เปิดโลกปิโตรเลียม

การขนสง่ ทางรถไฟและเช่ือมโยงกับการขนส่งทางรถบรรทกุ

radio frequency identification (RFID) การระบรุ หสั reconditioned drum ถงั น�ำ กลบั มาปรบั ปรงุ สภาพ, ถงั มอื สอง 4
ข้อมลู สินค้าโดยระบบความถี่วทิ ยุ (อาร์เอฟไอดี) ถังมือสองหรือถังที่นำ�กลับมาปรับปรุงสภาพจนสามารถใช้
การระบุข้อมูลสินค้าเป็นรหัสโดยใช้สัญญาณความถี่วิทยุ งานได้อีก ใช้ในการบรรจุสารเคมีเหลวลงในบรรจุภัณฑ์ชนิด ระบบลอจิสติกสแ์ ละการจ�ำ หน่ายผลิตภัณฑ์
สามารถบันทึกข้อมูลได้มากกว่าระบบรหัสแท่งหรือบาร์โค้ด ถังเหล็ก นิยมใชเ้ นื่องจากราคาถกู กวา่ ถงั ใหม่ โดยผ้ผู ลติ น�ำ ถงั
(bar code) รบั สง่ ขอ้ มลู ไดร้ วดเรว็ กวา่ ในพนื้ ทกี่ วา้ งกวา่ ไดร้ บั เกา่ มาตรวจสอบสภาพ และแกไ้ ขจดุ ทีช่ �ำ รุด เชน่ ปรบั สภาพ
ความนิยมมากข้ึนในระบบลอจิสติกส์ เพิ่มประสิทธิภาพการ รอยบุบ ปรบั สภาพตามรอยตะเขบ็ ก้นถัง ทาสี เปน็ ตน้ ท�ำ ให้
ดำ�เนินงาน เพ่ิมความถูกต้องและรวดเร็ว สามารถติดตาม สภาพของถังดเู หมือนถังใหม่ แตม่ กั เกดิ ปัญหาสารเคมีร่ัวไหล
สถานะของสินค้าหรือติดตามการปฏิบัติงานได้อย่างรวดเร็ว ตามรอยตะเขบ็
อาจตดิ อยทู่ ต่ี วั สนิ คา้ บรรจภุ ณั ฑ์ หรอื รถขนสง่ ขน้ึ อยกู่ บั ความ registration, evaluation, authorization and restriction
ตอ้ งการใชง้ าน สามารถเชือ่ มโยงข้อมลู จากจุดบันทึกหน้างาน of chemicals (REACH) ระเบียบสารเคมีของสหภาพ
ไปยงั ศนู ย์กลางเพื่อประมวลและวเิ คราะห์ขอ้ มลู ยโุ รป (รชี )
การควบคุมการใช้สารเคมีโดยคณะกรรมาธิการสหภาพยุโรป
โดยกำ�หนดใหม้ ีการด�ำ เนนิ การ 4 ด้าน ต่อไปนี้

การระบุรหัสข้อมลู สนิ คา้ โดยระบบความถว่ี ทิ ยุ 1. การจดทะเบยี น (registration) โดยยน่ื เสนอขอ้ มลู เกยี่ วกบั
สมบัติของสารเคมี อันตรายและพิษต่อสุขภาพและ
rail transport การขนส่งทางรถไฟ ส่ิงแวดลอ้ ม รวมถึงประเมินความเสย่ี งของการใชส้ ารเคมี
การขนสง่ สินค้าทางบกรูปแบบหน่ึง สามารถขนสง่ ได้คราวละ นนั้ ดว้ ย เพอ่ื ใหผ้ ปู้ ระกอบการอตุ สาหกรรมมขี อ้ มลู เกยี่ วกบั
มากๆ เช่น การขนสง่ ตสู้ นิ คา้ ไดค้ ราวละ 40 ตสู้ นิ ค้า เปน็ ตน้ สารเคมีที่ตนผลิตและใช้ผลิตสินค้าและใช้ข้อมูลเหล่านั้น
มคี วามปลอดภยั จากอบุ ตั เิ หตทุ างถนน ลดมลพษิ และประหยดั ในการจัดการสารเคมเี พ่อื ความปลอดภยั
พลังงาน แต่มีข้อจำ�กัดที่การขนส่งทำ�ได้เฉพาะพื้นท่ีที่มีราง 2. การตรวจสอบและประเมิน (evaluation) รายงานการ
รถไฟผา่ น จงึ ต้องเช่ือมโยงกบั การขนสง่ รปู แบบอ่ืนทั้งต้นทาง ศกึ ษาถงึ อนั ตรายและความเสยี่ งในการผลติ และใชส้ ารเคมี
และปลายทาง ต้องมีสถานีจัดเก็บสินค้าเพื่อรอขบวนรถไฟ ท่ีผู้ย่ืนจดทะเบียนเสนอ เพ่ือให้แน่ใจได้ว่ามีข้อมูลและ
มอี ุปกรณข์ นยา้ ยสินคา้ จำ�เปน็ ตอ้ งมีการจดั การลอจสิ ตกิ สท์ ด่ี ี ใช้ข้อมูลน้ันจัดการสารเคมีในกระบวนการผลิตหรือใช้
รวมถึงการวางแผน การประสานงานขนส่ง การจัดเตรียม อย่างปลอดภยั
อุปกรณ์ และอื่นๆ หากไมม่ คี วามพร้อมในการจดั การลอจิสตกิ ส์ 3. การอนุญาต (authorization) การขออนุญาตผลิตหรือ
จะไม่มีประสิทธิภาพ ไม่สามารถแข่งขันกับการขนส่งทางรถ ใชส้ ารเคมที เ่ี ปน็ อนั ตรายมาก (very high concern) อยา่ งมี
บรรทุกได้ เงอื่ นไข เพ่อื ลดความเส่ยี งต่อสขุ ภาพและส่ิงแวดล้อม
4. การจ�ำ กัดการผลิต (restriction) การใช้ หรือจ�ำ หน่ายสาร
ที่เป็นอันตรายมาก เม่ือมีความจำ�เป็นต้องใช้สารนั้นด้วย
เหตุผลทางสังคมและเศรษฐกิจ และผู้ประกอบการไม่
สามารถหาสารหรอื วิธอี นื่ ทเ่ี หมาะสมมาใช้แทน

สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี 353

reorder point เวลาทตี่ อ้ งสั่งซ้อื
กำ�หนดเวลาที่ต้องส่ังซื้อวัตถุดิบ วัสดุ หรือสินค้า พิจารณา
จากระยะเวลาเตรียมการ (ดู lead time) ตามท่ีตกลงกับ
ผู้ส่งมอบ มีความสำ�คัญต่อระบบการจัดการโซ่อุปทานและ
ลอจสิ ตกิ ส์ เพราะมผี ลกระทบตอ่ การเตมิ เตม็ วตั ถดุ บิ วสั ดหุ รอื
สนิ คา้ ใหท้ นั เวลาทตี่ อ้ งการ และยงั มผี ลตอ่ ระดบั สนิ คา้ คงคลงั
ที่จัดเก็บด้วย การสั่งซอื้ ก่อนเวลาอันควรท�ำ ให้มีสินค้าคงคลงั
เก็บไว้มาก การส่ังซื้อช้ากว่าเวลาอันควรทำ�ให้สินค้าคงคลัง สัญลักษณข์ องการดูแลดว้ ยความรับผิดชอบ

ไม่เพียงพอต่อการผลิตหรือการขาย สามารถระบุเป็นระดับ safety and quality assessment system (SQAS) ระบบ
สนิ คา้ คงคลงั ทีต่ ้องส่งั ให้มีการเติมสนิ ค้า การกำ�หนดทถ่ี ูกต้อง การประเมินความปลอดภยั และคณุ ภาพ (เอสคิวเอเอส)
มาจากกระบวนการวางแผนโซ่อุปทานท่ีดี โดยคำ�นวณจาก ระบบที่ใช้ประเมินผู้ประกอบการเก่ียวกับการขนส่งและการ
ปริมาณสินค้าคงคลังที่จะถูกใช้ไปในช่วงเวลาในการส่งมอบ จัดเกบ็ สารเคมี ได้แก่ ผู้ใหบ้ ริการขนสง่ ผู้ให้บริการคลงั สนิ ค้า
สินค้า (ดู lead time) บวกกับระดับสินค้าคงคลังข้ันต่ำ� ผูใ้ ห้บรกิ ารขนส่งทางรถไฟ ผใู้ หบ้ ริการล้างถัง และผใู้ หบ้ รกิ าร
(safety stock) กระจายสินค้า ระบบการประเมินริเร่ิมโดยสภาอุตสาหกรรม
เคมแี หง่ สหภาพยโุ รป (ดู European Chemical Industry
Council (CEFIC)) เพื่อให้การประเมินโดยผู้ผลิตเคมีภัณฑ์
4 Reorder Reorder Reorder มีมาตรฐานเดียวกัน ประกอบด้วยแบบสอบถามสำ�หรับฝ่าย
S จัดการและฝ่ายปฏิบัติการของผูใ้ หบ้ รกิ าร ผลการประเมินเปน็
คะแนน และขอ้ แนะน�ำ ในการปรบั ปรงุ การปฏบิ ตั งิ านสามารถ
ระบบลอ ิจส ิตกส์และการ ำจ�ห ่นายผ ิลตภัณ ์ฑ ลดงานและเวลาของท้ังผู้ผลิตและผู้ให้บริการ ซ่ึงมักมีผู้ผลิต
หลายรายตอ้ งการประเมนิ ผใู้ หบ้ รกิ ารรายเดยี วกนั ท�ำ ใหไ้ มต่ อ้ ง
S ทำ�การประเมินหลายคร้งั

กราฟตัวอยา่ งการค�ำ นวณเวลาทตี่ อ้ งสง่ั ซื้อ safety audit การตรวจสอบระบบความปลอดภัย
การประเมินความเส่ยี ง ตรวจสอบอุปกรณ์ ตรวจสอบระบบ
responsible care การดแู ลด้วยความรับผิดชอบ ตรวจสอบเอกสารขนั้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน ตรวจสอบบนั ทกึ การ
ขอ้ ตกลงรว่ มกนั ซงึ่ เกดิ จากความคดิ รเิ รม่ิ ของกลมุ่ อตุ สาหกรรม ปฏิบัติงานจริง โดยเปรียบเทียบกับข้อกำ�หนดหรือมาตรฐาน
เคมี เพอื่ ให้เกดิ ความปลอดภยั ในการท�ำ งาน ต่อสุขภาพและ ความปลอดภัย การตรวจสอบระบบความปลอดภยั ทั้งในด้าน
ต่อสิ่งแวดล้อม รวมถึงการส่ือสารเกี่ยวกับกระบวนการผลิต การจัดการและการปฏิบัติงาน การตรวจสอบระบบความ
การขนสง่ การใช้ และการจดั การสารเคมที เี่ กยี่ วขอ้ ง ประกอบ ปลอดภยั อาจอยู่ในรปู แบบของรายการตรวจทาน (checklist)
ด้วยหมวดการจัดการ 6 หมวด (management practice เพอื่ ครอบคลมุ ทกุ ประเดน็ ทส่ี �ำ คญั และท�ำ ใหก้ ารตรวจสอบเปน็
code) ไดแ้ ก่ มาตรฐานเดียวกัน เมื่อตรวจสอบระบบความปลอดภัยแล้ว
1) การตระหนักของชุมชนและการตอบสนองเหตุฉุกเฉิน จะตอ้ งก�ำ หนดมาตรการปรบั ปรงุ หรอื แกไ้ ขในประเดน็ ทไ่ี มเ่ ปน็
(community awareness & emergency response) ไปตามข้อกำ�หนดหรือมาตรฐาน เป็นกิจกรรมลอจิสติกส์ของ
2) ความปลอดภยั ของกระบวนการ (process safety) อุตสาหกรรมปโิ ตรเคมี ซึง่ มคี วามเสีย่ งจากการขนส่ง ขนยา้ ย
3) สขุ ภาพและความปลอดภยั ของลกู จา้ ง (employee health จดั เกบ็ อาจท�ำ ให้เกิดอันตรายรา้ ยแรงจากผลกระทบของการ
& safety) รั่วไหลของสารเคมีอนั ตราย
4) การป้องกันภาวะมลพิษ (pollution prevention)
5) การจัดจ�ำ หนา่ ย (distribution)
6) การดแู ลตลอดอายผุ ลติ ภณั ฑ์ (product stewardship)

354 สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

safety data sheet (SDS) ข้อมูลความปลอดภยั สารเคมี safety stock สินคา้ คงคลงั ขัน้ ต่�ำ 4
(เอสดเี อส) ปริมาณสินค้าคงคลังสำ�รองในแผนลอจิสติกส์ ณ เวลาที่
เอกสารทีผ่ ผู้ ลติ ผูน้ ำ�เขา้ สารเคมอี ันตราย ตอ้ งจัดท�ำ เป็นคมู่ ือ เติมสินค้าในอนาคต เพื่อรองรับความไม่แน่นอนของอุปสงค์ ระบบลอจสิ ตกิ สแ์ ละการจ�ำ หนา่ ยผลติ ภณั ฑ์
ความปลอดภัย เพื่อส่ือสารความเป็นอันตรายของสารเคมี (demand) หรือการขาย และอุปทาน (supply) หรือการ
ให้แก่ผู้ใช้และผู้เกี่ยวข้องอ่ืนๆ เช่น ผู้ขนส่ง ผู้จัดเก็บรักษา ผลิต/การจัดซอ้ื ในช่วงเวลาในการส่งมอบ (ดู lead time)
เจ้าหน้าท่ีกู้ภัยและแพทย์ ตลอดจนเจ้าหน้าที่ท่ีกำ�กับดูแล ความไม่แน่นอนของอุปสงค์พิจารณาจากความแม่นยำ�ในการ
เกี่ยวกับการใช้และการขนส่งสารเคมี ข้อมูลความปลอดภัย พยากรณ์การขาย (sales forecast accuracy) ด้านอปุ ทาน
สารเคมีที่เป็นมาตรฐานตามระบบจำ�แนกและสื่อสารสารเคมี การผลิต/การจัดซ้ือ พิจารณาจากอัตราการส่งมอบตรงเวลา
ใหเ้ ปน็ ระบบเดยี วกนั ทว่ั โลก (ดู globally harmonized system (on time delivery) การตง้ั เปา้ หมายสนิ ค้าคงคลังขน้ั ต่�ำ ได้
for classification and labeling of chemicals (GHS)) เหมาะสม ท�ำ ใหส้ ามารถเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพทง้ั ตน้ ทนุ ลอจสิ ตกิ ส์
ประกอบด้วยรายละเอียดของข้อมูล 16 หมวด ไดแ้ ก่ และการใหบ้ รกิ ารลูกคา้
1. การระบวุ า่ เปน็ สารเดย่ี วหรือสารผสมและผผู้ ลติ sales and operations planning (S&OP) การวางแผน
(identification of the substance or mixture and ร่วมกนั ของฝ่ายขายและฝา่ ยปฏบิ ัติการ (เอสแอนดโ์ อพี)
of the supplier) การวางแผนร่วมกันของฝ่ายที่เป็นตัวแทนของอุปสงค์
2. การบง่ ช้คี วามเป็นอนั ตราย (hazardous identification) (demand) หรอื การขาย และอุปทาน (supply) ของสถาน
3. องคป์ ระกอบและขอ้ มลู เกยี่ วกบั สว่ นผสม (composition/ ประกอบการ เพอื่ ก�ำ หนดแผนการขาย แผนการผลติ และแผน
information on ingredients) สนิ คา้ คงคลังในระยะเวลา 1-3 เดอื นถัดไป ผบู้ รหิ ารระดบั สูง
4. มาตรการปฐมพยาบาลเบื้องตน้ (first-aid measures) ขององค์กรมักมีส่วนร่วมเพ่ือกำ�หนดกรอบการขาย การผลิต
5. มาตรการผจญเพลงิ (fire fighting measures) สินค้าคงคลัง และการจัดซ้ือ ตลอดจนเป็นแนวทางในการ
6. มาตรการการจัดการเม่ือมีการหกและรั่วไหลของสารเมื่อ จัดท�ำ แผนในระดบั ปฏบิ ตั ิการต่อไป เป็นแนวทางการวางแผน
เกิดอุบตั เิ หตุ (accidental release measures) โซ่อุปทานที่อุตสาหกรรมปิโตรเคมีนำ�มาใช้อย่างได้ผลเพื่อ
7. การขนถา่ ย เคลอื่ นยา้ ย ใชง้ าน และเกบ็ รกั ษา (handling จัดการให้เกดิ ความสมดุลของสินค้าคงคลงั ในระบบ
and storage) sea bulk container ตูส้ นิ คา้ ทางทะเลแบบมวลรวม
8. การควบคมุ การรบั สมั ผสั และการปอ้ งกนั อนั ตรายสว่ นบคุ คล ภาชนะบรรจุขนาดใหญ่กรุอยู่ภายในตู้สินค้าเพ่ือบรรจุสินค้า
(exposure controls/personal protection) ประเภทของแขง็ เชน่ เมด็ พลาสตกิ ในตสู้ นิ คา้ โดยขนถา่ ยเมด็
9. สมบตั ทิ างกายภาพและทางเคมี (physical and chemical พลาสติกเข้าในตู้สินค้าเป็นแบบมวลรวม (bulk) โดยไม่ต้อง
properties) ใช้บรรจุภัณฑ์ขนาดเล็ก ด้วยเคร่ืองลำ�เลียงสินค้าด้วยระบบ
10. ความเสถยี รและการเกดิ ปฏกิ ริ ยิ า (stability and reactivity) ท่อลม (ดู air conveyor) ขนถ่ายเข้าดา้ นหลังของตสู้ ินคา้
11. ขอ้ มลู ดา้ นพษิ วทิ ยา (toxicological information) จนเต็มตามข้อจำ�กัดด้านนำ้�หนักบรรทุก การขนถ่ายลงจาก
12. ขอ้ มลู ผลกระทบตอ่ ระบบนเิ วศน์ (ecological information) ตสู้ นิ คา้ ใชอ้ ปุ กรณข์ นถา่ ยจากดา้ นหลงั และอาจยกตวั ตใู้ หเ้ อยี ง
13. ข้อพจิ ารณาในการก�ำ จัด (disposal considerations) (tilt) เพื่อใหก้ ารขนถา่ ยรวดเรว็ ขนึ้
14. ข้อมลู การขนสง่ (transport information)
15. ขอ้ มลู เกีย่ วกับกฎข้อบงั คับ (regulatory information)
16. ขอ้ มูลอนื่ (other information)

การขนถ่ายตู้สนิ คา้ ทางทะเลแบบมวลรวม 355

สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

ระบบลอ ิจส ิตกส์และการ ำจ�ห ่นายผ ิลตภัณ ์ฑsegregation การแยกจดั เกบ็ สารเคมี
การจดั เกบ็ สนิ คา้ อนั ตรายใหป้ ลอดภยั โดยแยกพน้ี ทกี่ ารจดั เกบ็ สนิ คา้ ซงึ่ อาจเกดิ ปฏกิ ริ ยิ ารนุ แรง
หรือเกิดปฏิกิริยาที่ให้ความร้อน หรือเกิดไฟไหม้หากมีการผสมกันโดยอุบัติเหตุออกจากกัน
การจดั เกบ็ แบบแบ่งแยกเป็นสว่ นๆ พิจารณาจากสมบตั ิของสารเคมีน้นั ๆ เก่ยี วกบั การเข้ากนั
ไม่ได้ (incompatibility) กับสารอื่น หรือหากเป็นข้อกำ�หนดท่ัวไป ก็อาจใช้คู่มือการจัดเก็บ
วตั ถุอนั ตรายของกรมโรงงานอตุ สาหกรรมเก่ียวกบั การแยกจดั เกบ็ วตั ถุอันตรายเปน็ แนวทาง

semi trailer รถบรรทกุ กึง่ พ่วง
รถขนส่งท่ีแบ่งตัวรถเป็นสองส่วน ส่วนหลังเป็นส่วนพ่วงท่ีผูกโยงกับตัวรถ
บรรทุกส่วนหน้าและลากจูงไปได้ มีแกนล้อเฉพาะส่วนหลัง แต่จะพาดกับ
ส่วนตัวรถทีเ่ ปน็ ตวั ลาก ทำ�ใหม้ ีความคล่องตัว และควบคุมรถและหางลากได้
ดีกวา่ รถพ่วง รองรบั น�้ำ หนกั บรรทุกไดแ้ ตกตา่ งกัน ขึน้ กบั การออกแบบขนาด
ความยาว และจำ�นวนล้อท้ังหมด

4

รถบรรทกุ ก่ึงพว่ ง

356 สารานุกรม เปิดโลกปิโตรเคมี

shipping mark เคร่อื งหมายแสดงการขนสง่ สนิ ค้า
ขอ้ ความหรือเคร่อื งหมายท่ีระบสุ ินค้า เจา้ ของสนิ ค้า ตน้ ทางท่ีขนสง่ เป็นประโยชน์ตอ่ ผู้ส่งออก
ผนู้ �ำ เขา้ ผู้ขนส่ง ศลุ กากร ในการจัดการกับสนิ ค้า สว่ นประกอบทส่ี ำ�คญั ท่ีตอ้ งระบุ ไดแ้ ก่
1. หมายเลขของบรรจภุ ัณฑ์ (package number)
2. หมายเลขของสินคา้ (item number)
3. รายละเอียดสนิ ค้า (description of goods)
4. เครื่องหมายด้านหนา้ (front mark)
5. เครอื่ งหมายด้านหลัง (side mark)
6. เครื่องหมายเกี่ยวกับการเคลอื่ นยา้ ย (handling mark)

Side mark Handling mark Front mark

IPQNGMTN.TE.WEWYEMA.U..SMN,0222OA.031T6.S1I1KE3ACKGT3XGCS8STS0MO61OSLXS30.5 CMS

Front mark Handing mark Side mark 4

D.I. NIGQMPTN..TEEWWYEMA..U.SMN,222060O3.A11S.T1KEXKAI3GCTG36SCS8ST1M0OXSO3L0S.5 CMS ระบบลอจสิ ตกิ สแ์ ละการจ�ำ หนา่ ยผลติ ภณั ฑ์

MADESIUNNCEN/XNYPOOP.1ROTR-TCOUNTRY
Lead mark

ต�ำ แหน่งเครอื่ งหมายแสดงการขนสง่ สินค้า

silo ไซโล
อปุ กรณ์จัดเกบ็ ผลิตภณั ฑท์ ่เี ป็นของแขง็ เช่น เม็ดพลาสติก มักทำ�ด้วยเหล็ก
หรือเหล็กกล้าไร้สนิม ต้องมีอุปกรณ์เฉพาะสำ�หรับการขนถ่ายสินค้าเข้าและ
ออกจากไซโล และอาจมีระบบควบคมุ อากาศหมนุ เวียน เป็นระบบลอจิสติกส์
ท่ีไม่ตอ้ งใช้บรรจภุ ัณฑ์ในการขนส่งและขนถา่ ย

