REKA BENTUK DAN TEKNOLOGI TING 2

iiffi

Pin Mikropengawat dan Fungsi

' 1 RESET- eDlNl 28
2 +AlNl +DlN2 27
3 AlN2+ eDlN3 26
4 AlN3+ +DlN4 25
5 *AlN4
6 NOTUSED+ +D0UT1 24
7 AlN5*
B V55- +D0UT2 23
9 CL0CKl+ +D0UI3 22
10 CLOCK2e +D0UT4 21
11 D0UT5+
12 ePULSE1 -VDD 20
13 PULSE2+ eVSS 19
*RX 'l B
+TX 17

-5ERV01 l6

+5ERV02 15

Ra.lah 2.4.14 Mikropengawal

Jadual 2.4.2 Jenis-jenis pin pada papan litar elektronik mikropengawal yang mempunyai fungsi tersendiri

Pin Fungsi

Rejet Pin ini disambungkan pada 5 VDC apabila mikropengawal beroperasi. Apabila pin
ini disambungkan ke bumi (0 VDC), mikropengawal akan diset semula.

VDD VDD ialah pin bekalan kuasa pada mikropengawal. Sambungkan pin ini dengan
sumber kuasa arus terus 5 V (5 VDC).

VSS VSS ialah pin sambungan bumi mikropengawal. Sambungkan pin ini dengan
terminal negatif (*) ke bekalan kuasa.

AIN'I AlN1, AlN2, AlN3, AlN4, dan AlN5 ialah input jenis analog yang terdapat pada
AIN2
AIN3 papan litar elektronik mikropengawal. Sambungkannya dengan mana-mana
AIN4
AIN5 penderia analog dengan voltan output daripada 0 VDC hingga 5 VDC, Nilai voltan

analog akan ditukar kepada nilai digital menerusi penukar analog digital (Analog
ADC) 8 bit mikropengawal.
to Digital Converter - (0 * 255) dalam

DOUTl DOUT1 ,2,3,4,5 dan 6 ialah output digital pada papan litar. Apabila DOUT1, 2,
DOUT2 3,4,5 atau 6 dihidupkan (ON) akan menghasilkan output 5 VDC dengan kuasa
DOUT3 maksimum 20 mA pada peranti yang bersambung. Apabila DOUT1 ,2, 3, 4, 5
DOUT4
DOUT5 atau 6 dimatikan (OFF) akan menghasilkan output bernilai 0 VDC dengan kuasa
DOUT6 0 mA pada peranti yang bersambung.

DINl DlN1, DlN2, DlN3, dan DlN4 ialah input digital yang terdapat pada papan litar
DIN2 elektronik mikropengawal. Pin ini telah disambungkan dengan perintang tetap 10 k0.
DIN3
DIN4 i

ji

"^-",.-",.-".

91

ffi Aptikasi reknotogi

Lakaran ini dibina dalam dua bentuk, Lakaran litar elektronik dilakukan bagi
iaitu lakaran gambar rajah blok dan iakaran menterlemahkan idea awal. Lakaran gambar rajah
reka bentuk litar skematik. blok dihasilkan untuk menerangkan secara ringkas
teniang cara-cara litar yang hendak drhasilkan itu
beroperasi dan berfungsr Lakaran reka bentuk
iliar skematik pula dihasilkan untuk memudahkan
pengguna memilih dan menggunakan konrponen
elektronik, peranti input, dan peranti output yang
diperlukan untuk membina sesuatu lltar

l-akaran Gambar Raiah Btuk Peng-rpsr*sl*m ffiimct Pmrnmncar
Cahaya Ber[<etip

5r;,5 lron Tufup ---------) giol Ppaoh{o,(.|roye

(tnPui) rcn*r)

!,a [6lan kvoJo tL V

Rajah 2.4.15 Cortoh lakaran gambar rajah blok pengoperasian diod
pemancar cahaya berkelip

-iri

i. idl,

Gambar Foto 2.4.17 Pelbagai projek yang menarik dapat dihasilkan dengan diod pemancar cahaya

";1t,;?"r:',t,,.;""t::r' 'i: *\--\!llt|A Dengan menggunakan papan
* litar elektronik mikropengawal,
,;iii't;n'
t.,,,,,,,t;,,.1,;;.-,' lakarkan gambar rajah blok

l; s'' .,,1'.--',, Penggerakeselamatan,

1,'.."1"1.l*t+S:lr:t

92

r:@-'

Lakaran Reka Bentuk Litar Skematik Diod Pemancar Cahaya Berketip

Rajah 2.4.16 ialah lakaran reka bentuk litar skematik yang menunjukkan litar input dan litar
output diod pemancar cahaya berkelip.

Svcc -)

f,qig ickoo tutuP

| ,,,r,.,n0,,

f.r tr*$r!t Cilill Y,.V[?GND )
i:{J I 0i$:
*1d11 SiliS
l1l,l3
i:Nl 9ti,4
1lC
nljsi*sg Scliil
** iiT?

{*a.olLcu€{Tkrlst esiJ TJ Lrtar output

*fiilr*
v**
?SDUuoL!t€utEtI$z
vfs
ax

Tx

srqvsl

tER,v*a

Rajah 2.4.16 Lakaran reka bentuk litar skematik bagi diod pemancar cahaya berkelip

Jadual 2.4.3 Komponen/peranti litar input yang digunakan Dalam papan litar elektronik
mikropengawal yang
Bjl. ., .Komponen/Pelanli :.,i :., : Simbol digunakan, perintang tetaP
1 Suis tekan tutup 10 kQ telah dipasang pada
pin input digital.
2 Perintang tetap 10 kO

Jadual 2.4.4 Komponenlperanti litar output yang digunakan

Bil..: ., Kqmpgngn' /.Pll e..-r".ar:'.,:n.t,lt:i.iii.',-....:,.'.l.',, ,. Slrnbol.. ,. j
1 Diod pemancar calaVb.rfi,;r.
-#y'-ti .

2 Perintang tetap 1 k0 {AAr

93

Gla?ilffi'

Jadual Senarai Keperluan Projek Reka Bentuk Litar Etektronik 0iod

Pemancar Cahaya Berketip

Setelah lakaran siap dibina, sebuah jadual senarai

keperluan komponen, peranti, dan bahan hendaklah

disediakan sebelum penyambungan reka bentuk litar Jadual senarai keperluan dibina
elektronik sebenar dibina. untuk menerangkan kuantiti dan
fungsi bagi setiap peranti dan
Jadual 2.4.5 menunjukkan senarai keperluan komponen yang digunakan.
komponen, peranti, dan bahan bagi projek diod pemancar

cahaya berkelip.

Jaduaf 2.4.5 Jadual senarai keperluan komponen, peranti, dan bahan untuk
penyambungan litar elektronik diod pemancar cahaya berkelip

Suis tekan tutup Menyambungkan litar dan menghantar isyarat
dalam bentuk digital
Papan litar elektronik
mikropengawal Litar elektronik yang menghubungkan
perantr input dan peranti output
Bateri 12 V dengan mikropengawal

Pemegang bateri Membekalkan kuasa kepada papan
Wayar pelompat bersama litar elektronik mikropengawal
soket (female)
Diod pemancar cahaya Memegang bateri saiz AA sebanyak lapan biji

Perintang tetap 1 kC) Untuk menyambungkan peranti dengan papan
litar elektronik mikropengawal
Perintang tetap 10 kO
Untuk menghasilkan cahaya apabila arus
Melalui perbincangan dalam kumpulan, elektrik mengalir melaluinya
pelbagai idea dapat dicetuskan dan
segala kelemahan dapat diatasi dengan Untuk mengawal atau mengehadkan arus
baik. Sesuatu keputusan yang dihasilkan elektrik pada diod pemancar cahaya supaya
itu adalah lebih menyeluruh dengan tidak rosak
mengambil kira pandangan daripada
pelbagai pihak. Disambung pada suis tekan tutup untuk
mengawal atau mengehadkan arus elektrik
94
ry ,] :,..
','::.:a,. :t.:r.,a. ; ::::i:.:...-..j..:.::. :
-. :.:,,:i..j:

t.::' . !::..:t::j.'l::ll.irJr:r-,,.:r. I .. .._. r.

Komponen: Menjalankan fungsiJungsi tertentu untuk
melengkapkan suatu rangkaian litar.

Peranti: Perkakasan yang boleh menghasilkan
isyarat atau menukarkan isyarat untuk
menyampaikan maklumat.

Lakaran dilakukan dalam dua bentuk, iaitu gambar rajah blok dan litar skematik.

Lakaran Gambar Raiah Blok Pengoperasian Lampu Kawalan
Penderia Cahaya

{4&d+Fr&{E{S{qt!,qd}&8ilr#'}GGf}t!&6&it}*!.S&F&fi6!4@!A@t6+}tq!'qrti#}eS'qae6!G

ITo-'P-l

I fED lzv., I

ffi*@4 -& l(0utP"t '11

BtLolo^ kvotq ll V

Rajah 2.4.17 Contoh lakaran gambar rajah blok pengoperasian lampu kawalan penderia cahaya

Lakaran Reka Bentuk Litar Skematik Lampu lGwalan Penderia Cahaya

.$"Ys{

iG i sv-JflT Litar
Output
ST
s4r!:*B**ScBtFts W4
FF*asti-{*sr$m({uer}tTrrrfi*rl3.$l o51Fl
s6rlfr

$*c.t$rrt3
Y*s

$lIxr

tr.

&srt$i*srl

Rajah 2.4.18 Lakaran reka bentuk litar skematik lampu kawalan penderia cahaya
Jadual 2.4.6 Komponenlperanti litar input yang digunakan

.Bentlik.r sebua,,tj.:,kufl']o11'liyl;' ".r' r.,

Kemudian, bina jadual
.k6errF,.dah:rpiria{t,lit?q,,:,.t,
output dalam projek lamPu
kawalan penderia cahaYa.

g$!.ll.r$,

-ffiirE -'##'ffi-:

Jadual Senarai Kepertuan Projek Reka Bentuk Litar Etektronik
Lampu Kawalan Penderia Cahaya

Setelah lakaran siap dibina, sebuah jadual senarai keperluan komponen, peranti, dan bahan
disediakan sebelum penyambungan reka bentuk litar elektronik sebenar dibina.

