วนั ที่ 28 พฤศจกิ ำยน
พ.ศ. 2399 สริ พิ ระชนั ษำ รวม 56 ปี ครน้ั ณ เดอื น 4 ขน้ึ 11 คำ่ วนั พฤหสั บดที ี่
5 มนี ำคม พ.ศ. 2400 เจำ้ พนกั งำนไดอ้ ญั เชญิ พระศพกรมพระพพิ ธิ โภคภเู บนทร์
และกรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์ 2 พระศพ มำลงเรือเอกไชยทหี่ น้ำวดั พระเชตุ
พน เวลำ 2 ยำมเศษ แหห่ ำ้ มไปเขำ้ เมรุผำ้ ขำวทหี่ ลงั วดั อรณุ รำชวรำรำม ทรงพระ
กรุณำโปรดเกลำ้ ฯ ใหม้ กี ำรมหรสพ 2 วนั 2 คนื ครน้ั ณ เดอื น 4 ขน้ึ 13 คำ่ วนั
เสำร์ที่ 7 มนี ำคม พ.ศ. 2400 เสด็จพระรำชดำเนินพระรำชทำนเพลงิ พรอ้ มกนั
ทง้ั 2 พระองค์

เนื้อหำ

1 พระโอรส พระธดิ ำ

2 พระเกียรตยิ ศ

2.1 พระอสิ รยิ ยศ

3 พงศำวลี

พระโอรส พระธดิ ำ

พระเจำ้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวงภูวเนตรนรนิ ทรฤทธิ์ มพี ระชำยำ 1 องค์ คอื
หมอ่ มเจำ้ หญงิ เลียบ (พระธดิ ำในพระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมพระพพิ ธิ โภคภู
เบนทร์) และมีหมอ่ มอกี หลำยคน มพี ระโอรสและพระธดิ ำรวม 23 องค์ ดงั น้ี

หมอ่ มเจำ้ ชำยรงั ษี ทนิ กร

หมอ่ มเจำ้ หญงิ ประทนิ ทนิ กร

หมอ่ มเจำ้ หญงิ ประจง ทนิ กร

หมอ่ มเจำ้ หญงิ นงนุช ทนิ กร (พ.ศ. 2379 – 11 กรกฎำคม พ.ศ. 2437)

หมอ่ มเจำ้ หญงิ ประภำณ ทนิ กร

หมอ่ มเจำ้ หญงิ เล็กประภสั สร ทนิ กร (พระรำชทำนเพลงิ ณ วดั สระเกศ เมอื่ ปี
พ.ศ. 2405)

หมอ่ มเจำ้ ชำยเพ็ญบรู ณ์ ทนิ กร (พ.ศ. 2381 – 9 มถิ ุนำยน พ.ศ. 2432)[1]

หมอ่ มเจำ้ หญงิ (ไมป่ รำกฏพระนำม)

หมอ่ มเจำ้ ชำย(ไมป่ รำกฏพระนำม)

หมอ่ มเจำ้ ชำย(ไมป่ รำกฏพระนำม)

หมอ่ มเจำ้ ชำย(ไมป่ รำกฏพระนำม)

หมอ่ มเจำ้ ชำย(ไมป่ รำกฏพระนำม)

หมอ่ มเจำ้ ชำย(ไมป่ รำกฏพระนำม)

หมอ่ มเจำ้ ชำยปำน ทนิ กร (พ.ศ. 2401 – 17 กมุ ภำพนั ธ์ พ.ศ. 2456)

หมอ่ มเจำ้ หญงิ เป้ ำ ทนิ กร (พ.ศ. 2401 – 2 สงิ หำคม พ.ศ. 2421)

หมอ่ มเจำ้ ชำยไพบลู ย์ ทนิ กร
หมอ่ มเจำ้ ชำยภลู สวสั ดิ์ ทนิ กร บำงแหง่ เขยี นวำ่ หมอ่ มเจำ้ พูลสวสั ดิ์ (สนิ้ ชีพติ กั ษยั
วนั ที่ 17 พฤษภำคม พ.ศ. 2441) เสกสมรสกบั หมอ่ มเจำ้ หญงิ งำม สนิทวงศ์
(พระธดิ ำในพระเจำ้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวงวงศำธริ ำชสนิท) มีโอรสธดิ ำ 4 คน
ดงั นี้

หมอ่ มรำชวงศส์ อำด ทนิ กร สมรสกบั เจมิ บนุ นำค ธดิ ำพระยำรำชพงษำนุรกั ษ์
(ชม บนุ นำค) มบี ตุ รธดิ ำ ดงั นี้

พลตรี หมอ่ มหลวงโอสถ ทนิ กร

หมอ่ มหลวงอุดม ทนิ กร

หมอ่ มหลวงอธั ยำ ทนิ กร (แฝด)

หมอ่ มหลวงอำรมณ์ ทนิ กร (แฝด)

หมอ่ มหลวงทพิ ย์สคุ นธ์ ทนิ กร

หมอ่ มหลวงชโลม ทนิ กร

หมอ่ มหลวงมณฑล ทนิ กร
พนั โท หมอ่ มหลวงพนู ศกั ดิ์ ทนิ กร

หมอ่ มหลวงอุทยั ทนิ กร

หมอ่ มรำชวงศช์ วน ทนิ กร

หมอ่ มเจำ้ หญงิ รชั นี ทนิ กร (สนิ้ ชีพติ กั ษยั วนั ที่ 24 กรกฎำคม พ.ศ. 2453 ชนั ษำ
กวำ่ 57 ปี ) เสกสมรสกบั หมอ่ มเจำ้ เจรญิ สนิทวงศ์ พระโอรสในพระเจำ้ บรมวงศ์
เธอ กรมหลวงวงษำธริ ำชสนิท

หมอ่ มเจำ้ ชำยเป๋ ำ ทนิ กร ประสตู แิ ตห่ มอ่ มเจำ้ หญงิ เลียบ

หมอ่ มเจำ้ ชำยเจยี ก ทนิ กร ประสตู แิ ตห่ มอ่ มเอยี่ ม สกลุ เดมิ ณ บำงชำ้ ง
(สนิ้ พระชนมเ์ มอื่ วนั ที่ 11 กรกฎำคม พ.ศ. 2451 ชนั ษำกวำ่ 55 ปี พระรำชทำน
เพลงิ ณ วดั สระเกศ เมอื่ วนั ที่ 20 มกรำคม พ.ศ. 2451 โดยเหตทุ ใี่ ชค้ ำวำ่
สนิ้ พระชนม์นน้ั เป็ นเพรำะพระบำทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั พระรำชทำน
กำรพระศพเสมอดว้ ยพระวรวงศเ์ ธอพระองคเ์ จำ้ ) เสกสมรสกบั หมอ่ มเถำวลั ย์
ทนิ กร ณ อยธุ ยำ และยงั มหี มอ่ มอกี 1 คน คอื หมอ่ มแกว้ ทนิ กร ณ อยธุ ยำ มี
โอรสและธดิ ำ คอื

หมอ่ มรำชวงศห์ ญงิ เปลง่ ทนิ กร มีหมอ่ มเถำวลั ย์เป็ นมำรดำ

หมอ่ มรำชวงศห์ ญงิ ไปล่ ทนิ กร มีหมอ่ มเถำวลั ย์เป็ นมำรดำ

หมอ่ มรำชวงศ์หญงิ ปรงุ ทนิ กร มหี มอ่ มเถำวลั ย์เป็ นมำรดำ

หมอ่ มรำชวงศก์ นั ทนิ กร มหี มอ่ มแกม้ เป็ นมำรดำ

หมอ่ มรำชวงศ์แกม ทนิ กร มหี มอ่ มแกม้ เป็ นมำรดำ

หมอ่ มรำชวงศ์หญงิ ผกำ ทนิ กร มหี มอ่ มแกม้ เป็ นมำรดำ

หมอ่ มรำชวงศห์ ญงิ กอ้ ย ทนิ กร มหี มอ่ มแกม้ เป็ นมำรดำ

หมอ่ มรำชวงศเ์ กยี่ ว ทนิ กร มีหมอ่ มแกว้ เป็ นมำรดำ สมรสกบั ปลม้ื ฐติ รตั มบี ตุ ร
ธดิ ำ ดงั นี้