ไซโล 357

สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเคมี

slip sheet แผน่ รองสินคา้ speculative stock สนิ คา้ คงคลงั เพ่ีอเกง็ ก�ำ ไร
แผน่ รองสนิ คา้ ส�ำ หรบั การขนยา้ ยสนิ คา้ เขา้ ตสู้ นิ คา้ หรอื น�ำ ออก สนิ คา้ คงคลงั ทจ่ี ดั เกบ็ เพอ่ื หวงั ผลดา้ นราคา เปน็ สนิ คา้ ประเภท
จากต้สู นิ ค้าโดยไมต่ ้องน�ำ พาเลต (ดู pallet) ไปดว้ ย เป็นการ ท่ีมีความเคล่ือนไหวด้านราคารวดเร็ว เช่น นำ้�มัน สารเคมี
ประหยดั พนื้ ทใี่ นตสู้ นิ คา้ และลดน�ำ้ หนกั บรรทกุ ลง ขณะเดยี วกนั พลาสติก เหล็ก สินค้าเกษตร เป็นต้น ผู้ดำ�เนินการ
ก็สามารถใช้รถตัก (forklift) ขนย้ายได้เช่นเดียวกับการใช้ เก่ียวกับสินค้าคงคลังเพ่ีอเก็งกำ�ไรต้องติดตามด้านราคา
พาเลต (ดู pallet) แต่ต้องมอี ุปกรณ์เสริมในการขนย้ายด้วย และสถานการณ์ที่เก่ียวข้องอย่างต่อเน่ือง เพ่ือประกอบการ
รถยก ตัดสินใจ กำ�หนดปริมาณที่จะเก็บสินค้าคงคลังภายใต้สภาวะ
ท่ีราคาสินค้ากำ�ลังขึ้น ปริมาณสินค้าคงคลังมีแนวโน้มสูง
เพื่อเก็บไว้ขายเม่ือราคาแพง และมีแนวโน้มต่ำ�เพ่ือรอซื้อเข้า
ในราคาตำ่� มีการบริหารจัดการแยกออกจากสินค้าคงคลังใน
ระบบลอจิสติกสใ์ นระบบโซอ่ ุปทานทั่วไป

spherical tank ถงั ทรงกลม
ถังรูปทรงกลมใช้จดั เก็บสารเคมปี ระเภทก๊าซภายใต้ความดนั ที่
อณุ หภมู ปิ กติ รปู ทรงกลมท�ำ ใหท้ นแรงดนั ภายในถงั ไดด้ ี สารเคมี
ท่ีจัดเก็บอาจควบแน่นเป็นของเหลวบางส่วน ทำ�ให้สามารถ

4 บรรจุสารได้มากข้ึน เช่น ถังทรงกลมสำ�หรับก๊าซปิโตรเลียม
เหลวหรอื ก๊าซแอลพจี ี (LPG) ถงั ทรงกลมสำ�หรับแอมโมเนยี
ถงั ทรงกลมสำ�หรับบวิ ทาไดอีน เปน็ ตน้
ระบบลอ ิจส ิตกส์และการ ำจ�ห ่นายผ ิลตภัณ ์ฑ
แผ่นรองสนิ คา้

ถงั ทรงกลมส�ำ หรับจดั เกบ็ กา๊ ซภายใตค้ วามดนั

358 สารานกุ รม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

spill control การควบคมุ การรวั่ ไหล stacking height ความสงู ของบรรจภุ ัณฑท์ ่วี างซอ้ นกัน
มาตรการสำ�คัญในปฏิบัติการลอจิสติกส์เกี่ยวกับการจัดเก็บ จำ�นวนชั้นของการวางซ้อนหรือความสูงของการวางซ้อน
การขนถ่าย และการขนส่งสารเคมีอันตราย การรั่วไหลของ กำ�หนดขึ้นเพื่อลดความเส่ียงต่อความเสียหายของบรรจุภัณฑ์
สารเคมีที่เป็นอันตรายจะเกิดอันตรายต่อชีวิต ทรัพย์สิน ชัน้ ลา่ ง ซ่งึ รับน�้ำ หนักสินค้าทวี่ างทับทง้ั หมด เพ่อื ลดอันตราย
สง่ิ แวดลอ้ ม ท�ำ ไดโ้ ดยการสรา้ งเขอ่ื นกนั้ รอบถงั เกบ็ หรอื มภี าชนะ จากการล้มหรือหล่นลงมาจากช้ันบน และไม่ให้เกินขีดจำ�กัด
รองรบั เพอื่ ปอ้ งกนั การร่วั ไหลออกนอกบริเวณจดั เก็บ บริเวณ ของพื้นคลังสินค้าที่จะรองรับได้ การวางซ้อนเป็นข้อปฏิบัติ
สถานีขนถ่ายสาร ไมใ่ ห้สารเคมที ่ีรว่ั ไหลออกไปสู่ระบบทางนำ้� ทวั่ ไปเพอ่ื ใหจ้ ดั เกบ็ ไดม้ ากขนึ้ ส�ำ หรบั บรรจภุ ณั ฑท์ บ่ี รรจสุ นิ คา้
สาธารณะ การจดั เตรยี มอปุ กรณส์ �ำ หรบั ดดู ซบั สารเคมที รี่ วั่ ไหล อันตราย มีมาตรฐานการวางซ้อนโดยผลการทดสอบความ
การจัดเก็บสารเคมีท่ีเก็บกู้ข้ึนจากการร่ัวไหล การจัดเตรียม สามารถในการวางซ้อน (stacking test) ว่าสามารถวางทับ
สารเคมีทท่ี ำ�ปฏกิ ริ ยิ ากบั สารเคมที ี่รวั่ ไหลใหม้ ีสถานะเป็นกลาง ซอ้ นได้ 2 หรอื 3 ชนั้ บรรจภุ ณั ฑบ์ างชนดิ ไมส่ ามารถวางซอ้ นได้
ดังนั้น จึงต้องทราบรายละเอียดของบรรจุภัณฑ์ก่อนทำ�การ
วางซ้อนในการจดั เก็บสินคา้

4

ภาชนะรองรบั ปอ้ งกนั การร่วั ไหลออกนอกบริเวณ ระบบลอจสิ ตกิ สแ์ ละการจ�ำ หนา่ ยผลติ ภณั ฑ์

เขื่อนกน้ั รอบบริเวณถังเกบ็ สารเคมี

สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเคมี 359

ระบบลอจิส ิตกส์และการจำ�หน่ายผลิตภัณฑ์4

ถงั เก็บทรงกระบอกแนวด่งิ

360 สารานุกรม เปดิ โลกปิโตรเคมี

storage tank ถังเกบ็ สารเคมเี หลวหรอื ก๊าซ supply chain optimization การจดั การทเ่ี หมาะสมท่ีสดุ
ถังเก็บสารเคมีเหลวหรือก๊าซ อุปกรณ์สำ�คัญในระบบลอจิสติกส์ ในโซอ่ ุปทาน
ของอุตสาหกรรมปิโตรเคมี ซ่ึงวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์ส่วน การจัดการโซ่อุปทานท่ีมีประสิทธิภาพ โดยสร้างสมดุลใน
ใหญม่ สี ถานะเปน็ ของเหลวและกา๊ ซ ตอ้ งเกบ็ ในถงั ทเี่ หมาะสม ข้ันตอนต่างๆ ของกระบวนการโซ่อุปทานท้ังระบบ ได้แก่
กับชนิดของสารเคมี มีหลายลักษณะ อาจเป็นถังทรงกลม ระบบการวางแผน ระบบการเคล่ือนย้าย จัดเก็บและขนส่ง
ถังทรงกระบอกแนวด่งิ หรอื ถังทรงกระบอกแนวนอน การใช้ ระบบการสอื่ สารดว้ ยเอกสารและขอ้ มลู อเิ ลก็ ทรอนิกส์ เพ่อื ให้
ถังเก็บต้องเป็นไปตามมาตรฐาน เช่น มาตรฐานของสถาบัน กระบวนการตลาดโซอ่ ปุ ทานมคี วามเชอ่ื มโยงตอ่ เนอ่ื งกนั ไดแ้ ก่
ปโิ ตรเลยี มแห่งสหรัฐอเมริกา สถาบันวิศวกรรมเคร่อื งกลแห่ง การจัดซื้อวัตถุดิบ การจัดเก็บวัตถุดิบ การผลิต การจัดเก็บ
สหรฐั อเมริกา เป็นตน้ ผลติ ภณั ฑ์ และการสง่ มอบผลติ ภณั ฑใ์ หล้ กู คา้ การสรา้ งสมดลุ
ระหวา่ งกระบวนการตา่ งๆ ในโซอ่ ปุ ทานเปน็ การตดั สนิ ใจรว่ มกนั
ของเจา้ หนา้ ทฝ่ี า่ ยตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง เชน่ นโยบายและแผนการ 4
ผลิตให้สอดคล้องกับแผนการขาย นโยบายและแผนการจัด
เกบ็ สินค้าคงคลงั ให้เหมาะสม สำ�หรับการจัดการตลอดทั้งสาย ระบบลอจสิ ตกิ สแ์ ละการจ�ำ หนา่ ยผลติ ภณั ฑ์
การผลติ ทตี่ อ่ เนอ่ื งในกลมุ่ อตุ สาหกรรมเดยี วกนั จะตอ้ งเกดิ จาก
ความรว่ มมอื ระหวา่ งผปู้ ระกอบการตั้งแต่ตน้ น้ำ� (upstream)
จนถึงปลายนำ้� (downstream) เช่น การจัดทำ�ข้อตกลงใน
การวางแผนโซ่อุปทานรว่ มกัน การใช้ทรพั ยากรร่วมกัน เชน่
รถขนสง่ ถงั เกบ็ สารเคมี คลงั สนิ คา้ หนว่ ยซอ่ มบ�ำ รงุ หนว่ ยกภู้ ยั
หน่วยงานประเมนิ และตรวจสอบด้านสุขภาพ ความปลอดภัย
และสิง่ แวดลอ้ ม เปน็ ตน้

ถงั เก็บสารเคมเี หลวหรอื กา๊ ซ tank farm กลุม่ ถงั เก็บสารเคมี
สถานทท่ี ม่ี ถี งั จดั เกบ็ สารเคมเี หลวหรอื กา๊ ซชนดิ ตา่ งๆ รวมกลมุ่
supersack, big bag บรรจุภัณฑ์ชนดิ ยดื หยนุ่ อยู่ในบริเวณเดียวกัน การจัดเก็บต้องเป็นไปตามข้อกำ�หนด
บรรจุภัณฑ์ขนาดใหญ่มากสำ�หรับบรรจุสารเคมีที่เป็นของแข็ง เกย่ี วกบั การแยกเกบ็ สารเคมที เี่ ขา้ กนั ไมไ่ ด้ ระยะระหวา่ งถงั เกบ็
หรอื ผง ขนาดประมาณตงั้ แต่ 500 ถงึ 1,000 กโิ ลกรมั ท�ำ ดว้ ย การใช้เข่ือนกักเก็บสารเคมีโดยรอบร่วมกัน การมีอุปกรณ์
พลาสตกิ สาน และอาจมแี ผน่ พลาสตกิ เคลอื บดา้ นในอกี ชนั้ หนงึ่ ทจี่ �ำ เปน็ ดา้ นความปลอดภยั และในกรณฉี กุ เฉนิ การใชอ้ ปุ กรณ์
มีหูห้ิวเพื่อให้รถตัก (forklift) หิ้วขนย้ายได้ เป็นบรรจุภัณฑ์ ร่วมกนั เชน่ สถานบี รรจุถัง สถานบี รรจุรถขนสง่ เป็นต้น
ขนาดใหญท่ ส่ี ะดวกตอ่ การใชง้ าน ในอตุ สาหกรรมปโิ ตรเคมมี กั
ใชก้ ับผลติ ภณั ฑเ์ มด็ พลาสตกิ พอลเิ อทลิ นี หรอื ผงพวี ีซี เปน็ ต้น

กลุ่มถงั เกบ็ สารเคมี

บรรจุภัณฑช์ นดิ ยดื หยุ่น

สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเคมี 361

tank inspection การทดสอบถงั telemetry อปุ กรณส์ ง่ ผ่านขอ้ มลู จากการวดั คา่ ได้
การทดสอบถังท่ีใช้ในการขนส่งและถังเก็บสารเคมีในโรงงาน อุปกรณ์ส่งข้อมูลท่ีวัดค่าได้ที่จุดหน่ึงไปยังอีกจุดหนึ่ง เช่น
หรอื คลงั สนิ ค้า (ดู tank farm) เป็นไปตามวาระและรายการ วัดปริมาณสารเคมีท่ีเหลืออยู่ในถังเก็บท่ีโรงงาน และส่งผ่าน
ทดสอบตามมาตรฐาน เรม่ิ ตง้ั แตข่ น้ั ตอนการสรา้ ง การทดสอบ ข้อมูลไปยังผู้ขายเพ่ือให้จัดการส่งมอบสินค้ามาเติมเต็มใน
เพื่อขออนุมัติใช้ เม่ือใช้งานไประยะหน่ึงต้องทดสอบตาม ถังเก็บ โดยผู้ขายเป็นผู้ตรวจสอบระดับปริมาณสารเคมี
ข้อกำ�หนดของมาตรฐาน หรือข้อกำ�หนดตามกฎหมาย เช่น ท่ีเหลีออยู่เอง ระบบดังกล่าวทำ�ให้การเติมเต็มสินค้ามี
ทุกๆ 3 ปี ถังที่ยึดติดกับตัวรถต้องได้รับการทดสอบสภาพ ประสิทธิภาพมากขึ้น ลดความผิดพลาดในการจัดการด้าน
ของถัง รอยเช่ือม ความหนาของถัง ลอจสิ ตกิ ส์ ประหยดั เวลาในการตอ้ งเดนิ ทางมาตรวจสอบระดบั
ปริมาณสารเคมีท่ีถังเก็บ และประหยัดค่าใช้จ่ายจากข้ันตอน
tank truck รถขนส่งถังบรรจสุ นิ คา้ สารเคมเี หลวหรือก๊าซ ในการสั่งสินค้า สามารถส่งผ่านข้อมูลได้หลายระบบ เช่น
รถขนสง่ ทีม่ ีถงั ยดึ ตดิ กับตวั รถ (ดู fixed tank) ไมย่ ดึ ตดิ กับ ระบบวทิ ยุ อนิ ฟราเรด โทรศพั ทท์ างสาย โทรศพั ทไ์ รส้ าย หรอื
ตวั รถ (portable tank) หรอื ถังตสู้ นิ ค้า (tank container) การเช่ือมต่อทางอินเตอร์เนต เป็นต้น
ต้องเป็นถังท่ีออกแบบและสร้างข้ึนเฉพาะสำ�หรับการใช้งาน
กับสารเคมีน้ันๆ เน่ืองจากสารเคมีเหลวหรือก๊าซแต่ละชนิด terminal คลังสินค้า
มสี มบตั ทิ างกายภาพและเคมีแตกตา่ งกัน ผู้ผลิตจะเปน็ ผ้เู ลือก (ดู tank farm)
รถและถังทเ่ี หมาะสมกับสารเคมที ่จี ะขนสง่ โดยพจิ ารณาจาก

4 สมบัติของสาร วัสดุที่ใช้ในการทำ�ถังต้องมีความเข้ากันได้ top loading การบรรจุสนิ ค้าทางด้านบนถงั รถขนส่ง
(compatability) กบั สารเคมที ข่ี นสง่ สรา้ งขน้ึ ตามขอ้ ก�ำ หนดให้ การขนถ่ายสินค้าท่ีเป็นของเหลวโดยใช้ท่อเข้าทางด้านบน
มคี วามแขง็ แรงเพยี งพอส�ำ หรบั การขนสง่ และรองรบั อบุ ตั เิ หตุ ของตัวถังรถขนส่ง การขนถ่ายระบบปิดท่ีท่อเข้าต่อกับข้อต่อ
ระบบลอ ิจส ิตกส์และการ ำจ�ห ่นายผ ิลตภัณ ์ฑ และความเสียหายที่อาจทำ�ให้เกิดการร่วั ไหล ในอุตสาหกรรม ด้านบนของถัง ทั้งท่อของเหลวและท่อไอ เพื่อป้องกันการ
ปโิ ตรเคมี มสี ารเคมแี ละกา๊ ซอนั ตรายหลายประเภททต่ี อ้ งขนสง่ ระบายของสารออกสบู่ รรยากาศ หากเปน็ สารเคมไี มอ่ นั ตรายก็
เช่น กา๊ ซไวไฟ ก๊าซภายใต้ความดัน กา๊ ซพิษ ของเหลวไวไฟ สามารถเปดิ ชอ่ งลงซอ่ มบ�ำ รงุ (manhole) เพอ่ื จมุ่ ทอ่ ลงเตมิ สาร
สารพิษ สารกัดกรอ่ น เป็นตน้ เขา้ ถงั ได้ สถานขี นถา่ ยควรมสี ะพาน (gangway) ใหเ้ จา้ หนา้ ที่
สามารถเดินข้ึนไปปฏิบัติงานดา้ นบนได้อย่างปลอดภัย

สถานีขนถา่ ยสนิ ค้าทางดา้ นบนตัวรถขนส่ง

362 สารานุกรม เปดิ โลกปิโตรเคมี

transport emergency card (TREMCARD) คูม่ ือการ 4
ขนส่งกรณฉี กุ เฉิน
คู่มือประจำ�รถสำ�หรับพนักงานขับรถซึ่งบรรทุกสินค้าอันตราย
ส�ำ หรบั ใชใ้ นกรณเี กดิ เหตฉุ กุ เฉนิ ชว่ ยใหเ้ จา้ หนา้ ทกี่ ภู้ ยั สามารถ
ปฏบิ ตั ิงานได้อย่างถกู ตอ้ งตามขอ้ มูลทีร่ ะบุในคู่มือ ซงึ่ ประกอบ
ด้วยข้อมูลสารเคมี ความเป็นอันตราย อุปกรณ์ป้องกันภัย
สว่ นบคุ คล ข้อปฏิบตั ิในกรณรี ่ัวไหล ข้อปฏิบัตใิ นกรณไี ฟไหม้
การปฐมพยาบาล ข้อมูลสำ�หรบั เจ้าหน้าท่ีกู้ภัย
tug boat เรอื ลากจงู
เรือท่ีใช้ดันหรือดึงเรือขนาดใหญ่ให้สามารถเข้าเทียบท่าเรือ
ไดอ้ ยา่ งปลอดภยั เนอ่ื งจากแรงสง่ ของเรอื ขนาดใหญม่ กี �ำ ลงั มาก
จึงต้องหยุดการขับเคล่ือนตัวเองก่อนถึงบริเวณที่จะต้อง
เทยี บกบั ทา่ เรอื เพอื่ ปอ้ งกนั ความเสยี หายแกท่ า่ เรอื และตวั เรอื
และเมอ่ื เสรจ็ สิ้นการขนถา่ ยสนิ ค้า ก็ตอ้ งใช้เรือลากจงู ดึงและ
ดนั เรือขนาดใหญ่ออกจากบรเิ วณทา่ เรอื ดว้ ย

เรอื ลากจูง ระบบลอจสิ ตกิ สแ์ ละการจ�ำ หนา่ ยผลติ ภณั ฑ์

twenty feet equivalent unit (TEU) หนว่ ยวดั ปริมาณ
ขนสง่ เทียบเท่าตสู้ ินค้าขนาด 20 ฟุต (ทอี ีย)ู
มาตรฐานการวัดปริมาณการขนส่งเทียบเท่ากับตู้สินค้าขนาด
20 ฟุต ซ่ึงมีความยาว 20 ฟตุ กว้าง 8 ฟตุ และสูง 8 ฟุต
6 นวิ้ ตสู้ นิ คา้ ขนาด 40 ฟตุ เทา่ กบั 2 ทอี ยี ู หนว่ ยวดั ขนาดของ
เรือบรรทุกสินค้าที่เป็นตู้สินค้า และลานเก็บตู้สินค้าที่บริเวณ
ทา่ เรอื เชน่ เรอื ขนสง่ ทมี่ าเทยี บทา่ เรอื แหลมฉบงั มขี นาด 4,000
ทีอยี ู ลานเกบ็ ตู้สนิ คา้ มีขนาด 1,400 ทอี ยี ู เปน็ ตน้

ต้สู ินคา้ ขนาด 20 ฟุต

สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเคมี 363

United Nations number หมายเลขสินค้าอันตรายของ Flammable Gas Nonflammable Gas Poisonous Gas (AlternOatxivyegePnlacard)
สหประชาชาติ
หมายเลขสินค้าอันตรายของสหประชาชาติ เพ่ือสื่อสารให้ Flammable Liquids Flammable Solids CoSmpbounsttaibneleouSsolylids DwahnegnerWouest
ทราบถงึ ชนดิ สารเคมซี ง่ึ เปน็ สนิ คา้ อนั ตราย เปน็ เลข 4 ต�ำ แหนง่
เช่น 1077 คอื หมายเลขของโพรพิลีน 1280 คือ หมายเลข Oxidizing Agent OOrgxiadnizicingPeArogxeindte Poison Biohazard
ของโพรพิลีนออกไซด์ เป็นต้น แสดงตรงตำ�แหน่งที่สามารถ
เห็นได้ชัดในหน่วยการขนส่งต่างๆ เช่น ป้ายบนรถขนส่ง
ฉลากบนบรรจภุ ณั ฑ์ เปน็ ตน้ ใชร้ ะบใุ นเอกสารตา่ งๆ ทเี่ กยี่ วขอ้ ง
กบั การขนสง่ สารเคมี เชน่ เอกสารขอ้ มลู ความปลอดภยั (ดู safety
data sheet) ท�ำ ให้ผ้เู ก่ียวขอ้ งค้นหาข้อมูลได้รวดเร็ว เม่อื เกิด
อุบัติเหตุ หน่วยกู้ภัยก็จะทราบถึงชนิดสารเคมีที่เก่ียวข้องกับ
อุบัติเหตุ และสามารถจัดการได้อย่างถูกต้องและปลอดภัย
ย่งิ ขึ้น

4 MaRteardiaiol aIc(tCivaet.1) MatReraiadlisoaIcI t(ivCeat.2) MateRraiadlsioaIIcIti(vCeat.3) Corrosive

ระบบลอ ิจส ิตกส์และการ ำจ�ห ่นายผ ิลตภัณ ์ฑ ตวั อย่าง United Nations number ซง่ึ ปรากฏอยบู่ นปา้ ยของรถขนส่ง Miscellaneous