Jadual 2.4.7 ladual senarai keperluan komponen, peranti, dan bahan untuk penyambungan
litar elektronik lampu kawalan penderia cahaya

1 Perintang peka cahaya Mengesan kecerahan cahaya dan menghantar
2 Perintang tetap '10 kO isyarat dalam bentuk analog

Papan litar elektronik Disambungkan bersama dengan perintang
mikropengawal peka cahaya untuk mengawal atau mengehadkan
Bateri 12 V arus elektrik

5 Lampu LED 12 V Litar elektronik yang menghubungkan peranti
input dan peranti output dengan mikropengawal
Wayar pelompat bersama
soket (female) Membekalkan kuasa kepada papan litar elektronik
mrkropengawal dan lampu LED '12 V
7 Pemegang bateri
Menghasilkan cahaya apabila arus elektrik
Perintang tetap 330 O melaluinya
Transistor NPN
Untuk menyambungkan peranti dengan papan litar
10 Geganti elektronik mikropengawal

11 Diod Memegang bateri saiz AA sebanyak 8 biji

Untuk mengawal atau mengehadkan arus elektrik

Untuk meninggikan arus, voltan, dan kuasa
elektrik

Untuk menyambung dan memutuskan litar yang
berarus tinggi

Membenarkan arus elektrik mengalir satu arah

sahaja

rll tr

1. Apakah kelebihan menggunakan lakaran litar skematik berbanding lakaran gambar rajah blokT

2. Mengapakah simbol digunakan pada setiap komponen dalam lakaran litar skematik?

95

:iffi,

ffi Membina Litar Simulasi yang Berfungsi dengan
Perisian Khas

Litar simulasi ialah litar yang hampir menyerupai litar sebenar. Dengan litar simulasi, kita dapat
melihat cara-cara sesuatu sistem yang dibina itu beroperasi dan berfungsi sebelum sistem sebenar
dibangunkan bagi mengurangkan masalah kerosakan. Dalam unit ini, simulasi yang digunakan
adalah berdasarkan lakaran gambar rajah blok pengoperasian diod pemancar cahaya berkelip
yang digunakan sebagai contoh untuk melihat hasil akhir sistem tersebut. Simulasi ini melibatkan
p.n-gatrlrcrraan dengin menggunakan blok peranti input dan peranti output.

sebagaiPerisian pemprosesan pengaturcaraan secara teks digunakan r-+"
turuncontoh untuk membina blok simulasi. Aplikasi M5 boleh dimuat
E

daripada Google Play Store untuk melaksanakan simulasi tersebut. Apabila t
perisian dibuka, perumah Home akan dipaparkan. Pada paparan Home pula
E

**--:-.-:-:-Jterdapat beberapa simbol seperti paparan di sebelah.

Untuk membina sesebuah simulasi menggunakan blok, kenal pasti fungsi asas arahan atur cara.
Apabila simbol + ditekan, paparan arahan akan kelihatan pada skrin. Hanya kumpulan arahan
Decision, Graphic Design, dan Other digunakan sebagai asas pembelajaran. Apabila kumpulan
arahan tersebut ditekan, akan terpapar pula beberapa arahan atur cara dan fungsinya. Namun,
dalam unit ini hanya beberapa arahan asas digunakan dalam pembinaan simulasi asas blok diod
pemancar cahaya berkelip. Di bawah ini ialah contoh arahan atur cara dan fungsinya,

lt,tlrrv it ,

End lf Menamatkan arahan'lf'.

lf ButtonA'l = Untuk mengesan sama ada butang tertentu
ditekan pada antara muka (contoh: ButtonAl)
Pressed

,a', Arahan,.Atur..Cara- .-

ButtonAl-Show
=On

ButtonAl-Show- (contoh: Text) di dalam memori ButtonAl
Text = Text (contoh: ButtonAl)

, ButtonAl-Update Untuk memaparkan kandungan, rneinQri',.$$$qBA.1'.

Timer = 'l sec 1. Pergi ke barisan arahan atur cara yang hendak ditentukan untuk
-Note mengulangi arahan

2. Dilet;kkan pada akhir pengaturcaraan untuk melengkapkan pengaturcaraan
Menunggu seketika berdasarkan tempoh masa yang ditetapkan (contoh:
Masa, 1 sec, 200 msec )
Digunakan untuk menulis catatan pengaturcaraan yang dibina

97.

.*ffi

Untuk membina sebuah simulasi asas menggunakan blok, beberapa syarat mestilah dipatuhi.
Syarat-syarat tersebut ditunjukkan dalam Jadual 2.4.8.

Jadual 2.4.8 Contoh kerangka pembinaan simulasi asas menggunakan blok

AI6hEl,,l_ri'*i,ffifhlli1lf"u ,$",'i,1i",''\,lirim]*t,r,,',,,-,,,, Untuk menulis catatan pengaturcaraan yang dibina (contoh:
memaparkan blok.simulasi)
1. -Note
0Yrg,uiln*a-Ki:a*n,oarkan blok dan perkataan pada simulasi yang
2. ButtonAl_Show = On
3. ButtonAl Show_Text = Text Untuk menulis catatan pengaturcaraan yang dibina (contoh
4. ButtonAl-Update pengaturcaraan blok berkelip)
5. -Note Untuk mengesan sama ada butang tertentu ditekan pada antara
muka (contoh: ButtonAl )
6. lf ButtonAl = Pressed

7, ,Arahan untuk mengawal blok simulasi output berdasarkan tujuan
,.&. yang hendak dilakukan (contoh: Arahan ButtonAl-Show = On,

g:. Goto=ldanTimer=1sec)

10 . End lf Pengakhiran arahan yang wajib digunakan untuk menamatkan
sebarang arahan menggunakan 'lf'

Got6 =.1 Untuk melengkapkan sebuah pengaturcaraan dan menghdntar
arahan ke baris 1

Di bawah ini ialah contoh pengaturcaraan yang dirancang sebelum arahan atur cara disusun

di dalam perl:an mlnSnasilkan simulasi blok diod pemancar cahaya berkelip.

!aO1 BwlQ{a?n..: -.,. -,, :.-:-:.;, .:.

r*ti}f,**lt[r$rllrrir,,t

1. -Note memaparkan blok simulasi

2. Button A1_Show = On

3. ButtonCl_Show = On

4. ButtonAl_Show_Text = Suis tekan tutup

5. ButtonAl_Update

6. Buttoncl_Show_Text = Diod pemancar cahaya Simulasi litar skematik dan
7. ButtonCl_Update bergambar juga boleh

8. -Note pengaturcaraan blok berkelip dibina menggunakan
9. lf ButtonAl = Pressed perisian yang ada pada

10. ButtonCl_Show = On masa ini.
1 1. Timer = 1 sec
12. Buttoncl Show = Off

13. Timer=1sec

14. Goto = 10

'15. End tf

,16. Goto = 1
98

5> '., . '. t
+Ad
t[q'Pg*= adf :.'j.1 :

Pada halaman''' me, tekan simbol flTiEuntuk membuka halaman Add. vri$h
Condlr l/o

lr.cBlon
ira:x '

Tekan mana-mana nama kumpulan arahan untuk menunjukkan semua

arahan di bawahnya.

ffi g SimUol: Tunjukkan semua arahan di bawah setiap 1 . -NOte remaE i.!
tIU t<umpulan arahan
simulasi
fl'**":
2. BdoMt-sho cbaal
$+s Simbol: Kembali ke halaman Home
3 Euttdcl_StE Op€n Foid
s. E
4 Bun@Al-Sho k.P|#
flv? * Simbol: Sembunyikan semua arahan di bawah setiap
tekan idup
E:S kumpulan arahan 5 ButtoflAl-UP'd rB€Bod

na Simbol: Perintah Add digunakan untuk memasukkan 6. BultmclJho bd.

i./ arahan atur cara ke dalam Home remancaa cah6y
E
7 Bdtoncl-upd ffingcuide

8. -Note pengatureBan blok
berj(elip

Berpandukan pengaturcaraan yang telah dirancang, masukkan arahan g. lf BmonAi = Pres*d
10 Butonc'l-Show = 0n

atur cara tersebut ke dalam perisian pemprosesan pengaturcaraan secara

teks. Pilih arahan atur cara yang hendak digunakan. ,i3,,z-:=-\\ S;"/'rtnAvo

Kemudian tekan simbol : y' . r.: .!-.:,:ii Tontoni video tentang Iitar
hdne : "rr. prototaip berfungsi untuk projek
:i.:. .!:..-1-r'.-:.r. *' I l
l.,?l:.r.'.:x,f
untuk memasukkan arahan pada I

halaman Home dan menyusun arahan '1. -Note memaparkai blok
$ifiulasi

atur cara menjadi pengaturcaraan 2. BultonAl-Show = On
yang berfungsi. 3. guttonol-Show = Oo

4. ButtonA'l-Show-Text = Suis
tekan tutup

5. BuflsA1-Update

6. Butoncl-Show-Ten = Diod
pemancar cahaya

Selepas pengaturlaraan dimasukkan, 7. Butt@Cl,Update http ://l i n ks. sasbad i. com/r bt/
tekan simbol g:=!= dan tekan Run tg2/13
8. -Note pesgalurcoEan blok
untuk menjalankan simulasi. berkeltp

9. ll ButtonAl " Pressed
10 Buttoncl-Show.On
1 1. Timer " 'l sec

ErE*=+ &:*=*-*: S'd'rtfiA{n

Tekan blok suis tekan tutup iq**-*' Tontoni video tentang litar
dan blok diod pemancar prototaip berfungsi untuk proiek
lampu kawalan penderia cahaya.

cahaya akan berkelip.

dua biji diod pemancar cahaya berkelip serentak h ttp ://l i n k s. s as b ad i. c om /r bt/

tg2/14

99

5E1FI, Membuat Penyambungan Litar lnput dan Litar Output kepada
-' ,,:,, ,- ilikropengawat (wtiuocon*orlerl '
.,,:,

Setelah litar simulasi dapat ber{ungsi, litar input dan litar output dibina dan disambungkan pada
papan litar elektronik mikropengawal.

F-
soket (female) /

Gambar Foto 2.4.18 Pin penyambung plag (male) dan soket (female)

Langkah-langkah membuat penyambungan litar input dan litar Peranti input analog
perlu disambungkan padar
output pada mikropengawal adalah seperti yang berikut: plag (male) analog pada

1. Baca dan fahami:lakaran litar skematik. * ikiob"n ga*al sa"h aja.
2. Sediakan komponen, peranti, bahan, dan papan litar
lsyarat analog akan ditukar
elektronik mikropengawal yang diperlukan. kepada isyarat digital
di dalam mikropengawal
3. Bina litar input dan litar output.
4. Sambungkan litar input dan litar output menggunakan menggunaka n analog-to-

wayar pelompat dan soket (female) pada plag (male) papan digital converter(ADC}. .

litar elektronik rnikropengawal. Terdapat cara lain
seperti pematerian
5. Pastikan litar input dan litar output dipasang pada plag (male) untuk menyambungkan
peranti input dan oqtput:
yang betul pada papan litar elektronik mikropengawal. pada mikropengawal

6. Semak penyambungan litar yang dilakukan itu berdasarkan untuk menghasilkanr ' ,

lakaran litar skematik. sambungan yang kuat.
Mengapakah plag (rnalQ
lnput analog dan soket (female)
digunakan? Bincangkan,
dari sudut reka bentuk
litar elektronik.

Ouput digital lnput digital Pada papan litar
elektronik mikropengawal,
Gambar Foto 2.4.19 Pin penyambung plag (male) input dan GND adalah negatif (:-).
output pada papan litar elektronik mikropengawal

meiti*aii rernot*si'

n1.r:Iil:.ar::i

Sebelum membuat penyambungan, plag (male) pada papan litar elektronik mikropengawal
perlulah dikenal pasti terlebih dahulu. Setiap plag (male) tersebut telah ditentukan jenis
peranti yang boleh disambungkan padanya.

Litar bekalan kuasa lnput digital Output digital

o --Y {'}tn

ffi;utu

Modul
Bluetooth

''l t Output digital

lnput analog Lttar Pengayun

Gambar Foto 2.4.20 Papan litar elektronik mikropengawal yang digunakan
untuk membuat penyambungan

Jenis-ienis Peranti untuk Fenyarnbun$fin *.gl--.-e\ir

Jadual 2.4.9 dan 2.4.10 ialah penetapan peranti input dan *-u_f
peranti output yang boleh disambungkan pada plag (maie)
papan litar elektronik mikropengawal. Mikropengawal
menghasilkan voltan
Jadual 2.4.9 Jadual penetapan plag (male) input pada papan
litar elektronik mikroPengawal 0Vatau5VkePada

output digital.

Bil. Plag (male) lnput Peranti lnput

1 lnput analog Contohnya, penderra cahaya, penderia jarak, dan
penderia suhu

2 lnput digital Contohnya, suis tekan tutup, suis tekan buka, suis
mikro, penderia pergerakan, dan penderia air

Jadual 2.4.10 Jadual penetapan ptag (mate) output pada papan litar elektronik mikropengawal

Bil. Plag (male) OutPut Peranti OutPut

1 Output Digital jContohnya, diod pemancar cahaya, pembaz,

gesanti, motor arus ter-us, dan lrrly.l-"?.13^"Y._"-- "

101

Sebuah jadual penyambungan litar dibina berpandukan lakaran litar skematik diod pemancar
cahaya berkelip yang telah dihasilkan. Pembinaan jadual penyambungan tersebut dapat dilihat
pada Jadual 2.4.11.