หมอ่ มหลวงประอรพศิ ทนิ กร

หมอ่ มหลวงประกติ ทนิ กร
พนั ตรี หมอ่ มหลวงประทปี ทนิ กร
หมอ่ มหลวงประสงคห์ มำย ทนิ กร
หมอ่ มหลวงประไพวดี ทนิ กร
หมอ่ มหลวงประณีน้อม ทนิ กร
หมอ่ มหลวงประนอมพนั ธ์ุ ทนิ กร
หมอ่ มหลวงประทำนพร ทนิ กร
หมอ่ มหลวงประพจน์ ทนิ กร
หมอ่ มรำชวงศห์ ญงิ กะรตั ทนิ กร มหี มอ่ มแกม้ เป็ นมำรดำ
หมอ่ มรำชวงศ์กำหนดั ทนิ กร มหี มอ่ มแกม้ เป็ นมำรดำ
หมอ่ มเจำ้ ชำยป๋งั (พระรำชทำนเพลงิ ศพ ณ วดั สระเกศ เดอื นมนี ำคม พ.ศ.
2446)
หมอ่ มเจำ้ ชำยตง่ิ ทนิ กร
หมอ่ มเจำ้ หญงิ บษุ บง (พระรำชทำนเพลงิ ศพ เมอื่ วนั ที่ 18 เมษำยน พ.ศ. 2440)
พระโอรสและพระธดิ ำทง้ั 23 พระองค์น้ี มสี บื รำชสกุลเพยี ง 5 องคเ์ ทำ่ นน้ั คอื
หมอ่ มเจำ้ ชำยปำน, หมอ่ มเจำ้ ชำยไพบลู ย์, หมอ่ มเจำ้ ชำยภลู สวสั ด,ิ์ หมอ่ มเจำ้ ชำย
เป๋ ำ และหมอ่ มเจำ้ ชำยเจียก
พระเกยี รตยิ ศ
หมอ่ มเจำ้ ทนิ กร (24 พฤษภำคม พ.ศ. 2344 - พ.ศ. 2349)
พระเจำ้ หลำนเธอ พระองคเ์ จำ้ ทนิ กร (พ.ศ. 2349 - 7 กนั ยำยน พ.ศ. 2352)
พระเจำ้ ลกู ยำเธอ พระองคเ์ จำ้ ทนิ กร (7 กนั ยำยน พ.ศ. 2352 - 21 กรกฎำคม
พ.ศ. 2367)
พระเจำ้ น้องยำเธอ พระองค์เจำ้ ทนิ กร (21 กรกฎำคม พ.ศ. 2367 - 2 เมษำยน
พ.ศ. 2394)

พระเจำ้ พยี่ ำเธอ พระองคเ์ จำ้ ทนิ กร (2 เมษำยน พ.ศ. 2394 - 1 สงิ หำคม พ.ศ.
2394)

พระเจำ้ พยี่ ำเธอ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์ (1 สงิ หำคม พ.ศ. 2394 - 28
พฤศจกิ ำยน พ.ศ. 2399)

ภำยหลงั สน้ิ พระชนม์

พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์ (1 ตลุ ำคม พ.ศ. 2411)

บทชมโฉม
บทชมดง
บทแสดงอทิ ธฤิ์ ทธิ์
บทแตง่ ตวั
บทเก้ยี วพำรำสี
บทอำลยั ถงึ คนรกั
บทโกรธำ
บทเศรำ้
บทชมตลำด

บทละครของเกำ่

ละครแบบดง้ั เดมิ ของไทยเป็ นละครรำ บทละครจงึ มลี กั ษณะเป็ นบทละครรำ
กลำ่ วคอื

คำประพนั ธ์เป็ นกลอนบทละคร ระบจุ ำนวนคำกลอน กำหนดเพลงหน้ำพำทย์
เพลงรอ้ ง กำรเจรจำ

ซงึ่ ตวั ละครตอ้ งพดู เอง ไมเ่ ขยี นถอ้ ยคำไวใ้ นบท ในสมยั อยธุ ยำ สมยั ธนบรุ ี จนถงึ
สมยั รตั นโกสนิ ทร์

รชั กำลพระบำทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้ ำจฬุ ำโลกมหำรำช ละครผหู้ ญงิ ของหลวง
เลน่ เรอื่ งรำมเกียรติ์

อนิรทุ ธ์ (อณุ รทุ ) อเิ หนำ และดำหลงั ไมป่ รำกฏวำ่ เลน่ เรอื่ งอนื่ นอกจำกนี้ สว่ น
ละครขำ้ งนอกซงึ่ เป็ น

ละครผชู้ ำยเลน่ เรอื่ งนิทำนพนื้ บำ้ นแบบจกั รวงศๆ์ หรือนิทำนชำดก บทละครนอก
ของเกำ่ กอ่ นสมยั

รตั นโกสนิ ทร์เหลอื อยใู่ นหอพระสมดุ ๑๙ เรอื่ ง สมเดจ็ พระเจำ้ บรมวงศเ์ ธอ กรม
พระยำดำรงรำชำนุภำพ

๒๕๔๖: ๓๓๓) ไดแ้ ก่ กำระเกด คำวี ไชยทตั พกิ ลุ ทอง พมิ พ์สวรรค์ พณิ สรุ ยี ์วงศ์
นำงมโนห์รำ โมง่ ป่ ำ

มณีพไิ ชย สงั ขท์ อง สงั ข์ศลิ ป์ ไชย สวุ รรณศลิ ป์ สวุ รรณหงส์ โสวตั ไกรทอง โค
บตุ รไชยเชษฐ์ พระรถ และ

ศลิ ป์ สรุ ยี ์วงศ์

บทละครนอกของเกำ่ มกี ำรพรรณนำรำยละเอยี ดอยบู่ ำ้ งเหมอื นกนั เชน่ อำจมบี ท
ชมธรรมชำติ

บทอำบน้ำแตง่ ตวั

บทชมโฉม ฯลฯ แตเ่ ป็ นบำงตอน ไมไ่ ดส้ ม่ำเสมอเหมอื นในบทละครใน ตวั อยำ่ ง

บทละครนอกทมี่ กี ำรพรรณนำละเอยี ด เชน่ บทละครเรอื่ งสวุ รรณหงษ์ ฉบบั ควำม
เกำ่ กลำ่ วถงึ นำงเงอื ก

น้ำชำลีกนั กบั น้องทง้ั สพี่ รอ้ มบรวิ ำรจะไปเลน่ น้ำ (สมดุ ไทย เลขที่ ๑๔๕, หน้ำตน้
๓-๔) วำ่

ชมตลำด

๑ วำ่ แลว้ หำ้ นำงก็แตง่ กำย ผดั พกั ตร์พรรณรำยผอ่ งใส กนั เจียกคงู่ ำมวไิ ลย

แลว้ สอดใสส่ รอ้ ยสะองพรงิ้ พรำย กำไลกรสอดกบั ประดบั เพชร ธำมรงคท์ รงเสร็จ

ดเู ฉิดฉำย ครน้ั แลว้ หำ้ นำงยำ่ งกรำย บรวิ ำรทง้ั หลำยก็ไคลคลำ

บทละครนอกแบบหลวมหลงั รชั กำลพระบำทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลำ้ นภำลยั

บทละครพระรำชนิพนธ์พระบำทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลำ้ นภำลยั

ทง้ั หมดใชเ้ ลน่ ละครหลวง จงึ ไมม่ ผี ใู้ ดกลำ้ นำไปเลน่ ครน้ั ถงึ รชั กำล
พระบำทสมเด็จพระน่งั เกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั

พระองค์โปรดใหเ้ ล็กละครหลวงแตแ่ บบอยำ่ งของละครหลวงกลบั เป็ นทนี่ ิยมมำก
ขนึ้ เพรำะเมอื่ ไมม่ ลี ะครหลวงแลว้ เจำ้ นำยและผมู้ บี รรดำศกั ดกิ์ ็พำกนั หดั ละคร
ตำมแบบในรชั กำลที่ 6 กบั มำก เป็ นตน้ วำ่ สมเด็จพระบวรรำชเจำ้

มหำศกั ดพิ ลเสพก็ทรงหดั ละครผหู้ ญงิ วงั หน้ำขนึ้ ทง้ั ชุด (สมเดจ็ พระเจำ้ บรมวงศ์
เธอ กรมพระยำดำรง

รำชำนุภำพ, ๒๕๐๘ ๑๕๕-๑๕๖) ดงั นน้ั ละครนอกแบบหลวงจงึ สบื ทอดมำชน้ั แรก
ในหมเู่ จำ้ นำยและ