United Nations Recommendation on Transport การจ�ำ แนกประเภทสินคา้ อนั ตรายแสดงเปน็ สญั ลกั ษณ์
of Dangerous Goods (UNRTDG) ข้อแนะนำ�ของ
สหประชาชาตเิ รอื่ งการขนสง่ สินคา้ อันตราย unloading การขนถ่ายสนิ ค้าออกจากหน่วยขนสง่
ขอ้ แนะน�ำ จดั เปน็ มาตรฐานสากลดา้ นการขนสง่ สนิ คา้ อนั ตราย การขนถ่ายสินค้าออกจากรถขนส่งหรือเรือบรรทุกสินค้าไปยัง
ของสหประชาชาติ ซงึ่ จดั ท�ำ เอกสารขอ้ แนะน�ำ ทกุ วาระ 2 ปี เชน่ สถานท่จี ัดเกบ็ ของผ้รู บั สินค้า ปฏิบตั กิ ารขนถ่ายสินค้าลงจาก
ฉบับท่ี 16 ปี พ.ศ. 2552 กล่าวถงึ การจำ�แนกประเภทสินคา้ หนว่ ยขนสง่ มหี ลายแบบ ขนึ้ กบั ชนดิ ของสนิ คา้ บรรจภุ ณั ฑท์ ใี่ ช้
อันตราย มาตรฐานบรรจภุ ัณฑ์ การฝกึ อบรม เป็นทย่ี อมรบั อปุ กรณ์ที่ใชส้ �ำ หรบั การขนถา่ ย สถานทร่ี ับสินค้า ตัวอย่างเชน่
ให้ปฏิบัติตามข้อแนะนำ�ของสหประชาชาติในการขนส่งสินค้า การขนถา่ ยเมด็ พลาสตกิ ทบี่ รรจใุ นถงุ 25 กโิ ลกรมั เรยี งบนแผน่
อนั ตราย โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ การจ�ำ แนกประเภทสนิ คา้ อนั ตราย รองรบั สินค้า จะต้องใชแ้ รงงงานขนลง หากวางอยู่บนพาเลต
เปน็ 9 ประเภท (class) ได้แก่ (ดู pallet) กส็ ามารถใชร้ ถตักมายกสนิ ค้าลงได้ หากเป็นการ
1. วัตถรุ ะเบดิ ขนถา่ ยสารเคมซี ง่ึ เปน็ ของเหลวไวไฟจากรถขนสง่ แบบมวลรวม
2. กา๊ ซไวไฟ กา๊ ซภายใตค้ วามดัน และก๊าซพิษ กจ็ ะตอ้ งมขี นั้ ตอนการปฏบิ ตั งิ านอยา่ งปลอดภยั และผทู้ เ่ี กยี่ วขอ้ ง
3. ของเหลวไวไฟ ต้องได้รับการฝึกอบรมก่อนการปฏิบัติงาน รวมถึงการปฏิบัติ
4. ของแข็งไวไฟ สารที่ติดไฟได้เอง สารที่ให้ก๊าซไวไฟเมื่อ ตามขั้นตอนอย่างเข้มงวด เช่น การตรวจสอบปริมาณถังรับ
สมั ผัสน�้ำ ก่อนเติม การใชอ้ ปุ กรณ์ป้องกันภยั ส่วนบคุ คล การยึดตรงึ รถ
5. สารออกซไิ ดซ์และเพอร์ออกไซด์อินทรีย์ ไม่ใหเ้ คลื่อนที่ การต่อสายดนิ การต่อท่อของเหลวและท่อไอ
6. สารพิษและวัสดุติดเชื้อ การเปดิ ปม๊ั เพ่อื ขนถ่ายสารเคมี การหยดุ ปัม๊ การถอดทอ่ และ
7. สารกมั มันตรังสี เก็บอุปกรณเ์ ข้าท่ี การตรวจสอบขัน้ สดุ ท้าย เปน็ ต้น
8. สารกดั กร่อน
9. สนิ ค้าอันตรายอน่ื ๆ

ตัวอยา่ งการขนถา่ ยสารเคมที ่เี ป็นของแขง็ แบบมวลรวมลงจากรถขนส่ง

364 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

value chain โซ่มลู คา่ ผลติ ภณั ฑ์ VAPOR
การเพมิ่ มลู คา่ ผลติ ภณั ฑโ์ ดยพจิ ารณาจากสารทเ่ี ปน็ โซข่ อ้ บนสดุ LIQUID
ตลอดสายโซ่ จนถึงผลิตภณั ฑ์ท่ีเป็นโซ่ขอ้ ล่างสุด การพัฒนา
ผลิตภัณฑ์ที่เป็นผลจากการวิจัยและพัฒนา และเทคโนโลยี
การผลติ น�ำ ไปใช้ให้เกดิ ประโยชนไ์ ดห้ ลากหลาย ตัวอยา่ งเชน่
โซ่มูลค่าผลิตภัณฑ์ของเอทิลีนมอนอเมอร์ สามารถพัฒนาไป
เป็นสายโซ่ได้หลายสาย

สายที่ 1 ไอวนกลบั
จากเอทิลีน g พอลิเอทิลีน g ช้ินสว่ นยานยนต์ g รถยนต์
สายท่ี 2
จากเอทิลนี g เอทิลนี ออกไซด์ g เอทลิ นี ไกลคอล g สารกนั เยอื กแข็ง
สายที่ 3
จากเอทลิ ีน g เอทลิ นี ไดคลอไรด์ g ไวนิลคลอไรด์ g พอลไิ วนิลคลอไรด์ g ทอ่ พีวซี ี

แนวคดิ เกย่ี วกบั โซม่ ลู คา่ ผลติ ภณั ฑท์ �ำ ใหเ้ กดิ การวจิ ยั และพฒั นา 4
ผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ อย่างต่อเน่ือง เพอื่ พฒั นาการใชง้ าน เพอื่ ลด
อันตรายต่อสุขภาพและอันตรายตอ่ สิง่ แวดล้อม

vapor return line ทอ่ ไอวนกลบั ระบบลอจสิ ตกิ สแ์ ละการจ�ำ หนา่ ยผลติ ภณั ฑ์
ทอ่ เชอื่ มตอ่ ระหวา่ งระบบรบั และสง่ สารเคมเี หลวหรอื ก๊าซเพอื่
รบั ไอระเหยหรอื กา๊ ซความดนั สงู ทเี่ กดิ ขนึ้ ขณะขนถา่ ยสารเคมี
ที่มีสองสถานะในภาชนะบรรจุที่ปฏิบัติภายใต้ระบบปิด เช่น
สารเคมีเหลวท่ีมีความดันไอสูงและเป็นอันตรายหากระบาย
สู่บรรยากาศ หรือก๊าซภายใต้ความดันหรือภายใต้อุณหภูมิต่ำ�
การขนถ่ายระหว่างถังและหน่วยขนส่งต้องควบคุมความดัน
ให้สมดุล ด้วยการเช่ือมท่อในส่วนไอหรือก๊าซ ท่อไอวนกลับ
จากถังรับกลับไปยังถังส่ง จะช่วยป้องกันถังรับสินค้าไม่ให้
เสียหายอันเนื่องมาจากความดันสูง และปกป้องไม่ให้มีการ
ระบายออกสบู่ รรยากาศ

ภาพการตอ่ ท่อ liquid และทอ่ vapor return 365

สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

vendor managed inventory (VMI) สนิ คา้ คงคลงั ที่ผูข้ าย warehouse management system (WMS) ระบบการ
บรหิ ารเอง (วีเอม็ ไอ) จัดการคลังสนิ ค้า (ดับเบิลยูเอม็ เอส)
ระบบการจดั การลอจสิ ตกิ สจ์ ากความรว่ มมอื ระหวา่ งผซู้ อื้ และ ระบบคอมพิวเตอร์เพ่ือจัดการการจัดเก็บสินค้าในคลังสินค้า
ผู้ขาย โดยที่ผู้ขายสินค้าช่วยบริหารสินค้าคงคลังของตนให้ สามารถทราบความเคลื่อนไหวของสินค้า ต้ังแต่การรับเข้า
เพยี งพอ และพร้อมจะสง่ มอบให้กับผูซ้ ้ือ ตอ้ งมกี ารเชอื่ มโยง การจา่ ยออก ต�ำ แหนง่ ทจ่ี ดั เกบ็ ระยะเวลาทจ่ี ดั เกบ็ การจดั สรร
ข้อมูลความต้องการ และกำ�หนดปริมาณสินค้าคงคลังที่ต้อง พื้นที่ให้เหมาะสมกับความต้องการสินค้าในแต่ละหมวดและ
จัดการร่วมกัน ผู้ขายอาจนำ�สินค้าไปไวท้ ่ีโรงงานของผู้ซอ้ื เพอ่ื การประมวลผลเพ่ือสนับสนุนการจัดการด้านลอจิสติกส์ เช่น
ให้พรอ้ มสง่ มอบทนั ที และให้บรกิ ารเติมเต็มสนิ คา้ ให้ผู้ซื้อดว้ ย การจดั การเลอื กหยบิ สนิ คา้ แบบเขา้ กอ่ นออกกอ่ น (first in first
ช่วยให้การจัดการโซ่อุปทานมีประสิทธิภาพโดยการวางแผน out (FIFO)) การกำ�หนดเส้นทางการหยิบสินค้าในคลังเพ่ือ
ร่วมกัน ช่วยลดสินค้าคงคลังท่ีเคยต้องจัดเก็บทั้งสองฝ่ายให้ ความแม่นยำ�และรวดเร็ว เพ่ิมความถูกต้องของข้อมูลสินค้า
เหลือเพยี งชดุ เดียว คงคลังสำ�หรับการขาย การวางแผนและการปิดบัญชี ทำ�ให้
ความสามารถในการสง่ มอบสนิ คา้ ดขี น้ึ และมโี อกาสลดตน้ ทนุ
vessel เรอื บรรทกุ สารเคม,ี ถงั บรรจสุ ารเคมี ลอจิสติกสท์ ่ไี มจ่ ำ�เป็นลง
เรือบรรทุกสารเคมีหรือก๊าซในอุตสาหกรรมเคมีหรือปิโตรเคมี
หรือเรียกว่าเรือบรรทุกสารเคมีเหลวหรือก๊าซ (ดู chemical weight discrepancy ความคลาดเคลื่อนของการช่งั น�ำ้ หนัก
tanker) หรอื ถังบรรจุสารเคมี อาจมขี นาดต่างๆ รปู รา่ งเปน็ สินค้า
4 ถงั ทรงกระบอกทรงนอนหรอื แนวตงั้ หรอื เรยี กวา่ ถงั เกบ็ สารเคมี การชั่งนำ้�หนักสินค้าประเภทขนส่งแบบเทกอง (bulk) เช่น
(chemical storage vessel) ตวั ทำ�ละลาย น้�ำ ยางสงั เคราะห์ อาจมคี วามแตกต่างระหว่าง
การช่ังด้วยอุปกรณ์ชั่งนำ้�หนักรถของผู้ขาย และการชั่งด้วย
ระบบลอ ิจส ิตกส์และการ ำจ�ห ่นายผ ิลตภัณ ์ฑ อุปกรณ์ช่ังน้ำ�หนักรถของผู้ซื้อ อาจเป็นเพราะอุปกรณ์ชั่ง
มีมาตรฐานต่างกัน หรืออาจไม่ได้ทำ�การเทียบมาตรฐาน
(calibration) มักทำ�ให้เกิดการโต้แย้งระหว่างผู้ซ้ือและผู้ขาย
จ�ำ เปน็ ตอ้ งมกี ารจดั การเพอ่ื แกป้ ญั หา เชน่ การเทยี บมาตรฐาน
เครอ่ื งชงั่ ดว้ ยมาตรฐานเดยี วกนั การก�ำ หนดคา่ ความคลาดเคลอื่ น
ทยี่ อมรบั ได้ เช่น 0.25% เป็นตน้

ถังบรรจสุ ารเคมี รถบรรทุกขน้ึ ช่ังน�้ำ หนกั

warehouse คลังสนิ คา้
สถานที่เก็บรักษาสินค้าหรือวัตถุดิบท่ีอยู่ในบรรจุภัณฑ์หรือ
เป็นสินค้าเทกอง ต้องมีสภาพเหมาะสมกับสินค้าท่ีจัดเก็บ
สินค้าประเภทพลาสติกหรือสารเคมีเหลวท่ีไม่เป็นอันตราย
สามารถจัดเก็บในคลังสินค้าที่แห้ง สะอาด มีแสงสว่าง
เพยี งพอ มพี นื้ ทแี่ ขง็ แรงเพยี งพอส�ำ หรบั การจดั เกบ็ ตามจ�ำ นวน
ช้ันท่ีวางซ้อน และมีระบบป้องกันอุบัติเหตุและเพลิงไหม้ใน
ขน้ั พน้ื ฐาน สำ�หรบั คลงั สนิ คา้ ประเภสารเคมีอนั ตราย ไดแ้ ก่
สารไวไฟ สารออกซิไดซ์ สารเพอร์ออกไซด์ สารกัดกร่อน
ต้องมีระบบ การแยกพื้นที่การจัดเก็บ มีมาตรการเพ่ิมเติม
ด้านความปลอดภยั เช่น อุปกรณ์ป้องกนั การเกิดประกายไฟ
ระบบการตรวจจับควัน/ความร้อน ระบบการกักเก็บสารเคมี
ร่ัวไหล เป็นต้น

366 สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเคมี

4 ระบบลอจิสติกสแ์ ละการจ�ำ หน่ายผลิตภัณฑ์ สารานุกรม เปิดโลก ิปโตรเค ีม 367

ค ัลงสินค้าเค ีม

อาชวี อนามัย

acoustic trauma การบาดเจ็บทางเสยี ง
การบาดเจบ็ ท่ีเกิดจากเสียง มสี าเหตุจากการไดร้ บั เสียงดังโดย
ทนั ที ท�ำ ให้เกดิ การสูญเสยี สมรรถภาพการได้ยนิ ซึ่งส่วนใหญ่
เปน็ แบบชว่ั คราว (ดู temporary threshold shift และ noise
induced hearing loss ประกอบ)
aerosol ละอองลอย, แอโรซอล
อนุภาคของแข็ง อนุภาคของเหลว หรือส่วนผสมระหว่าง
อนภุ าคของแขง็ และอนภุ าคของเหลวทแ่ี ขวนลอยอยใู่ นอากาศ
มขี นาดระหว่าง 1 นาโนเมตร ถงึ 1 ไมโครเมตร อาจมคี วาม
เป็นพิษ ทำ�ให้ผิวหนังระคายเคือง เป็นอันตรายต่อปอดและ
เนื้อเยอ่ื ขึน้ อยูก่ ับชนิดของสาร



air sampling การเก็บตวั อยา่ งอากาศ anthropometry ศาสตรก์ ารวดั รปู รา่ งสดั สว่ นรา่ งกายมนษุ ย์
การสุ่มตัวอย่างท่ีเป็นตัวแทนของอากาศซ่ึงต้องการตรวจสอบ การวดั รปู รา่ ง สดั สว่ นรา่ งกายขณะอยใู่ นทา่ ทางตา่ งๆ เชน่ ยนื
คณุ ภาพเพอ่ื น�ำ ไปวเิ คราะหป์ ระเมนิ ระดบั อนั ตราย โดยเปรยี บ น่ัง เหยียดแขนหรือขา เพื่อเป็นข้อมูลสำ�หรับออกแบบหรือ
เทยี บกบั คา่ มาตรฐานของสารทปี่ นเปอ้ื นในอากาศทสี่ นใจ (ดู air ปรบั ปรงุ อปุ กรณ์ เครอ่ื งมอื สถานทที่ �ำ งานใหเ้ หมาะสมกบั กลมุ่
pollutant หมวดส่ิงแวดล้อม ประกอบ) แบ่งออกเป็น 2 ประชากร เพอื่ ใหม้ น่ั ใจวา่ มคี วามปลอดภยั และมปี ระสทิ ธภิ าพ
ลักษณะคือ การเก็บตวั อย่างตามจดุ ที่กำ�หนดเพือ่ เป็นตัวแทน ในการท�ำ งาน
ของพื้นท่ี (area air sampling) และการเก็บตัวอย่างที่
ตวั คนเพอื่ เป็นตัวแทนของกลุ่มประชากรที่สนใจ (personal air
sampling)

5 การเก็บตวั อย่างอากาศ
allergy ภมู ิแพ้
อา ีชวอนา ัมย สภาวะความไวของแต่ละบุคคลต่อสารประเภทโปรตีน เกสร การวดั สดั สว่ นของรา่ งกายผ้ปู ฏิบัติงานเพ่ือน�ำ ไปใชเ้ ปน็ ขอ้ มลู ตัวแทนประชากร
ดอกไม้ เชอื้ แบคทเี รยี และอาหารบางชนดิ โดยการสมั ผสั มผี ล
ใหร้ า่ งกายตอบสนองรนุ แรงกวา่ ปกติ เชน่ มผี น่ื แดงคนั มไี ขข้ นึ้ asphyxiant สารแย่งออกซิเจนในรา่ งกาย
(ไขล้ ะอองฟาง) หอบหืด และอาจถึงชอ็ ก ถ้าได้รบั สารเพิ่มจะ สารเคมีที่อยู่ในสภาพไอระเหยหรือก๊าซ ซึ่งเมื่อสูดดมเข้าไป
เพ่มิ ให้อาการรุนแรงยิง่ ขน้ึ สามารถแย่งออกซิเจนหรือรบกวนการลำ�เลียงออกซิเจน
American Conference of Governmental Industrial ในร่างกาย ทำ�ให้ร่างกายหยุดหายใจเนื่องจากขาดออกซิเจน
Hygienists (ACGIH) องค์กรอิสระของนักสุขศาสตร์ ในเลือด (asphyxia) และมีก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ใน
อตุ สาหกรรม ประเทศสหรฐั อเมรกิ า เลือดและเน้ือเยื่อเพิ่มขึ้น ได้แก่ ก๊าซมีเทน (methane)
องค์กรอิสระประกอบด้วยสมาชิกที่ประกอบวิชาชีพสุขศาสตร์ ก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ (ดู carbon monoxide หมวด
อุตสาหกรรม ตลอดจนวิชาชีพด้านอาชีวอนามัย (ดู ส่ิงแวดล้อม ประกอบ)
occupational health) และความปลอดภยั ทม่ี งุ่ เนน้ การสง่ เสรมิ biological exposure index (BEI) ดชั นีการสัมผสั สาร
สขุ ภาพ และความปลอดภยั ในสถานทที่ �ำ งาน (ดู safety หมวด ชวี ภาพ (บีอไี อ)
ความปลอดภยั ประกอบ) จดั เปน็ สมาคมทางดา้ นวทิ ยาศาสตร์ ระดบั ชว้ี ัดสารในร่างกายของผปู้ ฏิบัตงิ าน บง่ ชี้การสมั ผัสสาร
(scientific association) ซง่ึ มคี ณะกรรมการท�ำ หนา้ ทที่ บทวน โดยรวมในร่างกาย ซ่ึงอาจได้รับจากสถานท่ีทำ�งานหรือนอก
เอกสารวชิ าการ และเสนอแนวทางท่ีเป็นที่รจู้ กั กนั คือ ขีดเรม่ิ สถานทที่ �ำ งาน วัตถุประสงค์ของการตรวจตดิ ตามทางชวี ภาพ
เปลยี่ นการรบั สมั ผัส (ดู threshold limit value) และดชั นี (ดู biological monitoring test) สำ�หรบั สารทีม่ ีค่าบีอีไอคอื
การสัมผัสสารชีวภาพ (ดู biological exposure index) เพอ่ื ประเมนิ การไดร้ บั สารเขา้ สรู่ า่ งกายจากทกุ ชอ่ งทาง ซง่ึ ไดแ้ ก่
จัดพิมพ์คู่มือรวบรวมค่าดังกล่าวเป็นประจำ�ทุกปี ถึงแม้ว่า ทางจมกู ทางปาก และทางผิวหนัง
ไม่มีการกำ�หนดให้ค่าขีดเริ่มเปลี่ยนการรับสัมผัสและค่าดัชนี
การสมั ผสั สารชวี ภาพเปน็ ค่ามาตรฐาน แตใ่ นหลายๆ กรณีมี
หนว่ ยงานของรฐั หลายๆแห่งน�ำ มาใช้เปน็ ค่ามาตรฐาน

370 สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

biological monitoring test การตรวจตดิ ตามทางชวี ภาพ to humans) เชน่ ไดคลอโรมีเทน นำ�้ มนั ดีเซล เอทลิ เบนซีน 5
การตรวจสอบเพื่อเฝ้าระวังทางชีววิทยา เป็นการวิเคราะห์ คลอโรฟอร์ม
องคป์ ระกอบต่างๆ ของเซลล์ในร่างกาย เชน่ เลือด ปสั สาวะ A4–สารที่ไม่สามารถจัดว่าก่อมะเร็งในคนเนื่องจากไม่มีข้อมูล อาชวี อนามยั
นำ้�ในไขสันหลัง แล้วนำ�ผลมาประเมินปริมาณการสัมผัสของ สนับสนุน (not classifiable as human carcinogen) เชน่
ร่างกายกับสารอันตราย การตรวจติดตามทางชีวภาพเป็น ทอลวิ อีน ไซลีน เอทลิ ีน ฟีนอล ไดคลอโรอเี ทน
กิจกรรมหนึ่งของการระแวดระวังทางการแพทย์ (medical A5–สารท่ีไม่สงสัยว่าก่อมะเร็งได้ในคนจากผลการศึกษาท่ี
surveillance) ซึ่งโดยปกติจัดไว้ในแผนการตรวจสุขภาพ เหมาะสม (not suspected as a human carcinogen)
พนักงานประจำ�ปี โดยคำ�นึงถึงงานและอันตรายจากงานท่ีมี cardio pulmonary resuscitation (CPR) การช่วย
โอกาสสมั ผสั สารอันตรายดว้ ย ฟื้นคืนชพี ขน้ั พื้นฐาน (ซีพีอาร)์
การกระทำ�ทีช่ ่วยใหห้ ัวใจ (cardio หมายถงึ หวั ใจ) และปอด
การเจาะเลอื ดผู้ปฏิบัติงานเพอื่ น�ำ ไปตรวจสอบทางชีวภาพ (pulmonary หมายถึงปอด) ทีห่ ยดุ ทำ�งานแล้วกลบั มาทำ�งาน
ได้อีก ควรดำ�เนินการทันทีภายใน 4 นาทีหลังจากผู้ป่วย
breathing zone sample ตัวอย่างอากาศที่เก็บท่ีระดับ หยดุ หายใจและหวั ใจหยดุ เตน้ เนอื่ งจากรา่ งกายไมม่ อี อกซเิ จน
หายใจ สำ�รอง หากผู้ป่วยหยุดหายใจนานกว่าน้ี เซลล์สมองท่ีขาด
ตวั อยา่ งอากาศทเี่ กบ็ ในระยะหา่ งจากจมกู ของผถู้ กู เกบ็ ตวั อยา่ ง ออกซิเจนจะค่อยๆ ตายไปอยา่ งถาวร ทำ�ใหส้ มองไมส่ ามารถ
30 เซนติเมตร โดยไมค่ ำ�นึงว่าผปู้ ฏิบตั ิงานจะสวมใส่อุปกรณ์ ทำ�งานได้ การฝึกอบรมหลักสูตรหน่ึงที่ช่วยให้พนักงานหรือ
ปกปอ้ งระบบทางเดนิ หายใจหรือไม่ เปน็ ตวั แทนของอากาศท่ี ผผู้ า่ นการฝกึ อบรมมคี วามรแู้ ละทกั ษะ และมคี วามมน่ั ใจในการ
อยูใ่ นบรเิ วณทม่ี นษุ ย์สามารถหายใจเอาอากาศนนั้ เข้าไป ช่วยชีวิตเพื่อนร่วมงานหรือคนในครอบครัวท่ีหยุดหายใจและ
carcinogen สารก่อมะเรง็ , สงิ่ กอ่ มะเรง็ หัวใจหยดุ เตน้ แบ่งออกเป็น 7 ขั้นตอนดังนี้
สารเคมี คลื่นรังสี หรือสิ่งใดๆ ที่มีความสัมพันธ์อย่างมีนัย 1. ตรวจดวู ่าหมดสตจิ รงิ หรอื ไม่ โดยการเขยา่ ตวั ผูป้ ่วย
ส�ำ คญั กบั การกอ่ ใหเ้ กดิ เนอ้ื งอกชนดิ รา้ ยหรอื มะเรง็ (malignant 2. จัดใหผ้ ปู้ ่วยท่หี มดสตนิ อนหงาย
tumor, cancer) ในรา่ งกายมนษุ ย์ ในอุตสาหกรรมปโิ ตรเคมี 3. เปิดทางเดินลมหายใจเพื่อตรวจสอบว่าไม่หายใจและไม่มี
มีสารเคมีบางชนิดท่ีสามารถก่อหรืออาจจะก่อให้เกิดเน้ืองอก สิ่งอุดกลน้ั
ชนดิ รา้ ย องคก์ รอสิ ระของนกั สขุ ศาสตรอ์ ตุ สาหกรรม ประเทศ 4. ถา้ ไมห่ ายใจ ใหป้ ดิ จมูกและเป่าปาก 2 ครั้ง พร้อมสังเกต
สหรฐั อเมรกิ า (ดู American Conference of Governmental การขึน้ ของหน้าอก และสังเกตปฏิกิริยาตอบสนอง
Industrial Hygienists (ACGIH)) ได้จัดแบ่งประเภทของ 5. ถา้ หัวใจไมเ่ ตน้ (ไมม่ ชี พี จร) ให้วางฝา่ มอื ตรงกลางหน้าอก
สารเคมีทีม่ ีความสัมพันธ์กบั การกอ่ มะเร็งไว้ 5 ประเภทดงั น้ี ระหวา่ งราวนม และทำ�การกดหน้าอก 30 คร้งั โดยนบั
(ดู occupational cancer ประกอบ) หนึง่ สอง สาม จนถึง สามสิบ
A1–สารท่ีได้รับการยืนยันว่าก่อมะเร็งได้ในคน (confirmed 6. เป่าปาก 2 ครง้ั สลับกับการกดหน้าอก 30 ครงั้ จนครบ
human carcinogen) เชน่ เบนซนี ไวนลิ คลอไรด์ 5 รอบ
A2–สารที่สงสัยว่าก่อมะเร็งได้ในคน (suspected human 7. ตรวจปฏิกิริยาตอบสนองและการหายใจของผูป้ ว่ ย
carcinogen) เชน่ เอทิลีนออกไซด์ บวิ ทาไดอีน
A3–สารที่ได้รับการยืนยันว่าก่อมะเร็งได้ในสัตว์ และไม่มี การฝกึ อบรมหลกั สูตรการชว่ ยฟืน้ คืนชพี ข้นั พนื้ ฐาน
แนวโน้มที่จะเกิดกับคนเน่ืองจากไม่มีผลการศึกษายืนยัน
(confirmed animal carcinogen with unknown relevance