Jadual 2.4.11 Penyambungan soket (female) dengan wayar pelompat dari peranti ke papan litar

elektronik mikropengawal untuk litar diod pemancar cahaya berkelip

Bateri 12 V elektronik
mikropengawal
Suis tekan tutup
Perintang tetap 5V

lko DINl
Disambung bersama
Diod pemancar diod pemancar cahaya
cahaya DOUTl
GND
Suis tekan tutup
Perintang tetap 1 kC)
Soket Porazer 1
\

Diod
pemancar
cahaya

Bateri 1 2 V \ tltt0 t{tstmmATAlt

Gambar Foto 2.4.2'l Penyambungan bekalan Pastikan bekalan kuasa yang
kuasa, suis, perintang tetap 1kQ, dan diod melebihi 5 V tidak disambung
pada mana-mana plag (male)
pemancar cahaya (LED) kerana boleh menyebabkan
mikropengawal rosak.

102

Sebuah jadual penyambungan litar dibina berpandukan lakaran litar skematik lampu kawalan
penderia cahaya yang telah dihasilkan, Pembinaan jadual penyambungan tersebut dapat

dilihat pada Jadual 2.4.12.

Jadual 2.4.'12 Penyambungan soket (femate) dengan wayar pelompat dari peranti ke papan litar

etektronik mikropengawal untuk litar lampu kawalan penderia cahaya

Komoonen/ Wayar Wayar Wayar Sambungan
Merah Hitam Kuning
tstl. Soket power 1
PeranU Papan litar
elektronik
l mikropengawal

1 Bateri 1 (12 V)

2 Bateri 2 (12V) Soket power 2
Modul geganti

Penderia cahaya 5V

GND

AINl

Modul geganti 5V

GND

DOUTl

Lampu LED 12 V (+) Modul Geganti Output 1
(-) Modul Geganti Output 1

\Lampu LED 12 V Soket power 2

Perintang f- aaterl (2) 12V
tetap 10 kO

Penderia
cahaya

Soket power 1

Bateri (1) 12V-'

Gambar Foto 2.4.22 Penyambungan litar bekalan kuasa, penderia cahaya, modul
geganti, dan lampu LED 12 V pada papan litar elektronik mikropengawal

ffi&ffi*effiM#mffiffi

". ,.-1, -" -*

1. Apakah komponen yang digunakan untuk menyambungkan peranti input dan peranti output

pada mikropengawal?

2. Mengapakah peranti input analog perlu disambungkan kepada analog mikropengawal?

103

ffi Menulis Pengaturcaraan Mudah Berdasarkan Penyambungan

Litar lnput dan Litar Output

Pengaturcaraan ialah suatu set tatacara arahan kepada Penderia cahaya memerlukan
mikropengawal untuk memproses isyarat input dan menghasilkan tiga soket (female) untuk
isyarat output untuk melaksanakan arahan. Dalam unit ini, disambungkan pada papan
perisian Pemprosesan Pengaturcaraan secdra Teks digunakan litar elektronik mikropengawal
sebagai contoh. Perisian ini hanya menggunakan telefon bersama wayar merah ke 5V,
pintar ataupun tablet yang dilengkapi Sistem Operasi Android. wayar hitam ke GND, dan
Pengaturcaraan yang akan dibina berdasarkan litar input dan wayar kuning ke A1N1.
output yang digunakan pada mikropengawal.

Untuk memulakan penggunaan perisian ini, buka perisian yang telah dimuat turun itu.
Perhatikan simbol asas dalam perisran, iaitu r_.1_j. Apabila simbol :_:+; ditekan, akan terpapar
menu arahan Variable, Controller l/O, Decision, Graphic Design, Phone l/O, dan Other. Sebagai
asas pembelajaran, hanya arahan Decision, Controller l/O, dan Other digunakan.

Read_Controller Fungsi

Arahan hidupkan atau matikan DOUT1.
Membaca semua nilai peranti input daripada
papan litar elektronik.

Graphic Design

Phone l/0

lfCDinl=1

Timer = 1 sec Pergi ke barrsan arahan atur cara yang hendak ditentukan untuk
-Note mengulangi arahan.

TM 2. Diletakkan pada akhir pengaturcaraan untuk melengkapkan pengaturcaraan.

Menunggu seketika berdasarkan tempoh masa yang ditetapkan (contoh masa,
1 sec, 200 msec).

Digunakan untuk menulis catatan pengaturcaraan yang dibina.

t.'

Fungsi Siplot:j}

Jika simbol r*:*Sdipilih, akan terpapar beberapa arahan. Arahan itu mempunyai beberapa

fungsi yang tersendiri seperti yang ditunjukkan pada Rajah 2.4.19.

r EscTrrM
-*_:- ,*= Home Rm , Berfunqsi memindahkan pengaturcaraan kepada papan litar
,
.r.rironi mikropengawil

Coding Guide

memadamkan projek

Rajah 2.4.19 Arahan yang terpapar pada pilihan simbd

Cara Memasukkan, Memadam, d&n Mengr.lbah Suai Arahan Atur C*ra

Buka perisian dan tekan simbol +. Atur cara pada langkah 'l akan dipaparkan.

Langkahffi LangkahS ,Tekan.+. irangtih€p :

r o> lsUIliffi E> ' '. ,\Home.&Duili:ropM akan kemball i > 8O@€- illloil
+ Add ? l^*1.@
tema i{' E! ./ " ke halaman i = *or"
Douti = On
1 'f l1l::: :::-:...------- ,- =.Ij I. Doutt=On

Variable Variable

Controller l/0 Controller l/O taiihin3. Doutl =On

Decision Doutl = On aiur cara telah ,
Graphic Design Pulsel = 0
halaman Home.
dipilihi Cara memasukkan arahan i ;Tekan selama 2 saat dan arahan
atur cara yang akan a i akan dimasukkan pada halaman : Untuk pindahkan
. : arahan atur cara
Tekan Controller llO , Home. Command Added dipaparkan
ir.*. ada ke atas
memaparkan arahan atur ;apabila arahan telah dimasukkan.
iatau ke bawah.
cara di sebelah. r_Yq9 h:9111 'l:_#:J:"[ 1!1!---

Langkahff Langkahffi

:c> *rotlall2ffi i e) is:rclJ2n

i":-.rrm"-*-*'llBXEx: EHome ? ^. + i

1. Dortl =On i l-"_---. : 'l' 0out1.0n :

I Z Dwtl =On ,'1',

i. --iMilrdam arahan I :t*-
Klik pada
i; i Langkah 1: : iMengubah suai arahan :
i iLelqLis!i!elll@-:!.=j
;Tekan selama 2 saat dan i
ipaparan ubah suai akan j
'' ::_j G-n q [ni TIfeRa n T[on':
!'-Y! !e ln! .9l.lY,ligl,
',19-lg:9!,P-9!-:- - -- -: droagglkal _ " -

Rajah 2.4.20 Langkah-langkah memasukkan, memadam, dan mengubah suai arahan atur cara

105

'GEE"AI n

Asas pengaturcaraan boleh dipelajari dengan menggunakan satu diod pemancar cahaya
yang disambungkan pada bahagian output DOUT1 papan litar elektronik mikropengawal.
Di bawah ini ialah tiga contoh asas pengaturcaraan sebagai permulaan pembelajaran.

Pengaturcaraan Flenghid$pksrr lliod /-- q,,#tdrniyn
Pemancar Cahaya
* .'r:=,-/ t-r'-'
1. -Note Hidupkan LED Catatan pqngaturclradn':
2. Doutl = On E lmbas halaman ini untuk
menonton video tentang suatu
VDOUT1 diberi bekalan € projek yang dibangunkan
dengan menggunakan
kuasa 5 I perisian pemprosesan
pen gaturcaraan secara teks.
5

Pengaturearaan ltlenghidupkan tliad
Pemancar gahaya Setama Satu Sast
dan ffematikannya

1. -Noie Hidupkan LED Catatan pengaturcaraan http ://l i n ks. s as b ad i. co m/r bt/
tg2/15
Satu Saat :
Dalam pengaturcaraan,
2. Doutl = On s
3. Timer = 'l sec - Note adalah amat penting
VDOUT1 diberi bekalan kuasa 5
4. Doutl = Off ; untuk menulis catatan
pengaturcaraan yang dibina
Voltan akan diberi pada DOUT1 ;
pada papan litar elektronik
saatmikropengawal selama 1 :

I:

?_?_YL9:U::3*_*H11:1_J

Pengaturcaraan Elicd Pemancar Cahaya
Berketip Setang Sats $aat Secara Berterusa*

1. rNote Led Berkelip Selang Satu Saat' :Catatan pengaturcaraan

2. Doutl = On DOUT1 diberi bekalan kuasa 5 V

3. Timer= l sec Voltan.akan diberi pada DOUT1 pada papan litar
elekttohik mikrppengawal selama 1 saat

4 Doutl = Off D0UTI dltutuskan bekalan kuasa

5 Timer = 1 sec Voltan akan diputuskan pada DOUT1 pada papan litar ...,;:
6. Goto = 1 :i
elektrqnjk mikrgpengawal selama 1 saat .E

Arahan atur cara akan dihantar ke baris 1 . ;
Pengaturcaraan akan sentiasa berulang dari baris 1
hingga baris 5 sehingga suis bekalan kuasa diputuskan. J

106

Untuk menulis sebuah pengaturcaraan

menggunakan litar input dan litar output,

beberapa syarat pengaturcaraan perisian mestilah Dalam perisian pemprosesan

dipatuhi, iaitu: pengaturcaraan secara teks, terdapat

(a) Pengaturcaraan dimulakan dengan arahan pelbagai arahan atur cara Yang
digunakan. Arahan atur cara ini
-Note, iaitu pengguna boleh menulis catatan dapat digunakan untuk membina
pengaturcaraan yang akan dibina. suatu pengaturcaraan Yang boleh
(b) Masukkan arahan Read-Controller. melaksanakan arahan dalam pelbagai

(c) Kemudian diikuti dengan arahan lf C,.. untuk bentuk, antaranya termasuklah
menggunakan LCD telefon pintar, dan
peranti input yang akan digunakan.

(d) Seterusnya, arahan kawalan peranti output sistem pesanan ringkas.

mestilah berdasarkan aplikasi yang hendak

dilakukan. Kawalan arahan ini boleh menggunakan arahan Doutl = On atau Timer = 1

(e) Arahan lf C... mestilah ditamatkan dengan arahan End lf.

(f) Akhir sekali, pengaturcaraan dilengkapkan dengan arahan Goto = 1 .

Jadual 2.4.13 Contoh kerangka pembinaan pengaturcaraan mudah yang mesti dipatuhi

Other -Note '{dti, d(a+*-},ts.r:}iix:r.,'$i##ir*
Controller l/O Read,Corrtroller
Untuk menulis catatan pengaturcaraan yang dibina'
Decision 3. r{c
Permulaan arahan yang wajib digunakan apabila
Other 4. menggunakan peranti inPut.
Controller l/O 5.
6. Arahan ini digunakan berdasarkan tempat peranti input
Decision 7. End_lf digunakan pada mikropengawal.
Other
8. Goto = j Arahan untuk mengawal output berdasarkan tujuan
yang hendak dilakukan

(contoh arahan Doutl = On, Timer = 1 sec, Goto = 1)'

Pengakhiran arahan yang wajib digunakan untuk

menamatkan sebarang arahan menggunakan 'lf'.

sebuah pengaturcaraan t
1.Untuk !
melengkapkan

dan menghantar arahan ke baris ii

IPetunjuk arahan Jika suis tidak ditekan
Tiada sebarang arahan. Digunakan sebagai panduan
catatan pada pengaturcaraan yang dibina. (OFF) isyarat =0. Jika suis
ditekan (ON) isyarat =1.
ffi Kerangka asas yang perlu digunakan untuk membina
sesebuah pengaturcaraan.
E Arahan tidak tetap. Pengguna boleh menggunakan arahan dalam kumpulan Other
dan Controlter l/O yang ada mengikut tuiuan yang hendak dilaksanakan.

