ข้อเท็จจริงเอ็นร้อยหวาย: ประวัติศาสตร์บาดแผลสยาม- ปาตานี

¢ŒÍà·ç¨¨ÃÔ§àÍç¹ÃŒÍÂËÇÒÂ:






»ÃÐÇѵÔÈÒʵϺҴá¼ÅÊÂÒÁ-»ÒµÒ¹Õ






























































ÈÒʵÃÒ¨ÒÏ ´Ã.ÊØ๵à ªØµÔ¹¸ÃÒ¹¹· áÅФ³Ð

¢ŒÍà·ç¨¨ÃÔ§àÍç¹ÃŒÍÂËÇÒÂ:







»ÃÐÇѵÔÈÒʵϺҴá¼ÅÊÂÒÁ-»ÒµÒ¹Õ










¤³Ð¼ÙŒÇÔ¨ÑÂ



È.´Ã.ÊØ๵à ªØµÔ¹¸ÃÒ¹¹·

¼È.´Ã.¨ǾȾ§È ¨ØÌÒÃѵ¹

¹ÒÂÊÁÒ¹ ÍÙ‹§ÒÁÊÔ¹


¹Òºѹ±ÔµÂ ÊÐÁÐÍع

ÍÒ¨ÒÏ ¹ÒÂᾷ ¨ÔÃѹ´Ã ÍÀԹѹ·¹





ºÃóҸԡÒÃ



È.´Ã.ÊØ๵à ªØµÔ¹¸ÃÒ¹¹·

´Ã.´ÅÂÒ à·Õ¹·Í§

¹Ò³Ѱ¾¨¹ Â׹§

¹Ò§ÊÒǨԵµÔÁÒ ¤ÔéÁÊØ¢Èà Õ



















ʹѺʹع â´Â ÈٹÍíҹǡÒúÃÔËÒèѧËÇÑ´ªÒÂá´¹ÀҤ㵌



ÊÔ觾ÔÁ¾ÇԨѠâ´Â Èٹ¾ËØÇѲ¹¸ÃÃÁÈÖ¡ÉÒáÅйÇѵ¡ÃÃÁ·Ò§Êѧ¤Á

ʶҺѹàÍàªÕÂÈÖ¡ÉÒ ¨ØÌÒŧ¡Ã³ÁËÒÇÔ·ÂÒÅÑÂ


¾.È. òõöñ

บทบรรณาธิการ





ุ


ประวัติศาสตรเปนเรื่องของความทรงจํา และการถายทอดความทรงจํา มนษยจะไมจําในทุกเรื่อง
และก็จะเลือกถายทอดเฉพาะแตเรื่องที่อยากจะถายทอด สงผลใหมีเรื่องราวจํานวนมากถูกมองขาม หรือจงใจ
ละเลยซึ่งบอยครั้งมักจะเปนเรื่องตองหามหรือเปนเรื่องที่เมื่อนํามาถายทอดแลวสงผลกระทบไดเสียกับบุคคล
ิ


หรือสถาบันในยุคสมัยที่ถายทอด เรื่องราวที่เปนเรื่องตองหามมักจะเขาลักษณะประวตศาสตรบาดแผลคอ
ื
ั
ุ
เปนเรื่องของผูไดรับผลกระทบจากการกระทําอยางรุนแรงเทาๆ กับเปนเรื่องที่สงผลกระทบกับบุคคลในยค

ิ
สมัยที่เรื่องราวถูกนํามาถายทอด กระนั้นการหามถายทอดเรื่องราวเชงประวตศาสตรบาดแผล ผูหามมักจะ
ิ
ั
ั้
เปนผูมีอํานาจ แตก็ไมไดเปนหลักประกันวาเรื่องที่ถูกหามนนจะไมมีผูนํามาถายทอดเลย หากแตการถายทอด
มักจะกระทําอยางซอนเรนและบอยครั้งจะเปนการเลาจากปากสูปาก ประวัติศาสตรเรื่องเอ็นรอยหวายจัดเขา
ลักษณะประวัติศาสตรบาดแผล เปนประวัติศาสตรที่ปราศจากการจดบันทึก ผูเลาจะอางมุขปาฐะทํานองเปน
เรื่องเลาตอกันมา และก็เชื่อกันตอๆ มา ไมมีหลักฐานอางอิง ไมมีการพิสูจนสอบทางการแพทย แตก็สามารถ




โนมนาวความเชื่อถือ กอเกิดเปนหนึ่งในกระแสการสรางภาพลักษณในทางลบใหกับรัฐสยาม อาจกลาวไดวา
ี
ประวัติศาสตรเอ็นรอยหวายเปนประวัติศาสตรใตโตะเพราะยังไมมีผูใดนําประวัติศาสตรเรื่องนี้ขึ้นมาตแผอยาง
ี
เปนวิชาการ งานวิจัยขอเท็จจริงเอ็นรอยหวาย ประวัติศาสตรบาดแผล สยาม-ปาตาน นบเปนความพยายาม
ั
แรกสุดที่จะปรับเปลี่ยนสถานะประวัติศาสตรเอ็นรอยหวายจากประวัติศาสตร ปกปดที่ฝายตรงขามรัฐ ใชเปน
ประเด็นปลุกระดม มาเปนประวัติศาสตรเปด คือสามารถหยิบยกขึ้นมาศึกษาอยางเปนวิชาการ เปดเวทีใหทุก

ฝายไดถกเถียงแสดงความคิดเห็นอยางเสรี แตตองอยูในกรอบทางวิชาการ


ผลจากการทํางานวิจัยในชั้นตนทําใหไดขอสรุปสําคญหลายประการ อาทิ ไมมีหลักฐานลายลักษณ 

ั
ี
ึ้
อักษรรวมสมัยยืนยันวา เชลยศึกปาตานีที่ถูกกวาดตอนมาในสงครามสยาม-ปาตาน ที่เกิดขนในสมัยรัชกาลที่
๑ (พ.ศ.๒๕๓๙) ทั้งหมดนั้น ถูกกวาดตอนมาดวยการรอยเสนเอ็นรอยหวายดวยหวาย เรื่องที่รับรูเปนการเลา

ู
ี
ื่
ื


ั้
ี้
ตอๆ กันมา ไมมีหลักฐานอางอิงที่นาเชอถอได นอกจากนชาวปาตาน ที่ถกกวาดตอนมาในครั้งนน


วัตถุประสงคหลักก็เพื่อสลายความเขมแข็งของปาตานี ไมใหกลับฟนขึ้นแข็งขอเปนรัฐอิสระไดอีก นอกจากน ี้
ยังประสงคจะ “เติมคน” ใหราชธานีใหมซึ่งเพิ่งไดรับการสถาปนาขึ้นแทนกรุงศรีอยุธยาที่ลมสลายไป เชลยที่
ถูกกวาดตอนมาเติมคนจึงตองควรอยูในสภาพรางกายที่สมบูรณ มิใชถูกทําใหพิกลพิการจนกลายมาเปนภาระ
และเมื่อศึกษาทางการแพทย ก็ไดขอยุติวาการเจาะเอ็นรอยหวายตามที่เชื่อกันนั้นหากกระทําจริงอาจสงผลให
เกิดการอักเสบ และเสื่อมสภาพของเอ็นรอยหวาย นําไปสูอาการปวดเรื้อรังและสูญเสียการทํางาน เปนผลให
เกิดความพิการและทุพพลภาพ ซึ่งไมเปนผลดีตอแรงงานที่จะนํามาเติมคนใหกับราชอาณาจักร

กระนั้น คณะผูวิจัยมีความเห็นวาการเจาะเอ็นรอยหวายอาจเกิดขึ้นจริง แตกระทําเฉพาะกับนกโทษ
ั

ั

บางคนที่พยายามจะหนการจับกุม เพื่อใหเปนตวอยางมิใหเชลยสวนใหญกระทําตาม แตนนก็เปนเพียงขอ
ี

ั่
ื่
สันนิษฐาน ยังไมมีหลักฐานแนชัดยืนยันวาไดมีการเจาะเอ็นรอยหวายขึ้น สวนความเชอที่แพระสะพัดนนเปน
ั้


ื
ั

ื่
ื
ผลจากการโฆษณาชวนเชื่อของฝายตรงขามกับรัฐบาล ไมมีหลักฐานที่เชอถอไดยนยนเทาๆ กับที่ไมมีความ
สมเหตุสมผลทางประวัติศาสตร
ี
ิ

ึ้
หนังสือ ขอเท็จจริงเอ็นรอยหวาย ประวัติศาสตรบาดแผล สยาม-ปาตาน ประกอบขนดวย งานวจัย
ิ


ี
ุ
ขนาดสั้น ๔ ชิ้น เรื่องแรกเปนผลงานของผศ.ดร.จุฬศพงศ จุฬารัตน เรื่อง “ชาวตาน” ราษฎรยคสรางบาน
แปงเมืองในสมัยกรุงรัตนโกสินทร งานวิจัยนี้ ปูพื้นฐานใหผูอานเห็นวากรุงเทพฯ หรือบางกอกเปนสังคมพหุ
ั
ื


ึ้
ื้
ิ่


ิ


วฒนธรรม คอประกอบขนดวยชนตางเชอชาต ตางภาษาและตางถนมาแตเบื้องตน ซึ่งมีมุสลิมเปน
ี
องคประกอบสําคัญ และมุสลิมในกรุงเทพฯ เองก็มีภูมิหลังความเปนมาที่หลากหลาย “แขกตาน” หรือมุสลิม

ุ
จากรัฐสุลตานปาตานี เปนมุสลิมที่ถูกกวาดตอนมาเพื่อ “เพิ่มไพรพลเมือง” เมื่อกวาดตอนมาแลวก็มิไดคมขง
ั

ี
ิ
เปนเชลย แตใหตงชมชนกระจายอยทั้งในพระนครและปริมลฑลโดยรอบราชธาน งานวจัยเรื่องที่ ๒ เปน
ู
ุ
ั้
ึ
ผลงานบันฑิตย สะมะอุน ภายใตหัวขอ “เรื่องราวกลาวขานวาดวยเอ็นรอยหวาย” เปนการศกษาถงสภาวะ
ึ



เรื่องเลา วาดวยเอ็นรอยหวายที่แพรหลายอยูในสังคมมลายูมุสลิมในกรุงเทพฯ โดยสัมภาษณจากผูอาวโสใน
ุ

พื้นที่หนองจอก มีนบุรี บางชัน และมัสยิดตนสนรวม ๒ คน บันฑิตยไดขอยตวา เรื่องเอ็นรอยหวายน “เปน

ิ


ุ
ี้

ู
เพียงเรื่องที่กุขึ้นหรือแตงเติมเพื่อใหเกิดความเกลียดชังระหวางชาวมลาย ปาตานกับสยาม” แตก็เปนเรื่องที่
ี
เชื่อกันสืบตอมา บันฑิตยไดสัมภาษณผูอาวุโสในชุมชนหลายคน ซึ่งผูใหสัมภาษณสวนใหญก็เชื่อในตํานานเอ็น

รอยหวาย หากแตไมสามารถหาหลักฐานมายืนยัน นอกเหนือจากน ผูใหสัมภาษณยงมีความทรงจําตอเรื่อง
ั

ี้




ั
็
ํ
ิ

ู
ี้
เอ็นรอยหวายเหมือนๆ กัน ซึ่งเปนไปไดวาประเดนบาดแผลทางประวตศาสตรนไดถกนามาถายทอดจาก
แหลงขอมูลหรือผูใหขอมูลเดียวกัน ที่นาสนใจคือความเชื่อเรื่องเอ็นรอยหวาย เปนความเชอถอที่ตกทอดสืบ
ื
ื่

ื่
มาหลายชั่วอายุคน โดยไมมีผูใดสงสัย สืบคนหรือพิสูจนสอบ เอ็นรอยหวายจึงกลายเปนเรื่องของความเชอ
ิ

ของผูที่คิดตาง ขอเท็จจริงทางวิชาการจึงอาจไมสงผลตอการปรับเปลี่ยนความเชอหรือทัศนคต แตก็เปนกาว
ื่
ิ
แรกที่ความเชื่อที่มีตกทอดมาเปนศตวรรษถูกตั้งคําถามอยางเปนหลักวิชา งานวจัยของสมาน อูงามสิน เปน
ี

ี
ี
การประมวลงานเขยน วาดวยความสัมพันธระหวางสยาม-ปาตาน โดยแยกงานเขยนออกเปนหลายหมวด



ั

ิ
ิ
อาทิ มายาคตทางประวตศาสตร และวฒนธรรมของสยามตอปาตาน ความสัมพันธสยาม-ปาตาน ใน

ี
ั
ี
ประวัติศาสตรการเมืองสงคราม และสันติภาพ และความทรงจําบาดแผลวาดวยกรณีเจาะเอ็นรอยหวายเชลย


ํ
ศึกมลายูมุสลิมปาตานี งานของสมานไดคัดเลือกหนังสือหรืองานเขียนตามประเด็นหัวขอที่แยกไวมานาเสนอ
ื้
ั

ํ
ั
ุ
ู
ั
โดยระบุที่มาของหนงสือและบทความพรอมไปกับตดเนอหาที่เปนตอนสําคญมานาแสดงไว คณปการของ
็

ึ

ี

งานวิจัยนี้อยูที่การประมวลงานเขียนวาดวยความสัมพันธสยาม-ปาตาน ที่มีผูศกษาไว ทําใหเห็นวาประเดน

ประวัติศาสตรนี้มีผูสนใจศึกษาเปนจํานวนมากขณะที่งานเขียนก็มีความหลากหลาย ในดานวัตถุประสงคของ

ึ
การเขียนก็มีความหลากหลายทัศนคติและเนื้อหางานเขียนมีหลายประเภทจากงานวิชาการไปจนถงงานปลุก
ี
ึ
ั
ระดม และจากงานเขยนที่เปนตวแทนภาครัฐไปจนถงฝายตอตานอํานาจรัฐ งานวจัยของสมานจึงชวยให

ิ


ิ
ผูอานไดเห็น “สถานะทางความรู” ตอปญหาความสัมพันธระหวางสยาม-ปาตาน ในมิตตางๆ จากภาพกวาง


ี
หรือองครวม สมานไดนําผูอานสูภาพเฉพาะอันเปนโจทยหลักของงานวิจัยซึ่งเห็นไดในหมวดที่ ๓ ความทรง

ั
จําบาดแผลวาดวยกรณีเจาะเอ็นรอยหวาย เชลยศึกมลายูมุสลิมปาตานี ซึ่งมีอยดวยกันถง ๑๑ เรื่อง ที่สําคญ
ึ

ู
คืองานวิจัยของสมานไดใหขอยุติในชั้นตนวา การเจาะเอ็นรอยหวาย หากจะมีก็นาจะกระทําในขอบเขตจํากัด

คือทํากับเชลยที่เปนกลุมระดับนําซึ่งอาจกอการลุกขึ้นสูและกอความวุนวาย จึงพิจารณาไดวาเปนแคเพียงการ

ลงโทษ (punishment) เปนตัวอยางเพื่อมิใหเชลยศึกอื่นๆ เอาเยี่ยงเอาอยาง”


ั
ั
งานวิจัยชิ้นสุดทายของนายแพทย จีรันดร อภินนทน เรื่องกายวิภาคของเอ็นรอยหวาย นบเปนการ
ํ
เปดศักราชใหมใหกับการศึกษาเรื่องเอ็นรอยหวาย เพราะเปนครั้งแรกที่ผูเชยวชาญเฉพาะไดนาเสนอขอมูล


ี่

ิ

ดานการแพทย วาดวยเอ็นรอยหวาย เปนขอมูลอันเปนผลจากการศึกษาอยางเปนหลักวชา มีขอสรุปอันเปน
ผลจากการศึกษาจากผูปวยจริง ความรูทางการแพทยไดชวย “เติมเต็ม” ความเขาใจตอประเดนความเปนไป
็
ํ
ไดในการเจาะเอ็นรอยหวาย ไมเปนที่สงสัยวาการลงโทษในลักษณะนอาจนาไปสูอาการปวดเรื้อรัง และ


ี้
ื้
ิ

สูญเสียการทํางาน เปนผลใหเกิดความพิการและทุพพลภาพ นอกจากนี้ ยังมีโอกาสเกิดการตดเชอเขาไปใน
ึ
ื
ั
ู
ั
้ํ
ึ่
เนื้อไขมันและ/หรือถงนา ซึ่งอาจลุกลามไปถงตวเอ็นรอยหวายและกระดกสนเทา กลาวอีกนยหนงคอการ
ุ
เจาะเอ็นรอยหวายจะสงผลโดยตรงตอความสมบูรณทางกายภาพของเชลยศึก ทําใหเชลยที่ถูกกวาดตอนมาไม



อาจประกอบกิจเพื่อสนองประโยชนของฝายบานเมืองไดเปนปกต นบวาขดตอเจตจํานงคพื้นฐานของการ

ิ
ั

ั
“เติมคน” ใหกับอาณาจักรเพราะทําใหคนที่นามาเตมกลับเปนภาระมากกวาจะเปนประโยชนตอการขยาย

ํ

ิ

ชุมชนและใชแรงงาน ตามจารีตการกวาดตอนเชลยศึกที่มีมาแตโบราณ
งานวิจัย ขอเท็จจริงเอ็นรอยหวาย ประวัติศาสตรบาดแผลสยาม-ปาตานี เปนการขยายพรมแดนทาง
ความรูครั้งสําคัญตอประเด็นปญหาเอ็นรอยหวาย ในอันดับแรกสุด งานวิจัยนี้ไดเปลี่ยนสถานะประวตศาสตร
ั
ิ
็


ิ
ั
ึ
ซอนเรน ใหเปนประวตศาสตรเปดสามารถศกษาถกเถยงในทางวชาการไดเชนประเดนประวตศาสตรอื่น
ิ
ั
ิ
ี
ึ
อันดับที่สอง งานวิจัยนี้นับเปนความพยายามแรกสุดที่จะศกษาถงสถานะทางความรูของเรื่องเอ็นรอยหวาย
ึ
อยางเปนหลักวิชา ผานการประมวลงานเขียน และคาบอกเลา พรอมบทวเคราะหตอขอมูลที่ประมวลมา ที่


ํ
ิ
สําคัญคืองานวิจัยนี้ไดเปดพรมแดนสูความรูดานการแพทย เปนการผสานความรูเชิงวิทยาศาสตรที่พิสูจนสอบ
ไดกับความเชื่อ และศาสตรทางสังคมศาสตร และมนุษยศาสตร งานวิจัยไดคลายปมประวตศาสตรบาดแผล
ิ
ั


ุ
ิ
ิ
นําเรื่องในที่ลับมาขยายในที่แจง ขอยตอันเปนผลจากงานวจัยอาจไมใช ขอยตตายตวที่จะปรับเปลี่ยนไมได
ั
ิ

ุ

หากแตการทาทายปรับเปลี่ยนจําเปนตองกระทําตามหลักวิชา และที่สําคัญคือสถานะทางความรูวาดวยเรื่อง

เอ็นรอยหวาย จะปรับเปลี่ยนไปจากที่เคยเปนมากกวาศตวรรษ นบเปนการรวมเปดศกราชใหมใหกับ
ั
ั

การศึกษาประวัติศาสตรความสัมพันธสยาม-ปาตาน ี

ศาสตราจารย ดร.สุเนตร ชุตินธรานนท 
ู
ผูอํานวยการศนยพหวัฒนธรรมศึกษาและนวัตกรรมทางสังคม
ุ
บรรณาธิการ



สารบัญ


หนา


บทบรรณาธิการ


บทที่ ๑ ชาว “ตานี” ราษฎรยุคสรางบานแปงเมืองในสมัยกรุงรัตนโกสินทร ๑

มุสลิมกับการตั้งถิ่นฐานในพระนคร ๒

บทที่ ๒ เรื่องราวกลาวขานวาดวยเอนรอยหวาย ๘
็
“เอ็นรอยหวาย” คืออะไร ๙

ขอมูลโดยสังเขปจากคําบอกเลา ๑๐

เอ็นรอยหวายกระทํากับใคร ๑๑

แนวคิดที่ไมเชื่อในเรื่องเอ็นรอยหวาย ๑๕

การสรางชาติไทยกับผลกระทบตอการชาวมลายูมุสลิม ๑๗

การรอยหวายเปนเรื่องรุนแรงหรือไม ๑๘

นัยสําคัญของขอมูลคําบอกเลาในแตละมุมมอง ๑๙

บทสรุปและขอคิดเห็นเพิ่มเติม ๒๘

บทที่ ๓ วรรณกรรมทางประวัติศาสตรเกี่ยวกับเอ็นรอยหวาย ๓๐

ิ
ั
ิ

ั
หมวดที่ ๑ มายาคตทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของสยามตอปาตานี ๓๐
หมวดที่ ๒ ความสัมพันธสยาม-ปาตานี จากอดีตสูปจจุบัน สงครามและสันติภาพ ๓๘
หมวดที่ ๓ ความทรงจําบาดแผลกรณีเอ็นรอยหวายเชลยศึกมลายูมุสลิมปาตาน ี ๕๙
ขอคนพบ บทสรุป และขอเสนอแนะ ๖๕

บทที่ ๔ กายวิภาคของเอ็นรอยหวาย ๖๗

หนาที่ของเอ็นรอยหวาย ๖๘

โรคและพยาธิสภาพที่เกิดขึ้นเมื่อเอ็นรอยหวายถูก “รอยดวยหวาย” ๖๙



บรรณานุกรม ๗๑

บทที่ ๑

ชาว “ตาน” ราษฎรยุคสรางบานแปงเมืองในสมัยกรุงรัตนโกสินทร
ี



ผูชวยศาสตราจารย ดร. จุฬิศพงศ จุฬารัตน



๑
สังคมไทยยุคจารีตมิไดเปนสังคมทีประกอบดวยชนเช้อชาติเดียว 0 แตมีลักษณะความเปน “พหุ
ื
่
ู
สังคม” (Plural Society) คือประกอบดวยประชากรหลากหลายเช้อชาติที่อยรวมกันในสังคม 1 ลักษณะ
ื
๒
่

่

ื
่
ื
ของสังคมหลากเชอชาติเกิดขึนต้งแตชวงกอนสมัยอยธยาสืบเนองเรือยมาจนถึงหลังการเสียกรุงครั้งที ๑
้
ั
้
ุ

่

่
ุ
ี
ั

เมือ พ.ศ. ๒๑๑๒ ซึงสงผลใหไพรพลชาวอยธยาถูกกวาดตอนไปเปนเชลยยงหงสาวดเปนจานวนมาก ความ
ํ