ขนุ นำงผใู้ หญก่ อ่ น นอกจำกเลน่ ตำมบทพระรำชนิพนธ์รชั กำลที่ 9 แลว้ ยงั มบี ทที่
แตง่ ขนึ้ ใหมอ่ กี ทำให้

เกดิ บทละครนอกแบบหลวงในรชั กำลที่ ๓ และรชั กำสตอ่ ๆ มำอีกหลำยเรอื่ ง
ยกตวั อยำ่ งบำงเรอื่ งได้

สวุ รรณหงส์และแกว้ หน้ำมำ้ บทละครพระนิพนธ์กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์
เมอื่ ครง้ั

เป็ นพระองคเ์ จำ้ ทนิ กร พระรำชโอรสพระบำทสมเดจ็ พระพุทธเลศิ หลำ้ นภำลยั
กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธิ์

มคี ณะละครในรชั กำลที่ ๓ ตวั ละครหดั รำแบบละครหลวงแตโ่ ปรดทรงเรอื่ งละคร
นอก นบั ถอื กนั วำ่ ดที ดั

พระรำชนิพนธร์ ชั กำลที่ ๒ (สมเดจ็ พระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมพระยำดำรงรำชำนุ
ภำพ, ๒๕๐๘ ตร0) บท

ละครนอกทที่ รงพระนิพนธ์มหี ลำยเรอื่ ง ทนี่ ิยมมำจนถงึ ปจั จบุ นั ไดแ้ กเ่ รอื่ งสวุ รรณ
หงส์และแกว้ หน้ำมำ้

สวุ รรณหงส์ ควำมยำว ๔ เลม่ สมดุ ไทย เรม่ิ เรอื่ งทนี่ ำงเกศสรุ ยิ งคร่ำครวญถงึ พระ
สวุ รรณหงส์

หลงั จำกตอ้ งหอกยนต์ จนถงึ พระสวุ รรณหงส์ใหน้ ำงเกศสรุ ยิ งพำไปพบนำงเงอื ก
น้ำ

แกว้ หน้ำมำ้ ควำมยำว 5 เลม่ สมดุ ฝร่งั เรม่ิ เรอื่ งทพี่ ระพนิ ทองโอรสทำ้ วมงคลรำช
ผคู้ รอง

เมอื งมถิ ลิ ำทรงวำ่ วจนถงึ นำงมณีหงึ หวงนำงทศั มำลี

ทง้ั เรอื่ งสวุ รรณหงส์และแกว้ หน้ำมำ้ กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธไิ์ มไ่ ดท้ รง
พระนิพนธ์

ตลอดทง้ั เรอื่ ง ทรงแตง่ เฉพำะตอนทจี่ ะเลน่ ละครตำมแบบพระรำชนิพนธ์รชั กำลที่
9 ในขณะทเี่ รอื่ ง

สวุ รรณหงษ์ฉบบั ควำมเกำ่ ซง่ึ น่ำจะเป็ นของชำวบำ้ น มเี น้ือควำมตง้ั แตพ่ ระ
สวุ รรณหงษ์เกดิ สบุ นิ นิมติ

ทรงวำ่ ว ตอ้ งหอกยนต์ อนึ่งเรืองแกว้ หน้ำมำ้ ออกนำมตวั ละครเอกชำยวำ่ พระพิ
นทอง ตำ่ งกบั บท

ละครของกรมศลิ ปำกรทใี่ ชว้ ำ่ เป็ นพระทอง

เรอื่ งสวุ รรณหงส์พระนิพนธ์กรมหลวงภวู เนตรนรนิ ทรฤทธ(ิ์ สมดุ ไทย เลขท๑ี่ ๗๙
หน้ำ ตน้ : ๑) ตอนนำงเกศสรุ ยิ งครำ่ ครวญถงึ พระสวุ รรณหงส์

๏ เมอื่ นน้ั นำงเกศสรุ ยิ งโฉมศรแี ตล่ ะหอ้ ยคอยหำพระสำมอี ยยู่ งั ที่ แทน่ ทอง
หอ้ งไสยำ ทกุ คนื เคยมำหำน้องแกว้ ดกึ แลว้ หลำกจติ ผดิ หนกั หนำ เวลำกำล ป่ ำนน้ี
ยงั มมิ ำ สรุ ยิ ำจวนจะแจง้ แสงทอง ฤๅทรงยศอดประทมลม้ ไขต้ รอมพระทยั ทกุ ข์
ทนหมน่ หมอง ฤๅพระตรกึ นึกแคลงกนิ แหนงน้อง เคอื งขอ้ งพระทยั จงึ ไมม่ ำ

ฯ ๖ คำ ฯ

บทละครนอกพระรำชนิพนธใ์ นรชั กำลท๒ี่ เป็ นแบบแผนใหบ้ ทละครนอกจำนวน
มำกในสมยั ตอ่ มำ นอกจำกในสมยั รชั กำลที๓่ -๕ แลว้ ในรชั กำลท๖ี่
พระบำทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั ทรง พระรำชนิพนธบ์ ทละครรำเรอื่ ง
ศกนุ ตลำและทำ้ วแสนปม ก็ทรงตำมแบบแผนของบทละครนอกของ
พระบำทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลำ้ นภำลยั เมอื่ เจำ้ พระยำเทเวศรวงศ์ววิ ฒั น์บงั คบั
กำรกรมมหรสพนน้ั ไดฝ้ ึ กซอ้ มโขนหลวงใหเ้ ลน่ ละครรำ นบั วำ่ ละครผชู้ ำยทง้ั โรง
กลบั มขี น้ึ (สมเด็จพระเจำ้ บรมวงศ์เธอ กรมพระยำดำรงรำชำนุภำพ, ๒๕๐๘:
๒๐๔) และพระบำทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั โปรดเกลำ้ ฯ ใหจ้ ดั แสดงละคร
รำเรอื่ งศกนุ ตลำ โดยทรงใชข้ ำ้ รำชสำนกั ฝ่ ำยหน้ำ ดงั นน้ั กำรแสดงละครนอกแบบ
หลวง ในสมยั รชั กำลที๖่ เคยใชผ้ ชู้ ำยแสดงลว้ น ซงึ่ อำจเป็ นแบบใหล้ ะครนอกใน
สมยั ปจั จบุ นั ทใี่ ชบ้ ทแบบหลวง แตใ่ ชผ้ ชู้ ำยแสดงซงึ่ ตำ่ งกบั ละครนอกแบบหลวง
ในระยะแรก

บทละคอนนอก

เรอื่ งสวุ รรณหงส์

------------------------------------------

ฉำกนำ

เมอื งไอยรตั น์ และ เมอื งมตั ตงั

--------------------------------------------------

เมอื่ เปิ ดมำ่ นหน้ำเวที ตอนแรกเห็นฉำกผำ่ นเป็ นสถำนทใี่ นนคร
ไอยรตั น์ เมอื่

เลือ่ นฉำกผำ่ นออกไปแลว้ เหน็ ฉำกอยำ่ งภำพฝนั เป็ นฉำกหลงั ลกึ
เขำ้ ไป มองเห็น

ปรำสำทของนำงเกศสรุ ยิ ง ในเมืองมตั ตงั มชี อ่ งพระแกลอยใู่ นททสี่ งู
มีมขุ ยนื ออก

ทำใหม้ ีควำมแข็งแรงพอทคี่ นปื นขน้ึ ลงเขำ้ ออกได้ ผนงั ของตำหนกั
ควรเป็ นผำ้ ขำวบำง

เขยี นใหเ้ ห็นเป็ นผนงั ทำนำปนู เมอื่ เขำ้ ไปทำงชอ่ งพระแกลนน้ั แลว้
สำมำรถเปิ ดไฟขำ้ งใน

ใหส้ วำ่ ง เหน็ สภำพภำยในหอ้ งบรรทมของนำงเกศสรุ ยิ ง ไดด้ แี ละชดั เจน
พอควร

กำรเเสดง

พระสวุ รรณหงสช์ กั วำ่ วอยู่ ณ สนำมหน้ำจกั รวรรดิ ในเมอื ง
ไอยรตั น์ แลว้ วำ่ ว

ลอยขน้ึ สอู่ ำกำศ ไปตกและสำยบำนพนั ตดิ ยอดปรำสำททปี่ ระทบั ของ
นำงเกศสรุ ยิ ง ใน

เมอื งมำตง้ั ดว้ ยแรงอธษิ ฐำน สำยบำ้ นพำดไปทำงชอ่ งพระแกล แลว้
พระสวุ รรณหงส์

ไตส่ ำยวำ่ วขน้ึ ไป เขำ้ ไปพบนำงเกศสรุ ยิ งภำยในหอ้ งบรรทม เลำ้ โลมรกั
ใครก่ นั หำ้ พเสยี งของเกศสรุ ยิ ง

