Fakulti Sains Sosial Gunaan
MPU3113
Hubungan Etnik
Copyright © Open University Malaysia (OUM)
MPU3113
HUBUNGAN ETNIK
Mohd Syariefudin Abdullah
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
Pengarah Projek: Prof Dato’ Dr Mansor Fadzil
Prof Madya Dr Mohd Yusuf Ahmad
Open University Malaysia
Penulis Modul: Mohd Syariefudin Abdullah
Universiti Pendidikan Sultan Idris
Penyederhana: Dr Mohd Sohaimi Esa
Universiti Malaysia Sabah
Dibangunkan oleh: Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi
Open University Malaysia
Edisi Pertama, Ogos 2014
Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM), Ogos 2014, MPU3113
Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada bahan ini boleh disalin semula dalam mana-mana
cara tanpa kebenaran secara bertulis daripada Presiden Open University Malaysia (OUM).
Copyright © Open University Malaysia (OUM)
Copyright © Open University Malaysia (OUM)
Isi Kandungan
Panduan Kursus xiăxv
Topik 1 Hubungan Etnik dan Pembinaan Negara Bangsa 1
1.1 Hubungan Etnik dan Pembinaan Negara Bangsa 2
1.1.1 Konsep Negara Bangsa 3
1.1.2 Tahap Pembinaan Negara Bangsa 4
1.1.3 Konsep Negara Etnik (Ethno Nations), Negara
Sivik (Civic Nations) dan Ethno Civic Nations 6
1.2 Pembinaan Negara Bangsa dan Hubungan Etnik di
Malaysia 8
1.2.1 Era Konflik (1945ă1960) 9
1.2.2 Era Stabil Tetapi Tegang (1961ă1970) 10
1.2.3 Era Kesepaduan Sosial (1971ă2011) 11
1.3 Kejayaan Malaysia: Satu Penilaian 12
1.3.1 Politik 13
1.3.2 Ekonomi 14
1.3.3 Sosial 16
1.4 Kesimpulan 19
Rumusan 20
Kata Kunci 20
Rujukan 21
Topik 2 Konsep Asas Hubungan Etnik 22
2.1 Konsep Asas Hubungan Etnik 23
2.1.1 Konsep Ras dan Rasisme 23
2.1.2 Konsep Etnik 25
2.1.3 Konsep Budaya 27
2.1.4 Konsep Masyarakat 32
2.1.5 Konsep Masyarakat Majmuk dan Masyarakat
Plural 36
2.1.6 Konsep Perpaduan dan Integrasi 38
2.1.7 Tahap Integrasi 40
2.1.8 Kesepaduan Sosial dan Penyatupaduan 43
2.1.9 Konsep Stereotaip, Prasangka dan Diskriminasi 44
2.1.10 Konsep Etnosentrisme dan Cauvinisme 45
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
iv ISI KANDUNGAN
2.2 Kerangka Teori dalam Hubungan Etnik 45
2.2.1 Teori Fungsional 46
2.2.2 Teori Konflik 47
2.2.3 Teori Modenisasi 48
2.2.4 Kesepaduan Mekanikal dan Kesepaduan Organik 49
2.2.5 Teori Kelas 50
2.2.6 Teori Masyarakat Majmuk 51
2.2.7 Teori Pilihan Rasional 51
2.3 Kesimpulan 51
Rumusan 52
Kata Kunci 54
Rujukan 54
Topik 3 Sejarah Masyarakat Malaysia dan Hubungan Etnik 57
3.1 Masyarakat Plural di Alam Melayu 59
3.1.1 Pembentukan Masyarakat di Alam Melayu 59
3.1.2 Pengaruh Tamadun China di Alam Melayu 60
3.1.3 Proses Indianisasi di Alam Melayu 62
3.1.4 Proses Islamisasi di Alam Melayu 64
3.1.5 Melaka sebagai Pusat Pertemuan Masyarakat 65
3.2 Pembentukan Masyarakat Plural Zaman Kolonial 68
3.2.1 Proses Penguasaan British ke Atas Negeri-negeri
Melayu 68
3.2.2 Pembentukan Masyarakat Zaman Pendudukan
British 71
3.2.3 Kemerdekaan Tanah Melayu dan Kerjasama
Pelbagai Etnik 74
3.3 Masyarakat Sabah dan Sarawak 78
3.3.1 Proses Pembentukan Masyarakat Sabah 79
3.3.2 Proses Pembentukan Masyarakat Sarawak 83
3.4 Kesimpulan 86
Rumusan 87
Kata Kunci 89
Rujukan 89
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
ISI KANDUNGAN v
Topik 4 Hubungan Etnik daripada Aspek Ekonomi 91
4.1 Konsep Modenisasi Ekonomi 92
4.1.1 Modenisasi di Eropah 97
4.1.2 Penjajahan dan Imperialisme 98
4.1.3 Pemodenan dan Pembaratan 98
4.2 Modenisasi di Malaysia 99
4.2.1 Asas Sistem Sosioekonomi Orang Melayu 99
4.2.2 Sistem Sosioekonomi Semasa Penjajahan 101
4.2.3 Sistem Sosioekonomi Semasa Era Menuju
Kemerdekaan 103
4.2.4 Sistem Ekonomi Semasa Era Penyusunan 105