ขาดแคลนกําลังพลซึ่งถือเปนทรัพยากรสําคัญของรัฐในยุคจารีตทําใหผูปกครองตองแสวงหาไพรพลจาก




ั
้
ุ
ั
ื
่
ื
้
่
พนทีอนเขามาทดแทน ดงปรากฎหลักฐานวาหลังเสียกรุงศรีอยธยาครังแรกมีการเทครัวจากหวเมืองตางๆ
รวมทั้งการกวาดตอนผูคนตามเขตชายขอบของราชอาณาจักรอยางชาวมอญ ลาว เขมร พมา กําเหรี่ยง
๓

่
กุลา และมลายู เขามาสูสังคมสยาม 2 การกวาดตอนผูคนพลเมืองจึงเปนปรากฏการณทีเกิดขึ้นในรัฐยุค
จารีตที่กําลังไพรพลคือทรัพยากรหลักในการสรางความมั่นคงใหกับรัฐ กระทั่งเมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก 


็
ุ
ขาศึกเมื่อ พ.ศ. ๒๓๑๐ ราชอาณาจักรสยามแบงแยกแตกออกเปนรัฐยอยๆ หรือชมนมหลายชุมนุม สมเดจ
ุ
ื่


ุ
พระเจาตากสินมหาราชตองทรงปราบปรามชุมนมตางๆ อยูหลายปเพอคืนความมั่นคงของราชอาณาจักรให
กลับคืนเหมือนครั้งกรุงศรีอยุธยาเปนราชธานี อยางไรก็ตาม ดวยปญหาศึกสงครามติดพันตอเนื่องมาตงแต
ั้

ุ

เสียกรงศรีอยุธยาสงผลใหสยามตองการไพรพลจํานวนมากเขามาเปนกําลังหลักของกรุงธนบรี การ
ุ
ั


ปราบปรามชุมนุมและหวเมืองตางๆจึงกระทําควบคูไปกับการกวาดตอนและเกณฑไพรพลเมืองเขาสู 
ศูนยกลางเพื่อเสริมความมั่นคงใหกับบานเมืองในยุคแรก
ุ
็


เมื่อพระบาทสมเดจพระพุทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงสถาปนากรุงเทพพระมหานครเปน
ั
ิ
ศูนยกลางการปกครองของสยาม สภาพการณทางการเมืองยงอยในภาวะวกฤตดวยมีศึกสงครามกบพมา
ิ

ั
ู



สืบเนองตอมาจากสมัยกรุงธนบรี พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชพรอมดวยสมเดจพระ
ื

่
ุ
ุ
็

ุ
็

๑ สังคมไทยยุคจารตหมายถึงชวงเวลาท่สังคมไทยยังอยภายใตโลกทศนและชีวทศนแบบเดิมท่อยภายใตอิทธิพลของพทธศาสนา
ู
ี
ี
ี
ั

ั
ู
ุ

ี
ศาสนาพราหมณตลอดจนอานาจเหนือธรรมชาติตางๆ จนถึงสมยท่อิทธิพลความคิดแบบตะวันตกเผยแผเขาสสยามในรชสมยพระบาทสมเด็จ
ั
ั
ู
ั
ํ

ู

ั

ี
่

พระจอมเกลาเจาอยหัวถึงและรัชสมยพระบาทสมเดจพระจุลจอมเกลาเจาอยหัว ทําใหเกิดการเปลยนแปลงในดานตางๆ และสังคมไทยปรับตัว

ู
็
เขาสูความเปนสมัยใหม (Modernity)
๒ พหสังคม ( Plural Society) หรือสังคมทหลากหลาย หมายถึง สงคมที่มีความหลากหลายของเชอชาต ศาสนา และวฒนธรรม
้
ื
่
ี
ุ
ั
ั
ิ
ี
ั
ึ
ู
ู
ื
ั

ี
ี
ประกอบกัน คนในสงคมดํารงความแตกตางทางเช้อชาติ มการปกครองตนเองไดในระดับหน่ง และมบทบาทอยในสงคม (ดรายละเอยดใน
ี
บรรพต วระชย และคณะ, สังคมวิทยามนุษยวิทยา (กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาวิทยาลัยรามคําแหง, ๒๕๒๑), หนา ๑๐๖)
ั
ุ
ี
๓ กฎหมายตราสามดวงกลาวถึงชนตางชาติกลมตางๆ ในสยาม โดยเฉพาะกลมท่มความแตกตางจากชาวสยาม ลาว มอญ ไดแก แขก
ี
ุ

่
ั
ิ
ี
ฝรง องกฤษ วลันดา กุลา และมลาย ดังมการออกพระราชกําหนดบังคับใหลาว มอญ และสยามลักลอบซองเสพเมถุนกับคนเหลาน เพราะเปน
ั
ี
้
ู

ี
ู
คนอยนอกพระพุทธศาสนา (ดรายละเอยดใน กฎหมายตราสามดวง เลม ๕, หนา ๙๘, ๗๗. ; ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๓๙ จดหมายเหต ุ
ู
บาทหลวงฝรังเศส ภาค ๖ (พระนคร : องคการคาคุรุสภา, ๒๕๑๑), หนา ๔๖๕-๔๖๖.
่

๒


ุ
ื
ิ
่
บวรราชเจามหาสุรสิงหนาทพระอนชาธราชทรงทําสงครามขยายพระราชอาณาเขตเพอสถาปนา

ราชอาณาจักรใหมันคงเหมือนในอดีต การทําสงครามแตละครั้งไดทรงใหกวาดตอนผูคนพลเมืองจํานวน


่

้
ื

มากเขามาสูเขตพระนครแหงใหมเมื่อรวมเขากับผูคนพลเมืองหลายกลุมหลากเชอชาตทีอพยพหนภัย
ี
่
ิ
ุ

ิ

ื
ื
สงครามมาแตครั้งเสียกรุงศรีอยุธยาทําใหเกดการกอรางสรางชมชนหลากเช้อชาติในพ้นที่ตางๆ รอบพระ

นครและปริมณฑล


่
การกวาดตอนและการอพยพของผูคนพลเมืองจากพนทีตางๆ เขาสูกรุงเทพมหานครเกิดขึ้นอยาง

้
ื

ั
ั


ื่
ตอเนองในสมัยตนกรุงรัตนโกสินทร จากบนทึกของบาทหลวงปาเลอกวซ (Monsignor Jean-Baptiste



ิ
ู
Pallegoix) ในชวงตนรัชกาลที่ ๔ อางองวาประชากรของราชอาณาจักรสยามซึ่งมีอยประมาณ

๔
๖,๐๐๐,๐๐๐ คนน้น กวาครึงหน่งเปนชนตางชาต แมตัวเลขประชากรชาวสยามในตนรัชกาลที ๔ ของ
่
ึ
ิ
ั
่
3
บาทหลวงปาเลกกัวซจะเปนเพียงประมาณการ แตก็ทําใหพอเห็นสภาพสังคมในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนได 
วาเต็มไปดวยชาวตางชาติกลุมตางๆ ที่เขามาอยรวมกันในนครหลวงและเปนกลุมคนทีมีบทบาทสําคัญตอ


ู
่
ู






เสถียรภาพและความมันคงตอรัฐสยามในชวงเวลาของการสรางบานแปงเมืองและฟนฟแบบแผนตางๆ
่
รวมทั้งสังคมเมืองหลวงในแบบที่เคยเปนในสมัยอยุธยาตอนปลาย
ุ

ื
แมสังคมไทยยคจารีตจะประกอบไปดวยคนตางเช้อชาติ ศาสนา ภาษา และวฒนธรรมแตมิไดมี
ั
ั
้
ื
ิ
ความพยายาม (อยางเปนระบบ) ที่จะเปลียนแปลงคนเหลาน้นใหกลายเปนชาวสยามหรือชนเชอชาตไทย
่
พระมหากษัตริยไทยในยคจารีตทรงแสดงพระองคฐานะพระราชาของประชาชาตทังมวล ยงมีชนตางชาต ิ
้
ิ
่
ิ
ุ


ิ่

ตางภาษาเขามาสูพระราชอาณาจกรมากมายและหลากหลายกลุมเทาใดก็ยงแสดงถึงพระบรมเดชาบารมี

ั
ั
๕
้
ของประมุขแหงราชอาณาจักรมากขึ้นเทาน้น 4 นอกจากนี ความตองการกําลังพลในกิจการตางๆ ยังเปน

่
เหตผลใหราชสํานกเปดรับการตดตอกบชนชาตตางๆ รวมทังบรรดามุสลิมทีเขามาสูสังคมสยามในลักษณะ
ุ
ั


ิ
้
ั


ิ
และบริบทที่แตกตางกัน
มุสลิมกับการตั้งถิ่นฐานในพระนคร
ั
ั
ี
มุสลิมก็เชนเดยวกับประชาชาติอ่นๆ ทีต้งถิ่นฐานอยอาศัยอยในสยามมาต้งแตครังกรุงศรีอยุธยา
้
่
ื
ู
ู

ู
่
ู

ิ
เมื่อมีการสถาปนาพระนครแหงใหม มุสลิมก็เปนหนงในประชาชาตทีอยอาศัยและตงถิ่นฐานอยในเขตกรุง
่
ึ
ั้

ธนบรีและกรุงเทพมหานคร มุสลิมในสมัยกรุงธนบรีและตนกรุงรัตนโกสินทรแบงตามลักษณะการต้งถิ่น
ั
ุ
ุ
ฐานเปน ๔ กลุมดังน ี้

๔ บันทกกลาววาประชากรชาวสยามหรอไทยม ๑,๙๐๐,๐๐๐ คน จน ๑,๕๐๐,๐๐๐ คน มาเลย ๑,๐๐๐,๐๐๐ คน ลาว


ี
ึ
ี
ื


ี
๑,๐๐๐,๐๐๐ คน เขมร ๕๐๐,๐๐๐ คน พมา ๕๐,๐๐๐ คน กะเหรยง ชอง และละวา ๕๐,๐๐๐ คน (ดูรายละเอียดใน Monsignor Jean-
Baptiste Pallegoix, Description of the Thai Kingdom of Siam (Bangkok: White Lotus, ๒๐๐๐), p.2. ; Sir John Bowring ,
The Kingdom and People of Siam, vol.1 ( Kuala Lumpur : Oxford University Press,1969), p. 81.
๕ แนวความคิดจกรพรรดิราชอาจสอดรับกับคตความเชื่อที่วาพระมหากษัจริยสยามทรงดํารงพระราชฐานะพระราชาแหงสกลจกรวาล
ิ
ั
ั
อนประกอบดวยประชาชาติอนหลากหลาย
ั
ั

๓


๑. กลุมที่มีถิ่นฐานเดิมในเขตเมืองบางกอก


ุ
ั
ู
ั
บางกอกซึ่งเปนเมืองทาการคามาต้งแตสมัยอยธยา ปรากฏมีชุมชนตางชาติอยแลวต้งแต 
ิ
กอนสมัยธนบุรี และสมัยรัตนโกสินทร จากจดหมายเหตุกย ตาชารด (Guy Tachard) บาทหลวงนกาย
ี
็
่
่
ิ
ั
ิ
่
เยซูอตชาวฝรังเศสซึงเดนทางเขามายงสยามพรอมคณะราชทูตฝรังเศสในรัชสมัยสมเดจพระนารายณกลาว



๖

่
ไววา เจาเมืองบางกอกสมัยนนเปนมุสลิมซึงมาจากเมือง “คอนสแตนตโนเปล” นอกจากจะไดรับแตงตัง

้
้
ิ
ั

ู
ใหดแลเมืองบางกอกแลว เจาเมืองผูนยังมีหนาที่ดูแลควบคุมประชาคมมุสลิมที่อยอาศัยในเขตเมืองบางกอก
ู
ี้
๗
่

ดวย ตรงกบขอความในหนงสือ “สําเภากษัตริยสุลัยมาน” (The Ship of Sulayman) ซึงเปนบันทึก
ั

ั
ของมูฮัมหมัดรอบี (Muhammad Rabi) อาลักษณและเลขานุการของคณะทูตเปอรเซียซึ่งพระเจาชาหสุลัย
๘
มาน (Shah Sulayman ) แหงราชวงศซาฟาว (Safavid Dynasty) 7 ทรงสงมาเจริญพระราชไมตรีกับ

ี
๙
สมเดจพระนารายณ เอกสารฉบับนกลาวถึงเจาเมืองซูฮัล (Suhal) หรือเมืองบางกอก 8 วาชือ เชลาบี
็
้
ี
่
๑๐

ี้
ิ
(Chilebi) เปนชาวเมืองรุม (Rum) คําวารุมนหมายถึง เมืองคอนสแตนตโนเปลนนเอง 9 หนังสือ “ประวัติ

้

ั

มัสยิดตนสน” ซึ่งเลาถึงประวัตของศาสนสถานศูนยกลางมุสลิมสําคัญในสมัยอยุธยาตอนปลาย กลาววา
ิ
๑๑
บริเวณริมคลองบางกอกใหญฝงธนบุรีมีพวกมุสลิมตั้งภูมิลําเนาคาขายอยูมาตั้งแตสมัยอยุธยา 10
สวนบันทึกเรื่องราวประวัติขุนนางมุสลิมสายตระกูลเฉกอะหฺมัดในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนระบุวา
ุ
็
ี
ู
้
๑๒
เมื่อครังที่พวกเขาอพยพหนสงครามมาจากกรุงศรีอยธยา กไดอาศัยอยแถบกุฎีใหญ 11 หรือมัสยิดตนสน
รวมกบมุสลิมกลุมเดิมซึ่งตงถิ่นฐานอยริมคลองบางกอกใหญ ยืนยันวามีมุสลิมอาศัยอยบริเวณนนมาแลว
ู
ั
ู
้
ั
ั้
ั
ี

ต้งแตสมัยอยุธยา มุสลิมกลุมน้เปนพวกที่นับถือศาสนาอิสลามนิกายสุนนี สันนิษฐานวาเปนเช้อสายอินเดย
ี
ื

ั
่
๖ กีย ตาชารด, จดหมายเหตุการเดินทางครั้งที่ ๒ ของบาทหลวงตาชารด, หนา ๖๗. ; ในสมยนนไดเปลยนเปนกรงอิสตนบูล
ี
้
ั

ุ
ั
(Istanbul) แลว แตบาทหลวงตาชารดยังเรียกวา “คอนสแตนติโนเปล” (Constantinople) ตามชื่อเมืองหลวงเดิมของจักรวรรดิไบแซนไทน
๗ “สําเภากษัตรยสุไลมาน” (The Ship of Sulayman) หรือ “ซาฟนะห เย ซุลัยมานี (Safinah ye Sulaimani) เปนบันทกการ
ึ
ิ


เดินทางของคณะทูตอิหรานซึ่งชาหสไลมาน (Shah Sulayman ครองราชยระหวาง พ.ศ. ๒๒๐๙-๒๒๓๗ (ค.ศ. ๑๖๖๖-๑๖๙๔)) แหงราชวงศ

ุ

ซาฟาวทรงสงมาเจริญสัมพันธไมตรกบราชสานักสมเด็จพระนารายณ ผบันทึกคือเลขานุการและอาลักษณประจําคณะทูตคือ อบนมูฮัมหมัด
ั
ี
ํ

ี
ิ
ู
ี
ี
อบรอฮีม มูฮัมหมัด รอบีย (Ibd Muhammad Ibrahim Muhammad Rabi) (เก่ยวกับการวิเคราะหเอกสารฉบับน้ดูรายละเอียดใน จุฬิศพงศ
ิ
ิ
ิ
ั

ี

จุฬารัตน, “บทบาทและหนาท่ของขุนนางกรมทาขวาในสมยอยุธยาถึงสมัยรัตนโกสินทร (พ.ศ. ๒๑๕๓-๒๔๓๕) (วทยานพนธปริญญาอักษร
ศาสตรดุษฎีบัณฑิต ภาควิชาประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๔), หนา ๑๕-๑๗ ; Muhammad Rabi, The
Ship of Sulayman, translated by John O’ Kane (London: Routledge & Keagan Paul, ๑๙๗๒), pp. ๑๒-๑๓. ; มูฮัมหมัด รอบี
ู
บิน มูฮัมหมด อิบรอฮีม, ซาฟนะห เย ซุลัยมะนี : ซัฟร นอเมะฮ ซะฟร อิรอน เบะ ซะยอม (สําเภากษัตริยสุไลมาน : จดหมายเหตุคณะทต
ั
ี
อิหรานสูสยาม) ,บรรณาธการโดย อับบัส โฟรุก (เตหะราน : โรงพิมพมหาวิทยาลัยเตหะราน, ฮ.ศ. ๑๔๒๑), หนา ๑-๗.
ิ
๘ ซาฟาว (Safavid Dynasty) เปนราชวงศกษัตริยที่ปกครองอิหรานระหวาง พ.ศ. ๒๐๔๔ - ๒๒๗๕ หรือ ค.ศ. ๑๕๐๑-๑๗๓๒.
ี
ั
ุ

๙ ดูรายละเอียดการวิเคราะหที่มาของเมืองซูฮลวาหมายถึงเมืองบางกอกใน จฬิศพงศ จฬารัตน, ขุนนางกรมทาขวา (กรุงเทพฯ : โรง
ุ
พิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๖), หนา xiii - xiv.
๑๐ ดูรายละเอียดเกี่ยวกับคําวาหรุม (Rum)ในหัวขอเรือง หรุมโตระก
ี

่
๑๑ มุสลมกลมนี้อางวาพวกเขาเขามาตั้งถิ่นฐานในคลองบางกอกใหญตงแตกอนสมัยสมเด็จพระเจาทรงธรรม (พ.ศ. ๒๑๕๓-๒๑๗๗) (ดู
ุ
ิ
ั้



รายละเอียดใน เสาวนีย จิตตหมวด, กลุมชาติพันธุ : ชาวไทยมุสลิม (กรุงเทพมหานคร: กองทุนสงารุจิระอัมพร, ๒๕๓๑), หนา ๑๒๕.

่
ี

ี
ี
๑๒ มัสยิดตนสนเดิมเรียกวา “กระฎใหญ” ซึงนาจะมาจากคําวา “กระฎบางกอกใหญ” คําวา “กระฎี” เปนคําสามัญทมุสลิมนิกาย
่
ิ
์
ั
ชีอะหในประเทศไทยใชเรียกชื่อศาสนสถานของพวกเขา (ดูรายละเอยดใน ดิเรก กุลสิรสวสดิ, ความสัมพันธของมุสลิมทางประวัติศาสตรและ
ี
ื
ั
ุ
วรรณคดไทย (กรงเทพฯ : สมาคมภาษาและหนงสอแหงประเทศไทย, ๒๕๑๗), หนา ๑๔. ; บันทึกเรื่องความรูตางๆ เลม ๒ (พระนคร:

ี
สํานักพิมพมหาวิทยาลัย, ๒๕๐๖), หนา ๑๐๓-๑๐๔.

๔


ั

่
้
ุ
๑๓
เตอรก หรืออาหรับ ทีเขามาคาขายในเมืองบางกอกตงแตสมัยอยธยาในรัชสมัยสมเดจพระเจาทรงธรรม12
็
ี้

ิ
ุ


มุสลิมกลุมนไดสรางมัสยดขึ้นเรียกวามัสยิดตนสน และตอมาในสมัยธนบรีไดรับพระราชทานที่ดินใหสรางกุ
๑๔
โบร เพื่อใชเปนสุสานสําหรับฝงศพขาราชการทหารและพลเรือนที่เปนมุสลิม 13
๒. กลุมที่อพยพมาจากกรุงศรีอยุธยา
ี
่
กลุมนสวนใหญคือ มุสลิมทีลีภยสงครามมาจากกรุงศรีอยธยาเมือครังเสียพระนครและมา
้
่
้
ุ
้
ั
ั
ํ

ั
้
้
ุ

่
ู
ตงถินฐานอยตามลํานาเมื่อสมเดจพระเจาตากสินทรงตงกรุงธนบรีเปนราชธานแลว จากบนทึกคําบอกเลา
ั
้
็
ี
ของลูกหลานขุนนางกรมทาขวากลาววา ในสมัยธนบุรีมุสลิมสายตระกูลเฉกอะหฺมัดที่อพยพลี้ภัยสงครามเขา

ั
มายงกรุงธนบุรีตองอาศัยในแพบริเวณริมคลองบางกอกใหญหนามัสยิดตนสน โดยเขาไปอาศัยปลูกแพอย ู 

ี้
ั
่
ั
อาศัยรวมกบมุสลิมกลุมเดิมทีต้งถิ่นฐานมาต้งแตสมัยอยธยาเรียกกันวา “แขกแพ” มุสลิมกลุมนสราง
ุ
ั
บานเรือนปลูกเปนแพริมแมนาเจาพระยาบริเวณคลองบางกอกใหญหรือคลองบางหลวง และเนองดวย
่
้

ํ
ื




ุ

ที่ดินเดิมมีนอยมุสลิมสวนใหญจึงนิยมพักอาศัยในเรือนแพ เลยไดรับการขนานนามจากชาวไทยพทธวา แขก

๑๕
แพ 14 ภายหลังเมือพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกทรงยายราชธานีมายังฝงกรุงเทพฯ แลวทรง

่
พระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานที่ดินใหกับพระยาจุฬาราชมนตรี (แกว) ซึ่งเปนจุฬาราชมนตรีคนแรกใน
ี
ุ
ุ
ุ
ึ
สมัยกรงรัตนโกสินทรใหสรางกฎเจาเซ็นตรงบริเวณปากคลองมอญ จงกลายเปนชมชนมุสลิมนิกายชีอะฮ 

แหงแรกในสมัยรัตนโกสินทร
่
ุ
่

่
มุสลิมอกกลุมหนงทีอพยพจากกรุงศรีอยธยาคือ “แขกจาม” ซึงเดมมีถินฐานแถบคลองคูจาม
ึ
่
ิ
ี
ุ
และคลองตะเคียนทางตอนใตนอกเกาะเมืองอยธยา เมืออพยพเขามายงกรุงเทพฯ ไดรับพระราชทานพระ

่
ั

ุ
ื
บรมราชานญาตใหตงถิ่นฐานอยทางตะวนออกเฉียงเหนอของพระนคร ในพระราชพงศาวดารกรุง
ั
ู
ั้
๑๖
รัตนโกสินทรรัชกาลที่ ๒ เรียกชื่อมุสลิมกลุมจามวา “แขกครัว” 15 มีผูสันนิษฐานวาเนื่องจากมุสลิมกลุมนี้
อพยพจากอยธยามากนทังครัวหรือครอบครัวจงเรียกชมชนที่อยูนวา “บานครัว” 16 ตอมามีการขุดคลอง
ุ
ั


้
ุ
ี้
ึ
๑๗
้
มหานาคและคลองแสนแสบตดผานทําใหชมชนตงอยขนานไปตามริมคลองทังสองสาย ชมชนจามมิไดมี
ั
้

ุ
ุ
ู


ั
ั
ั
แตมุสลิมเช้อสายจามเทาน้น แตยงประกอบดวยมุสลิมเช้อสายมลายูที่เขามาต้งรกรากอยรวมกับชาวจาม
ื
ั
ู
ื
มุสลิม มีการสมรสกนระหวางมุสลิมทังสองกลุมและผสานกนมาตงแตครังกรุงศรีอยธยา ซึงอาจจะเปน

้

ั
ั
ุ
ั
้
้


่
่
่
ื
ี
่
สาเหตุทีเรียกมุสลิมกลุมน้โดยรวมวาแขกครัวเนองจากประกอบดวยมุสลิมหลายเช้อชาติ เหตุผลทีจาม
ื


๑๓ เรื่องเดียวกัน, หนา ๕๓. ; เสาวนีย จิตตหมวด, กลุมชาติพันธุ: ชาวไทยมุสลิม, หนา ๑๒๓ .

