คู่มือ การยกระดับชุมชนต้นแบบการจัดการขยะ ด้วยเศรษฐกิจหมุนเวียน

คมู่ อื ... SCAN FOR READ ONLINE

การยกระดับชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะ
ดว้ ยเศรษฐกจิ หมนุ เวยี น

ADVANCING COMMUNITY WASTE MANAGEMENT
WITH CIRCULAR ECONOMY GUIDEBOOK

ชมุ ชนตน้ แบบ ดา้ นเศรษฐกจิ

หมุนเวียน



คู่มือการยกระดับชุมชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมุนเวยี น

คมู่ ือ

การยกระดบั ชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะ
ด้วยเศรษฐกจิ หมนุ เวียน

ADVANCING COMMUNITY WASTE MANAGEMENT
WITH CIRCULAR ECONOMY GUIDEBOOK

ทปี่ รึกษา

คุณชาญนะ เอ่ยี มแสง ผู้ว่าราชการจังหวดั ระยอง
ทอ้ งถ่นิ จงั หวัดระยอง
คุณสมชาย รุ่งเรอื ง ผู้อํานวยการกลุ่มงานส่งเสริมและพัฒนาฯ
กลุ่มอตุ สาหกรรมพลาสติค สภาอตุ สาหกรรม
คณุ ธรี พันธ์ ศิริปกั มานนท์ กลมุ่ อตุ สาหกรรมพลาสตคิ สภาอุตสาหกรรม
กล่มุ อุตสาหกรรมพลาสติค สภาอุตสาหกรรม
คณุ วิรชั เกลยี วปฎินนท์ เลขาธกิ ารองค์กรธรุ กิจเพื่อการพัฒนาอยา่ งยงั่ ยนื

คุณภราดร จุลชาต

คุณพงศ์ศักด์ิ อุรจั นานนท์

คณุ วิจารย์ สิมาฉายา

กองบรรณาธิการ

คุณภรณี กองอมรภิญโญ คณะกรรมการ PPP Plastics Rayong model

คณุ สมจติ ต์ นลิ ถนอม ผจู้ ดั การโครงการ PPP Plastics Rayong model

คณะทํางาน โครงการ PPP Plastics Rayong model

คณะผจู้ ัดทํา
ศ.ดร.อรทัย ชวาลภาฤทธ์ิ
คณุ สุทศิ า สมทิ ธิเวชรงค์
คุณชณภิ รณ์ เรอื งฤทธ์ิ
คุณอทติ นิ นท์ ภูพาดทอง
คณุ พารณ มัน่ ใจอางค์
หน่วยปฏิบตั ิการวจิ ยั การจัดการสิ่งแวดล้อมเชงิ อตุ สาหกรรมอย่างยงั่ ยืน
คณะวิศวกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั

พิมพ์ครงั้ ท่ี 1
พิมพ์ท่ี สํานักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
มีนาคม 2564
จาํ นวน 500 เล่ม

ค่มู อื การยกระดับชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกจิ หมุนเวียน

คาํ นํา I

หนังสือเล่มนี้เป็นการรวบรวมข้ันตอนการดําเนินงานและวิธีการต่าง ๆ
ท่ีใช้เพ่ื อการสร้างความร่วมมือและการมีส่ วนร่วมของสมาชิกในชุมชนวัง
หว้า จังหวัดระยอง ท่ีประสบความสําเร็จในด้านการจัดการขยะพลาสติก และ
ขยะมูลฝอยชุมชน และมีการพัฒนาต่อเนื่องตามแนวทางเศรษฐกิจหมุนเวียน
เห็นได้จากการได้รับคัดเลือกให้เป็นชุมชนต้นแบบการบริหารจัดการขยะที่
ต้นทาง ภายใต้โครงการสร้างความร่วมมือด้านทรัพยากรธรรมชาติและ
ส่ิงแวดล้อมในระดบั พ้ืนท่ี ของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ้ ม

PPP Plastics ซึ่งเป็นโครงการความร่วมมือของภาครัฐ ภาคเอกชน
ภาคประชาสังคม มีวัตถุประสงค์หลักที่จะลดขยะพลาสติกในทะเลและสร้างการ
เปล่ียนแปลงด้านระบบการจัดการขยะและพลาสติกของประเทศ ได้รับการ
สนับสนุนงบประมาณจาก Alliance to End Plastic Waste (AEPW) ในการ
รวบรวมข้อมูล ถอดบทเรียน และจัดทําหนังสือเล่มน้ี ด้วยความหวังว่าชุมชน
อื่น ๆ จะสามารถนําไปปรับใช้และก่อให้เกิดประโยชน์ตามความเหมาะสมของแต่
ละชุมชนได้

ถอดบทเรยี นการยกระดับชุมชนต้นแบบด้านเศรษฐกจิ กิจหมนุ เวยี น

สารบญั I

หนา้

ส่วนท่ี 1 I บทนํา 1

ส่วนที่ 2 I ถอดบทเรียนการยกระดบั ชุมชนตน้ แบบ 5

การจัดการขยะดว้ ยเศรษฐกจิ หมุนเวยี น
กรณศี ึกษา หมบู่ ้านเออ้ื อาทรจงั หวดั ระยอง (วงั หวา้ )

ส่วนที่ 3 I แนวทางการยกระดับชมุ ชนต้นแบบ 27

การจดั การขยะดว้ ยเศรษฐกจิ หมนุ เวียน

ส่วนที่ 4 I แบบประเมนิ 38

ภาคผนวก 40

1 คู่มอื การยกระดบั ชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมุนเวยี น

ส่วนท่ี 1:
บทนาํ

ขยะมูลฝอยชุมชนของประเทศไทยมีปริมาณเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง จากการขยายตัว
ของชุมชน การเพิ่มข้ึนของจํานวนประชากร การเพิ่มข้ึนของธุรกิจท่องเท่ียว และรวมถึง
พฤติกรรมการบริโภคท่ีเปล่ียนไป นิยมความสะดวกสบายมากข้ึน ส่งผลให้เกิดขยะมูลฝอยและ
ขยะพลาสติกเพ่ิมมากข้ึน นอกจากน้ีขยะทะเลท่ีเกิดขึ้น 2 อันดับแรกเป็นขยะพลาสติกท่ีส่งผล
กระทบต่อการตายของสัตว์ทะเล ด้วยเหตุน้ี หลายภาคส่วน จึงมีความพยายามร่วมกันในการ
จัดการขยะพลาสติก รวมถึงมีการจัดทําแผนปฏิบัติการด้านการจัดการขยะพลาสติก พ.ศ.
2561-2565 และ Roadmap การจัดการขยะพลาสติก พ.ศ. 2561-2573 ของกระทรวง
ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมท่ีมีการกําหนด 2 เป้าหมายหลัก คือ (1) การลดและเลิกใช้
พลาสติกชนิดบาง และใช้วัสดุทดแทนท่ีเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม และ (2) การนําขยะพลาสติก
กลับมาใช้ประโยชน์ได้ ร้อยละ 100 ภายในปี 2570 ตามแนวทางเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular
Economy) เพื่อให้มีทรัพยากรท่ีสามารถนํากลับคืนมาใช้ประโยชน์อย่างคุ้มค่า ลดปัญหาขยะ
พลาสติกทั้งบนบกและในทะเลร่วมกับการจัดการอย่างยั่งยืนให้กับชุมชน สังคม และ
ประเทศ ต่อไป

ในปี พ.ศ. 2562 ประเทศไทยมีขยะมูลฝอยชุมชน 28.71 ล้านตัน โดยเป็นขยะพลาสติก
มากกว่า 2 ล้านตัน ซ่ึงถูกนํากลับมารีไซเคิลได้เพียง 5 แสนตันต่อปีหรือคิดเป็นเพียงร้อยละ 25
ของขยะพลาสติกท่ีเกิดข้ึนทัง้ หมด จะเห็นว่ายังมีขยะมูลฝอยท่ีสามารถนํากลับมาใช้ประโยชน์
และเพิ่มมูลค่าไดอ้ กี จํานวนมาก

จังหวัดระยองมีปริมาณขยะมูลฝอยในปี พ.ศ. 2562 ประมาณวันละ 970 ตัน ปริมาณ
ขยะมูลฝอยส่งมากําจัดท่ีศูนย์กําจัดรวมแบบครบวงจรของจังหวัดระยอง วันละ 720 ตัน ยังมี
ขยะมูลฝอยท่ียังไม่มากําจัดยังศูนย์ฯ อีกมากกว่า 200 ตันต่อวัน หรือประมาณมากกว่า
7 แสนตนั ต่อปี

ค่มู ือการยกระดบั ชมุ ชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกจิ หมุนเวียน 2

ชุมชนบ้านเอื้ออาทร (วังหว้า) อยู่ในอําเภอแกลง จังหวัดระยอง เป็นชุมชนท่ไี ด้รับ
การยอมรบั วา่ เปน็ ชุมชนต้นแบบท่ีประสบความสําเร็จในการจัดการขยะไดอ้ ย่างครบวงจร
National Geographic ได้นําเสนอเรื่องราวของชุมชนวังหว้า ในฐานะชุมชนต้นแบบที่นํา
ขยะมาใช้ประโยชน์ได้อย่างครบวงจร นําไปสู่การจัดการขยะแบบยั่งยืน และสร้างสวัสดิการ
มากมายใหค้ นในชุมชน นอกจากจะมแี นวปฏิบัติทดี่ ี (Good practice) ให้ความสาํ คัญกบั การ
บริหารสิ่งแวดล้อม แล้วยังเป็นชุมชนเข้มแข็งที่สามารถพึ่งพาตนเองได้ภายใต้วิสัยทัศน์
ชุมชนคือ “พัฒนา พอเพียง ย่ังยืน” มีคณะกรรมการชุมชน ผู้อยอู่ าศัย องคก์ รปกครองสว่ น
ท้องถ่ิน และภาคีเครือข่ายร่วมกันขับเคล่ือนและพัฒนาชุมชนมาอย่างต่อเน่ือง และมีความ
ร่วมมือทํากิจกรรมเพ่ือความยั่งยืนของชุมชนในการจัดการขยะเพื่อการรีไซเคิล จนเป็นที่
ยอมรับอย่างกว้างขว้าง นับเป็นแรงบันดาลใจให้กับอีกหลาย ๆ คนท่ีคิดจะเร่ิมทําให้โลก
เราดีขน้ึ

หากมองย้อน ไปเม่ือ 6-7 ปีก่อน สมาชิกราว 500 ครอบครัวของชุมชนวังหว้า ใน
จงั หวดั ระยอง ตอ้ งมชี ีวิตอยทู่ ่ามกลางกองขยะทีก่ องทับถมสูงข้ึน ๆ ทกุ วัน ทงั้ ความสกปรก
และกลิน่ เหม็นทเี่ กิดข้ึน สง่ ผลต่อสขุ ภาพของผอู้ ยอู่ าศัย เดก็ ๆ ในชุมชนก็เจ็บป่วย เนือ่ งจาก
ขาดการจัดการที่ดี “สายัณห์ รุ่งเรือง” ผู้นําชุมชนวังหว้า ได้นํากรรมการชุมชนค้นหาวิธี
กําจัดขยะเพื่อให้ชุมชนวังหว้าแห่งน้ีอยู่รอดได้ โดยได้ เร่ิมจากการไปเคาะประตูบ้านทุกบ้าน
จนได้แนวร่วมมา 50 บ้าน “ ผมหาความรู้เร่ืองการบริหารและคดั แยกขยะด้วยตัวเองแล้วเอา
ความรู้นั้นมาบอกต่อกับอาสาสมัคร” และได้จัดให้มีกระบวนการให้ความรู้กับครู โรงเรียน
และให้การแนะนําไปทีละบ้าน การลงมือปฏิบัติเป็นตัวอย่าง ทําให้ชาวบ้านเริ่มมีความรู้และลง
มือทําตาม ไม่นานทุกบ้านก็เร่ิมทําการคัดแยกและเก็บขยะที่นําไปรีไซเคิลได้ และนํามาขายที่
ศูนย์รบั ซื้อ ทกุ เดอื น

