ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับซากดึกดำบรรพ์

Indochina Terrane

7) ไดโนเสาร์ (Dinosaurs)

Sibumasu terrane หมวดหนิ โคกกรวด กล่มุ หินโคราช

ชดุ หนิ ตะกอนสีแดง 100.5 หมวดหนิ ภพู าน

ภาคเหนือ 113.0
125.0
หมวดหนิ คลองมนี 129.4

ภาคใต้ 132.9 หมวดหนิ เสาขวั
139.8 หมวดหนิ พระวิหาร

145.0

201.3

หมวดหินภกู ระดงึ

237.0

ประเทศไทยมกั พบไดโนเสารบ์ นที่ราบสูงโคราช หมวดหนิ นา้ พอง
แผน่ ดนิ ภาคอีสานของไทย

ประเทศไทยพบไดโนเสารต์ งั้ แต่ยคุ ไทรแอสสิกตอนปลาย (210 ลา้ นปกี อ่ น)
และพบมากในยคุ จแู รสสิกตอนปลายถงึ ครเี ทเชียสตอนตน้ (150 – 110 ล้านปกี อ่ น)

กระดูกไดโนเสาร์ช้นิ แรกของไทย

ไดโนเสาร์ในประเทศไทยมกี ารค้นพบ
ครงั้ แรก เมื่อปี พ.ศ. 2519
ณ อช. ภเู วยี ง อ. เวยี งเก่า จ.ขอนแกน่
โดยนายสุธรรม แย้มนิยม
อดตี นักธรณีวทิ ยา กรมทรัพยากรธรณี

ส่วนปลายของกระดกู ต้นขาหลัง
ของไดโนเสารก์ ลุม่ ซอโรพอด

ไดโนเสาร์แหง่ ที่ราบสูงโคราช

ภเู วยี งโกซอรสั สิรนิ ธรเน สยามโมซอรัส สุธธี รนิ
Phuwiangosaurus sirindornae Siamosaurus suteethorni
จ.ขอนแก่น จ.ขอนแก่น

สเตโกซอร์ (Stegosaur) โปรซอโรพอด
จ.กาฬสินธุ์ Prosauropod
จ.เพชรบรู ณ์
สยามโมไทรนั นัส อสิ านเอนซสิ
Siamotyrannus isanensis อสิ านโนซอรัส อรรถวิภัชน์ชิ
จ.ขอนแก่น Isanosaurus attavipachi
จ.ชัยภมู ิ

สยามโมดอน น่ิมงามมิ
Siamodon nimngami
จ.นครราชสีมา

โครงกระดูกไดโนเสารท์ ส่ี มบูรณ์ท่ีสุดในประเทศไทย
และเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้

ภเู วียงโกซอรัส สิรินธรเน
Phuwiangosaurus sirindornae

ภูกมุ้ ขา้ ว
อ.สหัสขนั ธ์ จ.กาฬสินธุ์
ยคุ ครีเทเชยี สตอนตน้
(130 ลา้ นปีก่อน)

ไดโนเสารภ์ าคอื่น ๆ

ไดโนเสารค์ ลองทอ่ ม จ.กระบี่ ไดโนเสาร์พระปรง จ.สระแก้ว
ยคุ จแู รสสิก (170-150 ล้านปีก่อน) ยคุ ครเี ทเชยี สตอนต้น (115 ล้านปีก่อน)

ไดโนเสาร์เกาะกดู จ.ตราด
ยคุ ครีเทเชียสตอนตน้
(130 ลา้ นปกี ่อน)

ไดโนเสาร์เชียงมว่ น จ.พะเยา
ยุคครีเทเชยี สตอนตน้ (135 ลา้ นปกี อ่ น)

ไดโนเสารส์ ายพันธ์ไุ ทย 12 สายพันธ์ุ

อีสานโนซอรัส อรรภวิภัชน์ชิ 210 MA สยามโมดอน น่มิ งามมิ
(Isanosaurus attavipatchi) 130 MA (Siamodon nimngami)
115 MA
ภเู วยี งโกซอรสั สิรินธรเน ราชสีมาซอรสั สุรนารีเอ
(Phuwiangosaurus sirindhornae) (Ratchasimasaurus suranareae)