4.3 Rancangan Pembangunan Negara dan Dasar Ekonomi 109
4.3.1 Rancangan Pembangunan Lima Tahun 109
4.3.2 Elemen Perpaduan Dalam Dasar Ekonomi 112
4.4 Kesimpulan 116
Rumusan 117
Kata Kunci 119
Rujukan 119
Topik 5 Perlembagaan dari Aspek Hubungan Etnik 121
5.1 Konsep Perlembagaan Persekutuan 122
5.2 Sejarah Penggubalan Perlembagaan Persekutuan 125
5.2.1 Undang-undang Zaman Kesultanan Melayu 125
5.2.2 Penerapan Undang-undang British Zaman
Kedatangan Barat di Tanah Melayu 127
5.2.3 Penerapan Undang-undang Zaman Kedatangan
Barat di Sabah dan Sarawak 128
5.2.4 Kedudukan Undang-undang Zaman Pendudukan
Jepun 129
5.2.5 Proses Penggubalan Perlembagaan Malaysia 130
5.3 Unsur Tradisi dalam Perlembagaan Persekutuan 137
5.3.1 Institusi Beraja 138
5.3.2 Agama Islam 139
5.3.3 Bahasa Melayu 140
5.3.4 Kedudukan Istimewa Orang Melayu dan
Bumiputera 141
5.4 Kesimpulan 143
Rumusan 144
Kata Kunci 145
Rujukan 145
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
vi ISI KANDUNGAN
Topik 6 Permuafakatan Politik dan Hubungan Etnik 146
6.1 Konsep Modenisasi dan Pembangunan Politik 147
6.2 Sistem Politik Masyarakat Melayu 151
6.3 Pengaruh Demografi dalam Politik 153
6.3.1 Demografi Penduduk Semenanjung Malaysia 153
6.3.2 Demografi Penduduk di Sabah dan Sarawak 154
6.4 Kerjasama Politik dan Hubungan Etnik 155
6.4.1 Politik di Tanah Melayu atau Semenanjung
Malaysia 155
6.4.2 Politik di Sarawak 159
6.4.3 Politik di Sabah 161
6.5 Politik Etnisiti di Malaysia 163
6.5.1 Politik Inter-etnik 165
6.5.2 Politik Intra-etnik 165
6.6 Pembangunan Politik Perpadun di Malaysia 167
6.6.1 Parti Perikatan 167
6.6.2 Barisan Nasional 170
6.7 Kesimpulan 173
Rumusan 174
Kata Kunci 175
Rujukan 176
Topik 7 Kepelbagaian Agama dan Hubungan Etnik 177
7.1 Konsep Agama dan Kepercayaan 178
7.1.1 Definisi Kepercayaan dan Agama 181
7.1.2 Masyarakat dan Kepercayaan Beragama 182
7.2 Agama dan Masyarakat di Malaysia 183
7.3 Agama Utama di Malaysia 185
7.3.1 Agama Islam 186
7.3.2 Agama Buddha 190
7.3.3 Agama Hindu 191
7.3.4 Agama Kristian 193
7.3.5 Agama Sikh 194
7.3.6 Ajaran Confusianisme 194
7.3.7 Ajaran Taoisme 195
7.4 Aplikasi Kehidupan Beragama dalam Kehidupan
Masyarakat Pelbagai Etnik di Malaysia 196
7.5 Kesimpulan 198
Rumusan 200
Kata Kunci 201
Rujukan 202
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
ISI KANDUNGAN vii
Topik 8 Cabaran dalam Usaha Integrasi Nasional 204
8.1 Tinjauan Kaedah Perpaduan di Beberapa Buah Negara 205
8.1.1 Teori Melting Pot dan Salad Bowl di Amerika 205
8.1.2 Kaedah Social-engineering di Singapura 206
8.2 Cabaran Integrasi Kaum di Malaysia 209
8.2.1 Sifat Perkauman 210
8.2.2 Isu Pendidikan 212
8.2.3 Isu Keagamaan 213
8.2.4 Isu Ekonomi 215
8.2.5 Kesedaran Generasi Muda 217
8.2.6 Impak Globalisasi 218
8.3 Usaha Integrasi oleh Kerajaan 219
8.3.1 Penubuhan Jabatan Perpaduan Negara dan
Integrasi Nasional (JPNIN) 219
8.3.2 Pelaksanaan di Peringkat Dasar Awam 221
8.4 Kesimpulan 224
Rumusan 225
Kata Kunci 226
Rujukan 227
Topik 9 Pemerkasaan Pendidikan ke Arah Kesepaduan Sosial 228
9.1 Sejarah Perkembangan Sistem Pendidikan di Malaysia 229
9.2 Pendidikan dalam Pelbagai Bentuk Aliran 231
9.2.1 Sekolah Aliran Agama 232
9.2.2 Sekolah Aliran Inggeris 232
9.2.3 Sekolah Melayu 236
9.2.4 Sekolah Cina 237
9.2.5 Sekolah Tamil 239
9.3 Penyatuan Sistem Pendidikan 242
9.3.1 Dasar Cheeseman 1946 244
9.3.2 Jawatankuasa Car-Saunders 1947 244
9.3.3 Jawatankuasa Hubungan Antara Kaum 1949 245
9.3.4 Laporan Barnes 1951 245
9.3.5 Laporan Fenn Wu 1951 246
9.3.6 Ordinan Pelajaran 1952 246
9.3.7 Laporan Woodhead 1955 (Sabah dan Sarawak) 247
9.3.8 Penyata Razak 1956 247
9.3.9 Ordinan Pelajaran 1957 248
9.3.10 Laporan Rahman Talib 1960 249