ี
ั
๑๔ เพญศร กาญจโนมย และ นนทนา กปลกาญจน, “รายงานผลการวิจัย บทบาทมุสลิมในปลายอยุธยา-ธนบุรี พ.ศ. ๒๓๐๐-
ั
็

๒๓๒๕,” (กรุงเทพมหานคร : มหาวทยาลัยเกษตรศาสตร, ๒๕๒๑), หนา ๕๕ .
ิ
ั
ิ
๑๕ ดิเรก กุลสิรสวสดิ, ความสัมพันธของมุสลิมทางประวัติศาสตรและวรรณคดไทย , หนา ๗๖. “ทระลกงานเปดมสยดตนสน”,

์
ี
่
ี
ึ
ั
ิ
๒๕ กุมภาพันธ ๒๔๙๘ , หนา ๑๓. ; เสาวนีย จิตตหมวด, กลุมชาติพันธุ : ชาวไทย, หนา ๑๒๐.
๑๖ พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๒ (พระนคร : ป. พิศนาคการพิมพ, ๒๕๐๗), หนา ๙๐.
๑๗ เสาวนีย จิตตหมวด, กลุมชาติพันธุ : ชาวไทย, หนา ๑๔๐.

๕


ื
่
ื
ู
ั
ี

ิ
มุสลิมและมุสลิมเช้อสายมลายมีความสัมพนธกันเนองจากตางนับถือศาสนาอสลามนิกายสุนนแบบชาฟย
(Shafis) เหมือนกัน17 จึงประกอบศาสนกิจรวมกันไดเพราะมีวัตรปฏิบัติคลายคลึงกัน
๑๘

๓. กลุมพอคาและนักเดินทางที่เขามาใหม
คนเหลานสวนใหญจะเปนพวกทีเขามาติดตอคาขายในสยามภายหลังกิจการคา
่

้
ี
เจริญกาวหนาจึงไดตั้งหางและบานเรือนอยูอาศัยสืบตอมา ดังปรากฎรายละเอียดในบันทึกของฟรังซัวร อังรี

ั
ิ
ั
ึ่
ตรแปง นกวชาการชาวฝรั่งเศสซึ่งบนทึกเรื่องราวเกี่ยวกับพระราชอาณาจักรสยามมีขอความตอนหนง
ุ
กลาวถึงพวกมุสลิมในสมัยธนบุรีไววา
... ผูสืบสกุลศาสนาอิสลามของพวกอาหรับ โมกล และเปอรเซีย ไดมีความสัมพนธ 
ุ
ั




ั
้
ทางดานการคากบเมืองหลวงมาเปนเวลาชานาน และฟนฟกจการคาขึนมาใหม พวกเขา
ิ
ู

๑๙
เพียงแตคอยการกอสรางคลังสินคา โดยคลังสินคานี้อาจชวยใหการคาขายเร็วขึ้น 18

จากบันทึกของตุรแปงแสดงวาในสมัยธนบุรีมีพอคามุสลิมกําลังรอคอยการฟนฟูคลังสินคา

เพ่อจะไดกลับมาประกอบการคากับสยามอีกครัง การฟนฟบานเมืองในสมัยธนบุรีและตนรัตนโกสินทรจึง
ู
้

ื
เอื้อใหมีการตั้งถิ่นฐานของมุสลิมกลุมใหมที่เขามายังสยามอยางเชน กลุมของมุสลิมแถบคลองบางหลวงหรือ
๒๐
กุฎีขาวซึ่งเปนกลุมพอคาที่ทําการคาระหวางจีนกับอินเดียซึ่งเชื่อวามีเชื้อสายมาจากสมัยอยุธยาเชนกัน19
๔. กลุมที่ถูกกวาดตอนเขามาเพื่อเพิ่มไพรพลเมือง
พวกนสวนใหญเปนกลุมเช้อสายมลายซึ่งถูกกวาดตอนมาจากกรณีการแข็งเมืองของหว
ื
ั
ู
ี
้
ู
เมืองมลายซึ่งเคยเปนรัฐบรรณาการของสยาม ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกไดทรงให
ยกกองทัพลงไปตหัวเมืองมลายูที่แข็งเมืองไมยอมขึ้นกับสยาม มุสลิมกลุมน้มีจานวนมากทีสุดโดยต้งชมชน
ี
ั
ํ
่
ุ
ี
ั
ู

ั
่
ี
้
ื
ี
กระจายอยทังในพระนครและปริมณฑลโดยรอบราชธานรวมกบมุสลิมเชอสายเดยวกนทีอพยพมาจากกรุง
้
ื
้
ศรีอยุธยา มุสลิมที่ถิ่นฐานในกรุงเทพมหานครกลุมใหญที่สุดคือ มุสลิมเชอสายมลาย คนเหลานี้เรียกตนเอง

ู
ี
ู
วา ออแรฺนาย (Orang Melayu; وﯾﻼﻣ ڠروا ) หมายถึง “คนมลายู” หรือ กตอออแรฺนายู (Kita Orang
ู
ู
ั้
Melayu;وﯾﻼﻣ ڠروا تﯾﻛ ) แปลวา “พวกเราคือมลาย” สวนชาวมลายที่ตงถิ่นฐานในกรุงเทพมหานคร
ู
เรียกวา ออแรฺนายบาเกาะ (Orang Melayu Bangkok; قوﻛڠﺑ وﯾﻼﻣ ڠروا )



ั
๑๘ อิสลามแบงเปนนิกายเรียกวา“มัชฮับ” (Madhhab) หมายถึงสํานกตีความศาสนา (School of Islamic Law) ในนิกายสุนนีแยก
ื

ั
ยอยตามแนวทางของศาสนจารย ๔ สํานก หรอ ๔ นิกายยอย ไดแก ชาฟย (Shafism) ฮะนาฟย (Hanafism) มาลิกีย (Malikism) และฮัน

ิ
บาลีย (Hanbalism) นิกายชาฟยกอตั้งเมื่อคริสตศตวรรษที่ ๘ โดยอหมาม มูฮมหมัด อิบนอิดริส อัลชาฟ (Imam Muhammad ibn Idris al-
ั

Shafi’i มีชีวิตระหวาง ค.ศ. 767-820) ศาสนจารยชาวอาหรับ นิกายนี้รุงเรืองมากในคริสตศตวรรษที่ ๑๐-คริสตศตวรรษที่ ๑๕ และเปนนิกาย
หลักของมุสลิมในเอเชียตะวันออกเฉียงใต.
ุ
ุ
๑๙ ฟรังซัวร อังรี ตรแปง, ประวัติศาสตรไทยสมัยกรุงศรีอยุธยา ฉบับตุรแปง (กรงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๓๐), หนา ๒๑๙.
ั
ั
ี

๒๐ รชน สาดเปรม, “บทบาทของชาวไทยมุสลิมในภาคกลางและภาคใตของประเทศไทยสมัยรตนโกสินทร พ.ศ. ๒๓๑๕-๒๔๕๓
(วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต แผนกวิชาประวัติศาสตร บัณฑิตวิทยาลัยมหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๒๑), หนา ๔๙.

๖


๕.“ออแรฺนายบาเกาะ” มุสลิมเชื้อสายมลายูผูตั้งถิ่นฐานยุคแรกในกรุงเทพฯ
ู
่

ออแรฺนายบาเกาะกลุมใหญทีสุดคือ “แขกตาน” ซึงเปนนามสามัญทีชาวสยามใชเรียก
ี

ู
่
่

ั
่
้
้
ิ

่
ี
มุสลิมจากรัฐสุลตานปตตานซึงเปนรัฐมุสลิมทีตงอยประชดกบราชอาณาจกรสยามมาตงแตครังแผนดนกรุง
ั

้
ั

ู

ิ

ั

ั


ศรีอยุธยา ปตตานีเริ่มปกครองโดยระบบสุลตานอิสลามมาตั้งแตรัชสมัยสุลตานมูฮมหมัดชาห (พ.ศ. ๒๐๔๓-
ั
๒๐๗๓) แหงราชวงศศรีวงสา (ปกครองระหวาง พ.ศ. ๒๐๔๓-๒๒๓๑) จากน้นก็ปกครองโดยสุลตานจาก

ั


ราชวงศกลันตัน (พ.ศ. ๒๒๓๑-๒๓๒๘) ซึ่งตรงกับชวงอยุธยาตอนปลายสืบมาถึงกรุงธนบุรี

ปตตานีมิไดมีฐานะเปนประเทศราชของสยามมาตลอดยุคสมัยแหงความสัมพันธระหวาง




ั
่
ั
็
่
ทังสองอาณาจักร ในบางสมัยปตตานกทําสงครามกบสยามเนองจากเปนรัฐทีมีเขตอานาจประชดกนทาง

ี
้
ื
ิ
ํ
่
ใต ทําใหเกดการกระทบกระทั่งกันเปนครังคราว หากชวงใดที่สยามมีอํานาจมากปตตานีซึงเปนรัฐขนาด
้


ิ
ื่
เล็กก็จําตองออนนอมในฐานะรัฐบริวารหรือรัฐบรรณาการเนองจากไมสามารถพงพารัฐมลายูอนๆ ไดเพราะ


ึ่

ื่
ตางก็เปนรัฐขนาดเล็กทั้งสิ้น ความเปนอิสระของรัฐสุลตานปตตานีจึงขึ้นกับนโยบายและอํานาจที่เพมขึ้น
่
ิ

ุ
หรือลดลงของรัฐสยาม เมื่อเริ่มสถาปนากรุงธนบรี พระเจาตากสินมหาราชทรงทําสงครามปราบปราม
ุ
ุ


ํ
ุ
ชมนมตางๆ รวมทังพยายามฟนฟอานาจของสยามทางตอนใต ในการปราบปรามชมนมเจา
ุ


ู
้

ั
นครศรีธรรมราชและรวบรวมหวเมืองภาคใตเจาเมืองนครศรีธรรมราช สงขลาและพทลุงซึงพายแพตอ

่
ั


ฺ
ี
ุ

กองทัพพระเจากรุงธนบรีไดหนไปขอพ่งพาสุลตานมะหมุด (Sultan Mahmud ครองราชย พ.ศ. ๒๒๗๐-
ึ
ื


๒๓๒๘) แหงปตตาน แตเนองจากสุลตานปตตานทรงเกรงวาจะมีปญหาประทบกระทั่งกบสยามจึงยินยอม
ี
่
ี
ั
๒๑
มอบเจาเมืองทั้งสามและครอบครัวใหตามคําขอของฝายสยาม20
ี
ิ
ุ
ํ
ตงแตเสียกรุงศรีอยธยาจนถึงเริ่มสรางกรุงเทพมหานคร สุลตานปตตานดาเนนนโยบาย



ั้



ั
้
อิสระไมขึนกับสยาม สุลตานมะหมุดนาจะประเมินวาเปนการยากที่สยามจะฟนตวจากสงครามเพราะตอง

ฺ


้
เผชิญศึกกับพมาซึ่งในเวลานนเปนอาณาจักรที่ย่งใหญและมีแสนยานุภาพมากที่สุดในภมิภาค ประกอบกบ
ั
ั
ู
ิ
การทีพมาในยุคตนราชวงศคองบองเริ่มขยายอทธพลลงสูคาบสมุทรมลายทําใหสุลตานแหงปตตานตอง

ิ



่
ู

ี

ิ
้
ี
ั
ดําเนินนโยบายดานความสัมพันธทั้งกบสยามและพมาอยางระมัดระวัง ดวยเหตุนเมื่อสยามทําศึกกับพมา

ใน พ.ศ. ๒๓๑๙ สยามเรียกรองใหหัวเมืองมลายูสงกําลังและเงนไปชวยเหลือจํานวน ๘๐,๐๐๐ บาท แต 
ิ
๒๒
สุลตานแหงปตตานีปฏิเสธ21
ั
ในความคิดของชนช้นปกครองของสยามต้งแตปลายกรุงศรีอยุธยาเปนตนมา หัวเมือง
ั

ิ
มลายูมีฐานะเปนรัฐบรรณาการของสยาม เมื่อถึงสมัยธนบุรีบานเมืองเผชญศึกหลายดานจึงยังไมมีโอกาส

ํ
ขยายอานาจเลยจากบริเวณลุมทะเลสาบสงขลาซึ่งเปนเขตรอยตอทางอํานาจของรัฐสุลตานในคาบสมุทร


มลายู แตเมื่อสยามไดรับชัยชนะในสงคราม ๙ ทัพ ดวยการรวบรวมกําลังพลครั้งใหญทําใหมีความพรอมที่


ั
๒๑ ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๖๕ พระราชพงศาวดารกรุงธนบุรี ฉบบพันจันทนุมาศ (เจิม) (กรุงเทพฯ : เดลิเมล, ๒๔๘๐, พระเจา
ิ
ิ

ั
วรวงศเธอ พระองคเจาจุลจักรพงษ โปรดใหพมพแจก ในงานพระราชทานเพลิงศพ นายพนเอก พระยาสิรจุลเสวก (พว จุลเสวก) ณ วัด
ั
มกุฏกษัตริยาราม, ๑๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๐), หนา ๓๐. ; Ibrahim Syukri, History of the Malay Kingdom of Patani, p. 33.
๒๒ Ibrahim Syukri, History of the Malay Kingdom of Patani, Translated by Conner Bailey and John N. Miksie (Athen:
Ohio University Press, 1985, p. 34.

๗



ิ
ิ
จะขยายอทธพลลงสูเขตคาบสมุทรตอนลาง หลังกองทัพสยามไดรับชัยชนะในสงครามเกาทัพ พ.ศ. ๒๓๒๘
กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทซึ่งเปนแมทัพใหญที่ยาตราทัพลงไปขับไลพมาขาศึกในภาคใตทรงจัดการ
ั

่
่
ั
ปกครองหวเมืองตางๆ ต้งแต ชุมพร ไชยา และนครศรีธรรมราช ซึงระส่ําระสายในชวงทีเผชิญศึกพมาจน
ั
ั
ํ
เรียบรอยแลว ทรงถือโอกาสเตรียมการขยายอานาจของสยามลงไปยงหวเมืองมลายู โดยเคลื่อนทัพไป
ู
ู

ู
ุ
ั
ตงอยที่เมืองสงขลาซึ่งเปนแดนกันชนกับหัวเมืองมลาย ๔ หัวเมืองคือ ไทรบรี กลันตน ตรังกาน และ
ั้
ู

ปตตาน ปรากฏความอยในพระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๑ ของเจาพระยาทิพากรวงศมหาโกษาธบด (ขํา

ิ
ี
ี

บุนนาค) ตอนหนึ่งวา
“ ครั้นเสร็จการศึกพมาแลว สมเด็จพระอนชาธิราชกรมพระราชวังบวรฯ
ุ
้

ํ

ทรงดาริวา เมืองมลายเคยเปนขาขอบขัณฑสีมาแตครังกรุงเกา ครันกรุงเกาเสียแก 
ู


้
ู
ุ
พมาแลว พวกเมืองมลายพากันกระดางกระเด่อง เจากรุงธนบรียงหาได 
ั
ื

ุ
ั
ปราบปรามหัวเมืองมลายูเรียบรอยทั่วไปดงแตกอนไม และครั้งนี้ไดเสด็จลงไปรบพง
พมาขาศึกแตกฉานไปไดแลว กองทัพกรุงเทพฯ ก็มีกําลังพรักพรอมกันอยที่เมือง
ู




สงขลา สมควรจะปราบปรามหวเมืองมลายใหมาเปนขาขอบขันฑสีมาดงแตกอน
ู
ั
ั
ั
จงดํารัสใหขาราชการเปนขาหลวงเชิญรับสั่งออกไปยังหวเมืองแขกมลายูใหเขามา


ึ
๒๓
ออนนอมยอมเปนขาขอบขัณฑสีมาดังแตกอน” 22

---------------------------------------------------------
















๒๓ เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๑, พิมพครั้งที่ ๑ (กรุงเทพฯ: องคการคาคุรุสภา, ๒๕๐๓), หนา ๑๔๐.
ิ

๘


บทที่ ๒

เรื่องราวกลาวขานวาดวยเอ็นรอยหวาย




บันฑิตย สะมะอุน



ั
ู
“เอ็นรอยหวาย” นบเปนเรื่องราวที่ถูกกลาวขานมาในสังคมมุสลิม โดยเฉพาะสังคมมลายมุสลิมทั้ง


ู

ู
ี


มลายปตตานและมลายกรุงเทพฯ ที่เมื่อกลาวถึงความขัดแยงหรือสงครามระหวางสยาม-ปตตาน ในชวงตน
ี

รัตนโกสินทร ซึ่งเกิดสงครามบอยครั้ง มักจะมีเรื่องเอ็นรอยหวายผุดขึ้นมาตลอดเวลา
ิ
เมื่อสยามตองพบวกฤตบานแตกเมืองแตกจากการเขาโจมตีของกองทัพพมา จนถึงขันเสียกรุงศรี
้
ุ
ุ


ี

อยธยาใหแกพมา ในสภาพของบานเมืองแตกในอยธยา ทําใหประชาชนแตกกระจายหนจนเมืองเหมือนถูก
้
้
่
ทิ้งราง และดวยความบอบชําของเมืองอยุธยาที่ถูกพมาเผาเมือครังแพสงคราม จนพระเจาตากสินไดรวม
ั
ุ
ุ
่
ั
ุ
ึ
ี
้

รวบพลแลวเขากลับไปตพมาและยดอยธยากบคนมา และไดตงเมืองใหมทีกรุงธนบรีเพราะอยธยาเสียหาย
ู
เกินกวาจะบรณะใหเหมาะกับการเปนพระนครหรือเมืองหลวงอีกตอไป จนเกิดกรณีปราบดาภิเษกสมเดจ
็

ั
ุ
่
่

พระเจาตากสินมหาราช และไดเกิดราชวงศใหมคือราชวงศจักรี และไดเปลียนทีต้งจากกรุงธนบรีไปยังฝง
กรุงเทพฯ
็
ในชวงเวลาดังกลาวปตตานีซึ่งเปนรัฐมลายูมุสลิม (ดารุสสลาม) กเปนที่หมายตาจากทั้งมหาอํานาจ
ี
่
ั


ู
่
ิ
ิ
องกฤษทีเขามาของแวะและตองการเขามามีอทธพลทางการคาและการปกครองในโลกมลาย ซึงไมใชเพยง
เทานั้น ยังมีญี่ปุน สยาม พมา ที่เขามาเกี่ยวของกับความขัดแยงกับปตตานีในเวลานั้น

ั

อาจกลาวไดวาในชวงเวลาดงกลาว เปนชวงทีนครรัฐตางๆ ในภมิภาคนีตางไดรับผลกระทบจาก

้


่
ู



้
กระแสการลาเมืองขึนซึงกระแสการลาเมืองขึ้นน้นเกดขึ้นทั้งในภูมิภาคเอเชียดวยกนเอง เชน สยาม ญีปน
่
ุ

ั
ั
่
ิ
พมา มอญ ญวน เขมร หรือเปนการลาเมืองขึ้นระดับภูมิภาค เชน อังกฤษ สหรัฐฯ ฯลฯ
เอ็นรอยหวาย ถือเปนเหตุการณหน่งที่เกดขึ้นในชวงสถานการณบานเมืองเต็มไปดวยความสับสน
ึ
ิ

วนวายทังภายในภมิภาคและในภายนอกภมิภาค สยาม-ปตตาน จึงเปนคูขัดแยงทีมีอทธพลของมหาอานาจ



่
ี

ู
ิ
ุ
ํ
ู
้
ิ

อยเบองหลังและเขามาเกยวของอยางไมสามารถจะมองผานไปได ความขัดแยงหรือสงครามสยาม-ปตตาน ี


ู

ื
้
ี
่

เปนความขัดแยงภายในภูมิภาคที่มีความขัดแยงเชิงอํานาจหรืออิทธิพลที่เหนือกวาควบคุมอยูอีกชั้นหนึ่ง
ี

ิ

่
การวิเคราะหเหตการณความขัดแยงสยาม-ปตตาน จึงเปนเรื่องทีจะวเคราะหเพยงบริบทภายใน

ี
ุ

ํ
ิ
ภูมิภาคไมได แตตองวเคราะหผานบริบทของมหาอานาจนอกภูมิภาคดวย เพราะเหตุแหงความเปลี่ยนแปลง
ั
ื
้
ี
ี

ภายในภูมิภาคนลวนมีความเช่อมโยงและเกยวพนธกับมหาอํานาจภายนอกมายาวนาน ความสัมพนธ 
ั
่



ภายในภมิภาคอาจถูกขยายทําใหกลายเปนความขัดแยงจากภายนอกภมิภาค เพราะประเทศตางๆ ใน

ู
ู
ิ
ู
ภูมิภาคนลวนแตอยใตอิทธพลของมหาอํานาจหรือตกเปนเมืองขึ้นของมหาอํานาจใดมหาอํานาจหนง
่
ึ
้
ี
ี
ิ
ํ
่
ิ

่

ิ
ิ
ั
ิ
้

ู
อทธพลและอานาจทีแอบแฝงอยน มีผลตอการวเคราะหความจริงทีเกดขึ้นในประวตศาสตรสยาม-ปตตาน

ี

๙


ี
ุ
ํ
ี
็
และหากละเลยที่จะวิเคราะหผานจดน้ ประวัตศาสตรหรือตานานตางๆ กจะวนเวยนเปนเพยงความขัดแยง 

