ประวัติศาสตร์หัตถกรรมนวัตกรรมเครื่องถ้วยสันกำแพง

มมุ มองของคนในทอ้ งถิน่

เป็นคนออนใต้ตั้งแต่กาเนิดรู้ประวัติความเป็นมาของ นำยประเวศน์ โปธติ ำ
เคร่ืองถ้วยตั้งแต่เด็ก ก็รู้ว่าที่นี่เป็นแหล่งเครื่องถ้วย
ของบรรพบุรุษ ในอดีตท่ีผ่านมาที่นี่เป็นแหล่งผลิตเคร่ืองถ้วย นายกเทศมนตรตี าบลออนใต้
ต่างๆได้มีการขุดค้นพบตั้งแต่ลุงเป็นเด็กๆปู่ย่าตายายก็ขุดพบ
เตาเผาโบราณหลายร้อยแห่งในพ้ืนท่ีนี้ ในอดีตมีการขุดแล้ว
เอามาขายท่ีหน้าวัดป่าตึง มีความรู้สึกเป็นห่วงก็คือหวงแหน
ว่าของมีค่ามีการขุดเอาไปขายตลอดแต่ตอนน้ีหยุดแล้วเพราะ
ไม่เจอแหล่งแล้วก็เพราะว่ามีการขุดค้นพบไปหมดแล้ว
เม่ือก่อนไม่รู้ว่าการอนุรักษ์หรือข้อกาหนดของชุมชนที่ขุดไป
ขายมีผลกระทบหรือผลเสียอย่างไรกับชุมชน แต่ตอนนี้ก็ยังมี
หลงเหลืออย่บู างบ้านทเี่ ก็บไวเ้ พราะเขาก็อยากอนุรักษ์และทา
พิพิธภัณฑ์ท่ีวัดป่าตึงและมีบางส่วนที่เขาซ้ือไปเขาก็เอามาคืน
แล้ว เอามาไว้ที่วัดป่าตึง เพราะเขาเอาไว้บ้านก็ไม่มีคุณค่าเขา
เลยเอามาคืนซ่ึงคุณชัยศรีเป็นคนแรกท่ีหาเจอเตาเผาเพราะ
เขา้ มาสารวจและมาทาให้ต่างชาติรู้ด้วยว่าแหล่งกาเนิดอยู่ที่นี่
และพาคนมาซอ้ื โดยใช้เป็นแหล่งคา้ ขาย

อนาคตก็อยากมีการส่งเสริม
อาชีพการปั้นถ้วยจานเหมอื นกบั ร้ือฟ้ืน
ให้เป็นแหล่งผลิตเคร่ืองถ้วยเช่นเดิม
อ ย า ก ใ ห้ มี ก า ร ส่ ง เ ส ริ ม ส า ห รั บ
ผู้ที่ชอบ อยากให้นักเรียนได้เรียนรู้กับ
อ า ชี พ นี้ ว่ า เ ป็ น อ า ชี พ ดั้ ง เ ดิ ม
ของที่น่ีแนวทางการอนุรกั ษ์กค็ อื