9.3.11 Akta Pelajaran 1961 250
9.3.12 Dasar Pendidikan Kebangsaan 1970 251
9.3.13 Laporan Kabinet 1979 251
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
viii ISI KANDUNGAN
9.4 Jenis Sekolah 252
9.4.1 Sekolah Kebangsaan 253
9.4.2 Sekolah Vernakular 254
9.4.3 Sekolah Wawasan 255
Rumusan 257
Kata Kunci 259
Rujukan 260
Topik 10 Hubungan Etnik dalam Realiti Masyarakat Malaysia 261
10.1 Pengalaman Malaysia Mengurus Masyarakat 263
10.2 Pengalaman Harian 266
10.3 Kesepaduan dalam Realiti Masyarakat Malaysia 269
10.4 Kejayaan Malaysia dalam Menguruskan Hubungan
Etnik 273
10.5 Kesimpulan 277
Rumusan 279
Kata Kunci 280
Rujukan 280
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
PANDUAN KURSUS
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
PANDUAN KURSUS xi
DESKRIPSI PANDUAN KURSUS
Anda perlu membaca Panduan Kursus dengan teliti dari awal sehingga akhir. Ia
menyatakan kandungan kursus dengan ringkas dan bertujuan membantu anda
memahami kandungan kursus. Ia juga mencadangkan jumlah tempoh masa
untuk anda habiskan bagi melengkapkan kursus ini dengan sepenuhnya.
Sentiasalah rujuk Panduan Kursus secara berterusan semasa anda membaca
kandungan kursus kerana ia dapat membantu dalam menjelaskan komponen-
komponen pembelajaran penting yang mungkin anda terlepas pandang.
PENGENALAN
MPU3113 Hubungan Etnik adalah salah satu kursus yang ditawarkan oleh
Fakulti Sains Sosial Gunaan di Open University Malaysia (OUM). Kursus ini
melibatkan 3 jam kredit dan harus dijalankan dalam tempoh masa 8 hingga
15 minggu.
KEPADA SIAPA KURSUS INI DITAWARKAN
Kursus ini ditawarkan kepada semua pelajar yang mengikuti Program Sarjana
Muda. Modul ini bertujuan untuk memberikan pengetahuan asas kepada
hubungan etnik yang merupakan kunci kepada keharmonian dan pembangunan
negara.
Sebagai pelajar jarak jauh, anda seharusnya fasih dengan keperluan pembelajaran
kendiri dan mampu mengoptimumkan kaedah pembelajaran dan persekitaran
yang sedia ada. Sebelum anda memulakan kursus ini, sila pastikan anda
maklum dengan bahan kursus, kelayakan kursus dan bagaimana kursus tersebut
dikendalikan.
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
xii PANDUAN KURSUS
PERUNTUKAN MASA PEMBELAJARAN
Berdasarkan piawaian OUM, seseorang pelajar itu perlu memperuntukkan
40 jam pembelajaran bagi setiap jam kredit. Selaras dengan piawaian ini, kursus
yang bernilai tiga jam kredit memerlukan masa selama 120 jam pembelajaran.
Anggaran masa pembelajaran ialah seperti yang ditunjukkan di dalam Jadual 1.
Jadual 1: Anggaran Masa Pembelajaran
Aktiviti Pembelajaran Jam Pembelajaran
Membaca kandungan kursus dan mengambil bahagian dalam 3
perbincangan awal
Membaca modul 60
Menghadiri 3 hingga 5 sesi tutorial 10
Perbincangan atas talian 12
Ulang kaji 15
Menyiapkan tugasan, Ujian dan Peperiksaan 20
JUMLAH MASA PEMBELAJARAN 120
OBJEKTIF KURSUS
Setelah mengikuti kursus ini, anda seharusnya dapat:
1. Menjelaskan konsep dan teori asas dalam pengajian etnik;
2. Mengenal pasti cabaran pembangunan negara dalam konteks pluralis
budaya dan agama; dan
3. Melahirkan kesedaran tentang kepentingan bekerjasama dan toleransi
antara etnik.
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
PANDUAN KURSUS xiii
SINOPSIS KURSUS
Kursus ini terbahagi kepada 10 topik. Sinopsis untuk setiap topik adalah seperti
yang disenaraikan berikut:
Topik 1 memulakan perbincangan tentang konsep pembinaan negara bangsa dan
pentingnya hubungan etnik yang harmoni dalam memastikan kejayaan proses
pembinaan negara bangsa di Malaysia.
Topik 2 memperkenalkan konsep asas dan teori utama dalam hubungan etnik
menggunakan pendekatan sosiologi.
