วิภาษวิธี eBook

วิภาษวธิ ี
การบริหาร
บนฐานวิถชี วี ิตใหม่
Dialectics of Administration in New Normal

พระเทพปวรเมธี, รศ.ดร.

มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั



วิภาษวธิ ี
การบริหาร
บนฐานวิถชี ีวติ ใหม่
Dialectics of Administration in New Normal
พระเทพปวรเมธ,ี รศ.ดร.

Assoc. Prof. Dr. Phra Theppavaramethi

Dialectics of Administration in New Normal 1

ภาษวธิ ี

การบริหาร

วิบนฐานวิถีชวี ติ ใหม่
Dialectics of Administration in New Normal
ISBN (e-Book) 978-616-300-763-6

ผเู ขยี น พระเทพปวรเมธ,ี รศ.ดร.
ผเู ขยี นรวม ดร.ลำพอง กลมกลู
พสิ ูจนอกั ษร ดร.ญาศุมนิ ท อินทรก รุงเกา
พระมหาญาณวัฒน ฐิตวฑฺฒโน, ผศ.ดร.
ออกแบบปก พระปลดั อภเิ ชษฐ สุภททฺ รวาที
พิมพครง้ั แรก ดร.ทองดี ศรีตระการ
จำนวนหนา นางสาวมุกรวี ฉมิ พะเนาว
นางสาวอรุณรตั น วไิ ลรัตนกุล
พระมหาปยะนัฐ ปย รตโน
พระมหาวัชระ วชิรญาโณ
1 พฤศจิกายน 2564
105 หนา

จัดทำโดย
สว นวิจัย สารสนเทศและบริการวชิ าการ ศนู ยอ าเซยี นศึกษา
มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั
เลขที่ 79 หมู 1 ตำบลลำไทร อำเภอวงั นอย
จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา 13170

2 วภิ าษวธิ กี ารบริหารบนฐานวถิ ีชวี ิตใหม

ทำบุญอายวุ ัฒนมงคล

พระเทพปวรเมธี (ป.อ. พฺรหมฺ รสํ )ี , รศ.ดร.

อัคคมหาบัณฑิต รองเจาคณะภาค 15
รองอธกิ ารบดีฝา ยบริหาร

มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั
ผูชว ยเจา อาวาสและประธานองคการศกึ ษา
วดั ประยุรวงศาวาสวรวหิ าร เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร
ผูรกั ษาการเจา อาวาสวัดมหาจฬุ าลงกรณราชูทศิ
ตำบลลำไทร อำเภอวงั นอย จงั หวัดพระนครศรีอยุธยา

Dialectics of Administration in New Normal 3

4ง วภิ าษวธิ กี ารบริหารบนฐานวิถชี วี ติ ใหม

คำำ�นำำ�

วิิภาษวิิธีี (Dialectics) นำำ�มาเป็็นแนวทางในการนำำ�เสนอเนื้้�อหาในหนัังสืือเล่่มนี้้�
โดยมุ่่�งเน้้นการนำำ�เสนอประเด็็นวิิกฤตหรืือประเด็็นสำำ�คััญที่่�ระบุุประเด็็นหลัักและข้้อโต้้แย้้ง
เชิิงตรรกะหรืือเหตุุผลของแต่่ละมุุมมองที่่�แตกต่่างกััน ประกอบด้้วย มุุมมองที่่� 1 เรีียกว่่า
Thesis มุุมมองที่่� 2 เรีียกว่่า Antithesis และมุุมมองที่่� 3 เรีียกว่่า Synthesis ในประเด็็น
วิิภาษวิิธีีการบริิหารองค์์กรมหาวิิทยาลััย วิิภาษวิิธีีการบริิหารการเผยแผ่่ วิิภาษวิิธีีการบริิหาร
วััด วิิภาษวิิธีีการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์ วิิภาษวิิธีีการบริิหารการปกครอง วิิภาษวิิธีีการ
บริิหารประสบการณ์์ วิิภาษวิิธีีการบริิหารสถานการณ์์ของอนาคต และวิิภาษวิิธีีการบริิหาร
บนฐานวิิถีีชีีวิิตใหม่่ การนำำ�เสนอความคิิดแบบวิิภาษวิิธีีเป็็นการเสนอมุุมมองที่่�แตกต่่างใน
ประเด็็นเดีียวกัันเพื่�่อให้้ได้้ข้้อค้้นพบที่่�เป็็นทางออกในการบริิหารงานโดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งใน
ช่่วงสถานการณ์์การแพร่่ระบาดโควิิด-19 ที่่�ต้้องใช้้ศาสตร์์และศิิลป์์ในการบริิหารเพื่่�อให้้เกิิด
ประสิิทธิิภาพในการพััฒนางานและองค์์กร รวมทั้้�งก่่อให้้เกิิดการมีีส่่วนร่่วมในการบริิหาร
งานให้้ผ่่านพ้้นสถานการณ์์วิิกฤตไปได้้อย่่างนัักบริิหารที่่�มีีประสบการณ์์ทางด้้านการบริิหาร
จััดการองค์์กรมหาวิิทยาลััยและองค์์กรสงฆ์์