สารานุกรม เปดิ โลกปิโตรเคมี 371

carpal tunnel syndrome กลุ่มอาการทข่ี ้อมือ ทำ�งานที่ดี (better quality of working life) โดยไม่ส่ง
กลุ่มอาการซึ่งเกิดขึ้นบริเวณข้อมือเนื่องจากการกดทับของ ผลกระทบต่อสุขภาพและความปลอดภัยของผู้ปฏิบัติงาน
เส้นประสาทที่ข้อมือ ทำ�ให้เกิดอาการชาที่นิ้วมือและแขน ลดความผดิ พลาด (errors) อบุ ัติเหตุ (ดู accident หมวด
บางครง้ั ปวดชาไปถงึ ขอ้ ศอก เกดิ จากการประกอบอาชพี ทตี่ อ้ ง ความปลอดภยั ประกอบ) และการบาดเจ็บในการปฏิบัตงิ าน
ใช้มือและเกิดการกดทับของเส้นประสาทที่ข้อมือ ในกรณีท่ีมี การศกึ ษาขยายไปถงึ การออกแบบผลติ ภณั ฑ์ เครอื่ งมอื อปุ กรณ์
อาการรุนแรงอาจด้องรักษาโดยการผ่าตัด อาจพบในผู้หญิง สถานท�ำ งาน และระบบงาน เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความสะดวกสบายอยา่ ง
วยั กลางคนท่ีทำ�งานบ้านซึ่งมกี ารบิดขอ้ มืออยา่ งรุนแรง ทำ�ให้ สมบูรณ์ต่อร่างกายมนุษย์ การยศาสตร์ได้รับการยอมรับว่า
ข้ออกั เสบ และข้อมือบวม เป็นเคร่อื งมอื ทส่ี �ำ คัญสำ�หรบั อาชีวอนามัย (ดู occupational
disease โรค health) มาจากภาษากรีก 2 ค�ำ คือ “ergon” ซ่ึงแปลวา่ งาน
พยาธิวิทยาท่ีมีอาการแสดงและอาการโรค ซ่ึงเป็นอันตราย กับ “nomos” ซึ่งมคี วามหมายวา่ กฎ นำ�มาใชค้ ร้ังแรกโดย
ตอ่ สุขภาพของบคุ คล การทำ�งานในภาวะและส่งิ แวดลอ้ มที่มี วอยส์ไซเอซ จาสเซโบว์สก้ี (Wojciech Jastrzebowski)
ภาวะภยั ตอ่ สขุ ภาพ และมกี ารควบคุมความเสย่ี งต่อสุขภาพที่ ศาสตราจารย์ชาวโปแลนด์ ระหว่าง ค.ศ. 1799-1882
ไมม่ ปี ระสทิ ธภิ าพ อาจส่งผลใหผ้ ู้ปฏิบัตงิ านเป็นโรค โรคหรือ กลุ่มวิชาชีพวิศวกรรมมีศาสตร์ในชื่ออ่ืนท่ีมีความหมายไม่
การเจบ็ ปว่ ยทเี่ กดิ จากการท�ำ งานเกนิ เวลาพอสมควรทจี่ ะแสดง แตกตา่ งกนั อาทิ Human Engineering, Human Factors
อาการให้ตรวจพบได้ ตา่ งกับการบาดเจบ็ ที่เกดิ จากการทำ�งาน Engineering, Engineering Psychology, Bioengineering,
ทีส่ ่งผลทันที (ดู occupational disease ประกอบ) Biomechanics เปน็ ต้น

epidemiology วทิ ยาการระบาด
5 ศาสตร์ท่ีศึกษาเกี่ยวกับการกระจายตัวและการชุกชุมของโรค
(ดู disease) ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการเกิดโรคในมนุษย์
รวมแนวคดิ หลกั การ และวธิ กี ารตา่ งๆ เขา้ ดว้ ยกนั เพอื่ ศกึ ษาการ
เกดิ โรค การกระจาย และการชกุ ชุมของโรค หรอื อุบตั ิการณ์
อา ีชวอนา ัมย ตา่ งๆ (ดู incident หมวดความปลอดภยั ประกอบ) ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง
กับสุขภาพของประชาชน ในขณะเดียวกันก็คิดค้นหาสาเหตุ
ของโรคภัยไข้เจ็บเหล่าน้ันเพ่ือประโยชน์ในการป้องกันหรือ
ควบคมุ โรค เปน็ การน�ำ ขอ้ มลู สขุ ภาพของกลมุ่ ประชากรทสี่ นใจ
ซ่ึงมีโอกาสสัมผัสกับสารอันตราย มาวิเคราะห์ความรุนแรง
ของผลกระทบต่อสุขภาพ โดยต้องใช้ข้อมูลอ่ืนๆ ท่ีเกี่ยวข้อง
กับกลุ่มประชากรและสิ่งแวดล้อมร่วมด้วย เพ่ือให้ทราบถึง
กลมุ่ เส่ียงต่างๆ ข้อมูลทีใ่ ช้มาจากหลายแหล่ง เชน่ ข้อมูลของ
หนว่ ยงานทางดา้ นสาธารณสขุ การตรวจสขุ ภาพของพนกั งาน การปฏิบัติงานหน้าจอระบบควบคุมการผลติ ในโรงงาน
ในโรงงาน ขอ้ มลู ประชากรจากการส�ำ รวจและสอบถาม รวมถงึ ทีอ่ าจได้รบั ผลกระทบจากแสงสะท้อนจากคอมพิวเตอร์

สภาพแวดล้อม และการใชช้ วี ติ ประจ�ำ วัน fitness for duty ความเหมาะสมและความพรอ้ มของบคุ คล

ergonomics การยศาสตร,์ เออรโ์ กโนมิกส์ ในงานท่ีท�ำ
วทิ ยาการจดั สภาพงาน ความรทู้ ศี่ กึ ษากจิ กรรมตา่ งๆ ของมนษุ ย์ การบ่งช้ีว่าพนักงานและผู้รับเหมามีความเหมาะสมด้านสุขภาพ
(activities of human beings) ท่ีมีความสัมพันธ์กับงาน และจติ ใจกับงานและหน้าทที่ ่ีได้รบั มอบหมาย เพือ่ ให้สามารถ
ภาวะ และสิ่งแวดล้อมในการทำ�งาน (working conditions ทำ�งานได้อย่างปลอดภัย การใช้สารเสพติดและแอลกอฮอล์
and environment) ตอ้ งอาศัยหลักการและขอ้ มลู จากศาสตร์ สง่ ผลถงึ ความไมพ่ รอ้ มในการท�ำ งานและเปน็ ขอ้ หา้ มพน้ื ฐานใน
สาขาตา่ งๆ เช่น คณติ ศาสตร์ วิศวกรรมศาสตร์ สรรี วทิ ยา การทำ�งาน การส่มุ ตัวอยา่ งตรวจสารเสพตดิ และแอลกอฮอล์
กายวิภาคศาสตร์ และพฤติกรรมศาสตร์ เพื่อออกแบบและ กอ่ นเรมิ่ ปฏบิ ตั งิ าน เปน็ วธิ กี ารหนง่ึ ทใ่ี ชเ้ ฝา้ ระวงั ความเหมาะสม
ปรับปรุงภาวะและส่ิงแวดล้อมในการทำ�งานให้เหมาะสมกับ และความพร้อมของบคุ คลในงานทที่ ำ�
ผปู้ ฏบิ ตั งิ าน โดยค�ำ นงึ ถงึ ปจั จยั ดา้ นสรรี วทิ ยา พฤตกิ รรม และ
จติ วทิ ยาของผู้ปฏบิ ตั ิงานเปน็ หลัก นำ�ไปสู่คุณภาพชวี ติ ในการ

372 สารานุกรม เปดิ โลกปิโตรเคมี

glare ภาวะแสงจ้า health hazard ภาวะภยั ต่อสุขภาพ 5
แสงจา้ หรอื แสงตาพรา่ เปน็ ระดบั ความเขม้ ของแสงทม่ี ากเกนิ ไป ภาวะและสิ่งแวดล้อมท่ีอาจก่อให้เกิดผลกระทบต่อสุขภาพ
มผี ลตอ่ การมองเหน็ ในชว่ั ระยะเวลาสน้ั ๆ ขน้ึ อยกู่ บั ความไวตอ่ สามารถแบง่ ออกไดเ้ ป็น
แสงของตาด้วย แบ่งออกเป็น 1) ภาวะภยั ทางกายภาพ (อนั ตรายทางกายภาพ) เชน่ เสยี ง
1) แสงจ้าโดยตรงและแสงจา้ จากการสะท้อน (direct and แสง ความร้อน รงั สี ความสั่นสะเทอื น
indirect glare) ควรหลกี เลยี่ งมใิ หเ้ กดิ ขน้ึ ในจดุ ทปี่ ฏบิ ตั งิ าน 2) ภาวะภัยทางเคมี (อนั ตรายจากสารเคมี) เชน่ สารอินทรีย์
โดยหลีกเลี่ยงการใช้หลอดไฟเปลือย และพ้ืนผิวหน้างาน ระเหยง่าย โลหะหนกั กา๊ ซ ควนั ไอโลหะ ฝุน่
ทีไ่ ม่สะทอ้ นแสง 3) ภาวะภัยทางชีวภาพ (อันตรายชีวภาพ) เชน่ แบคทเี รีย
2) แสงจ้าตัดกัน (contrast glare) ในสนามการมองเห็น ไวรัส ปรสิต พชื สตั ว์ตา่ งๆ ทม่ี สี ารพษิ และท�ำ ใหเ้ กิด
ไม่ควรมีพื้นผิวของวัสดุหรืออุปกรณ์ท่ีมีความสว่างและ อาการแพ้
ความมดื อยดู่ ้วยกนั เพราะจะท�ำ ใหเ้ กดิ ความล้าของตาได้ 4) ภาวะภยั ทางการยศาสตร์ (ดู ergonomics) เชน่ ลกั ษณะ
จากการปรับตัวให้เข้ากับระดับแสงสว่างท่ีต่างกันมากๆ ทา่ ทางการท�ำ งานทไ่ี มเ่ หมาะสมท�ำ ใหเ้ กดิ อาการปวดเมอ่ื ยลา้
การแกไ้ ขท�ำ ไดโ้ ดยหลกี เลย่ี งการทาสดี �ำ หรอื สมี ดื ทก่ี �ำ แพง ของกล้ามเน้ือบริเวณต่างๆ ช่ัวโมงและระบบการทำ�งาน
ฝ้า เพดาน เฟอร์นิเจอร์ หรือเคร่ืองจกั ร และควรจัดให้มี ที่ไม่เหมาะสมทำ�ให้เกิดความเมื่อยล้าของร่างกายและ
แสงสวา่ งเฉพาะที่อย่างเหมาะสม จิตใจ
3) แสงจา้ ทเ่ี กิดจากการเปล่ยี นส่งิ แวดล้อมทันที (transition 5) ภาวะภยั ตอ่ จิตใจ เชน่ ความกังวล ความร�ำ คาญ
glare) เกิดข้ึนเมื่อบุคคลออกจากที่มืดแล้วเข้าสู่ท่ีสว่าง ความเครยี ด
มากๆ เช่น การขับรถบรรทุกจากสถานท่เี ก็บอปุ กรณท์ ม่ี ืด 6) ภาวะภัยทางสังคม เช่น ความสัมพันธ์และการสื่อสารที่
ออกไปสภู่ ายนอกอาคารทมี่ แี สงแดดจดั เปน็ สาเหตขุ องการ ไม่ดีก่อให้เกิดความเบอื่ หนา่ ย ความไม่ไว้วางใจของสังคม
เกดิ อบุ ัตเิ หตุ การแกไ้ ขทำ�ได้โดยเพิม่ ระดับความสอ่ งสว่าง และชุมชน
ภายในอาคารหรือสถานท่ีเก็บของ หรือจัดแว่นตากันแดด
สำ�หรับพนกั งานขับรถ

อาชวี อนามยั

งานฉดี นำ�้ แรงดันสงู ก่อให้เกดิ สงิ่ คกุ คามทางกายภาพ เชน่ เสยี ง

ภาวะแสงจ้าที่เกดิ จากการสะทอ้ นของแสงกบั กระจก

สารเคมีทใ่ี ช้ในโรงงานอาจก่อใหเ้ กิดสงิ่ คุกคามทางเคมี

สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเคมี 373

health impact assessment (HIA) การประเมนิ ผลกระทบ health risk assessment (HRA) การประเมินความเส่ียง
ทางสขุ ภาพ (เอชไอเอ) ต่อสขุ ภาพ (เอชอาร์เอ)
การประเมนิ อยา่ งเปน็ ระบบโดยอาศยั วธิ ดี �ำ เนนิ การ (procedure) การประเมินที่เป็นเคร่ืองมือ (tool) ด้านอาชีวอนามัย
วิธี (method) และเคร่อื งมอื ตา่ งๆ (tool) ในการวิเคราะห์ (ดู occupational health) ใชใ้ นการจดั การเพ่ือบ่งช้ี ประเมนิ
ประเมนิ ผล และคาดการณ์ผลกระทบทั้งทางบวกและทางลบ และควบคุมภาวะภัยต่อสุขภาพ เพื่อจัดการปัจจัยเส่ียงต่อ
ตอ่ สขุ ภาพของประชาชนทอ่ี าจจะเกดิ ขนึ้ จากนโยบาย โครงการ สุขภาพในสถานท่ีทำ�งาน ต้องพิจารณาทั้งมาตรการควบคุม
หรือกิจกรรมอย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่าง ใช้เคร่ืองมือ ท่ีมีอยู่และที่เสนอให้ดำ�เนินการ มาตรการควบคุมปัจจัยเสี่ยง
ทห่ี ลากหลาย เชน่ การใชแ้ บบจ�ำ ลองในการท�ำ นายปลอ่ ยมลพษิ ต่อสุขภาพที่มีประสิทธิผลสอดคล้องกับหลักเศรษฐศาสตร์ท่ี
ทางอากาศ ระบาดวทิ ยา (ดู epidemiology) การประเมิน สมเหตุสมผล นำ�ผลการประเมินความเสี่ยงต่อสุขภาพมาใช้
สง่ิ อ�ำ นวยความสะดวกดา้ นการใหบ้ รกิ ารสขุ ภาพ และมกี ระบวน ในการวางแผนป้องกัน หรือลดการเจ็บป่วยและโรคจากการ
การมีส่วนร่วมอย่างเหมาะสม เพื่อสนับสนุนให้เกิดการ ทำ�งาน มี 7 ข้ันตอน คอื
ตัดสินใจที่จะเป็นผลดีต่อสุขภาพของประชาชนท้ังในระยะสั้น 1) การก�ำ หนดพนื้ ที่ หรอื บรเิ วณทจ่ี ะท�ำ การประเมนิ โดยเลอื ก
และระยะยาว น�ำ ไปสู่กระบวนการตัดสินใจในการพฒั นาและ และแบง่ พน้ื ทใ่ี นสถานประกอบการ โรงงาน หรอื หนว่ ยผลติ
การขยายโครงการหรือพ้ืนท่ีเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อการ 2) การช้ีถึงอันตรายหรือปัจจัยเสี่ยงในแต่ละพื้นท่ี โดยระบุ
ดำ�รงไว้ซึ่งสุขภาพอนามัยท่ีดีของประชากรที่เกี่ยวข้อง อีกทั้ง อันตรายหรือปัจจัยเสี่ยงท่ีอาจส่งผลต่อสุขภาพของ
ช่วยสื่อสารความเสี่ยงและบรรเทาความห่วงกังวลของชุมชน ผู้ปฏิบตั งิ าน เชน่ สารเคมี เสยี ง ความร้อน
มขี นั้ ตอนหลกั ๆ คอื 3) การกำ�หนดกลุ่มผู้ปฏิบัติงานท่ีจะถูกประเมิน โดยแบ่ง
1) การกล่นั กรองของโครงการ ผู้ปฏิบัติงานออกเป็นกลุ่มๆ ตามลักษณะงานที่ทำ� พื้นท่ี
2) การกำ�หนดขอบเขตการศกึ ษาการประเมนิ ผลกระทบ โอกาสการสมั ผสั อันตราย หรือปจั จัยเส่ียง
5 3) การประเมินผลกระทบซ่ึงประกอบด้วยการรวบรวมข้อมูล 4) การวิเคราะห์งานหรือกิจกรรมของกลุ่มผู้ปฏิบัติงาน โดย
พน้ื ฐาน การประเมนิ ผลกระทบ และจดั ล�ำ ดบั ความส�ำ คญั วิเคราะห์งานหรือกิจกรรมต่างๆ เพ่ือหาความเส่ียงต่อ
การเสนอแนะมาตรการปอ้ งกนั เฝา้ ระวงั แกไ้ ขและตดิ ตาม สุขภาพของผปู้ ฏิบตั งิ าน พิจารณาจากอันตรายหรอื ปจั จัย
ตรวจสอบผลกระทบ ตลอดจนการจดั ท�ำ รายงาน เสี่ยงที่ต้องสัมผัส ความถ่ีของการสัมผัส ระยะเวลาใน
อา ีชวอนา ัมย 4) การพิจารณารายงานและการตัดสนิ ใจ การสมั ผัส
5) การตดิ ตามตรวจสอบและประเมนิ ผล 5) การประเมนิ ระดบั ความเสย่ี งของกลมุ่ ผปู้ ฏบิ ตั งิ าน โดยการ
ประเมนิ ระดบั การสมั ผสั ระดบั ความรนุ แรงของปจั จยั เสยี่ ง
แยกย่อยตามงาน หรือกิจกรรมต่างๆ เพื่อให้ได้ผลการ
ประเมินความเส่ียง
6) การจัดการความเส่ียง โดยเรียงลำ�ดับความสำ�คัญของ
ปัญหาจากผลการประเมินความเสี่ยง ท่ีได้จากตาราง
ประเมนิ ความเสีย่ งต่อสขุ ภาพ เพอื่ นำ�มาวางแผนลดหรือ
ควบคุมความเสี่ยงให้อยู่ในระดับท่ีไม่ก่อให้เกิดปัญหา
สุขภาพแก่ผู้ปฏิบัติงาน
7) การแสดงผลสรุปจากการประเมินความเสี่ยงในตาราง
ประเมินความเสี่ยงต่อสุขภาพ เพื่อนำ�ไปขยายผลหรือ
ประชาสัมพันธ์ ใช้เป็นข้อมูลเพื่อประกอบการตัดสินใจ
ดำ�เนนิ งานของฝา่ ยจดั การและผูป้ ฏิบัตงิ าน
การจัดเวทีประชุมรับฟังความคิดเห็นของประชาชน ผู้มีส่วนได้เสีย และภาค
ส่วนต่างๆ เพ่ือกำ�หนดขอบเขตและแนวทางการศึกษาการประเมินผลกระทบ
และการจัดเวทีทบทวนร่างรายงานเป็นกิจกรรมท่ีสำ�คัญของการประเมิน
ผลกระทบทางสขุ ภาพ

GGGGGGGGGGGGGGG

374 สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

บริษทั .......................................................................................................... กลุ่มผถู้ กู ประเมิน ...............................................................................