Topik 3 membincangkan latar belakang sejarah sebagai faktor yang
mempengaruhi pembentukan kepelbagaian yang wujud dalam kalangan etnik di
Malaysia.
Topik 4 membincangkan kaitan ekonomi dalam mempengaruhi hubungan etnik
yang harmoni.
Topik 5 melihat sejarah pembentukan Perlembagaan Persekutuan dan
kepentingannya dalam mempengaruhi hubungan etnik yang harmoni.
Topik 6 membincangkan sistem politik yang digunakan oleh Malaysia dalam
konteks masyarakat yang terdiri daripada pelbagai etnik.
Topik 7 membincangkan tentang agama terbesar di Malaysia dan seterusnya
melihat fungsi agama sebagai pencetus pendamaian dan keharmonian kaum.
Topik 8 membincangkan cabaran yang dihadapi oleh kerajaan dan rakyat
Malaysia dan seterusnya membincangkan tentang dasar awam ke arah perpaduan
kaum.
Topik 9 menghuraikan tentang latar belakang dan pelbagai aliran pendidikan di
Malaysia dan seterusnya proses ke arah perpaduan kaum melalui pendidikan
dilaksanakan.
Topik 10 mengaitkan hubungan etnik dengan realiti masyarakat Malaysia yang
rencam dan bagaimana hubungan ini dapat dibangunkan dalam konteks realiti
masyarakat Malaysia.
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
xiv PANDUAN KURSUS
PANDUAN SUSUN ATUR TEKS
Sebelum anda membaca modul ini, adalah penting sekiranya anda ambil tahu
akan susun atur teks modul. Memahami susun atur teks akan membantu anda
untuk merencana pembelajaran kursus supaya lebih objektif dan berkesan.
Amnya, susun atur teks bagi setiap topik adalah seperti berikut:
Hasil Pembelajaran: Ia merupakan apa yang anda harus dapat lakukan atau
capai setelah selesai membaca sesuatu topik. Setelah selesai membaca setiap
topik anda digalakkan merujuk kepada senarai hasil pembelajaran berkenaan
untuk memastikan sama ada anda dapat atau tidak mencapainya. Amalan seperti
ini akan dapat mengukur dan mempertingkatkan penguasaan kandungan sesuatu
topik.
Semak Kendiri: Soalan diselitkan pada bahagian tertentu dalam sesuatu topik.
Soalan ini menguji kefahaman tentang maklumat yang anda telah baca. Jawapan
untuk soalan ini biasanya terdapat dalam perenggan yang sebelumnya. Anda
digalakkan menjawab soalan semak kendiri ini untuk menguji dan memastikan
sama ada anda telah memahami kandungan sesuatu topik dan seterusnya
menyediakan anda menghadapi ujian dan peperiksaan kelak. Kebanyakan
jawapan kepada soalan yang ditanya terdapat dalam modul itu sendiri.
Aktiviti: Aktiviti juga diselitkan pada bahagian tertentu dalam sesuatu topik
dengan tujuan menggalakkan anda mengaplikasikan konsep dan prinsip yang
anda telah pelajari kepada situasi sebenar. Aktiviti ini juga memperluaskan
kefahaman kandungan yang dipelajari dengan menggalakkan anda melakukan
sesuatu seperti berfikir secara mendalam, memberi pendapat, berbincang
bersama rakan dalam kelas, merujuk kepada laman web, membaca artikel jurnal
dan seumpamanya.
Rumusan: Pada akhir sesuatu topik, isi penting topik tersebut disenaraikan.
Komponen ini membantu anda untuk mengingat dan mengimbas semula
keseluruhan topik. Anda haruslah memastikan bahawa anda memahami setiap
pernyataan yang disenaraikan. Jika tidak, sila kembali membaca topik berkenaan.
Kata Kunci: Pada akhir topik disenaraikan beberapa perkataan dan frasa penting
yang digunakan dalam topik berkenaan. Anda mesti dapat menjelaskan setiap
perkataan dan frasa ini. Jika tidak, sila kembali membaca topik berkenaan.
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
PANDUAN KURSUS xv
Rujukan: Rujukan ialah bahagian senarai buku teks, jurnal, artikel, kandungan
elektronik atau sumber yang boleh ditemui yang berkaitan dan berguna dalam
melalui modul atau kursus. Senarai ini boleh dilihat di dalam beberapa bahagian
seperti di dalam Panduan Kursus (di bahagian Rujukan), di akhir setiap topik
atau di akhir modul. Anda digalakkan membaca bahagian yang berkaitan
dalam senarai rujukan tersebut untuk mendapatkan maklumat lanjut dan
memperkukuhkan kefahaman anda.
PENGETAHUAN ASAS
Tiada prasyarat kelulusan daripada kursus lain diperlukan bagi menjalani
kursus ini.
KAEDAH PENILAIAN
Sila rujuk myINSPIRE.
RUJUKAN
Shamsul Amri Baharuddin. (2012). Modul hubungan etnik. Bangi, Malaysia:
Universiti Kebangsaan Malaysia.
Jayum Jawan, & Zaid Ahmad. (2006). Reading in inter-ethnic relations in
Malaysia. Serdang, Malaysia: Penerbit Universiti Putra Malaysia.