แอบเห็น แลว้ ซบุ ซบิ กนั ทำ่ หอกยนตร์ มำคอยดกั ทชี่ อ่ งพระแกดสวุ รรณ
หงสถูกหอกแลว้ ไมส่ ำยวำ่ ว

กลบั ลงมำดว้ ยควำมเจ็บปวดรวดเรำ้ และขนุ แคน้ อำฆำต

แสดงเป็ นบทใบต้ ำมบทละครเสภำและเพลณงดนตรีตลอด

เสภำหน้ำเรือ่ ง

- ปี่ พำทย์ทำ วำ " เปิ ดมำ่ น -

ขบั

๑ จะกลำ่ วถงึ หน่อนรนิ ทรป่ิ นกษตั รยิ ์ แหง่ เวยี งชยั ไอยรตั น์บรุ ี
ศรี

มพี ระนำมสวุ รรณหงส์ทรงฤทธี เก็บมำลีดอยไดใ้ นคงคำ

เผำ้ คะนึงถงึ นงเยำว์ผเู้ จำ้ ของ จะทรงลองปลอ่ ยวำ่ วขนึ้ เวหำ

จงึ เสยี งสตั ย์อธษิ ฐำนม่นั วญิ ญำณ มำตรแมน้ วำ่ เนื้อคอู่ ยหู่ น
ใด นุชนำฏผนู้ น้ั อยำ่ หว่นั ไหว
ขอใหว้ ำ่ วกำยสท์ ธติ์ ดิ ปรำสำท

เสยี่ งพลำงทำงทอดสำยบำ้ นไป จฬุ ำใหญล่ อยควำ้ งกลำงนภำ ฯ

- เช็ดฉิง - ดว้ ยกำลงฤทธวิ ำ่ วนนหนกหนำ
เทยี่ วคน้ หำทำงขนึ้ โดยบญั ชร
๑ พระตำมไดส่ ำยบำ่ นถงึ มดั ตง้ั
แสนเกษมเปรมปรมิ อมิ ธรุ ำ

- เชดิ -

รอ้ งโอโ้ ลม

๑ ดว้ ยเดชะบพุ เพสน้ นวำส ยพุ รำชกบั อนงคน์ วลสมร

รว่ มภริ มย์ชมชดิ สนิทนธน ไมอ่ ำวรณ์หวงั พรำกไปจำกกนั
ฯ

- ตระนอน –

จะกลำ่ วถงึ พระพเี่ ล้ยี งทง้ั หำ้ นำง ขบั เห็นผดิ อยำ่ งอรไทใน
หอ้ งกน้ั ขบั
ชวนกนั มำแอบดกู ็รทู้ นั วำ่ นำงนน้ั สมสรู่ ว่ มชูช้ ำย
ปรกึ ษำกนั วำ่ จะตอ้ งปองพฆิ ำต ลำ้ งชีวำดม์ชูช้ มใหส้ มหมำย
ทง้ั หำ้ นำงปองจติ รว่ มคดิ รำ้ ย รีบชวนยขวำยใสส่ ลกั ปกั หอก
ยนต์
คดิ ประสงคก์ ลบั หลงั ทำงเวหน
๑ ครำนน้ั องคพ์ ระสวุ รรณห์ จรดอ โดยดว่ นจวนอทุ ยั
จงึ โลมลูบจบู อำนีรมล

พระรีบสำวกำ้ วพระบำทเมอื งยำตร์ยำ่ ง เสด็จทำงพระแกลทอง
อนั ผอ่ งใส ก็ถกู พระภวู ไนยตรงึ อรุ ำ