ี
ิ


ั
่


่
ี

ั


ระหวางสยาม-ปตตาน ซึงลวนแตเปนสงครามความขัดแยงทียงแตจะสรางความแตกราวภายในระหวางกน
มากยิ่งขึ้น

“เอ็นรอยหวาย” คืออะไร
คําวา “เอ็นรอยหวาย” คือ เสนเอ็นที่แข็งแรง หนาและใหญที่สุดในรางกาย เชอมตอกลามเนื้อนอง
ื่
่
ึ
กบสนเทา มีผลในการเดิน วง และการกระโดด หากเกิดเสนเอ็นตงมากหรือมีความเครียดเกิดทีเสนเอ็น
ั
ิ
่

มากๆ อาจทําใหเกิดการอักเสบขึ้นได 

ี้
คําวา เอ็นรอยหวาย ในที่นคือ การรอยเสนเอ็นรอยหวายดวยหวาย เพ่อเปนการควบคุมเชลย
ื


ี
ั
้
่
ิ


่
นกโทษ ทีขัดขืนหรือตองการหนจากการควบคุมของกองทัพสยาม เปนเหตการณทีเกดขึนในชวงรัชกาลที ่
ุ

ั

ี
ี



่
๑ เมื่อครังทีสยามทําสงครามกบปตตาน จนปตตานแตกพายไป โดยสยามไดรวบรวมเชลยสงครามปตตาน ี
้

ั
ื่
ํ
้ํ
กลับเขาพระนครโดยทางเรือ (ทางนา) เพอนามาสรางเมืองและพฒนาเมืองตอไป ซึ่งมีเรื่องราวและ
รายละเอียดมากมายเกิดขึ้นในชวงน ี้
ั
่
ขอมูลประวตศาสตรทางเอกสารเกยวกบเรือง “เอนรอยหวาย” ไมมีกลาวถึงโดยตรง แตมีการเลา
ี
่
ิ

็

ั
กลาวขานกันในสังคมมลายูมุสลิมทั้งในสวนของมลายูบางกอกและมลายปตตาน เปนคําบอกเลาตอๆ กันมา
ี

ู
แตบคคลทีเลากลาวทุกคน ลวนเลากลาวตรงกัน และมีวธีการเลาที่มีความรูสึกโศกเศรา รวมถึงมีวธีการที ่
ุ
ิ

ิ
่
คลายคลึงกัน
ั
่
ู
ิ
ี
ี
่
งานวจัยนจึงใชวธการสัมภาษณผูทีมีความรูและเชยวชาญเกยวกบเรืองประวตศาสตรมลายมุสลิม
ี
ิ
ี
้
ั

ิ



่
่
ั
่
ซึ่งมีทังชาวบาน ผูอาวุโสในทองถิน อาจารย นกประวัติศาสตรมุสลิม โดยศึกษาเฉพาะในกรุงเทพฯ และ

้

ื
พ้นที่ใกลเคียง ซึ่งมีมลายูมุสลิมอาศัยอยกนตามจุดสําคัญๆ เชน หนองจอก มีนบุรี ปากลัด มัสยิดตนสน ซึง ่
ั
ู
บางกลุมเปนตระกูลของมลายูมุสลิมดงเดิมทีอพยพมากอนต้งแตในสมัยอยุธยา บางกลุมเปนตระกูลเชลย

่
ั
้
ั



มลายูมุสลิมที่ถูกควบคุมขึ้นมากรุงเทพฯ บางกลุมเปนตระกูลผูคุม/ขุนศึก เชลยบางกลุมเปนตระกูลเจา

เมืองเกา
ื่


็



เพอตองการทราบถึงขอมูลเบองตนเกี่ยวกับเรื่องเอนรอยหวายวาเปนเรื่องที่เกิดขึ้นจริงหรือเปน
ื้
เพียงการแตงแตมประวัติศาสตรในชวงสงครามสยาม-ปตตานี จึงไดสัมภาษณอยางไมเปนทางการกับบุคคล

ี
ที่มีความรูความเชยวชาญดานประวัตศาสตรมุสลิมในประเทศไทยและที่มีความเกี่ยวของโดยตรงในการเปน
่
ิ

ผูสืบสายตระกูลมาจากมุสลิมกลุมแรกเริ่มในพื้นที่หนองจอก มีนบุรี ปากลัด เปนตน ดังตอไปนี้
๑. นายการุน กูใหญ ผูอาวุโสในทองถิ่นหนองจอก
๒. หมอนึก ผูอาวุโสในทองถิ่นหนองจอก
๓. ดร.อารง สุทธาศาสน

๑๐


๔. ดร.อณส อมาตยกล
ั
ุ
๕. ขุนเดช ใบเบแด ประธานชุมชนอนุรักษคลองแสนแสบ

๖. ดร.เฟาซัล หลังปูเตะ อิหมามมัสยิดตนสน
๗. อ.อาลี เสือสมิง อาจารยใหญสถาบันมัจลิซุดดีน ี

๘. อับดุลกอเดร มัสแหละ และศูนยวัฒนธรรมชุมชนมุสลิม – มลายู บานปากลัด


ขอมูลโดยสังเขปจากคําบอกเลา


การรอยหวายหรือเอนรอยหวาย เปนเรื่องราวที่เกิดขึ้นในชวงตนสมัยรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๑



็
ู

ิ
เปนชวงที่สยามอยในภาวะปรับเปลี่ยนแผนดน/ประเทศ (จากแผนดนสมัยกรุงศรีอยุธยามาสูยคกรุงธนบุรี
ิ
ุ
และสูชวงตนของรัตนโกสินทร) ซึ่งเปนชวงที่สยามแผอํานาจไปในเอเชียตะวันออกเฉียงใตหรือแถบอินโดจีน

ปตตานซึ่งเคยเปนรัฐทีมีระบบการปกครองแบบอิสลาม (ดารุสสลามปตตาน) มายาวนาน ความ
ี
ี
่
ั
ขัดแยงหรือสงครามที่เกิดขึนในชวงน้ ไมไดมีเฉพาะสยามกับปตตานเทาน้น แตยังไปเก่ยวของกับลานชาง
ี
ี
ี
้
ลานนา เชียงใหม พมา กําโพด หรือเวยดนาม อันเปนดินแดนที่สยามเขาไปเก่ยวของไมวาจะเปนนโยบาย
ี

ี

ิ
ื
ู
้
่
่
ึ
่
ดานการเมือง นโยบายทางการทหาร และนโยบายทางเศรษฐกจ ปตตานกเปนเพยงพนทีหนงทีเวลาพดถึง
็
ี
ี

ความสัมพนธทีมีกับสยามในอดีตนน มักจะถูกสื่อสารออกมาใหเปนแตเรื่องสงครามระหวางกัน ทังทีใน
่
้

ั
่
ั
้

ั
ี
ความเปนจริงความสัมพันธระหวางสยามกับปตตานน้น มีเรื่องราวความสัมพันธที่ดีงามเกิดขึ้นเชนกัน ไมวา
จะเปนความสัมพันธทางดานการคา การทหาร และการเมือง แตมักจะสื่อสารใหเห็นเพียงดานสงครามและ
ี
ความเลวรายที่ทั้งสองสวนนี้กระทําตอกันในอดต
ั
ภาพแหงความเลวรายของสงครามระหวางสยามกับปตตานีถูกฉายซ้ํามาต้งแตอดีตจนถึงปจจุบน

ั


ั
ี
เหมือนเปนการตอกยาความขัดแยงระหวางกนในอดตใหดารงอยในปจจบน ปญหาหนงทียงไมสามารถ
ู
ํ

ั

ํ
ุ
่
่
ึ

ั
้


ั
แกไขไดคือ ปญหาในการยอมรับทางประวัติศาสตรระหวางสยามกับปตตานี เน่องดวยความสัมพนธอน
ื


ั


่

ยาวนานทีมีมาต้งแตสมัยอยธยา ธนบรี และรัตนโกสินทร แมภาพแหงความสัมพนธระหวางสยามกบ

ั
ั
ุ
ุ
ั

ิ

็

ปตตานจะมีมาอยางยาวนาน แตภาพของความขัดแยงหรือสงครามระหวางกนกเปนเรืองทีเกดขึ้นจริงและ
่
่



ี
ั
ั

ไมสามารถปฏเสธได เพยงแตเรืองรายละเอยดของประวตศาสตรระหวางสยามกบปตตานนนมีความ

ิ
ี
่
ี
้
ั
ิ
ั

ี


ู

แตกตางกันอยบาง เหมือนเปนความจริงคนละชุดที่ไมลงตัว จนเปนเหตุใหเกิดความรูสึกไมยอมรับซึ่งกัน
และกันในทางประวัติศาสตร
ู

ี
ถาพดถึงสงครามไมวาจะสยามกับปตตาน หรือสยามกับพมา สยามกับลาว ฯลฯ ภาพที่สื่อออกมา
ี้
มักสื่อใหเห็นถึงความเปนศัตรูและความเคียดแคนระหวางกน ถาหากไมสรางภาพเหลานใหเกิดขึ้น การ
ั



ั
ั้

ู
สงครามกจะไมเกดผลสําเร็จ ดงนนจึงตองสรางภาพใหแลดนากลัวหรือโหดราย ซึงฝายตรงขามกจะสราง
็
่
็

ิ
ภาพดังกลาวขึ้นมาเชนเดียวกัน

๑๑


ี

สยาม-ปตตานเกิดสงครามในชวงของกรุงศรีอยุธยา เปนสงครามกันทางหัวเมืองภาคใต คือหัวเมือง


ู
นครศรีธรรมราช เพราะเห็นวาปตตานีไปขึ้นอยกับนครศรีธรรมราช ในชวงอยุธยา สยามไมเคยชนะปตตาน ี
ี



ี
็
ุ
ุ





ั
ึ
ไดเลย ตอมายคธนบรีกไมไดมีการสงกองทหารมาตปตตานแตอยางใด เพราะหวเมืองเหลือนอยจงไมไดสง




ี
กองทหารมาปราบปราม และเปนชวงรัชกาลที่มีระยะสั้นๆ เพยง ๑๕ ป ซึ่งเปนชวงที่ยังขาดความพรอมอยู

จนมาถึงในชวงตนรัตนโกสินทรเปนยุคที่มีการกวาดตอนเชลยศึกจากหัวเมืองภาคใตมากที่สุด ประมาณพ.ศ.
่
๒๓๒๙ ซึงหลังจากตงรัชกาลแลวประมาณ ๕ ป เพราะในพ.ศ. ๒๓๒๕ สรางพระบรมมหาราชวง สราง
้
ั
ั
กรุงเทพมหานคร ชวงนนสยามไดตลงไปภาคใตถึงสงขลา นครศรีธรรมราช เน่องจากเวลานนมีสงครามเกา
้
ั
ั
ี

ื

้


ุ

้

ุ

่
ึ
ทัพ สงครามของพระเจาผดง และสวนหนงคือพมาสงสาสนถึงสุลตานไทรบรีขอใหเปนเมืองขึนพมา พมามี


ความตองการขยายอํานาจของตนเขามาในพื้นที่บริเวณภาคใตดวยเชนกัน ฉะนั้นสมัยรัชกาลที่ ๑ จึงไดชวง

ชิงจังหวะเขาตีเมืองปตตานีดวย สาเหตุเพราะหัวเมืองภาคใตแข็งเมืองคิดเอาใจออกหางจากสยาม ในชวงน ี ้

คือชวงที่ปตตานีแตกและพายแพตอสยามเปนครังแรก ความจริงแลวทั้งสยามและพมาตางกตองการจะ


็
้
ขยายอํานาจของตนเขาครอบครองพื้นที่ภาคใตกันตลอดมา
ในชวงตนรัตนโกสินทร โดยเฉพาะในชวงสมัยรัชกาลที่ ๑ นน สยามไดยกกองทหารลงไปปราบหว



ั
ั

้
ุ
เมืองภาคใต และไดเขาตเมืองปตตานแตกในชวงน คือราวพ.ศ.๒๓๒๙ ในชวงนเกดเหตการณความขัดแยง



ี
้

ี
ิ
้

ี

ี
่
่
ึ
ี


ู

้
ั
ิ
และสงครามอยบอยครัง นบเปนชวงทีปตตานออนแอที่สุดยุคหนง ดวยเพราะเกดความแตกแยกกันเอง
ิ
ํ
ภายใน เกิดการแกงแยงชงดีชงเดนในเรื่องตําแหนงอานาจเกิดขึ้นในชวงทีเปนหวเมืองปตตาน ซึงสยาม
ั
ี
่


่
ิ


ี
่
ึ

ั
้
ี
ตองการเขามาจดการแยกขัวหรือสลายขัวอานาจและพลังมวลชนของปตตานอกทางหนงดวย เพราะสยาม
้

ํ


เห็นวาครั้งใดที่สยามออนแอลงก็จะเกิดการแยกตัวแยกใจออกหางจากสยาม ไมวาจะนครศรีธรรมราช หรือ



สงขลา เมืองหนาดานของสยามเองก็ตาม ปตตานีก็เชนเดียวกันที่มักทําใจออกหางจากสยามเมื่อครั้งที่สยาม
ี
เกิดภาวะออนแอหรือพายแพสงคราม อยางเชนเมื่อครั้งที่สยามตองเสียกรุงศรีอยุธยาใหแกพมา ปตตานก็มี
่
ทางออกของตวเองดวยการทําใจออกหางจากสยาม ซึงจริงๆ แลวเปนสภาพทั่วไปที่เกิดขึ้น เมื่อสยาม



ั
ออนแออาณานิคมบริเวณนี้ก็คิดกบฏทําใจออกหางเชนกัน ไมใชเฉพาะปตตานีเทานัน

้
็
่

ี
ื
้
ั
ู

ี
การทีปตตานคิดกบฏหรือทําใจออกหางจากสยามนน กเพ่อความอยรอดของปตตานทีตองคิดใหม
่

ั



่

กบสยามในชวงทีสยามแพสงคราม ไมวาจะเปนความพายแพแกพมาหรือการตองยอมออนตามอานาจของ


ํ


ึ
่
้

ํ
มหาอํานาจเมื่อครังที่เขามาขยายอํานาจบทบาทอยในแหลมมลายู นับเปนสภาพที่กล้ากงระหวางอานาจ
ํ
ู

ั

้
ี

ั
ั
่
ื

่
ี

ํ
ู
ั

เกากบอานาจใหมทีปตตานตองคอยปรับตวเพอความอยรอดของตวเอง ปตตานจึงพายแพทังกบสยามและ

ี
่
กบมหาอานาจทีเขามามีอานาจใหมทียงใหญกวาอานาจเดมอยางสยามหรือพมา รัฐปตตานนอกจากจะตก
่
ํ
ํ


ิ
ํ

ั
ิ
่
ู
ู

อยภายใตอํานาจหรือเปนรัฐบรรณาการของสยามแลว เมืองหลายเมืองเชนกลันตัน ตรังกาน ไทรบรี กตอง
็
ุ
ั
ั

ั
ถูกตดแบงไปใหกบองกฤษในเวลาตอมาดวย ปตตานจงถูกยดครองทังจากสยามและมหาอานาจ นบเปนรฐ

ั
ั


ึ
้
ํ
ึ


ี
ที่ตกอยูในสภาพที่บานแตกสาแหรกขาด และผูคนแตกกระจายออกไปหลายทิศหลายทางอยางแทจริง
ั
เอ็นรอยหวายกระทํากบใคร

๑๒


การรอยหวายเปนการกระทําเฉพาะกับคนที่แข็งขอหรือพวกที่มีปญหา ตองยอมรับวาเชลยสงคราม

ี

็
่


กตองมีคนที่แข็งขอ/ตอตานเปนเรืองธรรมดา การรอยหวาย จึงเปนวธการในการควบคุมเชลยสงครามที่มี
ิ
่

ิ
ื
พฤติกรรมที่ขัดขืนอยางรุนแรง เปนวธีการทีกองทัพสยามกระทํากับเชลยสงครามมลายูปตตานี เพ่อปองกัน
ี

การหลบหน เชน ผูทีเปนทหาร เปนแมทัพ ซึงมีฐานะเปนผูนาหรือแกนนาทีคิดจะหนหรือหนแลวจับไดจง ึ



่

ี
ี
่
ํ
ํ
่

็
ี

จับมาควบคุมพิเศษแบบเอนรอยหวาย วธีการงายๆ อกแนวคิดหนึ่งคือ การเจาะตรงไหนก็ไดที่ไมทําใหเชลย
ิ


่
ิ
ํ

้
ั
็
ํ
สงครามตายหรือพการ เพราะจะตองนาเชลยเหลานนมาทํางานตอ ซึงแนนอนวาเมือนาไปถึงแลวกคงไมได 

่
เอาไปทํางานเลย เขาตองเอามารักษาใหหายเสียกอน สวนเชลยสงครามทั่วไปทางกองทัพสยามไดมีวิธีการ
ี
ี

่
ื
ควบคุมแบบธรรมดา (ไมตองรอยหวาย) เนองจากไมคิดหนการอพยพหรือหนจากการตกเปนเชลยสงคราม


เน่องจากการอพยพเชลยสงครามขึ้นมาน้นใชการขนยายกันทางนาหรือทางเรือ ซึงนาจะเปนเรือกวา ๗๐

ื
้ํ
่
ั
ลํา ลําละประมาณ ๕๐-๖๐ คน เรือไมใหญมากแตหลายลํา และการที่จะทําใหเชลยไมหนีคือการรอยหวาย

หวายอาจจะเปนวสดุที่หาไดงายที่สุดในสมัยนน เหล็กอาจจะหายากกวา หวายเปนวัสดุที่เหนยวและถารอย
ั้
ี



ั



ี
เขาไปกจะทําใหไมสามารถหนไดโดยงายหรือทําใหหนไปไหนไมได บางลําอาจจะไมขัดขืนมากกอาจจะไม
็

ี

็
ตองรอยหวาย หรือบางลําอาจจะเปนทหาร แมทัพ ขุนนาง ก็อาจจะตองรอยหวายขึ้นมา
ในชวงรัตนโกสินทรมีการอพยพเชลยสงครามจากปตตานีหลายครั้ง ในชวงรัชการที่ ๑ ครั้งที่ ๑ ใน
พ.ศ. ๒๓๒๙ ปตตานีถูกวาดตอนขึนมาประมาณ ๔,๐๐๐-๕,๐๐๐ คน ซึ่งเปนชวงที่ปตตานีแตกและเปนการ

้

่
ื
่
ุ
อพยพรอบแรกทีนาเชลยสงครามมาไวทีวัดอนงค (ฝงธนบรี) กอนประมาณ ๒-๓ เดอน คือเอาพกไวเพอ
ื
ั
ํ
่


่
อนบาล/คัดกรอง/วาใครควรจะไปอยตรงไหน เชน แถวปากลัดก็จะเปนพวกทีมีความรู เปนอหมาม เปนผูรู 
ู

ิ
ุ
่

่
ทางศาสนา และถาเปนประชาชนทัวไปกกระจดกระจายไปตามทีตางๆ หรือที่สีแยกบานแขกที่พวกเขาอาง
ั

็
่

ู

้

่
ั
ื


้
ั
กนวาพวกเขาเปนกลุมเชอพระวงศหรือเปนเชอกษัตริย ซึงตงอยรอบนอกของพระนคร เพราะไมใหเชลย


้
ื
้

ั


ู
ื
ั

สงครามเขาไปอยในพระนคร แตวาคนทีเปนเชอพระวงศกถือวาตรงนนอยใกลพระนครแลว หลังจากนนก ็

็
้

่
ู
้
จัดสงออกไปกระจัดกระจายอยูตามหัวเมือง
ั
ั
ู

ั

นอกจากน้นยงมีการบอกเลาวา ผูหญิงมีการเจาะรอยทีใบห คือ ในสมัยอดีตผูหญิงก็เปนนกรบ
่

ู
ั

เชนกัน เพราะฉะน้นผูหญิงมีพฤติกรรมทีจะตอตานหรือไมมันก็มี เพราะฉะน้นผูหญิงที่ถูกรอยหวายที่ใบหก ็

ั
่
๒๔
ตองมีลักษณะที่แข็งหรือตอตานเชนกัน 23
การที่ปตตานีแตก/แพสงครามแกสยามก็เพราะมีไสศึกภายในรัฐปตตานีเอง ฉะน้นเมื่อสยามชนะ
ั
ั
สงครามก็ไดต้งคนพวกน้เปนผูปกครองตอ คือยังมีคนปตตานอยที่นนไมไดเอามาหมด และใหคนปตตาน ี
ี

ู



ี

ั
่
ปกครองกันเอง
กลุมเชลยสงครามทีถูกนําขึ้นมานนมีหลายตระกูล มีกลุมพวกนักรบ ขุนศึก กลุมอุลามาอหรือผูรู

่
ั
้
ทางศาสนา ทหาร ชาวนา กลุมเชลยที่ถูกกวาดตอนขึ้นมาจะมีคน ๔ จําพวก คือ (๑) พวกที่เคยอยูในวงหรือ
ั
ู

่
ุ

่


้
เจาขุนมูลนาย (๒) นายทหาร (๓) ชางศิลป (๔) ชาวนา ซึงมาในฐานะเชลยทังหมด เชลยทีเขามาอยในยค
่
ู
ั
ู
แรกๆ ไดเขามาอยนอกเมืองซึ่งอยนอกรั้วกําแพงเมือง ซึงรัตนโกสินทรในสมัยกอนน้นก็มีเพียงแคกําแพง


๒๔ อับดุลกอเดร มสแหละ, สัมภาษณ, ๑๘ กุมภาพันธ ๒๕๖๐
ั

๑๓


เมืองคลองหลอดที่เปนรัตนโกสินทรอยู คําวานอกเมืองก็นาจะบริเวณบางลําภูในปจจุบัน เพราะปจจุบันยังมี

ู
ั
ู
ถนนตานีอยแถวคลองหลอดตอจากบางลําพ และหลังจากน้นก็คอยๆ กระจัดกระจายออกมาจากเมือง
ุ
ชั้นในโดยพยายามหลบออกมาทางทิศตะวันออก คือ แถวๆ คลองแสนแสบ ซึ่งมีเหตจูงใจใหกระจัดกระจาย
ิ
้ํ



่
้ํ
้
ั
ออกมาจากเมืองชนใน คลองแสนแสบกอนทีจะขุด ก็เคยเปนธารนา/รองนาธรรมชาตอยูแลว (ทุงแสบแสบ)
ั
ั
่
สาเหตอีก ๒ ประการทีตองกระจัดกระจายออกจากเมืองช้นในนน คือ (๑) กลัววาลูกหลานจะไมสามารถ
ุ
้