หนว่ ยงาน ................................................................................................... ลกั ษณะการสมั ผัส TWA STEL

ระดบั การสมั ผัส

AB C D

ผลการวัด > 100% RV 100%RV > ผลการวดั > 50% RV 50%RV > ผลการวัด > 10% RV 10%RV > ผลการวดั

I

ระ ัดบความ ุรนแรง II

III

IV

RV = ค่าทย่ี อมรับใหส้ มั ผัสได้ = ระดบั ความเสีย่ งปานกลาง = ระดับความเสีย่ งต�่ำ 5
= ระดับความเสย่ี งสูง
ตารางประเมนิ ความเส่ยี งตอ่ สุขภาพ

health risk control การควบคมุ ความเสี่ยงตอ่ สขุ ภาพ อาชวี อนามยั
วิธีการท่ีใช้ป้องกันการสัมผัส หรือลดโอกาสและความรุนแรงของการสัมผัส ภาวะภัยต่อสุขภาพ
(ดู health hazard) ประกอบด้วยการกำ�จัดแหล่งกำ�เนิด (elimination) การหาสิ่งทดแทนหรือ
ทางเลอื กอน่ื ทไ่ี มก่ อ่ ใหเ้ กดิ ภาวะภยั หรอื ลดภาวะภยั ลง (substitution) การควบคมุ ทางดา้ นวศิ วกรรม
(engineering control) การควบคุมโดยใช้วิธีดำ�เนินการ (procedure) การใช้อุปกรณ์ป้องกัน
ภาวะภยั ส่วนบุคคล (personal protective equipment) การเฝ้าระวังทางด้านส่งิ แวดลอ้ มและ
การแพทย์ และการฝกึ อบรมให้ความรู้

RELIABILITY COST (Long Term)

Elimination High Low

Substitution

Engineering

Procedural

Personal Protective Equipment (PPE) Low High

ล�ำ ดบั ชน้ั ของวิธีการควบคมุ ความเสี่ยงตอ่ สขุ ภาพ (hierarchy of health risk control)

สารานกุ รม เปิดโลกปโิ ตรเคมี 375

อา ีชวอนา ัมย hearing conservation การอนรุ กั ษก์ ารไดย้ นิ
การป้องกันและเฝ้าระวังการสูญเสียการได้ยินโดยการบูรณาการ
วิธีการต่างๆ นิยมเรียกว่าโครงการอนุรักษ์การได้ยิน (hearing
conservation program) ประกอบดว้ ยวิธกี ารและกิจกรรมหลาย
ดา้ น คอื การก�ำ หนดนโยบายและหนา้ ทค่ี วามรบั ผดิ ชอบ การประเมนิ
และการตรวจวัดเสียง การทดสอบสมรรถภาพการได้ยินโดยใช้
เครื่องตรวจวัดการได้ยิน (audiometer) และการเฝ้าระวังด้าน
การแพทย์ การควบคุมป้องกันเสียงดังโดยเฉพาะที่แหล่ง
ก�ำ เนดิ เสียง การฝกึ อบรมและการจงู ใจ
การจัดหาอุปกรณ์ป้องกันอันตราย
ส่วนบุคคลจากเสียงดัง

5 อปุ กรณป์ ้องกนั อันตรายสว่ นบคุ คลจากเสียงดังชนดิ ตา่ งๆ
industrial hygiene สขุ ศาสตรอ์ ตุ สาหกรรม
ศาสตร์และศิลป์ในการคาดหมาย (anticipation) การรจู้ �ำ (recognition)
การประเมนิ (evaluation) และการควบคมุ (control) ภาวะและปจั จยั
ส่ิงแวดล้อมท่ีเกิดข้ึนในสถานที่ทำ�งาน ซ่ึงอาจก่อให้เกิดการเจ็บป่วย
ผลกระทบดา้ นสุขภาพ ความเป็นอยทู่ ่ดี ี และประสทิ ธิภาพในการท�ำ งานของ
ผปู้ ฏบิ ตั งิ านหรอื ประชากรในชมุ ชน โปรแกรมสขุ ศาสตรอ์ ตุ สาหกรรมประกอบ
ดว้ ยการใชค้ วามรู้ ตลอดจนกระบวนการในการคาดหมายและรู้จ�ำ ถึงภาวะภยั
ทางดา้ นสขุ ภาพ (ดู health hazard) ทอี่ าจเกิดจากกระบวนการผลิตและ
วธิ กี ารท�ำ งาน ด�ำ เนนิ การประเมนิ และตรวจวดั ระดบั ปญั หาของภาวะภยั นน้ั
และท�ำ การควบคมุ ภาวะภยั ดงั กลา่ ว วตั ถปุ ระสงคข์ องการจดั ใหม้ โี ปรแกรม
สุขศาสตรอ์ ตุ สาหกรรมคอื เพอ่ื ใหผ้ ปู้ ฏบิ ตั ิงานไดร้ บั การปกป้องให้ปลอดภัย
จากการสัมผัสปัจจัยสิ่งแวดล้อมในการทำ�งาน และให้เกิดความมั่นใจว่า
สง่ิ แวดล้อมในการท�ำ งานได้รบั การประเมนิ และควบคมุ ให้อยใู่ นระดับ
ท่ีปลอดภัยต่อสุขภาพ ปัจจัยส่ิงแวดล้อมในการทำ�งานแบ่งออก
เปน็ 4 ชนิด คอื ปจั จยั ภาวะภัยทางเคมี (chemical hazards)
เชน่ กา๊ ซไอระเหย ละออง ฝนุ่ เส้นใย ไอโลหะ ภาวะภัย
ทางกายภาพ (physical hazards) เช่น แสง เสียง
ความสะเทือน ความร้อน รังสี คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า
ภาวะภัยทางชวี ภาพ (biological hazards) เช่น แมลง
เช้ือรา แบคทเี รีย ไวรัส และภาวะภัยทางการยศาสตร์
(ergonomics hazards)
ภาพแสดงเครือ่ งมอื ตรวจวดั ระดบั ความเขม้ ของแสง (ซ้ายมือ)
และตรวจวดั ระดบั ความดังของเสียง (ขวามือ)

376 สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

industrial hygienist นกั สุขศาสตร์อตุ สาหกรรม
บคุ คลากรทไ่ี ดร้ บั การศกึ ษาหรอื ไดร้ บั การฝกึ อบรม และมคี วามรคู้ วามเขา้ ใจสามารถด�ำ เนนิ โครงการ
สขุ ศาสตรอ์ ตุ สาหกรรมได้ หรอื ผปู้ ระกอบวชิ าชพี สขุ ศาสตรอ์ ตุ สาหกรรมทไี่ ดร้ บั การรบั รอง (certified
industrial hygienist) บคุ คลากรทจ่ี �ำ เปน็ ในการดำ�เนินงานตามระบบการจดั การด้านอาชีวอนามัย
(ดู occupational health) และความปลอดภยั ท�ำ หน้าท่ใี หค้ ำ�แนะน�ำ หรือด�ำ เนนิ การคาดหมาย
รจู้ ำ� และประเมนิ ภาวะแวดล้อม โดยการตรวจวัดและเสนอแนะวธิ ีการควบคมุ ภาวะภัยจากภาวะ
แวดล้อมในการท�ำ งาน ให้อย่ใู นระดับท่ีปลอดภยั คือระดบั ความเสย่ี งท่ยี อมรับได้

การปฏิบัตงิ านเกบ็ ตัวอย่างอากาศของนกั สุขศาสตร์อุตสาหกรรม 5

lung function test การทดสอบการทำ�หนา้ ทขี่ องปอด อาชวี อนามยั
การทดสอบเพ่ือดูสมรรถภาพการทำ�งานของปอดและการแลกเปลี่ยนก๊าซในถุงลม
ปอด ซ่ึงอาจเสียหายไดใ้ นกรณีตา่ งๆ เช่น การสดู เอาสารตา่ งๆ ในอากาศทมี่ ีความ
เปน็ พษิ หรอื สารทที่ �ำ ใหเ้ กดิ อาการแพเ้ ขา้ ไปในรา่ งกาย ประกอบดว้ ยการวดั ปรมิ าตร
ความจขุ องปอดทง้ั แบบสถติ (static) และแบบพลวัต (dynamic) ไดแ้ ก่ ความจุ
ปอดปกติ หมายถงึ ปรมิ าตรของลมมากทส่ี ุดท่คี นหายใจออกได้หลงั จากหายใจเขา้
เต็มที่แลว้ (vital capacity (VC)) ปริมาตรของลมท่หี ายใจออกอย่างรวดเร็วและ
แรงเต็มทีจ่ ากต�ำ แหนง่ หายใจเขา้ เต็มท่ี (forced expiratory volume (FEV)) หรือ
ปริมาตรของลมมากท่ีสุดท่ีสามารถหายใจเข้าออกเต็มท่ีใน 1 วินาที (maximum
ventilatory volume (MVV)) ทง้ั น้ตี อ้ งน�ำ คา่ ทีว่ ดั
ไดใ้ นแตล่ ะบคุ คลไปเปรยี บเทยี บกบั คา่ ปกตขิ องกลมุ่
ประชากรที่มคี วามใกลเ้ คียงกนั ในสถานะ สุขภาพ
เพศ อายุ และความสงู

การตรวจสมรรถภาพการทำ�งานของปอด 377

สารานกุ รม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

material safety data sheet (MSDS) เอกสารข้อมูล การตรวจวดั สมรรถภาพการได้ยนิ
ความปลอดภยั ของสาร (เอ็มเอสดเี อส)
เอกสารกำ�กับสารซึ่งมีข้อมูลและความรู้พ้ืนฐาน ท่ีช่วยให้ผู้
ปฏิบัติงานหรือบุคคลที่เก่ียวข้องปฏิบัติงานอย่างปลอดภัยและ
ถกู สขุ ลกั ษณะอนามยั ประกอบดว้ ยขอ้ มลู สว่ นตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง
ทง้ั ดา้ นขอ้ มลู ทว่ั ไป ชอ่ื การคา้ สตู รเคมี บรษิ ทั ผผู้ ลติ หมายเลข
โทรศัพท์กรณีฉุกเฉิน องค์ประกอบท่ีสำ�คัญและค่าขีดจำ�กัดท่ี
ยอมใหส้ มั ผัสได้ ขอ้ มลู ด้านกายภาพ ขอ้ มลู อนั ตรายการติดไฟ
และการระเบิด ข้อมูลอันตรายด้านสุขภาพอนามัย ข้อมูล
สมบตั กิ ารเกดิ ปฏิกิริยา วิธีการปฏิบัติกรณมี กี ารร่วั ไหลหรือหก
การปฐมพยาบาลเบอ้ื งตน้ และข้อมูลอ่นื ๆ ที่เป็นแนวทางเพื่อ
ให้เกิดความปลอดภัยในการทำ�งานท่ีมีโอกาสสัมผัสกับสารนั้น
เชน่ ชนิดของอปุ กรณ์ป้องกันอนั ตรายส่วนบคุ คล การระบาย
อากาศ และข้อควรระวงั เปน็ พิเศษ

5

อา ีชวอนา ัมย ปา้ ยแสดงข้อมูลสารเคมเี พ่อื การท�ำ งานกบั สารเคมีอยา่ งปลอดภัย การใชอ้ ุปกรณ์ปอ้ งกนั ระบบทางเดินหายใจให้เหมาะสมกบั ประเภทของงาน

noise induced hearing loss การสูญเสียการได้ยิน occupational cancer มะเร็งท่เี กิดจากงานอาชพี
จากเสยี ง เซลล์ของร่างกายที่มีการเจริญเติบโตผิดปกติโดยท่ีร่างกายไม่
การสูญเสียสมรรถภาพการได้ยิน ซ่ึงมีสาเหตุมาจากการรับ สามารถควบคมุ ได้ เปน็ เนอื้ งอกชนดิ รา้ ย (malignant tumor)
เสียงเกินปริมาณของเสียงที่กำ�หนดในช่วงระยะเวลาหน่ึง ทเี่ จรญิ เติบโตอย่างรวดเรว็ ทำ�ลายอวยั วะส่วนท่ีปกติดี เซลล์
(dose) ซ่ึงมีผลต่อเซลล์ในหู การสัมผัสเสียงที่ดังทำ�ให้เกิด ของเนอ้ื งอกสามารถกระจายสอู่ วยั วะอน่ื ๆ ของรา่ งกายไดด้ ว้ ย
การสญู เสยี สมรรถภาพการไดย้ นิ 2 ระดับ คอื การสูญเสยี สาเหตุของการเกิดเน้ืองอกชนิดน้ีพิสูจน์โดยวินิจฉัยด้านการ
สมรรถภาพการได้ยินแบบช่ัวคราว (temporary threshold แพทยว์ า่ เกดิ จากการท�ำ งานหรอื การประกอบอาชพี ซง่ึ มกี าร
shift) ซ่ึงมักทำ�ให้ความสามารถในการได้ยินเสียงความถ่ีสูง สัมผัสภาวะภัยต่อสุขภาพท่ีอยู่ในส่ิงแวดล้อมในการทำ�งาน
ลดลง หอู อื้ หรอื มอี าการเสยี งกอ้ งในศรี ษะรว่ มดว้ ย (tinnitus) เชน่ การสัมผัสรงั สี สารเคมบี างชนิด เปน็ ตน้ ภาวะภยั ตอ่
อาการเหลา่ นมี้ กั เกดิ ขนึ้ ใน 2 ชว่ั โมงแรกของการท�ำ งานทสี่ มั ผสั สุขภาพท่ีก่อให้เกิดเนื้องอกชนิดร้าย เรียกว่า สารก่อมะเร็ง
เสียงดังอย่างต่อเน่ือง และการสูญเสียสมรรถภาพการได้ยิน (ดู carcinogen)
อยา่ งถาวร (permanent threshold shift) ซง่ึ เกดิ จากการ occupational disease โรคทเี่ กดิ จากงานอาชีพ
สัมผสั เสยี งดังซ�ำ้ ๆ กันเป็นระยะเวลานานโดยไม่มกี ารปอ้ งกัน โรคท่ีเกิดจากสภาพแวดล้อมในการทำ�งานท่ีไม่เหมาะสมโดย
ท่ีเหมาะสม การสูญเสียสมรรถภาพการได้ยินอย่างถาวร มีการสัมผัสปัจจัยสภาพแวดล้อมในการทำ�งานติดต่อกันเป็น
ไม่สามารถรักษาให้หายได้ การตรวจกระทำ�โดยใช้เครื่องมือ ระยะเวลานานจนทำ�ให้เกิดความเจ็บป่วยจากการทำ�งานขึ้น
วดั ความไวของการไดย้ นิ ของคน (audiometer) มีหน่วยเป็น (occupational illness) เช่น การสัมผัสกับสารตะก่ัวเป็น
เดซิเบล

378 สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

เวลานานจนทำ�ให้เกิดโรคพิษตะกั่ว การสัมผัสสารอินทรีย์ โดยมีวัตถุประสงค์คือ ป้องกันการเจ็บป่วยและการเป็นโรค
ไอระเหยจนท�ำ ใหเ้ กดิ ความผดิ ปกตขิ องอวยั วะภายใน การสมั ผสั อันเน่ืองมาจากการทำ�งาน ต้องใช้บุคลากรที่ได้รับการศึกษา
สารจนทำ�ให้เป็นโรคผิวหนัง การสัมผัสเสียงจนทำ�ให้มีการ และการฝึกอบรมตามหลักสูตรท่ีได้รับการยอมรับ ได้แก่
สญู เสยี สมรรถภาพการไดย้ นิ (ดู noise induced hearing loss) แพทย์ด้านอาชีวเวชศาสตร์ (occupational medicine)
การวินิจฉัยว่าเป็นโรคจากงานอาชีพหรือไม่ต้องกระทำ�โดย ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นอาชวี อนามยั (occupational health specialist)
แพทยด์ า้ นอาชวี เวชศาสตร์และพิจารณา วเิ คราะห์ข้อมลู ประวัติ พยาบาลอาชีวอนามัย (occupational health nurse)
การท�ำ งาน และภาวะภัยสขุ ภาพที่พบในทีท่ �ำ งานร่วมด้วย นกั สขุ ศาสตรอ์ ุตสาหกรรม (ดู industrial hygienist) เปน็ ตน้

occupational exposure limit (OEL) ขีดจำ�กัดการ occupational health management system ระบบการ 5
รบั สมั ผสั ในงานอาชีพ (โออแี อล) จดั การอาชวี อนามยั
ระดับความเข้มข้นของสาร และ/หรือปัจจัยเส่ียงต่อสุขภาพ ระบบการบริหารจัดการการดูแลสุขภาพอนามัยและความ อาชวี อนามยั
ในสถานที่ทำ�งาน ซ่ึงเช่ือว่าผู้ปฏิบัติงานส่วนใหญ่รับสัมผัส ปลอดภัยของผู้ปฏิบัติงานอย่างเป็นระบบ (systematic
ได้วันแล้ววันเล่าตามเง่ือนไขท่ีกำ�หนด โดยไม่มีผลกระทบต่อ approach) ช่วยใหอ้ งคก์ รจดั การและควบคมุ ความเสยี่ งดา้ น
สุขภาพ ค่าที่กำ�หนดขึ้นเพื่อเป็นแนวทาง หรือข้อเสนอแนะ อาชวี อนามัย (ดู occupational health) และความปลอดภัย
ในการประเมนิ และควบคมุ อนั ตรายตอ่ สขุ ภาพ ซง่ึ เกดิ จากสาร ไดอ้ ยา่ งมีประสทิ ธภิ าพ ตลอดจนมกี ารปรบั ปรุงอยา่ งต่อเนอื่ ง
ที่แฝงอยู่ในสถานท่ีทำ�งาน องค์กรต่างๆ กำ�หนดค่าโออีแอล กรอบการดำ�เนินงานตามระบบการจัดการอาชีวอนามัย
และเรยี กชอื่ แตกตา่ งกนั ไป เชน่ หนว่ ยงานดา้ นความปลอดภยั ประกอบด้วยการกำ�หนดนโยบาย การวางแผน การนำ�ไปใช้
และอาชวี อนามยั ของกระทรวงแรงงาน ประเทศสหรฐั อเมรกิ า และการปฏิบัติ การตรวจสอบและแก้ไข การทบทวน
(ดู Occupational Safety and Health Administration (OSHA)) การจดั การและการปรบั ปรงุ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ตวั อยา่ งมาตรฐานที่
เรียกว่า ขีดจำ�กัดการรับสัมผัสท่ียอมได้ (ดู permissible เ ก่ี ย ว กั บ ร ะ บ บ ก า ร จั ด ก า ร อ า ชี ว อ น า มั ย ไ ด้ แ ก่
exposure limit (PEL)) องค์กรอิสระของนักสุขศาสตร์ BS OHSAS 18001:2007 (occupational health and safety
อุตสาหกรรม ประเทศสหรัฐอเมริกา (ดู American management system : requirements) มาตรฐานผลติ ภณั ฑ์
Conference of Government Industrial Hygienists (ACGIH)) อุตสาหกรรม มอก. 18011-2549 ระบบการจัดการ
เรียกว่า ขีดเร่ิมเปล่ียนการรับสัมผัส (ดู threshold limit อาชีวอนามัย และความปลอดภัย: แนวทางการตรวจประเมิน
value) สถาบันแห่งชาตดิ ้านความปลอดภัยและอาชีวอนามยั ระบบการจดั การอาชวี อนามยั และความปลอดภยั
ประเทศสหรัฐอเมริกา (NIOSH) เรียกว่า ขีดจำ�กัดการรับ Occupational Safety and Health Administration (OSHA)
สัมผสั ทแ่ี นะนำ� (recommended exposure limit (REL)) หน่วยงานด้านความปลอดภัยและอาชีวอนามัย ประเทศ
คา่ โออแี อลมี 3 ประเภท คือ ขดี จ�ำ กัดเฉลยี่ ตลอดเวลาการ สหรัฐอเมริกา (โอชา)
ทำ�งาน (time-weighted average (TWA)) ขีดจำ�กัดการ หนว่ ยงานของรฐั ท่กี อ่ ต้งั ขนึ้ ในประเทศสหรฐั อเมริกาเม่ือ พ.ศ.
รับสัมผัสในระยะเวลาสั้นๆ (short-term exposure limit 2514 ซงึ่ เปน็ ปที ก่ี ฎหมายดา้ นอาชวี อนามยั (ดู occupational
(STEL)) และขีดจำ�กัดสูงสุด (ceiling (C)) สารส่วนใหญ่ health) และความปลอดภัย (Williams-Steiger Occupational
มีขีดจำ�กัดเฉลี่ยตลอดเวลาการทำ�งานเพียงค่าเดียวหรือ Safety and Health Act) มผี ลบังคับใช้อยู่ภายใต้การดูแล
มีขีดจำ�กัดการรับสัมผัสในระยะเวลาสั้นๆ ที่สัมพันธ์กัน ของกระทรวงแรงงาน ซ่ึงมีบทบาทหน้าที่บังคับใช้และออก
แตส่ �ำ หรบั สารบางชนดิ เชน่ กา๊ ซทกี่ อ่ การระคายเคอื ง มเี พยี ง กฎหมายลกู เพอื่ คมุ้ ครองความปลอดภยั และสขุ ภาพอนามยั ของ
ค่าขีดจำ�กัดสูงสุดเท่านั้น ถ้าสารใดในสิ่งแวดล้อมในการ ผปู้ ระกอบอาชพี กฎหมายและมาตรฐานทอ่ี อกโดยหนว่ ยงานน้ี
ท�ำ งานมคี า่ โออแี อลประเภทใดกต็ ามสงู เกนิ ไป สนั นษิ ฐานไดว้ า่ ไดร้ บั การอา้ งองิ อยา่ งแพรห่ ลาย รวมถงึ การน�ำ มาใชใ้ นการเรยี น
สถานท่ีทำ�งานหรือวิธีการทำ�งานนั้น มีความเส่ียงท่ีอาจเป็น การสอนระดบั อดุ มศกึ ษาในประเทศตา่ งๆ รวมทง้ั ประเทศไทย
อนั ตรายต่อสขุ ภาพจากสารน้นั ๆ (ดู permissible exposure นอกจากการบังคับใช้กฎหมายโดยเจ้าหน้าที่ผู้มีอำ�นาจ
limit (PEL) ประกอบ) หน้าที่ในการเข้าตรวจสถานประกอบการ โดยไม่จำ�เป็นต้อง
occupational health อาชีวอนามัย, อาชวี ะอนามยั แจง้ ลว่ งหนา้ แลว้ ยงั จดั ท�ำ โครงการเพอ่ื สนบั สนนุ ความสมคั รใจ
สขุ ภาพของผปู้ ระกอบอาชพี การด�ำ เนนิ งานดา้ นอาชวี อนามยั ของนายจา้ ง เจา้ ของผู้ประกอบการ ในโครงการปรบั ปรงุ เพอ่ื
ประกอบดว้ ยการตระหนกั การบง่ ชี้ การประเมนิ และการควบคมุ ให้สถานประกอบการมคี วามปลอดภยั ตลอดจนมสี งิ่ แวดล้อม
สภาพและปจั จยั ทมี่ หี รอื อาจมผี ลกระทบตอ่ สขุ ภาพอนามยั ของ ในการท�ำ งานที่ถูกสขุ ลกั ษณะอนามัยมากข้นึ
ผู้ปฏิบัติงาน ซึ่งครอบคลุมท้ังพนักงาน ลูกจ้าง ผู้รับเหมา