พระเทพปวรเมธีี, รศ.ดร. และคณะ
4 พฤศจิิกายน 2564

Dialectics of Administration in New Normal ก5

สารบััญ

คำำ�นำำ� ก
สารบััญ ข
วิิภาษวิิธีีการบริิหารวิิถีีพุุทธ ค
บทที่่� 1 บทนำำ�ว่่าด้้วยวิิภาษวิิธีี 1
บทที่่� 2 วิิภาษวิิธีีการบริิหารองค์์กรมหาวิิทยาลััย 5
บทที่่� 3 วิิภาษวิิธีีการบริิหารการเผยแผ่่ 13
บทที่่� 4 วิิภาษวิิธีีการบริิหารวััด 21
บทที่่� 5 วิิภาษวิิธีีการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์ 31
บทที่่� 6 วิิภาษวิิธีีการบริิหารการปกครอง 41
บทที่่� 7 วิิภาษวิิธีีการบริิหารประสบการณ์์ 47
บทที่่� 8 วิิภาษวิิธีีการบริิหารสถานการณ์์ของอนาคต 55
บทที่่� 9 วิิภาษวิิธีีการบริิหารบนฐานวิิถีีชีีวิิตใหม่่ 73
รายการอ้้างอิิง 85
ภาคผนวก 87
ประวััติิคณะผู้้�เขีียน 104

6ข วิภาษวิธกี ารบริหารบนฐานวถิ ีชวี ติ ใหม

วิิภาษวิิธีีการบริิหารวิิถีีพุุทธ

ทางสายกลาง (The Middle Path) ตามแนวทางพระพุุทธศาสนา คืือเส้้นทางที่่�มีี
ความสมดุุลในการดำำ�เนิินชีีวิิต เช่่นเดีียวกัับการบริิหารงานในท่่ามกลางการเปลี่่�ยนแปลงและ
วิิกฤตการณ์์ที่่�เกิิดขึ้�้นย่่อมต้้องแสวงหาแนวทางในการบริิหารงานอย่่างมีีกลยุุทธ์์และดำำ�เนิิน
ไปได้้อย่่างลงตััวโดยเน้้นการทำำ�งานที่่�เป็็นทางสายกลางเช่่นเดีียวกััน หากแต่่จะเป็็นการ
ปรัับมุุมมองในการบริิหารงานอย่่างมืืออาชีีพโดยการนำำ�หลัักวิิภาษวิิธีีมาวิิเคราะห์์เพื่่�อให้้
ได้้กระบวนการในการบริิหารงานโดยเริ่ �มต้้นจากการเสนอมุุมมองที่่�เป็็นแกนหลัักของการ
บริิหารงานตามหลัักวิิชาการ (Thesis) แล้้วเชื่�อมโยงสู่่�มุุมมองที่่�แตกต่่างเพื่�่อให้้เกิิดความ
เห็็นและสะท้้อนภาพตรงกัันข้้ามที่่�เป็็นไปได้้ในการปฏิิบััติิงานจริิง (Antithesis) หากจะมีี
เพีียงแต่่มุุมมองที่่�นำำ�เสนอทั้้�งสองด้้านนี้้�แล้้ว คงไม่่เพีียงพอต่่อการบริิหารงานอย่่างมืืออาชีีพ
จึึงจำำ�เป็็นต้้องใช้้การมองจุุดร่่วมกัันเพื่�่อผสานให้้เกิิดการนำำ�เสนอแนวทางในการบริิหาร
จััดการในเชิิงสัังเคราะห์์ (Synthesis) เพื่่�อให้้เกิิดมุุมมองที่่�สร้้างสรรค์์ในการบริิหารงานที่่�
มีีการบููรณาการหลัักธรรมหรืือแนวทางวิิถีีพุุทธเพื่�่อให้้ปรากฏผลลััพธ์์จากการดำำ�เนิินงานที่่�
เป็็นทางออกที่่�ดีีที่่�สุุดและเอื้�้อประโยชน์์

Dialectics of Administration in New Normal 7

นอ้ มถวายสักการะ พระเทพปวรเมธี

มือประนมถวายประณตบูชา
พระเทพปวรเมธีถิราเจา้
ผคู้ ณุ ูปการประกฏเนิ่นเนา
ประดจุ ฉัตระเงาพระศาสนานาน

โกศลาฉลาดประจักษถว้ น
กระบวนกระบลิ ปญาพระคณุ กระทำการ
แผพ่ ระธรรมประเสริฐไพศาล
ลุหลายฉนำพระผ่านบำเพญ็ บุญ

เนือ่ งอายุววิ ัฒนามงคล
พระรตั นาติดลประสทิ ธส์ิ นุ ทร์
บารมพี ระมรกตอดลุ ย์
กะคุณคณาอมรช้ันฟา้

จงประสาทพระพรบวรสง่
ณ เจา้ ประคณุ ประสงคสิ่งสาร์
จงประสพสิ่งประสงคนานา
ลุสนั ติสขุ ยอดนโิ รธธรรม

ผปู ระพันธ: พระมนตรี ปภสฺสโร ผูอ า นบทประพนั ธ: ดร.ลำพอง กลมกลู

อาจารยป ระจำสาขาวิชาการสอนภาษาองั กฤษ รกั ษาการผูอ ำนวยการสว นวจิ ัย
มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั สารสนเทศและบรกิ ารวชิ าการ ศูนยอ าเซียนศึกษา