1 . อ ย า ก ส ร้ า ง พิ พิ ธ ภั ณ ฑ์
เก็บสนิ คา้ ให้คนที่มาไดเ้ ที่ยวชม

2.อยากส่งเสริมให้เป็นอาชีพ
หลักเกี่ยวกับการป้ัน

ประวัติศาสตร์หัตถกรรม นวัตกรรมเพอ่ื สบื สานเคร่ืองถว้ ยสนั กาแพง 96

มมุ มองของคนในทอ้ งถ่ิน

ต้ังแต่แม่ยังเป็นเด็กก็เห็นว่ายังมีการขุดหา
เครอ่ื งถ้วยอยแู่ ถววัดเชยี งแสน ชาวบ้านส่วนใหญ่มักจะ
ไปขุดแถวพื้นท่ีเนินเขาในป่าแถวห้วยลานจะเป็นเศษ
เล็กเศษน้อย ถ้าเป็นตามบ้านเรือนของชาวบ้านมักจะ
ขุดเจอพวกไห ถ้วยและแจกันก็พอมีบ้าง เม่ือก่อน
ที่สามีป้าไปขุดแล้วเจอเป็นลายปลาคู่ก็พอมีบ้างก็เคย
เจแต่ก็ขายไปให้ชาวต่างชาติไปหมดแล้ว ราคา
สมัยก่อนใบละประมาณ 200-300 บาท ถ้าเทียบกับ
สมยั น้ีก็ตีเป็นเงินหลายพันบาท แต่ก่อนเหมือนขุดขาย
เพราะถอื เปน็ อีกหนึ่งอาชีพ เนือ่ งจากคนสมัยก่อนชอบ
ขนึ้ ป่าข้ึนเขาไปหาของปา่ แลว้ กเ็ ลยไปขดุ เอาเครื่องถ้วย
มาขายไปในตัวด้วย ตอนนี้ที่หลงเหลือสะสมไว้ก็จะมี

แมพ่ วงพัน กันตฟี อง
เครื่องถ้วยลายเวียงกาหลงเป็นส่วนใหญ่ด้วย
ความรู้สึกตอนน้ีกถ็ อื วา่ ยงั ดี เพราะตอนนี้ก็ยังมีสะสมไว้ยัง
ดีท่ีมันไม่หายไปตามกาลเวลาแม่ก็อยากอนุรักษ์เครื่อง
ถ้วยสันกาแพงไว้ให้อยู่คู่กับชุมชนออนใต้และสังคมของ
เราไปจากรุ่นสู่รุ่น ณ ตอนนี้ไม่อยากขายและไม่อยากให้
มันหายไปไหนแล้ว ตอนนี้แม่ก็มีถ้วยที่ประกบกันท่ีเกิด
จากการผิดพลาด ขณะเผามีลักษณะปากครอบปิดกัน
เมื่อก่อนก็พอเห็นบ้างพอเขาแกะออกมาก็เจอเป็น
ลวดลายปลาก็มีบ้าง แล้วก็นาไปขาย แต่ของแม่ท่ีแม่เก็บ
ไว้ไม่รู้ว่าเป็นลายปลาหรือไม่ เพราะไม่อยากแกะ แต่ถ้า
เป็นลายปลาข้ึนมาจริงๆแล้วนาไปขายก็จะได้ราคาท่ีแพง
มาก เหมอื นกับเปน็ ท่ีต้องการของตลาด “ซึ่งคนในชุมชน
ส่วนใหญ่ไม่นิยมท่ีจะเก็บเคร่ืองถ้วยไว้ที่บ้านกันแล้ว
มักจะเอาไปเกบ็ ไว้ทีว่ ดั บ้าง ท่ีพิพิธภัณฑ์บ้างจะได้รักษา
ให้เด็กรนุ่ ใหม่ได้เข้ามาศกึ ษาตอ่ ไปในอนาคต”

97 โครงการเยาวชนพลเมอื งโรงเรยี นสันกาแพง

มมุ มองของคนในทอ้ งถ่ิน

ตง้ั แตท่ ี่แม่บัวเผือเกิดมาตั้งแต่เด็กก็เห็นเตาเผาท่ีมี
ลักษณะแบบน้ันเลย ไม่เคยเห็นเขาทาเตาเผามาก่อน
สมัยก่อนก็มีคนมาเล่าให้ฟังตั้งแต่ยังเด็กว่าที่เตาเผาเม่ือ
เผาออกมาจะมีลวดลายปลา 2 ตัว ไม่ใช่ 3 ตัวอย่างท่ี
นักท่องเที่ยวที่เข้ามาเข้าใจกันแบบผิดๆ แต่ของเดิมจะ
เป็นปลา 2 ตัว ซึ่งเตาเผาที่พบจะมีที่ห้วยลาน วัดเชียง
แสนไปซะส่วนใหญ่