รักษาความเปนมุสลิมไวได กลัววาลูกหลานจะเสียอัตลักษณของตัวเองไป (๒) คนสยามจากในวงหรือ



ั

ประชาชนตางๆ เวลาเมาแลวชอบมาปล้าลูกสาวแขก จึงเปนหวงวาลูกหลานมุสลิมจะหมดความเปนมุสลิม




ํ
สวนหนึ่งจึงไดหลบหนีกันออกมา (เปนคําบอกเลาตอๆ กันมา) 24
๒๕
ี




คลองแสนแสบถูกขุดเปนรูปกางปลา คลองใหญนาจะรวมๆ กันขุด ไมใชมุสลิมกลุมเดยว แตคลอง



่
ซอยอาจจะเปนไปไดวามุสลิมขุด เพราะเมือเอาไปไวที่แสนแสบแลว เขากเอาไปลงตามจดตางๆ จุดตางๆ

็


ุ


ี

ั้


็


่
ที่วานนอาจจะถูกเกณฑใหขุดบางชวง คลองซอยบางคลองเสร็จแลวก็ใชทํานากัน ที่นานกไมไดเปน
ิ
้
กรรมสิทธ์ เขายังไมไดยกใหเพราะเปนทีหลวง อีกทังยังเปนเชลย จึงใหแคครอบครองไปทํานาสงขาวเขา
่
กรุงและบารุงกาลังคน คือสองฝงคลองแสนแสบทีไปออกบางขนาบกจะมีนาทังหมด และเขากจะมีแมกอง
็
ํ
ํ
่
็
้
ั
ี
่
ั


็
ั
ิ
็
เก็บถังขาว แมกองที่เปนคนมุสลิมกมี และกมาปรากฏวาศักดนามันเกยวพนกน มันยงไมใชเชลยศึกไป
่


่
ิ
่

ครอบครอง แตคนทีไปครอบครองคือคนทีมีศักดินาทีเปนมลายูและจาม จะเปนศักดนาเกาเมื่อครั้งปตตาน ี


ื
เกาหรือเขาอาจมองวาเปนเชอพระวงศเขากอาจจะให แตทีแนๆ กคือกองอาสาจามที่มีระบบขุนนางอยใน

้

็


็
่

ู
ิ
โครงสราง ขุนนางเหลานี้ถือศักดินา เชน ศักดนา ๒๐๐ ศักดินา ๓๐๐ ศักดินา ๑,๐๐๐ ศักดนา ๒,๐๐๐ ทํา
ิ

่
ึ


่

ใหที่ดนบางสวนบางแปลงจงเปนของมุสลิมเชือสายมลายูทีเปนขุนนางหรือจามทีเปนขุนนาง ถนนเสน
ิ
้

เพชรบรีทังหมดเปนของคหบดทีเปนชาวจามซึงเปนขุนนางในกรมอาสาจาม ตอไปจนถึงพญาไท และบาน


ุ

ี
้
่
่

ั่
ั้
ู

ครัวก็อยตรงนน มีการสักเลขและขึ้นสังกัดกองก็ตองมีเจานายคุม ก็คือขึ้นกับกองอาสาจามมลายนนเอง
ู

ั
ี้
และเวลาที่ขึ้นกับเขาแลวก็ทํานาแลวเขาก็ยกให ตอนหลังเริ่มจบจองกัน พอถึงยคเลิกทาส ทรัพยเหลานก็
ุ

กลายเปนการครอบครองไปโดยปริยาย มันก็จะมีใบเหยียบยํา ใบกาแดนให กวาจะมาเปนโฉนดซึ่งมีตอน

่
ื

่
่

รัชกาลที่ ๕ ประชากรสวนใหญทีเปนมลายูเปนเกษตรกรโดยสายเลือด ถูกกวาดตอนมาเพอเปนพวก

แรงงานเปนทาสผลิตทางการเกษตร ฉะน้นการอยในเมืองก็คงไมเกิดผล ยกเวนพวกชางฝมือซึ่งพวกน้ก็ยัง
ู
ั
ี

๒๖
ี้
อยูในเมืองจนกระทั่งทุกวันน 25

คนรุนตงแตรัชกาลที่ ๑-๓ แนนอนวาเปนบรรพบรุษเดียวกัน ไมใชบรรพบรุษของคนปตตานีใน

ั้
ุ

ุ



ปจจุบัน แตเปนบรรพบุรุษของคนมลายที่อยในภาคกลาง ซึงอาจจะเชอมสายโลหตกนไมไดแลว เพราะวา
ิ

่
ื
่
ั
ู
ู

ั
่



มันบานแตกไปแลว แตสื่อถึงพวกเขาเหลาน้นได เพราะพวกเขาคือจุดเริมตนของเรา คือเราก็ตองดูดวยวา
่
ี
ตอนน้มันเปนอยางไรบาง ไมใชไปติดแคเรื่องเอ็นรอยหวาย เขาไมไดใสจนกระทังถึงตอนตาย พนธนาการ

ั

ู
ู
ี
ตรงน้มันถูกปลดออกไปนานแลว ควรดูวาเขาอยกันอยางไร ความเปนมลายเขายังมีอยไหม ความเปนมลาย ู
ู

ุ
๒๕ การณ กูใหญ, สัมภาษณ, ๒๐ กุมภาพันธ ๒๕๖๐
๒๖ อาลี เสือสมง, สัมภาษณ, ๓ มีนาคม ๒๕๖๐
ิ

๑๔




ทีชอบผูกกับเรื่องศาสนา แตมันไมใชสงครามศาสนาเพราะไมไดมากดขี่ใหตองเปลี่ยนศาสนาแตอยางใด แต 
่
ิ
ั
้
ี
่

ั

เรืองการจะกวาดตอนคนใหมากๆ ในทีเดยวกนมันไมมีวธการใดจะทําไดเทากบสงคราม ฉะนน สงครามก ็
ี
ั

ไมควรจะมองในแงลบอยางเดียว ในแงบวกก็มี คือ การนําเอาคนมุสลิมออกจากปตตานีเพราะวาถาปตตาน ี
ไมแตกมันก็จะไมมีมุสลิมอยูในอีกหลายๆ จังหวัด
ุ
ั
่
้
ั
กลุมเชลยมุสลิมทีหลบออกจากเมืองช้นในนน ไดมาบกปาฝาดง และหลังจากการขุดคลองแสน
แสบแลว มุสลิมก็มาอยูกันที่คลองแสนแสบกันมากขึ้นซึ่งก็เปนชวงสมัยรัชกาลที่ ๓ กลาวคือ คลองแสนแสบ
ู
่
ั
ั
ขุดในพ.ศ.๒๓๘๐ ขุดอย ๓ ป และแลวเสร็จในพ.ศ. ๒๓๘๓ จึงมีมุสลิมอพยพกนออกมาเมืองช้นใน ซึงใน




ํ
ุ


ิ
ขอมูลเชงประวัตศาสตรไดระบวา รัชกาลที่ ๓ ดาริใหขุดคลองแสนแสบโดยมีเปาหมายเพอจะใหเปนคลอง
ิ

่
ื
ู
ํ
ทางยุทธศาสตรที่จะนาอาวธยุทโธปกรณที่จะไปรบกับทางเขมร เวยดนาม ซึ่งในชวงนนอยในชวงสงคราม
ี
ุ

ั้

สยามกับอันนัม (เวยดนาม) คลองแสนแสบในสมัยนั้นขุดโดยมีความกวาง ๔-๖ ศอก
ี
ิ

่
คลองแสนแสบเดมทีเรียกวาคลองเจก เพราะรัชกาลที่ ๓ ทรงจางคนจีนทีอพยพเขามาในสยามให 


ู


่
็
ั
ั
ั
มาขุดคลองแสนแสบ โดยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯ ใหพระยาศรีพิพฒนรัตนาราช
ั
โกษาธิบดี เปนแมกอง จางคนจีนมาขุดคลองจากบานหวหมาก แขวงกรุงเทพฯ ไปจนถึงบางขนาก เมือง
ฉะเชงเทรา เพือเปนเสนทางลําเลียงเสบียงอาหารอาวธยุทโธปกรณตางๆ ฃนการไปทําสงครามกับเขมรและ
ุ
ิ
่

ญวน คลองนยาว ๑,๓๓๗ เสน ๑๙ วา ๒ ศอก ลึก ๔ ศอก คาจางขุดราคาเสนละ ๗๐ บาท ทั้งนรวมคา
ี้
ี้
ถอนตอไม และคาแกคลองพระโขนงดวย ไดขุดอยูประมาณ ๓ ป ถึงพ.ศ. ๒๓๘๓ จึงสําเร็จ
คลองน้ตนคลอง เรียกวา คลองแสนแสบ สวนปลายคลองเรียกวา คลองบางขนาก เปนทางไปมา



ี
้ํ
ี้
ุ
ระหวางกรุงเทพฯ กับแมนาเมืองฉะเชิงเทราและเมืองปราจีนบรี ชื่อแสนแสบมาจากลําคลองสายนผานที่ลุม

ี้
บริเวณจุดใดจุดหนงระหวางคลองตนถึงบางกะป เมื่อขุดคลองแสนแสบใหมๆ คลองนไปทะลุแมนา
ั

้ํ
ึ่

ั

ั
เจาพระยาที่ปากคลองพระโขนง เมืองนครเขื่อนขันธ สวนคลองแสนแสบต้งแตหวหมากผานสระปทุมมา
่
่

ี้
จนถึงสีแยกมหานาค จะขุดภายหลังในรัชกาลที ๓ หรือตนรัชกาลที่ ๔ คลองนในปลายสมัยรัชกาลที่ ๕
เรื่อยมาจนกระทั่งปจจุบันเรียกวา คลองแสนแสบ

ู
ี
ริมสองฝงคลองแสนแสบมีผูคนหลายเชอชาตอยรวมกันทั้ง ลาวเวยงจันทร ซึ่งถูกกวาดตอนมา
ิ
ื้

ั

ั
่
ู
ุ


ต้งแตตนกรุงรัตนโกสินทร อาศัยอยแถบทุงบางกะป คนมุสลิมซึงเขามาต้งแตสมัยกรุงธนบรีและตนกรุง
ี
ี
ิ
ั
รัตนโกสินทรทั้งจากปตตานี ไทรบุร สตล เขมร อินโดนีเซีย อนเดีย หรือปากีสถาน พวกน้จะตองอาศัยต้ง
ู
ิ
บานเรือนอยริมคลองแสนแสบปะปนกับคนไทยพทธซึ่งตงบานเรือนอยริมคลองหรือลํานาเปนนสัยอยแลว

้ํ
ู

ุ
ั้
ู

ู
้
ื
ั
ู
ี
่
ั
ิ

้

ี


้
่
ี
้
ํ
ผูคนหลายเชอชาตเหลานผูกพนและเกยวของกนดวยสายนาแสนแสบแหงนมาเนนนาน ประชาชนทีอยริม
ิ
่
คลองและใกลคลองมหานาคตอถึงคลองแสนแสบ มีหลายพวกดวยกัน คือ ลาว มอญ เขมร จีน แขกอาหรับ

๒๗
แขกจาม แขกชวา และไทย 26

ิ

ิ
๒๗ กระทรวงศึกษาธการ กรุงเทพมหานคร กรมสงเสริมคุณภาพส่งแวดลอม และชมรมรวมใจภักด์รกษตนไม แมนาลําคลองและ
ั
้
ํ
ิ
ิ
ั
้
สิ่งแวดลอม, วันอนุรักษและพฒนาแมน้ําคูคลองแหงชาต, ๒๕๔๖, จัดพิมพขึนในงานวันอนุรักษและพัฒนาแมนําคูคลองแหงชาติ ๒๐ กันยายน

้
๒๕๔๖.

๑๕



ความหมายของคําวา “แสนแสบ” นอกจากสื่อถึงความยุงชุมมากแลว บางคนก็อางวาแสนแสบ
็

ู
ี
ั



่
่
เปนคําทีมาจากภาษามลายจากคําวา “แซนแยบ” หรือ “ซืองด” ซึงแปลวา “สงบ” แลวกคอยๆ เพ้ยนไป

่
เปนคําวาแสนแสบในเวลาตอมาจนปจจุบน ซึงไมนาจะมีความหมายเกยวของกบการกดขีขมเหงมุสลิมแต 
่
่

ั
ี
ั


ี
่
อยางใด อยางไรก็ตาม ในมุมมองของมุสลิมคนหน่ง ผมกลับมองวา คลองแสนแสบมีคุณูปการกับพนอง
ึ
ิ
ึ
มุสลิมเปนอยางมาก เพราะไดพ่งพาอาศัยผลประโยชนจากคลองแสบแสบในวิถีการดําเนนชีวิตของมุสลิม
่
เรือยมา ทั้งการทําไร ทํานา ทําสวน ตลอดจนการประมง ดงนน คลองแสนแสบจึงถือเปนคลองที่ใชทํามา

ั
ั้
หากิน
็
แนวคิดที่ไมเชื่อในเรื่องเอนรอยหวาย
ื่

แนวคิดที่ไมเห็นดวยวาเรื่องเอ็นรอยหวายไมใชเรื่องที่เกิดขึ้นจริง หรือไมมีเหตุผลใหเชอไดวาจะเปน
ิ


่
ี

เหตการณทีเกดขึ้นจริงได เรืองปญหาของการรอยหวายในกรณความสัมพนธของสยามปตตานไดพบอะไร
ุ


่
ี
ั

บางอยาง ที่ไมเขาอยูในบรรทัดฐานของขอมูลประวติศาสตรอันเปนมาตรฐานและสากล จึงควรมองในความ
ั
ื

จริงกอนวาสยามจะทําไปเพออะไร ในเมื่อเขาตองการเคลื่อนยายเชลย จะสรางบาดแผลใหเชลยทําไม

่

เพราะเขาจะตองกาวเทาขึ้น กาวเทาลง และหวายจะตองบาดยิ่งขึ้น บาดเพมขึ้นเขาจะเดนอยางไง มันไมใช 

ิ่

ิ

ู
่
่


ื
่

ู

้
ี
่
ิ


่

จนตนาการทีวาจะใหมันฟงดนากลัว ฟงดเปนความโหดรายของสยาม เรืองนเปนเรืองราวทีเลาเพอใหเห็น
ิ
ถึงความโหดราย และบาดแผลจะยิ่งเพิ่มอุปสรรคในการยาย จึงเปนไปไมไดในการปฏิบัต ไมสามารถยอมรับ


่
้
่
ี


ั

ไดทางตรรกะ เราในฐานะคนคลองแสนแสบ ไมเคยไดยนไดฟงเรืองแบบน แตวาเรืองแบบนจะเลาขานกน
ิ

้
ี


เก่ยวกบคนที่ไมไดอยคลองแสนแสบ ไมไดถูกเปนเชลยกวาดตอนมา เปนการเลาแบบเจ็บแทนเรา
ี
ู
ั
็
เพราะวาคนที่อยทีโนนไมไดมา คนที่ถูกรอยหวายก็ไมมีขอมูล ในการทําสงครามระหวางทังสองรัฐกตองมี



้
ู
่

เรื่องราวแบบน แตมันตองไมเปนประเภทตานานผสมผสาน ประวติศาสตรที่เปนสากลเรยนรูจากวัตถุ
ํ
้
ี
ี



ั


็
พยานหลักฐาน แตกมีความเปนไปไดวา การรอยหวายจะเปนการรอยเฉพาะคนที่ตองการจะหน แตไมใช 
ี




เปนการรอยหวายทุกคนแนนอน เพราะนอกจากจะขับเคลื่อนยายลําบากลาชาแลว ยังสูญเสียผูคนอันถือ
เปนทรัพยสินอันมีอยางยิ่งในขณะนั้น
ั

ู

สตลเปนสวนหนงของไทรบรี และไทรบรีกับสยามมีความสัมพนธคนละอยางกับปตตานี
ึ่
ุ

ุ


ั
ั
ั
ความสัมพนธไทรบรีกบสยาม พระราชสํานกเปนความสัมพนธในการสมรส เพราะฉะนนคนในสตลในไทร
้
ั
ู
ุ
ั


ุ
ุ




ั
บรีจํานวนมากสามารถจะใชในไทรบุรีได แตดวยความถอมตน จึงเวนเสียไมใชในไทรบรี เพราะแตงงานกบ


ุ

้
ี
่
ั


กษัตริยแตวาไทรบรีกลับประณามตนไมยอมใชคําน แตความสัมพนธระหวางกันราบรืนกวา และสตูลไม
ไดมาทังอาณาจกร บางอาณาจกรตกมาเปนสตล พอบางอาเภอของไทรบรีตกมาเปนสตล เพราะสตลมาแค
ั
ู

้


ํ
ั
ุ
ู
ู

ํ

่
บางอาเภอ คนทีมาเขาไมไดเจ็บแคนอะไร เพราะซุลตานของเขาอยูฝงโนน แตสยามไมไดคิดวา เขามี
กษัตริยของเขา ดวยเหตุนี้ เมื่อเปนเอกราชแลว เขาจึงคิดวา รัฐที่เปนเครือญาติเขา คือ ไทรบุรี กลันตัน ตรัง
กาน เขาอยในสถานะ/ฐานนดรทีเทากนกบปตตาน ปตตานเคยเปนรัฐซุลตาน แตในสมัยทีไทยถูกฝรัง
ี
ั
่

ั

ี
ู

่
ู

ั
่

ิ
กดดันใหกาวเขาสูความเปนชาตสมัยใหม จึงไดเกิดการเจรจาตกลงในการหารแบงเขตแดนกัน นํามาซึ่งการ

ี
แบงรัฐซุลตานออกเปน ๒ ฝง โดย ๓ รัฐซุลตานคืนใหไปกับอังกฤษ และอก ๑ รัฐซุลตานสยามรับไวอยาง

๑๖


ั้

เดิม และหลังจากนั้นตอมาอังกฤษก็ใหเอกราชทําใหรัฐซุลตานทั้ง ๓ นนรวมกันเปนรัฐมาลายา และซุลตาน
ี

ี
ี



หมุนเวยนกันขึ้นเปนกษัตริยมาเลเซียครั้งละ ๕ ป แตในขณะเดยวกันปตตานที่ยุบรวมอยูกับสยาม แลว
สยามเปลี่ยนชื่อเปนประเทศไทย มันเปนความแตกตางที่ตองยอมรับความเปนจริงและเขาใจในเหตุการณวา


ั
สยามปตตานนนตองมีการกวาดตอนผูคนอยแลว เพยงแตวาการกวาดตอนผูคนโดยการใชรอยหวายนน
ี

ู

ี
้
ั้
ิ


นาจะเปนการเลาแบบพรรณนาโวหาร เพราะในความเปนจริงแลว การรอยหวายยงจะสรางความเสียหาย
่


ุ
ใหแกรัฐที่ชนะสงคราม เพราะเชลยก็จะเจ็บปวย พิการ และก็ลมตายจากการติดเชื้อ จะเปนอปสรรคในการ

เคลื่อนยาย แลวยังเปนการ เชลยบางคนที่ตองกระโดดหนีจากเรือ หนีเขาปา ขางทางแลวตามจับมาได หรือ
เปนเชลยที่พยายามจะหนีแลวก็ฆาทหารที่เผาและผูคุม ก็จะถูกลงโทษก็เปนไปได 
่
ื่

อิหมามเฟาซัล หลังปูเตะ ซึ่งเปนอิหมามทีมัสยิดตนสน เลาใหฟงวา “...สําหรับผมไมเชอในเรื่องถูก




่

่
ั
ั


รอยหวาย และคําวาถูกรอยหวายจะเหมือนกบวาเราถูกกลันแกลงถูกกดขี เราถูกจบมาเปนเชลยไมใชทาส

ั้

เพราะฉะนนความหมายของคําวาทาสกับเชลยมันแตกตางกันมาก อยาลืมวาพอถึงรัชกาลที่ ๑ และรัชกาล
่
็

ู
ที่ ๒ คนทีเอามาอางวาถูกรอยหวาย คนเหลานมาเปนอะไร เอาทีใหญสุดเลยกไปดทีมัสยดตนสน ลูกหลาน
่
ี
้


ิ
่

ื

ิ
ุ
ของทานเปนใคร เชน ขุนหลวงนายศักด์ เขาคือลูกหลานของดาโตะโงกน หรอวาสุลตานสุลัยมาน และลูก

ของขุนหลวงนายศักดก็ขึ้นดํารงตําแหนงสูงสุด ในสุสานของมัสยิดตนสนมีพระยาจฬาราชมนตรีฝงอยู และ
ิ์
ุ

จุฬาราชมนตรีทุกคนก็เปรียบเสมือนเปนรัฐมนตรี เพราะวาจุฬาราชมนตรีทุกทานกอนพ.ศ. ๒๔๗๕ เปน
ั
องคมนตรีทังหมด เปนพอตาพระเจาอยหวทังสามพระองค เพราะวามีลูกสาวถวายตวเปนเจาจอม คือ เจา
้

้
ู

ั




่
จอมหงสรัชกาลที ๑ เจาจอมละมายรัชกาลที่ ๒ เจาจอมจีบรัชกาลที่ ๓ ซึงลวนเปนลูกจุฬาราชมนตรี คน

่

ิ
ทีชอบมาวามุสลิมแตกกัน แตผมอยากจะบอกวา ถาไมมีคนเหลาน อยาลืมวาเอกราชจะไมเกดขึ้นใน
่
ี
้




ุ
ี้

ั
ประเทศไทย ประวัติศาสตรชาตไทยระบไวอยางชดเจนวา ขุนหลวงนายศักดิ์ทานน ซึ่งตอมาเปนพระยาจักรี
ิ

็
ื
ุ
ั
ศรีองครักษ ทานเองเปนคนเอาสวย ๓๐๐ ชงมาจากจันทบรีมาถวายเพอนสนท คือ สมเดจพระเจาตากสิน
ิ
่
่
ํ

มหาราช สวยจํานวนน้นเอามาตอกองทัพเรือ สรางกองทัพบารุงขวัญซื้อกระสุนดนดา และเอาใหพระเจา
ิ

ั
ํ
ตากสินขับไลพมาและประกาศเปนกรุงธนบรีไดสําเรจ แมวนทีทานเสียชวิต พระเจาตากสินทรงเปน
ี
่

ั
็

ุ


ประธานในงานหลุมฝงศพ ทานเปนคนเอาศพลงโลงดวยพระหตถของทานเอง กรุงธนบรีเปนชวงรอยตอ


ั
ุ

ั

ระหวางอยุธยาและรัตนโกสินทร สิ่งที่นาแปลกคือกรุงธนบรีไมมีตาแหนงพระยาจกรีถึง ๓ ป ตอมาพระเจา