ในแต่ละปีชุมชนวังหว้าเคยมีขยะมูลฝอยถึงเดือนละ 66 ตัน ปัจจุบันมีขยะลดลงเหลือ
เดอื นละ 5 ตัน โดยรอ้ ยละ 45 ของขยะพลาสตกิ ทงั้ หมดเขา้ ส่กู ระบวนการรไี ซเคิล นอกจากนี้ยงั
มุ่งหวังที่จะไม่ให้มีขยะพลาสติกส่งไปฝังกลบอกี เลยในปี พ.ศ.2565 ในขณะเดียวกัน โครงการ
จัดการขยะนีย้ ังทาํ ใหเ้ กดิ การสร้างงานใหก้ ับคนในชมุ ชนมากถึง 13 ตาํ แหน่งด้วย

3 คมู่ อื การยกระดับชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมุนเวียน

ปี พ.ศ.2561 มีการเปิดตัวโครงการความร่วมมือภาครัฐ ภาคธุรกิจ ภาคประชา
สังคม เพ่ือจัดการพลาสติกและขยะอย่างย่ังยืน (PPP Plastics) โดยจังหวัดระยองเปน็
หน่ึงในพ้ืนท่ีนําร่องเพ่ือการจัดทําเป็นโมเดลการจัดการขยะพลาสติกที่ครบวงจรและยงั่ ยนื
เนื่องจากมีความพร้อมด้านโครงสร้างพ้ืนฐานในการรีไซเคิลขยะพลาสติก และอยู่ในพื้นท่ี
เขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก (EEC) ที่จะเกิดการขยายตัวของเมืองอีกมากในอนาคต
รวมทั้งยังมีองค์การบริหารส่วนจังหวัดระยอง และภาครัฐที่เข้มแข็งมีความพร้อมในการ
ดําเนินงาน โดย PPP Plastics ได้จัดอบรมให้ความรูเ้ รื่องการคัดแยกขยะพลาสติกประเภท
ต่าง ๆ และสร้างเครือข่ายท่ีมีทั้งองค์การบริหารในท้องถ่ิน ชุมชน และธุรกิจรีไซเคิล เพ่ือ
พัฒนาความรู้ ความเข้าใจ และตระหนักถงึ ความสําคัญของการคัดแยกขยะพลาสติกอยา่ ง
เหมาะสม เกิดการพัฒนาความสามารถในการคัดแยกขยะ ตัง้ แต่ต้นทางคือระดับครัวเรอื น
รวมถึงการประยุกต์ใช้เทคโนโลยเี พ่ือการจัดการอย่างครบวงจร อันเป็นการเพิ่มมูลคา่ และ
สร้างรายได้ให้กับชมุ ชนด้วย ซ่ึงเป็นจุดเริ่มต้นที่ทําให้ชาวบ้านในชุมชนวังหว้ามีมุมมองใหม่
และเห็นว่าพลาสติกมคี า่ เกินกว่าทีจ่ ะท้ิงไปเป็นขยะทวั่ ไป

ทั้งนี้ การบริหารจัดการขยะ ตั้งแต่กระบวนการคัดแยกในระดับครัวเรือน จนถึง
การจัดการกับขยะท่ีเกิดขึ้นอย่างถูกวิธตี ามหลัก 3 Rs (Reduce Reuse Recycle) อย่าง
ครบวงจร ได้ส่งผลให้ชุมชนได้รับคัดเลือกเป็นชุมชนต้นแบบ การบริหารจัดการขยะท่ีต้น
ทาง ภายใต้โครงการสร้างความร่วมมือด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในระดับ
พ้ื นที่ เพ่ื อรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาวะภูมิอากาศ ประจําปี 2559 จากสํานักงาน
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดระยอง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สงิ่ แวดลอ้ ม อีกทัง้ ได้รับรางวลั ชนะเลิศประเภทอาคารแนวราบจาก “โครงการประกวดชมุ ชน
สดใส จิตใจงดงาม” ประจําปี 2559 ของการ เคหะแห่งชาติ และได้เป็นแหล่งศึกษาดูงาน
สําหรับการบริหารจัดการขยะในระดับชุมชนที่ประสบผลสําเร็จ และเป็นที่ยอมรับในวงกวา้ ง
ต่อประสิทธิภาพของที่เกิดข้ึน

จากชุมชนท่ีได้รบั ความเดือดร้อนจากกองขยะ ตอนนช้ี มุ ชนวังหว้ามรี ายได้จากการ
จัดการขยะ และกลายมาเป็นชุมชนต้นแบบของการจัดการขยะท่ีประสบความสําเร็จ การ
สร้างการมีส่วนร่วมในชุมชนและภาคีเครือข่าย อีกทั้งสามารถเป็นแรงบันดาลใจให้ชุมชน
หรือคนอื่น ๆ ได้ ในโอกาสน้ีจึงได้ศึกษาและถอดรูปแบบการดําเนินงานมาเพ่ือเป็นแนว
ทางการประยุกต์ใช้ในการบรหิ ารจัดการพลาสตกิ และขยะในชมุ ชนอน่ื ๆ อย่างยงั่ ยนื ต่อไป

4ค่มู ือการยกระดับชุมชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกจิ หมนุ เวยี น

สถานการณ์

การจัดการขยะมลู ฝอยในประเทศไทย ปี พ.ศ. 2562

ครวั เรือน/บา้ นพักอาศัย อาคารพานิชย/์ อาคารสงู

ขยะมลู ฝอยชมุ ชนที่เกดิ ขน้ึ

28.71
ล้านตัน/ปี

43.6% 22.2% 34.2%

ขยะมลู ฝอย ขยะมูลฝอย ขยะมูลฝอย
ทเ่ี กบ็ รวบรวมได้ ที่กําจัดแบบไม่ถูกวธิ ี ทนี่ ําไปใชป้ ระโยชนไ์ ด้

12.52 ล้านตนั /ปี 6.38 ล้านตัน/ปี 9.81 ล้านตัน/ปี

โรงคดั แยกขยะ เศษอาหาร
พลาสตกิ
หลุมฝังกลบ กระดาษ
เตาเผา
โลหะ
ไบโอแก๊ส แก้ว

ท่มี า: ปรมิ าณขยะมูลฝอยในประเทศไทย ปี 2562, กรมควบคมุ มลพิษ

5 คมู่ ือการยกระดับชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกจิ หมนุ เวยี น

ส่วนท่ี 2:

ถอดบทเรยี นการยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะ
ดว้ ยเศรษฐกิจหมนุ เวยี น
กรณีศึกษา หม่บู า้ นเอื้ออาทรจังหวดั ระยอง (วงั หว้า)

01 กรณศี ึกษา
02
หมูบ่ ้านเอื้ออาทรจงั หวดั ระยอง
03 (วงั หวา้ )
04
เส้นทางการจดั การขยะมลู ฝอยชมุ ชน

การบรหิ ารจัดการขยะของหมูบ่ า้ นเอ้ืออาทรจังหวัด
ระยอง (วงั หว้า)

3 ขนั้ ตอนการยกระดบั
ชุมชนต้นแบบดา้ นเศรษฐกจิ หมนุ เวยี น

ขนั้ ตอนการยกระดับหมบู่ า้ นเอือ้ อาทรจังหวัดระยอง
(วังหว้า) สชู่ มุ ชนต้นแบบดา้ นเศรษฐกิจหมุนเวยี น

การจดั การขยะมลู ฝอยชุมชน

ผงั การไหลของการจดั การขยะมลู ฝอยชมุ ชน
ของหมบู่ า้ นเอื้ออาทรจังหวดั ระยอง(วังหวา้ )

ปัญหา อุปสรรค และแนวทางแกไ้ ข

สรปุ ปญั หา/อุปสรรค ทเี่ กดิ ข้ึนจากการดาํ เนินโครงการ
รวมถงึ แนวทางแก้ไข

คู่มือการยกระดบั ชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวียน 6

01 เส้นทางการจัดการขยะมูลฝอยชุมชน

การบริหารจดั การขยะของหมบู่ ้านเอ้อื อาทร
จงั หวดั ระยอง (วังหว้า)

ข้อมลู ท่ัวไป

หมบู่ ้านเออื้ อาทรจังหวัดระยอง (วังหวา้ )

หมู่บ้านเออื้ อาทร บ่อหมักปุ๋ยชวี ภาพ
ระยอง ธนาคารปุ๋ย
(วังหว้า) โรงเล้ียงสัตว์

(หมูป่า เปด็ ไก)่
บอ่ หมกั ขยะอินทรยี ์ตามแนว

พระราชดํารใิ นหลวง ร.9
โรงนํา้ หมกั ชีวภาพ

โรงเรือนเลยี้ งไสเ้ ดือน

มนิ มิ ารท์ ธนาคารขยะ

ศูนย์การเรียนรู้ด้านสง่ิ แวดลอ้ ม
การบริหารจดั การขยะต้นทาง

สถานทเ่ี ก็บรวบรวม
ขยะรไี ซเคิล

§ ตัง้ อยู่ที่ ตําบลวงั หว้า อําเภอแกลง จงั หวัดระยอง ในพ้ืนท่ี 50.7 ไร่
§ บ้านพักอาศัยทั้งหมด 522 หลังคาเรือน ผู้อยู่อาศัยในชุมชนประมาณ

2,000 คน
§ ประกอบไปดว้ ย อาคารท่ีพักอาศัย รา้ นคา้ ชมุ ชน รา้ นอาหาร สวนสาธารณะ

และอาคารอเนกประสงค์
§ ปัจจุบันจัดตั้งเป็น “ศูนย์การเรียนรู้ด้านสิ่งแวดล้อม การบริหารจัดการ

ขยะตน้ ทาง”
§ ผลจากการบริหารจัดการขยะของชุมชนสามารถลดปริมาณขยะท่ี

เทศบาลฯ ต้องเก็บขนและกาํ จัดได้สูงถึง 30 ตันต่อเดอื น
§ ได้รับคัดเลือกให้เป็น “ชุมชนต้นแบบการบริหารจัดการขยะที่ต้นทาง” จาก

สํานักงานทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม จังหวัดระยอง กระทรวง
ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ประจําปี 2559-2560

7 คูม่ อื การยกระดับชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวยี น

เส้นทางการพัฒนาระบบการจดั การขยะมูลฝอยชุมชน

หมบู่ ้านเอือ้ อาทรจังหวดั ระยอง (วงั หว้า)

กอ่ น

66

ตนั /เดอื น

คมู่ ือการยกระดับชมุ ชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมนุ เวยี น 8

เส้นทางการพัฒนาระบบการจดั การขยะมลู ฝอยชุมชน

หมบู่ า้ นเอือ้ อาทรจังหวดั ระยอง (วงั หว้า)

- 26 หลงั 30 กิโลกรมั /เดอื น (0.1%) § ขยะอันตราย
§ ขยะรไี ซเคลิ
ตนั /เดอื น 40 5 ตนั /เดือน (12.5%)
(X%)
- 40% ตัน/เดือน 30 ตนั /เดือน (75%)
§ ขยะอินทรยี ์

5 ตนั /เดอื น (12.5%) § ขยะทัว่ ไป

9 คมู่ ือการยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวียน

02 3 ขั้นตอนการการยกระดับ

ชุมชนต้นแบบดา้ นเศรษฐกิจหมุนเวียน

ขัน้ ตอนการการยกระดับหมู่บ้านเอื้ออาทรจังหวัดระยอง
(วงั หว้า) สู่ชุมชนต้นแบบด้านเศรษฐกจิ หมุนเวยี น

หม่บู ้านเ(อวื้อังอหาวทา้ ร) ระยอง

ขั้นตอนที่ 2: 2 3 ขน้ั ตอนที่ 3:
การสร้างความยงั่ ยนื
การดําเนนิ งาน
1 ขั้นตอนท่ี 1:
การจัดตัง้ คณะทํางาน
และการวางแผน