Amini Amir Abdullah. (2013). Isu-isu sensitif dalam hubungan etnik di Malaysia.
Serdang, Malaysia: Penerbit Universiti Putra Malaysia.
PERPUSTAKAAN DIGITAL TAN SRI
DR ABDULLAH SANUSI (TSDAS)
Perpustakaan Digital TSDAS mempunyai pelbagai sumber bercetak dan atas
talian untuk kegunaan pelajar. Perpustakaan digital komprehensif ini, yang
boleh dicapai melalui portal OUM, menyediakan akses kepada lebih daripada
30 pangkalan data yang meliputi jurnal, tesis dan buku dalam format elektronik
serta banyak lagi. Contoh pangkalan data yang ada ialah EBSCOhost, ProQuest,
SpringerLink, Books247, InfoSci Books, Emerald Management Plus dan Ebrary
Electronic Books. Sebagai pelajar OUM, anda digalakkan untuk menggunakan
sepenuhnya sumber-sumber yang terdapat di perpustakaan ini.
Copyright © Open University Malaysia (OUM)
Copyright © Open University Malaysia (OUM)
xvi PANDUAN KURSUS
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
Topik Hubungan
Topik
Etnik dan
1
1
Pembinaan
Negara Bangsa
HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Menerangkan tentang proses pembinaan negara bangsa di dunia
dan di Malaysia;
2. Menjelaskan sejarah pembinaan negara bangsa dan kaitan dengan
hubungan etnik di Malaysia; dan
3. Menilai tahap kejayaan Malaysia menguruskan hubungan etnik.
PENGENALAN
Pembinaan negara bangsa (nation state) bertitik tolak daripada kewujudan
bangsa atau ras (race) dan lahir sebagai entiti sebuah negara yang mewakili
bangsa berkenaan. Satu bangsa melahirkan sebuah negara. Shamsul Amri
Baharuddin (2012) dalam membincangkan konsep negara bangsa membahagikan
kewujudan negara bangsa ini pada tiga keadaan.
Keadaan pertama ialah satu bangsa mewakili satu negara. Konsep negara bangsa
bertitik tolak daripada satu ras membentuk bangsa dan melahirkan satu negara.
Justeru, ia akan melahirkan sebuah negara bangsa. Sebagai contoh, bangsa Jepun
membentuk negara Jepun.
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
2 TOPIK 1 HUBUNGAN ETNIK DAN PEMBINAAN NEGARA BANGSA
Keadaan kedua pula ialah bangsa tanpa negara (state without nation). Terdapat
beberapa bangsa tanpa negara dan mereka menuntut bangsa mereka untuk
bernegara dan mempunyai autonomi sendiri. Misalnya, kita dapat lihat bangsa
Melayu Patani di Selatan Thailand. Bangsa Melayu Patani dahulu merupakan
sebuah kerajaan yang berautoriti sendiri. Akan tetapi akibat daripada
penjajahan, maka Patani diserahkan kepada Siam (Thailand) sedangkan, bangsa
Melayu Patani adalah beragama Islam dan berbudaya Melayu. Justeru, wujud
konflik apabila mereka merasakan bahawa mereka bukan sebahagian daripada
bangsa Thailand yang berbudaya Thai dan beragama Buddha. Tambahan lagi,
muncul gerakan dalam kalangan bangsa Melayu Thailand yang cuba untuk
membebaskan diri daripada negara bangsa Thailand yang dibina. Begitu juga
halnya dengan bangsa Kurdis yang bertapak di utara Iraq. Bangsa ini berjaya
membentuk wilayah autonomi Kurdistan tetapi negara Kurdistan tidak diiktiraf
dalam peta dunia.
Keadaan negara bangsa yang dibina seterusnya ialah negara tanpa bangsa
(nation without state). Senario ini berlaku pada negara apabila kewujudan
sesebuah negara berlaku dan diperakui kedaulatannya, tetapi tidak jelas dari segi
identiti bangsa yang dibina. Kewujudan negara sebegini boleh dirujuk dalam
konteks Malaysia. Malaysia lahir sebagai sebuah negara yang terdiri daripada
pelbagai bangsa atau ras dengan setiap etnik berkenaan mengekalkan identiti
etnik masing-masing. Namun begitu, aspek ini merupakan keunikan yang ada
pada Malaysia dari segi pembinaan negara. Dalam topik pertama ini, kita ingin
melihat dan memahami pembinaan negara bangsa Malaysia.
1.1 HUBUNGAN ETNIK DAN PEMBINAAN
NEGARA BANGSA
Hubungan etnik yang harmonis merupakan kunci pembinaan negara bangsa.
Dalam konteks Malaysia yang terdiri daripada pelbagai etnik, mustahil negara
ini dapat dibina jika hubungan etnik tidak dapat diuruskan dengan baik. Urusan
berkaitan pembinaan negara bangsa ialah proses membina tamadun. Pembinaan
negara bangsa memerlukan perhatian terhadap dua perkara iaitu, kejayaan
menguruskan:
(a) Keterbatasan (Scarcity)
Menguruskan keterbatasan ialah kunci kejayaan kerajaan untuk
menguruskan sumber yang terhad sama ada dari aspek bahan mentah atau
sumber ekonomi. Kejayaan ini mendorong kemajuan dan pembangunan.