ุ
ํ

ั

้
ั


ตากสินจงไดตดสินใจแตงตงทานทองดวงขึ้นมาเปนเจาพระยาจักรีคนสุดทาย พอทานทองดวงขึ้นก็เลย

ึ

ปราบดาภเษกเปนรัชกาลที ๑ และหลังจากที่เปลี่ยนการปกครองแลว คนสนิทของพระเจากรุงธนบุรีถูก

ิ
่
ิ่
ประหารชีวิตมากถึง ๗๐-๘๐ คน แตไมมีมุสลิมสักคนเดยวที่ถูกประหารชีวิต ยงไปกวานน ลูกชายของ

ั้
ี

เจาพระยาจักรีศรีองครักษก็ขึ้นเปนพระยาราชวังสันเสนีย ตําแหนง แมทัพเรือ (ผูบญชาการทหารเรือใน
ั
ุ

ู
ั
ั
ื
ั
ี
ั
้
ปจจบน) พระยาราชวงสันหรอพระยาราชบงสัน สายตระกลนมาจากเปอรเซีย มาจากหวเขาแดง และสาย
ี
ตระกูลน้มีสายตระกูลเจาจอมมารดาเรียม (สมเด็จพระศรีสุดาลัย) เปนมารดาของพระบาทสมเด็จพระนง
ั
่
เกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๓ แตหลังจากรัชกาลที่ ๓ สิ้นพระชนม ลูกของรัชกาลที่ ๓ ไมไดขึ้นครองราชย แต 
ี
่
่
รัชกาลที่ ๔ กลับไปเอาพกลับเขามาเปนรัชกาลที ๔ อยางทีเราบอกวามีการรอยหวายมาต้งแตสมัยรัชกาล
่

ั

๑๗


ั
ที่ ๑ ก็มีคนมุสลิมไดเปนถึงเจาพระยาเปรียบเหมือนนายกรัฐมนตรี และยังเปนพระหัตถขวาพระหตถซาย
๒๘

ของพระมหากษัตริย...” 27
ิ
การสรางชาตไทยกับผลกระทบตอการชาวมลายูมุสลิม

ั
ื่
่
ี
ี



หลังจากทีปตตานแตกในพ.ศ. ๒๓๒๙ สยามไดอพยพเชลยจากปตตานขึ้นมายงสยามเพอสราง

ั
ู



่
เมืองใหมในชวงตนรัตนโกสินทร กลุมเชลยชาวมลายมุสลิมทีอพยพขึ้นมายงสยามนบเปนความสูญเสียครั้ง
ั
ยงใหญ ตองทิงบานเรือน ครอบครัว ทรัพยสิน ไวขางหลัง ยอมอพยพขึนมาดวยความเจบปวดและเตมไป
่


็
ิ


้
็

้


ั
ดวยความขัดขืน สําหรับกลุมที่ถูกรอยหวายน้นคือ กลุมที่ขัดขืนรุนแรง สยามจึงตองควบคุมใหเขมขนขึ้น
ดวยวิถีการจับรอยที่เอ็นรอยหวายเพื่อปองกันหรือปรามไมใหหนี หรือไมใหมีความคิดที่จะหนีการอพยพ
ี
่

ั
้

ความรูสึกในชวงนนบเปนชวงเวลาทีเต็มไปดวยความโกรธแคน เกลียดชง หวาดระแวงกันระหวาง



ั
สยามกับเชลยมลายูมุสลิม เน่องจากผลของการสรางชาติของสยามที่ตองการรวมชนกลุมชาตพนธุตางๆ ให
ื
ั

ิ
ู
้
ิ



ั
ู

่
็
มาอยรวมกน กลวนมีปญหามากมายเกดขึน โดยเฉพาะในสวนของกลุมเชลยชาวมลายมุสลิมทีไดรับความ
ี
เจ็บปวดซ้ําซอน (๑.) ความเจ็บปวดจากการเสียบานเสียเมืองในชวงปตตาน (๒.) ถูกอพยพขึ้นมาสู

ั
กรุงเทพฯ/ภาคกลางในสภาพสิ้นหวงไรจุดหมาย เต็มไปดวยความรูสึกเจ็บปวดและไรศักดิ์ศรี (๓.) ความรูสึก
ถูกกดขีทางศาสนา การทําลายหรือใชการกลมกลืนทางดานอตลักษณของชาวมลายมุสลิม จนเกดเปน


ั
ู

่
ิ
ความรูสึกไมไววางใจ/ความเกลียดชังกันทั้งระหวางสยามกับเชลยมลายูมุสลิม และระหวางชาวมลายูมุสลิม
้
สองกลุมคือมลายมุสลิมในปตตานทีไมไดอพยพขึนมากรุงเทพฯ และชาวมลายมุสลิมปตตานทีอพยพขึนมา
้

ู
ี
ี

่
่

ู

กรุงเทพฯ แลวกลายมาเปนชาวมลายูมุสลิมในภาคกลางในเวลาตอมา

ั
กลุมเชลยมุสลิมมลายในชวงแรกยงคงรักษาอัตลักษณของตวเองไวอยางเขมขน จะเห็นวาในภาค
ั
ู

กลางมีการเรียนการสอนวิชาการอสลามดวยการเปดโรงเรียนในลักษณะโรงเรียนปอเนาะเหมือนด่งที่เคย
ั
ิ
ื
่
เปนอยในปตตาน มีการสอนภาษามลาย ภาษาอาหรับ เพอจะรักษาศาสนาอสลามและอตลักษณมลายไว 

ู
ู
ี
ั


ิ
ู

ในที่เมือง (ภาคกลาง) แตดวยสภาพแวดลอมที่แตกตางระหวางสังคมสยามในเวลานั้นกับกลุมเชลยที่อพยพ
ิ
้
้
ั
ั

ั
้
ขึ้นมายงกรุงเทพฯ และภาคกลางนนมีความแตกตางกนอยางสินเชง ทังทางศาสนา ภาษา และสังคม

ิ
การเมืองการปกครอง (ซึ่งปตตานีก็เคยเปนรัฐที่มีระบบการปกครองของตัวเองมาชานาน) วิถีชีวตที่แตกตาง

เหลาน้ในสภาพที่เต็มไปดวยความสูญเสียจึงกอใหเกดการสรางความเกลียดชัง สัญลักษณความเกลียดชง
ั
ิ
ี
ั
ุ

ิ




ั
ระหวางชาวพทธกบชาวมุสลิม รวมถึงระหวางชาวมุสลิมกบชาวมุสลิมดวยเชนกน เกดการแบงแยกอยาง
ั

ั
ชดเจนรุนแรงระหวางคําวาคนไทยกบคนมลาย ดวยการกาหนดบนตวศาสนา กลาวคือ คําวา คนไทยก็คือ


ั
ํ
ั


ู
ุ
คนที่นับถือศาสนาพทธเทานั้น และคนมลายูก็คือ คนที่นับถือศาสนาอิสลามเทานั้น

ในความขัดแยงระหวางมลายูมุสลิมดวยกันเองก็มีคําที่สื่อถึงการแบงแยก/หวาดระแวงของคนใน


ุ
่
ั
ชาตพันธเดียวกัน โดยใชคําวา “ซียัง” หรือ “ซีแย” กบคนมลายูมุสลิมที่เปนกลุมเชลยทีถูกจับอพยพขึ้นมา
ิ
อยูกรุงเทพฯ หรือในภาคกลาง เปนคําที่คนมลายูปตตานีใชเรียกชาวมลายูมุสลิมกรุงเทพฯ/มุสลิมมลายภาค

ู

ั
๒๘ อิหมามเฟาซัล หลงปูเตะ. สัมภาษณ, ๑๐ กุมภาพันธ ๒๕๖๐

๑๘



กลางที่อพยพขึ้นเปนเชลยขึ้นมาสูกรุงเทพฯ หรือภาคกลางเมื่อครั้งหลังจากที่รัฐปตตานีแตก และยังมีการใช

่





คํารุนแรงที่เกี่ยวพนกบคําทางศาสนา เชน การกลาววา “ซีแย” เปน “กาเฟร” (เปนผูทีไมใชมุสลิม) แมแต 
ั
ั
ี
ิ

ในปจจุบนคนมลายูมุสลิมจากกรุงเทพฯ หรือภาคกลางทีไปทํางานหรือไปใชชวตในปตตานี นราธวาส ยะลา
่
ิ
ั
ก็ยังถูกเรียกวาเปนพวก “โตะนาซีแย” คือเปนคนของรัฐ/เปนเจานายไทย นับเปนคําที่รุนแรงที่สื่อถึงการ


ประณามเปนนัยลึกๆ แฝงอย ู
ิ
ั

ิ

้
ในชวงเวลาดงกลาวเกดมายาคต/วาทกรรมมากมายเกดขึนในชวงแหงความขัดแยง ซึ่งลวนเกิดขึ้น

ิ
ี
จากผลของเมืองปตตานแตก ตางฝายตางสรรหาคํากลาวใหรายดวยความหวาดระแวงซึ่งกันและกัน


อยางไรกตาม ในวิกฤติของกลุมเชลยมุสลิมมลายูที่ตอมาไดขึ้นมาต้งหลักใชชีวตในกรุงเทพฯ หรือภาคกลาง
็
ั

ิ
ิ
ิ
ี
กลายเปนโอกาสใหมในการสรางอัตลักษณและวถีชวตในที่ใหม มุสลิมในกรุงเทพฯ และภาคกลางได 

ั



ู

ิ
กลายเปนสวนขยายทางศาสนาและอตลักษณของความเปนมลายใหกวางขวางออกไป และมีสิทธเสรีภาพ
ี
ี
่

ั
ิ
ิ

่
ื
่
ู
มากมายในเรืองศาสนา ความเชอ ความศรัทธาทีจะปฏบตไดไมตางจากเมือครังทีอยในเมืองปตตานในอดต

้

่
่
ั

ิ
เลย ยงไปกวานน ยังเกิดพฒนาการมากมายในคนแตละรุน ที่กยงสามารถรักษาศาสนาอสลามและอต

็
ั
ั
ิ่
ั้

ลักษณความเปนมลายูไวไดแมไมไดอยูในปตตานีก็ตาม
แมในปจจุบันบาบอใหญแหงปอเนาะเกาแกบางแหงอยางเชน ปอเนาะดาลอในปตตานีก็เปนคน

ู
ที่มาจากกรุงเทพฯ คือเปนคนมลายูมุสลิมที่อยกรุงเทพฯ หรือในภาคกลาง และยังมีอีกหลายปอเนาะที่มีบา
บอใหญเปนคนมลายูจากกรุงเทพฯ และยังไดรับการยอมรับใหเกียรติจากคนในพื้นที่เปนอยางด ี
การรอยหวายเปนเรื่องรุนแรงหรือไม 

่
จากการไดสัมภาษณเกือบทุกคนมองวา การรอยหวายเปนเรืองที่ไมรุนแรงในยุคน้น แตอาจจะด ู
ั
รุนแรงในยุคปจจุบัน เพราะในความเปนจริงแลวยงมีวิธการที่รุนแรงกวาการรอยหวาย เชน การตีตรวน ขื่อ

ี
ั
คา เปนตน


แตหากพจารณาในบริบทปจจุบนก็ถือวาการรอยหวายเปนเรื่องที่รุนแรงมาก เพราะฉะนน

ั้

ิ
ั


ั
ความรูสึกในความเจ็บปวดในยุคกอนกับยุคปจจุบันจึงไมมีมาตรฐานแนนอนตายตว เวลาพดถึงเรืองความ
ู
่
้
่

ั
รุนแรง/ความเจ็บปวดจากเรืองการรอยหวายในอดีตนน จะเอาบริบท/ความรูสึกของคนในยุคปจจุบันมา



ื
ุ
ั
็
ตดสินความรูสึกของคนในยคกอนๆ ไมได แตอยางไรก็ตาม การรอยหวายกเปนเร่องของการทําโทษที ่

รุนแรงกวาการทําโทษ/ลงโทษกับคนธรรมดาสามัญ เพราะการรอยหวายกระทํากับผูนํา แกนนํา มากกวา

กลุมคนสามัญทั่วไป
ควรเปดเผยใหรับรูหรือควรปดเปนความลับ
ประเด็นเอ็นรอยหวายเปนเรืองเลาตอกนมาแบบซ้ํากันภายในกลุมมลายูมุสลิมปตตานีทีถูกจับมา
่
่
ั
ั
เปนเชลย เปนเรื่องที่แอบซอนความรูสึกบางอยางไวลึกๆ ความรูสึกที่ไมรูจริง ไมถูกเปดเผยความจริง ดงนน
ั้



การนามาเปดเผยในเชิงวิชาการในประเดนเอ็นรอยหวายน ก็นาจะเปนทางออกที่ดแกสังคม สังคมควรมี

ํ
ี
ี้
็
ความเขาใจและไดรับรูวาความจรงของเรืองเอ็นรอยหวายน้นเปนอยางไร หากเปนเรื่องจริงทีเกิดขึนกจะได 
่
ิ

ั

่
้
็

๑๙


ั

เรียนรูและหาวิธีการที่จะไมใหเกิดเหตุการณดงกลาวขึ้นอีกในอนาคต หรือหากเปนเรื่องไมจริงก็จะไดรับรูวา

่
ั
่
ยงมีกลุมแนวคิดที่คอยจับจุดออนทางประวัติศาสตร/ตํานาน/เรืองเลา ทีอาจนําไปสรางกระแสปลุกเราให 
เกดการความเขาใจที่คาดเคลื่อนหรือความไมเขาใจซึ่งกันและกันได
ิ

ั

็
ี
่

่
นอกจากน มีการสะทอนจากผูใหสัมภาษณในประเดนทีศึกษาเกยวกบเอนรอยหวายวา ไมนาจะมี
ี้
็



ั
ั


ผลอะไรมากนักกับสภาพของความเปนจริงในปจจุบน เพราะผูคนในปจจุบนไมไดใหความสนใจเรื่องราว
่
ึ

ุ
ั
ั
ดงกลาวแลว ตรงกนขามสิงที่ขาดไปในปจจบนน คือ การขาดสํานกในความเปนศาสนา ความเปนชาต ิ
ี
้
ั
ั
ี
ุ
่
ภาษาและความเปนชาตพนธของตวเอง เรืองเอ็นรอยหวายอาจเปนเหตการณครังหน่งในอดตที่สามารถ
้

ึ
ิ
ั
ุ


ื่

ิ
ื่
ตอเชอมกับเรื่องราวอนๆ ไดในปจจุบัน การสรางกิจกรรมในลักษณะพบปะสัมพันธระหวางเครือญาตของ
่
ี

ั
่
ุ

ิ
คนในชาตพันธเดยวกน เปนทางออกทีดทีควรกระทํา เรื่องเอ็นรอยหวายอาจช้นําไปสูการเชื่อมตอทางเครือ
ี
ี
ญาติได กลุมใดที่มีเรื่องเลาเดียวกันภายในกลุมก็มักจะเปนเครือญาติกัน เปนตน
ู
่
ประเดนเอ็นรอยหวายไมไดเปนเรื่องทีถูกเลาขานกับมุสลิมทุกกลุม บางกลุมไมรเรื่องราวดังกลาว
็
็
เลยแมวาจะเปนคนมลายูมุสลิมกตาม แตสําหรับกลุมที่รับรูเรืองราวผานการเลาขานกันตอๆ กันมา ก็จะ


่
เปนขอมูลที่เหมือนๆ กัน บอกเลาในลักษณะคลายๆ กัน พูดซ้ํากันบอยๆ เกี่ยวกับเรื่องเอ็นรอยหวาย

ี


่
ประเด็นทีวาเรื่องเอ็นรอยหวายน้สามารถถูกนําไปใชในการปลุกระดมความคิดแกเยาวชนรุนใหม

ึ

่


่


เปนขอคําถามหนงทีผูใหสัมภาษณสวนใหญมองวา ไมนาจะเปนเรืองทีสามารถนาไปสรางปญหาไดมาก แต 

่
่
ํ

ื
ิ
ํ
ก็ไมปฏเสธวา มีความเปนไปได ซึ่งผูใหสัมภาษณบางคนยนยนวาเปนเรื่องที่สามารถนาไปปลุกระดมแก

ั





ิ
เยาวชนรุนใหมได ซึ่งในปจจุบันก็ทํากนอย ความคิดในลักษณะถูกปกครองที่ไมใหอิสรเสรีกับวถีชีวตอยาง

ั
ู
ิ


่
แทจริง เรืองเอ็นรอยหวายนนสื่อวาผูเลาเปนคนที่ไมชอบสยาม เปนการเลาแบบเหมารวมความรูสึกที ่

ั
้
เจบปวดของสวนปตตานกบสวนของมลายบางกอก ความเจ็บปวดของชาวมลายมุสลิมในบางกอกนน
ั
ี
ู
้
ั
ู
็


ิ
็

็
ี

ิ
ู
แตกตางจากความเจบปวดของมุสลิมมลายในปตตาน เพราะหากประเดนรอยหวายเกดขึ้นจริง กไมไดเกด
็
ขึนกบคนในสวนของชาวมลายูมุสลิมปตตานีเลย กลุมมลายูมุสลิมบางกอกตางหากที่ไดรับความเจ็บปวด
ั
้

จากประเด็นเอ็นรอยหวาย

นัยสําคัญของขอมูลคําบอกเลาในแตละมุมมอง
• มุมมองของบุคคลผูใหสัมภาษณ
๑. มีความขัดแยงกันระหวางประเด็นเอ็นรอยหวายวาเปนเรื่องที่เกิดขึ้นจริงหรือเปนเรื่องไมจริง

่
ั
ื่
้
ั


ิ
๑.๑ เชอวาเปนเรื่องที่เกิดขึ้นจริง แมวาขอมูลทีไดรับนนจะเปนขอมูลเชงบอกเลากนมาจากคนรุน



ิ
ั



ั


กอนตอๆ กนมาก็ตาม และถึงแมวาผูใหสัมภาษณทุกคนที่ผูวจัยสัมภาษณน้นจะไมมีใครเคย
็

ื่

ุ
เหนเหตการณดังกลาว แตดวยการบอกเลาตอๆ กันมา เปนเหตใหผูใหสัมภาษณเชอวา
ุ

้
ั
้
ั
เหตุการณดงกลาวสามารถเกิดขึนได เมื่อเปรียบเทียบกับสภาวะสงครามในยุคนนถึงวิธีการ
ิ
ปฎิบัติตอผูตกเปนเชลยสงคราม ที่ผูชนะมีสิทธเหนือผูแพที่จะปฏิบัติดวยความโหดราย/กดขี ่




๒๐




ั่
ซึงภาพเหลานเปนภาพทีคนรุนกอนตางถายทอดเหมือนกัน นนคือ การกดขี่ ขมเหง ที่เตมไป

่
่
็
้

ี

ดวยความขัดขืนของผูเปนเชลย เมื่อผูแพยิ่งขัดขืนผูชนะก็ยอมตองหาวิธีการที่รุนแรงขึ้นเพื่อจะ


สามารถควบคุมเชลยสงคราม ซึ่งคลายกับสภาพเมื่อครั้งปตตานแตก สยามไดขนเชลยจาก
ี
ปตตานขึ้นมายังกรุงเทพฯ สภาพของเชลยที่แพสงครามยอมเตมไปดวยความรูสึกขัดขืน
ี

็





ี
่

่
ํ

ุ
วนวาย หมดหวัง โดยเฉพาะเชลยปตตานทีเปนแกนนําหรือผูนาเดิมทีผูใหสัมภาษณเนนวามี
ความเก่ยวของกับการรอยหวาย (เปนการปฏิบัติเฉพาะเชลยสงครามที่เปนแกนนําหรือผูนํา
ี
เดิมของปตตานีเทานั้น ไมไดรอยหวายเชลยสงครามขึ้นมาทั้งหมด)
ื่

๑.๒ ไมเชอวาเปนเรื่องที่เกิดขึ้นจริง เปนเพยงเรื่องที่กุขึ้นหรือแตงเตมเพอใหเกิดความเกลียดชง


ี
ั
ื่
ิ

ั
ระหวางชาวมลายปตตานีกบสยาม และเรื่องราวดงกลาวไมสามารถยืนยันไดดวยมาตรฐาน
ู
ั

ิ
ทางประวตศาสตร หรือขาดพยานวตถุเชงประวตศาสตร เปนแตเพยงเร่องเลาตอกนมา และ
ั
ื

ั
ั
ี

ิ
ั

ิ
ั

ื

ี
ู

่

ยงใหขอสังเกตวา ทําไมคนทีอยในพนทีจึงพดมากวาคนทีเก่ยวขอกับเหตุการณรอยหวาย
ู
่
้
่
่

้

(เชลยสงครามทีถูกนาขึนมากรุงเทพฯ) แตเมือถามถึงความเปนไปไดลึกๆ แลว ผูใหสัมภาษณ


ํ
่
ี


กลุมที่ไมเชอนี้กลับมีทีทาวาอาจเปนไปไดวาอาจจะเกิดขึ้นจริงได เพยงแตไมสามารถบอกไดวา

ื่


เปนเรืองจริงทีเกดขึนจนนาเชอถือวาเปนประวตศาสตร เรืองเอนรอยหวายคงจะเปนไดเพยง
่
ี
ิ


่
่
ิ

ั


้
ื
็
่




ื
เรื่องเลาตอกันมา หรือเปนตานานเลาขานที่ไมสามารถยนยนวาเปนเรื่องจริงในทาง
ั
ํ
ประวตศาสตรตามมาตรฐานสากลได
ั

ิ
๒. มีความคิดที่เชื่อและไมเชื่อจาก ๒ กลุมดวยกัน คือ


ี




๒.๑ กลุมจากเชลยปตตานซึ่งเคยเปนรัฐในอดีต มองวาเปนเรื่องจริง เพราะเปนผูที่ไดรับผลกระทบ
โดยตรงจากเหตุการณปตตานีแตก และมองดูแลวจะเห็นวาสถานะของผูนาของปตตานีใน

ํ
ั
ื
อดีตที่ไมไดเช่อมโยงกับสยามมากนัก ย่งกวาน้นสถานะของความเปนเจาเมือง ผูนํา ที่ตองสูญ
ิ



่

่

่
้
ี
ํ
หายไปเมือครังทีปตตานแตก หรือเปนเพราะสยามตองการเปลียนแปลงสถานะเจาเมือง ผูนา