สยามโมไทรันนสั อีสานเอนซิส สยามโมซอรัส สุธีธรนิ สิรนิ ธรนา โคราชเอนซสิ
(Siamotyrannus isanensis) (Siamosaurus suteethorni) (Sirindhorna khoratensis)

ภูเวียงเวเนเตอร์ แยม้ นิยมมิ ซติ ตะโกซอรสั สัตยารกั ษ์กิ สยามแรพเตอร์ สุวัจน์ติ
(Phuwiangvenator yaemniyomi) (Psittacosaurus sattayaraki) (Siamoraptor suwati)
วายุแรพเตอร์ หนองบวั ลาภเู อนซสิ
(Vayuraptor nongbualamphuensis)

กนิ รีมิมัส ขอนแกน่ เอนซิส
(Kinnareemimus khonkaenensis)

8) สัตว์เลี้ยงลกู ดว้ ยน้านม (Mammals) กลุ่มสัตว์กินเน้ือ (Carnivorans)
หมา แมว หมี นาก แมวน้า ฯลฯ
Q
225 Ma - Recent
Ng กลุม่ ออกลูกเปน็ ไข่ (Monotremes) กลมุ่ อารด์ วาร์ก กลุ่มไฮแรกซ์ กล่มุ สัตว์ฟนั แทะ (Rodents) กล่มุ สัตวก์ บี คี่ (Perissodactyl)
มา้ แรด สมเสร็จ ฯลฯ

ตนุ่ ปากเป็ด อคี ดิ นา ฯลฯ (Tubulidentates) (Hyracoids) หนู กระรอก บีเวอร์ ฯลฯ

Pg

K

J กลุ่มหนผู ีชา้ ง กล่มุ คา้ งคาว กลุม่ ตัวนิ่ม กลุ่มสัตว์กบี คู่และวาฬ (Cetartiodactyl)
(Macroscelideans)
T กลมุ่ มีถงุ หนา้ ทอ้ ง (Marsupials) (Chiropterans) (Pholidotans) กวาง ววั หมู ฮิปโป วาฬ ฯลฯ
จงิ โจ้ วอมแบท โอพอสซมั ฯลฯ

P

C กลุม่ มเี กราะ (Cingulates) กลุ่มเทนเรคและตนุ่ สีทอง กลุ่มสัตวก์ ินแมลง (Eulipotyphlans) กลุ่มกระต่าย กลมุ่ กระแต
(Afrosoricids) เฮดจ์ฮอก หนูผี ตนุ่ ฯลฯ (Lagomorphs) (Scandents)

D อารม์ าดลิ โล ฯลฯ

S

O กลุ่มสัตวง์ วง (Proboscideans) กลมุ่ พะยนู และววั ทะเล กลุม่ บา่ ง กลุ่มไพรเมต (Primates)
€ กลุ่มตวั กนิ มดและสลอธ (Pilosans) ชา้ ง ฯลฯ (Dermopterans) ลิง มนษุ ย์ ฯลฯ
(Sirenians)

8) สัตวเ์ ลีย้ งลกู ดว้ ยน้านม (Mammals)

ซากดึกดาบรรพ์สัตวเ์ ล้ยี งลูกดว้ ยน้านม
ส่วนใหญ่พบตามแอ่งตะกอนมหายคุ ซีโซอกิ
(Cenozoic Basin)

แหล่งทสี่ าคัญ

1) เหมืองถา่ นหนิ
2) บ่อทราย
3) ตะกอนถ้า
4)หลมุ เจาะสารวจต่าง ๆ

แอง่ กระบี่ (สมัยอโี อซนี ตอนปลาย/40-35 ลา้ นปีกอ่ น)

แหล่งถ่านหินทสี่ าคัญในภาคใต้ และเป็นแอง่ ทพี่ บซากดึกดาบรรพ์สัตว์เล้ียงลูกด้วยน้านมทเ่ี กา่ แก่ท่สี ุดประเทศไทย

Siamochoerus (สัตว์คล้ายหมู) Siamotherium (แอนทราโคแธร์/สัตว์คล้ายฮปิ โป) Dermotherium (บ่าง)