Sementara itu, menguruskan kesepaduan sosial (solidariti) amat berkait
rapat dengan proses pembinaan negara bangsa.
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
TOPIK 1 HUBUNGAN ETNIK DAN PEMBINAAN NEGARA BANGSA 3
(b) Kesepaduan Sosial (Solidarity)
Kejayaan menguruskan kesepaduan sosial ialah kunci penting dalam
mewujudkan kestabilan. Kejayaan kerajaan dalam menguruskan
keterbatasan dan kesepaduan sosial menjadi elemen penting dalam
pembinaan negara bangsa.
1.1.1 Konsep Negara Bangsa
Pembinaan negara bangsa bukan konsep yang baharu, tetapi ia telah lama
diperkatakan. Konsep negara bangsa merupakan kesan penting lanjutan
daripada pembinaan tamadun. Konsep ini bermula di Eropah. Ia bertitik tolak
daripada kelahiran ras tertentu atau etnik tertentu. Bermula daripada konsep
etnik, lahir konsep bangsa yang menggambarkan identiti yang besar dan menuju
ke arah satu aspek iaitu negara. Menurut Abdul Rahman Embong (2001), konsep
negara bangsa di Eropah bermula apabila lahirnya kelompok bangsa yang
menentang kuasa feudal dan proses pembentukan sistem baru yang dipanggil
kapitalis. Kejayaan kapitalis membolehkan mereka berkuasa dan membentuk
sebuah negara moden yang mana entiti negara ialah mempunyai sempadan atau
wilayah tertentu dan juga adanya bangsa tertentu yang mendukung negara
tersebut. Misalnya di Eropah, bangsa Inggeris muncul lebih awal sebelum
lahirnya bangsa Eropah dan negara England yang moden.
Konsep negara bangsa ialah dua perkataan yang berbeza tetapi mempunyai
hubungan antara satu sama lain. Negara merujuk pada sebuah masyarakat
yang mendiami kawasan tertentu dan adanya kerajaan yang memerintah.
Sementara itu, bangsa merujuk pada sekumpulan manusia dalam satu ikatan
ketatanegaraan (Mahayuddin Hj. Yahaya, 1998). Godwin dan Wahlke (1997),
mendefinisikan negara bangsa sebagai, „... one nation in the area covered by the
state to include most of the people who consider themselves part of that national
culture‰.
Justeru, dalam konteks Malaysia, kita dapat katakan bahawa negara bangsa
sebagai sekumpulan masyarakat yang terdiri daripada pelbagai etnik, agama
dan budaya mendiami sempadan politik tertentu. Mereka mengamalkan sikap
toleransi dan bersefahaman dan kemudian berlakunya proses akulturasi dan
asimilasi dalam suasana hubungan etnik yang harmoni melibatkan pelbagai
kaum.
Pembentukan negara bangsa di Malaysia melibatkan proses dan perjalanan
sejarah yang panjang. Walaupun Malaysia telah merdeka lebih 56 tahun, tetapi
apa yang kita bentuk ialah sebuah negara dan bukannya sebuah negara bangsa.
Menurut Abdul Rahman Embong (2001), apabila Malaysia diisytiharkan merdeka
pada 31 Ogos 1957, apa yang lahir ialah sebuah negara dan bukannya sebuah
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
4 TOPIK 1 HUBUNGAN ETNIK DAN PEMBINAAN NEGARA BANGSA
bangsa. Begitu juga apabila Malaysia terbentuk pada 16 September 1963, apa
yang wujud ialah negara Malaysia dan bukannya bangsa Malaysia. Justeru,
Malaysia masih dalam proses pembentukan bangsanya. Antara cabaran yang
paling sukar dalam pembinaan negara Malaysia adalah untuk menyatukan
pelbagai etnik yang terdiri daripada pelbagai latar belakang, agama, bahasa dan
pengalaman yang berbeza di bawah satu payung iaitu Malaysia. Perjalanan
sesebuah negara bangsa dapat dijelaskan sebagaimana Rajah 1.1.
Rajah 1.1: Ke arah pengukuhan negara bangsa
1.1.2 Tahap Pembinaan Negara Bangsa
Apabila berbincang mengenai hubungan etnik dan proses pembinaan negara
bangsa, kita sebenarnya bukan sahaja bercakap tentang pelbagai etnik yang ada
di Malaysia, tetapi kita perlu melihat dalam banyak aspek yang melibatkan
penghayatan proses pembinaan perpaduan dan kesepaduan pelbagai etnik
sebagai pedoman dan amalan hidup setiap warganegara Malaysia. Oleh yang
demikian, pembinaan negara bangsa yang jitu akan dapat diutarakan. Dalam
proses pembinaan negara bangsa Malaysia, kita perlu akur bahawa negara ini
dibina dalam masa yang singkat dan perpaduan dalam kalangan etnik terlibat
tidak berlaku dengan mendalam. Pembentukan negara pada peringkat dunia
dapat dipecahkan pada empat kategori yang utama seperti yang dapat dilihat
dalam Rajah 1.2.