่
ั

้
ั
ื


ิ
ในปตตานใหม เพอใหสอดคลองกบนโยบายสรางชาตสรางประเทศของสยามในยคนน ความ
ุ
ี
กดดน ขัดขืนจึงมีมากกวาเปนธรรมดา จะเหนวาเรื่องราวเอ็นรอยหวายจะถูกเลาขานในเชง

็
ิ
ั
ลบอยูในกลุมมลายูปตตานีมากกวากลุมอื่น

ี
่


๒.๒ กลุมทางไทรบรีซึงเคยเปนรัฐทีมีความใกลชดกบปตตานและสยามในอดต มองวาเปนเรืองที ่
ั
ี

ุ

ิ
่
่
ไมจริง โดยมองวาเปนความตองการของคนบางคนหรือบางกลุมทีตองการสรางความเกลียดชง ั


่


ใหเกิดขึ้นระหวางสยามกับปตตานี หรือตองการเปนการสรางความเกลียดชงระหวางชาวมลาย ู

ั


ั
ี
ั

่
ุ
ั
่
ึ
กบชาวสยาม จากขอสังเกตหนงคือ ไทรบรีมีความสัมพนธทีไมรุนแรงเทากบปตตาน อาจเปน
ิ
ู
ํ


เพราะความเปนมาเชงสายตระกล โอกาสในการเขาถึงศูนยกลางอานาจ/ที่แตกตางกัน

ั

ิ
้
ึ

่
่
่
ี
ั

ความสัมพันธทีดีดงเดมดานอืนๆ ในอดต จากขอสังเกตคือ ปจจุบนสตูลไมถูกรวมเปนหนงใน
ื
พนทีปญหาความมันคงเหมือนในสามจังหวดชายแดนภาคใตของไทย (ปตตานี ยะลา

้
่

ั
่
ื้
นราธิวาส) ทั้งที่ในอดีตสตูลถูกรวมอยูในพนที่เสี่ยงดังกลาวดวย

๒๑




็

็

๓. จากการสัมภาษณผูใหขอมูลทั้ง ๘ ทาน มีความเหนวาเรื่องเอนรอยหวายนาจะเปนเรื่องที่เกิดขึ้น
จริง หรือเปนเรื่องที่นาเปนเรื่องจริงได
แมวาจะไมมีการบันทึกเปนลายลักษณอักษรหรือหลักฐานที่เปนพยานวัตถุหลงเหลืออย  ู

ุ
เลยก็ตาม ที่เปนเชนนั้นก็เพราะในยคนนเปนชวงที่เชลยสงครามตองการใหลืมเหตการณของตัวเอง
ั้
ุ
ตองการใหหลงลืมและไมตองการใหลูกหลานรุนตอไปไดจดจําเรื่องราวความอปยศตกต่ําของบรรพ


ั
ุ
ี
็
ี
บรุษของตนเองในอดต หากจะถามถึงเรื่องเอนรอยหวายแกคนรุนเกา หรือถามเรื่องอดตที่
ั
่
ิ

ี

เกี่ยวของกบความมันคงหรือการสรางชาตไทยในชวงทีรัฐปตตานแตกแลว จะไดรับคําตอบวา จะรู 
่


ไปทําไม มันมีประโยชนอะไรที่จะไปรูเรืองราวดังกลาว บางคนถึงกับบอกวาไมอยากเลาไมอยาก
่


่
ุ
ํ
่

จดจํา อยากจะลืมไปใหหมด ไมอยากจดจาความอัปยศของบรรพบรุษตัวเองทีเคยถูกกระทําเมือ
ครั้งในอดีต

เหตุผลอยางหนึ่งคือ กรณีเอ็นรอยหวายแมจะเปนเรื่องราวที่ถูกเลาตอๆ กันมา แตเปนการ
เลาที่มีเนอหา รูปแบบ วธการ ที่ความคลายคลึงกน และเลาซ้ําๆ กัน ซึ่งแมจะไมใชเรื่องราวที่
ั
ื้
ิ

ี
ิ
้
ประวัตศาสตรบันทึกไวกตามบางครังจะไดยินถึงเรื่องราวแหงความเจ็บปวดเจ็บแคนที่ยังคงแอบ

็
แฝงอยในคําพดและคําบอกเลาของคนรุนกอน เชน อยาอานภาษาไทย อยาเรียนภาษาไทย เพราะ
ู


ู


่
มันเปนบาป ถึงขนาดหามเอาหนังสือที่มีภาษาไทยไวในบานเพราะถือวาเปนเรืองบาป และยัง
ิ
รวมถึงการสือใหเหนถึงการแบงแยกคนใหเกดความขัดแยงและความแตกแยก โดยใชศาสนามา

็

่


ิ
ู
ั
เปนตวแบงแยก เชน คนไทยหรือซีแยคือ ผูนบถือศาสนาพทธ คนมลายคือผูนบถือศาสนาอสลาม
ั

ุ
ั
ี่

นก็เปนเรื่องจริงเรื่องหนงที่เคยหลุดออกมาจากปากคนรุนเกา ซีแยหรือซียง แปลวา สยามหรือคน
ั
ึ่



ไทยในกรุงเทพฯ ทีนบถือศาสนาตางจากชาวมลายปตตานซึงสวนใหญนบถือศาสนาอสลาม การที ่
ู
ั
ี
่
ิ
ั
่

้
สยามนําเชลยสงครามขึนมาจากปตตานีซึ่งมีความเขมขนในเรืองศาสนาอิสลาม เพราะเปนรัฐ
่

ิ
่

ั
อสลาม (ฟาฏอนีดารุสสลาม) จดออนไหวทีสําคัญของสยามและปตตานีคือ ศาสนาทีแตกตางกน
่

ุ
ู

ั
อยางชดเจน ทั้งที่ในความเปนจริงแลว มลายูก็มีคนหลายศาสนาที่เปนคนมลายไมใชมีเฉพาะชาว

ั
มุสลิมเทาน้น เชนเดียวกับสยามที่มีคนหลายศาสนาที่เปนคนสยาม ไมใชมีเฉพาะชาวพุทธเทาน้น

ั
่

่
่
ึ
้
ิ

ํ
ํ



การกาหนดศาสนาใหเปนขอกาหนดสําคัญของชาตพนธเปนเรืองหนงทีเกดขึนมาในชวงหลังจากที ่
ั
ิ
ุ
ู
ี
ปตตานีแตก และเปนเรืองที่เกิดขึ้นมาในภาวะที่เชลยปตตานขึนมาอยที่กรุงเทพฯ ในฐานะเชลย
่
้
สงครามแลว แตเรื่องราวและความรูสึกเหลานเริ่มหมดไปในปจจุบัน เมื่อความจริงและสภาพสังคม
ี้
ไดเปลี่ยนแปลงไป
ยงไปกวาน้น ยงมีการกลาวถึงกลุมคนมลายหลังจากปตตานีแตกทีถูกนําขึนมาเปนเชลย
่
ั


้

ั
ิ
ู

่

ี้

ั่
สงครามในกรุงเทพฯ วาเปนซีแยหรือเปนคนซีแย นนหมายถึง เกิดการนิยามคนมลายูกลุมนใหเปน

ั
คนซีแย (ไมใชมุสลิม) ทั้งที่ในความเปนจริงบรรพบุรุษทีเปนเชลยสงครามเมื่อครั้งปตตานีแตกน้นก ็
่



่
ั
้
ู
ึ
ี

ั

เปนคนมลายกลุมเดยวเดยวกน ซึงนนเทากบเปนการแบงแยกชาวมลายใหแตกแยกกนอกชนหนง
ู


ั
ี
ี
ั
ั
่
่

๒๒



ี

ดวย น่อาจจะเปนความตองการของสยามเองหรือเปนฝายตรงขามกบสยามหรือเปนมือทีมองไม
่

ั

เห็นสรางเหตุการณเหลานี้ขึ้นมา

ุ
ความโกรธแคนระหวางคนสยามกับคนมลายูถูกกระตนผานเรื่องราวของศาสนาที่แตกตาง
กัน จนทําใหความเปนศาสนาเปนเหตุแหงการทําลายชาติพันธของคนในชาติหรือเอกภาพของชาต ิ
ุ

ิ
้
้
่
นับเปนชวงที่สยามกําลังตองการสรางชาติสรางประเทศ และปตตานีทีบอบชําสินชาติสิ้นแผนดน
ของตัวเอง ซึ่งกระแสดังกลาวที่เกิดขึ้นนั้น ไมมีผลดีใดๆ กับทั้งสยามและปตตานีในเวลานั้นเลย
ื
ื
่
่
่
ื่




่
่

๔. กลุมทีเชอมีอารมณทีดรุนแรงกวากลุมทีไมเชอ แตเปนความรุนแรงทีรูสึกตางกัน โดยกลุมที่เชอให
่
ู



ื่

ความรูสึกวามีความตองการตอตานการกระทําของสยามมากกวากลุมที่ไมเชอที่ใหความรูสึกวา
เรื่องดังกลาว เปนเรื่องที่กุขึ้น แตงเติมขึ้น เพื่อใหคนในชาติแตกแยกกัน เนื่องจากอารมณความรูสึก
ุ
ี

ุ
ี้
นเกิดขึ้นหลังจากเกิดเหตการณปตตานแตก เพราะหากมองผานยคสมัยอยธยาลงมาถึง
ุ
ุ
รัตนโกสินทรแลว มุสลิมมีความกาวหนาและมีฐานะมั่นคงมาก แตเมื่อสิ้นยุคอยุธยาถึงธนบรี มุสลิม
เริ่มหลุดหายไปจากหนาประวัติศาสตรชาติไทยเรื่อยๆ

่
ประเด็นทีออนไหว คือ มีกระแสการสรางความแตกแยกใหเกิดขึ้นระหวางสยามกับ


ั
ปตตานี มากกวาที่สยามกบปตตานีมีความรุนแรงและมีความขัดแยงกัน แมจะเคยทําสงคราม

รวมกันหลายครั้งในอดีตดวยกันก็ตาม

๕. เรื่องเอ็นรอยหวายเปนเรื่องที่ควรหรือไมควรที่จะเผยแพรสูสาธารณะ หรือทําเปนหลักสูตรใหได 
ิ
่
ื
ิ
ิ

ศึกษาสวนใหญแลวเหนดวยวาควรทําการเผยแพรหรือทําหลักสูตร เพอวทยาทานหรือเชงวชาการ
็

ํ

่
ั

เพอเรียนรูเรืองราวในอดตแมจะเปนเพยงเรื่องเลาหรือตานานทีเลาขานตอๆ กนมากตาม ดวย

ื
่
่
ี

็
ี
ุ


เหตผลวา การปลอยใหเรืองราวเหลานคลุมเครืออยในความคิดของคนในสังคมจะไมเปนผลดใดๆ

ี
่
ี

ู
้
่
ื

การทําใหเปนที่เปดเผยเชิงวิชาการจะเปนการเรียนรูความจริงในอดีต เพอคนพบปญหาอุปสรรคที ่
เกิดขึ้นในอดีต เพื่อไมใหเกิดขึ้นอีกในปจจุบันและอนาคต
๖. สวนกลุมที่ไมเห็นดวยมองวา ไมควรเผยแพรหรือทําหลักสูตร เพราะมันเปนเรื่อที่ไมมีประโยชนที ่




ั
จะเรียนรู เปนเรื่องที่ไมมีประโยชนที่จะเผยแพร เพราะเปนเรื่องที่ไมชดเจนวาเคยเกิดขึ้นจริง


ิ
หรือไมจริงในอดต อาจจะเกดปญหาตามมามากมายมากกวาหากทําการเผยแพรหรือทําหลักสูตร
ี
ผูไมหวังดีอาจนําประเด็นเหลานี้ไปจุดกระแสสรางความแตกแยกในสังคมตอไปได 
้
ั
ั
้
๗. ความรูสึกของผูที่ถูกรอยหวายมานนมีความรูสึกเจ็บปวดมากกวากลุมที่ไมไดถูกรอยหวายขึนมายง
ั้
ี
กรุงเทพฯ ในเวลานน หมายถึง เชลยสงครามที่สยามนาขึ้นมากรุงเทพฯเมื่อครั้งปตตานแตกนน
ํ
ั้

้
ั
ู
ไดรับความบอบชํา สิ้นหวัง ยากลําบาก ถูกกดขี่ขมแหง ไรทีอยอาศัย ไรบานไรเมือง ถูกจบออกมา
่
่



ในฐานะเชลยสงครามทีไมรูวาอนาคตขางหนาจะเปนอยางไร ซึ่งตางจากกลุมที่ไมไดถูกจับนํามา
เปนเชลยสงคราม ทีไมไดรับความรูสึกยากลําบากเหมือนกบกลุมทีถูกรอยหวายหรือเชลยศึกทีถูก
่
ั

่


่

จับขึ้นมากรุงเทพฯ

๒๓


ู

กลุมเชลยที่ถูกจับมาเปนเชลยสวนใหญมาอยกันรอบเมืองกรุงเทพฯ เพราะเชลยไมใหเขาอยใน
ู

ั
ั
กรุงเทพฯ แตใหอยรอบๆ กรุงเทพฯ และคอยๆ ขยายออกมายงทิศตะวนออกของประเทศในเวลาตอมา จึง

ู
ั
เกิดคําใหมขึ้นมา คือ มลายูบางกอก ซึ่งมีสองความหมายที่ยงไมชัดเจน คือ ๑. กลุมชาวมลายูที่อพยพขึ้นมา
ิ
ุ
ั
อยด้งเดมกอนที่รัฐปตตานแตก ซึ่งเปนกลุมที่ออกมาทําการคาขายอยในสมัยอยธยา และมาอาศัยอยใน
ู

ี

ู

ู

ี

ั้
กรุงเทพฯเมื่อตนรัตนโกสินทร กลุมนไมใชเชลยสงครามที่ถูกจับมาเมื่อครั้งปตตานแตก แตมาอยกอนตงแต 
ี้

ู

ู
ํ

สมัยอยุธยาเปนราชธานีแลว ๒. กลุมชาวมลายที่เปนเชลยสงครามเมื่อครั้งทีปตตานีแตก ซึ่งสยามไดนา
่
ขึ้นมาอยในกรุงเทพฯ เพือสรางบานสรางเมือง หรือเปนวฒนธรรมสงครามในอดตที่เคยกระทํากน เปนที ่
ั
่
ู
ี
ั

ี

ชัดเจนทางประวัตศาสตรวา ปตตานแตกในชวงที่สยามกําลังสรางประเทศใหมในชวงตนรัตนโกสินทร (พ.ศ.
ิ
๒๓๒๙)


ี

้

ั
่
ี
ิ
้
ู


ความรูสึกตอตาน/ขัดขืนตอสยามทีเกดขึนเหลานยงไดกดทับลงบนความเปนคนมลายบางกอกอก
่

่
ู
ึ
้

่

่
ช้นหนงดวย ทังทีคนมลายูทีอยในชวงสมัยอยุธยาไมใชเปนเชลยสงครามอยางในชวงมลายูทีเปนเชลย
ั
หลังจากที่ปตตานีแตก นับเปนเรื่องสําคัญเรื่องหนึ่งที่ควรไดรับการศึกษาวิจัยตอไป

• มุมมองของผูวิจัย
ี้
๑. กรณีเอนรอยหวายที่ทําศึกษาน เปนเรื่องราวที่ไมมียังไมไดรับการยืนยันในเชิงเอกสาร

็
ประวัติศาสตรและพยานวตถุทางประวัติศาสตร การไดขอมูลมาลวนไดจากการสัมภาษณ และผูให 
ั

ํ
่
ี



่
ั
สัมภาษณกไมมีใครมีหลักฐานยนยนได เปนแตเพยงเรืองเลาหรือเปนตานานทีเลาขานกนในแตละ

ื
ั
็
พื้นที่ โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีกลุมชาวมลายูมุสลิมอาศัยอยู
่
ื
่
่
่

๒. เนองจากเรืองเอนรอยหวาย เปนเรืองราวทีสือและสะทอนถึงความยากลําบาก การถูกกดขีขมเหง
่
็
่
ี

ในสภาพที่บานเมืองแตกแยก หรือในชวงที่รัฐปตตานแตก ซึ่งเปนเรื่องราวที่สยามกระทํากับ




ี

ื่


ปตตาน จึงอาจสรางอารมณความรูสึกเคียดแคนระหวางเชอชาติ สัญชาติ ความเชอศาสนา ซึ่ง
้
ื
ั


ี

ั
ไมใชเปนเปาหมายในการทําวจัยนแตอยางใด แตผูวจยหวงวา ความรูขอมูลที่ไดจากการทําวจัยน ี ้
้
ิ



ิ




ิ
ี
ู
จะเปนประสบการณที่ดในการอยรวมกันตอไปในปจจุบนและอนาคต ใหศึกษาเหตุการณอัน


ั

เลวรายในอดตที่ไมมีใครสามารถกลับไปแกไขความผิดพลาดน้นได ใหเหตการณดังกลาวที่เปน
ุ
ี


ั


่
ิ
ั
อดีตไปแลวไมหวนกลับมาเกดขึ้นในปจจุบนไดอีกครั้ง แมจะเปนเหตุการณในอดีตทีผานมาอยาง
ี
ิ
ยาวนานแลวก็ตาม แตผลของการศึกษาวจัยน ผูวิจัยหวังใหเกิดความเขาใจและใหเกิดขอมูลในเชง ิ
้

วิชาการ การจะนําเรื่องราวดังกลาวไปใชใหเกิดประโยชนและเปนบทเรียนแกสังคมตอไป
๓. สิ่งที่นาเปนหวงที่คนพบ คือ ความรูสึกหวาดระแวงระหวางมลายูมุสลิมสองฝาย ฝายหนงเปนกลุม
ึ





่
ั



ู
ู
มลายมุสลิมที่เปนเชลยที่ปจจุบนไดยายขึ้นมาอยในกรุงเทพฯ และบริเวณใกลเคียง และอีกฝาย
ํ
หนงคือ กลุมมลายมุสลิมที่ไมไดถูกนามาขึ้นมายงกรุงเทพฯ และบริเวณใกลเคียง ซึ่งสองกลุมนมี
ู
ั
ึ่
ี้

ขอมูลที่แตกตางคนละชุดกัน โดยเฉพาะกรณีเอ็นรอยหวายที่ศึกษานี้ แมจะเปนเรื่องราวที่ถูกกลาว
ู
ขานภายในกลุมมลายมุสลิมทั้งสองกลุมก็ตาม แตขอมูล/การรับรู/ประสบการณที่ประสบนน
ั้


๒๔


ี
แตกตางกัน ซึ่งหากนาขอมูลของทั้งสองฝายมาบรรจบกัน อาจเกิดทั้งผลดและผลรายได

ํ
ิ
ู
โดยเฉพาะความรสึกความหวาดระแวงตอกันทีมีอยแลว ใหเพ่มความรูสึกหวาดระแวงตอกันมาก
่
ู
ั

่
ิ
ยงขึ้น ซึ่งจะไมเปนผลดตอการอยรวมกนของคนในสังคม และยังอาจเกิดความเสียหายตอ
ู
ี

ื
ประเทศชาติเน่องดวยความขัดแยงแตกแยกในอนาคตดวย โดยเฉพาะในปจจุบันกระแสการกอ

ู
่


ั
การรายทียงคงแอบอางหรือแอบซอนอยในกลุมมุสลิมทังในประเทศและตางประเทศ หรืออาจไป

้
สรางความขัดแยงความหวาดระแวงใหเกดขึ้นซ้ําเติมเหตุรุนแรงในพ้นที่จังหวัดชายแดนภาคใตของ
ิ
ื
ไทย
๔. กรณีเอ็นรอยหวายเกิดจากผลของความพายแพของฝายมุสลิม (รัฐปตตาน) ที่ถูกกระทําโดยฝาย

ี

พุทธ(สยาม) ที่มีชัยในศึกสงคราม การผลิตซ้ําเรื่องราวสงครามระหวางสยาม-ปตตานี ที่เต็มไปดวย
ื
ี
็
เร่องราวของความโหดราย/ดูถูก/เหยยดหยามที่กระทําตอกัน การศึกษากรณีเอนรอยหวายจึงหน ี
ั
่
ุ
ไมพนทีจะกลับไปกระทบกบภาพของความขัดแยงระหวางมุสลิมและพทธในสังคมไทยได สภาพ



่
ี
้
ี
ั
ิ
่
การเหลาน อาจมีผูไมหวงดีนํากรณขัดแยงซึงเกดขึ้นในอดีตทั้งทีเปนจริงหรือไมเปนจริงก็ตามมา
ั
สรางความขัดแยงระหวางคนในสังคมไทย จนกลายเปนการกลาวโทษกน กลาวรายใหแกกัน ซึ่ง
ิ
ุ
ั
ั


ั
ตองยอมรับวาประวตศาสตรฝายปตตานและประวตศาสตรฝายสยามมีความแตกตางกน มีชด
ี

ิ
ั
ความจริงทางประวติศาสตรที่แตกตางกัน ซึ่งสวนใหญมักสื่อใหเกิดความขัดแยงอยตลอดมา การ
ู


ั
ี



ั
ิ
ยอมรับในประวตศาสตรระหวางสยามและปตตานเปนยงไมสามารถแสวงหาจุดรวมไดอยางลงตว
ั

ั


นบเปนปมขัดแยงเชงลึกที่ฝงอยูในประวตศาสตร เปนเรื่องหนงที่ผูเกี่ยวของตองใหความสําคัญ วา

ิ
ั
ิ

ึ่
จะคลายปมขัดแยงเชิงลึกดังกลาวไดอยางไร การกลาวอาง/อางอิงดวยประวัติศาสตรที่แตกตางกน
ั

โดยเฉพาะอยางยิ่งในชวงยุคลาอาณานิคม ที่นครรัฐอิสลามปตตานี ดารุสสลาม นครรัฐเคดะห และ
ู
ั
เปอรลิส ตกเปนของสยามอยางสมบรณแบบ ตงแตกรุงรัตนโกสินทร การกวาดตอนเชลยศึก

้

ั
ํ

สงครามชาวมลายูสูเมืองบางกอกไปเปนจานวนมากอยางตอเนอง ต้งแตรัชกาลที่ ๑ เปนตนมา
ื
่
จนถึงรัชกาลที่ ๕ ซึ่งเปนที่มาแหงเรื่องราวของมลายูมุสลิมยุคใหมในภาคกลางของประเทศไทย
๕. ประเดนออนไหวในปมประวตศาสตรอยางหนงคือ การจํากัดเสรีภาพทางศาสนาที่เกิดขึ้นมาตงแต 
ึ่
ั้
ิ