Archaeotragulus (กระจง)

Siamolophus (สัตว์คล้ายแรด)

Nimravus (เสือเขยี้ วดาบปลอม) Miacis (สัตว์กนิ เนื้อโบราณ) Siamopithecus (ไพรเมต)

แอง่ ภาคเหนือ (สมัยไมโอซีน/20-10 ลา้ นปีก่อน)

เป็นแหล่งถา่ นหินทีส่ าคญั เชน่ แอง่ แม่เมาะ แอ่งลี้ แอง่ เชียงมว่ น

Maemohcyon (หมาหมี) Siamogale (นาก) Stephanocemas (กวาง)

Steneofiber (บเี วอร)์ Siamoperadactes (สัตวม์ ีกระเป๋าหนา้ ทอ้ ง)
Gomphotherium (ช้างโบราณ)
Khoratpithecus
chianmuanensis (เอป)

Tarsius (ทาร์เซยี ร)์

Gaindatherium (แรดโบราณ)

แอ่งโคราช (สมัยไมโอซนี -ยคุ ควอเทอร์นารี/15-1.8 ล้านปกี ่อน)

เปน็ แหลง่ บอ่ ทรายขนาดใหญ่ ทพ่ี บซากดึกดาบรรพ์จานวนมาก
เช่น สัตวเ์ ล้ยี งลกู ด้วยน้านม จระเข้ เต่า และซากพืชจานวนมาก

Merycopotamus
(แอนทราโคแธร์)

กวาง Chalicothere (ชาลิโคแธร)์

Aceratherium (แรดไรน้ อ)

Bramatherium (ยีราฟคอสัน้ ) Hipparion (มา้ โบราณ)

ชา้ งโบราณ 10 สกลุ หมปู ่า ไฮยีน่า เสือเขยี้ วดาบ Khoratpithecus
piriyai (เอป)

ซากดกึ ดาบรรพ์ตามตะกอนถ้า

มักพบซากดึกดาบรรพ์สัตวท์ ค่ี ล้ายกบั ปัจจบุ นั
ยุคควอเทอร์นารี (นอ้ ยกว่า 2.6 ลา้ นปี)

กระรอกบนิ ไฮยีนา
ถ้าแก้ว - กาญจนบุรี ถ้าผาบอ่ ง – แม่ฮ่องสอน
ถ้าเพดาน – นครศรธี รรมราช
ถ้าเขายายรวก – กระบ่ี
ถ้าวมิ านนาคิน - ชยั ภูมิ

แพนด้ายกั ษ์
ถ้าวิมานนาคินทร์/ถ้าประกายเพชร – ชยั ภมู ิ
และ ถ้าในแมฮ่ อ่ งสอน

เมน่ ใหญ่แผงคอยาว
ถ้าเขายายรวก - กระบี่

Gigantopithecus (เอปยกั ษ์) แรด Stegodon (ช้างโบราณ)
ถ้าผาบอ่ ง – แมฮ่ ่องสอน ถ้าเขายายรวก – กระบ่ี ถ้าเลสเตโกดอน - สตูล
ถ้าเลสเตโกดอน - สตูล

ซากดึกดาบรรพ์พืช
(Plant Fossils)

1) รอยพิมพ์ใบไม้ และส่วนตา่ ง ๆ ของพืช

ไมก้ ลายเปน็ ถ่าน จ.กระบ่ี เหมอื งบา้ นปู จ.ลาพูน บ้านหนองปลา จ.เพชรบรู ณ์
สมยั ไมโอซีน (15-13 ล้านปีกอ่ น) สมัยไมโอซนี (15-11 ลา้ นปีก่อน)
ยคุ จแู รสสิก (170-150 ล้านปีก่อน)

ถา่ นหินแอนทราไซต์ อ่าวตง จ.ตรงั เหมืองแม่ทาน จ.ลาปาง
อ.นาดว้ ง จ.เลย ยคุ ครีเทเชยี ส (140 ล้านปกี อ่ น) สมยั ไมโอซนี (15-13 ล้านปกี ่อน)
ยคุ คารบ์ อนิเฟอรสั
(300 ลา้ นปกี อ่ น)