เหยยี บไกหลดุ หอกล่นั ขน้ึ ทนั ใด
ฯ

---รวั ----

๑ แสนเจ็บปวดรวดรำ้ วท่วั อรุ ะ แทบวำจะดำวดนตน้ สงั ขำร

พระโลหติ ไหลหล่งั ดงั ธำรำ สน้ิ กำลงั วงั ชำจะทรงกำย

พระหวนคดรตแคน้ สรุ ยี ง ชะอนงคท์ รยศกบฎ
หมำย

ลวงเรำมำหมำย ฆำ่ ชวิ ำวำย หญงิ ช่วั รำ้ ยกำลีฤดพี ำล

ถงึ เจ็บปวดปำนชวี ติ จะปลดิ รำ่ ง ไมย่ อมวำยตำยตำ่ งรำชฐำน

ผนื มำนะกษตั รยม่นั ในสนั ดำน แข็งพระทยั ไตส่ ำยบำ้ นเสด็จ
ไป ฯ

----ทยอย----

ขบั

ครำนน้ั นำงเกศสรุ ยิ ง คดิ ถงึ สวุ รรณหงส์เฝ้ ำสงสยั

จงึ ออกมำยงั หนำบญุ ชรชยั แปลกพระทยั โลหติ ตดิ พระแกล

ชะรอยพระพเี่ ลย้ี งพยำบำท แกลง้ ทำภำยหมำยพฆำตเป็ น
บำดแผล

พระคงตอ้ งศสั ตรำพำลำแท้ เลือดจงึ แสไหลหล่งั เป็ นทำงไป

ป่ ำนฉะน้ีพระพยี่ อดชีวตี คงจะปลดิ ชีพปลงไมส่ งสยั

คดิ ยงิ่ ชอ้ งหมองอรุ ำโศกำลยั อรไทซวนซบสลบลง ๆ

---โอด---

ขบั

๑ พอพลกิ ฟื้ นคนื ไดส้ มประดี เทวีหกั จติ คดิ ประสงค์

จะตอ้ งตำมขำ้ มแควนั บกุ แดนดง ใหพ้ บพระสุวรรณหงส์ผู้
สำมี

จงหลบลหี้ นีออกจำกปรำงมำศ นุชนำญมงุ่ คลั ไลสไู่ พรศรี

สงั เกตรอยโลหติ ตปิ ถั พี จรลีตำมรอย โลหติ ไป ฯ

---เพลงเร็ว---

เปิ ดมำ่ น

ฉำกที่ ๑ กลำงป่ ำ

- ปี พำทย์ท - เหำะ - รวั -

- เปิ ดไฟบนใหส้ วำ่ งและปิ ดไฟลำ่ งปลอยพน้ื เวทใี หม้ ดิ ไวก้ อ่ น -

- เปิ ดมำ่ น – เห็นพระอนิ ทร์ประทบั อยเู่ หนือพระแทน่ บณั ฑกมั พล
ศลิ ำอำสน์ -

- ปิ ดไฟบนเปิ ดไฟลำ่ ง เห็นแทน่ หนิ ใหญส่ ำหรบั พระอนิ ทร์
ประทบั -

- เห็นนำงเกศสรุ ยิ งนอนสลบอยกู่ ลำงป่ ำแตผ่ เู้ ดยี ว

รอ้ งตวงพระธำตุ

๑ โกงยถงึ บำพนำเวศ เห็นนำงเกศสรุ ยิ งน่ำสงสำร

มำนอนกองกลำงป่ ำดสู ำธำรณ์ มฆั วำนเขำ้ ไปไกลกลั ยำ

แลว้ ยกหตั ถ์นมสั กำรอำ่ นเวท เป่ ำลงตรงเกศเกศำ

เดชะพระเวทมนตรำ กลั ยำคอ่ ยฟ้ื นคนื ฤดี ฯ

- รวั -

- พระอนิ ทรประทบั บนแทน่ หนิ - เจรจำ - ถำมถงึ เหตทุ มี่ ำนอนสลบอย -

- นำงตอบวำ่ มำตำมสำมี แลว้ จงึ ทลู วงิ วอนขอใหพ้ ระอนิ ทร์ทรงชว่ ย -

- พระอนิ ทร์ทรงรบั ชว่ ยแลว้ แนะนำ -

รอ้ งสำมไมใ้ น

๑ โกสยี ์มเี ทวบญั ชำ ดรู ำเยำวรำชจำเรญิ ศรี

- พดู -

เจำ้ มำไยในป่ ำพนำลี เป็ นนำรเี ทยี่ วหรอื มำเดยี วดำย

ไมก่ ลวั สตั ว์เสอื สหี ์ผสี ำง มำเดนิ ทำงกลำงป่ ำน่ำใจหำย

น้ำใจกลำ้ สำมำรถดงั ชำตชิ ำย จนมำตำยกลำงทำงน้ีอยำ่ งไร ฯ

รอ้ งรำ่ ย

๑ เมอื่ นน้ั นำงเกศสรุ ยิ งศรีใส

แลดรู ูว้ ำ่ สหสั นยั น์ อรไทชืน่ ชมโสมนสั

แลว้ บงั คมทูลแถลงแจง้ เหตุ ขำ้ ชขอื่ เกศสรุ ยิ งพงศก์ ษตั รยิ ์

เป็ นธดิ ำพระยำยกั ษ์จกั รพรรดิ ครองสมบตั มิ ตั ตงั พำรำ

เดมิ พระสุวรรณหงส์ทรงธรรม์ มำสมคั รรกั กนั กบั ตวั ขำ้

พเี่ ลย้ี งทำหอกยนตร์กดมำยำ ลอบลำงภสั ดำขำ้ มว้ ยมดิ

ขำ้ จงึ ดน้ คน้ หำป่ ำกวำ้ ง ตำมทำงเลือดยอ้ ยรอย โลหติ

พอรอยเลือดหยดหยดุ ก็สดุ คดิ จนจติ จะตำมไปใหพ้ บ

สลู้ ำบำกยำกทกุ ข์เทยี่ วบกุ หนำม เลำ่ ควำมตง้ั แตต่ น้ จนสลบ

(ครวญ ทลู พลำงนำงกมประนมนบ กรรแสงซบ
พกั ตรำโศกำลยั ฯ

- โอด –

รอ้ งรำ่ ย

๑ เมอื่ นน้ั อมั รนิ ทร์ตรสั วำ่ อยำ่ หมน่ ไหม้

เรำจะชว่ ยโฉมงำมทรำมวยั อรไทอยำ่ หว่นั พร่นั วญิ ญำณ์

- พดู

แตเ่ ป็ นหญงิ รปู รำ่ งอยำ่ งนี้ เห็นเตม็ ทที่ จี่ ะไปในกลำงป่ ำ

ทำงกนั ดำรมำรยกั ษ์ลว้ นศกั ดำ ตอ้ งจำแลงกำยำใหเ้ ป็ นชำย

จงึ จะสมจนิ ดำเจำ้ ปรำรภ คงพำนพบผวั ผวำขวญั เหมอื น
ม่นั หมำย

รอ้ งรำ่ ย

แลว้ เทเวศหลบั เนตรสำรวมกำย พลำงรำ่ ยโองกำรอำ่ น
เวทไป ฯ

- ตระบองกนั - รว - เจำ้ พรำหมณ์แปลงออก -

- พระอนิ ทรเจรจำขอแหวน -

- เจรจำ -

พระอนิ ทร์ - เจำ้ จงเอำแหวนของเจำ้ มำใหเ้ รำเสกไวแ้ ทนตวั เจำ้ เถดิ ฯ

- เจำ้ พรำรมณ์ยนื ถวำย – พระอนิ ทร์รบั แหวน -

รอ้ งสำมเสำ้

๑ เมอื่ นน้ั อมั รนิ ทร์ ยมแยม้ แจม่ ใส

รบั เอำแหวนนน้ั ทนั ใด สหสั นยั น์นิมติ ดว้ ยฤทธำ ฯ

- รวั - นำงแปลงออก –

รอ้ งเชดิ นอก

๑ เมอื่ นน้ั นำงนิมติ ประนมกม้ เกศำ

รบั ส่งั โกสยี ์แลว้ ลีลำ ไปพำรำมตั ตงั วงั ใน ฯ

--- พระอนิ ทร์ส่งั ---

--- เจรจำ ---

พระอนิ ทร์ – เจำ้ จงไปอยปู่ รำสำทรำชฐำน แทนองคน์ งครำญทใี่ นป่ ำ

อยำ่ ใหใ้ ครรูซ้ ง่ึ กจิ จำ จนกวำ่ นำงจะกลบั คนื นคร ๆ

- เชดิ - นำงนิมติ เขำ้ โรง-

รอ้ งตน้ เพลงน่ิง

๑ เมอื่ นน้ั องคส์ ชุ ำบดเี ป็ นใหญ่

จงึ ตรสั กบั พรำหมณ์พลนั ทนั ใด เจำ้ จะไปในป่ ำรกั ษำองค์

- พดู -

ขวดน้ำมนั น้ีเจำ้ เอำไปดว้ ย เรำจะชว่ ยใหส้ ำเร็จดงั ประสงค์

แมน้ สำมชี ีวติ ปลดิ ปลง โฉมยงจงรนิ น้ำมนั ทำ

กจ้ ะฟ้ื นคนื ดมี ชี ีวติ น้ำมนั นศกั ดสิ์ ทิ ธอ์เป็ นนกั หนำ

รอ้ งรำ่ ย

๑ ยนื่ ศรทรงสง่ ใหก้ ลั ยำ แลว้ อนิ ทรำอำนวยอวยพร

ศตั รหู มมู่ ำรอยำ่ ตำ้ นตดิ จงปรำกฎทศทศี่ ดว้ ยฤทธศิ์ ร

ทำ้ วโกสยี ์ชี้ทศิ หนทำงจร แลว้ เหำะรอ่ นคนื สถำนพมิ ำนชยั ฯ

- รวั - พระอนิ ทร์เขำ้ โรง –

รอ้ งมอญแปลง

๑ เมอื่ นน้ั โฉมเจำ้ พรำหมณีศรใี ส

เห็นโกสยี ์เหำะกลบั ลบั ไป ใหเ้ ปลยี่ วเปลำ่ เศรำ้ ในวญิ ญำณ์ ฯ

- สรอ้ ย -

๑ เจำ้ พรำหมณ์แปลงจำแลงกำย เบอ้ื งยำตร์กรำยมำในป่ ำ

ใฝ่ คะนึงถงึ ภสั ดำ พอคชู่ ีวำของน้องเอย ชืน่ ใจนอย ฯ

พำกย์ชมดง

๑ สรุ ยิ งแปลงองค์เป็ นพรำหมณ์ จุดเรมิ่ เฉลมิ งำม เดนิ ตำม
พนสแ์ นวดง ๆ

๑ ไมใ้ หญย่ ำงยงสงู ระหง ปรำงปรงิ ปรูปรง คนั ทรงสง่
กลน่ิ ฝื นฝำง ๆ

๑ ไทรยอ้ ยหอ้ ยระยำ้ ขำนำง ชมพลำงเดนิ พลำง มำขำ้ งธำรำวำรี ๆ

๑ เดนิ พลำงคะนึงถงึ สวำมี กำสรดโศกี เทวีคร่ำำครวญหวนคะ
นึ่ง ๆ

รอ้ งกระบอกทอง

๑ พระหตั ถยกศรศรขี องตรีเนตร ทนู ไวเ้ หนือเกศเกศำ

คดิ จะแผลงศรศลิ ป์ ของอนิ ทรำ กลั ยำกุมศรทอดกรกรำย ๆ

รอ้ งรำ่ ยรดุ

๑ เดชะพระแสงศรสทิ ธิ์ ใหเ้ ห็นอทิ ธฤิ ทธไิ กรดงั ใจ
หมำย

ยำ่ งเทำ้ น้ำวศรเอยี งออ่ นกำย ล่นั สำยแผลงไปดว้ ยฤทธิ์ ๆ

---รวั ---

- ตอนแผลวงศรนี้ ทำเสยี งและแสงอทิ ธฤิ ทธิ์

–ปิ ดมำ่ น—

ฉำกที่ ๒ ศำลำในป่ ำ

- ดำ้ นหน่ึงเป็ นศำลำกลำงวำ่ มเี ตยี งนอนและมตี น้ ไมใ้ หญร่ มิ
ศำลำ -

- อกี ดำ้ นหนึ่ง เป็ นบำ่ กวำง มสี ตั วบำนำนำชนด -

- เมอื่ เปิ ดมำนครง้ั แรกเห็นดำ้ นป่ ำกวำ้ งและเห็นกมุ ภณฑ์

- แลว้ หมมู กลบั มำดำ้ นศำลำอกี -

๑ มำจะกลำ่ วบทไป รอ้ งสมงิ ทองมอญ
กำยำใหญห่ ลวงพวงพี
ถงึ กมุ ภณฑสทิ ธศิ กั ดยิ์ กั ษ์
เจำ้ ของทศี่ ำลำแดนอำรญั