107

ffiW Aptikasi',Teknotogi

Menulis Pengaturcaraan Berdasarkan Ada pelbagai bahasa untuk
Penyambungan Litar Input Digital dan membina pengaturcaraan
Litar Output pada Papan Litar seperti Basic. C. dan perisian
Etektronik Mikropengawal pemprosesan pen gatu rcaraan
secara teks. Perisian
Di bawah ini ialah contoh pengaturcaraan berdasarkan pemprosesan pen gaturcaraan
secara teks amat mudah
penyambungan litar input digital dan litar output dengan digunakan. Hanya dengan
memilih arahan atur cara
menggunakan satu suis tekan tutup dan satu diod pemancar dan menyusunnya, sebuah
pengaturcaraan mudah dapat
cahaya pada papan litar elektronik mikropengawal. dibina dengan menggunakan
telefon pintar atau tablef.
Pengaturcaratan I,
4; '##ff6l-- -.-_,;:,; t C
L1Hr - Note LED Berrrkel,i,pv \ Pengoperasian
E:.E 4. Read ControlleIr' 1;<" pengaturcaraan * ,, ,,.-....''''
lfCDinl=1 *j\
selepas suis ' -:--_,4
ditekan
lmbas QB code dt bawah ini
ralFEE&EF1!li,r5 Doutl = On *JtI untuk menonton video tentang
Timer = 1 sec 1 pengaturcaraan suatu projek
b. Doutl = Off ' + yang menggunakan perisian
{r. l pemprosesan pengaturcaraan
E 7. Timer = 1 sec ) secara teks.

F\, Goto = 4 <-/ htt p.: // I i n k s. s a s b ad i. c o m/r bt/
tg2/16
:. 'lFt,.tll..$;i:. .€i i$,:, *'.,i.:,=: t','l .." l:
Arahan pengoperasian
'10. Goto = pengaturcaraan akan bermula
mengikut turutan dari baris
€ara Pengaturcaraan Memproses l5yarat dqn,Membuat Arahan pertama hinggalah ke bar,s
akhir. Kawalan atur cara akan
(1) Iiada sebarang arahan pengaturcaraan pada -Note. -Note berulang berdasarkan arahan
'Goto' yang digunakan.
i hanya digunakan untuk menulis catatan pengaturcaraan.
Contoh catatan di atas ialah LED Berkelip.

$ (2) Arahan Read_Controller digunakan untuk membaca semua

s:l nilai peranti input pada papan litar elektronik mikropengawal.

E* Arahan dipindahkan ke baris 3.

(3) Apabila suis ditekan (ON), syarat lf C_Dinl = 1 memenuhi

F syarat arahan. Arahan dipindahkan ke baris 4.
E (4) Arahan Doutl = On akan memberikan isyarat dalam bentuk

voltan kepada DOUT'I di papan litar elektronik mikropengawal.

E Arahan dipindahkan ke barrs 5.

(5) Voltan akan diberikan pada DOUTl pada papan litar

E

elektronik mikropengawal selama 1 saat. Arahan dipindahkan

$ ke baris 6.

(6) Voltan akan diputuskan pada DOUT1. Arahan dipindahkan

ke baris 7.

(7) Voltan akan diputuskan selama I saat pada DOUT1. Arahan

N

i dipindahkan ke baris 8.

(8) Arahan Goto = 4 mengarahkan arahan pergi ke baris 4.

Pengaturcaraan akan diulang semula dari baris 4 hingga

baris 8 sehinggalah suis bekalan kuasa diputuskan.

108

=:affi'

Menutis Pengaturcaraan Berdasarkan Penyambungan-Litar lnput

Anatog dan fitar Butput pada Papan Litar Etektronik Mikropengawal

Di bawa-h ini ialah contoh pengaturcaraan berdasarkan penyambungan litar input analog dan
litar output pada papan litar elektronik mikropengawal menggunakan penderia cahaya, modul
geganti, bekalan kuasa 12 V dan Lampu LED 12 V.

1{:,.*rj

(1) Tiada sebarang arahan pengaturcaraan pada -Note. -Note hanya digunakan untuk menulis
catatan pengaturcaraan. Contoh catatan di sebelah ialah Lampu Kawalan Penderia Cahaya.

(2) Arahan Read_Controller digunakan untuk membaca semua nilai peranti input pada papan litar

elektronik. Seterusnya, arahan dipindahkan ke baris 3.

(3) Jika kecerahan dikesan oleh penderia cahaya dengan

parameternya lebih daripada 150, arahan dipindahkan Pengaturcaraan
ke baris 4. Jika sebaliknya, isyarat akan dihantar ke baris 6.
1. - Note l-ampu Kawalan
(4) Arahan Doutl = On akan memberikan isyarat dalam
bentuk voltan (5 V) kepada DOUT1 pada papan Penderia Cahaya

litar elektronik. 2. Read Controller
(5) Arahan lf C-Ain1 > 150 akan ditamatkan oleh arahan End if
3. lf C-Ain1 > 150
(6) Jika kecerahan dikesan oleh penderia cahaya dengan 4. Doutl = On

parameternya kurang atau sama 150, arahan dipindahkan

ke baris 7. 6. lf C-Ain1 <= 150
7. Doutl = Off
(7) Arahan Doutl = Off voltan akan diputuskan pada DOUT1
pada papan litar elektronik.

(B) Arahan lf C-Ain1 <= '150 akan ditamatkan oleh

arahan End lf. 9. Goto = 1

(9) Arahan Goto = 1 akan melengkapkan syarat sebuah

pengaturcaraan dan mengembalikan arahan semula

:A {}o**r 35,Ltr*

i+Add II t' V
,l rr

Lanskah €F Vai*h

iPada halaman Home, tekan + untuk membuka CondhrUO
, O*'..:t: = 3,t
halaman Add. Tekan mana-ma='h=E:nama kumpulan arahan i Pulse"i = *
' ilead-Ccnte*lles
untuk menunjukkan semua arahan di bawahnya.
: Decisk o
tia Simbol: Tunjukkan semua arahan di bawah r Baphic Design
'Ir ii setiap kumpulan arahan r PhorreUO
6"..-*'-... :
+E+; Odrer
S sirUol: Kembali ke halaman Home
.1\W
;:
{fi: Simbol: Sembunyikan semua arahan di bawah
i.$rrr kumpulan arahan
setiap
-'-".
r' ,;'' Simbol: Perintah Add digunakan untuk

t ,.tnasukkan arahan atur cara ke dalam Home

109

"tlTgr:3 Other 1. -Note LED:'Berkelip.:

Mengikut pengaturcaraan yang telah dirancang, l/O 2.Controller Read_Controller
masukkan arahan atur cara ke dalam perisian
pemprosesan pengaturcaraan secara teks. Pilih Decision 3. lf C-Dinl = 1
arahan atur cara yang hendak digunakan. Kemudian, Controller l/O, 4. Doutl = On

Other 5. Timer= l sec

mtekan simbol untuk memasukkan arahan pada 6. Doutl = Off

halaman Home dan menyusun arahan atur cara 7. Timer = 'l sec

menjadi pengaturcaraan yang berfungsi. Lihat contoh Other 8. Goto = 4
Decision 9. End lf
pengaturcaraan di sebelah.

Other 10. Goto = 'l

lapkahO

Suis papan litar elektronik dihidupkan (ON). Penunjuk isyarat kuasa diod pemancar cahaya
mengeluarkan cahaya merah dan diod pemancar cahaya modul Bluetooth akan berkelip
menunjukkan papan litar telah dihidupkan (ON).

fl-s*,Lo

Lihat lD modul Bluetooth pada papan litar.
Pastikan Bluetooth ON. lD modul Bluetooth ini digunakan
semasa proses penetapan dilakukan dengan Bluetooth.

*$,.f:,t Reminder

Tekan Run. Semak arahan paparan yang dipaparkan dan tekan 1. Please turn on the prolect board
OK. lD modul Bluetooth pada papan elektronik dipaparkan. Jika and make sure that:
tiada paparan, tekan SEARCH sehingga paparan lD dapat dilihat. a. The power on/off indicator at
'PLf is on .
l'^qtl b. The bluetooth module's LED is
blinking.
Klik pada lD modul Bluetooth yang dipaparkan dan masukkan
nombor PIN: 1234 untuk penetapan. 2. The required PIN {or the Bluetooth
module's pairing is: 1234.
Lanekah .l*@
4. The bes operating voltage range
for the project board is from 10V
to 18V

Tekan suis dan diod pemancar cahaya akan berkelip. Diod pemancar cahaya terus berkelip
dan akan terpadam apabila suis bekalan kuasa ataupun pengaturcaraan pada telefon
pinlar / ta bl et d i mati ka n.

\ ENEARTIffi,ETA

1. Bina sebuah pengaturcaraan menggunakan penderia suhu, pembaz, dan satu diod pemancar

cahaya. Litar elektronik akan beroperasi apabila berlaku pengesanan suhu melebihi 30"C, diod
pemancar cahaya akan berkelip, dan pembaz akan mengeluarkan bunyi secara berselang-seli.

I10

Mti@sireha* t[Efl'

ffif Membuat Penguiian dan Penilaian Kefungsian Litar Elektronik

Pengujian dilakukan selepas semua penyambungan I r]lt0 HCsttnm0T0il
litar input dan output dengan papan litar elektronik
mikropengawal dibuat. Tujuannya adalah untuk Pastikan penyambungan litar
memastikan penyambungan litar adalah betul dari peranti input dan peranti outPul
segi kekutuban dan keadaan komponen serta peranti diuji terlebih dahulu sebelum
yang digunakan berfungsi dengan baik. Pengujian pengoperasian litar dilakukan.
dilakukan dengan menekan suis tekan tutup dan diod

pemancar cahaya berkelip.

Jadual 2.4.14 Contoh iadual penguiian litar input dan litar output diod pemancar cahaya berkelip

Bil. Litar Kekutuban PenYambungan Komponen/ Ujian Meter Pelbagai
Betul/Salah Peranti Berf ungsi/Tidak Berf un gsi

1 lnput Suis tekan tutup

Output Perintang tetap

Diod pemancar
cahaya

Penilaian dilakukan selepas pengujian dibuat. Penilaian lr.ji-,::rriti:-r.i+P,li++i,;r::.,1,
dilakukan berdasarkan kefungsian litar elektronik .
beroperasi mengikut tujuan yang hendak dilakukan. Jadual ,t -.,i'r:;ar:.:t+j+:.),ri;+i:.i:a;;,,.ri-a; :-itl:r,ii
digunakan semasa penilaian untuk mengisi dapatan aspek
yang dinilai. Ruangan catatan digunakan untuk menulis Jika projek tidak berfungsi,

bagaimana aspek yang dinilai berfungsi. uli penyambungan litar

menggunakan meter Pelbagai.

Jadual 2.4.15 Contoh jadual penilaian reka bentuk litar elektronik diod pemancar cahaya berkelip

Bill AsPek Yang Dinilai Berfungsi atau Catatan
Tidak Berfungsi
1 Litar input Apabila suis ditekan, diod pemancar
- Suis tekan tutuP Berfungsi cahaya akan menghasilkan cahaYa
Diod pemancar cahaya berfungsi dengan
Lttar ouput Berfungsi cara mengeluarkan cahaya berkelip-kelip

- Diod pemancar cahaya

Sekiranya projek tidak berfungsi, litar input, litar output, dan pengaturcaraan perlu disemak
dan diperbaiki. Seterusnya, projek perlu diuji dan dinilai semula.