วทิ ยาลัยสงฆนครพนม มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั

สแกนฟงเสยี งอานบทประพนั ธ
8 วิภาษวิธกี ารบรหิ ารบนฐานวิถีชีวิตใหม



























































ทำำ�ความดีีตอบแทนท่่านธรรมะนี้้�เป็็นพื้้�นฐานของคนดีีศรีีแผ่่นดิิน
เพราะฉะนั้้�นวัันนี้้�คณะสงฆ์์วััดมหาจุุฬาลงกรณราชููทิิศและพระเถรานุุเถระที่่�ได้้
อาราธนานิิมนต์์มาร่่วมในกิิจกรรมการปลููกต้้นไม้้ ร่่วมสวดพระพุุทธมนต์์ถวายเป็็นพระพุุทธ
บููชา ถวายเป็็นพระราชกุุศลและอุุทิิศถวายแด่่หลวงพ่่อปััญญานัันทะ ตลอดจนญาติิโยม
สาธุุชนทุุกท่่านที่่�ได้้มีีส่่วนสำำ�คััญมาร่่วมปลููกต้้นไม้้ในพื้้�นที่่�วััดมหาจุุฬาลงกรณราชููทิิศ โดย
มีี ดร.วนุุสรา วรรณวิิกานนท์์ ได้้ปวารณาที่�่จะเป็็นเจ้้าภาพบริิจาคต้้นไม้้มงคล ในพื้้�นที่�่ 53
ไร่่ ล่่าสุุดเพิ่่�งได้้เริ่�มปลููกไปแล้้วเมื่่�อวัันวิิสาขบููชาที่่�ผ่่านมาจำำ�นวน 24 ต้้นแล้้ววัันนี้้�ปลููกเพิ่่�ม
เติิมครั้�งที่่�สองอีีก 14 ต้้นแล้้วก็็ครั้�งที่�่สามครั้�งที่่�สี่่�ก็็จะตามมาให้้เต็็มพื้้�นที่่�ของวััดมหาจุุฬา
ลงกรณราชููทิิศนอกจากปลููกต้้นไม้้ในพื้้�นที่่�ของวััดมหาจุุฬาลงกรณราชููทิิศแล้้ว ดร.วนุุสรา
ยัังได้้เป็็นเจ้้าภาพในการปลููกต้้นไม้้และพืืชพรรณไม้้ต่่าง ๆ ที่�่สวนพุุทธเกษตร และเป็็นเจ้้า
ภาพในการสร้้างสะพานข้้ามทางเดิินเข้้าไปในบริิเวณพื้้�นที่�่ของสวนพุุทธเกษตร และอุุปถััมภ์์
มาโดยลำำ�ดัับ ทุุกท่่านที่�่มาร่่วมปลููกต้้นไม้้ในวัันนี้้�ก็็ขอให้้ได้้รัับบุุญกุุศลในครั้�งนี้้�โดยทั่่�วกัันคู่่�
กัับวััดมหาจุุฬาลงกรณราชููทิิศตลอดไปตราบนานเท่่านาน

ภาพที่่� 4.5 กิิจกรรมสร้้างสวนพุุทธธรรม นำำ�ปลููกต้้นไม้้มงคล
ในพื้�้นที่่�วััดมหาจุุฬาลงกรณราชููทิิศ

30 วภิ าษวิธีการบรหิ ารบนฐานวิถีชวี ิตใหม

วิกภาารบษรวหิ าธิ รี
บนฐานวิถชี ีวติ ใหม่
Dialectics of Administration in New Normal

บทท่ี 5

วภิ าษวธิ กี ารบรหิ ารกจิ การคณะสงฆ

Thesis: การบริหารกิจการคณะสงฆอ ยางมสี วนรวม
Antithesis: การบริหารกจิ การคณะสงฆเ สมือนจริง
Synthesis: การบริหารกิจการคณะสงฆบ นฐานวิถชี วี ิตใหม

Dialectics of Administration in New Normal 31

บทที่่� 5
วิิภาษวิิธีีการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์
Thesis: การบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์อย่่างมีีส่่วนร่่วม

สำำ�หรัับการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์อย่่างมีีส่่วนร่่วม จะขอนำำ�เสนอบทบาทและ
หน้้าที่่�ของพระเทพปวรเมธีี, รศ.ดร. ในการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์ ดัังนี้้�
พระเทพปวรเมธีี, รศ.ดร. ในอดีีตเคยดำำ�รงตำำ�แหน่่งเลขานุุการเจ้้าคณะภาค 2
(สระบุุรีี พระนครศรีีอยุุธยา อ่่างทอง) เป็็นระยะเวลาเกืือบ 20 ปีี รวมทั้้�งในปััจจุุบัันดำำ�รง
ตำำ�แหน่่งรองเจ้้าคณะภาค 14 จัังหวััดประจวบคีีรีีขัันธ์์ ราชบุุรีี เพชรบุุรีี สมุุทรสงคราม
ประสบการณ์์ของการเป็็นผู้้�ประสานบริิหารร่่วมกัับเจ้้าคณะภาค และเครืือข่่ายงานคณะ
สงฆ์์ในเขตพื้้�นที่่�การบริิหารในขณะนั้้�น รวมทั้้�งได้้ดำำ�เนิินกิิจกรรมขัับเคลื่่�อนการเสริิมสร้้าง
ประสิิทธิิภาพของบุุคลากรสงฆ์์ในเขตจัังหวััดของการบริิหารกิิจการคระสงฆ์์ โดยเมื่่�อ วััน
ที่่� 4-5 ตุุลาคม 2564 พระเทพปวรเมธีี, รศ.ดร. รองเจ้้าคณะภาค 15 ได้้รัับมอบหมาย
จาก พระเทพสิิทธิิวิิมล เจ้้าคณะภาค 15 เจ้้าอาวาสวััดคลองวาฬ จ.ประจวบคีีรีีขัันธ์์ เปิิด
บรรยายและปิิด การอบรมเพิ่่�มประสิิทธิิภาพเลขานุุการเจ้้าคณะจัังหวััด รองเจ้้าคณะจัังหวััด
เจ้้าคณะอำำ�เภอ รองเจ้้าคณะอำำ�เภอ เจ้้าคณะตำำ�บล และผู้้�เกี่�ยวข้้อง ในเขตปกครองคณะสงฆ์์
ภาค 15 หนกลาง (จัังหวััดราชบุุรีี เพชรบุุรีี ประจวบคีีรีีขัันธ์์ และสมุุทรสงคราม) กิิจกรรม
การอบรมขัับเคลื่่�อนนี้้�จึึงหมายถึึงการพััฒนาศาสนทายาทผู้้�บริิหารวััดให้้มีีศัักยภาพตามพัันธ
กิิจและกรอบของการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์