มฆั วำนประทำนทใี่ หส้ โี่ ยชน์ ภเู ขำโขดแวน่ แควน้ แดนไพร
สณั ฑ์

แมน้ สตั ว์สงิ ห์วง่ิ มำในป่ ำนน้ั กุมภณั ฑ์จบั กนิ สนิ้ ชีวติ ฯ

-- มสี ตั ว์ป่ ำชนิดตำ่ ง ๆ ออก –

รอ้ งรำ่ ย

๑ วนั นน้ั อสรุ ำไปป่ ำกวำ้ ง จบั แรดชำ้ งงวั มอหกั คอบดิ
(ทอดครงึ่ ) แลว้ กนิ เลน่ เชน่ ขนมสมควำมคดิ สำแดงฤทธเิ์ หำะกลบั มำ
ฉบั พลนั ๆ

- คกุ พำกย์ – เชดิ – หมนุ เวทกี่ ลบั เอำดำ้ นศำลำออก----

รอ้ งรำ่ ย

๑ ถงึ ศำลำแดเขมนเห็นเจำ้ พรำหมณ์ โฉมงำมพรงึ
เพรดิ เฉิดฉนั

หน้ำแฉลม้ สองแกม้ ดงั ถูกจนั ทน์ กมุ ภณั ฑค์ ดิ วำ่ เป็ น
นำรี

บญุ ตวั เรำนกั ไมพ่ กั หำ เครำะห์ดผี พี ำมำถงึ นี่

เรำจนเมยี เป็ นหมำ้ ยมำหลำยปี วนั นี้ลำภเกดิ เหมอื นเบีด
โป

(ทอดเตม็ ) ยอ่ งเขำ้ ใกลไขวค่ วำ้ เล็กผำ้ หม่ ไมเ่ ห็นนมนกกระดำก
ออกปำกโอ

- ตดิ ตลก -

ชะเป็ นชำยไปไดอ้ ำ้ ยเฉโก ฉุนโมโหโกรธำงำ่ กระบอง

ดหู มนิ่ ยกั ษ์นกั หนำมำจำกไหน ไมบ่ อกใครสกั คำทำ่ จองหอง

แลว้ ขบเขย้ี วเคยี้ วกรำมคำรำมรอ้ ง ถบี ตอ้ งเจำ้ พรำหมณ์ดว้ ย
โกรธำ ๆ

- พรำหมณ์พลกิ ตวั -

รอ้ งรำ่ ย

๑ เมอื่ นน้ั เจำ้ พรำหมณ์พลกิ ฟ้ื นตนื่ ผวำ

มองเขม็นเห็นยกั ษ์นน้ั เขำ้ มำ พระหตั ถควำ้ ศลิ ปชยั ไวด้ ว้ ย
พลนั

ขยบั ยนื ขน้ึ ชมอำรมณ์ไว้ อกใจทกึ ๆ ใหน้ ึกพร่นั

แลว้ แขง็ จติ คดิ มำนะไปกระนน้ั นี่กมุ ภณั ฑ์เทยี่ วไปขำ้ งไหนมำ

เรำหลบั อยจู่ ูม่ ำไมบ่ อกเลำ่ ถบี เอำเรำเขำ้ ถนดั จนขดั
ขำ

ไมเ่ กรงใจกนั บำ้ งอหงั กำร เตน้ ถงึ ตง้ั ดงั ศำลำจะ
โทรมทรดุ

อยำ่ ดดุ นั งนั งกพก โมโห ดบั โทโสเสยี บำ้ งจงยง้ั หยดุ
ทำ่ นเป็ นยกั ษำเรำมนุษย์ ฤทธรื ุดตำ่ งมดี ดี ว้ ยกนั ฯ

๑ เมอื่ นน้ั กุมภณฑเ์ คอื งขนุ หนุ หนั
แกวง่ กระบองรอ้ งวำ่ มำพลนั น้อยหรือนน้ั ถอื ตวั ไม่
กลวั เกรง
มำนอนเลน่ เชน่ เหมอื นดงั เรอื นเจำ้ ไมบ่ อกเลำ่ สกั คำทำขม่
เหง
ศำลำนทอี่ ยขู่ องกูเอง จะคร้นื เครงหกั พงั ชำ่ ง
ของกู
มนุษยจ์ ะสยู้ กั ษ์อยำ่ พกั กอ่ จะหกั คอเคยี้ วกนั เหมอื น
ชนิ้ หมู
หวั มงึ แขง็ ทนกระบองมำลองดู ก็จะรฤู้ ทธไิ กรเป็ นไรมี
วำ่ พลำงทำงทำสงิ หนำท รอ้ งตวำดเหวยกลำ้ แลว้
อยำ่ หนี
เขำ้ ไลจ่ บั เจำ้ พรำหมณ์ตำมตี อสรุ ีรบประชดิ ตดิ พนั ฯ

๑ เมอื่ นน้ั เจำ้ พรำหมณ์พรง้ิ เพรดิ เฉิดฉนั
โจนจบั รบั รองป้ องกนั แกวง่ คนั ครสอู้ สรุ ำ
โจนขนึ้ เหยยี บเขำ่ น้ำวเศยี ร ผกผนั หนั เหยี นเปลยี่ น
ทำ่
บ่นั บกุ รุกไลก่ นั ไปมำ ศสั ตรำแคลว้ คลำดปรำศ
ภยั ฯ

รอ้ งเหเ่ ชดิ นิ่ง

๑ แลว้ เอย้ี วองคโ์ กง่ ศรของโกง่ ศรของโกสนิ ทร์ ฟ้ ำดนิ กมั ปนำท
หวำดไหว

น้ำวเหนียวเรยี วแรงแลว้ แผลงไป ตอ้ งขนุ มำรบรรลยั
ดบั ชีวติ ฯ

- รวั - โอด –

รอ้ งกำเรยี นทอง

๑ เมอื่ นน้ั โฉมเจำ้ พรำหมณ์น้อยละหอ้ ย
จติ

เห็นมำรรำ้ ยตำยแผแ่ พฤ้ ทธิ์ ใหค้ ดิ สมเพทสงั เวชใจ

รอ้ งรำ่ ย

๑ กลวั เป็ นเวรตดิ กำยไปภำยหน้ำ เพรำะเรำฆำ่ ขนุ ยกั ษ์นี้
ตกั ษยั

จำจะชุบชวี นั กุมภณั ฑไ์ ว้ ดว้ ยน้ำมนตส์ หสั นยั น์ใหม้ ำ

แลว้ ตง้ั จติ คดิ ถงึ คณุ ตรีเนตร ประนมกรเหนือเกศเกศำ

เอำน้ำมนั องคอ์ นิ ทร์ออกรนิ ทำ อสรุ ำมว้ ยมอดรอดชีวี ฯ

- รวั -

รอ้ งรำ่ ย

๑ เมอื่ นน้ั กมุ ภณฑ์ผลุดลุกขนึ้ จำกที่

แลเห็นโฉมงำมเจำ้ พรำหมณ์ชี อสรุ ีกรำบกม้ บงั คมคลั

ขอบพระคณุ หนกั หนำขำ้ มอดมว้ ย มำชุบชว่ ยชีวำไมอ่ ำสญั

ขอรองบำทบงส์ทุ รงธรรม ไปกวำ่ ชีวนั จะบรรลยั

แลว้ กรำบกรำนประทำนโทษไดโ้ ปรดยกั ษ์ พระองคจ์ กั จรดลไปหน
ไหน

มธี รุ ะประสงคส์ งิ่ ใด ขำ้ จะไดอ้ ำสำกวำ่ จะตำย ฯ

๑ เมอื่ นน้ั รอ้ งรำ่ ย
จงึ เลำ่ ควำมแตต่ น้ จนปลำย
เจำ้ พรำหมณพรง้ิ เพรดิ เฉิดฉำย
บรรยำยชแี้ จงใหแ้ จง้ ใจ