EAHARMINMA

1. Bina jadual pengulian dan penilaian berdasarkan reka bentuk elektronik lampu kawalan

penderia cahaya.

111

#ffiffi.

i-l Mencadangkan Penambahbaikan ke Atas Reka Bentuk

Litar Elektronik

Penambahbaikan dilakukan supaya reka bentuk litar elektronik dapat berfungsi dengan lebih

baik sekali gus dapat memenuhi kehendak pelanggan. Penambahbaikan ini dilakukan dari segi
penambahan peranti input dan peranti output. Jadual 2.4.16 menunjukkan contoh cadangan
penambahbaikan yang boleh digunakan.

Jadual 2.4.15 Contoh jadual cadangan penambahbaikan reka bentuk
elektronik diod pemancar cahaya berkelip

Bil. Kelemahan Catatan i Bahagian ini
membincangkan
1 Output Tambahkan diod pemancar cahaya (LED) cadangan-cadangan
yang berlainan warna. i penambahbaikan

I kerja-kerja lanjutan
atau perubahan yang
.-J"--*-"*Isr1"-***--*S-*NLu-*:"seLp-*9sJ_LLy"e[9J1r,,,.**"i perlu dilakukan pada
masa hadapan. Sebaik-
baiknya, cadangan
dinyatakan dalam bentuk
butiran atau senarai.

, 111 i-*Rri{ir4+r:iBk!;j;Jdri+lia:irt.:,#x

''.:lr t:l ;i Gambar Foto 2.4.23 Contoh
ql L.l' '
t:
&.
reka bentuk elektronik diod
pemancar cahaya berkelip yang

telah di la ku ka n penam ba hbai ka n

--1?-e"&s, Aspek yang penting dalam penyediaan sesuatu laporan projek
Bandingkan reka bentuk
' litar elektronik yang telah elektronik ialah struktur laporan. Sesuatu laporan projek yang lengkap
dibuat penambahbaikan
pada mesin basuh mestilah memuatkan beberapa bahagian tajuk yang penting, iaitu:

kawalan manual dan 1. Muka hadapan/tajuk 7. Pengaturcaraan

mesin basuh kawalan 2. Abstrak atau ringkasan 8. Jadual pengujian

automatik. Bincangkan e Jadual kandungan dan penilaian
penambahbaikan reka
4. Pengenalan 9. Cadangan
bentuk litar eletctronik
E Lakaran gambar rajah blok penambahbaikan
bagi kedua-dua
peralatan tersebut. 6. Lakaran reka bentuk 10. Penutup

litar skematik

s*

.1 Cadangkan penambahbaikan lain yang boleh dilakukan pada reka bentuk litar elektronik diod

pemancar cahaya berkelip.

112

ffi

ffi RuMusAN

.'' .,.-...\'

Menyatakan Maksud Mikropengawal': ;i M ikropen gaw al (m icrocontol ler)

dan(Microcontroller) ); M i k ro pe m p ro ses (m icro p rocessor)
(Microprocessorl
Mikropemproses . lnput
.o Proses
s":.r::+,:.:+,ii;:.,::rrflE! )iuuilntiiiitffriiitiit+MlilWt#tilfrtt::Wwi@.&l4ltt.l::",r*r*"rrr*61
Output
,,: M€njelaskan Bahagian- li
bahagian yang Terdapat dalam
jl!
Mikropengawal

1\:ij.=+--r=:<:n:!r-:&.itr;&1!1{.$f.iiIi::ri!ii4!H?}i1*{rlifrir,rro.,.,Uo*.r,-.O."**:i*"

I . Gambar rajah blok
. Litar skematik
: Menghasilkan Lakaran Reka Bentuk ,
\:.€;sr>**!s!@
Litar Elektronik i

'-a'<': !J :..".. f ,.': t': - * ._,'-".:'4'!-l:.,..s€'

'****:",-'*:*--*"=-***=:

ii ,'! . Perisian Pemprosesan Pengaturcaraan

I yangwtembina Litar Simulasi Secara Teks
: Berfungsi dengan Perisian Khas -
_!+i!i-:s-F1FE+e:!srt{,e!+El@$+l!r!;*.s+s+.s"*s J
':==<<<<s=srssg.;ffiri!:1qu!F#i.y;irf--aa+ilsriRRs$ss:i$."
. Menggunakan soket (female)
i Membuat Penyambungan Litar t
dan wayar pelompat untuk
tnput dan Litar Output pada menyambungkan litar input dan litar
output dengan mikropengawal
M i kropen ga w al (M iqocontrol lerl :,
;.i

\.;:=..<s..s:;_+i.i:r,.,,i:..'.i!;T'rlia+/irrrrt'tms#;r,:Err+ff:-+;

Menulis Pengaturcaraan Mudah . Perisian Pemprosesan Pengaturcaraan \
Berdasarkan Penyambungan Litar
Secara Teks
lnput dan Litar Output
,i
,."+l* r.*.=a,*.r4i'

\ Pengujian dan penyambungan litar
input dan litar output
Membuat Pengujian dan Penilaian Penilaian fungsi litar dan peranti

Kefungsian Litar Elektronik "-*"*.***J
:-

r:::.j:.-1f,.-:::11;i.r:a:!*:r:,rr:}'iI B1 ?ia.I$il jrhl,,,*l t .i,,.-'a.,.1t:=l*:1.1'

: iMencadangkan Penambahbaikan a Reka bentuk litar elektronik i
: ke atas Reka Bentuk litar Elektronik ;: a Pengaturcaraan
a Menghasilkan laporan l
': T"-"', i

i

..i

113

t-ffi

}

t.-f[f

h ttp :// I i n ks. s as b a d i. co m/rbt/tg 2/ 1 7

Bahagian A

Jawab semua soalan.

1. lsi tempat kosong dengan jawapan yang betul. dan

(a) Mikropengawal ialah peranti kawalan yang terdiri daripada

dan yang
dibina di dalamnya.
(b) berfungsi untuk mengawal peranti elektronik.
(c) ialah peranti pemprosesan mikro dalam satu cip.
(d) Tugas utama bahagian input dalam mikropengawal adalah untuk
menerima
(e) Peranti input mikropengawal terbahagi kepada peranti input
peranti input

2. Yang berikut ialah bahagian-bahagian yang terdapat dalam mikropengawal.

A lnput

B,

c Output

Padankan fungsi yang diberi dalam jadual di bawah dengan bahagian mikropengawal yang
betul dengan menulis A, B, dan C.

Fungsi Bahagian

Menerima isyarat daripada CPU dan menghantarkannya kepada
peranti output

Menerima isyarat dan menghantarkannya kepada CPU

Menerima isyarat, memproses, dan menghasilkan isyarat kepada output

$r**a

3. Terdapat dua peranti yang dihubungkan kepada input dan output, iaitu peranti input dan

peranti output.

(a) Huraikan fut ngsi bagi setiap peranti tersebut,

(b) Nyatakan satu peranti elektronlk yang tergolong dalam peranti output.
Bahagian B

Jawab semua soalan.

1. Penggera keselamatan merupakan satu alat pencegah kecurian. Alat ini digunakan

di bank, rumah, dan sekolah.
(a) Berdasarkan situasi di atas, bina sebuah lakaran gambar rajah blok sistem

penggera keselamatan mini.

(b) Berdasarkan lakaran tersebut, tulis sebuah pengaturcaraan untuk mengawal

penggera keselamatan mini dengan memilih dan menyusun arahan atur
cara yang diberi.

E#

:i : :.1::i:=t:.::. lt+ ]l

:.,::E.l.l

".:.::

Reka Bentuk Akuaponik i I

APAYANG AKAN DIPETAIARI? I

. Menyatakan maksud akuaponik dan menerangkan reka bentuk sistem akuaponik
. Menjelaskan kelebihan reka bentuk akuaponik
. Mengenal pasti komponen akuaponik
. Melakar reka bentuk sistem akuaponik bermaklumat
. Menganalisis lakaran reka bentuk sistem akuaponik
. Membina model reka bentuk sistem akuaponik
. Menilai model reka bentuk sistem akuaponik
. Mencadangkan penambahbaikan reka bentuk sistem akuaponik yang

lebih efisien

Akuaponik berasal daripada Peradaban Aztez yang merupakan suku kaum di Mexico yang

mengamalkan sistem pertanian Chinampa. Sistem pertanian Chinampa merupakan satu

kaedah pertanian yang menggunakan perairan cetek atau tidak dalam. Sistem akuaponik ini

merupakan kombinasi akuakultur dan tanaman.

Pertanian secara akuaponik bukan sahaja sesuai dijadikan @;*xx
Beri perhatian pada kata
sebagai hobi, malah boleh dijadikan sebagai perniagaan. kunci yang berikut:
Reka bentuk sistem akuaponik jika dihasilkan dengan kreatif o kombinasi . biofilter
dapat dijadikan landskap yang indah untuk kawasan rumah, r akuakultur . ammonia
sekolah, taman, atau dalam bangunan besar seperti pusat o simbiosis . organisma
beli-belah atau bangunan pejabat.

mutualisme o busuk akar
. pupuk,u r produktiviti

ti,r',
. loceng sifon . biologi
. nurseri o gulll

\

d

ffi

*& ry",;ffi
-ss
ffi
5 ffi

t:"'f* E
F.

:F +,r;+: 'F ',$7fts f df

;F .,; i:

a!
J

I ,, 117
'f,.',

".ffi
ffiI Maksud Akuaponik dan Menerangkan Reka Bentuk Akuaponik

Akuaponik merupakan .+ r-

']* '1"' lI
rII
teknologi pertanian yang It ry -{
menggabungkan akuakultur
(aktiviti ternakan ikan) ri
dengan aktiviti hidroponik
+

:,,

rt

(menanam tanaman tanpa

media tanah) dalam satu ,5

pusingan at (circulation). *

Unsur yang sangat

penting dalam akuaponik

ialah kewujudan ikan, 3
tanaman, dan bakteria.
Ketigatiga unsur ini F.*d

.,.'$ d l

membentuk suatu hubungan

yang saling menguntungkan

atau simbiosis mutualisme. i+

Cara ketiga-tiga unsur Gambar Foto 2.5.1 Srsfem akuaponik melibatkan ikan, bakteria,
dan tanaman
tersebut beroperasi adalah
seperti yang berikut:
. ikan mengeluarkan sisa makanan yang mengandungi ammonia dan kotoran bagi tanaman;
. bakteria yang ada akan menapis dan mengubah ammonia menjadi nitrat dan zat yang

berfungsi sebagai baja kepada tanaman. Tanaman pula akan menyalurkan oksigen dan

air yang bebas ammonia yang diperlukan oleh ikan.

<-IP.tu-,1-rr.j* -l Bekas tanaman menggunakan pasu
kecil yang dimasukkan ke dalam paip
| aliran air PVC saiz besar yang dilubangkan l
I

Tanaman

Air masuk ke Sistem S;$e'd$tovA
bekas penanaman pengairan

Rak tetingkat lmbas halaman ini untuk
yang dibuat penerangan lebih lanjut
daripada paip berkenaan sistem akuaponik
PVC untuk
menyangga
bekas tanaman

Air keluar

f ffi et:lfeqktrik i ltlLp://tttt65'sasuaut.uuttt/tu

1 Pam air (di trn.rrn---]ltlldalam tanski) menarik ,,r rr Q- 2'/"1-8
f dari tangki
i|<rn r. n.-nri
118 il-aj "''!..

Gambar loto.2.5 2 Srstem 'akuapanik datam tangki fiQerglgss

Tujuan Akuaponik +,ffi-

Tujuan utama sistem akuaponik adalah untuk mengekalkan :@) ,Jul'rtmovn
kualiti air dan mengurangkan kadar ammonia dr dalam
air supaya dapat dimanfaatkan oleh organisma lain. Selain lmbas OB code di bawah
itu, akuaponik juga dapat menjimatkan ruang dan dapat ini untuk menonton video
menghasilkan dua jenis makanan manusia secara serentak tentang kaedah akuaponik
yang dijalankan di luar negara
iaitu tanaman dan ternakan.
http :/l i n ks. sasbad i. com/rbt/
%,8#:
$r- Apakah yang akan berlaku terhadap tanaman sekiranya tg2/19
s ammonia tidak dapat diserap oleh tumbuhan? Adakah
tumbuhan itu boleh hidup dan membesar dengan baik?