ภาพที่่� 5.1 การจััดอบรมเพื่่�อบริิหารการปกครองแบบมีีส่่วนร่่วม

32 วิภาษวธิ ีการบริหารบนฐานวิถีชวี ติ ใหม

นัับเป็็นการสร้้างการเรีียนรู้้�แบบมีีส่่วนร่่วมดัังกรณีีของการจััดกิิจกรรมอบรมเพิ่่�ม
ประสิิทธิิภาพเลขานุุการเจ้้าคณะจัังหวััด รองเจ้้าคณะจัังหวััด เจ้้าคณะอำำ�เภอ รองเจ้้า
คณะอำำ�เภอ เจ้้าคณะตำำ�บล และผู้้�ที่�เกี่�ยวข้้องในเขตปกครองคณะสงฆ์์ภาค 15 โดยเป็็นนำำ�
ประสบการณ์์ความรู้้�ในรููปแบบมหาวิิทยาลััยที่่�มีีเป้้าหมายเป็็นการจััดการศึึกษาเพื่�่อการ
พััฒนา มาเป็็นฐานในการสร้้างการมีีส่่วนร่่วมภายใต้้แนวคิิดการพััฒนา ภายใต้้ความคุ้้�น
เคย (วิิสฺฺสาสาปรมา ญาติิ) รู้้�จัักเพื่่�อการบริิหารความสััมพัันธ์์ในแบบการปกครองคณะสงฆ์ ์
รวมไปถึึงการนำำ�ภาระงานในส่่วนของการจััดการศึึกษาซึ่�่งหมายถึึงนัักธรรม บาลีี มาเป็็นก
รอบร่่วมในการบริิหารการปกครอง อัันหมายถึึง การศึึกษาเป็็นหััวใจของการพััฒนา เมื่่�อคน
มีีความรู้้� ความเข้้าใจตามหลัักพระพุุทธศาสนา การบริิหารงานปกครอง จึึงเป็็นองค์์ประกอบ
ร่่วมที่่�สำำ�คััญตามกรอบของการกล่่าวถึึงในบทนี้้� รวมทั้้�งเป็็นการเกื้�้อหนุุนให้้เกิิดการพััฒนา
ในส่่วนของการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์ด้้วย