Rajah 1.2: Faktor kelahiran negara bangsa di dunia
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
TOPIK 1 HUBUNGAN ETNIK DAN PEMBINAAN NEGARA BANGSA 5
Mari kita lihat satu persatu dengan lebih jelas.
(a) Pengukuhan Kuasa
Negara yang terbentuk melalui proses pengukuhan kuasa dan kawasan
secara berperingkat-peringkat dapat dilihat di negara-negara Benua Eropah
seperti Perancis, Itali, Jerman dan United Kingdom. Ciri penting bagi
negara tersebut ialah pelbagai etnik yang ada hampir homogen dan
melengkapi pembentukan negara bangsa.
(b) Keruntuhan Empayar atau Kerajaan yang Kuat
Kemunculan negara baru akibat berakhirnya empayar besar pada awal
abad ke-20. Contoh, negara seperti Eropah Timur yang lahir selepas
berakhirnya Empayar Austro-Hungry. Contoh lain seperti Arab Saudi,
Kuwait, Qatar, Emeriah Arab Bersatu, Lubnan dan lain-lain. Ia berlaku
selepas tamatnya penguasaan Empayar Turki Uthmaniyyah di tangan
kuasa Eropah. Antara ciri yang jelas dalam pembinaan negara tersebut
ialah penerapan sentimen nasionalisme. Selain itu, sempadan geografi
ditentukan oleh kuasa penjajah.
(c) Kesanggupan Penjajah Melepaskan Jajahan Takluknya
Negara yang merdeka daripada kuasa penjajah termasuk negara di Asia,
Afrika dan Amerika Latin. Negara ini kebanyakannya merdeka selepas
Perang Dunia Kedua, tetapi terdapat juga negara yang merdeka lebih awal.
Secara umum, ia dapat dibahagikan sebagaimana berikut:
(i) Negara maju yang warga mereka daripada keturunan Eropah (penjajah
sendiri) seperti Amerika, Kanada, Australia dan New Zealand;
(ii) Negara Amerika Latin yang rakyatnya berasal daripada beberapa
buah negara Eropah seperti Argentina, Uruguay, Costa Rica dan lain-
lain;
(iii) Negara Asia, Afrika, Amerika Latin (termasuk kepulauan Caribbean)
yang memperoleh kemerdekaan sama ada menerusi revolusi atau
rundingan setelah memuncaknya semangat nasionalisme masyarakat
tempatan; dan
(iv) Negara yang berpecah daripada negara induk disebabkan oleh
perbezaan etnik. Contohnya, Pakistan telah terpisah dari India dan
Bangladesh telah terpisah dari Pakistan.
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
6 TOPIK 1 HUBUNGAN ETNIK DAN PEMBINAAN NEGARA BANGSA
(d) Keruntuhan Kuasa Komunis Rusia
Negara yang baru muncul seperti Eropah dan Kesatuan Soviet setelah
runtuhnya sistem komunis dan berakhirnya Perang Dingin antara
Soviet dan Amerika pada 1989. Contohnya, Bosnia-Hezergovina, Serbia-
Montenegro, Croatia, Macedonia, kesemua negeri dalam bekas Yugoslavia,
Jerman (percantuman Timur dan Barat), negara yang keluar dari Soviet dan
membentuk negara baru.
Pembentukan negara bangsa yang terbina ini merupakan negara bangsa bentuk
moden. Menurut Zulhilmi Paidi dan Rohani Abdul Ghani (2003), dalam proses
modenisasi, setiap negara harus mengalami tiga tahap perkembangan dalam
proses pembinaan negara bangsa, iaitu:
(a) Pembentukan Kuasa Pusat (Centre of Formation)
Merujuk kepada usaha menguatkuasakan kewibawaan awam ke seluruh
negara;
(b) Pembentukan Negara (State Formation)
Bertujuan memupuk rasa sepunya, patriotisme dan semangat kesetiaan
dalam kalangan rakyat; dan
(c) Pembangunan Negara Bangsa (Nation Building)
Merujuk kepada usaha menggerakkan seluruh sumber manusia dan
material bagi mencapai kemajuan dan perpaduan.
Negara di Eropah telah mengambil masa yang panjang untuk menyelesaikan
peringkat pembinaan negara bangsa. Mereka juga tidak menghadapi masalah
yang kronik dalam pembinaan negara bangsa mereka berbanding Malaysia.
Keadaan berbeza di Malaysia dan negara merdeka selepas Perang Dunia Kedua
apabila negara berkenaan perlu melaksanakan ketiga-tiga proses tersebut secara
serentak dengan kadar yang lebih cepat berbanding dengan negara maju.
Justeru, pembinaan negara bangsa dalam konteks masyarakat Malaysia terdapat
banyak perkara yang masih belum dapat diselesaikan pada peringkat pembinaan
negara bangsa.