สารานกุ รม เปิดโลกปโิ ตรเคมี 379

permissible exposure limit (PEL) ขดี จ�ำ กดั การรบั สมั ผสั product stewardship การดแู ลและรบั ผดิ ชอบตอ่ ผลติ ภณั ฑ์
ทีย่ อมได้ (พอี แี อล) เคร่ืองมือที่ส่งเสริมกระตุ้นให้ทุกคนท่ีมีส่วนได้เสีย มีความ
ขีดจำ�กัดท่ียอมให้ผู้ปฏิบัติงานรับสัมผัสได้ในสถานท่ีทำ�งาน ตระหนกั และมสี ว่ นรว่ มในวงจรชพี ของผลติ ภณั ฑ์ ซงึ่ เรม่ิ ตง้ั แต่
ก�ำ หนดโดยหนว่ ยงานดา้ นความปลอดภยั และอาชวี อนามยั ของ การจัดสรรวัตถุดบิ การผลติ การครอบครอง การจัดจ�ำ หน่าย
กระทรวงแรงงาน ประเทศสหรฐั อเมรกิ า (ดู occupational การขนส่ง การใช้และการกำ�จัดกากผลิตภัณฑ์ โดยคำ�นึงถึง
safety and health administration (OSHA) และดู ผลกระทบดา้ นสขุ ภาพอนามยั ความปลอดภยั และสง่ิ แวดลอ้ ม
occupational exposure limit (OEL) ประกอบ) ท่ีอาจเกิดขึ้นจากข้ันตอนและกิจกรรมต่างๆ ในวงจรชีพของ
pneumoconiosis โรคฝุ่นจบั ปอด ผลติ ภณั ฑ์ เพอื่ ใหเ้ จา้ ของกจิ การ ผผู้ ลติ พนกั งานและผรู้ บั เหมา
โรคปอดทเ่ี กดิ จากการหายใจเอาฝนุ่ ทมี่ ขี นาดเลก็ และท�ำ ใหเ้ กดิ ผขู้ นสง่ ผจู้ ดั จ�ำ หนา่ ย และผบู้ รโิ ภค มสี ว่ นรว่ มในระบบการจดั การ
พยาธสิ ภาพของพงั ผดื ขนึ้ ในเนอ้ื เยอื่ ปอดบรเิ วณถงุ ลมปอด ท�ำ ให้ ความเสี่ยงด้านสุขภาพอนามัย ความปลอดภัย สิ่งแวดล้อม
แน่นหน้าอก หายใจลำ�บาก เช่น โรคฝนุ่ หินจบั ปอด (silicosis) และคณุ ภาพของผลิตภัณฑ์
ที่เกิดจากการหายใจเอาฝุ่นซิลิกาเข้าไป โรคใยหินจับปอด Raynuad’s disease โรคทเ่ี กดิ จากการหดเกรง็ ของหลอดเลอื ด
(asbestosis) ท่ีเกิดจากการหายใจเอาเส้นใยของแร่ใยหิน โรคที่เกิดจากการหดเกร็งของหลอดเลือดโดยเฉพาะท่ีนิ้วมือ
เขา้ ไปในปอด เกิดการซีดและเขียวเนอื่ งจากขาดเลอื ดไปหลอ่ เลยี้ ง เกิดจาก
การทำ�งานกับความเย็น หรือท�ำ งานกับเครือ่ งจกั รกลท่มี ีความ
ส่ันสะเทอื น หรอื เรยี กวา่ กลุ่มอาการหดเกร็งของหลอดเลอื ด
(Raynuad’s syndrome)

5

อา ีชวอนา ัมย

วงจรชีวิตของการดูแลและรับผิดชอบตอ่ ผลิตภัณฑ์

380 สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเคมี

respiratory protection การป้องกันระบบทางเดนิ หายใจ volatile organic compounds (VOCs) สารอินทรีย์ 5
การคมุ้ ครองปอ้ งกนั สขุ ภาพของผปู้ ฏบิ ตั งิ าน ซง่ึ มโี อกาสสมั ผสั ไอระเหย (วีโอซี)
สารมลพษิ ทเ่ี ขา้ สรู่ า่ งกายผา่ นทางระบบทางเดนิ หายใจ เชน่ ฝนุ่ สารประกอบอินทรีย์ที่ระเหยเป็นไอ กระจายตัวไปในอากาศ
เสน้ ใย ควนั ไอโลหะ ละอองของเหลว กา๊ ซ และไอ ตลอดจนภาวะ ท่ีอุณหภูมิและความดันปกติ ประกอบด้วยธาตุคาร์บอนและ
ออกซิเจนไม่เพียงพอ กิจกรรมการคุ้มครองป้องกันระบบทาง ไฮโดรเจนเป็นหลัก อาจมีออกซิเจนหรือคลอรีนร่วมด้วย
เดนิ หายใจครอบคลมุ การก�ำ หนดบทบาทหนา้ ทข่ี องหวั หนา้ งาน กล่มุ ตัวทำ�ละลายอินทรยี ์ (organic solvent) ทอ่ี ุณหภมู ปิ กติ
และผู้ปฏิบัติงาน การให้ความรู้และการอบรมผู้ปฏิบัติงาน อยู่ในรูปของเหลว มีสมบัติชะล้างไขมันและละลายสารเคมี
การจัดให้มีอุปกรณ์ป้องกันอันตรายที่เหมาะสมกับงานและ อืน่ ๆ ได้ดี มีกลน่ิ หอมฉุน ระเหยไดง้ า่ ย ไวไฟ และมีอนั ตราย
การดูแลรกั ษา การประเมนิ และตรวจวดั สภาพแวดล้อมอยา่ ง ต่อร่างกาย มีหลายชนิด ตัวอย่างเช่น เบนซีน ทอลิวอีน
สม�ำ่ เสมอ ระบบดูดระบายอากาศเสียที่มปี ระสิทธิภาพ ระบบ สไตรีน ไซลีน บวิ ทาไดอนี ไวนิลคลอโรเอทลิ นี แอลกอฮอล์
การท�ำ งานและการวเิ คราะหง์ านเพอ่ื ความปลอดภยั การสงั เกต แอซีโทน ฟอร์มาลิน เป็นต้น นิยมใช้ในอุตสาหกรรมและ
การทำ�งานเพ่ือดำ�รงไว้ซ่ึงการทำ�งานท่ีปลอดภัย รวมทั้งการ กจิ กรรมประเภทตา่ งๆ เช่น การผลติ สารเคมี อุตสาหกรรม
จดั ใหม้ กี ารตรวจสมรรถภาพการท�ำ งานของปอดและการตรวจ ปโิ ตรเคมี การกลนั่ นำ้�มัน การผลติ สี การผลิตกาว แลกเกอร์
สุขภาพประจำ�ปี น้ำ�มันสน การผลิตเครื่องหนัง การชะล้างโลหะ การสกัด
temporary threshold shift (TTS) การสูญเสียการไดย้ ิน น�ำ้ มนั จากพชื และสมนุ ไพร การผลติ สารเคมกี �ำ จดั ศตั รพู ชื และ
แบบช่วั คราว (ทที เี อส) สตั ว์ การผลิตเครอ่ื งส�ำ อาง การผลติ น�ำ้ หอม การผลติ สเปรย์
การสูญเสียสมรรถภาพทางการได้ยินแบบชั่วคราว ซึ่งเกิด การผลติ เวชภัณฑ์ การผสมสารเคมใี นห้องปฏบิ ตั ิการ เป็นต้น
จากการสัมผัสเสียงจากการทำ�งาน และเมื่อออกจากบริเวณ นอกจากนี้ ยังพบได้ในควันบุหร่ี และการทำ�กิจกรรมต่างๆ
ที่มีเสียงดังนั้นเป็นระยะเวลาพอสมควรก็จะสามารถหายเป็น ในชุมชน เชน่ สถานบี รกิ ารน�้ำ มนั การจราจรและการขนส่ง
ปกติได้ ด้วยเหตุผลของการเกิด TTS หลังจากการสัมผัส การใชส้ ารเคมีกำ�จัดศัตรพู ืช การกอ่ สร้าง เปน็ ต้น
เสียงดังน้ีเอง ทำ�ใหก้ ารตรวจสมรรถภาพการไดย้ นิ น้นั ต้องทำ� สารวโี อซเี ข้าส่รู ่างกายได้ 3 ทาง ได้แก่
1) การหายใจ โดยหายใจเขา้ สรู่ ่างกายไดม้ ากกว่าทางอนื่
2) การดูดซึมผ่านผิวหนัง สารวีโอซีซึมผ่านผิวหนังได้ดีและ อาชวี อนามยั
จะท�ำ ลายช้นั ไขมนั ของผวิ หนงั และเน้อื เยอื่ ของผวิ หนงั
3) ทางปาก โดยการรับประทานอาหารหรอื ดื่มนำ�้ ทปี่ นเปื้อน
อันตรายต่อสุขภาพมีทั้งแบบเฉียบพลันและแบบเรื้อรัง
และอนั ตรายจากเหตฉุ กุ เฉนิ เชน่ การรว่ั ไหล เพลงิ ไหมแ้ ละ
การระเบดิ (ดู emergency หมวดความปลอดภยั ประกอบ)

อปุ กรณป์ ้องกนั ระบบทางเดนิ หายใจ การตรวจวัดระดบั สารอินทรียร์ ะเหยงา่ ย

หลังจากคนงานสมั ผสั เสียงดัง หยดุ การสัมผัสผา่ นไปแล้ว 16
ชั่วโมง ซ่ึงจะทำ�ให้ผลการตรวจสมรรถภาพการได้ยินได้ค่าท่ี
ถูกต้อง อย่างไรก็ตาม ถ้าหลีกเล่ียงไม่ได้และจำ�เป็นต้องทำ�
การตรวจสมรรถภาพการได้ยินหลงั การท�ำ งาน ต้องใหค้ นงาน
สวมใส่ที่ครอบหูหรือที่อุดหูขณะทำ�งาน ก่อนท่ีจะนำ�คนงาน
มาตรวจสมรรถภาพการได้ยิน

threshold limit value (TLV) ขดี เริ่มเปลย่ี นการรับสัมผัส
(ทแี อลวี)
ขดี จ�ำ กดั ทย่ี อมใหส้ มั ผสั ไดใ้ นสถานทที่ �ำ งาน ก�ำ หนดโดยองคก์ ร
อิสระของนักสุขศาสตร์อุตสาหกรรม ประเทศสหรัฐอเมริกา
(ดู American Conference of Governmental Industrial
Hygienists (ACGIH))

สารานุกรม เปิดโลกปิโตรเคมี 381

ความปลอดภยั

accident อบุ ตั ิเหตุ
เหตุการณ์ท่ีเกิดขึ้นโดยไม่คาดคิด ไม่ได้ตั้งใจให้เกิดข้ึน ไม่มี
การก�ำ หนดลว่ งหนา้ ไม่สามารถควบคมุ ได้ ทั้งสถานที่ เวลา
ขอบเขต ขนาดของความรนุ แรง ตลอดจนผลกระทบและความ
เสียหายที่เกิดข้ึน ทั้งต่อบุคคล ทรัพย์สิน กระบวนการผลิต
ส่ิงแวดลอ้ ม และสังคม โดยอาจเกดิ ขึน้ เพยี งระยะเวลาส้ันๆ
หรอื สง่ ผลเปน็ ระยะเวลายาวนาน ตวั อยา่ งการเกดิ อบุ ตั เิ หตใุ น
อุตสาหกรรมปโิ ตรเลยี มและปิโตรเคมี ไดแ้ ก่ การบาดเจบ็ จาก
การสัมผัสความเย็น การขาดอากาศหายใจ การตกจากท่ีสูง
การพงั ทลายของโครงสร้าง การเกิดเพลิงไหม้ และการระเบิด
เป็นต้น (ดู incident ประกอบ)

กระบวนการผลิตหยุดชะงัก

การบาดเจบ็ เจ็บป่วย หรือเสยี ชวี ิต

ชุมชนไดร้ บั ผลกระทบ

ทรพั ยส์ ินเสยี หาย

สิ่งแวดลอ้ มเสยี หาย

ความปลอด ัภย American National Standard Institute (ANSI) สถาบนั มาตรฐานแหง่ ชาตขิ องสหรฐั อเมรกิ า
(แอนซ)ี
สถาบนั เอกชนของประเทศสหรัฐอเมรกิ า จดั ตงั้ ข้ึนโดยไมห่ วงั ผลก�ำ ไรใดๆ เพือ่ ทำ�หน้าทีก่ �ำ หนดและ
ควบคุมมาตรฐานของอุตสาหกรรมประเภทต่างๆ รวมทั้งอุตสาหกรรมคอมพิวเตอร์ ตัวอย่างเช่น
การกำ�หนดแนวทางการคำ�นวณสถิติด้านความปลอดภัยในการทำ�งาน ได้แก่ อัตราความถ่ีของ
การบาดเจบ็ (Injury Frequency Rate (IFR)) และอัตราความรุนแรงของการบาดเจ็บ (Injury
Severity Rate (ISR)) โดยรายละเอียดการคำ�นวณก�ำ หนดไว้ ดังน้ี
อตั ราความถขี่ องการบาดเจ็บจะคำ�นวณจากจำ�นวนรายของพนักงานท่ีได้รบั บาดเจ็บ เน่อื งจากการ
ทำ�งานในช่วงระยะเวลาหน่งึ (กำ�หนดใหใ้ ช้ชวั่ โมงการท�ำ งาน 1,000,000 ชั่วโมง เปน็ ช่วงเวลาการ
ทำ�งานมาตรฐานที่ใช้เป็นเกณฑ์เปรียบเทยี บ) สามารถเขยี นเปน็ สูตรการค�ำ นวณไดด้ งั นี้
IFR = (N x 1,000,000)/MH
เมื่อ : N = จำ�นวนรายผูท้ ่ีได้รบั บาดเจบ็ ในหนว่ ยงาน (number of injured workers)

MH = จำ�นวนชวั่ โมงการท�ำ งานทัง้ สิ้นของพนกั งาน (total workers man hours)
อตั ราความรนุ แรงของการบาดเจบ็ จะค�ำ นวณจากจ�ำ นวนวนั ทงั้ หมดทพี่ นกั งานตอ้ งหยดุ งานเพอ่ื รกั ษา
พยาบาลเนือ่ งจากการเกดิ อบุ ตั เิ หตุจากการทำ�งาน จนกว่าจะกลับไปทำ�งานใหม่ไดใ้ นชว่ งระยะเวลา
หนง่ึ (ก�ำ หนดใหใ้ ชช้ ่วั โมงการทำ�งาน 1,000,000 ชว่ั โมง เป็นชว่ งเวลาการทำ�งานมาตรฐานที่ใชเ้ ป็น
เกณฑเ์ ปรียบเทียบ) สามารถเขียนเป็นสูตรการคำ�นวณได้ดงั น้ี


5 ISR = (DL x 1,000,000)/MH
เมือ่ : DL = จำ�นวนวนั ที่หยดุ งานหรือสญู เสยี ไปเน่ืองจากการเกดิ การบาดเจ็บ
(number of days lost)
MH = จำ�นวนช่ัวโมงการท�ำ งานทั้งส้ินของพนักงาน (total workers man hours)
boiling liquid expanding vapor explosion (BLEVE) การระเบิดจากแรงดันไอของ
ของเหลวเดือด
การระเบดิ (ดู explosion) ซง่ึ เกดิ จากแรงดนั ของไอระเหยภายในภาชนะบรรจุ (vessel) ของเหลวไวไฟ
เกิดจากภาชนะบรรจุถกู ไฟเผา ท�ำ ให้ของเหลวภายในมีอณุ หภูมิสงู ข้นึ จนเดอื ด เกดิ ไอระเหยสะสม
มากขนึ้ ตอ่ เนอื่ งตามระยะเวลาของการถกู ความรอ้ น เมอ่ื แรงดนั ของไอระเหยภายในถงั สงู ขนึ้ มากจน
เกินขดี จ�ำ กัดของภาชนะบรรจุ ทำ�ใหภ้ าชนะบรรจแุ ตกออกเป็นเส่ยี งๆ เกิดการระเบิดรุนแรง

การระเบิดจากแรงดันไอของของเหลวเดือด

384 สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเคมี

clean agent system ระบบสารดบั เพลงิ สะอาด
ระบบดับเพลิงซึง่ ใช้สารดับเพลิงที่สะอาด เม่อื เพลงิ ดับแล้ว
ไม่ทำ�ให้อุปกรณ์และทรัพย์สินได้รับความเสียหาย รวมทั้ง
ตอ้ งไมน่ �ำ ไฟฟา้ หลงั การใชง้ านตอ้ งระเหยทง้ั หมดจนไมเ่ หลอื
สารตกค้าง

ระบบสารดบั เพลิงสะอาด 5

cold work งานท่ัวไป ความปลอดภยั
งานหรอื กจิ กรรมทไ่ี มม่ กี ารใชค้ วามรอ้ นหรอื ประกาย
ไฟ หรือท่ีผู้อนุญาตไม่ต้องการให้เกิดความร้อน
หรือประกายไฟโดยเด็ดขาด เช่น งานตรวจสอบ
เคร่ืองจักร อุปกรณ์ งานทำ�สวน งานตรวจวัด
ส่ิงแวดล้อมในพน้ื ทป่ี ฏบิ ตั งิ าน เป็นตน้
crisis management การจัดการภาวะวกิ ฤติ
การจัดการกับผลกระทบระยะยาวท่ีเกิดจากภาวะ
ฉุกเฉินหรือเหตุอื่น ซ่ึงส่งผลกระทบต่อการดำ�เนิน
งานหรือธุรกิจขององค์กร เช่น การจัดการด้าน
การเงิน การจดั การด้านกฎหมาย การประสานงาน
กบั ลกู คา้ การด�ำ เนนิ การเพอื่ ภาพลกั ษณข์ ององคก์ ร
เปน็ ตน้

แนวคิดในการจดั การภาวะวิกฤติ

สารานกุ รม เปิดโลกปิโตรเคมี 385

dry run การซกั ซอ้ มการปฏิบตั ิ emergency management การจัดการภาวะฉกุ เฉิน
การฝึกวิธีการปฏิบัติงานหรือฝึกปฏิบัติตามหน้าที่ เฉพาะงาน การจดั การดา้ นตา่ งๆ เพอื่ ปอ้ งกนั เตรยี มความพรอ้ ม ตอบสนอง
หรือเฉพาะหน้าที่โดยไม่ใช้วัสดุอุปกรณ์จริง ต่างจากการฝึก หรือลดผลกระทบจากภาวะฉุกเฉนิ (ดู emergency) เพื่อให้
ปฏิบตั ิแผนฉุกเฉนิ (ดู emergency drill) เชน่ การฝกึ ปฏบิ ตั ิ กิจกรรมขององค์กรดำ�เนินไปได้อย่างต่อเน่ืองในระหว่างเกิด
ของทมี ดบั เพลงิ ในการน�ำ รถเขา้ พนื้ ทเ่ี กดิ เหตุ การฝกึ ตอ่ สายน�้ำ อุบัตภิ ัย รวมถงึ การฟื้นฟภู ายหลงั เกิดอบุ ตั ิภัย ซึง่ สง่ ผลกระทบ
ดบั เพลิงกบั จุดจ่ายน�้ำ (ดู hydrant) โดยไม่เปิดนำ�้ เปน็ ต้น ตอ่ ชวี ติ ทรพั ยส์ นิ และสงิ่ แวดลอ้ ม ตลอดจนการด�ำ เนนิ กจิ การ
ขององค์กรด้วย
emergency ภาวะฉกุ เฉนิ
ภาวะท่ีเกิดอุบัติภัยทำ�ให้เกิดอันตรายหรืออันตรายแฝงสูง emergency response team (ERT) ทมี ตอบโตภ้ าวะฉกุ เฉนิ
ซ่ึงเมื่อเกิดข้ึนแล้วไม่สามารถควบคุมได้ หรือต้องเสียเวลา กลุ่มบุคคลที่องค์กรได้กำ�หนดข้ึนให้มีหน้าท่ีความรับผิดชอบใน
จัดการควบคุมนานกว่าจะกลับสู่ภาวะปกติ ส่งผลกระทบต่อ การตอบสนองภาวะฉกุ เฉิน เป็นตัวแทนของแตล่ ะหนว่ ยงาน
ชวี ติ ทรพั ย์สิน ส่ิงแวดล้อม และภาพลกั ษณ์ขององคก์ ร เชน่ ทม่ี คี วามจ�ำ เปน็ ในการตอบสนองภาวะฉกุ เฉนิ (ดู emergency)
ก๊าซไวไฟหรือก๊าซพิษรั่ว เพลิงไหม้ ระเบิด สารไวไฟหรือ ได้แก่ ผู้ทำ�หน้าท่ีผู้อำ�นวยการดับเพลิง หัวหน้าทีมดับเพลิง
สารเคมีร่ัวไหลหกลน้ และรงั สรี ่ัวไหล เปน็ ต้น และกูภ้ ัย ผู้ประสานงาน ชา่ งซอ่ มบ�ำ รุง เจา้ หนา้ ทฝี่ า่ ยผลติ
เจ้าหน้าทส่ี ่ือสารองค์กร เจา้ หนา้ ทบี่ ุคคล และเจ้าหน้าท่ีฝา่ ย
emergency drill การฝึกปฏิบตั แิ ผนฉกุ เฉนิ บริหารทว่ั ไป เป็นตน้ โดยตอ้ งกำ�หนดให้มชี ่องทางการสือ่ สาร
การฝึกวิธีการปฏิบัติงานหรือฝึกปฏิบัติตามหน้าท่ี เฉพาะงาน และแจ้งเหตุทีม่ ปี ระสทิ ธิภาพใหก้ บั ผูท้ ำ�หน้าที่ดงั กลา่ ว
หรือเฉพาะหน้าท่ี เช่น การฝึกวิธีการชำ�ระล้างสารเคมีของ
หน่วยดบั เพลิงและกู้ภัย หรอื การฝึกการแจง้ เหตขุ องพนักงาน excavation work งานเจาะและงานขดุ
ส่ือสาร เป็นต้น (ดู dry run ประกอบ) งานเจาะหรือขดุ หลุมในอุตสาหกรรมปโิ ตรเลียมและปโิ ตรเคมี
ซึง่ อาจเกดิ อนั ตรายไดต้ ลอดเวลา ทส่ี �ำ คัญมี 2 ลกั ษณะ คอื
emergency exercise การฝกึ ซอ้ มแผนฉุกเฉนิ การเกิดอุบัตเิ หตุต่อผปู้ ฏบิ ตั งิ าน เช่น การพงั ทลายของดินทบั
5 การฝกึ ซอ้ มการปฏบิ ตั ติ ามนโยบาย แผนงาน ขนั้ ตอนการปฏบิ ตั ิ ผู้ปฏิบัติงาน การตกลงไปในหลุมท่ีขุด และการขุดหรือเจาะ
งานของแต่ละหน่วยงาน ตั้งแต่การป้องกัน การตอบสนอง โดนอุปกรณ์ท่ีฝังไว้ในผนังหรือใต้ดิน จำ�เป็นต้องกำ�หนดให้
ภาวะฉุกเฉิน การฟ้ืนฟูสภาพแวดล้อม การติดต่อสื่อสาร มีระบบควบคุมความปลอดภัย (ดู safety) ในช่วงดังกล่าว
การประสานงานทงั้ ภายในและภายนอกองคก์ ร เพอื่ ประเมนิ ถงึ อยา่ งเขม้ งวด ซงึ่ ตอ้ งเปน็ ไปตามมาตรการปอ้ งกนั การพงั ทลาย
ความปลอด ัภย ความพรอ้ มของทรพั ยากร การปฏบิ ตั กิ ารและความรู้ ความเขา้ ใจ ของดนิ โดยการใชแ้ ผ่นโลหะป้องกันดินทลายและการท�ำ รว้ั
ในหนา้ ทคี่ วามรบั ผดิ ชอบ เพอื่ น�ำ ไปสกู่ ารปรบั ปรงุ พฒั นาตอ่ ไป รอบบริเวณทขี่ ดุ เพอ่ื ปอ้ งการการตกหลน่ เปน็ ต้น กอ่ นการขุด
บางครง้ั เรยี กวา่ การฝกึ ซอ้ มเตม็ รปู แบบ (full-scale exercise) เจาะตอ้ งผา่ นขน้ั ตอนการขออนญุ าตงานขดุ เจาะ เพอื่ ใหม้ กี าร
เป็นการปฏิบัติจริงเกือบทุกข้ันตอนของการปฏิบัติท่ีกำ�หนดไว้ ตรวจสอบวา่ มอี ปุ กรณฝ์ งั อยใู่ ตด้ นิ อยใู่ นบรเิ วณทข่ี ดุ เจาะหรอื ไม่
ในแผนปฏิบตั กิ าร เชน่ การฝึกซอ้ มแบบปฏบิ ัติการภาคสนาม เพือ่ ป้องกันความเสียหายท่ีอาจเกดิ ขึน้
(field training exercise (FTX)) มีการจัดตั้งศูนย์บัญชา
ควบคุมภาวะฉุกเฉินกับศูนย์ส่ังการของหน่วยปฏิบัติที่อยู่ใน
พื้นท่ี และการปฏบิ ตั ิการของทมี ตอบสนองภาวะฉกุ เฉิน