แม่บัวเผือ ปัญญำจันทร์

เม่ือไม่นานมาน้ีเคยมีคนเข้ามาสอน
แม่ป้ันเครื่องถ้วย ท่ีวัดเชียงแสนประมาณปี
2560 ตอนท่ีได้ลองทาก็สนุกดีป้ันเอามาเก็บ
บ้าง ใช้บ้าง ขายบ้างแต่หลังๆก็ไม่ได้ไปเรียน
เพราะคนท่ีอยากเรียนก็พอมีอยู่บ้างแต่เราไม่
มีเงินไปจ้างเขามาสอนก็เลยหยุดเรียนไป ใน
ปัจจุบันเวลาขึ้นดอยไปหาเห็ดหาไม้ในป่าก็
จะเจอพวกเศษเตา เศษเครื่องถ้วยกระจาย
ตามเนินเขาอยู่บ้าง ส่วนใหญ่คนในหมู่บ้านก็
ไม่ค่อยจะมีใครเก็บแล้วเพราะเป็นพวกเศษ
ปรักหักพัง ชิ้นเล็กๆ แต่เคร่ืองถ้วยท่ีบ้าน
อารีย์ (เพื่อนบ้าน) เมื่อก่อนเขาไปขุดเจอพวก
โอง่ ชาม จานทงั้ ทีเ่ ผาและยงั ไมไ่ ด้เผา

ประวัตศิ าสตร์หัตถกรรม นวตั กรรมเพอ่ื สืบสานเครอื่ งถว้ ยสันกาแพง 98

มมุ มองของคนในทอ้ งถ่นิ

ลุงเจริญ ปัญญาจันทร์อายุ 71 ปี เกิดและเติบโต
ที่ตาบลออนใต้ ทางานให้ชุมชนราวประมาณ 30 ปี
เครื่องถ้วนสันกาแพงมีมาประมาณปลายพ.ศ.1980 ซึ่ง
คนที่เข้ามาป้ันไม่ใช่คนในพื้นท่ีแต่เป็นคนที่อพยพจาก
เชียงแสนและเชียงราย โดยสมัยก่อนเชียงรายปกครอง
เป็นพันนาเพราะอาจจะพื้นท่ีท่ีไม่กว้างมาก โดยคนพัน
นาเหล่านั้นได้อพยพมากับเจ้าเมืองเชียงใหม่เพราะพวก
เขาได้ยกทัพมาตีแล้วเจ้าเมืองเชียงรายขอให้เจ้าเมือง
เชียงใหม่ให้ช่วยเมื่อชนะก็จึงแบ่งคนมาให้เจ้าเมือง