2) ไมก้ ลายเป็นหนิ (Petrified woods)

2) ไม้กลายเป็นหิน อ.สากเหลก็ จ.พิจติ ร
ยุคควอเทอร์นารี
จ.กาฬสินธุ์ (200,000 ปกี อ่ น)
ยคุ จูแรสสิกตอนปลาย
จ.นครราชสีมา
(150 ล้านปกี ่อน) ยุคควอเทอนารี
(800,000 ปีกอ่ น)
อ.เมือง จ.ขอนแก่น
ยคุ ควอเทอร์นารี
(200,000 ปกี ่อน)

ไม้กลายเปน็ หนิ ทยี่ าวทีส่ ุดในโลก

อ.บ้านตาก จ.ตาก
ยุคควอเทอรน์ ารี
(120,000 ปกี อ่ น)

3) ซากดกึ ดาบรรพ์ยางไม้ /อาพัน (Ambers)

แหล่ง จ.ชมุ พร และ สุราษฎรธ์ านี
ยคุ จแู รสสิก (170-150 ล้านปีก่อน)
และตามแหลง่ เหมอื งถ่านหนิ ทวั่ ไป

4) สโตรมาโตไลต์ (Stromatolites)

Q
Ng
Pg
K
J
T
P
C
D สิ่งมชี วี ิตเซลล์กลมุ่ ไซยาโนแบคทีเรยี (Cyanobacteria) หรือ สาหร่ายสีเขียวแกมน้าเงิน

(Blue-green algae) ไม่ใชพ่ ืชและสัตว์ แต่สามารถสังเคราะหแ์ สงได้ ดารงชีวิตโดยการดงึ
S เมด็ ตะกอนพอกจนเกดิ เป็นชนั้ สะสมตัวจนหนา
O
€ ชว่ งเวลาท่พี บ : อาร์เคียน (3,500 ลา้ นปกี ่อน) - ปัจจบุ นั

สโตรมาโทไลต์ (Stromatolites)

อ.หนองไผ่ จ.เพชรบูรณ์
ยุคเพอร์เมียน
(290 - 250 ลา้ นปกี อ่ น)

อ.ละงู จ.สตูล
ยุคออรโ์ ดวิเชียนตอนปลาย
(450 ลา้ นปกี อ่ น)

อ.น้าหนาว จ.เพชรบรู ณ์
ยคุ ไทรแอสสิกตอนปลาย

(220 ล้านปกี อ่ น)

รอยซากดึกดาบรรพ์
(Trace Fossils)

1) รอยชอนไช (Burrows) และรอยเจาะ (Borings)

ชว่ ยบอกสภาพแวดล้อมบรรพกาล

1) รอยชอนไช (Burrow) และรอยเจาะ (Boring)

รอยชอนไช เกาะตะรเุ ตา จ.สตูล รอยชอนไช เขาถ่าน จ.ชุมพร เหมอื งแร่ตากไมนิ่ง จ.ตาก
ยคุ แคมเบรยี นตอนปลาย (495 ลา้ นปกี ่อน) ยุคเพอรเ์ มียน (295-285 ลา้ นปกี อ่ น) ยุคจแู รสสิก (170 ลา้ นปีกอ่ น)

เขาใหญ่ จ.ปราจนี บรุ ี รอยเจาะบนกระดกู ไดโนเสาร์ ภนู ้อย จ.กาฬสินธุ์ รอยเจาะบนเปลอื กนางรมยักษ์
ยุคครเี ทเชียสตอนต้น (140 ลา้ นปีกอ่ น) ยุคจแู รสสิกตอนปลาย (150 ลา้ นปีกอ่ น) วดั เจดยี ห์ อย จ.ปทมุ ธานี

ยคุ ควอเทอร์นารี (5,500 ปกี ่อน)

2) รอยตนี (Tracks) และรอยทางเดิน (Trails)

2) รอยตีน (Track) และรอยทางเดนิ (Trail)

รอยทางเดินของอาร์โธรพอด เกาะตะรเุ ตา จ.สตูล
ยคุ แคมเบรยี นตอนปลาย (500 ล้านปีกอ่ น)