Sistem kitaran akuaponik ialah sistem pengaliran air dari kolam ikan ke media penanaman
dan air akan dikitar semula ke dalam kolam. Air dari kolam ikan yang kaya dengan bahan
organik itu akan diserap oleh tanaman dan air yang mengalami proses kitaran akuaponik
yang lengkap itu akan menjadi jernih.

Proses Kitaran Akuaponik Bakteria berfungsi untuk

lkan menghasilkan ammonia dan urea yang kaya menguraikan ammonia menjadikan
bentuk yang boleh diserap iaitu
dengan nutrien. Kedua-dua bahan ini sesuai untuk nitrat. Jenis bakteria ialah Nifrosrnonas

tanaman dan diserap oleh akar untuk tumbuh. Bahan dan Nitrobacte r. Nitrosmonas
tanah atau lumpur yang terkumpul pada dasar kolam mengubah ammonia menjadi nitrit
juga boleh digunakan untuk pembajaan tanaman. dan Nltrobacter menjadi nitrat.

w@ Tanaman menggu.n--al-^k^an ^n:i.-t^r!at s-^eLb-^a-:gai n^,u,+trlen.
w Air yang mengalir disaring oleh media

tumbuhan dan akar tanaman

w

ffi

W

w Air yang disaring
akan menjadi bersih
w Bakteria semula untuk
w kegunaan ikan.
& memecahkan Dalam proses ini
hanya sedikit air
& ammonia yang terbuang
s untuk menjadi
Pu nca
& nitrit dan nitrat elektrik
&
e 119

rs
,slm Pam air menarik

air dari tangki
& ikan ke bekas
{.*si1e tanaman Pam air

lkan menghasilkan ammonia daripada Pam gelombang
udara
,t*l,W makanan yang dimakan. Kadar ammonia
yang tinggi akan menjadi racun kepada ikan
iii ffi

se1r.,{..I.+Yt Rajah 2.5.1 Ktaran sistem akuaponik
",411trfr

ffi Wr;:m ,,
Akuaponik terdiri daripada dua
Akuaponik boleh dilaksanakan dalam dua cara, iaitu bahagian utama, iaitu:
secara takungan dan kitaran. . bahagian hidroponik: digunakan
untuk menyuburkan tanaman
Akuaponik Secara liekungan o bahagian akuakultur: digunakan
untuk menternak hidupan akuatik
Akuaponik secara takungan hanya menggunakan
kolam, tangki, atau bekas yang sama untuk ikan Gambar Foto 2.5.3
dan tanaman. lkan dipelihara di dalam bekas dan Tanaman yang
tanaman berada di atas permukaan air dengan tumbuh subur di
akar yang terendam. atas akuarium ikan

udaraBatu udara Tiub eleKtrlk

Rajah 2.5.2 Srsfem akuaponik secara takungan

Akuaponik Secara Kitaran Gambar Foto 2.5.4 Srsfem
akuaponik secara kitaran
Sistem akuaponik secara kitaran menggunakan dua bekas
tangki, iaitu tangki ikan dan bekas tanaman secara berasingan. j
Cara ini mempunyai kelebihan dari segi penyediaan oksigen i
untuk akar tanaman supaya lebih terjamin dan membuatkan
tanaman lebih sihat selain mengurangi risiko busuk akar. Media t
tanaman yang digunakan seperti hidroton, kerikil, atau media
lain yang sesuai. -f

Tanaman Bekas tanaman
yang mengandungi
Air keluar dari hidroton
bekas tanaman
ke tangki ikan

Sistem pengairan

Air masuk ke dalam bekas
penanaman

Pu nca
elektrik

,, udarabBaaltuu uoara rPaamm alir PI oaiml r oarir iml reErnraorrirkN aoilr udoarriI tLaonr rgykNi r $

120 ikan ke bekas tanaman .t

Rajah 2.5.3 Srsfem akuaponik secara kitaran

ffi"

Reka bentuk akuaponik adalah susunan komponen dan bahan akuakultur dengan sistem
hidroponik. Yang berikut merupakan beberapa jenis atau model hidroponik yang sesuai

digunakan dalam reka bentuk sistem akuaponik.

Modet Akuaponik Tanaman
A. Sistem Raft
Tangki ikan Batu udara Tiub udara
Sistem naft (rakit) ini adalah Pam udara
tanaman yang diletakkan terus
di atas permukaan air sehingga Rajah 2.5.4 Sistem Raft
akar tanaman terendam di

dalam air dengan menggunakan
stereofoam, span, atau bahan
yang sesuai dengannya. Kelebihan
sistem ini ialah akar tumbuhan
boleh menyerap nutrien organik
di dalam air secara langsung.
lni menjadikan tumbuhan tumbuh
lebih cepat berbanding dengan

sistem lain.

B. Sistem Ebb & Flow

Sistem ini juga dikenali sebagai sistem pasang surut. Sistem ini berfungsi dengan
menggunjkan alat yang dipanggil loceng sifon. Alat ini mengalirkan air dari media

penanaman apabila air sudah memenuhi media penanaman.

Loceng sifon bekerja dengan prinsip yang mirip dengan pelampung pada tangki simbah.

sBietoznanayafi,nfiemlaemnpguenluglrkaaknanamir ejinkgihseundtiakhanpeanliurahn. air apabila sudah penuh, sedangkan loceng
Sistem Ebb akuaponik
& Flowini adalah sistem

yang sederhana jika dibandingkan sistem Raft dan sistem NFT.

Saluran air masuk

Sistem pengairan Tanaman

\ Media tanaman hidroton

Bekas tanaman

Punca elektrik @3 : ... am udara

Air masuk ke dalam Air keluar dari
bekas penanaman bekas tanaman
ke tangki ikan
Tangki ikan
&ffi"${ ^o^i-

tangkiPam air menarik air dari Batu udara

ikan ke bekas tanaman

Rajah 2.5.5 56tem Ebb & Flow

121

"@ a:,,€, ,Ju/'dnav*

Sistem NFT fAlea r Fitm Technique) lmbas Q,? code di bawah ini
untuk menonton video tentang
Sistem ini seolah-olah seperti sistem Raft. Sistem ini tidak Near Film Technique (NFf).
menggunakan media penanaman dan akarnya menyentuh
lapisan air yang mengalir. Air yang mengalir tidak boleh http ://l i n ks. sas b ad i. co m/r bt/
bertakung dan sentiasa mengalir dengan cepat. Kelebihan ts2/20
sistem ini adalah air yang digunakan untuk mengairi
tumbuhan adalah sedikit. Teknologi sistem akuaponik
memberikan kesedaran kepada
Bekas tanaman manusia tentang perlunya
memelihara dan memulihara
Tanaman -----+ Air masuk ke alam sekeliling untuk
Akar dalam bekas mengekalkan keseimbangan
tanaman penanaman ekosistem. Selain ilu, kombinasi
akuakultur dan tanaman
Tangki Sistem pengairan dapat menjimatkan kos,
Pam air menarik air masa, dan ruang.
Batu ke bekas tanaman
udara Illf0 Htstlnm0T0il
Punca elektrik
Keselamatan komponen
Rajah 2.5.5 Sistem NFt (Near Film Technique) dan penyenggaraan
peralatan sistem perlu
Perbandingan Tiga Sistem Akuaponik diberi perhatian supaya
komponen dan peralatan
Jadual 2.5.1 Perbandingan Sistem Akuaponik tidak cepat rosak.
Penjagaan tanaman perlu
Penambahan jisim dilakukan supaya tidak
tumbuhan rosak atau mati serta
dijangkiti penyakit atau
Pertumbuhan bebas 2 3 2 perosak tanaman.

tumbuhan

Oksigen terlaruV Hampir Hampir Hampir
Penggantian airl sama sama sama
Kekonduksian
Hampir Hampir Hampir
lkan (nisbah penukaran sama sama sama
makanan, kadar
pertumbuhan tertentu)

Penelitian Wilson A. Lennard dan Brian V. Leonard (3 = Terbaik,
2=Baik,1 =Sederhana)

1. Namakan tiga reka bentuk sistem akuaponik.
2. Senaraikan tiga unsur utama proses kitaran akuaponik.

122

r6ltitiasilr.irrnatesi lEffiE}

i- Ketebihan Reka Bentuk Sistem Akuaponik

perbandingan antara reka bentuk sistem akuaponik yang sesuai digunakan adalah seperti
yang berikut.

Jadual 2.5.2 Kelebihan dan kelemahan reka bentuk sistem akuaponik

Reka Bentuk Kelebihan Kelemahan
-St9tern,,Akrlaponik
. Akar tanaman boleh Terdedah oleh serangan
:,,-,: bakteria pada akar tanaman
menyerap nutrien organik di kerana akar yang terendam
Raft (Rakit) dalam air secara terus. di dalam air adalah sesuai
untuk perkembangan bakteria
Ebb & Flow , Tanaman tumbuh lebih cepat patogenik yang menyebabkan
reput akar (akar mudah rePut).
NFI , berbanding sistem lain.
(Near Film Technique) Produktiviii sistem lebih . Menggunakan elektrik 24 1am
tinqgi dan digunakan secara
meluas dalam proiek untuk mengairi media tanaman. i
akuaponik komersial. i
. Perlu memberikan penekanan i
. Biofilter (bio-penapis) berlaku
dalam penyelenggaraan loceng
dalam media penanaman sifon kerana kegagalan pada
dan ini dapat mengurangkan loceng sifon akan menYebabkan
kesukaran dalam mereka air melimpah, air di dalam
kolam berkurangan, dan
. bentuk sistem akuaponik. ikan akan mati.
Biji benih nurseri boleh
ditanam terus pada . Memerlukan penapis
media penanaman.
tambahan kerana media
. Menggunakan media penanaman yang digunakan
tidak mampu menaPis.
penanaman seperti batu
kerikil, hidroton, atau media . Penyemaian benih tidak boleh
penanaman yang sesuai.
dilakukan secara terus Pada
. Air yang digunakan untuk sistem NFT ini.

mengairi tumbuhan adalah :i:::.:ii=..::==1.:-=.s..'..:i>=n...j

. sangat sedikit.
Pam yang drgunakan
agak kecil.

. Pioduktiviti tidak setinggi

sistem Raft tetapi cukuP
untuk memberikan hasil
yang memuaskan.

\* tr&*&FGe*tereffie

.1 Senaraikan media tanaman yang boleh digunakan dalam srstem Ebb & Flow.

2. Nyatakan kelebihan sistem NFT berbanding sistem Raft.

123

-re

EEElm"ngena[ Pasti Komponen Akuaponik

Dalam sebuah sistem akuaponik, terdapat beberapa komponen penting yang perlu diketahui
sebelum membina sistem akuaponik. Komponen utama yang diperlukan ialah tangki ikan,
bekas tanaman, media tanaman, sistem perpaipan, pam air, dan penapis.

Tangki ikan ialah tempat untuk memelihara ikan Gambar Foto 2.5.5 Tangkiikan
atau akuarium
sebagai sumber nutrisi bagi tanaman dan tempat
pembiakan ikan. Jenis tangki terdiri daripada kolam
simen, akuarium, kolam fibreglass, drum plastik,
dan lain-lain mengikut kesesuaian projek. Kolam
ikan haruslah mempunyai kuantiti air yang lebih
besar bersesuaian dengan saiz bekas atau jumlah
tanaman yang akan digunakan dalam sebuah
sistem akuaponik. Penggunaan kolam berwarna
gelap akan menghalang pertumbuhan lumut.