พ่อเจรญิ ปัญญำจันทร์
เชีย งให ม่แ ล ะ ส่ว นห นึ่งเ ป็นค นพัน นา ภู เล า
อพยพมาถึงพื้นท่ีออนใต้ด้วยประสบการณ์ด้านการ
ปั้นท่ีมีมาติดตัวจึงเอ่ยปากขอเจ้าเมืองตั้งถ่ินฐานที่นี่
เพราะมีดินที่อุดมสมบูรณ์สามารถปั้นเคร่ืองถ้วย
ออกมาจาหน่ายได้ จึงเป็นที่มาประมาณ 600 กว่าปี
ที่ออนใต้มีประวัติศาสตร์ถึง 4 ชั้น ได้แก่ 1.เคร่ือง
เพ่ือสันกาแพง 2.การสร้างวัดแรกของสันกาแพง
คือ วัดเชียงแสน 3.หลวงปู่หล้า 4.ทางช้างเผือก
ห า ก พู ด ถึ ง เ อ ก ลั ก ษ ณ์ ข อ ง ชุ ม ช น อ อ น ใ ต้ ค ง ห นี ไ ม่ พ้ น ล ว ด ล า ย ท่ี ป ร า ก ฏ บ น เ ค ร่ื อ ง ถ้ ว ย สั น ก า แ พ ง
นั่นคือ “ปลาคู่” มักจะมีคนบางกลุ่มท่ีใช้ปลาคู่เป็นเครื่องมือหากินโดยไม่คานึงถึงประวัติความเป็นมา
และคุณค่าของเอกลักษณ์บนเครื่องถ้วยสันกาแพงท่ีมีมาแต่ช้านาน ซึ่งปลาคู่ท่ีได้เห็นอยู่บนเครื่องถ้วยสัน
กาแพงน้ันได้รับพัฒนาการมาจากสัญลักษณ์หยิงหยางของคนจีนนั่นเอง โดยมีความหมายประมาณว่า
“ในน้ามีปลาในนามีข้าว” ต่อมาก็ได้พัฒนาลวดลายต่างๆ เช่น ดอกไม้ เถาวัลย์ เป็นต้น แต่ไม่ได้รับความ
นิยมเทียบเท่ากับลวดลายปลาคู่และหลังการค้นพบเคร่ืองถ้วยสันกาแพงของชาวบ้านในท้องถ่ินจึงทาให้
ชาวบ้านเริ่มให้ความสนใจในการขุดเคร่ืองถ้วยมาขายให้แก่นักท่องเที่ยวหรือชาวต่างชาติ จากที่ขายเป็นใบ
เต็มๆ ขายเป็นก็กลายเป็นเศษใหญ่ต่อมาเป็นเศษกลางๆ จนตอนน้ีเหลือเพียงซากปรักหักพังเล็กๆ

99 โครงการเยาวชนพลเมอื งโรงเรยี นสันกาแพง

หากถามความรู้สึกของตัวลุง
เองที่มีต่อเครื่องถ้วยเหล่าน้ี ลุงตอบได้
อย่างเต็มปากว่าลุงมีความรู้สึกความ
ภาคภมู ิใจกบั ส่ิงน้ีมากๆ เพราะเป็นส่ิงที่
ลุงเห็นมาต้ังแต่เด็กๆ พอเวลาผ่านมา
หลายสิบปีสิ่งเหล่านี้ก็ยังสามารถนา
ประวัตินี้ไปเผยแพร่จากรุ่นสู่รุ่นได้ โดย
สรุปคือ เตาเผาท่ีมีอยู่ท่ีห้วยลาน แม่ผา
แหนและกระจายอยูต่ ามหมบู่ ้านต่าง ๆ

“เมอื่ ไมก่ ่ปี ที ผี่ ่านมานั้นลุง ก็พยายามท่ีจะฟื้นฟู
ขึ้นมาอีกระดับหน่ึงแล้วและอยากจะพัฒนาให้ดีขึ้น
ตอ่ ไปและส่งิ ทอ่ี ยากปลกู ฝังให้ลูกหลานไปวนั ขา้ งหนา้ ก็
คงจะเป็นเอกลักษณ์ท่ีปรากฎอยู่บนเครื่องถ้วยสัน
กาแพงน่ันก็คือ “ปลาคู่” ลุงท่ีไม่อยากให้สิ่งเหล่าน้ีถูก
เปลย่ี นแปลงและนาไปใช้ในแง่ที่ไม่ดีไปในทางทีไม่ดีใน
อนาคต”