รอยทางเดนิ ของสัตวใ์ นกลุม่ อารโ์ คซอร์ อ.น้าหนาว จ.เพชรบูรณ์
ยุคไทรแอสสิกตอนปลาย (220 ล้านปกี ่อน)

รอยตนี ไดโนเสารแ์ ละสัตวร์ ว่ มยคุ

รอยตีนไดโนสาร์ ภูแฝก จ.กาฬสินธ์ุ รอยตนี ไดโนเสารภ์ หู ลวง จ.เลย รอยทางเดนิ สัตว์เลอื้ ยคลานขนาดเล็ก
ยคุ ครเี ทเชยี สตอนตน้ (140 ลา้ นปกี อ่ น) ยคุ ครเี ทเชยี สตอนตน้ (120 ลา้ นปกี ่อน) ภูเวยี ง จ.ขอนแก่น
ยุคครเี ทเชยี สตอนตน้ (140 ล้านปกี อ่ น)

รอยตีนสัตว์คร่งึ บกครง่ึ น้า รอยทางเดินนกโบราณ อช.ชาติตระการ จ.พิษณโุ ลก
โนนตมู จ.ชยั ภมู ิ ยคุ ครเี ทเชียสตอนปลาย
ยุคไทรแอสสิกตอนปลาย (80 ลา้ นปีก่อน)
(210 ล้านปีก่อน)

รอยตนี ไดโนเสารท์ ่มี ากทีส่ ุดในประเทศไทย
และเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้

ท่าอุเทน จ.นครพนม
ยุคครีเทเชียสตอนต้น
(115 ลา้ นปีก่อน)

3) ซากดึกดาบรรพ์มูลสัตว์ อ.คอนสาร จ.ชยั ภูมิ
(Coprolite / Coprolith) ยุคไทรแอสสิกตอนปลาย
(210 ล้านปกี ่อน)
จ.กาฬสินธ์ุ
ยุคจูแรสสิก? มลู จระเข้โบราณ
จ.สุราษฎร์ธานี
มลู ปลา ยุคจูแรสสิก-ครีเทเชยี ส
(ดกั แด้หนิ )

มูลสัตว์ดึกดาบรรพ์
อ.นาแก จ.นครพนม

ยุคครีเทเชยี ส

4) ซากดึกดาบรรพ่ไข่ (Egg fossils)

เปลือกไข่เต่า

ต.โคกสูง อ.เมอื ง จ.ชยั ภูมิ
ยุคครีเทเชียสตอนตน้
(130 ล้านปกี อ่ น)

ไข่สัตวเ์ ลื้อยคลาน

ภพู อก จ.สกลนคร
ยคุ ครีเทเชียสตอนตน้
(130 ล้านปกี อ่ น)

ซากดกึ ดาบรรพ์
จลุ ภาค

มีความสาคญั ในแงข่ องซากดึกดาบรรพ์ดชั นี
เน่อื งจาก
1) ขนาดเล็ก มจี านวนมาก
2) แพร่กระจายพันธว์ุ งกว้าง
3) มีวิวัฒนาการอย่างรวดเร็ว
4) ปรากฎมาช่วงเวลาหนงึ่ แล้วสูญพันธุไ์ ป

1) โคโนดอนต์ (Conodonts)

Q

Ng

Pg

K

Scotland

J

T
P สัตว์มีกระดกู สันหลังที่อาศัยในทะเล รูปรา่ งคล้าย

หนอนหรือปลาไหลขนาดเลก็ มีฟนั ขนาดเล็กมากอยู่
C เต็มภายในปาก มกั พบซากดึกดาบรรพ์เฉพาะส่วนฟนั
D ปจั จบุ นั สูญพันธุ์ไปหมดแล้ว
S

อนุกรมวธิ าน : Class : Conodonta (โคโนดอนตา)

O ช่วงเวลาทพ่ี บ : Cambrian - Triassic (529 - 201 ลา้ นปกี ่อน)
€

โคโนดอนต์ (Conodonts) ซากดกึ ดาบรรพ์ดชั นที ่สี าคญั

เกาะตะรเุ ตา จ.สตูล อ.ทองผาภูมิ จ.กาญจนบุรี อ.เชยี งดาว จ.เชยี งใหม่
ยุคออร์โดวิเชียนตอนต้น ยคุ ดโี วเนียนตอนปลาย ยุคดีโวเนียนตอนปลาย-คาร์บอนิเฟอรัสตอนต้น
(485-470 ล้านปีกอ่ น) (375-370 ล้านปีก่อน)
(380-350 ลา้ นปีก่อน)