- พดู -

น้องจะไปไอยรตั นพำรำ มรรคำหำแจง้ รแู้ หง่ ไม่

อนั เมอื งพระภสั ดำของขำ้ ไซร้ โกสยี ์ชี้ใหไ้ ปทศิ น้ี

ทำ่ นชอื่ เรยี งเสยี งไรมไิ ดแ้ จง้ ยงั รแู้ หง่ เวยี งชยั หรือไมพ่ ี่

แมน้ เจนทำงกลำงป่ ำพนำลี จงึ ชว่ ยชี้บอกใหจ้ ะไคลคลำ ฯ

รอ้ งรำ่ ย

๑ เมอื่ นน้ั กมุ ภณฑป์ ระนมกม้ เกศำ

ทลู แถลงแจง้ ควำมตำมกจิ จำ นำมกรตวั ขำ้ ชือ่ กมุ กณฑื

ซง่ึ ทรำมวยั ระไปตำมภสั ดำ ทำงนี้ขำ้ เจนจดั ไมข่ ดั สน

รหู้ ว้ ยหนองคลองน้ำทกุ ตำบล โดยหนทำงไปไอยรตั น์

อยตู่ รงนี้ช้ีนิ้วโน่นทวิ ไม้ ทำงไกลยำกแคน้ แสนสำหสั

ตอ้ งขำ้ มเชำลำเนำไมล้ ว้ นไพรชฏั เดนิ จดั เจ็ดวนั จงึ ถงึ เวยี ง
ชยั

แมเ้ สดจ็ เมอื่ ไรจะไปดว้ ย เป็ นขำ้ กวำ่ ขะมว้ ยตกั ษยั

ขอแทนคณุ พอ่ พรำหมณ์ตดิ ตำมไป มไิ ดเ้ คอื งขดั หทั ยำ ฯ

- พดู -

๑ ดนี กั ขอบใจทำ่ นรกั เรำหนกั หนำ

แตข่ ดั อยจู่ ะไปในพำรำ ดว้ ยกำยำทำ่ นใหญว่ สิ ยั ยกั ษ์

แมน้ ขำ้ เมองมนุ ษย์ไมเ่ คยเหน็ จะตนื่ เตน้ วนุ่ วำยกลวั ตำยหนกั

คงเอะอะอก่ิ กระทกึ คกึ คกั ตอ้ งประดกั ประเดกิ เกดิ
ควำม

ทำ่ นจงจำแลงแปลงตวั ยำ่ ใหใ้ ครกลวั เกรงขำม

เนรมติ บดิ เบอื นใหเ้ หมอื นพรำหมณ์ จะไดต้ ำมเรำไปในพำรำ
ฯ

รอ้ งรำ่ ย

๑ มำจะกลำ่ วบทไป ถงึ นนยะเวกยกั ษำ

มำถงึ ซง่ึ บรรณศำลำ เห็นเชษฐำนบนอบหมอบพรำหมณ์

เอะ๊ นี่มำแตไ่ หนสงสยั นกั เอำมอื กวกั พีพ่ ลำงแลว้ ทำงถำม

(ทอด ใครหนอน่ำจบรูปงำม

- เจรจำ -

นนยะเวก - พกี่ ุมภณฑมำนี่แนะ ! นน้ั ใครกนั ? -ชิ –ช-ิ ชำ่ งสวยจรงิ ๆ

กุมภณฑ์ - จุ๊ ๆ ! อยำ่ อกึ ทกึ ไป นี่แหละนำยของพีล่ ะ, มำ - มำกรำบไหว้
ทำ่ น

เสยี เดยี๋ วน้ี ฯ

กมุ ภณฑห์ ำ้ มฮะมงึ อยำ่ องึ้ ไป

เป็ นเจำ้ นำยของกูดเู อำเถอะ ยงั ยนื เคอะอยหู่ ำเขำ้ มำไม่

กรำบกรำนทำ่ นเสยี จะเป็ นไร นนยะเวกเขำ้ ไปกรำบไหวพลนั ฯ

รอ้ งรำ่ ย

๑ เจำ้ พรำหมณ์ถำมไปมไิ ดช้ ำ้ อสรุ ีน้ีมำแตไ่ หนน่นั

กุมกณฑ์บอกวำ่ น้องทอ้ งเดยี วกนั นำมนน้ั นนยะเวกอสรุ ำ

แลว้ ทลู วำ่ ขำ้ จะจำแลงกำย เวลำดว่ นจวนบำ่ ยนกั หนำ

ลุกมำยนื พน้ื ลำ่ งขำ้ งศำลำ ประนมหตั ถ์หลบั ตำอำ่ น
อำคม ฯ

-ตระ - รวั - พรำหมณ์โตออก –

รอ้ งอำเฮีย

๑ รปู กำยกลำยเป็ นพรำหมณ์งำนเต็มที มวยมที ที่ ำ้ ยทอยเทำ่
หอยขม

อว้ นหมอ้ ตอ้ คอเป็ นหนอกศอกเป็ นปม หนวดเครำเผำ้ ผม
พำนจะโลง่

ใสต่ ม้ หดู เู หมอื นแหวนแขวนยำนยำว หม่ ผ้ ำขำวมำ้ มงุ้ นุ่ง
ตำ โถง

จนเขม้ ขดั ตดั เชือกเกลียวมำเกียว โยง ประคำหอ้ ยหอยโขง่ สวม
คอ

สะพำยยำ่ มใหญย่ ำวรำวกระสอบ น้องชำยชอบชมพี่
วำ่ ดหี นอ

เจำ้ พรำหมณ์เห็นนิมติ เหมำะหวั เรำะงอ เหมอื นพรำหมณ์ที่
สี ซอเทยี่ วขอทำน ฯ

กุมภณฑ์ - ชำ้ เจำ้ หงส์เอย ตวั ขำ้ จะโลมตวั น้อง

ใจจติ คดิ ปอง ตลกคะนองก็รำไป

จะซดั สองแขนใหแ้ อน่ ออ่ น ทง้ั บททง้ั กลอนพกี่ ็จำไว้
ได้

สวุ รรณหงส์ถูกหอก ถกู แลว้ อยำ่ บอกกบั ใคร
ๆ (ชำ้ )

- นอก - ตงิ – นว นอก - นอด - ตงิ ๆ ๆ -

- เจรจำตดิ ตลก –

รอ้ งรำ่ ย

๑ เมอื่ นน้ั เจำ้ พรำหมณ์ปรดี เิ์ ปรมเกษมสำนต์

จงึ ส่งั นนยะเวกมทิ นั นำน ตวั ทำ่ นอยรกั ษำศำลำลยั

เรำกบั กุมกณฑ์จะลำกอ่ น จะรีบรอ้ นคนื มำหำชำ้ ไม่

แลว้ พรำหมณ์น้อยนำหน้ำคลำไคล พรำหมณ์ใหญส่ ะพำย
ยำมเดมิ ตำมมำ ฯ

รอ้ งฉุยฉำย

๑ สองพรำหมณ์ จะไปไหนนิดบำ่ ว
ตดิ ตำม
บำ่ วพำนคลำยนำยงำม เจำ้ คอ่ ยเดนิ ตำมกนั รอ่ ย
ๆ
บกุ แฝกแหวกออ้ ไมก่ ลวั ตอ่ แตนตอ่ ย ๆ

(-รบั - ) ชมไมไ้ หญ่ สงู ยงู ยำง
๑ เดนิ พลำง แคคำงชน้ิ เชื้อชดิ
ตะลงิ ปลงิ ปรูปรำง
ชอ่ นระยำ้ รบั หน้ำฝน ดอกมนั หลอ่ ลูกตดิ ฯ
(-รบั - )
๑ บดั สี ชะดหู รอื พเี่ จำ้ ชำ่ งบอก
โน่นตน้ อะไรแตกใบออ่ น ชอ่ เป็ นกน้ กำลงั
ออกดอก
โน่นหรือ ยกั ษีช้ีมอื วำ่ ตน้ มะกอก
ถกู มนั ดกตกใตต้ น้ ดเู กลือนกลน่ ไมม่ ดี อก ๆ (-
รบั - )

****ฉุยฉำยของบทหลงั น้ีอำจไมแ่ สดงในบำงครง้ั ก็ได*้ ***

๑ ชมปกั ษีเอย รอ้ งแมศ่ รี
โฉบเฉียวเทยี่ วจร
บำ้ งเผน่ บำ้ ง โผน ชมปกั ษีสลบั สลอน
บำ้ งก็กกฟองพกั จบั นอนในพุม่ รก
๑ โน่นนกอะไรเอย บำ้ งก็โจนโผผก
เคลำ้ คกู่ นั จจู๋ ี๋
สแี สดแจดแจ้ ฉกั รกั เจำ้ ปกั ษีเอย ฯ
พดู จำภำษำแขก น่นั หรอื ออ้ นกแกว้
จวั อยทู่ กี่ ง่ิ ตระแบก
รอ้ งแกรกแกรแกรก ๆ
ขำ้ รกั เจำ้ นกโนรเี อย ฯ