ประวัตศิ าสตร์หตั ถกรรม นวตั กรรมเพอ่ื สืบสานเครื่องถว้ ยสันกาแพง 100

มุมมองของคนในทอ้ งถิน่

สาหรับลุงลุงคิดว่าออนใต้ก็มีดีไม่แพ้กับที่อื่นๆเพราะมี
การอพยพมาต้ังถิ่นฐานของชาวเชียงแสน เน่ืองจากเป็น
ทาเลท่ีดีในการทามาหากินของคนสมัยก่อนโดยเฉพาะการ
มีดินดีทาให้สามารถนามาปั้นเคร่ืองถ้วยได้ ในอนาคตก็
อยากให้มีการอนุรักษ์เอาไว้และร้ือฟื้นหลักฐานต่างๆเพ่ือ
ศึกษาและรวบรวมไวใ้ ห้เป็นหลกั แหล่ง 1.ตอ้ งเริม่ จากคนร่นุ
ใหม่มาฝกึ ป้ันให้คล้ายแบบเดิม 2.ต้องไปขุดหาเครื่องถ้วยท่ี
ฝังอยู่ 333 เตา ท่ีฝังอยู่ในดินตามแผนท่ีโบราณ สมัยต้ังแต่
เป็นเด็กเห็นเตาเผาสมบูรณ์อยู่แต่เดี๋ยวนี้ก็พังลงเพราะไม่มี
ค น ไ ป ดู แ ล แ ต่ ก่ อ น เ ค รื่ อ ง ถ้ ว ย ห า ไ ด้ เ ย อ ะ ม า ก แ ต่ ใ น
พิพิธภัณฑ์มันเป็นเศษท่ีขายไม่ได้ก็บอกกันว่าถ้าใครขาย
ไม่ได้กใ็ หเ้ อาไปไวท้ ่ีพพิ ิธภัณฑ์ ของดๆี ไม่มีแล้วขายไปหมด

พ่อเทยี บ ปัญญำจนั ทร์

ลุงอยากจะ “สอนให้เด็กรักบ้านเกิดรัก
ถิ่นฐานและสอนทาเคร่ืองถ้วยไม่งั้นจะหายไป
ถ้าตายไปแล้วไม่มีคนสืบทอดมันจะหายไป
ด้วย” แต่ถ้าเด็กมีใจรักแล้วช่วยกันพัฒนาขึ้นมา
มันจะดีมาก เรื่องลายเครื่องถ้วยที่ลุงรู้คือมีปลา
2 ตัวส่วนมาก 3 ตัว 5 ตัวและ 7 ตัว 2 ตัวจะเจอ
มากแต่ 3 ตัว 5 ตัวและ 7 ตัวไม่ค่อยจะเจอแต่ที่
เป็นปลา 3 ตัวเพราะมีแม่น้า 3 สายมาบรรจบ
กันจึงเอาเป็นปลา 3 ตัวจะได้ง่ายในการให้
ความหมาย

101 โครงการเยาวชนพลเมืองโรงเรยี นสันกาแพง

มุมมองของคนในทอ้ งถน่ิ

เครอ่ื งถ้วยสันกาแพงมีมาตงั้ นานแล้ว พระพิชิตสมำหิโต
ปลา 3 ตัวที่พบเห็นในลายเคร่ืองถ้วย
สันกาแพง ก็หมายถึง แม่น้าห้วยลาน แม่น้า (รองเจ้าอาวาสวัดป่าตงึ )
แมผ่ าแหน และแม่น้าออน ได้ไหลมาบรรจบ
กัน จึงทาให้เกิดเป็นลายเคร่ืองถ้วยสัน และมีความเชื่อท่ีว่าเมื่อฤดูแล้งมาถึง
กาแพง และเครอ่ื งถ้วยสนั กาแพงเกิดจากคน จะนาพระไปแห่ เพ่ือให้ฝนตกลงมา หลวงพ่ี
พันนาภูเลาที่ได้อพยพมาก่อตั้งถิ่นฐานใน มีความร้สู ึกมวี ่าเรายังไม่มีท่ีท่ีเช็กอินในออน
ออนใต้ ซ่ึงก็ได้ปั้นเคร่ืองดินเผากับสร้าง ใต้ ไม่มีจุดศูนย์กลาง จุดเด่นของชุมชน
เตาเผาเพ่ือทาเคร่ืองถ้วย ในส่วนของเรื่อง ส่วนมากก็จะไม่รู้ความหมายของปลา 3 ตัว
“พระเจ้าฝน” จริง ๆ มีท้ังหมด 5 องค์ แต่ และท่ีสาคัญคือการปักหมุดในชุมชนออนใต้
พบแค่ 1 องค์ ส่วนอีก 4 องค์ ยังเชื่อว่ายัง ท่ียังไม่มี และส่ิงท่ีอยากจะฝากให้กับเด็ก ๆ
อยู่ใต้ดิน ตอนท่ีนาพระเจ้าฝนมามีชาวบ้าน เยาวชนและคนรนุ่ หลงั ว่า
เลา่ ขานกันว่าเกิดฟา้ รอ้ งฟ้าพิโรธ ฝนตกหนัก