1.1.3 Konsep Negara Etnik (Ethno Nations), Negara
Sivik (Civic Nations) dan Ethno Civic Nations
Antara beberapa penulisan yang membincangkan konsep negara bangsa dan
hubungan etnik ialah satu artikel yang telah diterjemah bertajuk, „Negara Sivik
(Civic Nations) atau Negara Etnik (Ethno Nations)? Dua pertembungan konsep
di Latvia.‰ Artikel ini membincangkan dua konsep besar pembinaan negara iaitu
konsep ethno nations dan civic nations. Kedua-dua konsep ini mempengaruhi
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
TOPIK 1 HUBUNGAN ETNIK DAN PEMBINAAN NEGARA BANGSA 7
sistem perundangan di Latvia dan mewujudkan pendebatan. Walaupun pada
tahun 1940, ia terganggu disebabkan oleh penjajahan Soviet, tetapi selepas
merdeka dari Kesatuan Soviet pada tahun 1991, elemen sivik dan elemen etnik
muncul kembali dalam perdebatan pembinaan negara bangsa di Latvia.
Antara sarjana yang mendukung ethno nations ialah Ernest Blanks pada tahun
1917 yang memperkenalkan idea Latvia sebagai negara berdaulat. Beliau
mengaitkan istilah „Atmoda‰ yang membawa makna „Kebangkitan‰. Antara
aspek yang diberikan penekanan oleh Blanks dalam penulisan beliau adalah
merujuk kepada:
(a) Budaya Nasional
Beliau melihat penting untuk mengekalkan budaya tradisi dan menentang
unsur luar.
(b) Asimilasi
Mendukung konsep satu bangsa, satu bahasa dan satu agama sebagai asas
pembinaan negara bangsa.
(c) Penapisan Kaum
Etnik minoriti dipinggirkan dan diasingkan. Hanya yang diterima ialah
pembela nasionalisme.
(d) Berprasangka
Orang Yahudi dianggap sebagai pembelot kerana tidak sanggup untuk
berasimilasi dengan budaya Latvia.
(e) Penolakan Dominasi Luar
Menolak unsur luar atau pengaruh dari luar.
Justeru, jelaslah di sini bahawa Blanks merupakan seorang sarjana yang
mendukung konsep „payung anak watan‰. Idea beliau lebih kepada konsep
ethno nations, yakni beliau berpandangan kaum luar perlulah ditolak keluar.
Beliau mendukung konsep satu bangsa, satu bahasa dan satu agama. Idea yang
dibawa oleh beliau lebih kepada idea bercorak etnosentrik.
Seterusnya, penyokong kepada konsep civic nations ialah Mikelis Valters (1894–
1964) dalam bukunya, „The Question of Our Nationality‰ pada tahun 1914.
Beliau menyatakan bahawa etnik Latvia adalah dominan. Walau bagaimanapun,
beliau membenarkan tradisi etnik minoriti asalkan tidak mengganggu
pentadbiran autonomi. Bagi beliau, perpaduan akan dapat dicapai melalui
solidariti (integrasi dan kesepaduan sosial) dan bukannya asimilasi. Idea beliau
ini bertentangan berbanding dengan Ernest Blankas yang lebih bersifat etnik.
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
Copyright
8 TOPIK 1 HUBUNGAN ETNIK DAN PEMBINAAN NEGARA BANGSA
Antara kedua-dua pemikir ini, terdapatnya sarjana yang mengutarakan jalan
tengah dengan memperkenalkan konsep ethno civic nations iaitu Mergers
Skujeneeks (1886–1942) melalui buku beliau, „The Nations Question in Latvia‰
pada tahun 1913. Bagi Skujeneeks, kehidupan manusia boleh diatur melalui
ideologi. Beliau juga menolak negara yang dibina berasaskan perhubungan
darah dan bagi beliau juga ikatan kenegaraan bukan suatu yang kekal, tetapi
berubah mengikut keadaan. Idea beliau ini adalah untuk meletakkan gabungan
kumpulan etnik yang berbeza ke dalam satu unit politik yang menjadi perkara
asas dalam projek nasional. Secara ringkas konsep ini dapat difahami dengan
mudah sebagaimana Rajah 1.3.
Rajah 1.3: Gambaran perhubungan antara tiga konsep dalam pembinaan negara bangsa
Perbincangan ketiga-tiga para sarjana ini penting dilihat dan dianalisis
memandangkan mereka melihat cara pembinaan negara bangsa dengan cara
yang berbeza. Setiap negara mempunyai cara sendiri dalam proses pembinaan
negara masing-masing. Cara mana yang terbaik adalah terpulang kepada sejarah
dan latar belakang negara itu. Dalam konteks Malaysia, kita lebih kepada idea
yang dibawa oleh Mergers Skujeneeks iaitu ethno civic nations.
AKTIVITI 1.1
Adakah anda bersetuju Malaysia ialah sebuah negara bangsa?
Bincangkan bersama rakan sekelas dan nyatakan kefahaman anda
berasaskan penyataan ini.
1.2 PEMBINAAN NEGARA BANGSA DAN
HUBUNGAN ETNIK DI MALAYSIA
Menurut Abdul Rahman Embong (2006), Malaysia merupakan sebuah negara
berbilang kaum, bahasa, agama dan budaya dengan anggota masyarakatnya
hidup berdampingan dan bercampur gaul antara satu sama lain. Sebelum
merdeka proses campur gaul ini berlaku dengan kadar yang terbatas, tetapi
selepas merdeka proses ini berlaku dengan kadar yang lebih tinggi. Malahan
Copyright
Copyright © Open University Malaysia (OUM)© Open University Malaysia (OUM)
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search