Grow beds atau tempat untuk menanam Gambar Foto 2.5.6 Bekas tanaman
tanaman digunakan dalam sistem akuaponik
pasang surut atau kitaran sebagai proses
pengawalan air. Biasanya, bekas ini
menggunakan alat yang dikenal sebagai
auto siphon. Sifon ada pelbagai jenis seperti
loceng sifon, U-sifon, dan sifon terapung.

Media tanaman berguna sebagai pernegang :.ri,-T
tanaman agar dapat tumbuh. Media tanamln
yang baik haruslah mempunyai ruang udara Batu kerikil
dan daya tahan supaya tanaman lebih subur.
Sebagai contoh, Ebb & F/oraz (sistem pasang Cocopeat
surut) boleh menggunakan pecahan genting,
batu kerikil, arang, dan lain-lain. Untuk sistem Gambar Foto 2.5.7 lenis-jenis media penanaman

NFT, media penanaman rock woolatau kain
flanel boleh digunakan.

Sistem perpaipan dalam akuaponik boleh Paip PVC Paip poli
menggunakan paip PVC dan paip poli.
Sekiranya sistem akuaponik memerlukan Gambar Foto 2.5.8 Perpaipan
penyambungan paip, maka beberapa
bahan penyambungan paip boleh
digunakan mengikut keperluan.

124

i#p-.fj{,i1$-it1r.d ,H.

,'/- 1

Siku 90'pengecil Palam (Paly end cap) F
{Poly male treaded elbow)
i

I

ffif&uEi @& * nib :1,. ',1:':li
t.
!#F
Siku 90'(90'e/bow)
W sikueo"sama
(Poly equal elbow)
Tee sama (Poly equal tee)

Palam (End cap) Tee sama (Equal tee) Tee pengecil (Tee reducer)

Gambar Foto 2.5.9 Bahan-bahan penyambungan paip

Pam air digunakan untuk memindahkan air Gambar Foto 2.5.10
dari tangki ikan ke bekas tanaman. Pam ini
akan menggerakkan air secara menegak. Gambar Foto 2.5.11 PenaPis
125
Pemilrhan din kesesuaran pam haruslah

mengikut saiz tangki atau bekas tanaman
yang digunakan.

ill,.ii:i!11)

Penapis dapat menyingkirkan pepejal
(penapisan mekanikal) dan penukaran arah atr
(penapisan biologi). Penapis diperlukan agar
kualrti air menjadi bersih dan jernih. Selain
itu, penapis boleh mengelakkan pam daripada
tersumbat. Dalam sistem akuaponik Ebb &
F/ow (pasang surut), media tanaman dalam
grow beds bertindak sebagai penapis biologi
dan mekanikal serta sebagai tempat untuk
menyokong tanaman agar dapat tumbuh.
Sistem NFT perlu menggunakan penapis yang
berasingan dari kolam ikan.

*Ep Aptikasireknotogi

i-::Melakar Reka ffientr:k Sfistcms Aku*apunik Bermaklumat

ffi r rii

I ,:i I rir ;li

Ada beberapa reka bentuk sistem kitaran air bagi teknologi akuaponik. Lihat contoh-contoh
dalam Rajah 2.5.7.

-Reka bentuk Raft Reka bentuk Ebb & flow

akylriul
,'.ns?r:akan

"';..-'..ii

BReenktauk"h:q
Sistem E
AKUAtOtf ON.,IK #
SB,

_,€.

::i r:il'

.:.::'.'::'.,1. .,

Reka bentuk NFT \' -Reka bentuk bertingkat Raft

Rajah 2.5.7 Contoh reka bentuk sistem akuaponik

126

Lakaran reka bentuk sistem akuaponik menunjukkan komponen-komponen utama yang
menjadi asas kepada pembinaan sistem tersebut'

Tatwrrvn

Tar@r an

Pasu kecil

Sstern Tw*r lfrilalwvrrwt

vuqavon ikan (Hr&oton)

Akuanurn Sstern
ikan
puqairan
?an av
?arn aV
Twvwvn

f"kdta tanarnan Sstern
(Hrdroton) pe.rgaran

B(cekuasttldortvrrvm Torwwm /

Akuanurn
ikan

Balu o&tra

Twvli

ikan

?arn oir

Contoh lain lakaran reka bentuk sistem akuaponik

Pastikan penyambungan PaiP Dari segi penggunaan tenaga kerja, sistem akuaponik dapat
dibuat dengan betul dan kemas menjimatkan kos tenaga kerja sehinggaTO"/o lebih rendah
bagi mengelakkan berlakunYa daripada pertanian konvensional.

kebocoran air. 1}]7

GEm.ffiffi,ffi-+

Setelah murid mempelajari reka bentuk sistem akuaponik yang sedia ada, murid dikehendaki
membuat lakaran reka bentuk mengikut kreatrviti dan inovasr masing-masing berdasarkan
komponen utama yang digunakan dalam sistem tersebut.

Lakaran tersebut perlulah dihasilkan dalam bentuk lakaran 2D atau 3D dan dilengkapkan
dengan maklumat seperti komponen utama, prinsip, dan elemen reka bentuk yang
digunakan. Lakaran juga perlu menggambarkan reka bentuk yang dikehendaki.

t0HuHAlt

bahan-bahan seperti yang berikut:

Akuarium ikan Dengan menggunakan
bahan-bahan yang diberikan,
buat lakaran reka bentuk sistem

akuaponik ringkas yang
berfungsi dengan kreatif dan
menarik. Persembahkannya

]
.':

b udara

Balu udara (hidroton)

eete$sd&rE*e

1. Nyatakan fungsi media akuaponik.
2. Apakah peranan bahan buangan darrpada ikan?

128

.

ffi Menganalisis Lakaran Reka Bentuk Sistem Akuaponik

Lakaran reka bentuk sistem akuaponrk perlu dianalisis dari segi elemen dan prinsip reka
bentuk bagi menjamin keberkesanan dan kefungsian produk yang dihasilkan.

Jadual 2.5.3 ilemen reka bentuk sistem akuaponik

Garisan Cantuman atau sambungan siri titik yang mempunyai ukuran panjang dan jarak.
Rupa Hasil perlemuan antara hujung garisan dengan permulaannya.
Bentuk Objek yang mempunyai ruang, isi padu, dan mempunyai lebih daripada satu permukaan
Tekstur Rupa, bentuk, jalinan pada permukaan objek, lukrsan, dan gambar.
Saiz Ukuran atau dimensi bagi sesuatu objek.
Warna Kesan melalui pembalikan cahaya ke atas sesuatu objek.
Ruang Kawasan kosong yang dikelilingi oleh elemen garisan bagi menampakkan objek dengan
lebih jelas.
Nilai Merujuk kepada impak terang atau gelap sesuatu tona atau warna.

Jadual 2.5.4 Prinsip reka bentuk sistem akuaponik

Keseimbangon Seimbanq:dafj,'$ut,berat, tarikan, tumpuan perhatign,..gtau,berbentuk simetri.
Pengulangan
Kontras Penyusunan semula objek secara berulang-ulang dari segi saiz dan bentuk.
Kepelbagaian
perbezajn.keta*p,a,cir.ielemenyangdigunakan.,]'
Keringkasan
Aplikasi penggunaan pelbagai gaya, nilai, dan idea yang berbeza.
Pergerakan
Penekanan Semua bEhaEjan'elemen bergabung untuk membdpiriklj@;tema atau idea yang
Pembahagian SefipUfIld.' .:",' ,

ldea kompteks yang diolah semula dalam bentuk visual yang lebih ringkas.

Melihat ieguatu.y---------------ang dapat memberikan ketenangan.danikedarnaian

Cadangan tindakan atau arah berdasarkan sudut pandangan mata pada hasil reka
bentuk,

Tekanan yang:.diletakkan di kawasan tunggal sesyatur,kerja atau menyatukan,tema

visual.

Hubung kait antara dua elemen berdasarkan kadar banding yang betul dalam
ukuran seperti saiz, nombor; jumlah, atau tahap.

129

GEfr:,

ffi Membina Model, Reka Bentuk Sistem Akuaponik

Model merupakan persembahan ringkas yang menyerupai produk sebenar.
Walau bagaimanapun, saiz dan bahan tidak semestinya sama dengan produk sebenar.

Model boleh dibina dengan menggunakan bahan-bahan terbuang seperti kertas surat
khabar yang direndam dengan air serta dihancurkan (paper mache), kotak, polisterrn, kain,
mancis, ranting kayu, span, gam, dan bahan-bahan lain yang sesuai,

Terdapat dua jenis model.

(a) Model Separa Berfungsi

r Dihasilkan mengikut skala yang sesuai.

. Bahan dan teknik pembinaannya mengikut kesesuaian.
. Mempunyai sebahagian komponen sebenar yang berfungsi.

(b) Model Berfungsi Sepenuhnya

. Dibina menyerupai produk sebenar.
. Bahan dan teknik pembinaan menggambarkan produk yang sebenar.
. Berfungsi mengikut tujuan asal.

egg rg'e

Gambar Foto 2.5.12 Contoh rnodel Gambar Foto 2.5.13 Contoh model
separa fungsi :' berfungsi sepenuhnya

RftfiffiM}&.

1. Nyatakan bahan-bahan yang sesuai untuk membina model berdasarkan komponen sedia ada yang

telah dipelajari.

2. Apakah yang akan terjadi sekiranya pam air tidak digunakan dalam salah satu sistem akuaponikT

130

Sediakan alatan seperti ffi
pemotong paip beroda,
mesin geruditangan, Sediakan komponen utama dan bahan
yang hendak digunakan seperti paip
rypdan sethole saw. PVC, glu PVC, dan bahan
penyambungan yang sesuai.
Buat pemasangan kerangka
sistem akuaponik seperti yang *lrsI::m
dirancang mengikut ukuran yang
dikehendaki berdasarkan lakar:an Sediakan bekas penanaman
yang dibuat. sama ada menggunakan paip
PVC besar alau gully.

3fq*:-mJ

Buat lubang dengan menggunakan
mesin gerudi dan hole sauz untuk
meletakkan pasu kecil.

Gully ialah sejenis paip PVC berbentuk empat segi.

1S-$,$i$',

Buat pemasangan sistem perpaipan air. Pasangkan sambungan paip untuk
saluran air masuk dan air keluar yang
menghubungkan bekas tanaman
dengan tangki.

Letakkan tangki ikan pada kerangka Susun pasu kecil di dalam lubang
dan buat pemasangan pam dengan pada bekas penanaman. Pastikan
sistem perpaipan. modelyang dihasilkan sama seperti
lakaran yang dibuat.
*re. {h

:rc?r}E TE

i}i*.*

lsi tangki ikan dengan air dan uji sistem ffiru ffsttftlilfirnil
akuaponik. Pastikan tiada kebocoran pada
keseluruhan penyambungan. Gunakan peralatan yang sesuai
dan berhati-hati semasa
menggunakan alatan untuk
mengelakkan berlaku
kemalangan atau kecuaian Yang
tidak dijangka.

ffiMenitai Modet Reka Bentuk Sistem Akuaponik

Penilaian akan dibuat berdasarkan kriteria seperti yang berikut.

Kecenderunganlnovasi,Kreativiti, i i;::.r+':"t'ii.,.t {t?iJ-;",.:'
dan Keaslian Reka Bentuk
i ti Kandungan Unsur Simbolik,
l' Emosi, Estetika, dan Penampilan
Kreativiti idea dalam menghasilkan
reka bentuk atau kaedah baharu $.i
atau fungsinya diperbaiki
untuk memberikan manfaat $, Daya penarik produk boleh
dalam penggunaan.
,- mempengaruhr pengguna atau
it membawa mesej tertentu yang
ii memberikan nilai tambah kepada

oj', produk dan pengguna. Ciri-ciri mesra

ti alam yang terdapat pada reka bentuk

rr,- produk harus melibatkan sama ada

r,: pengguna atau persekitaran.