ภาพที่่� 5.2 การบริิหารงานการศึึกษาเพื่�่อการพััฒนาการปกครอง


Dialectics of Administration in New Normal 33

นอกจากนี้้�ยัังได้้ดำำ�เนิินการทำำ�วิิจััยอย่่างต่่อเนื่่�องและทำำ�ให้้ได้้ข้้อค้้นพบจากการวิิจััย
และนำำ�เสนอเป็็นโมเดลสู่่�การปฏิิบััติิ ดัังนี้้�
โมเดลนวััตกรรมการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนาในการพััฒนาสัังคม
สัันติิสุุข
โมเดลนี้้�ได้้จากการลงพื้�้นที่่�ในการปฏิิบััติิการอย่่างมีีส่่วนร่่วมเพื่่�อนำำ�แผนยุุทธศาสตร์์
สู่�การปฏิิบััติิ ด้้วยการสื่�อสารสร้้างความเข้้าใจ ในขณะเดีียวกััน คณะผู้้�วิิจััยได้้ลงพื้้�นที่่�ศึึกษา
วััดต้้นแบบ ซึ่�่งจะเป็็นตััวอย่่างแนวปฏิิบััติิที่่�ดีีในการนำำ�แผนยุุทธศาสตร์์ฯ ไปประยุุกต์์ใช้้กัับ
การบริิหารจััดการวััดให้้ประสบความสำำ�เร็็จในการดำำ�เนิินการตามพัันธกิิจคณะสงฆ์์ 6 ด้้าน
โดยจากการลงพื้�้นที่่�สััมภาษณ์์เชิิงลึึก การสัังเกตการณ์์ พบว่่า แต่่ละวััดมีีแนวทางพััฒนา
วััดตามบริิบทของพื้้�นที่่� ซึ่่�งสามารถนำำ�มาถอดบทเรีียนเป็็นนวััตกรรมวััดต้้นแบบในการขัับ
เคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา โดยกำำ�หนดเกณฑ์์การคััดเลืือกพื้้�นที่่� เพื่่�อถอดบท
เรีียนวััดต้้นแบบแนวทางปฏิิบััติิที่่�ดีี นำำ�มาใช้้ประกอบกัับข้้อมููลที่่�ได้้จากการประเมิินของคณะ
ผู้้�วิิจััย และยืืนยัันโมเดลจากผู้้�ทรงคุุณวุุฒิิจากการเวทีีเสวนากลุ่่�มย่่อย และนำำ�เสนอโมเดล
นวััตกรรมการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา สรุุปได้้ดัังนี้้�
โมเดลที่่� 1 คืือ โมเดลต้้นแบบเชิิงมหภาคในการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการ
พระพุุทธศาสนา จากต้้นแบบการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนาในระดัับ
มหภาค กล่่าวคืือ การปกครองคณะสงฆ์์ในระดัับเจ้้าคณะภาค เจ้้าคณะจัังหวััด และ
เจ้้าคณะอำำ�เภอ ที่่�จะนำำ�ไปสู่่�สัังคมสัันติิสุุขได้้นั้้�นต้้องอาศััยหลัักการสำำ�คััญของการขัับ
เคลื่่�อนที่่�ผู้้�นำำ�ต้้องคำำ�นึึงถึึง คืือ การพััฒนาคน การพััฒนาระบบ การพััฒนากลไก และใน
การขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา ประกอบด้้วย ปััจจััย 3 ข้้อ ได้้แก่่ หลัักการ
สานสััมพัันธ์์ สานข้้อมููล และประกอบด้้วย (1) เครืือข่่าย (2) กฎระเบีียบและแนวปฏิิบััติิ
(3) เป้้าหมาย โมเดลได้้จากการถอดบทเรีียนต้้นแบบในระดัับมหภาค คืือ การปกครองใน
ระดัับภาค ระดัับจัังหวััด ระดัับอำำ�เภอ ของคณะสงฆ์์ ทำำ�ให้้เห็็นทิิศทางการทำำ�งานของคณะ
สงฆ์์ในการขัับเคลื่่�อนแผนยุุทธศาสตร์์การปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสตร์์ ตามโครงสร้้าง
หน้้าที่่�การสื่ �อสารเพื่่�อสร้้างความเข้้าใจการนำำ�แผนปฏิิรููปสู่่�การปฏิิบััติิ
โมเดลที่่� 2 คืือ โมเดลต้้นแบบเชิิงจุุลภาคในการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธ
ศาสนา โมเดลต้้นแบบเชิิงจุุลภาคในการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา
ประกอบไปด้้วย 3 หลัักการ กล่่าวคืือ เป็็นเรื่�องของการนำำ�หลัักการพััฒนาคน พััฒนาระบบ
พััฒนากลไก มาใช้้กัับงานพัันธกิิจทั้้�ง 6 ด้้าน โมเดลต้้นแบบเชิิงจุุลภาค คืือ วััดต้้นแบบที่่�ได้้

34 วภิ าษวธิ กี ารบริหารบนฐานวถิ ชี วี ติ ใหม

สัังเคราะห์์เป็็นภาพสะท้้อนหน่่วยที่่�เล็็กที่่�สุุดของคณะสงฆ์์ คืือ วััด องค์์ความรู้้�ที่�ได้้ทำำ�ให้้เห็็น
ถึึงแนวคิิด วิิธีีการ ในการขัับเคลื่่�อนแผนยุุทธศาสตร์์สู่�การปฏิิบััติิกัับพัันธกิิจ 6+1 นัับว่่ามีี
ข้้อมููลที่่�สะท้้อนถึึงตััวชี้้�วััดผลที่่�เกิิดขึ้�้นกัับการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา
ของวััดนำำ�มาซึ่่�งสัังคมสัันติิสุุข อัันเป็็นจุุดหมายที่่�แสดงในวิิสััยทััศน์์ของการแผนปฏิิรููปกิิจการ
พระพุุทธศาสนา รวมถึึงการสะท้้อนสิ่่�งที่่�ทำำ� ส่่งผลต่่อความมั่�นคงทางพระพุุทธศาสนาและ
การดำำ�รงศีีลธรรมของสัังคม


Antithesis: การบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์เสมืือนจริิง
การบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์เสมืือนจริิง ได้้นำำ�มาใช้้เป็็นกลไกของการบริิหารที่่�เรีียก
ว่่าเทคโนโลยีี มาเป็็นเครื่่�องมืือในการบริิหารจััดการ ทำำ�ให้้เกิิดการขัับเคลื่่�อนโดยมีีเป้้าหมาย
เพื่�่อการพััฒนาการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์ วิิธีีการคืือนำำ�ผู้้�ที่�เกี่�ยวข้้องเข้้ามาอบรม ใช้้ระบบ
เทคโนโลยีี ออนไลน์์เพื่�่อการบริิหารงานทั้้�งในส่่วนของการประชุุมมอบนโยบาย การกำำ�กัับ
ติิดตามงาน และการตรวจสอบคุุณภาพของงานตามกรอบของการบริิหาร แต่่เดิิมการ
บริิหารสั่�งการอาจใช้้วิิธีีการดำำ�เนิินการตามขั้�นตอน ตามสายการบัังคัับบััญชา แต่่เมื่่�อมีีการ
ใช้้ระบบเสมืือนจริิงในการบริิหารการประชุุม บริิหารการศึึกษา รวมทั้้�งการอบรมถ่่ายทอด
ประสบการณ์์จึึงเกิิดขึ้�้น กลายเป็็นภาระร่่วมและแนวทางร่่วมในการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์
ประชุุมเสมืือนจริิง การอบรมเสมืือนจริิงเมื่ �อเปรีียบเทีียบกัับรููปแบบเดิิม จึึงเป็็นแนวทางหรืือ
วิิธีีการที่่�เกิิดขึ้�้นในส่่วนของการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์ได้้ด้้วย หากแต่่กระแสวิิกฤตการณ์์
การแพร่่ระบาดของโควิิด-19 จึึงทำำ�ให้้มีีข้้อจำำ�กััดในการบริิหารงานในเชิิงพื้้�นที่่�ซึ่�่งอาจทำำ�ให้้
มีีข้้อจำำ�กััดในการลงพื้�้นที่่�เพื่่�อกำำ�กัับและติิดตามงานในพื้้�นที่่�จริิง ต่่อไปนี้้�เป็็นภาพการบริิหาร
งานเสมืือนจริิงที่่�ดำำ�เนิินการผ่่านระบบออนไลน์์