“อยากจะให้เด็ก ๆ รุ่นหลังเข้าใจ
และเข้าถึงประวัติศาสตร์ ช่วยกันอนุรักษ์
เ ค รื่ อ ง ถ้ ว ย สั น ก า แ พ ง บ า รุ ง รั ก ษ า
พพิ ธิ ภณั ฑ์ให้คงอยคู่ ่กู ับวดั ปา่ ตึง”

ประวตั ศิ าสตรห์ ัตถกรรม นวตั กรรมเพอื่ สืบสานเครอื่ งถว้ ยสนั กาแพง 102

บรรณานุกรม กองโบรำณคดี กรมศลิ ปำกร. (2533). แหล่งเตำล้ำนนำ. กรุงเทพฯ: ชุมชนสหกรณ์
กำรเกษตรแห่งประเทศไทย.

กองโบรำณคดี กรมศิลปำกร. (2534). แหล่งโบรำณคดีประเทศไทย เล่มท่ี 6
(ภำคเหนือ). กรุงเทพฯ: กรมศิลปำกร.

ไกรศรี นิมมำนเหมินทร์. (2526). เครื่องถ้วยสันกำแพง. เชียงใหม่: ศูนย์หนังสือ
เชยี งใหม.่

ธัญญรัตน์ สังสะ. (2548). เคร่ืองป้ันดินเผำสันกำแพง (แหล่งเตำเผำวัดเชียงแสน)
บ้ำนป่ำตึง ตำบลออนใต้ อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่ . เชียงใหม่: ภำควิชำศิลปะ
ไทย คณะวิจติ รศลิ ป์ มหำวทิ ยำลยั เชยี งใหม่.

พจน์ เก้ือกลู . (2515). เคร่ืองถว้ ยและเตำเผำสันกำแพง. กรุงเทพฯ: กรมศิลปำกร.

เยาวชนพลเมืองสนั กาแพง ครทู ี่ปรกึ ษา
1. นำยณฐั วฒั น์ แก้วกี 1. นำยตระกำร ทนำนทอง
2. นำงสำวนัทพร ก๋ำยอด ครูกล่มุ สำระสังคมศึกษำ ศำสนำ
3. นำยกนกพชิ ญ์ อนิ ต๊ะมูล และวัฒนธรรมโรงเรียนสันกำแพง
4. นำยจิระวัฒน์ ศรีรมณ์ 2. นำงสำวศิณำทิพย์ ผันแก้ว
5. นำยศุภฤกษ์ เขอ่ื นเพชร 3. นำยวรำกร สิทธนิ อ้ ย
6. นำงสำวธนำพร ทำแดง นกั ศึกษำฝกึ ประสบกำรณว์ ิชำชีพครู
7. นำยดนยั ระพี สุทธวำสน์ กลุ่มสำระสังคมศึกษำ ศำสนำ
8. นำงสำวนภัสสร กันทำ และวฒั นธรรมโรงเรียนสันกำแพง
9. นำงสำวเกวลนิ พวงเรือนแกว้
10. นำงสำวจำรเุ นตร ฟักเขียว
11. นำยวโรดม เตชะฟอง
12. นำยกิตติภพ ปนั โปธำ
13. นำยชศู กั ดิ์ สุทธนิล
14. นำยธณฐั พงศ์ อนิ ธิศักดิ์
15. นำยนพพร สภุ ำ

ค โครงกำรเยำวชนพลเมอื งโรงเรยี นสนั กำแพง