คมู่ ือการยกระดับชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมนุ เวียน 10

ขั้นตอนท่ี 1 I

การจดั ตัง้ คณะทํางานและวางแผน

1.1 แต่งต้ังคณะทํางาน

คณะกรรมการชมุ ชน

หมู่บา้ นเอ้ืออาทร
จังหวัดระยอง (วงั หว้า)

ประกอบดว้ ย

ฝา่ ยบรหิ าร คณะกรรมการ 7 ฝา่ ย งานเลขานุการ
และคณะอนุกรรมการอีก 16 ทา่ น ดงั น้ี

ฝา่ ยบริหาร

นายสายัณห์ รุง่ เรอื ง ประธานชุมชน
นายสุรตั น์ รุ่งเรือง รองประธานชมุ ชน

คณะกรรมการ เครือข่ายนอกชมุ ชน

นางสาวปิยวรรณ พร้อมทอง ฝ่ายการคลงั • เทศบาลตําบลเมอื งแกลง
• การเคหะแหง่ ชาติ
นายศุภโชค เนตรมณี ฝา่ ยปกครอง • ทสจ. ระยอง
• PPP Plastics
นายสาโรจน์ อรณุ ฝา่ ยพัฒนา

นายเสมียน อชูรส ฝ่ายป้องกนั

นางสาวสํารวย หมายซ่อนกลาง ฝ่ายสวัสดิการและสังคม

นางสาวเพชรยา มชี ยั ฝา่ ยสาธารณสุข

นายศิวนนั ท์ นวลจันทร์ เลขานุการ

คณะอนุกรรมการและจติ อาสาอกี 16 คน

11 คู่มือการยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวยี น

1.2 ประเมินสถานภาพของชมุ ชน และเครือข่ายสนบั สนนุ

คณะทํางานจัดประชมุ เพื่อประเมินสถานภาพของ
ชุมชน และเครอื ข่ายสนบั สนุน

§ คนในชุมชนได้รับผลกระทบจากปัญหาขยะ
สะสม ประธานปุ้มได้ขอความร่วมมือและ
คําปรึกษาร่วมกับนายกเทศบาลเมืองแกลง
เพื่อหาแนวทางการแก้ไขปญั หา

เลือกกิจกรรมท่ีเหมาะสมและสอดคลอ้ งกบั ความ
ต้องการของชุมชน

§ คณะทํางาน (ประธานปุ้มและกลุ่มจิตอาสา)
ประชุมหารือ เร่ืองการจัดการปัญหาขยะสะสม
ในชุมชน เพ่ือหาแนวทางและกิจกรรม ด้านการ
จัดการขยะท่ีเหมาะสมกับชุมชนและทุกคนใน
ชุมชนสามารถทําได้ โดยจะเร่ิมจากการคัดแยก
ขยะต้ังแต่ต้นทางเป็น 4 ประเภท ต่อมาจึงนํา
ถังขยะออกและปรับเปล่ียนพ้ื นท่ีจุดท้ิงขยะท่ีมี
ปัญหาสะสมเปล่ียนเป็นเป็นลานเต้นแอโรบิกจึง
เปน็ จดุ เร่มิ ต้นของโครงการ “ชมุ ชนไรถ้ งั ขยะ”

คู่มอื การยกระดับชมุ ชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกจิ หมนุ เวียน 12

1.3 วางแผนการดําเนินงาน

ร่วมมอื กบั หน่วยงาน 4 5 จดั ทําระบบบัญชี

ภายนอก § จัดทาํ บัญชรี ายรับ-รายจ่าย
§ แบบฟอร์มการรบั ซื้อขยะ
ขอรับการสนับสนุนจากเทศบาล รีไซเคิล เพื่อให้ชมุ ชนมีรายได้จาก
เมอื งแกลงในดา้ นความรู้ และการ การดําเนินงาน
เก็บขนขยะ 2 วัน/อาทิตย์ (วัน
องั คารและวันศกุ ร)์ วางระบบการจดั การขยะ

§ จัดเตรียมระบบเก็บรวบรวมขยะท้ัง 4

ประเภท

3 § เลือกใช้วิธกี ารท่ีเหมาะสมกับขยะในชุมชน
เช่น ธนาคารขยะรีไซเคิล บ่อหมักขยะ

อินทรยี ์ และโรงเรอื นเลย้ี งสัตว์ เป็นต้น

กาํ หนดระยะเวลา

2 ทีช่ ดั เจน

นาํ ถงั ขยะออกจากชุมชนทั้งหมด
ภายใน 3 เดือน

ตง้ั เป้าหมายทต่ี อ้ งการ 1

ชมุ ชนวงั หวา้ ต้งั เปา้ หมายเป็น
“ชุมชนไรถ้ งั ขยะ” ภายใน 1 ปี

13 คู่มอื การยกระดบั ชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมุนเวยี น

1.4 การเพ่ิมศักยภาพชมุ ชน

จดั กิจกรรมศึกษาดูงานให้กบั คณะทาํ งาน

§ ส่งเสริมและเพิ่มความรู้ให้กับคณะทํางาน
และคนในชุมชน ด้วยการพาไปศึกษาดูงาน
จากศูนยก์ ารเรยี นรู้ฯ และชุมชนตน้ แบบ

§ กิจกรรมศึกษาดูงาน ณ ศูนย์การเรียนรู้
ของเทศบาลเมืองแกลง

ปรกึ ษา และรับคําแนะนาํ จาก
ผ้เู ชีย่ วชาญภายนอก

§ ส่งเสริมและเพิ่มความรู้ให้กับคณะทํางานและ
คนในชมุ ชน โดยผูเ้ ชย่ี วชาญภายนอกคอยให้
คาํ ปรึกษาและคําแนะนาํ

คู่มอื การยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมนุ เวียน 14

ขน้ั ตอนที่ 2 I

การดาํ เนินงาน

2.1 การบรหิ ารจดั การท่ีดี

1) กาํ หนดเวลาและขัน้ ตอนการทาํ งาน

§ วตั ถุประสงค์ คือ ต้องการเป็นชุมชนไร้ถัง
§ กําหนดระยะเวลา 3 เดอื น
§ ขนั้ ตอน

1) ทุกครวั เรือนแยกขยะเป็น 4 ประเภท
2) มีการกาํ หนดวนั จดั เก็บ และการจัดการ

ขยะทงั้ 4 ประเภท
3) จดั ตงั้ ธนาคารขยะ
4) เปลย่ี นลานขยะเป็นลานเต้นแอโรบิค

15 คมู่ ือการยกระดบั ชมุ ชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมุนเวยี น

2) สร้างเครอื ขา่ ยภายในกลมุ่ จติ อาสา

§ ค้นหาแนวร่วม หรือกลุ่มจิตอาสา เข้า
ร่วมเป็นคณะทํางานและเป็นต้นแบบที่ดี
ของคนในชุมชนช่วยสื่อสาร พู ดคุย ให้
คําปรึกษากับคนในชุมชน รวมทั้งแบ่ง
หน้าท่ีรับผิดชอบตามความถนัดของแต่
ละคน

3) ส่ือสารประชาสัมพันธ์

§ คณะทํางาน (จิตอาสา) มีหน้าที่ส่ือสาร
ประชาสัมพันธโ์ ครงการ ด้วยการเดินเคาะ
ประตูบ้านทุกหลัง เพ่ือขอความร่วมมือ
ช้ีแจงวัตถุประสงค์ของโครงการ “ชุมชน
ไรถ้ งั ” รวมทัง้ ให้ความรโู้ ดยการแจกใบปลิว
สอนวิธีการคัดแยกขยะ 4 ประเภทตั้งแต่
ภายในครัวเรือน วิธีการจัดเก็บรวบรวม
การนาํ ไปกําจัดและใช้ประโยชน์

คู่มอื การยกระดบั ชุมชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมนุ เวยี น 16

4) สร้างเครือข่ายภายนอก

§ ขอรบั การสนับสนนุ จากเทศบาลตําบลเมอื ง
แกลง ผดู้ แู ลรับผดิ ชอบในการเก็บรวบรวมขยะ
ชมุ ชนและนําไปกําจัด

§ สรา้ งความรว่ มมอื กบั ร้านรับซือ้ ของเกา่ และ
โรงงานรีไซเคิลในพื้นที่ ในการซอื้ -ขายขยะ
รีไซเคลิ

§ สรา้ งเครอื ข่ายร่วมกบั ภาคเอกชน โดยมี PPP
Plastics ชว่ ยสรา้ งความร่วมมือกบั ร้านรับซอ้ื
ขยะรไี ซเคิล และโรงงานรไี ซเคลิ พลาสตกิ ในพื้นท่ี

5) ส่งเสรมิ และตอบสนองนโยบายภาครฐั

§ โครงการ “ชุมชนไรถ้ ัง” ตอบสนอง
มาตรการในการบริหารจัดการขยะตงั้ แต่
ต้นทางตามนโยบายทอ้ งถนิ่ และภาครฐั

§ โครงการ “รา้ นค้าปลอดโฟม”

17 คู่มอื การยกระดับชมุ ชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมนุ เวียน

2.2 เลอื กเทคโนโลย/ี ระบบการจดั การขยะของชุมชน

ให้ความรู้ในการคัดแยกขยะทตี่ น้ ทาง วางระบบการเกบ็ รวบรวม วิธีการกําจดั /นําไปใชป้ ระโยชน์
4 ประเภท

30 ขยะอินทรีย์ • คดั แยกใสถ่ งั ดาํ ไว้หนา้ บา้ น ปุย๋ หมกั นํา้ หมักชวี ภาพ เลี้ยงสัตว์
• ชว่ งเยน็ ของทุกวัน ทีมจติ (หมู เป็ด ไก่ ไส้เดอื น)
ตัน/เดอื น เศษอาหาร
เปลือกผลไม้ อาสาจะนาํ รถสามล้อมาเกบ็ มินิมารท์ ธนาคารขยะ
5 ใบไม้ ก่ิงไม้ รวบรวม รวบรวมขยะเพื่อสง่ เขา้ สรู่ ะบบรีไซเคลิ

ตนั /เดือน ขยะรไี ซเคลิ • คัดแยกและนาํ มาแลก เทศบาลฯ เกบ็ รวบรวมเพ่ือส่งนาํ ไปกาํ จดั ท่ศี นู ย์
ของใชก้ บั มินมิ ารท์ ธนาคาร กาํ จดั ขยะรวมแบบครบวงจร จ.ระยอง
4-6 ถุง/ขวดพลาสตกิ ขยะ (ทกุ เสาร-์ อาทติ ย์)
เศษกระดาษ ขวด
ตนั /เดอื น แกว้ กระปอ๋ ง • ขายใหก้ บั รถเล่/รถสามลอ้
อลมู เิ นยี ม ของชุมชนทีร่ บั ซื้อขยะ
30 รไี ซเคิล
ขยะทว่ั ไป
กก./เดอื น • ใสถ่ งุ มิดชดิ รวบรวมไว้ที่หน้า
กระดาษทชิ ชู่ ถงุ แกง บ้าน (ทกุ วนั องั คารและศกุ ร์)
ถุงขนม หลอด รถเก็บขนขยะของเทศบาล
ซองบะหมี่สําเรจ็ รปู ตําบลเมอื งแกลง จะเก็บขน
และนาํ ไปกาํ จดั
ขยะอนั ตราย
• นํามาทิ้งทจ่ี ดุ รวบรวมขยะ
หลอดไฟ แบตเตอร่ี อนั ตรายหนา้ หมูบ่ า้ น
อุปกรณ์ไฟฟ้า คณะทาํ งานจะเกบ็ รวบรวม
สารเคมี และขนสง่ ใหเ้ ทศบาลฯ นําไป
กําจดั อยา่ งถกู วิธี
ส่ง อปท.
จดุ ทิง้ ขยะอนั ตราย นาํ ไปกาํ จดั อยา่ งถกู วิธี
ของชมุ ชน