งานเจาะและงานขุด

386 สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

explosion การระเบิด
การปลดปล่อยก๊าซท่ีมีแรงดันสูงอย่างรุนแรงและรวดเร็วสู่สภาพแวดล้อม
พลงั งานทปี่ ลดปลอ่ ยออกมากลายเปน็ คลน่ื กระแทก (shock wave) ระดบั การ
ส่งผลตอ่ สภาพแวดล้อมมากหรือนอ้ ย ข้นึ อยู่กบั อัตราการปลดปลอ่ ย ความดนั
ขณะระเบดิ ปรมิ าณ ทศิ ทาง อุณหภูมิ ลกั ษณะการระเบดิ ของก๊าซไวไฟแบง่
ออกเป็น 2 ชนิด ไดแ้ ก่ การไหมป้ ะทุ (deflagration) หมายถึง การระเบิดของ
กา๊ ซไวไฟท่ีเผาไหม้อย่างชา้ ๆ ตวั อย่างเช่น สารไฮโดรคารบ์ อนมีความเรว็ ของ
การไหม้ปะทุประมาณ 1 เมตร/วินาที เท่าๆ กบั ความเร็วของเปลวไฟ และ
การระเบิดรนุ แรง (detonation) หมายถงึ การระเบิดของก๊าซไวไฟทเ่ี ผาไหม้
อย่างรวดเร็วและปลดปลอ่ ยพลังงานสูงมาก ตัวอย่างเชน่ สารไฮโดรคาร์บอน
มคี วามเร็วจากการระเบิด 2,000-3,000 เมตร/วนิ าที และความดนั ท่ีเกดิ จาก
การระเบิดรนุ แรงมีค่ามากกวา่ ความดันจากการไหมป้ ะทุ
fireball ลูกไฟขนาดใหญ่
ลกู ไฟขนาดใหญท่ เ่ี กดิ จากการรวั่ ไหลของสารไวไฟอยา่ งรวดเรว็ มากในชว่ งแรก
เนอื่ งจากภาชนะบรรจุ (vessel) ฉกี ขาด ท�ำ ใหไ้ อฟงุ้ กระจายสบู่ รรยากาศ จากนนั้
ลดขนาดลงอยา่ งรวดเรว็ และถา้ มกี ารจดุ ระเบดิ จากการเกดิ ไฟฟา้ สถติ หรอื การ
เกดิ ประกายไฟ อาจเกดิ ไฟ ไฟพงุ่ เปน็ ล�ำ (ดู jet fire) ตามมา อนั ตรายของไฟลกู
ใหญส่ ว่ นใหญเ่ กดิ จากปรมิ าณการแผร่ งั สคี วามรอ้ นทเ่ี พมิ่ มากขนึ้ อยา่ งมหาศาล
ในเวลาอันรวดเร็ว แต่เนือ่ งจากเวลาการเกดิ ไฟลกู ใหญ่สนั้ มาก ความเสยี หาย
ท่เี กิดจะไมร่ ุนแรงเทา่ กบั ไฟพวยลมซึง่ เกิดขน้ึ ตอ่ เนอ่ื งเปน็ เวลานาน

5

ความปลอดภยั

การเกดิ ลูกไฟขนาดใหญ่

สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี 387

fire compartment การกั้นแยกอาคารเพ่อื ควบคมุ ขนาดอคั คีภยั
การควบคมุ บรเิ วณทเี่ กดิ อคั คภี ยั ไมใ่ หเ้ พลงิ ลกุ ลามออกจากพนื้ ท่ี เปลวไฟ
ถูกควบคมุ และกัน้ แยกออกจากบริเวณอ่นื ดว้ ยผนงั ทนไฟและพืน้

ความปลอด ัภย การก้นั แยกอาคารเพือ่ ควบคุมขนาดอัคคภี ยั

fire department connection ข้อตอ่ รับน้ำ�ดบั เพลิง

5 ขอ้ ตอ่ สำ�หรบั พนกั งานดับเพลงิ ใชต้ ่อสายสง่ นำ�้ เพอื่ ส่งน�้ำ เขา้ ไปในระบบ
ดับเพลิง หัวตอ่ มที ัง้ แบบสวมเรว็ และแบบเกลยี วมลี น้ิ กันไหลยอ้ นกลบั
หวั รบั น�ำ้ จะตอ้ งมีหวั ต่ออย่างนอ้ ยสองทาง
1wm-aa3tsetirincp.ro(7o6f mm)
dFcoiernpenaertcmtieonnt

iHrnoeoavmadlevre Cvahlveeck

dAruiptomatic

ข้อต่อรบั นำ้�ดับเพลิง

388 สารานุกรม เปิดโลกปิโตรเคมี

fire pump เคร่อื งสูบน�ำ้ ดบั เพลงิ , ปั๊มนำ้�ดับเพลิง
เครอ่ื งสูบนำ้�ซึ่งสามารถสูบน้ำ�ได้ไม่ต�ำ่ กว่าร้อยละ 150 ของปริมาณสบู น้�ำ ที่กำ�หนด โดยมคี วามดัน
ทางด้านสง่ ไมต่ ่ำ�กว่ารอ้ ยละ 65 ของความดันทกี่ ำ�หนด เม่อื ปดิ วาลว์ ทางด้านสง่ จนแนน่ สนิท ความดนั
น�ำ้ ตอ้ งไม่เกินรอ้ ยละ 140 ของความดันทก่ี ำ�หนด

ปมั๊ น�้ำ ดับเพลงิ 5

fire tetrahedron ทรงส่ีหนา้ การเกดิ ไฟ 389
องคป์ ระกอบการเกดิ ไฟตอ้ งประกอบดว้ ย 3 ประการ คอื เชอื้ เพลงิ (fuel) ออกซเิ จน (oxygen) ซงึ่ ใน
บรรยากาศทว่ั ไปมาจากอากาศ และความร้อน (heat) หรือประกายไฟ แสดงโดยรูปสามเหล่ยี ม
แตก่ ารรกั ษาเปลวไฟหรอื การเผาไหมใ้ หเ้ กดิ อยา่ งตอ่ เนอื่ งตอ้ งมอี งคป์ ระกอบท่ี 4 รว่ มดว้ ย คอื การท�ำ ให้
ปฏกิ ิรยิ าการเผาไหม้ (combustion reaction) ซง่ึ เปน็ ปฏิกริ ยิ าลูกโซ่ (chain reaction) เกิดขน้ึ
อย่างต่อเนื่อง องค์ประกอบทั้งสี่แสดงโดยรูปทรงส่ีหน้า ความร้อนที่ผลิตจากการเผาไหม้ (heat
generated) ตอ้ งถกู ปอ้ นกลับ (heat feedback) ไปยงั สว่ นผสมระหว่างเชือ้ เพลิงและออกซเิ จน
ตลอดเวลา

Heat generated
Conduction
Convection
Radiation
ความปลอดภยั
Heat
Oxygen

Chain reaction Heat feedback
Fuel

ทรงสีห่ น้าการเกดิ ไฟ

สารานกุ รม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

ความปลอด ัภย fire triangle สามเหล่ยี มการเกดิ ไฟ
องค์ประกอบการเกดิ ไฟตอ้ งประกอบด้วย 3 ประการ คอื เชอ้ื เพลงิ (fuel) ออกซิเจน (oxygen) ซงึ่ ใน
บรรยากาศท่ัวไปมาจากอากาศ และความร้อน (heat) หรือประกายไฟ องค์ประกอบทง้ั สามแสดงโดยรูป
สามเหลย่ี ม ตอ้ งมอี งคป์ ระกอบทง้ั สามครบจงึ จะเกดิ ไฟหรอื การเผาไหม้ หรอื ท�ำ ใหไ้ ฟทล่ี กุ ไหมอ้ ยลู่ กุ ไหมอ้ ยา่ ง
ตอ่ เนอ่ื ง ถา้ ขาดองคป์ ระกอบใดองคป์ ระกอบหนง่ึ แล้วจะไมเ่ กดิ ไฟ หรอื จะทำ�ใหไ้ ฟทก่ี ำ�ลงั ลุกไหม้อยดู่ บั ลง
ท้ังนเี้ งื่อนไขทท่ี �ำ ใหไ้ ฟตดิ คือ ส่วนผสมระหวา่ งเชื้อเพลงิ และอากาศทีเ่ หมาะสม นอกจากน้นั ประกายไฟ
จะท�ำ ให้ไฟติดได้ ต้องให้ความร้อนหรือพลงั งานมากพอท่จี ะท�ำ ให้สว่ นผสมมีอุณหภมู ิจุดไฟตดิ ได้
flash fire ไฟพลุ่ง
ไฟซ่ึงเกิดจากก๊าซไวไฟท่ีร่ัวไหลออกสู่บรรยากาศ เกิดการจุดระเบิดขึ้นอย่างฉับพลัน (instantaneous)
ความเขม้ ของรงั สคี วามรอ้ นไมส่ งู มากนกั ไมท่ าํ ใหผ้ ทู้ อ่ี ยบู่ รเิ วณรอบนอกของกลมุ่ หมอกไอ (vapor cloud)
ทต่ี ดิ ไฟไดร้ บั อนั ตรายถงึ ขน้ั เสยี ชวี ติ และไมน่ า่ จะกอ่ ใหเ้ กดิ ความเสยี หายรา้ ยแรงตอ่ ทรพั ยส์ นิ นอกจากจะ
เกดิ เพลงิ ไหมจ้ ากวตั ถทุ ต่ี ดิ ไฟในบรเิ วณนนั้ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ปรมิ าณของสารและความเรว็ ของเปลวไฟไมม่ าก
พอทีจ่ ะเกิดแรงดนั หรอื ระเบดิ หลงั จากกา๊ ซรว่ั ไหล

5

ไฟพลงุ่

flash over ไฟท่วม
ปรากฏการณ์ไฟไหม้ท่ีเกิดข้ึนจากพื้นผิวส่วนประกอบของห้องและวัสดุต่างๆ ภายในห้อง มีอุณหภูมิสูง
ข้นึ จนถึงอุณหภมู ิจุดไฟตดิ (ignition temperature) จากนน้ั ท้ังผนังและวัสดภุ ายในห้องเกดิ การลกุ ตดิ ไฟ
พรอ้ มกนั ทนั ที ท�ำ ใหเ้ กดิ เปลวไฟลกุ ทว่ มหอ้ งและมปี รมิ าณความรอ้ นสงู โดยมอี ณุ หภมู ปิ ระมาณ 500–800
องศาเซลเซยี ส
frostbite, cold burn โรคความเยน็ กัด
การบาดเจ็บที่ผิวหนังซึ่งมีสาเหตุจากความเย็นจัดและสูญเสียนำ้�ในร่างกาย ส่งผลให้เนื้อเย่ือถูกทำ�ลาย
อยา่ งรนุ แรง เกิดท่รี ะดบั อณุ หภูมิ -2.2 องศาเซลเซียส (28 องศาฟาเรนไฮต์) หรือต่�ำ กวา่ นั้น การท�ำ ลาย
เนอื้ เยอื่ เกดิ ขนึ้ เฉพาะบรเิ วณทเี่ นอื้ เยอื่ กลายเปน็ เกลด็ น�้ำ แขง็ และเกดิ การแตกตวั ของเซลลเ์ สน้ เลอื ดฝอย
ท�ำ ใหน้ �้ำ ซมึ ผา่ นผนงั เซลล์ หลงั จากนนั้ ของเหลวภายในเซลลถ์ กู ปลอ่ ยออกมาสเู่ นอ้ื เยอื่ มากขน้ึ ท�ำ ใหม้ กี าร
เจ็บปวดมาก มกั มีอาการอักเสบเฉพาะแห่ง โดยเฉพาะอวยั วะทอี่ ย่ภู ายนอกร่างกาย เชน่ จมกู หู แกม้
คาง นวิ้ มอื น้วิ เทา้ อาการแสดงเร่ิมต้นคอื เลือดไปเล้ียงมือและเทา้ ลดลง ชา หมดความรู้สกึ บริเวณท่ี
สัมผสั ความเยน็ จดั ปวดแสบปวดร้อน ผิวหนงั มสี ีเป็นสเี ทาปนขาว ซีด หรอื เปน็ มันเงาคลา้ ยขี้ผึ้ง ถ้าเป็น
โรคความเย็นกดั เนอ้ื เยอ่ื ชน้ั ต้นื (superficial frostbite) ผวิ หนงั จะมสี เี ทาปนขาว แห้ง สูญเสียความรูส้ กึ
ท�ำ ให้เกดิ อาการเจ็บปวด ผวิ หนงั บวมแดง พอง ถา้ เปน็ โรคความเย็นกดั เนอื้ เย่ือชน้ั ลึก (deep frostbite)
ท่เี กิดบรเิ วณใต้ผวิ หนังลึกลงไป มักมอี าการเลือดออกบริเวณทเ่ี ป็น เกดิ แผลพอง เนื้อเยื่อตาย และแผล
เปน็ หนอง แผลจะเน่าเปือ่ ยและลุกลามมากข้ึนจนอาจจะต้องตัดเนอ้ื เยื่อหรืออวยั วะทง้ิ

390 สารานุกรม เปิดโลกปิโตรเคมี

การปฐมพยาบาลเบ้ืองต้น ต้องยกส่วนท่ีได้รับบาดเจ็บของร่างกายของผู้ได้รับบาดเจ็บให้สูงกว่าระดับ
หวั ใจเพอ่ื ลดอาการบวม เคลอื่ นย้ายผูไ้ ดร้ บั บาดเจ็บไปยังพืน้ ท่ีอบอุ่น เพอื่ ปอ้ งกนั การสญู เสียความร้อน
ออกจากรา่ งกาย หลกี เลย่ี งการเดนิ เพราะจะท�ำ ใหร้ า่ งกายบาดเจบ็ เพม่ิ ขนึ้ ถอดเสอ้ื ผา้ และเครอ่ื งประดบั
ท่ีเปียกออก ห้ามด่ืมเคร่ืองดื่มท่ีมีแอลกอฮอล์หรือมีคาเฟอีน ให้ความอบอุ่นร่างกายอย่างต่อเน่ืองโดย
แช่บริเวณที่ได้รับบาดเจ็บในนำ้�อุ่น ควรเพ่ิมอุณหภูมิทีละน้อยจนกระทั่งเนื้อเย่ือที่แข็งละลาย หรือใช้
ผ้าพันแผลท่แี หง้ และปราศจากเช้อื พันบรเิ วณท่ไี ดร้ ับบาดเจบ็ และพันระหวา่ งนว้ิ มือหรือน้ิวเทา้ ทไ่ี ด้รบั
บาดเจบ็ เพอ่ื ปอ้ งกนั การเสยี ดสี หา้ มนวดบรเิ วณทไี่ ดร้ บั บาดเจบ็ หรอื บรเิ วณทเี่ นอ้ื เยอื่ บวม ใหค้ วามอบอนุ่
ท้ังร่างกาย และรบี นำ�ส่งโรงพยาบาล

ภาวะความเย็นกัด

ระดับที่ 1 ระดับที่ 2 ระดบั ที่ 3
ผิวหนังระคาย ผิวหนังพอง เนือ้ เย่อื ได้รับ
เคือง แตเ่ นอื้ ไมเ่ ปน็ อันตรายและมี
อนั ตราย ผลกระทบถาวร
โรคความเย็นกดั

hazardous material control การควบคมุ อบุ ัติภัยจากวัสดุอันตรายและสารเคมี 5
การควบคุมเมอ่ื มอี บุ ตั ิภัยเก่ยี วกับวสั ดอุ นั ตรายและสารเคมี ผู้ทำ�หนา้ ทจ่ี ัดการตอ้ งประเมนิ สถานการณ์
เกี่ยวกับประเภทของเหตุการณ์ ชนิดและปริมาณของสารเคมีท่ีหกร่ัว ระดับความเป็นอันตรายท่ีมีต่อ ความปลอดภยั
ชวี ติ ทรพั ยส์ นิ หรอื สง่ิ แวดลอ้ ม เพอ่ื เปน็ การก�ำ หนดหรอื แสดงขอบเขตในการจดั การกบั อบุ ตั ภิ ยั ไดอ้ ยา่ ง
ถกู ตอ้ งเหมาะสม โดยกำ�หนดเขต (zone) ไว้ 3 เขต ดงั นี้
1) เขตอันตราย (hot zone) เป็นบริเวณท่ีมีอุบัติภัย ควรปิดกั้นพื้นที่โดยรอบในรัศมี 50 เมตร
จากจดุ เกิดเหตุ
2) เขตลดระดับการปนเปอ้ื น (warm zone) เป็นบริเวณทีอ่ ยรู่ ะหวา่ งเขตอันตรายและเขตสนับสนุน
ซึง่ เปน็ บริเวณส�ำ หรบั ท�ำ การช�ำ ระการปนเปอ้ื นของวสั ดอุ ันตราย
3) เขตสนับสนุน (cold zone) เป็นบริเวณที่กำ�หนดให้ผู้มีหน้าท่ีเกี่ยวข้องในการจัดการกับอุบัติภัย
ปฏบิ ตั ิงาน อาทเิ ชน่ ผสู้ ่งั การ (incident command) และลกู ทีม ทีมสนบั สนุนต่างๆ เปน็ ตน้

การกำ�หนดเขตในการควบคมุ อบุ ัตภิ ัยเก่ยี วกบั วัสดุอนั ตราย 391

สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

ความปลอด ัภย hot work งานท่ีทำ�ใหเ้ กิดความร้อนหรือประกายไฟ
งานหรือกจิ กรรมทีม่ กี ารใชเ้ ครอ่ื งมือกล เคร่อื งเชื่อม หรืออปุ กรณใ์ หค้ วามร้อน
ประเภทต่างๆ ทำ�ให้เกดิ แหล่งก�ำ เนิดความรอ้ นหรอื ประกายไฟ เช่น งานตัด
และเชอื่ มโลหะด้วยเครือ่ งเชอ่ื มด้วยไฟฟ้าหรือกา๊ ซ และงานทตี่ อ้ งใชเ้ ครอ่ื ง
ขดั ผวิ หรอื เจียระไน เป็นตน้ หากไมม่ ีมาตรการป้องกันที่ดอี าจส่งผลให้เกดิ
อัคคีภัย มลพิษทางอากาศและทางน้ำ� ตลอดจนการสูญเสียทั้งชีวิตและ
ทรพั ย์สนิ จ�ำ เปน็ ตอ้ งก�ำ หนดมาตรการความปลอดภัย (ดู safety) เริม่ ตัง้ แต่
การก�ำ หนดใหผ้ ปู้ ฏบิ ตั งิ านตอ้ งมใี บอนญุ าตท�ำ งาน (ดู work permit) กอ่ นเขา้
ปฏบิ ัตงิ าน เพือ่ การด�ำ เนินการตามขน้ั ตอนตา่ งๆ ให้เกิดความปลอดภัยและ
มีผู้รับผิดชอบความปลอดภัยเฝ้าระวังในการทำ�งาน ก่อนปฏิบัติงานต้อง
ตรวจสอบบรเิ วณโดยรอบไมใ่ หม้ วี สั ดแุ ละสารตดิ ไฟอยใู่ นรศั มที ส่ี ะเกด็ ไฟจาก
การปฏิบัติงานจะกระเด็นไปถึง โดยเคลื่อนย้ายวัสดุติดไฟออกไปหรือจัดหา
ผนื แผน่ วสั ดทุ ไี่ มต่ ดิ ไฟ (fire proof blanket) เปน็ แนวกนั้ และปดิ กนั้ บรเิ วณ
พน้ื ทปี่ ฏบิ ตั งิ าน เพอ่ื ปอ้ งกนั ไมใ่ หป้ ระกายไฟหรอื สะเกด็ ไฟกระเดน็ ไปตกนอก
บริเวณปฏิบัติงานหรือไปถูกผู้อยู่ใกล้เคียง กับต้องจัดให้มีอุปกรณ์ดับเพลิง
ตดิ ตง้ั ไวใ้ กลบ้ รเิ วณพนื้ ทที่ �ำ งานใหเ้ พยี งพอ และสามารถหยบิ ใชไ้ ดโ้ ดยสะดวก
ในกรณเี กดิ เหตุฉกุ เฉิน (ดู emergency)

5

งานเชือ่ มโลหะ

งานหลอมเหล็ก

392 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

hydrant หวั จ่ายน�ำ้ ดบั เพลิง
หัวต่อกบั สายฉดี น้ำ�ดับเพลงิ ติดตัง้ อยภู่ ายนอกอาคารของสถานประกอบการ

> 0.6 m. Hydrant connection valve

Small
stones for
drainage

หวั จา่ ยน�ำ้ ดบั เพลิง 5

incident อุบัติการณ์ ความปลอดภยั
เหตกุ ารณ์ที่ไมพ่ ึงประสงค์ ท่ีไม่ไดค้ าดคิดไวล้ ว่ งหน้าหรือไมท่ ราบลว่ งหนา้ หรอื ขาด
การควบคมุ แตเ่ มอ่ื เกดิ ขน้ึ แลว้ มแี นวโนม้ ทจี่ ะสง่ ผลใหเ้ กดิ การบาดเจบ็ หรอื เจบ็ ปว่ ย
จากการท�ำ งาน (ill health) เสยี ชวี ติ หรอื ความสญู เสยี ตอ่ ทรพั ยส์ นิ รวมทง้ั กอ่ ใหเ้ กดิ
ความเสยี หายตอ่ สภาพแวดลอ้ มในการท�ำ งานหรอื ตอ่ สาธารณชน อาจเปน็ เหตกุ ารณ์
ท่ีเกือบจะก่อให้เกิดอุบัติเหตุ (near miss) ซึ่งยังไม่เกิดความสูญเสีย หรือเป็น
อบุ ตั ิเหตุได้ (ดู accident) หากมีความสูญเสียเกดิ ขึน้

WeiGHT

การขาดการควบคุมเกี่ยวกับ อุบัติการณ์ เกดิ การบาดเจ็บหรอื เปน็ โรคจากการ
การยกวสั ดสุ ง่ิ ของอยา่ งปลอดภัย ทำ�งาน เชน่ โรคปวดหลัง
เหตกุ ารณ์เกิดอุบัติเหตุ
เป็นเหตุการณเ์ กอื บเกิดอุบัติเหตุ

ตวั อย่างอุบัตกิ ารณ์ซึ่งขาดการควบคมุ ทีด่ ี สง่ ผลให้เกดิ การบาดเจ็บในระยะยาวหรือ
เกิดการเจบ็ ปว่ ยจากการท�ำ งาน (ill health)