Dialectics of Administration in New Normal 35

ภาพที่่� 5.3 การบริิหารพััฒนากิิจการคณะสงฆ์์เสมืือนจริิง

36 วิภาษวธิ ีการบรหิ ารบนฐานวถิ ีชวี ิตใหม

Synthesis: การบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์บนฐานวิิถีีชีีวิิตใหม่่
ในการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์บนฐานวิิถีีชีีวิิตใหม่่นี้้�ได้้ข้้อค้้นพบจากการสัังเคราะห์์
ผลงานผ่่านกระบวนการวิิจััยเป็็นโมเดลกระบวนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนาเพื่่�อสัังคม
สัันติิสุุข มีีรายละเอีียดของโมเดล ดัังนี้้�
โมเดลกระบวนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนาเพื่่�อสัังคมสัันติิสุุข
โมเดลกระบวนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนาเพื่่�อสัังคมสัันติิสุุข เป็็นโมเดล
แสดงความสััมพัันธ์์ระหว่่างตััวแปรภายในโมเดลกระบวนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา
เพื่�่อสัังคมสัันติิสุุข เป็็นโมเดลที่่�นำำ�เสนอแนวทางการเปลี่่�ยนผ่่านจากการปฏิิรููปไปสู่่�การ
ปฏิิบััติิ โดยมีีหััวใจสำำ�คััญของโมเดลอยู่�ที่�ตััวแปรกระบวนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา
ที่่�สามารถอธิิบายกระบวนการผ่่านตััวแปรสำำ�คััญ 4 ตััวแปร ได้้แก่่ การพััฒนาคน การ
พััฒนาระบบ การพััฒนากลไก และการถ่่ายทอดแผนยุุทธศาสตร์์การปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธ
ศาสนา โดยที่่�ในการพััฒนาคน ได้้มุ่่�งเน้้นให้้คนเกิิดภาวะผู้้�นำำ� เข้้าใจบริิบท มีีความรู้้� มีีวิิสััย
ทััศน์์ และมีีคุุณธรรม สำำ�หรัับการพััฒนาระบบ ได้้มุ่่�งเน้้นการพััฒนาวิิธีีการสื่�อสาร ระบบ
ธรรมาภิิบาล กฎระเบีียบ และชุุมชนต้้นแบบ รวมทั้้�งการพััฒนากลไก ได้้แก่่ การผลัักดััน
ให้้เกิิดสำำ�นัักบริิหารยุุทธศาสตร์์ สร้้างดััชนีีชี้�วััดผลงานประยุุกต์์ใช้้เทคโนโลยีีสารสนเทศ
ใช้้กระบวนการวิิจััยเชิิงปฏิิบััติิการ (Action research) และมีีกลไกพลวััตการใช้้แผน และ
ความจำำ�เป็็นและสำำ�คััญอีีกด้้านคืือการถ่่ายทอดแผนที่่�ต้้องมีีองค์์ประกอบสำำ�คััญคืือ ความรู้้�
ที่่�ใช้้ในการถ่่ายทอดแผน ความเชี่ �ยวชาญของผู้้�ถ่่ายทอดแผน ผู้้�รัับสามารถปรัับและใช้้แผน
ได้้และการสร้้างคู่่�มืือการใช้้แผนให้้มีีความสอดคล้้องกัับยุุทธศาสตร์์การปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธ
ศาสนา ที่่�สามารถนำำ�ไปใช้้ได้้จริิงและมีีความเข้้าใจตรงกัันในการนำำ�ไปปรัับใช้้ในพื้�้นที่่�ต่่าง ๆ
ทั่่�วประเทศ จากกระบวนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนาไปสู่่�การสร้้างสัังคมสัันติิสุุขนั้้�น
จำำ�เป็็นต้้องมีีตััวแปรสำำ�คััญที่่�ขัับเคลื่่�อนไปสู่่�เป้้าหมายคืือ เครืือข่่ายความร่่วมมืือ นวััตกรรม
การขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา และกระบวนการติิดตามและประเมิิน
ผล โดยที่่�เครืือข่่ายความร่่วมมืือ ประกอบด้้วย เครืือข่่ายทุุน เครืือข่่ายความรู้้� เครืือข่่าย
ชุุมชน และเครืือข่่ายสื่ �อสััมพัันธ์์ สำำ�หรัับด้้านนวััตกรรมการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการ
พระพุุทธศาสนานั้้�นจะส่่งเสริิมให้้มีีการสร้้างนวััตกรรมผ่่านการดำำ�เนิินงานตามโครงการ
ตามกรอบของการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์ทั้้�ง 6 ด้้าน ได้้แก่่ การปกครอง การศาสนศึึกษา