คมู่ ือการยกระดบั ชุมชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมุนเวยี น 18

2.3 สร้างการมสี ่วนร่วมของชุมชน

1) จัดหาพื้นทสี่ ่วนกลาง

§ พัฒนาพ้ืนท่ีอาคารอเนกประสงค์ให้เป็น
พื้นที่จัดกิจกรรมและดําเนนิ งานของชุมชน
(สนบั สนนุ โดยการเคหะแห่งชาต)ิ

2) สรา้ งชอ่ งทางการส่ือสารทดี่ ี

§ มกี ารพบปะพูดคุย หรือสรา้ งชอ่ งทางการ
ประชาสมั พันธ์ผา่ นไลนแ์ ละเฟชบคุ้ ชุมชน

§ มกี ารจัดประชมุ ประจําเดอื น เพ่ือรบั ฟงั
ข้อคิดเหน็ และขอ้ เสนอแนะจากคนในชมุ ชน

19 คู่มือการยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมุนเวยี น

3) จดั กจิ กรรมสร้างความสมั พันธใ์ นชมุ ชน

§ สง่ เสริมการจัดกิจกรรมร่วมกันในชุมชน เช่น
กิจกรรมทําบุญ สวดมนต์ทุกวันพระใหญ่
กจิ กรรมวนั เด็กและวันเทศกาล เป็นต้น

§ แจ้งผลการดําเนินงานและขอความร่วมมือ
ผา่ นการจัดกิจกรรมชมุ ชน

4) จัดตงั้ ธนาคารขยะมนิ มิ าร์ทในชุมชน

§ ส่งเสริมการมีส่วนร่วมในการคัดแยกขยะ
ของคนในชุมชนผ่านระบบออมทรัพย์และ
สวัสดิการในรูปแบบธนาคารขยะ และมินิ
มาร์ทในชุมชน (สมาชิกธนาคารขยะ 200-
300 ครวั เรอื น)

ค่มู ือการยกระดับชุมชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมนุ เวยี น 20

5) สร้างแรงจงู ใจดว้ ยรายได้และผลตอบแทน

§ สร้างรายได้ให้ชุมชนจากการขายส่ิงประดิษฐ์
จากขยะรไี ซเคิล (ครัวเรอื นละ 500 บาท/เดือน)

§ สวัสดิการชุมชน เช่น ทุนการศึกษาของเด็ก
ทุนค่ารักษาพยาบาล และอินเตอร์เน็ตไร้สาย
ของชุมชน เป็นต้น

2.4 บรหิ ารจดั การเงนิ ทีด่ ี

1) จดั ทาํ บัญชรี ายรบั – รายจา่ ย

§ ฝ่ายบัญชี-การเงินของชุมชน จัดทําบัญชี
รายรับ-รายจา่ ย

§ มีการทําสมุดออมทรัพย์ธนาคารขยะท่ีชัดเจน
และเข้าใจง่าย มีการจดบันทึกแต้มสะสมของ
แต่ละครัวเรอื น

21 คมู่ ือการยกระดับชุมชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวียน

2) กระจายรายไดใ้ หก้ ับชมุ ชน

§ กระจายรายได้ให้กับกลุ่มจิตอาสาตามหน้าที่
รับผิดชอบ เช่น กลุ่มผู้สูงอายุมีรายได้จาก
การคัดแยกขยะ กลุ่มปุ๋ยหมักและขยะอินทรีย์
มีรายได้รายเดือน รวมทัง้ กลุ่มประดิษฐ์สินคา้
จากขยะรีไซเคิล มีรายได้จากการขายสินค้า
เปน็ ต้น

§ ทุก ค นใ นชุมชนได้รั บสวั สดิก า ร ช่ว ย ล ด
รายจ่ายจากการนําขยะไปแลกสินค้าจากมินิ
มาร์ทธนาคารขยะ

§ มีน้ําหมักชีวภาพให้ใช้ฟรี สําหรับทุกครัวเรอื น
ในชมุ ชน

คมู่ อื การยกระดับชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวียน 22

ข้นั ตอนท่ี 3

ความยัง่ ยืนขององค์กร

วางแผน

ปรับปรุง ลงมอื
ต่อเนื่อง ปฏบิ ตั ิ

ติดตาม/ประเมินผล

3.1 จัดตงั้ /ขยายขอบเขตคณะทาํ งาน

PLAN วางแผน

§ วางแผนงาน และวางแผนกําลังคนรองรบั

กิจกรรมตามแผนงาน
§ กาํ หนดเปา้ หมาย และตัวชวี้ ัด
§ กําหนดระยะเวลาดําเนนิ โครงการ
§ วางแผนตดิ ตาม และประเมินผล
§ แผนการสื่อสาร ประชาสมั พันธ์
§ สรปุ ผลสําเร็จของโครงการ

23 คมู่ ือการยกระดบั ชุมชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกิจกจิ หมุนเวยี น

3.2 ดําเนนิ งานอย่างตอ่ เนอ่ื ง

DO ลงมอื ปฏบิ ัติ

§ พาทีมงานไปศึกษาดงู าน
§ สร้างบ่อหมักขยะอินทรีย์ตามแนว

พระราชดาํ รใิ นหลวง ร.9
§ นําป๋ยุ มาแจกจา่ ยใหค้ นในชมุ ชน

3.3 คู่มือการยกระดบั ชมุ ชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวียน 24
ประเมนิ และรายงานผลการดาํ เนินอย่างสม่าํ เสมอ

CHECK ตดิ ตาม/ประเมินผล

§ จดบันทึกปริมาณขยะที่เกิดข้ึนในแต่ละ
วัน เช่น ปริมาณ ขย ะอินทรีย์ ท่ี เ ก็ บ
รวบรวมได้ต่อวัน ปริมาณขยะรีไซเคิล
แต่ละชนิด ปริมาณขยะทัว่ ไปท่ีเทศบาล
ฯ เกบ็ ขนและนําไปกาํ จดั

§ รายงานผลความสาํ เร็จของการ
ดําเนนิ งาน ของโครงการ

3.4 ปรับปรงุ /แก้ไข และพัฒนาอย่างตอ่ เนอื่ ง

ACT ปรบั ปรงุ ตอ่ เนอ่ื ง

§ หมู่บ้านเอ้ืออาทรระยอง (วังหว้า) พัฒนาและได้จัดต้ัง
เป็น “ศูนย์การเรียนรู้ด้านส่ิงแวดล้อม การบริหาร
จัดการขยะต้นทาง” เพื่ อให้ผู้ที่สนใจได้เข้ามาศึกษา
เรียนรู้ รวมท้ังเผยแพร่ความรู้และความสําเร็จ โดย
ป ร ะ ธ า น ปุ้ ม เ ป็ น วิ ท ย า ก ร ใ ห้ กั บ ชุ ม ช น แ ล ะ ห น่ ว ย ง า น
ภายนอกดว้ ย

§ เข้าร่วมการประกวดด้านการบริการจัดขยะชุมชนและ
ไดร้ ับคัดเลอื กเป็น “ชุมชนตน้ แบบการบรหิ ารจัดการขยะ
ที่ต้นทาง” จากสํานักงานทรัพยากรธรรมชาติและ
ส่ิงแวดล้อม ปี 2559-2560 ซึ่งทําให้เห็นโอกาสในการ
พัฒนาต่อยอดได้

§ พั ฒนาทีมงานขึ้นเป็นวิทยากร ถ่ายทอดความรู้และ
ประสบการณ์ทํางานใหก้ ับผู้ทสี่ นใจ

25 คมู่ อื การยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมนุ เวียน

03 การจดั การขยะมลู ฝอยชมุ ชน

ผังการไหลของการจัดการขยะมูลฝอยชุมชน
ของหมู่บา้ นเอ้ืออาทรจงั หวัดระยอง (วังหว้า)

หมูบ่ ้านเอ้อื อาทร ขยะมลู ฝอยทเ่ี กิดขน้ึ
จังหวดั ระยอง
(วังหว้า) 40 ตัน/เดือน

522 หลังคาเรอื น ลกู บา้ นบางหลังคา
นาํ ไปจาํ หนา่ ยรา้ นรบั ชอื้
แยกขยะท่บี ้าน ขยะรีไซเคลิ เอง

ขยะอินทรยี ์ ขยะทว่ั ไป ขยะอันตราย ขยะรไี ซเคลิ
30 ตนั /เดือน 4-6 ตนั /เดือน 30 กก./เดือน 5 ตัน/เดือน

ธนาคารขยะ รบั ชอ้ี พลาสตกิ ชนิด
HDPE,LDPE

ทุกหลังคาเรอื นคดั แยกใส่ ลกู บ้านนํามาทิ้ง สมาชิกนําขยะรไี ซเคลิ หม่บู า้ นใกล้เคยี ง
ภาชนะแขวนไวห้ น้าบา้ น ณ จดุ ทิ้งขยะ มาแลกของใช้ รา้ นค้าของชาํ และ
อันตรายในชมุ ชน ร้านสะดวกซื้อ

จติ อาสาใช้รถซาเล้งเกบ็ รถเกบ็ ขยะของเทศบาลฯ สมาชกิ นาํ มาทาํ
รวบรวมทุกวนั เข้ามาเก็บขนทุกวันองั คารและ สิ่งประดษิ ฐเ์ พิ่มมลู คา่
วนั พฤหัสบดี
รา้ นรับซอื้ ของเกา่

รวบรวบไปขายท่ีร้านรับซือ้
ขยะรไี ซเคลิ

นําไปทําปยุ๋ หมกั นา้ํ หมัก พลาสตกิ ชนิด HDPE,LDPE
ชวี ภาพ เลี้ยงสตั ว์ และเลย้ี ง จะถกู นําไปขายท่โี รงงานทาํ
ไส้เดอื น เม็ดพลาสติก

04 คมู่ ือการยกระดับชุมชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมนุ เวียน 26

ปญั หา/อุปสรรค และแนวทางแก้ไข

สรุปปญั หา/อุปสรรค ท่ีเกิดขน้ึ จากการดําเนนิ
โครงการ รวมถงึ แนวทางแกไ้ ข

ปัญหา & อปุ สรรค ขนั้ ตอน แนวทางการแก้ไข

1. คนในชุมชนขาดความรู้ความ การเพิ่มศักยภาพชมุ ชน จดั ทาํ สื่อ (ใบปลิว) และเดนิ เคาะ
เขา้ ใจในการบริหารจัดการขยะ เชน่ การใหข้ ้อมลู ให้ ประตบู า้ นทกุ หลังเพื่อชี้แจง และ
ชมุ ชน เชน่ ไม่ทราบวธิ ีการคัดแยก ความรู้ ผ่านการจัด ใหค้ วามรู้ ประกอบกับการจดั
ขยะ ขยะแยกแลว้ ไปไหน เปน็ ตน้ กจิ กรรมตา่ ง ๆ กิจกรรมคดั แยกขยะ