สารานุกรม เปดิ โลกปิโตรเคมี 393

การท่ีไม่คาดคิดไวล้ ่วงหนา้ อุบตั ิการณ์ เกดิ การบาดเจ็บหรือเสียชีวติ
หรอื ไม่ทราบลว่ งหน้า เหตุการณเ์ กิดอุบัตเิ หตุ

เป็นเหตกุ ารณเ์ กอื บเกดิ อุบัตเิ หตุ

ตวั อย่างอบุ ตั กิ ารณท์ มี่ ีลกั ษณะของเหตุการณท์ ไ่ี ม่พึงประสงค์ ซ่งึ ไม่ไดค้ าดคดิ ไว้ล่วงหน้าหรอื ไมท่ ราบล่วงหน้า
แตเ่ ม่อื เกดิ ขน้ึ แล้วมผี ลให้เกิดการบาดเจบ็ หรอื เสยี ชวี ติ

5

ความปลอด ัภย

การท่ไี มค่ าดคดิ ไว้ล่วงหน้าหรือ อุบัติการณ์ เกิดความเสยี หายต่อทรพั ยส์ ิน
ไม่ทราบล่วงหน้าและขาดการควบคุม และสภาพแวดล้อมในการท�ำ งาน

เปน็ เหตกุ ารณ์เกือบเกดิ อบุ ัติเหตุ และสาธารณชน
เหตกุ ารณเ์ กิดอบุ ัตเิ หตุ

ตัวอยา่ งอุบัตกิ ารณ์ทีม่ ลี ักษณะของเหตกุ ารณ์ท่ีไม่พึงประสงค์ ซึ่งไม่ได้คาดคดิ ไวล้ ว่ งหนา้
หรอื ไม่ทราบล่วงหนา้ และเมอื่ เกดิ ขนึ้ แลว้ มผี ลใหเ้ กดิ ความสญู เสยี ต่อทรพั ย์สนิ ความเสยี หายตอ่ สภาพแวดล้อม

ในการทำ�งานหรอื ต่อสาธารณชน

394 สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

ไฟพุง่ เปน็ ล�ำ jet fire ไฟพงุ่ เป็นลำ�
ไฟลุกไหม้ในลักษณะคล้ายไฟคบเพลิง (blow
jockey pump เครื่องสูบน้ำ�รักษาความดัน, torch) เกดิ จากสารเคมที เี่ กบ็ ไวภ้ ายใตค้ วามดนั สงู
ปั๊มน้�ำ รักษาความดัน เกดิ การรว่ั ไหล จงึ ฟงุ้ กระจายสบู่ รรยากาศแลว้ เกดิ
เคร่ืองสูบนำ้�ขนาดเล็กซึ่งใช้สูบนำ้�ทดแทนนำ้�ท่ีร่ัว การจดุ ระเบดิ ในทนั ที ขนาดของเปลวไฟทเ่ี กดิ ขน้ึ
หรือท่ีใช้ในการทดสอบ สำ�หรับป้องกันไม่ให้ ขนึ้ อยู่กบั ขนาดของรรู ั่ว และความดนั ในเสน้ ท่อ
เครอ่ื งสบู น�ำ้ ดบั เพลงิ ท�ำ งานเมอื่ ไมจ่ �ำ เปน็ หรอื ท�ำ ให้ หรอื ภาชนะบรรจุ ความรอ้ นทแี่ ผก่ ระจายออกมา
เคร่ืองสูบน้ำ�ดับเพลิงเดินๆ หยุดๆ และสามารถ จากเปลวไฟข้ึนอยู่กับประเภทของไอท่ีร่ัวออกมา
ทำ�งานได้อย่างอัตโนมัติโดยใช้สวิทช์ท่ีทำ�งานโดย โดยทว่ั ไปอณุ หภมู ขิ องเปลวไฟอยู่ในช่วง 1,600-
อาศัยความดัน (pressure switch) 2,000 องศาเซลเซียส เน่ืองจากไฟพวยลมมี
ปรมิ าณความรอ้ นตอ่ พน้ื ทสี่ งู (heat flux) จงึ ทาํ ให้
เกิดความเสียหายต่ออุปกรณ์หรือโครงสร้างใดๆ
ท่ีสัมผสั กบั เปลวไฟโดยตรงได้มาก

5

ความปลอดภยั

เครอ่ื งสูบน�ำ้ รกั ษาความดัน 395

สารานุกรม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

ความปลอด ัภย lower explosive limit (LEL) ขีดจ�ำ กัดขัน้ ต่ำ�ของสว่ นผสมระเบิดได้ (แอลอีแอล)
รอ้ ยละของกา๊ ซเชอื้ เพลงิ หรอื ไอระเหยของสารไวไฟซง่ึ เจอื จางทส่ี ดุ ทมี่ ใี นอากาศ และเปน็
ส่วนผสมที่เหมาะสมซ่ึงทำ�ให้เกิดการระเบิดหรือจุดไฟติดได้ (explosive mixture)
หากปรมิ าณกา๊ ซหรอื ไอระเหยดงั กลา่ วเจอื จางกวา่ นก้ี จ็ ะไมส่ ามารถตดิ ไฟได้ กา๊ ซเชอื้ เพลงิ
หรอื สารไวไฟแตล่ ะชนดิ มคี า่ ขดี จ�ำ กดั ขน้ั ต�ำ่ ของสว่ นผสมระเบดิ ไดไ้ มเ่ ทา่ กนั เชน่ กา๊ ซมเี ทน
มคี า่ เทา่ กบั รอ้ ยละ 5 โดยปรมิ าตร และโพรเพนมคี า่ เทา่ กบั รอ้ ยละ 2.1 โดยปรมิ าตร เปน็ ตน้
(ดู upper explosive limit (UEL) ประกอบ)
opening protection การป้องกันชอ่ งเปิด
การปอ้ งกนั ชอ่ งทเ่ี ชอื่ มตอ่ กนั ระหวา่ งผนงั กบั พนื้ เพอ่ื ปอ้ งกนั ไมใ่ หไ้ ฟลกุ ลาม ตลอดจนท�ำ ให้
สว่ นกัน้ แยก (fire barriers) และผนังทนไฟ (fire wall) มคี วามสมบรู ณ์ใช้งานไดต้ รง
ตามวัตถุประสงค์

5

การปอ้ งกันช่องเปดิ

การปอ้ งกนั ช่องเปิด

personal protective equipment (PPE) อปุ กรณป์ อ้ งกนั อนั ตรายสว่ นบคุ คล,
อุปกรณค์ ้มุ ครองความปลอดภัยสว่ นบุคคล (พพี อี )ี
สงิ่ ใดสง่ิ หนง่ึ ซงึ่ น�ำ มาสวมใสท่ อ่ี วยั วะใดอวยั วะหนงึ่ ของรา่ งกาย โดยมวี ตั ถปุ ระสงค์
เพอ่ื ลดการเกดิ อันตรายใหแ้ กอ่ วยั วะน้นั ๆ เช่น ถุงมอื กนั สารเคมี ซึ่งน�ำ มาสวม
ที่มือเพ่ือลดอันตรายจากการถูกสารเคมีกัดกร่อน หรือแว่นตาเพ่ือป้องกันวัตถุ
กระเด็นเข้าตา เป็นต้น อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคลสามารถแบ่งเป็น
หมวดหมทู่ ่ีสำ�คญั ได้ ดังน้ี

396 สารานกุ รม เปดิ โลกปโิ ตรเคมี

1. อุปกรณป์ อ้ งกนั ศรีษะ ใชล้ ดอนั ตรายจากการถูกเจาะ กระแทก
2. อปุ กรณป์ อ้ งกนั เสียง การลดอนั ตรายจากกระแสไฟฟ้าหรือ
การใชใ้ นงานเฉพาะ เชน่ การดบั เพลงิ
เปน็ ตน้
ใชอ้ ดุ หรือครอบหู เพื่อลดอันตรายจาก
การรับเสียงดงั ที่อาจกอ่ ใหเ้ กดิ อันตราย
ต่อการได้ยิน

3. อุปกรณป์ อ้ งกนั ใบหน้าและดวงตา ใช้ป้องกันอนั ตรายจากวตั ถหุ รอื สารเคมี
กระเด็นถกู ใบหนา้ และดวงตา

4. อุปกรณป์ ้องกันระบบหายใจ ใชส้ วมใสเ่ พอ่ื ลดอนั ตรายจากการสดู ดม 5 ความปลอดภยั
5. อุปกรณป์ อ้ งกนั ลำ�ตวั ฝนุ่ หรอื สารเคมเี ขา้ สรู่ ะบบทางเดนิ หายใจ
หรอื เปน็ อปุ กรณท์ ส่ี ง่ ผา่ นอากาศเพอ่ื ใช้ 397
ในการหายใจในบรเิ วณทข่ี าดอากาศ
หรอื มสี ง่ิ ปนเปอ้ื นสงู
ใชส้ วมใส่เพ่อื ปอ้ งกนั อนั ตรายจาก
ส่ิงแวดล้อม เช่น สารเคมีหรอื
ความรอ้ นสมั ผัสร่างกาย สว่ นใหญ่
เป็นชดุ ที่สวมใสท่ ง้ั ลำ�ตัว เช่น
ชุดกันสารเคมี ชุดกนั ความรอ้ น
และชดุ ดบั เพลิง เปน็ ตน้

6. อุปกรณป์ ้องกนั มือ ใชส้ วมใส่เพือ่ ป้องกันอนั ตรายทม่ี ือ
เช่น ถกู ของมคี มบาด สัมผัสความร้อน
หรือสมั ผัสสารเคมี เปน็ ต้น

7. อปุ กรณ์ปอ้ งกันเท้า ใช้สวมใส่ป้องกันอันตรายที่เท้าจากการ
ถกู วตั ถทุ ม่ิ ต�ำ หรือของหนกั ตกกระแทก

8. อุปกรณป์ อ้ งกันการตก ใช้สวมใส่ร่างกายเพ่ือป้องกันการตกจาก
ทีส่ ูง

สารานกุ รม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

pool fire ไฟบนพนื้
ไฟไหมข้ องเหลวตดิ ไฟเปน็ บรเิ วณกวา้ ง เกดิ จากของเหลวทมี่ จี ดุ เดอื ด
ในบรรยากาศสงู กวา่ อณุ หภมู ใิ นบรรยากาศขณะนนั้ เกดิ การรวั่ ไหล
ไปตามพนื้ ได้รับความรอ้ นจนตดิ ไฟ

การเกดิ ไฟบนพ้ืน

safety ความปลอดภัย
สภาวะทปี่ ลอดหรอื พน้ จากภาวะภยั (hazard) รวมถงึ การปลอดจาก
อนั ตราย (danger) การบาดเจบ็ (injury) การเสีย่ งภัย (risk) หรือ
การสูญเสยี (loss)

5

ความปลอด ัภย

ไมป่ ลอดภยั ปลอดภยั

ตัวอยา่ งที่ 1 การท�ำ งานกับเคร่อื งทอผา้ ที่ไม่มกี าร์ดครอบเพลาหรือสายส่งก�ำ ลงั
ของเครอ่ื ง ถอื เปน็ สภาพการณท์ เ่ี ปน็ ภัยซึง่ อาจท�ำ ใหบ้ าดเจบ็ หรือพิการได้ ถ้าถูก
หนบี หรือถูกดงึ มว้ นเข้าเครื่องถอื วา่ มี อนั ตราย อยู่ระดับหนงึ่ แตถ่ า้ ผปู้ ฏิบัติงาน
ทำ�งานกับเคร่ืองทอผ้าท่ีมีการติดต้ังตะแกรงเหล็กเหนียวครอบส่วนที่หมุนและ
ส่วนส่งถ่ายกำ�ลังให้มิดชิด ก็จะป้องกันการถูกหนีบหรือถูกดึงม้วนเข้าเคร่ืองได้
ดังนั้นระดับ อันตราย ก็จะไม่มี ทำ�ให้เกิด ความปลอดภัย (ดู safety)
ขณะปฏิบัติงาน

398 สารานกุ รม เปดิ โลกปิโตรเคมี

ปลอดภัย ปลอดภัย

ตวั อยา่ งที่ 2 การท�ำ งานขณะทห่ี ยบิ ของออกมาจากตอู้ บทม่ี คี วามรอ้ นสงู ถอื เปน็ สภาพการณท์ เ่ี ปน็
ภัย ซึ่งอาจท�ำ ให้มือถูกความรอ้ นเผาไหม้ ถอื ว่ามี อนั ตราย อยู่ระดบั หนึง่ แต่ถ้าผูป้ ฏิบัติงานสวม
เสอื้ แขนยาวและถงุ มอื กนั ความรอ้ น กจ็ ะปอ้ งกนั มอื ถกู ความรอ้ นเผาไหมไ้ ด้ ดงั นน้ั ระดบั อนั ตราย
กจ็ ะลดนอ้ ยลง ทำ�ให้เกิด ความปลอดภัย ในขณะปฏิบัติงาน

sprinkler system ระบบหวั กระจายน�ำ้ ดับเพลงิ
ระบบสง่ น�้ำ โครงขา่ ยระบบทอ่ น�ำ้ ดบั เพลงิ วาลว์ ควบคมุ หวั กระจายน�้ำ ดบั เพลงิ และอปุ กรณอ์ นื่ ๆ
ทีเ่ กี่ยวข้อง หัวกระจายนำ�้ ดบั เพลิงจะท�ำ งานทนั ทีอยา่ งอตั โนมัติ

Cap/seal 5 ความปลอดภยั

Glass bulb 399

Deflector

ระบบหวั กระจายน�้ำ ดบั เพลงิ

table top exercise การฝกึ ซ้อมแบบจำ�ลองสถานการณ์
การฝกึ ซอ้ มทมี่ กี ารก�ำ หนดสถานการณจ์ �ำ ลองบนโตะ๊ ในหอ้ งประชมุ หรอื สถานทเ่ี ดยี วกนั เกย่ี วขอ้ ง
กบั ผรู้ บั ผดิ ชอบหลกั เพอื่ น�ำ เสนอการปฏบิ ตั ใิ นสถานการณจ์ �ำ ลองอยา่ งไมเ่ ปน็ ทางการ เพอ่ื ใหเ้ ปน็
ไปตามแผน นโยบาย และขน้ั ตอนการปฏิบตั ิ หรืออีกลกั ษณะหน่ึงซ่ึงทางทหารนยิ มใช้ เรยี กวา่
การฝึกซ้อมในทบี่ ังคบั การ (command post exercise (CPX)) ซ่งึ เปน็ การฝกึ ซ้อมการวเิ คราะห์
การวางแผนตลอดจนการตดั สนิ ใจสัง่ การเจา้ หน้าทแี่ ละผู้มีอ�ำ นาจตัดสนิ ใจ
upper explosive limit (UEL) ขีดจ�ำ กัดขัน้ สงู ของส่วนผสมระเบดิ ได้ (ยอู แี อล)
รอ้ ยละของกา๊ ซเชอ้ื เพลงิ หรอื ไอระเหยของสารไวไฟซง่ึ เขม้ ขน้ ทสี่ ดุ ทม่ี ใี นอากาศ และเปน็ สว่ นผสม
ท่ีเหมาะสมซ่ึงทำ�ให้เกิดการระเบิดหรือจุดไฟติดได้ (explosive mixture) หากปริมาณก๊าซหรือ
ไอระเหยเจอื ปนในอากาศเขม้ ขน้ กวา่ นี้ จะไมส่ ามารถตดิ ไฟได้ กา๊ ซเชอื้ เพลงิ หรอื สารไวไฟแตล่ ะชนดิ

สารานุกรม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

มคี า่ ขดี จ�ำ กดั ขน้ั สงู ของสว่ นผสมระเบดิ ไดไ้ มเ่ ทา่ กนั คา่ ระหวา่ งขดี จ�ำ กดั ขนั้ ต�่ำ และขดี จ�ำ กดั ขนั้ สงู คอื
ชว่ งความเข้มข้นของการติดไฟของก๊าซหรอื สารไวไฟ ถา้ เช้ือเพลิงมชี ่วงระหว่างขดี จำ�กดั ข้นั ตำ่�และ
ขดี จ�ำ กัดขน้ั สงู กวา้ ง หมายถงึ สว่ นผสมทส่ี ามารถตดิ ไฟได้กว้างจงึ เส่ียงตอ่ การเกดิ ไฟไหม้มากด้วย

% UEL ʋǹ¼ÊÁµ´Ô ä¿ % LEL

ขีดจำ�กัดขั้นสูงของสว่ นผสมระเบิดได้

% UEL % LEL

5

ความปลอด ัภย

work permit ใบอนุญาตท�ำ งาน ก่อนเข้าทำ�งาน ต้องแสดงหลักฐานเป็นลายลักษณ์อักษรเพื่อ
การขออนญุ าตท�ำ งานเฉพาะ ในสถานทเี่ ฉพาะตามระยะเวลาท่ี แสดงว่างานที่ดำ�เนินการน้ันได้รับการอนุญาตแล้ว อนุญาต
ก�ำ หนด หรอื การขออนญุ าตท�ำ งานทมี่ คี วามเสยี่ งสงู ซง่ึ แตกตา่ ง โดยใคร หลกั ฐานดงั กลา่ วเรยี กวา่ ใบอนญุ าตท�ำ งาน รายละเอยี ด
กนั ไปตามลกั ษณะกจิ กรรมการท�ำ งานขององคก์ ร มโี อกาสเกดิ ทตี่ อ้ งมใี นใบอนญุ าตท�ำ งาน ไดแ้ ก่ รายละเอยี ดของผขู้ ออนญุ าต
อันตรายหรอื ท�ำ ให้ได้รับบาดเจบ็ ขัน้ รุนแรง งานทนี่ ิยมก�ำ หนด รายละเอยี ดของงานทจี่ ะท�ำ วัน เวลา สถานทท่ี ี่มกี ารทำ�งาน
ให้มีการขอใบอนญุ าตท�ำ งาน ไดแ้ ก่ งานท่ีทำ�ให้เกดิ ความร้อน อันตรายที่เกี่ยวข้องกับงาน รายละเอียดการพิจารณาสภาพ
หรอื ประกายไฟ (ดู hot work) งานทั่วไป (ดู cold work) การทำ�งาน แสดงเป็นรายการหรือหัวข้อที่ใช้ในการพิจารณา
งานบนทส่ี งู งานไฟฟา้ แรงดนั สงู งานในทอี่ บั อากาศ งานเจาะ ความพร้อมต่างๆ ว่า มีความปลอดภัยเพียงพอที่จะอนุญาต
และงานขดุ (ดู excavation work) เป็นตน้ จำ�เป็นตอ้ งมีการ รายละเอียดของผูใ้ หอ้ นุญาต ระยะเวลาที่อนญุ าต การตรวจ
ตรวจสอบความพรอ้ มของผปู้ ฏบิ ตั งิ าน ความพรอ้ มของอปุ กรณ์ สอบสภาพพ้ืนที่ปฏิบัติงานหลังงานแล้วเสร็จ ในใบอนุญาต
เครือ่ งมอื เคร่อื งจกั ร รวมทัง้ ความพร้อมของสภาพแวดล้อม ทำ�งานจะต้องบันทึกการตรวจสอบหลังงานเสร็จส้ินด้วย
ตา่ งๆ ใหแ้ นใ่ จวา่ มีความพร้อมมคี วามปลอดภยั (ดู safety) อุปกรณ์ป้องกนั อันตรายทั้งหมดท่จี �ำ เป็น อนั ตรายและข้อควร
เพียงพอเสียก่อน จึงจะได้รับอนุญาตให้เร่ิมทำ�งานนั้นๆ ได้ ระวังท้ังหมดที่เกี่ยวข้องกับงาน ซ่ึงจะต้องพิจารณาก่อนเร่ิม
ถอื เปน็ ขอ้ ตกลงระหวา่ งผขู้ ออนญุ าตและผอู้ นญุ าต เปน็ เอกสาร ทำ�งาน เป็นต้น
เง่ือนไขที่แสดงถึงการเตรียมการป้องกันและข้อจำ�กัดต่างๆ

400 สารานกุ รม เปิดโลกปโิ ตรเคมี

working environment ภาวะแวดลอ้ มในการทำ�งาน
ส่งิ ต่างๆ ทอี่ ยลู่ ้อมรอบตวั ผู้ปฏิบัติงานในขณะทำ�งาน แบง่ เปน็ ปจั จัยทางกายภาพ เคมี ชวี ภาพ
และการยศาสตร์ (ดู ergonomics หมวดอาชีวอนามยั ประกอบ) เชน่ หวั หนา้ ผคู้ วบคุมงาน
เพอ่ื นร่วมงาน เครือ่ งจักร เคร่อื งกล เครอื่ งมอื และอปุ กรณต์ า่ งๆ รวมทงั้ อากาศ เสียง ความร้อน
รงั สี ฝุ่นละออง และสารเคมตี ่างๆ แมก้ ระท่ังเชือ้ โรคและสัตว์เลี้ยงต่างๆ เป็นต้น
ปจั จัยภาวะแวดล้อมทางกายภาพ (physical environment) ไดแ้ ก่ บรรยากาศทอี่ ยู่รอบตวั
ผูป้ ฏบิ ตั งิ าน เชน่ เสยี ง ความเย็น รงั สี ความดันบรรยากาศ รวมถงึ เครอื่ งมอื เครือ่ งจกั ร
อุปกรณต์ า่ งๆ ในบริเวณนั้น

ระวงั อนั ตรายจากรังสี
เครือ่ งหมายแสดงภาวะแวดล้อมทางกายภาพ

ปัจจัยภาวะแวดล้อมทางเคมี (chemical environment) ได้แก่ สารเคมีชนิดต่างๆ ที่ใช้
เปน็ วตั ถดุ บิ ในรปู ของกา๊ ซของเหลว เชน่ ตวั ท�ำ ละลาย (solvent) ตา่ งๆ และของเสยี ทตี่ อ้ งก�ำ จดั
ฝ่นุ ควัน ละออง

ภาวะแวดล้อมทางเคมี 5

ปัจจัยภาวะแวดลอ้ มทางชวี ภาพ (biological environment) ไดแ้ ก่ ส่งิ มีชวี ติ เช่น งู หนู ความปลอดภยั
แมลงสาบ เชอ้ื รา แบคทเี รยี เช้อื โรคตา่ งๆ และของเสยี จากส่งิ มชี วี ติ เช่น ฝนุ่ ไม้ ฝุน่ ฝา้ ยและ
ฝุ่นเมล็ดพืชตา่ งๆ

ขยะติดเชอื้

ภาวะแวดลอ้ มทางชีวภาพ

ปัจจยั ทางการยศาสตร์ (ergonomic) ได้แก่ การทำ�งานท่ไี มเ่ หมาะสมกับความสามารถของ
ร่างกายและจิตใจ รวมถึงอิริยาบถในการทำ�งานที่ไม่เหมาะสม การปฏิบัติงานที่จำ�เจซำ้�ซาก
การทำ�งานบางอย่างที่เร่งรัดหรือต้องแข่งกับเวลา การทำ�งานเป็นผลัด การทำ�งานท่ีมีช่ัวโมง
การทำ�งานท่ยี าวนาน การทำ�งานที่หนกั เกนิ ก�ำ ลงั

ภาวะแวดล้อมทางการยศาสตร์ 401

สารานุกรม เปิดโลกปิโตรเคมี

ส่งิ แวดลอ้ ม