- เพลง-
ปิ ดมำน

ฉำกที่ ๓ ในเมืองไอยรตั น์

- ดำ้ นหนึ่งเป็ นทอ้ งพระโรงของทำ้ วสทุ ณั ำนุรำชไมเมอื่ งไอยรตั น์ -

- อกี ดำ้ นหน่ึง เป็ นทปี่ ระดษิ ฐำนพระโกศ

เมอื่ เปิ ดมำนครง้ั แรก เป็ นดำ้ นทอ้ งพระโรง –

รอ้ งสงิ โต

๑ เมอื่ นน้ั ทำ้ วสทุ ณั ฑนุรำชเรอื งศรี

ฟงั แจง้ แถลงเลำ่ เคำ้ คดี ภมู พี นู ภริ มย์ โสมนสั

จงึ ตรสั วำ่ ถำ้ ถกู เรำรอดได้ เขำจะเอำสงิ่ ใดเรำไมช่ ดั

เงนิ ทองแกว้ เกำ้ เนำวรตั น์ แบง่ สมบตั ใิ หก้ งึ่ ครง่ึ
เมอื ง

*****สองบทหลงั นี้อำจไมแ่ สดงในบำงครง้ั น้ีได*้ ****

รอ้ งรำ่ ย นำมำไลเ่ ลยี่ งดกู บั หเู หอื ง
ไมไ่ ดเ้ รอื่ งพดู นอกคอกดอก
๑ เจำ้ พรำหมณ์เดยี๋ วน้ีอยทู่ ไี่ หน
กลวั จะจนกกึ กกั ยกั เยอ้ื ง เสนำทลู ไปดงั ใจหวงั
กระมงั ฯ เห็นยงั ยนื รบั ไมก่ ลบั ตน
๑ บดั นน้ั กม้ เกลำ้ กรำบงำมลงสำม
ชำ้ ไลเ่ ลียงสองพรำหมณ์ถงึ สำมครง้ั
แลว้ เสนำนำพรำหมณ์เขำ้ ไปเฝ้ ำ วำ่ ไดพ้ รำหมณ์สองคนเขำ้ มำ ๆ
หน
เสนำทลู แกลงแจง้ ยบุ ล

- เจรจำ –

เสนำ - เชญิ พอ่ พรำหมณ์เขำ้ ไปเฝ้ ำซีจะ๊ เชญิ จะ๊ เชญิ ทำงน้ี ฯ

- เสนำนำพรำหมณ์เขำ้ เฝ้ ำ -

รอ้ งนกจำก

๑ เมอื่ นน้ั ทำ้ วสุทณั ฑนรำชนำถำ

พศิ โฉมเจำ้ พรำหมณงำมโสภำ เปรียบอยำ่ งนำงฟ้ ำไมร่ ำคี

พศิ พรำหมณ์น้อยน่ำรกั อกั โข ดพู รำหมณ์ โตตวั ล่ำดำมดิ หมี

ผดิ กนั ลน้ พน้ กบั คนนี้ ภมู นี ่ิงนึกตรกึ ไตร ฯ

สทุ ณั ฑน์ ุรำช ---นี่แน่ะเสนำเอย

เสนำ ---- ขอรบั

สทุ นั ทบรุ ำช ---- กพู ศิ โฉมเจำ้ พรำหมณ์คนพรำหมณคนน้ีกบั พรำหมณ์
คนนน้ั ไมเหมอื นกนั เจยี วสหิ วำ่

เสนำ ----- ขอรบั

สทุ ณั ฑน์ ุรำช ----- เจำ้ พรำหมณ์คนนน้ั ขำสน้ั ตะเหมำะ
เกำะ

ผมรำวกบั ผมเงำะ ขนหน้ำแขง้ ดงั แปลงหมู

เขยี้ วขำวเพรียวพรำวพรู หน้ำแสยะยน่ ยู่

สองหหู งั จณั ฑคลิ ำ ตวั เน้ือพนื้ เผอื นกั หนำ

สองไหลซ่ ำ้ ยขวำ กะบมุ่ กบม้ี เป็ นปม (เพย้ )

- ตดิ ตลกพรำหมณ์โต –

๑ จงึ มธี รุ สพจนำรถ รอ้ งรำ่ ย
ดรู ำเจำ้ พรำหมณ์งำนวไิ ล
จะแกไ้ ขโอรสทปี่ ลดปลง ครสั ประภำษพดู จำปรำศรยั
ตอ้ งกำรยำสงิ่ ใดหรอื ไมเ่ อำ ขอบใจทเี่ จำ้ มำอำสำเรำ
แมน้ ลูกเรำรอดสมอำรมณ์ปอง
จะแถมเมยี น้อย ๆ สกั รอ้ ยคน ใหค้ นื คงชวี งั มำดงั เกำ่
ชอบใจ ฯ หรือเจำ้ จะรกั ษำดว้ ยเวทมนตร์
เงนิ ทองใหเ้ อำสำเภำชน
เป็ นสนิ้ บนเจำ้ พรำหมณ์ตำม

๑ เมอื่ นน้ั เจำ้ พรำหมณ์ประนมมงั คมไหว้
ทลู วำ่ จะรกั ษำภวู ไนย ขำ้ ไมต่ อ้ งกำรวำ่ นยำ
ขอธปู เทยี นขำ้ วตอกดอกไม้ แตพ่ อไดน้ มสั กำรอำจำรย์ขำ้
แลว้ โปรดใหเ้ ชญิ พระศพมำ ตง้ั ไวใ้ นมหำมนเทยี รทอง
ผำู มำ่ นเบด็ เสร็จสกั เจ็ดชน้ั จดั แจงกน้ั ใหล้ บั เป็ นหบั
หอ้ ง
ในตำรำอยำ่ ใหใ้ ครแอบมอง ขำ้ ทง้ั สองจะรกั ษำใหเ้ ป็ นมำ ฯ
๑ เมอื่ นน้ั ทำ้ วสทุ ณั ฑ์นุรำชสำรวลรำ่
ไดก้ ำรแลว้ เหวยเฮย้ เสนำ

-เจรจำ --

สหุ ทณั ฑ์นุรำช - เร็ว ๆ เฮย้ เลน่ ำ เรว ๆ เขำ้

ตลก - เร็ว ๆ เร็ว ๆ เร็ว ๆ เยำวะเร็ว ๆ เร็ว ๆ ๆ (เชำ้ ตะโพน)

สทุ กั งำนรำช - เฮย้ ! อะไรวะ ? เร็ว ๆ อะไรกนั ?

ตลก - พระองคต์ รงวำ่ เร็ว ๆ ขำ้ พระองค์ก็ตอ้ งวำ่ เรำ ๆ ตำมซี

พะยะคะ่

สทุ ณั ำนุรำช - เอ ! พวกมงึ นีสอพลอเจยี วนี่หวำ่ , ไป ! ไป !

ไปจดั กำรตำมขำ้ ส่งั เดยี๋ วนี้ทเี ดยี ว ฯ

อยำ่ ชำ้ จงทำตำมคำพรำหมณ์

โกศศพลูกกอยทู่ ไี่ หน เอำเสถยี งออกไปใสห่ ำม

ผกู มำ่ นมขุ ลดใหง้ ดงำม ทำตำมพรำหมณ์ส่งั เดยี๋ วนี้ ฯ

รอ้ งรำ่ ย

๑ บดั นน้ั เสนำรบั ส่งั ใสเ่ กศี

พำกนั วนุ่ วง่ิ เป็ นสงิ คลี รีบเรง่ จรลีออกมำ ฯ

๑ เมอื่ นน้ั เจำ้ พรำหมณ์อภวิ นั ท์หรรษำ

รบั ส่งั ทำ้ วไทยแลว้ ไคลคลำ กุมภณฑพ์ รำหมณ์ตำมมำดว้ ย
พลนั ฯ

- หมนุ เวทกี ลบั ไปอกี ดำ้ นหนึ่ง -

-ภำยในปรำสำทมพระวสิ ตู รกนั เมอื่ รดพระวสิ ตู รออก เห็นพระโกศ
ประดษิ ฐำนอยู่ -

- มเี ครือ่ งบชู ำพระศพจดั ตง้ั ไวพ้ รอ้ ม –