2. ขาดความร่วมมอื ของคนใน การสรา้ งการมสี ่วนร่วม ส่งเสรมิ กจิ กรรมสร้าง
ชมุ ชน ในชว่ งแรกเรมิ่ การดําเนนิ ของชมุ ชน โดยการเพ่ิม ความสัมพันธ์ เชน่ กิจกรรมทาง
โครงการ เช่น บางครวั เรือนยังไม่ ชอ่ งทางการสื่อสารและ ศาสนา และเทศกาลวันสําคัญ
คดั แยกขยะและมกี ารรอ้ งเรียนไป จดั กจิ กรรมสรา้ ง ต่าง ๆ รวมถงึ มีการสื่อสารท่ี
ยงั เทศบาลเรอื่ งการไม่ใหใ้ ช้ถงั ความสัมพันธ์เพิ่มการมี เข้าถึงทกุ คน เชน่ การเดินชีแ้ จง
ขยะในชมุ ชน เปน็ ตน้ ส่วนร่วม พูดคุย และการชแี้ จงผา่ นส่ือ
ออนไลน์
3. ผลกระทบจากราคาขยะรีไซเคิล ลดรายจา่ ยดา้ นการ
เชน่ ชาวบ้านสามารถขายขยะรี ขนส่ง ขอความร่วมมือจากเทศบาล
ไซเคลิ ขายได้ราคาลดลง ทําให้ ตาํ บลเมอื งแกลง ในการขนส่ง
แรงจูงใจในการคดั แยกโดยเฉพาะ ขยะรีไซเคิลของชมุ ชนไปขายยงั
ขยะพลาสตกิ ลดลง เป็นตน้ รา้ นรับซ้ือของเกา่ และขอให้
โรงงานรไี ซเคลิ พลาสติกให้มารับ
ขยะพลาสติกท่ีชุมชน

27 คูม่ อื การยกระดบั ชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมนุ เวียน

ส่วนที่ 3:

แนวทางการยกระดบั
สู่ชมุ ชนต้นแบบด้านเศรษฐกิจหมุนเวียน

การยกระดับชุมชนปลอดขยะให้เป็นชุนต้นแบบด้านเศรษฐกิจหมุนเวียน เร่ิมด้วยการให้
สมาชิกในชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมในการดําเนินงาน โดยมีคณะทํางานและจัดระบบระเบียบการ
ทํางานร่วมกัน ได้แก่ การจัดเตรียมสถานท่ี การประชาสัมพันธ์ การเก็บรวบรวม คัดแยก ชั่ง
น้ําหนัก จดบันทึกข้อมูลและจัดทําสมุดคู่ฝาก รวมทั้งจัดทําบัญชีค่าใช้จ่ายต่าง ๆ ในการ
ดําเนนิ การของโครงการ

จากการถอดบทเรียนความสําเร็จการยกระดับชุมชนปลอดขยะให้เป็นชุนต้นแบบด้าน
เศรษฐกิจหมุนเวียนของหมู่บ้านเอ้ืออาทร (วังหว้า) สามารถนํามาจัดทําแนวทาง และขัน้ ตอนการ
ดําเนินการได้ 3 ขนั้ ตอนหลกั ดงั น้ี

3 ขัน้ ตอนหลกั

การยกระดบั ชุมชน
ตน้ แบบดา้ น
เศรษฐกจิ หมุนเวียน

ข้ันตอนท่ี 1: ข้นั ตอนที่ 3:

จัดตงั้ คณะทํางาน สรา้ งความยงั่ ยนื

และการวางแผน ข้ันตอนที่ 2:

ดําเนินงาน

คมู่ อื การยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมุนเวยี น 28

ขนั้ ตอนท่ี 1 I

การจดั ตงั้ คณะทํางานและการวางแผน

1.1 ข้ันตอนท่ี 1.1

จดั ตงั้ คณะทํางาน

คณะทาํ งานของชมุ ชนปลอดขยะ

ประกอบด้วยคณะทํางานอยา่ งนอ้ ย 4-6 หน้าท่หี ลกั

โครงสรา้ งคณะทาํ งาน/บคุ ลากร

1 ประธาน /ผ้นู ํา

การดําเนินงานในภาพรวม สรา้ งการมสี ่วนรว่ ม
ส่งเสริมกจิ กรรมต่าง ๆ บรหิ ารและจัดการปญั หา
/อปุ สรรค ประสานงานกับหน่วยงานต่าง ๆ

3 ฝ่ายเหรัญญกิ และธุรการ เครอื ขา่ ย
นอกชุมชน
จ ด บั น ทึ ก ร า ย ล ะ เ อี ย ด เ ก่ี ย ว กั บ
ฝ่ายวชิ าการ ฝ่ายเทคนิค สมาชิก ประเภทและปรมิ าณขยะรี 4 ฝา่ ยประชาสมั พันธ์
ไซเคิล จัดทําบัญชีจํานวนเงิน
ออกแบบ จดั เตรียม ข อ ง ข ย ะ รี ไ ซ เ คิ ล ท่ี นํ า ม า ฝาก ทําหนา้ ท่สี อ่ื สาร - หนว่ ยงานภาครฐั
จัดเตรยี ม สถานท่ี รับผิดชอบการฝาก-ถอ นเงิน ขอ้ มลู กับสมาชกิ - ภาคเอกชน
เครื่องมืออปุ กรณ์ เกบ็ รวบรวม ของสมาชิก รวมท้ังจัดทําบัญชี และปรับปรุงข้อมลู - สถาบันการศกึ ษา
ดาํ เนนิ การตาม คดั แยก ค่าใช้จ่ายต่าง ๆ ในโครงการ ให้ทนั สมยั - ชมุ ชนต้นแบบอน่ื ๆ
หลักวิชาการ

2 ทีมปฏบิ ัตกิ าร

29 คมู่ อื การยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกจิ หมุนเวียน

หน้าทค่ี ณะทาํ งาน

§ รา่ งระเบียบเพื่อทาํ งานร่วมกนั
§ กําหนดหน้าท/่ี ความรบั ผดิ ชอบของผู้มสี ่วนเกย่ี วขอ้ ง
§ นําเสนอกจิ กรรมการดําเนินงาน
§ ติดตามผลการดาํ เนินกิจกรรม

1.2 ขัน้ ตอนท่ี 1.2

ประเมินสถานภาพของชุมชน และเครอื ข่ายภายนอก

เพ่ือประเมนิ สถานภาพของ
ชุมชน และเครือขา่ ยภายนอก

§ ประเมนิ สถานภาพปัจจุบนั ของการจัดการขยะ
มลู ฝอยในชุมชนร่วมกับหนว่ ยงานท้องถ่นิ ทร่ี บั ผิดชอบ

§ ประเมินขอ้ จํากดั ของการใหบ้ ริการระหว่าง
หนว่ ยงานท้องถน่ิ หรือภาครฐั

§ ประเมินเครือข่ายความร่วมมือ/สนับสนุนทั้งจากภาครัฐ
และเอกชน เช่น เทศบาล และร้านรบั ซ้อื /โรงงานขยะ
รไี ซเคิล เป็นตน้

§ เลือกกิจกรรมทเ่ี หมาะสมและสอดคลอ้ งกับความต้องการ
ของชมุ ชน

1.3 คมู่ ือการยกระดับชุมชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวียน 30

ขนั้ ตอนท่ี 1.3

วางแผนทาํ งาน/ระดมสมอง

q วางแผนการทาํ งาน
รวมถึงเตรยี มเปิดตัวโครงการ ได้แก่ การเตรยี ม
เอกสาร สถานท่ี และการตดิ ตามผล

q กําหนดเปา้ หมายทต่ี ้องการ
กําหนดเป้าหมาย ตวั ชว้ี ัดความสําเร็จ เชน่ ปรมิ าณ
ขยะทล่ี ดลง ปรมิ าณขยะรีไซเคลิ ท่เี พ่ิมขน้ึ รายได้ท่ี
เพ่ิมข้นึ และรายจ่ายท่ลี ดลง เป็นตน้

q ประเมนิ ความเส่ียงทีอ่ าจเกดิ ขึ้น
ประเมินความเส่ียงท่อี าจเกดิ ขน้ึ จากการดาํ เนิน
กจิ กรรม

q ศึกษากฎระเบยี บที่เก่ียวข้อง
ศึกษากฎระเบียบและข้อบงั คับจากหนว่ ยงานทอ้ งถ่นิ
และราชการ

1.4 ขั้นตอนท่ี 1.4

เพิ่มศักยภาพชมุ ชน

q ค้นหาแหลง่ ขอ้ มูลต่าง ๆ
พัฒนาความรู้ โดยการศึกษาจากสื่อออนไลน์
หนังสือ และคู่มอื ด้านการจดั การขยะมลู ฝอยชมุ ชน

q เรียนรูจ้ ากชุมชนตน้ แบบ
เรียนรู้จากชุมชนท่ปี ระความสําเรจ็ ในดา้ นการจัดการ
ขยะ เป็นวิธที ่ชี ่วยสร้างแรงจูงใจและนําแนวความคิด
ความรู้ รปู แบบและวธิ กี ารมาพัฒนาปรบั ใช้กับชุมชน
ตามความเหมาะสม

q ฝกึ อบรมเพิ่มความรู้ ความสามารถ
ฝึกทกั ษะ ความรู้ และกระบวนการทาํ งาน ให้มีศักยภาพ
เพิ่มข้นึ โดยผ้เู ช่ยี วชาญและผมู้ ปี ระสบการณโ์ ดยตรง

31 คมู่ อื การยกระดบั ชุมชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมนุ เวียน

ข้ันตอนท่ี 2 I

ดาํ เนนิ งาน

2.1 การบริหารจดั การทด่ี ี

q คณะทํางาน

1) กําหนดเวลาและขัน้ ตอน § จัดทําตารางกําหนดการทํากิจกรรมและผู้รับผิดชอบ
การทาํ งาน
ท่ชี ัดเจน
§ กําหนดระยะเวลา เร่มิ ตน้ -สิ้นสุดกจิ กรรมทช่ี ดั เจน
§ จัดทําเป็นรายงาน และมีการติดตามความก้าวหน้า

ของกิจกรรมเปน็ ระยะ

2) สร้างเครือขา่ ยความ § มีการสรา้ งเครอื ขา่ ยภายในชุมชน
ร่วมมอื ภายในชุมชน § ควรรวบรวมจิตอาสา/อาสาสมัครเข้าร่วมกิจกรรม

เป็นต้นแบบ สร้างแนวร่วมในชุมชน ซ่ึงพบว่าหน่ึง
ในปัจจัยความสําเร็จของโครงการท่ีสําคัญคือการ
สร้างความร่วมมือกับคนในชุมชนในการคัดแยก
ขยะมูลฝอยจากครัวเรือน ดังนัน้ คณะทํางานควร
มีการจัดตัง้ จิตอาสา/อาสาสมัครในชุมชนเพ่ือเป็น
แบบอยา่ งท่ดี ี

คมู่ ือการยกระดับชุมชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมนุ เวยี น 32

3) สื่อสารประชาสัมพันธ์ § ชแ้ี จงโครงการ
โครงการ คณะทํางานต้องพบปะกับทุกครัวเรือนเพื่ อช้ีแจง
วัตถุประสงค์ เป้าหมาย ระยะเวลา ตัวช้ีวัด และ
4) สร้างเครือขา่ ยความ ประโยชน์ทจ่ี ะได้รบั ของโครงการ
รว่ มมือภายนอก
§ ใหค้ วามรู้
ใ ห้ ค ว า ม รู้ ใ น ก า ร คั ด แ ย ก ข ย ะ มู ล ฝ อ ย ร ว ม ทั้ง
ผลประโยชน์ทจ่ี ะไดร้ บั เม่อื เขา้ รว่ มโครงการ

§ วธิ กี ารสื่อสาร
อาจใช้วิธีการเคาะประตูบ้าน แจกใบปลิว หรือการ
ส่ือสารผ่านชอ่ งทางออนไลน์

§ คณะทํางานมหี นา้ ท่สี ําคัญในการประสานงาน
โดยเฉพาะหน่วยงานภายนอกทงั้ ด้านกฎระเบียบ
ทเ่ี กย่ี วข้อง และสร้างความรว่ มมือกบั หน่วยงาน
ต่าง ๆ ได้แก่
ภาครัฐ/หน่วยงานทอ้ งถน่ิ
เชน่ เทศบาล และการเคหะฯ เปน็ ตน้ .
ภาคเอกชน เช่น รา้ นรบั ซ้อื ของเก่า
โรงงานรีไซเคลิ รา้ นรับซอ้ื สินค้าจากชุมชน เป็นต้น