Dialectics of Administration in New Normal 37

การศึึกษาสงเคราะห์์ การเผยแผ่่ การสาธารณููปการและการสาธารณสงเคราะห์์ และ
กระบวนการติิดตามและประเมิินผล ประกอบด้้วย การวางแผน (Plan) การลงมืือปฏิิบััติิ
(Do) การตรวจสอบ (Check) และการปรัับปรุุง (Act) ซึ่่�งตััวแปรเครืือข่่ายความร่่วมมืือ
ตััวแปรนวััตกรรมการขัับเคลื่่�อนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนา และตััวแปรกระบวนการ
ติิดตามและประเมิินผลทั้้�ง 3 ตััวแปรนี้้�จะทำำ�หน้้าที่่�เป็็นตััวแปรส่่งผ่่าน (Mediators) ที่่�จะนำำ�
ไปสู่่�การสร้้างสัังคมสัันติิสุุขที่่�มีีองค์์ประกอบสำำ�คััญคืือ ความสามารถในการปรัับตััวให้้เข้้ากัับ
บริิบทและการเรีียนรู้้�วััฒนธรรม การสร้้างสถานที่่�ให้้มีีสภาพสััปปายะและมีีองค์์ความรู้้�ในการ
พััฒนาคนในชุุมชนและสัังคม รวมทั้้�งการส่่งเสริิมกิิจกรรมให้้มีีการพััฒนาสุุขภาวะทางจิิตที่่�
ทำำ�ให้้เกิิดการยอมรัับซึ่�่งกัันและกััน

ภาพที่่� 5.4 โมเดลกระบวนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนาเพื่�่อสัังคมสัันติิสุุข
(พระเทพปวรเมธีี และคณะ, 2560)


38 วภิ าษวิธกี ารบรหิ ารบนฐานวถิ ชี วี ติ ใหม

จากโมเดลกระบวนการปฏิิรููปกิิจการพระพุุทธศาสนาเพื่่�อสัังคมสัันติิสุุข ได้้มีีการถ่่ายทอด
ในการบรรยายพิิเศษ เรื่�อง แผนพััฒนากิิจการพระพุุทธศาสนากัับบทบาทพระธรรมทููต
ยุุค New Normal โดย พระเทพปวรเมธีี, รศ.ดร. รองอธิิการบดีีฝ่่ายบริิหาร มหาวิิทยาลััย
มหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััย รัักษาการแทนเจ้้าอาวาสวััดมหาจุุฬาลงกรณราชููทิิศ บรรยาย
ให้้ความรู้้� ในโครงการอบรมพระธรรมทููตสายต่่างประเทศ สรุุปได้้ดัังนี้้�
“พระเถรานุุเถระผู้้�บริิหารงานพระธรรมทููตโดยมีีท่่านเจ้้าคุุณพระโสภณวชิิรคุุณ
รองอธิิการบดีีฝ่่ายกิิจการต่่างประเทศ พระครููวิินััยธรสมุุทร ถาวรธมฺฺโม รองผู้้�อำำ�นวยการ
วิิทยาลััยพระธรรมทููต มหาวิิทยาลััยมหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััยเป็็นต้้นเป็็นประธาน
พระธรรมทููตรุ่่�นที่�่ 27 เจริิญพร ผู้้�บริิหาร คณาจารย์์ เจ้้าหน้้าที่่� และผู้้�สนใจในการฟััง
บรรยายทุุกท่่านต้้นแบบของพระธรรทููตคืือองค์์สมเด็็จพระสััมมาสััมพุุทธเจ้้า ได้้ส่่งพระ
ธรรมทููตชุุดแรก ด้้วยพระดำำ�รััสว่่า “จรถ ภิิกฺฺขเว จาริิกํํ พหุุชนหิิตาย พหุุชนสุุขาย โลกานุุ
กมฺฺปาย อตฺฺถาย หิิตาย สุุขาย เทวมนุุสฺฺสานํํ.” (วิิ. มหา. 4/32/40) แปลว่่า “ภิิกษุุทั้้�งหลาย
เธอทั้้�งหลาย จงจาริิกไป เพื่�่อประโยชน์์และความสุุขแก่่คนหมู่่�มาก เพื่�่ออนุุเคราะห์์โลก เพื่�่อ
ประโยชน์์เกื้�อกููลและความสุุขแก่่ทวยเทพและมนุุษย์์ทั้้�งหลาย” เป็็นอุุดมการณ์์ที่�่พระธรรม
ทููตต้้องยึึดถืือ การเป็็นพระต้้องหููตากว้้างไกล รู้�เขารู้�เรา และในสถานการณ์์ปััจจุุบัันเป็็น
ช่่วงการระบาดของโรคโควิิด-19 การรัับฟัังข่่าวต้้องมีีการกลั่�นกรองใช้้วิิจารณญาณ โรค
โควิิดก็็มีีลัักษณะเป็็นไตรลัักษณ์์เกิิดขึ้้�น ตั้�งอยู่่� ดัับไป แต่่ในยุุค New normal ทั้้�งด้้านสุุขภาพ
เศรษฐกิิจ สัังคม การศึึกษา โดยเฉพาะด้้านสาธารณสุุขเราต้้องปรัับตััวในด้้านสุุขภาพ
ใส่่หน้้ากาก ล้้างมืือ รัับประทานอาหารก็็ต้้องรัักษาระยะห่่าง ด้้านสภาพแวดล้้อมฝุ่�น PM.2.5
หรืือฝุ่�นขนาดจิ๋๋�ว ทำำ�ให้้การสวมใส่่หน้้ากากอนามััยเป็็นวิินััยแบบใหม่่ทั้้�งป้้องกัันฝุ่�นพิิษและ
โควิิด ด้้านเศรษฐกิิจก็็ต้้องเอื้�อเฟื้้�อช่่วยเหลืือกัันไม่่ใช่่มืือใครยาวสาวได้้สาวเอา การศึึกษา
การเปิิดเรีียนก็็ต้้องฉััดวััคซีีนให้้ได้้มากที่�่สุุดเพื่�่อสร้้างภููมิิคุ้�มกัันหมู่่� จึึงเป็็นสิ่�งที่่�พระธรรมทููต
ต้้องตระหนััก การรัักษาตนเองคืือการรัักษาคนอื่�่นและสัังคม เป็็นคุุณสมบััติิที่่�พระธรรมทููต
ต้้องมีีและตระหนัักเวลาไปปฏิิบััติิหน้้าที่่�”
ในอีีกบทบาทหนึ่่�งที่่� พระเทพปวรเมธีี, รศ.ดร. รองอธิิการบดีีฝ่่ายบริิหาร
มหาวิิทยาลััยมหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััย ได้้เน้้นย้ำำ��และมุ่่�งให้้ความสำำ�คััญคืือเรื่�องพระ
สัังฆาธิิการกัับการศึึกษาคณะสงฆ์์ ปรากฏในการบรรยาย ดัังต่่อไปนี้้�

Dialectics of Administration in New Normal 39

“พระสัังฆาธิิการกัับการศึึกษาคณะสงฆ์์ ในบรรดางานหกงานของคณะสงฆ์์ การศึึกษาถืือว่่า
เป็็นเรื่�องสำำ�คััญ เป็็นพื้�้นฐานของงานคณะสงฆ์์ที่่� ต้้องจััดให้้มีีการศึึกษา โลกมัันเปลี่่�ยนแปลง
ไป โดยเฉพาะเทคโนโลยีีเปลี่่�ยนแปลงไปรวดเร็็ว ทำำ�อย่่างไรที่่�เราจะใช้้วััตกรรมไปใช้้ให้้เกิิด
ประโยชน์์ ต่่อการบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์ รููปแบบมีีงานทำำ�งานเปลี่่�ยนไป แต่่ว่่าคณะสงฆ์์ยััง
ทำำ�งานเหมืือนเดิิม ก็็ไม่่ทัันชาวโลก การเปลี่่�ยนแปลงที่่�สำำ�คััญต้้องเริ่�มจากการเปลี่่�ยนแปลง
ภายใน ๆ มีีพลัังที่่�จะขัับเคลื่่�อนเพราะว่่ามัันเกิิดจากแรงจููงใจที่่�เราจะเปลี่่�ยนแปลง
หน้้าที่่�ของเจ้้าอาวาสข้้อที่่�สามเป็็นเรื่�องของการส่่งเสริิมให้้มีีการศึึกษา เป็็นธุุระ
ในการศึึกษาอบรมและสั่ �งสอนพระธรรมวิินััยแก่่บรรพชิิตและคฤหััสถ์์ พระราชบััญญััติิ
คณะสงฆ์์ 2505 แก้้ไขเพิ่่�มเติิม 2503 ซึ่�่งกำำ�หนดให้้งานของคณะสงฆ์์หกด้้าน งานสี่่�ด้้าน
คืือปกครอง ศาสนศึึกษา เผยแผ่่ สาธารณููปการ เป็็นงานที่่�คณะสงฆ์์ทำำ�ปกติิ ส่่วนงานอีีก
สองด้้านเป็็นงานเชิิงรุุก พระสงฆ์์ทำำ�เพื่�่อช่่วยเหลืือสัังคมช่่วยเหลืือการศึึกษาพััฒนาสัังคม
เป้้าหมายของการจััดการศึึกษาคณะสงฆ์์ เพื่�่อสร้้างศาสนทายาท ที่่�พร้้อมด้้วยวิิชชา
และจรณะ มีีความรู้้�ด้้วย ปฏิิบััติิชอบด้้วย ทั้้�งนี้้�ก็็เพื่่�ออะไรพััฒนาตััวเอง เก่่งดีีและมีีความสุุข
ซึ่่�งเป็็นไปตามนโยบายของกระทรวงศึึกษาธิิการ และสอดคล้้องกัับจตุุสดมก์์ทางการศึึกษา
ซึ่�่งองค์์การสหประชาชาติิกำำ�หนดไว้้สี่�ข้้อ คืือ Learning to know การศึึกษาเพื่�่อพััฒนา
ศัักยภาพ Learning to do การศึึกษาเพื่่�อพััฒนาสมรรถภาพ Learning to live together
การศึึกษาเพื่่�อพััฒนาคนให้้มีีคุุณภาพ และ Learning to be การศึึกษาเพื่�่อพััฒนามนุุษย
ภาพ ดัังนั้้�น การพััฒนาชาติิให้้เริ่ �มที่่�ประชาชน การพััฒนาประชาชนให้้เริ่ �มต้้นที่่�การศึึกษา”
การบริิหารกิิจการคณะสงฆ์์บนฐานวิิถีีชีีวิิตใหม่่ จึึงต้้องมีีการปรัับกระบวนการใน
การบริิหารโดยการเปิิดโอกาสให้้เกิิดการมีีส่่วนร่่วมในการบริิหารในพื้้�นที่่�เสมืือนจริิงจาก
ข้้อค้้นพบในผลการวิิจััยและถ่่ายทอดสู่ �เวทีีสาธารณะเพื่่�อให้้เกิิดการรัับรู้้� และการยอมรัับ
นำำ�ไปสู่่�การปฏิิบััติิต่่อไป

40 วภิ าษวิธกี ารบรหิ ารบนฐานวิถีชวี ิตใหม