2) ฟอแรมมนิ เิ ฟอรา (Foraminifera)

Q
Ng
Pg
K
J
T
P
C

สิ่งมีชีวิตเซลล์เดยี วท่สี ่วนใหญอ่ าศัยในทะเล ดารงชวี ติ โดยแบบลอ่ งลอยในน้า

D และอยตู่ ามพ้ืนทอ้ งน้า มีโครงรา่ งแข็งหอ่ ห้มุ ตวั ส่วนใหญ่เปน็ แคลเซยี ม
S คาร์บอเนต มกั พบซากดกึ ดาบรรพ์ในหนิ ทีส่ ะสมตัวในทะเล โดยเฉพาะหินปูน
O อนกุ รมวธิ าน : Phylum : Foraminifera
€ ช่วงเวลาทีพ่ บ : มหายุคพรีแคมเบรยี นตอนปลาย (650 ล้านปีกอ่ น) - ปจั จบุ ัน

ฟวิ ซูลินิด (Fusulinids)

เปน็ ฟอแรมมนิ เิ ฟอราที่มีขนาดใหญท่ สี่ ูญพันธไุ์ ปแลว้ สามารถ
มองเหน็ ด้วยตาเปล่า มรี ปู ทรงกลมถึงรี คล้ายเมด็ ข้าวสาร
ชาวบ้านมักเรยี กว่า “ขา้ วสารหนิ ” หรอื “คตขา้ วสาร”

Order : Fusulinida
ซากดกึ ดาบรรพ์ดชั นี : ยุคคารบ์ อนเิ ฟอรัสตอนปลาย – เพอรเ์ มยี น

(325 – 252 ล้านปกี ่อน)

ฟวิ ซลู ินิด (Fusulinids)

จ.นครสวรรค์ ยคุ เพอร์เมียน
(280-260 ล้านปกี ่อน)

อ.วเิ ชยี รบุรี จ.เพชรบูรณ์
ยุคเพอรเ์ มียน (295 -250 ลา้ นปกี อ่ น)

อ.เมอื ง จ.กาญจนบุรี จ.ลพบุรี
ยุคเพอรเ์ มยี น ยคุ เพอร์เมยี น
(295-250 ล้านปกี ่อน)
(295 – 260 ลา้ นปกี ่อน)

2) เรดิโอลาเรยี (Radiolarians)

Q
Ng
Pg
K
J
T
P สิ่งมชี วี ิตเซลล์เดียวทอ่ี าศัยในทะเล มโี ครงร่างแข็ง ส่วนใหญ่
C เป็นซิลกิ า รปู รา่ งคล้ายยานอวกาศท่มี เี สาวิทยสุ ่ือสาร มักพบ
D ซากดึกดาบรรพ์ในหินที่สะสมตวั ในน้าลกึ หรอื หินท่ีมีซิลกิ าเยอะ
S เชน่ หินเชิร์ต
O อนกุ รมวธิ าน : Phylum : Radiolaria
€ ชว่ งเวลาท่พี บ : ยคุ แคมเบรียน (542 ล้านปกี ่อน) - ปัจจุบนั

เรดิโอลาเรยี (Radiolarians)

อ.ปากชม จ.เลย อ.ปากพยนู จ.พัทลุง อ.แม่สะเรียง จ.แมฮ่ อ่ งสอน
ยุคดโี วเนียน-คารบ์ อนิเฟอรัส ยุคเพอร์เมยี น ยคุ ไทรแอสสิก

(380 -325 ลา้ นปกี ่อน) (265-255 ลา้ นปีก่อน) (250 – 230 ล้านปกี ่อน)

ขอบคณุ ครบั

ตดิ ตอ่ สอบถาม
กองคุ้มครองซากดึกดาบรรพ์
กรมทรัพยากรธรณี
โทร 0 2621 9845, 0 2621 9640