5) ส่งเสริม/ตอบสนอง
นโยบายท้องถน่ิ /ภาครัฐ

§ มีแผนกิจกรรมพัฒนาชุมชนท่ีสอดคล้องกับ
นโยบายภาครัฐ/เทศบาล มีการประสานงานและ
ร่วมมือกับหน่วยงานภาครัฐ/เทศบาลในการ
พั ฒนาแผนงานของชุมชน แผนงานในระดับ
ตําบล อําเภอและจังหวดั

33 ค่มู ือการยกระดับชุมชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวยี น

2.2 การพัฒนาเทคโนโลยีทเี่ หมาะสมกับชุมชน

q เทคโนโลย/ี เทคนคิ การบรหิ ารจดั การขยะ

ขยะมูลฝอยที่เกิดขึ้นต้องคัดแยกใส่ในภาชนะ
รองรับทีเ่ หมาะสม เพ่ือลดการปนเป้ อื น ซึง่ ช่วย
ทําให้ขยะรีไซเคิลท่ีคัดแยกได้มีมูลค่า ขายได้
หรอื นาํ ไปใช้ประโยชนไ์ ด้ โดยทวั่ ไปขยะสามารถ
แบ่งออกเป็น 4 ประเภท คือ ขยะอนิ ทรีย์ ขยะ
รีไซเคิล ขยะทว่ั ไป และขยะอนั ตราย

ขยะอินทรยี ์ นําไปรดสวนผักปลอดสารพิษ

64% - เศษอาหาร ทําปุย๋ หมกั ทาํ นา้ํ หมัก เล้ยี ง นําไป สวนผัก
30% - ใบไม้ ก่ิงไม้ วชั พืช ชีวภาพ ชีวภาพ ไสเ้ ดอื นดนิ เลี้ยงสตั ว์ ปลอดสารพิษ
3%
3% 30-40 บ./กก. 30-40 บ./ลิตร

ปุย๋ มูลไส้เดอื น
30-40 บ./กก.

ขยะรไี ซเคลิ แลกเปล่ยี นเปน็ ของใชท้ ี่ คัดแยกและขายให้ นําไปทาํ
ธนาคารขยะ ร้านรับซอื้ ของเก่า ส่ิงประดิษฐ์
- ถุง/ขวดพลาสตกิ ลดรายจ่าย
ทสี่ ะอาดและแห้ง รายได้ รายได้
100-300 บ./เดอื น. 100-300 บ./เดือน 100-300 บ./เดอื น
- กล่อง/เศษกระดาษ
- ขวดแก้ว กระปอ๋ งอลมู เิ นยี ม

ขยะทวั่ ไป รา้ นรับซอ้ื ของเก่า

-ขยะทวั่ ไป เช่น ถงุ แกง หลอด คัดแยกและนาํ ไปทงิ้
โฟม ถงุ ขนม ซองบะหมสี่ าํ เรจ็ รปู ตามวันเวลาทําหนด

ของเทศบาลฯ

ขยะอนั ตราย คดั แยกและนาํ ไปทงิ้ ทีจ่ ดุ เทศบาลฯ เกบ็ รวบรวม และนําไป
รวมรวมขยะอนั ตราย กําจัดอย่างถกู วิธี
- หลอดไฟ ถา่ นไฟฉาย ของชุมชน
แบตเตอร่ี กระปอ๋ งสารเคมี

ทม่ี า: สัดส่วนขยะมลู ฝอยชมุ ชน จากรายงานสถาณการณ์ขยะมลู ฝอยชมุ ชนของประเทศไทย ปี 2559, กรมควบคมุ มลพิษ

คู่มือการยกระดับชุมชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมนุ เวยี น 34

2.3 การสร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน

q การสร้างสัมพันธท์ ด่ี ี

1) จดั หาพื้นทีส่ ่วนกลาง

§ จัดหาพ้ืนท่ีส่วนกลาง เพื่อเป็นพื้นที่ให้สมาชิกใน
ชุมชนเข้ามาพบปะ พู ดคุยและแลกเปลี่ยนความรู้
และประสบการณ์ รวมทัง้ ใช้เป็นพื้นที่จัดกิจกรรม
ร่วมกัน เพ่ือสร้างความเข้าใจ ความร่วมมือในการ
พัฒนาตนเองและชมุ ชน

2) การส่ือสารทดี่ ี สรา้ งช่องทางการสื่อสารระหว่างคณะทํางานกับ

สมาชิกในชุมชน
§ เอกสาร แผน่ พับ
§ ประชุมกล่มุ ยอ่ ย
§ สื่อสารผ่านกจิ กรรม
§ ส่ือออนไลน์ เชน่ ไลน์ หรอื เฟชบุ๊ค

เพ่ือรายงานความก้าวหน้าของกจิ กรรมและ ถาม-

ตอบ ขอ้ สงสัยต่าง ๆ

35 ค่มู อื การยกระดับชมุ ชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกจิ หมนุ เวยี น

3) จัดกิจกรรมในชุมชน

สรา้ งกจิ กรรมส่งเสรมิ การมสี ่วนรว่ มกัน
ในชุมชน ได้แก่

§ กิจกรรมทางศาสนา
§ กิจกรรมสุขภาพ/สันทนาการ
§ การสร้างสภาพแวดล้อมท่ดี ีในชุมชน
§ กจิ กรรมทําความสะอาด (Big-Cleaning)

4) จัดตงั้ ธนาคารขยะ

การจดั ตง้ั ธนาคารขยะ
การนาํ ขยะรไี ซเคิลมาแลกเปล่ยี นเปน็ ของอุปโภค-
บรโิ ภค หรือเป็นเงนิ ตอบแทนได้ ซง่ึ ธนาคารขยะเปน็
กจิ กรรมทส่ี นับสนนุ ใหเ้ กิดการคัดแยกขยะทป่ี ระสบ
ความสําเรจ็ ในหลายชมุ ชน

5) สรา้ งแรงจงู ใจด้าน
รายได้ และผลตอบแทน

§ รายไดจ้ ากการขายขยะรีไซเคิล
§ รายได้จากการจําหน่ายผลติ ภณั ฑ/์ ส่ิงประดษิ ฐ์

จากขยะรไี ซเคิล
§ รายไดจ้ ากจากการเย่ยี มชม/ดูงาน เมอ่ื โครงการ

ประสบความสําเร็จ หรือพัฒนาเปน็ ศูนยเ์ รยี นรู้

คู่มอื การยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมุนเวียน 36

2.4 การบริหารจัดการเงนิ ทด่ี ี

q การควบคมุ รายจา่ ย และกระจายรายได้

1) จัดทาํ บญั ชีรายรับ-รายจ่าย 2) กระจายรายไดใ้ หก้ บั ชุมชน

การวางแผนรายรับ-รายจ่ายอย่าง การกระจายรายไดใ้ ห้กลุม่ จติ อาสา
รอบคอบเป็นส่วนสําคัญในการพั ฒนา เป็นการการกระจายรายได้ให้กับกลุ่มจิต
ชุมชน ซ่ึงจําเป็นจะต้องมีการจดบันทึก อาสาหรือผู้ท่ีมีหน้าที่รับผิดชอบ ด้วย
ข้อมูลท่ีถูกต้อง จัดทําเป็นบัญชีครัวเรือน การจา้ งงานเป็นรายเดอื นหรอื ครัง้ คราว
อาจเป็นการรวมกลุ่มออมทรัพย์ชุมชน
เพื่อสร้างความเข้มแข็ง รวมถึงหาวิธีการ การกระจายผลตอบแทนใหช้ มุ ชน
เพ่ิมรายรับจากแหล่งทุนภายนอกและลด โดยการสร้างสวัสดิการชุมชนต่าง ๆ
รายจ่ายที่ไม่จําเป็นเพื่ อให้เกิดความพอดี เพ่ือเป็นส่วนสําคัญท่ีทําให้มีการกระจาย
เงินส่วนท่ีเหลือจากการหักค่าใช้จ่ายจะถูก ผ ล ต อ บ แ ท น ท่ี ทั่ว ถึ ง ใ ห้ กั บ ทุ ก ค น ใ น
นําไปพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในชุมชน ชุมชน
ตอ่ ไป

37 คู่มอื การยกระดับชุมชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมนุ เวียน

ข้ันตอนที่ 3

ความยัง่ ยืนขององค์กร

ขัน้ ตอนท่ี 3 เปน็ ข้ันตอนทสี่ ําคญั ท่ีสุด
เพื่อใหก้ ารดําเนนิ ของโครงการ
เกิดความต่อเนอื่ งและยัง่ ยืน
โดยแนวทางการดําเนนิ โครงการใหย้ งั่ ยืน
จะประกอบดว้ ย 4 ขนั้ ตอน ดงั น้ี

ขั้นตอนท่ี 4: ขัน้ ตอนท่ี 1:
ปรับปรุงต่อเกนารอ่ื กงระจายรายได้ ควบคุมรายจา่ ย วางแผน

§ ปรับปรุงการ q การบรหิ ารจัดการเงิน § การจดั ต้งั /ขยายขอบเขต
คณะทาํ งานซงึ่ หากมกี ารขยาย
ดําเนนิ งานเพ่ือ ท่ดี ี กจิ กรรมควรเชญิ ผู้แทนจากฝ่าย
ตา่ ง ๆ ของชมุ ชนมาเปน็
ยกระดับคุณภาพ
3) การจ§ดั ตัง้ คสรณ้างะทตาํ วั งชาวี้นัดเพ่ิมขึน้
§ เผยแพร่ ปรบั ปรงุ อยา่ ง ธนาคารขยะ
ควา1)มกสําาเรรสจ็ ื่อสาร ต่อเน่อื งและยัง่ ยนื
ในองค์กรทดี่ ี ขัน้ ตอนที่ 2 :
ลงมอื ปฏิบตั ิ
ขนั้ ตอนท่ี 3 :
ตดิ ตาม/ § เปดิ รบั เทคโนโลยใี หม่ ๆ
ประเมินผล § ฝึกอบรมเพิ่มความรู้ ความสามารถ
§ สร้างเครือข่ายภายนอก เชน่
§ ติดตามผลงาน
§ ประเมนิ ผลการดําเนนิ กจิ กรรม หน่วยงานในทอ้ งถนิ่ รา้ น/โรงงานรบั
§ ประสทิ ธิภาพ การมีส่วนร่วมไดร้ ับความ ซอื้ ขยะรไี ซเคลิ ชมุ ชนใกลเ้ คยี ง เป็นตน้
§ สร้างความสมั พันธ์ภายในชมุ ชน
สนใจมากน้อยเพียงใด?

คมู่ อื การยกระดับชุมชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวยี น 38

ส่วนท่ี 4:

แบบประเมินตนเอง

ชอ่ื โครงการ...........................................................................................................................................................................
ชื่อชมุ ชน................................................................................................................................................................................
ที่ตง้ั .........................................................................................................................................................................................
ผูป้ ระสานงาน................................................โทรศัพท.์ ..........................
line………………………………...Facebook………...........................................

ข้นั ตอนที่ 1 การจัดต้ังคณะทาํ งานและการวางแผน

1. จัดตง้ั คณะทาํ งาน รายชอื่ คณะทาํ งานประกอบดว้ ย ตําแหนง่

2. ประเมินสถานภาพของ 1) ....................................................................................... ประธาน
ชุมชน
2) ....................................................................................... ตําแหน่ง.........................................................................
ความร่วมมือกับภายนอก
2. การวางแผนการทํางาน 3) ........................................................................................ ตาํ แหน่ง........................................................................

กฎระเบียบทเี ก่ียวขอ้ ง ไดแ้ ก่ 4) ....................................................................................... ตําแหน่ง........................................................................

3. เพ่ิมศักยภาพชมุ ชน 5) ....................................................................................... ตําแหน่ง........................................................................

6) ....................................................................................... ตาํ แหน่ง........................................................................

7) ....................................................................................... ตาํ แหนง่ ........................................................................