---=€-=::.-:i

Kecenderungan Fungsi
dan Praktikal

Kekuatan bagi memenuhi sasaran
penggunaan, keperluan semasa, dan
penyelesaian masalah.

.,.=.*.*

Kekuatan Kualiti dan Ergonomik
Kebolehpasaran
Mengimbangi interaksi penggunaan
ldea reka bentuk dapat menerangkan
kebolehan pembuatan, rupa bentuk, ataudengan produk secara fizikal ,
penggunaan bahan, teknologi,
dan kebolehpasaran. psikologi (contohnya keselesaan, ;

memudahkan penggunaan, atau *
ciri-ciri keselamatan
,#

EEEAEFffiH*&

1. Mengapakah penilaran reka bentuk perlu dilakukan selepas model siap?
2. Nyatakan kepentingan ergonomik dalam membuat penilaian reka bentuk sistem akuaponik.

133

GEES;,ffiff

[- Mencadangkan Penambahbaikan Reka Bentuk Sistem

Akuaponik yang Lebih Efisien

Selepas pelanggan bersetuju dengan arah tuju reka bentuk, pereka
akan menambah baik reka bentuk yang dicadangkan. Lazimnya,
perubahan atau penambahbaikan adalah berdasarkan permintaan
pelanggan, kaji selidik, sumber asli, dan memperkemas elemen estetika.

Pereka mempersembah kan Ujian reka bentuk mungkin berlaku dan
menyebabkan perlunya pembaikan yang
perubahan atau seterusnya. Ujian meliputi pengesahan
standard dan ujian penggunaan. Pereka
penambahbaikan untuk membentangkan pembaikan tambahan
kepada pelanggan untuk persetujuan.
, perbincangan, input, dan

kelulusan pelanggan.

Pereka mengadakan perbincangan
' prapengeluaran dengan pakar
daripada profesion lain seperti
pembuat model, pengeluar, jurutera,
pengatur cara, dan lain-lain.

1. Bentukkan kumpulan yang terdiri daripada empat orang murid.'
2. Bina satu prolek reka bentuk sistem akuaponik yang menarik dan berfungsi.
e Kemudian, sediakan satu laporan lengkap dalam bentuk folio dengan merujuk kepada contoh

laporan yang telah diberi.
4. Persembahkin kepada guru untuk dinilai.

EAEERfi'MEA

1. Mengapakah perubahan atau penambahbaikan perlu dipersembahkan kepada pelanggan?
2. Senaraikan golongan pakar yang perlu terlibat dalam perbincangan prapengeluaran.

134

lffi"

Aspek penting dalam penyediaan laporan projek adalah struktur laporan. Struktur laporan
yang baik membolehkan pembaca memahaminya dengan mudah. Secara umumnya, struktur
laporan projek reka bentuk terdiri daripada bahagian seperti yang berikut.

Muka Muka hadapan laporan haruslah dapat menarik minat pembaca dan hendaklah
Hadapan mengandungi tajuk, nama murid, kumpulan atau unit, nama sekolah, nombor
rujukan atau nombor siri jika ada, dan tarikh.

Penghargaan bertujuan memberikan pujian atau penghargaan kepada mereka

Penghargaan yang telah memberikan sumbangan dan bantuan dalam menjayakan projek, juga

memberitahu pembaca tentang punca maklumat yang telah diperoleh.

atauAbstrak Menekan keistimewaan sesuatu projek atau penemuan dan penerangan
Ringkasan kepada tajuk.

tlsl Mengandungi ringkasan kandungan laporan dalam bentuk bab, tajuk, dan
Kanclu_n-g,-a._n subtaiuk. wJka sJrat perlu dinyalakan.

Pengenalan Hanya menyatakan isu reka bentuk baharu, tujuan berdasarkan konsep
Laporan
5W + 1 H (What, Why, When, Where, Who, How), dan kerja-kerja berkaitan yang

telah dilakukan sebelum ini.

Mengandungi maklumat yang terperinci, bersifat subjektif bergantung pada jenis dan
latar belakang projek, mudah difahami, dan jelas. Mengandungi isi utama seperti
jadual kerja, lakaran reka bentuk, borang analisis elemen reka bentuk, borang analisis
prinsip reka bentuk, model reka bentuk, senarai semak penilaian, serta kekuatan dan

kelemahan model reka bentuk,

Penutup Rumusan dan komen dibuat dengan mengaitkan objektif awal dengan pencapaian
yang telah diperoleh. Juga boleh menggabungkan bahagian perbincangan
dan analisis serta kesimpulan di bawah satu tajuk. Dalam bahagian ini juga,
cadangan akan dinyatakan dalam bentuk yang ringkas dan tepat tanpa sebarang
perbincangan. Hanya menyentuh cadangan untuk penambahbaikan atau

perubahan yang perlu dilakukan pada masa hadapan. Cadangan dinyatakan dalam

bentuk butiran atau senarai.

Penulisan rujukan perlulah mengikutformatAmerican Psychologicai Associatlon (APA).

Jenis Bahan I Contoh

Ruiukan

Bibliografi Buku i

I Viladomat, L. & Jones, P (2011). Aquaponics Training Manual.

r United States: Creative Commons

Buletin , Sastro, Y. (201 5). Akuaponik: Budidaya Tanaman Terintergrasi
, dengan lkan, Permasalahan, Keharaan dan Strategi

: Mengatasinya. Buletin Pertanian Perkotaan. Vol.5 Bil.l:33 - 42

Lampiran Lampiran bertujuan memberikan maklumat lanjut yang dapat menyokong
penerangan yang diberi dalam bahagian induk laporan seperti senarai bahan yang

digunakan dan kos pengeluaran projek. .l

135

"re

Model Sistem Akuaponik Bertingkat

Nama Murid:
No. Kad Pengenalan:

Kelas:
Sekolah:
Tarikh Hantar:

Penghargaan

Ribuan terima kasih diucapkan kepada guru saya, Encik/Puan
atas segala tunjuk ajar dan bantuan dalam melaksanakan proiek Reka Bentuk
Akuaponik ini. Tidak lupa kepada kedua-dua ibu bapa, rakan-rakan, serta
semua pihak yang terlibat sama ada secara langsung mahupun tidak langsung
atas kerjasama dan sokongan sepanjang menjalankan projek ini.

Abstrak

Model Sistem Akuaponik Bertingkat ini direka untuk membantu pengguna yang
ingin menanam tanaman dan menternak ikan di ruang yang terhad.

lsi Kandungan Muka Surat

1.0 PENGENALAN 2
2.0 PERNYATAAN MASALAH 3
3.0 OBJEKTIF 3
4.0 LAPORAN INDUK
4
4.1 Jadual Kerja 4
4.2 Lakaran Reka Bentuk 8
4.3 Borang Analisis Elemen dan Prinsip Reka Bentuk 9

Sistem Akuaponik 11
12
4.4 Model Reka Bentuk Sistem Akuaponik
4.5 Kos Pengeluran Projek
4.6 Senarai Semak Penilaian Model Reka Bentuk

Sistem Akuaponik

4.7 Kekuatan dan Kelemahan Model

5.0 PENUTUP

5.1 CADANGAN PENAMBAHBAIKAN

6.0 BIBLIOGRAFI
7.0 LAMPIRAN

r36

Bab 1.0: Pengenalan
Terangkan secara menyeluruh dari segi isu reka bentuk baharu yang dipilih
dan dibuat dengan mengambil kira tujuan reka bentuk model.

Bab 2.0: Pernyataan Masalah

Kaedah penanaman yang digunakan mudah diserang penyakit, kurang
subuL dan agak sukar dilaksanakan di ruang yang terhad.

Bab 3.0: Objektif
Untuk menanamkan minat terhadap aktiviti bertani dan menternak di rumah

selain memperoleh keuntungan sampingan.

Bab 4.0: Laporan lnduk
4.1 Jadual Kerja

Shtern petgMwl

-ffi

s4#i(::!@ :

-tl

! OZ Borang Analisis Elemen dan Prinsip Reka Bentuk Sistem Akuaponik

Borang Analisis Elemen Reka Bentuk Sistem Akuaponik

Arahan: Tandakan (/) dan buat analisis pada elemen reka bentuk yang

digunakan dalam lakaran yang dihasilkan.

Elemen Reka Bentuk Digunakan/ Analisis Elemen
1 Garisan Tidak

x

2 Rupa
3 Bentuk
4 Tekstur

5 Saiz

6 Warna

l Ruang

B Nilai

Borang Analisis Prinsip Reka Bentuk Sistem Akuaponik

Arahan: Tandakan (/) dan buat analisis pada prinsip reka bentuk yang

digunakan dalam lakaran yang dihasilkan.

Prinsip Reka Bentuk Digunakan/ Analisis Prinsip
Tidak
Keseimbangan
2 Pengulangan x
3 Kontras
4 Kepelbagaian

5 Kesatuan

6 Keringkasan

l Harmoni

8 Pergerakan

9 Penekanan

10 Pembahagian

fi{38

,, f*#l;rEi iEIEB

r :.r, :. :-i,t,r.Jr :i r.r,: r.1 1r ri rllril';r:1 j.r .ti

4.4 Model Reka Bentuk Sistem Akuaponik

\ IrT3
)
L",' i* ;. 'i'itr.;":j,:r!,:ii,l

\

t\

dt

4.5 Kos Pengeluran Projek

(a) Kos Bahan (KomPonen/Bahan)

Bil. Komponen/ Ukuran
tsanan

$

l

t

+
,

.i-"1

I

;t

i Jumlah (RM)

]N

ri

+l (b) Kos Upah

f:c

.l Bilangan pekerja
fr
:j Kadar upah :RM per Jam

il Tempoh masa :_.-Jam

I
.L Pengiraan kos upah : = Bilangan pekerja x Kadar upah x Tempoh masa
i1 =RM-
.;

r (c) Kos Overhed

i Bil elektrik =RM

tr Bil air =RM

Jumlah =RM

(d) Kos Pengeluaran Projek
= Kos bahan + Kos upah + Kos overhed

=RM

rr

i i,i:?rl.rrir:1t,iir :r ririr+ :ifi:l :+,iL: iir;:.] 'l liil: i. 1 :,ii::liiril ia j: ii+r-1,rr,:.il:!!rrrrir,-lii::j:rri..tir._'iil"r}"+r':i!,iirlrt{iai:rir;.f' ..:j

139

4.6 Senarai Semak Penilaian Model Reka Bentuk Sistem Akuaponik

Sdnarlai Sema!
Penilaian Model Rqka,Bbntuk Sistem Akuaponik

Arahan: Tandakan (/) pada kriteria-kriter:ia yang memenuhi spesifikasi penilaian

yang dibuat.

Kriteria 1 234

Kecenderungan inovasi, kreativiti, dan
1 keaslian reka bentuk

Kandungan unsur simbolik, emosi,
2 estetika, dan penampilan

3 Kecenderungan fungsi dan praktikal

4 Kekuatan kualiti dan kebolehpasaran

5 Ergonomik

(1 =Sangat lemah,2= Lemah,3 = Memuaskan,4= Baik)
4.7 Kekuatan dan Kelemahan Model

Kekuatan dan Kelemahan iYlodel Reka Bentuk Sistem Akuaponik

1. Kekuatan ,

2. Kelemahan

Bab 5.0 Penutup

Penghasilan model sistem akuaponik dapat menggabungkan dua aktiviti,
iaitu menanam dan menternak ikan yang saling berkait. Reka bentuk ini
menggunakan elemen dan prinsip reka bentuk agar produk yang
dihasilkan memenuhi keperluan sistem akuaponik.