8) ....................................................................................... ตาํ แหน่ง........................................................................

o ชุมชนมีปัญหาในการจดั การขยะ o ไมม่ ปี ัญหาการจัดการขยะ

o มีการคัดแยกขยะอินทรยี ์ o มีการคัดแยกขยะรไี ซเคิล
o มีการคัดแยกขยะอันตราย o ไมม่ กี ารคดั แยกขยะ
o มีซาเลง้ รับซ้อื ขยะรไี ซเคลิ o นําขยะไปขายท่ีร้านรับซ้อื ขยะ........................

o มีความร่วมมือกับเทศบาล....................................... o มคี วามรว่ มมือกับหนว่ ยงานภาครัฐ...........

o มีความร่วมมอื กับรา้ นรบั ซ้ือขยะ........................... o มคี วามร่วมมือกบั มหาวทิ ยาลัย.....................

o โรงงาน............................................................................. oอื่น ๆ............................................................................

เป้าหมายโครงการคอื ................................................................................................................

ความเสี่ยงจากการดําเนินโครงการคือ o เงินลงทุน o ขาดการสนับสนุน

o ขาดความรว่ มมอื จากคนในชุมชน o ราคาขยะรไี ซเคิลต่าํ ลง o อน่ื ๆ............................

1)…………………………………………………………....

2)…………………………………………………………….

3)………………………………………………….............

4)………………………………………………….............

สมาชกิ มีความสามารถ/เชียวชาญด้าน (ตัวอย่าง.................)

1)...........................................................................................................

2) .........................................................................................................

3) …………………………………………………….........................................

4) ………………………………………………...............................................

สมาชิกเคยอบรมฝึกทักษะด้าน (ตวั อยา่ ง.................)

1)......................................................................จาก................................................................

2) ......................................................................จาก..............................................................

3) ......................................................................จาก..............................................................

4) ......................................................................จาก..............................................................

39 คู่มือการยกระดบั ชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมุนเวียน

ข้นั ตอนที่ 2 ดําเนนิ งาน

1. การบรหิ ารจดั การท่ดี ี โครงการเรม่ิ ต้นวนั ท่ี......./............/........... สิ้นสุดวันท่ี......./................./…………..

ตารางกจิ กรรม

o มี o ไม่มี o กาํ ลงั จัดทํา o ชือ่ ผรู้ ับผดิ ชอบ..........................................................

สร้างเครอื ขา่ ยความรว่ มมอื . o มจี ิตอาสา/อาสาสมคั รร่วมในโครงการ (ระบชุ ่ือ-สกุล)

ภายในชุมชน 1) .................................................................หนา้ ที่…………………………………………………

2) .................................................................หน้าที่…………………………………………………

3) ................................................................. หน้าท่ี…………………………………………………

สื่อสารประชาสัมพันธ์ o มีการชีแ้ จงโครงการใหช้ ุมชน โดยวธิ ี

โครงการ  พบปะพูดคยุ โดยตรง  จัดประชุมชีแ้ จง  แจกใบปริว  ออนไลน์ ผ่าน...............................
o มกี ารให้ความรู้ชุมชนเรอ่ื ง

1) .................................................................…………………………………………………

2) .................................................................…………………………………………………

สรา้ งเครือขา่ ยความร่วมมือ ภาครฐั /หน่วยงานท้องถิน่ ท่ีรว่ มโครงการ ภาคเอกชนทรี่ ่วมโครงการ

ภายนอก 1) ............................................................... 1) .............................................................................................

2) ............................................................... 2) .............................................................................................

3) ............................................................... 3) .............................................................................................

ส่งเสริม/ตอบสนอง แผนกจิ กรรมทม่ี คี วามสอดคลอ้ งกบั นโยบายภาครฐั

นโยบายทอ้ งถนิ่ /ภาครฐั 1) .................................................................…………………………………………………

2) .................................................................…………………………………………………

3) .................................................................…………………………………………………

2. การพัฒนาเทคโนโลยที ่ี โครงการมีการนาํ ขยะไปใชป้ ระโยชน์ คอื

เหมาะสมกับชุมชน o ขยะอินทรีย์ (เศษอาหาร/ใบไม้)

 ปยุ๋ หมัก  น้าํ หมกั ชวี ภาพ  เล้ียงไส้เดือน  เล้ียงสัตว์ สวนผกั
o ขยะรไี ซเคิล มีการคัดแยก  ไมม่ ีการคดั แยก  คดั แยกบางสวน ดังน้ี

 แก้ว จัดการโดย..................................................................................................................

 พลาสติก จัดการโดย.............................................................................................................

 อลูมเิ นียม จดั การโดย.............................................................................................................

 เหลก็ จัดการโดย...............................................................................................................

 อน่ื ๆ...........จัดการโดย...............................................................................................................

3. การสรา้ งการมีส่วนรว่ ม พ้ืนทสี ่วนกลางใหช้ มุ ชนใช้ประโยชน์
ของชุมชน o มี o ไมม่ ี o กําลังจัดเตรยี ม ระบุตําแหน่งท่ีตัง้ ............................................................................................

สร้างช่องทางการสื่อสาร o เอกสาร แผ่นพับ

ระหวา่ งคณะทาํ งานกบั o ประชุมกลมุ่ ย่อย

สมาชิกในชุมชน o สื่อสารผา่ นกิจกรรม
o ส่ือออนไลน์  ไลน์ เฟชบุ๊ค o อน่ื ๆ...............................................................................................................

กิจกรรมส่งเสรมิ การมี o จดั ทกุ สัปดาห์ ระบกุ จิ กรรม......................................................................................................
กจิ กรรมร่วมกนั ในชุมชน o จดั ทุกเดือน ระบุกจิ กรรม......................................................................................................

o จัดทุกปี ระบกุ ิจกรรม........................................................................................................

การจดั ตัง้ ธนาคารขยะ o มีการตัง้ ธนาคารขยะ ประเภทขยะทีรบั ซอื้ ...................................................................

o ไม่มกี ารตงั้ ธนาคารขยะ................................................................................................................

สรา้ งแรงจูงใจดา้ น o โครงการมีรายได้จาก

รายได้ และผลตอบแทน  ขายขยะรีไซเคิล ระบปุ ระเภท และปริมาณ................................................................................................

 ขายผลิตภณั ฑ์จากขยะ ระบุ................................................................................................

 อ่ืน ๆ.................................................................................................................................................

การบรหิ ารการเงนิ ทีด่ ี o จัดทาํ บญั ชรี ายรบั -รายจา่ ย ผรู้ บั ผดิ ชอบ................................................................................
o ชุมชนมีผลตอบแทน จากกจิ กรรม..............................................................................................

o จติ อาสา/อาสาสมคั ร มคี ่าตอบแทน
o อน่ื ๆ.........................................................................................................................................

คมู่ อื การยกระดับชุมชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมุนเวยี น 40

ภาคผนวก

41 คู่มอื การยกระดบั ชมุ ชนตน้ แบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมุนเวยี น

น้ําหมักชวี ภาพ (น้ําจลุ ินทรียท์ ่ีมีประสิทธภิ าพ)

การทําน้ําหมักชีวภาพ เป็นการช่วยกําจัดขยะ
อินทรีย์ประเภทเศษผักผลไม้ของชุมชน ด้วยการนําเศษ
ผักผลไม้เหล่านี้มาหมัก ให้เกิดกระบวนการย่อยสลาย
อย่างสมบูรณ์ ซ่ึงจะได้น้ําหมักชีวภาพท่ีประกอบไปด้วย
จุลินทรีย์หลากหลายชนิด แร่ธาตุและสารอาหารต่าง ๆ
สามารถนํามาใช้ประโยชน์ได้หลากอย่าง ยกตัวอย่างเช่น
ใ ช้ เ ป็ น ส า ร เ ร่ ง ก า ร เ จ ริ ญเ ติ บ โ ต ข อ ง พื ช แ ล ะ ช่ ว ย ขั บ ไ ล่
แมลง ใช้ราดห้องน้ํา (โถส้วม) ท่อนaาท้ิง ช่วยดับกลิ่นและ
ป้องกันการไขมันอุดตัน เพราะจุลินทรีย์ในนaาหมักชีวภาพ
จะชว่ ยสลายสารอินทรยี ์และไขมนั ได้

น้ําหมักชีวภาพที่ได้ ถูกพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์หมู่บ้านเอ้ืออาทรระยอง (วังหว้า) ช่วยสร้างรายได้
ใหก้ บั ชุมชน โดยน้ําหมกั ชวี ภาพขนาด 1 ลติ ร มีราคา 40 บาท

การเตรยี มอุปกรณ์ การทําน้ําหมกั ชีวภาพ สูตรหมู่บา้ นเอือ้ อาทรระยอง (วงั หวา้ )
1. เศษผกั ผลไม้ 10 กโิ ลกรมั
2. ถงุ ตาข่าย (สําหรบั ใส่เศษผกั ผลไม้)
3. กากน้ําตาล 3 กโิ ลกรมั
4. หวั เช้ืออเี อ็ม (EM) 3 ลิตร
5. ขวดน้าํ 1.5 ลิตร จาํ นวน 3 ขวด (สําหรับใส่ทราย เพื่อใชถ้ ่วง)

วิธีการทําน้ําหมกั ชวี ภาพ

12

.

ใส่น้ําในถังปริมาณ 100 ลิตร ล ะ ล า ย ก า ก น้ํ า ต า ล ล ง ไ ป
พร้อมกับเทหัวเช้ือ EM ตาม
(ถ้าเป็นน้ําประปาตัง้ ท้ิงไว้ 3 วัน ลงไป

ใหค้ ลอรีนระเหย)

34

นําเศษผักผลไม้ใส่ในถุงตา จากนัน้ 3 วัน หลังจากการหมักมา
ข่าย พร้อมกับขวดทรายท่ี เปิดดู 1 ครั้ง ถ้าตาข่ายเศษผัก
เ ต รี ย ม ไ ว้ ผู ก ใ ห้ แ น่ น แ ล้ ว ผลไม้ลอยขึ้น ควรนําขวดทราย
นํามาหย่อนลงในถัง ปิดฝา ถ่วงให้จมลงทําการหมักท้ิงไว้ 2
และล็อคให้สนิท เดือน จะได้น้ําหมักชีวภาพท่ีมีกลิ่น
หอม ไมม่ ีกลน่ิ บดู เนา่

คู่มือการยกระดบั ชุมชนตน้ แบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกจิ กิจหมนุ เวยี น 42
ป๋ยุ หมกั ชวี ภาพ

การทําปุ๋ยหมักชีวภาพ เป็นการกําจัดขยะอินทรีย์
ด้วยบ่อหมักปุ๋ยชีวภาพ จะช่วยกําจัดขยะประเภทเศษใบไม้
หญ้า ก่ิงไม้ และต้นไม้ ที่เกิดจากการตัดแต่งต้นไม้ของคนใน
ชุมชน โดยปุ๋ยชีวภาพท่ีได้สามารถนําไปใส่แปลงผักสวนครัว
ปลอดสารพิษของชุมชนแทนการใส่ปุ๋ยเคมี และช่วยเพิ่ม
ธาตุอาหารในดินได้ นอกจากนี้ปุ๋ยชีวภาพส่วนท่ีเหลือใช้จะ
นํามาพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ชุมชน ปุ๋ยชีวภาพ 2 กิโลกรัม
ราคา 20 บาท ช่วยสร้างรายได้ให้ชุมชน สําหรับการนําไป
บริหารจัดการกิจกรรมต่าง ๆ ในชุมชน

วิธกี ารทําป๋ยุ หมักชีวภาพ

1 นําเศษวัชพืช ใบไม้ ก่ิงไม้ มาเท
กองบนพื้นดินความสูงประมาณ
20 เซนติเมตร ขนาดกว้างและ
ยาวตามต้องการ

2
.

3 นําขี้วัวแห้งมาโรยทับบาง ๆ จากนัน้ นํา
เศษวัชพื ชมากองทับอีก ความสู ง
รดน้ําทุก 15 วัน ให้ชุ่มถึงพื้น การรดน้ําจะทําให้กองเศษ ประมาณ 20 เซนตเิ มตร แลว้ กโ็ รยข้ีววั
วัชพืชเกิดความช้ืน ตัวจุลินทรีย์จากขี้วัวจะช่วยย่อย ทับบาง ๆ ทําแบบนี้ไปเร่ือย ๆ จนมี
สลายเศษวัชพืช จากนัน้ 3-4 เดือน ก็จะได้ปุ๋ยคอกที่มี ความสูง 1.5 เมตร โดยไม่ต้องพลิก
คณุ ภาพสามารถนําไปใช้ประโยชนไ์ ด้ กลับกอง หลงั จากนัน้ ใหเ้ ร่ิมกองใหม่

อตั ราการใช้

1. ไม้กระถาง โรยในกระถาง 1-3 ชอ้ นโต๊ะตอ่ กระถาง ทุก 15 วัน
2. แปลงผักสวนครัวและแปลงดอกไม้ประดับ ใช้อัตรา 1 กิโลกรัมต่อพื้นท่ี 1 ตารางเมตรหรือโรยบาง ๆ

ทุกสัปดาห์

3. ไมย้ ืนตน้ โรยหรอื ฝงั รอบทรงพุ่ม 0.5-3 กโิ ลกรมั ทุก 3-4 เดือน

43 คมู่ ือการยกระดบั ชุมชนต้นแบบการจัดการขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมุนเวียน

ปุ๋ยมูลไส้เดือน

ปุ๋ยมูลไส้เดือน เป็นการผลิตปุ๋ยจากมูลไส้เดือนมี
หลายวิธีและหลายรูปแบบ แต่วิธีที่เหมาะกับเกษตรกรใน
ประเทศไทย และนิยมปฏิบัติกันมา เป็นการเลี้ยงในกะละมัง
พลาสติก เพราะจัดการง่าย ต้นทุนไม่สูงนัก โดยพั นธุ์
ไส้เดือนที่นิยมเล้ียงคือพันธุ์ “แอฟริกันไนท์ครอเลอร์”
(African night crawler) หรือเรียกกันว่า ไส้เดือนพันธุ์
AF เป็นไส้เดือนที่มีลําตัวค่อนข้างใหญ่จะมีการเคล่ือนไหว
ท่ีค่อนข้างเร็ว กินเก่งกว่าไส้เดือนสายพันธุ์อ่ืน จึงเหมาะ
แก่การนํามาทาํ ป๋ยุ มูลไส้เดอื น

ประโยชนแ์ ละความสําคญั ของปุย๋ มลู ไส้เดอื นดนิ
1) เพ่ิมปริมาณอินทรียวัตถุและธาตุอาหารพืชให้แก่ดิน ช่วยให้พืชเจริญเติบโตได้ดีย่ิงขึ้น 2) เพ่ิมช่องว่างใน
ดินช่วยให้การระบายน้ําและอากาศดียิ่งข้ึน และระบบรากพืชสามารถแพร่กระจายตัวในดินได้กว้าง 3) ช่วย
เพิ่มความสามารถในการดูดซับน้ําในดิน ทําให้ดินชุ่มชื้นข้ึน 4) ไม่ทําให้เกิดรากไหม้ในพืชแม้จะใช้ในปริมาณ
มาก 5) ปรับสภาพดินให้ดีขึ้น ช่วยเพ่ิมความต้านทานในการเปล่ียนแปลงระดับความเป็นกรด-ด่าง ทําให้การ
เปล่ียนแปลงเกิดข้ึนไม่เร็วเกินไปจนเป็นอันตรายต่อพืช 6) ยับยัง้ การเจริญเติบโตของเช้ือราและช่วยในการ
กาํ จดั แมลง

วัสดุอุปกรณ์
1) ขี้วัวแห้ง 2) กะละมังสีดํา ขนาด 55 ซม. (ความจุประมาณ 28.5 ลิตร) 3) แม่พันธ์ุไส้เดือนพันธุ์ AF 4)
ตะแกรงร่อน 5) ภาชนะเกบ็ ปุ๋ยจากมูลไส้เดอื น

12 เ ต รี ย ม ก ะ ล ะ มั ง เ จ า ะ รู ด้ า น ล่ า ง
. ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 2 หุน
จํานวน 16 รู แล้วนําขี้วัวแห้งที่แช่
นําข้วี วั แหง้ มาแช่นาํ้ ใหช้ ุม นํ้าอย่างน้อยประมาณ 1 สัปดาห์
มาใส่ในกะละมังที่เตรียมไว้

3 4

นําแม่พันธุ์ไส้เดือนพันธุ์ AF ใส่ลงไป ครบ 30 วัน นําไส้เดือนมาร่อน
น้าํ หนัก 3 ขีดต่อกะละมงั บนตะแกรง เพ่ือคัดแยกไส้เดือน
ออกจากมลู ไส้เดอื น

คมู่ ือการยกระดับชมุ ชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกิจกิจหมนุ เวียน 44

โรงเรือนเลย้ี งสัตว์

อาหารสัตว์ เป็นปัจจัยสําคัญย่ิงต่อการเลี้ยงสัตว์และเป็นหนึ่งในต้นทุนที่สําคัญ การนําเศษผักท่ี
เหลือจากครัวเรือนมาเลี้ยงไก่และเล้ียงหมู ทดแทนการซื้ออาหารสําเร็จรูปเพียงอย่างเดียว เป็นการแก้ไข
ปัญหาและทําให้สามารถเลี้ยงสัตว์เพ่ือสร้างรายได้ต่อไปได้ และยังช่วยลดปริมาณขยะอินทรีย์ที่ต้องส่งไป
กําจัดอีกด้วย นอกจากน้ียังควรท่ีจะเน้นการเลิกใช้ยาปฏิชีวนะ ควรหันมาใส่ใจกับการใช้สมุนไพรพื้นบ้านที่
ปลูกได้เอง ได้แก่ ฟา้ ทลายโจร และขม้ิน นํามาใช้ผสมกับอาหารให้สัตว์กิน ซ่ึงสมุนไพรไทยนัน้ มีสรรพคุณ
ทางยาท่ีช่วยป้องกันโรคในสัตวไ์ ดเ้ ปน็ อย่างดี

การเลี้ยงไก่ไข่

วตั ถุดบิ /วัสดอุ ปุ กรณ์
1) ผกั สด หรอื ต้นกลว้ ย
2) วัสดุเตรียมเล้าไก่ เช่น ปูนขาว แกลบ น้ํา

หมักชวี ภาพ

ขน้ั ตอนการเลี้ยงไก่
1) เตรียมเล้าไก่ โดยโรยปูนขาวที่พ้ืนของเล้าไก่เพื่อฆ่าเช้ือ และโรยแกลบทับท่ีพ้ืนเล้า หนาประมาณ 6
นิ้ว เพื่อป้องกนั ไมใ่ หไ้ กม่ ีแผล
2) ฉีดพ่นน้ําหมักชีวภาพที่พ้ืนเล้า ในอัตราส่วนน้ําหมักชีวภาพ 1 แก้ว ผสมน้ํา 1 ป๊ ีบ (ประมาณ 18 ลิตร)
เพ่ือฆา่ เชื้ออีกครงั้ และ ปลอ่ ยทิ้งไว้ 10 วนั จงึ นาํ แม่ไกไ่ ข่ใส่ในเลา้
3) เลี้ยงไก่ไข่ด้วยอาหารสําเร็จรูป และเสริมด้วยหยวกกล้วยผสมรํา สําหรับน้ําท่ีให้ไก่กินนัน้ ให้ผสมน้ํา
หมักชีวภาพในสัดส่วนประมาณ 1 ช้อน ต่อน้ํา 1 ถังเล็ก เพื่อช่วยให้ไก่ไข่แข็งแรง ทนทาน มีภูมิคุ้มกัน
และให้ไข่ใบใหญ่ สามารถใหไ้ ข่จนกระทัง่ อายปุ ระมาณ 1 ปี

การเล้ยี งหมู
การนําเศษอาหารมาเล้ียงหมู ควรมีการเตรียมหรือหมักเศษอาหาร เศษผัก ร่วมกับองค์ประกอบอื่น ๆ
เพิ่มเติม เช่น น้ํา และสมุนไพร หัวอาหาร (ถ้ามี) ข้าวบด หรือปลายข้าว และแกลบอ่อน เป็นต้น เพ่ือให้ได้สูตร
อาหารท่ีมคี ุณคา่ และช่วยให้หมูเจรญิ เตบิ โตไดด้ ี ซ่ึงมวี ัสดุ/อปุ กรณ์ และขัน้ ตอนการเตรยี ม ดงั น้ี

วตั ถดุ ิบ/วสั ดุอุปกรณ์
1) เศษอาหาร ผกั สด หรอื ตน้ กล้วย จาํ นวน 100 กิโลกรัม
2) น้ําตาลทรายแดง 4 กิโลกรัม
3) ถังพลาสติกขนาดใหญ่

ขนั้ ตอนการทําอาหารหมกั สําหรบั หมู
1) นาํ ผกั หรอื ตน้ กล้วย มาสับใหล้ ะเอียด
2) ผสมเศษอาหาร ผักหรือต้นกล้วยที่สับคลุกให้เข้ากัน
กบั น้าํ ตาลทรายแดง
3) นําไปใส่ในถังพลาสติก ปิดฝาทิ้งไว้ ประมาณ 2-5 วัน
แลว้ นํามาผสมกับอาหารสําเร็จรูปให้หมกู นิ

45 คู่มือการยกระดบั ชมุ ชนต้นแบบการจดั การขยะด้วยเศรษฐกจิ กจิ หมุนเวยี น

บ่อกาํ จดั ขยะอินทรยี บ์ ่อคอนกรีตตามแนวพระราชดาํ ริ

บ่อกําจัดขยะอินทรีย์บ่อคอนกรีตแบบกล่อง
เป็นการใช้จุลินทรีย์ท่ีมีอยู่ตามธรรมชาติในขยะมูลฝอย
ชุมชนชว่ ยยอ่ ยสลายสารอินทรยี ์จากขยะ

ลักษณะบ่อกําจัดขยะอินทรีย์ การฝังกลบในบ่อ
คอนกรีต ขนาดกว้าง 2.0 เมตร ยาว 3.0 เมตร สูง 1.5
เมตร รองรับขยะอินทรีย์ได้ 2,000 กิโลกรัม ระยะเวลา
การหมกั 30 วนั จะได้ปุ๋ยอนิ ทรีย์ 500 กโิ ลเมตร

วิธีการ
หมักขยะอินทรีย์ในบ่อคอนกรีตสลับกับชัน้ ดิน จํานวน 3 ชัน้ รดน้ําให้ความชุ่มช้ืนทุกสัปดาห์ สัปดาห์ละ 60
ลิตร เพ่ือควบคมุ อุณหภมู ใิ หเ้ หมาะสมต่อการทาํ งานของจลุ นิ ทรยี ์
การนาํ ป๋ยุ หมกั ไปใชป้ ระโยชน์
จากการดําเนินการกําจัดขยะ โดยการทําปุ๋ยหมักในบ่อคอนกรีต หลังจากครบกําหนดเวลาในการหมักขยะ
แล้ว จึงนาํ เอาผลผลิตจากการหมักขยะไปใช้ประโยชน์ ดงั นี้
1. ปยุ๋ ทไ่ี ด้สามารถนําไปใชเ้ ปน็ วัสดุปรบั ปรงุ ดินสําหรบั การปลกู พืช
2. น้ําชะขยะสามารถนําไปผสมกบั น้ํารดน้ําตน้ ไม้ เพ่ือชว่ ยเพิ่มผลผลิตได้
3. ปุ๋ยท่ไี ด้สามารถนําไปทดแทนการใช้ปยุ๋ เคมี สําหรบั พืชกินใบ เช่น คะนา้ ผักกาดหอม เป็นตน้