็
ั
สมัยกรุงธนบุรี (พระเจาตากสิน) ทีออกประกาศหามมิใหคนไทยและมอญเขารีตและนับถือศาสนา


่
พระมะหะหมัด ลงวันที่ ๑๓ ตุลาคม ๒๓๑๗ เปนการปราบปรามคนไทยไมใหไปประพฤติและ


ื
ิ
ุ

ิ
ปฏบัตตามวิถีแหงศาสนาอ่นนอกจากศาสนาพทธ หากมีการละเมิดจะตองถูกคาดโทษในความผิด
ี

ั

อยางรายแรงเชนเดยวกับพวกนกเผยแผศาสนา จนถึงสมัยสมเด็จพระพทธยอดฟาจุฬาโลกทรง
ุ
ิ
้


ั

ิ


ปราบดาภเษกเปนปฐมกษัตริยแหงกรุงรัตนโกสินทร สงครามระหวางราชอาณาจกรไดเกดขึน ทุก
ื
เขตแดนทังตะวนตกและทางเหนอคือพมา ทางตะวนออกคือ เวยดนาม ลาว และทางใตคือ มลาย ู
ี
ั

ั
้

่
ปตตาน เคดะห ซึงในพ.ศ. ๒๓๒๙ กองกาลังสยามทีรวบรวมพลจากนครศรีธรรมราช สงขลา
ี

่
ํ
ิ
้
ิ

พทลุง ประชดแดนเมืองปาตาน ดารุสสลาม เพราะความออนแอและความวนวายทีเกดขึนในราช
ั
ุ

ี
่
ี
็
้
สํานกปาตานเอง ในที่สุดนครรัฐอสลามปาตาน ดารุสสลามกแตกสลาย บานเมืองถูกเผาจนสิน
ั
ิ

ี

ู
ู
้
ึ
ั
ผูคนทองถิ่นสวนหน่งตองหลีกลีภยสงครามไปหลบซอนอยตามหัวเมืองมลายตามซอกหลืบแหง


๒๕



ั
ขุนเขาที่ไกลลิบ และอีกมากที่ตกเปนเชลยสงคราม ถูกกวาดตอนไปเมืองบางกอก ต้งบานเรือน

้

ํ

ิ
กระจัดกระจายตามลุมนาเจาพระยาและลําคลองสําคัญตางๆ ในเมืองหลวง วบากกรรมของเชลย
ั
ั

้
ศึกสงครามเหลาน้นมีมากมายเหลือคณานบ ไหนจะทรมานระหวางการเดินทาง ถูกทอดทิงตอง
่
่
ผจญความยากลําบากที่แสนเข็ญเมือถึงทีหมายเมืองบางกอก ถูกดูถูกและหยามเหยียดจากคนผู 
ั



ื


ั
ุ
่
ชนะ ตองทํางานหนกเพอสนองความตองการของเจาผูเปนนาย จดออนไหวทางประวตศาสตร
ิ

ี
เหลาน้ลวนเปนปมขัดแยงที่อาจเกิดขึ้นไดและอาจกลายเปนปญหาขัดแยงไมมีที่สิ้นสุดหากไมมีการ
้
ั
่
แกไขดวยความเปนจริงทีเกิดขึน ดวยการไมกลาวคําเท็จในประวตศาสตรของกนและกัน การ
ิ
ั

ี

ยอมรับความจริงที่เกิดขึ้นในอดตไมวาจะขมขื่นขนาดไหน คงดกวาการกลาวคําเท็จหรือไมยอมรับ
ี
ิ
ี

ความจริงที่เกิดขึ้นในประวัตศาสตร เพราะไมมีใครสามารถกลับไปแกไขปญหาที่เกิดขึ้นในอดตได 
ั
แตก็ตองใหเกียรตกันดวยการยอมรับความจริงในประวัติศาสตรของกันและกัน น่นเปนวิธีการที่จะ
ิ
คลายปมความขัดแยงในประวัติศาสตรของกันและกันได 
้

ํ

๖. การอพยพกลุมเชลยสงครามขึนมาไวทีศูนยกลางอานาจ (กรุงเทพฯ) หรือภาคกลาง ทําใหเกด


ิ
่
ประวัติศาสตรชุมชนมลายูมุสลิมยุคใหมซึ่งเปนกลุมทีมีความใกลชิดกบศูนยกลางอํานาจมากย่งขึ้น
่

ิ
ั



ู
นอกจากน้นยังทําใหรัฐ/อานาจจากศูนยกลาง (กรุงเพทฯ) สามารถควบคุม/สอดสองดแลไดอยาง
ั
ํ
่
้
ใกลชดขึ้น การนาเชลยสงครามขึนมาไวทีศูนยกลาง นอกจากจะเพอประโยชนในการสรางชาต ิ
่
ิ
ํ
ื


ิ
่
สรางเมืองแลว ยงเปนการควบคุมเชลยสงครามทีเตมไปดวยการขัดขืน และเพอไมใหเกดความขัด
ื
็

่

ั

้

ู
ุ
ิ




ขืน/ตอตานในภายหลัง จึงไดนาเอาเชลยสงครามขึนมาและใหอยในสายตาอยางใกลชดและรัดกม
ํ
ทําใหศูนยกลางสามารถดูแล/สอดสองไดอยางใกลชิดกวาเพียงแคชัยชนะจากการทําสงคราม จุดน ้ ี

ํ
เปนจุดทีเต็มไปดวยความออนไหว ทั้งกับระหวางรัฐ/ศูนยกลางอานาจ (กรุงเทพฯ) กบชาวมลาย ู

ั
่

ู
ู

มุสลิมปตตานและมลายมุสลิมกรุงเทพฯ (ผูกระทํา) และระหวางชาวมลายมุสลิมปตตานกบมลาย ู
ี
ั
ี

่
ี

มุสลิมกรุงเทพฯ(ผูถูกกระทํา) ซึ่งปรากฏการณน้นับเปนเรืองละเอียดออนที่สังคมตองสรางความ
ิ


้
ี

ั
เขาใจในบรบทตางๆเหลานใหพรอม รัฐควรสรางภมิคุมกนในประเดนเหลานดวยการใหประชาชน

็
ี
ู

้
็
ในสังคม (ทุกศาสนาและทุกเช้อชาติ) ไดรับรูขอมูลและเขาใจความเปนจริงในประเดนเหลาน อยา

้
ี


ื
ใหเกิดความสับสบ/ความไมชัดเจนจนเกิดเปนชองใหความขัดแยงและความแตกแยกเกิดขึ้น

อนึ่ง เปนที่นาสนใจวามีขอคนพบหลายประการจากขอมูลคําบอกเลาตาง ๆ ไดแก
่

๑. กรณีเอ็นรอยหวาย เปนเรื่องเลา/ตํานานทีเลาผานการบอกเลาซ้ํากันตอๆ กันมาจากรุนสูรุน

ซึ่งแบงออกเปน ๒ กลุม คือ
๑.๑ มุสลิมมลายูกรุงเทพฯ/ภาคกลาง
๑.๒ มุสลิมมลายูปตตาน ี
๒. กรณีเอนรอยหวายที่เกิดขึนในชวงที่สยามตปตตานแตก เกดขึ้นในชวงรัชกาลที่ ๑ ในชวงตน
ี


้
็
ี
ิ

สมัยรัตนโกสินทรจากผลของการสัมภาษณพบวา สวนใหญแลวเห็นดวยวา เปนเหตุการณที ่



ั
เกิดขึ้นจริงในประวตศาสตร ซึ่งเกิดขึ้นในชวงรัชกาลที่ ๑ แตก็มีบางทานที่ไมเหนดวยแตเมื่อ


็
ิ

๒๖



ถามใหลึกลงไป ก็พบวาอาจเปนไปได แตไมใชเกิดขึ้นกับเชลยทุกคน โดยอาจจะมีการรอย


ี
็

ุ
็
หวายเฉพาะกับผูที่ขัดขืน คิดหน ในขณะอพยพเชลย อยางไรกด เหตการณเอนรอยหวายน ี ้
ี
ุ
ู
ี
ั
เปนเหตการณที่เกิดขึ้นเฉพาะกับเชลยมลายมุสลิมปตตานที่ถูกอพยพขึ้นมายงกรุงเทพฯ


เทานั้น
ํ
้
ั
ํ
ั
ั
๓. การรอยหวายน้นใชกบเฉพาะหวหนา ผูนา แกนนาของกลุมชนมลายูมุสลิมเทานน ไมได 
ั
กระทํากับเชลยทุกคน และการอพยพเชลยขึ้นมาสยามในยุคนั้นใชเรือหรืออพยพมาทางน้ํา
ั
ิ
ั
ั
ี
๔. กรณเอ็นรอยหวายไมมีกลาวชดเจนดวยขอคนพบทางเอกสารประวตศาสตร พยานวตถุ และ
่

ิ

ั
มาตรฐานทางประวตศาสตรทีเปนมาตรฐานสากล แตจะพบไดจากคําบอกเลาตอๆ กันมา จาก
ึ่
ี


ั
ึ่
คนรุนหนงสูคนอกรุนหนง แมแตผูใหสัมภาษณทุกคนก็ไมมีใครที่พบเห็นหรืออางพยานวตถุ
็
่
ใดๆ ได เพราะมันเกดขึนมานานแลว และคนทีจะบอกเลาเรืองราวดงกลาวกไดเสียชวตไปกน
ิ

้
ั
ั
่

ิ
ี
็

่
ุ
ั
ิ
หมดแลว แมจะมีคนที่มีอายุกไมใครเห็นเหตการณดังกลาว ยงไปกวาน้น ยังมีอุปสรรคที่จะ
ุ


ั


่
ถายทอดออกมาอยางชดเจนได บอกไดแตเพียงวาเปนเหตการณทีเกิดขึ้นจริงในชวงระยะเวลา
่
ุ
ํ
่
ิ
ั
ื
่

ดงกลาว และอาจเนองดวยความทรงจาทีหายไป การเรียบเรียงเหตการณทีไมประตดประตอ

ิ
ั

ิ

้
ุ
อาจเปนเพราะเหตการณดงกลาวเกดขึนมานานมากในประวตศาสตร จึงไมคอยมีใครใหความ
ั


ิ
ุ
ั
สนใจมากนัก ที่กลาววาไมคอยใหความสนใจกับเรื่องราวดงกลาว อาจเกดจากสาเหตวา
ํ
ุ
่
่
ุ
ั


่
เหตการณเหลานนเปนเหตการณทีเตมไปดวยความอปยศ ตกตา สูญเสีย โดยไมตองการทีจะ
ั้
็

เลาใหกับคนรุนใหมใหรับรูกับเรืองราวดังกลาว หรืออาจเปนเพราะความกลัววาการนาเรือง
่




่
ํ
ุ
ิ
ั
ดงกลาวมาเลาสูกนฟง อาจทําใหคนรุนใหมนํามาเปนเหตในการปลุกระดมมวลชนใหเกดการ
ั


่

ขัดขืนกับรัฐ ซึ่งในชวงเวลาดังกลาวเปนชวงสงคราม และเปนนโยบายของสยามทีตองการ

ั

ู
ปราบปรามกบฎหรือการรวมกลุมของชาวมลายมุสลิม ซึ่งเรื่องดงกลาวถือเปนเรื่องลับ/
อันตรายที่จะกลาวถึงเรื่องดังกลาวในเวลานั้น
ั
ุ
๕. เชลยมลายูที่ถูกอพยพขึ้นมาสยามในยคน้น ถูกนาขึ้นมาในฐานะเชลยโดยมาอยในสังคมทาส
ู
ํ
ั
ั้
หรือไพรในสังคมสยามในเวลานน (เวลานนสยามยงใชระบบไพรและทาสในการปกครอง)
้
ั

ู
ั
ี
่


ั
้

พบวา เชลยมลายปตตานทีมาอยสยามนนยงคงสถานภาพเปนเชลย ไมใชเปนทาสหรือไพรใน
ู



ั
ั
สังคมสยามเวลาน้น ซึ่งจะพบวาคลองแสนแสบที่ใชคนจีนขุดน้นไมไดใชคนมลายูปตตานขุด

ี
ุ


ี
นั่นอาจเปนเหตผลหนึ่งที่บอกวา สยามไมไดนําเชลยมลายูปตตานมาขุดคลองแสนแสบ แตจาง





คนจีนขุดในฐานะผูรับจาง หรืออาจมีบางในชวงที่รัฐบาลขาดงบประมาณจึงจําเปนตอง

เรียกรองใหบรรดาเชลยในสยามมารวมขุดคลองในบางชวงบางตอน แตกอาจจะมีทีเปลี่ยน
่
็


สถานภาพตวเองไปตามสภาพของสังคมสยามในเวลานน ซึงเปนเรื่องทีสามารถศึกษาวจยได 
่
ิ
้
ั
่
ั
ั
อีกตอไป
ู
๖. กรณีรอยหวายในอดีต ทําใหเกิดกลุมชาวมลายูขึ้นสองกลุม กลุมหนึ่งคือ กลุมมลายที่ถูกอพยพ
ั
ี
ั

ขึนมายงสยามโดยอาจเรยกวา มลายสยาม (ซีแย) และอีกกลุมคือ กลุมที่ไมไดอพยพขึ้นมายง
ู
้
ิ
ื
ู
้
ื
่
สยามแตยงคงอยในพนทีเดิมหรือบางสวนอาจจะหนีออกไปยังพ้นที่ใกลเคียงเพอขอที่พกพง
ั
ั
่
ื

๒๗


ั
ั
้
ื่
ั้
ู
ิ
ี้
ี
ู
โดยเรียกกลุมนวา มลายปตตาน นอกจากนน ยงมีกลุมมลายดงเดมที่อพยพขึ้นมาเพอการคา




ั้

ู
ี
ู
ุ
ขายอยกอนแลวตงแตสมัยอยธยา เรียกกลุมมลายกลุมน้วา มลายูบางกอก เปนชาวมลายูที ่
ไมไดเปนเชลยเหมือนกลุมที่ถูกอพยพขึ้นมาในชวงตนรัตนโกสินทร คนกลุมนี้ลองเรือลงมาตาม


ํ
ั
้
ุ
่

แมนาเจาพระยาหลังจากทีอยธยากรุงแตกแกพมา จนมาถึงกรุงเทพฯ และมาตงหลักแหลงใน
้
ิ
ี้



กรุงเทพฯ ตอมา เรียกคนกลุมนวา แขกแพ ซึ่งเปนมุสลิมทีมีทังชาวตางชาตและชาวมลาย ู
่
้
ปะปนกันดวย



ี

๗. หรืออาจจะเรียกมลายบางกอกไดทังสองกลุม คือกลุมที่เปนเชลยจากปตตาน และกลุมที่เปน
ู
้
แขกแพที่ไมไดเปนเชลยก็เปนได 
ี
้

ี
๘. ในกรณเหตุการณรอยหวายน ยังพบวา มีแนวโนมจะเกิดความขัดแยงภายในระหวางมลาย ู

ุ
ู
ั

ี


ปตตานกับมลายบางกอกที่เกิดจากเหตการณรอยหวาย ซึ่งเปนเรื่องที่ตองระมัดระวงใน
ี

็
ประเดนนี้ กลาวคือ มีความรูสึกที่แตกตาง/ขัดแยงกันระหวางมลายูปตตานกับมลายูบางกอกที่


ี
ิ
ู

แอบซอนอยในประวตศาสตรชวงตางๆ โดยเฉพาะในชวงทีปตตานแตกและสยามไดอพยพ


ั

่


้
้

ํ
้
เชลยมาไวที่กรุงเทพฯ โดยไมไดนาขึนมาทังหมด แตเปนการคัดเลือกคน/เชลยขึนมาโดยมี

ั

ี



ู
่

ั
ั
้




วตถุประสงคทีตงไวแตตนแลว ทําใหมลายกลุมเดยวกนตองมาแตกตางกน/ขัดแยงกนดวย
ั
ั

เหตุการณที่ประสบที่แตกตางกัน แตเปนเหตุการณที่อัปยศไมตางกันไมวาจะมลายูปตตานีหรือ


มลายูบางกอก
้
่




ื
๙. เหตุการณรอยหวาย หากเปนเรื่องจริงตองยอมรับวาเปนความจริง หากเปนเรื่องทีกุขึนเพอ


่

ั
็
ี

่

เปาประสงคอะไรบางอยาง กจําเปนตองช้แจงใหชดเจนวาเปนเรืองไมจริง เพราะปญหาที่
อาจจะเกดขึนหากนาความจริงไปปะปนกบความไมจริง หรือทําใหความจริงเปนความเท็จ
ิ


ํ
ั
้
หรือทําความเท็จใหเปนความจริง แงมุมนี้สําคัญยิ่งตอการศึกษาประวัติศาสตร โดยเฉพาะกรณี
ี
่

ี
้
ี
ู
เอ็นรอยหวายน เปนประเด็นทีเก่ยวโยงกับคนมลายูสองกลุม (มลายปตตานและมลาย ู


่
บางกอก) ซึงสองกลุมนไดรับผลกระทบจากกรณีสงครามระหวางสยาม-ปตตานีรวมกน เปน
้

ั
ี
่
ี
ชนชาติทีเสียรัฐเสียชาติของตัวเองเหมือนกัน แตดวยเหตุการณของการอพยพเชลยน้ ทําให 
ั
้
เกิดการแบงแยกคนมลายูออกเปนสองกลุมที่ชัดเจนขึน ซึ่งไดรับผลกระทบที่แตกตางกนจาก
เหตการณเดยวกน กรณีเอ็นรอยหวายอาจกลายเปนเช้อไฟทีอาจไปจุดความขัดแยงดงกลาว
ั
ั
ุ
ี

ื

่
ซึ่งเปนความขัดแยงระหวางมลายูกับมลายู มากกวามลายูกับรัฐไทยก็เปนได 
๑๐. ขอมูลทีไดรับจากการสัมภาษณเปนขอมูลทีเนนไปทีกลุมบคคลเปาหมาย ก็คือ เชลยมลาย ู
่


่

ุ

่


ิ
มุสลิมปตตานีที่ถูกสยามอพยพขึ้นมายงกรุงเทพฯ เปนเบ้องตนกอน ซึงขอมูลที่ศึกษาวจัยน ้ ี
ื
ั
่
อาจไมตรงกับขอมูลบางอยางจากสวนของพนที่อน ไมวาจะในพนที่จังหวดชายแดนภาคใต
้
ื
ื่
ื้

ั
หรือในพื้นที่อื่นๆ ที่ไมไดอยูในขอบเขตของการศึกษาวิจัยในครั้งน ี้
ี

๑๑. รื่องเอนรอยหวายเปนเรื่องราวในอดตทียากจะสืบคนความเปนมาจากบรรพบรุษของชาว
่

ุ
็
เ
ื
ู
ื
มลายูมุสลิมปตตานีกับมุสลิมมลายกรุงเทพฯ หรอภาคกลางได เน่องจากเปนชวงที่บานแตก


ื
เมืองแตก (รัฐปตตานีแตก) หรืออาจจะกลาวไดวาไมสามารถยนยันไดอยางชัดเจนวาเปนเรื่อง

๒๘


ั
ที่เกดขึ้นจริงในประวติศาสตร เพราะไมมีการจดบนทึกในประวติศาสตร ไมมีเอกสารในการ
ั
ั
ิ
ั
ั
อางอิงทางประวตศาสตร ไมมีหลักฐาน พยานวตถุใดๆ ทางประวัติศาสตร เปนแตเพียง

ิ
ํ
่
ื

่

ั

เรืองราวทีไดรับการยนยนดวยคําบอกเลา การกลาวซ้า มีการเลาขานตอๆ กนมา แมไมมีการ
ั
อางอิงทางประวติศาสตรแตก็เปนการบอกเลาซ้ําๆ กนและเลาคลายๆ กันในเรื่องราวการรอย

ั
ั

หวาย จะอยางไรก็ตาม เรื่องราวเอ็นรอยหวายน้ นาจะเปนจุดเช่อมระหวางชาวมลายูมุสลิม
ี

ื
่

ี
ปตตานกบชาวมลายมุสลิมกรุงเทพฯ หรือภาคกลาง ใหกลับมาผูกพน/เชอมสัมพนธกนทีมันด ู
ั
ู
ั
ั

่
ั
ื

เหมือนจะหางเหินจากกันมานาน

ึ่

ื่
๑๒. ขอสังเกตอยางหนงที่ไดรับจากการสัมภาษณ คือ เกิดกระแสบางอยางที่สืบเนองทาง

ประวตศาสตรความขัดแยงระหวางสยาม-ปตตาน ซึ่งเต็มไปดวยเรืองราวความขัดแยงกันมา
่
ั
ี


ิ


ั
ิ
ี
ี

่

่
ยาวนาน จากความขัดแยงระหวางสยามกบปตตานในอดตทีเปนเรืองของรัฐชาต อาจจะกลับ

กลายไปเปนความขัดแยงระหวางมุสลิมมลายปตตานกบมุสลิมมลายกรุงเทพฯ หรือภาคกลาง

ู
ั
ู

ี

ุ
ที่เปนเรื่องชาติพันธ/ชาตินิยม ที่ถูกจุดกระแสใหเกิดขึ้นอยูตลอดเวลา

่
ั
๑๓. จากการสัมภาษณเรืองเอ็นรอยหวาย ผูใหสัมภาษณทั้ง ๘ ทาน ไดใหขอมูลในสวนของตวเอง


บางทานมีความเชอวาเรื่องเอนรอยหวายเปนเรื่องที่เกิดขึ้นจริง แมวาจะไมมีการบนทึกเปน
ื่

็
ั

ประวติศาสตรอยางสากลก็ตาม แตบางทานก็ไมเชอวาจะเกิดขึนจริงไดในประวตศาสตร แต 


้
ั
ื
่
ั
ิ
่
่


่
่

่




็
เมือถามถึงความเปนไปไดแลว ทุกทานกยอมรับวา เปนเรืองทีเปนไปไดหรือเปนเรืองทีอาจ
เปนไปได 
บทสรุปและขอคิดเห็นเพิ่มเติม
๑. เรื่องเอนรอยหวายเปนเรืองราวของการลงโทษเชลยหรือผูทําความผิดกฎของกองทัพและเปน


่
็

ื
การปรามใหเข็ดหลาบหรือใหกลัว เพ่อที่จะไมคิดหนีจากการควบคุมตัวของกองทัพสยาม ซึ่งมี
่
วธีการลงโทษดวยรูปแบบแตกตางกัน การรอยหวายอาจไมใชเรืองรุนแรงในยุคนน เพราะมี
ั
้

ิ
ู
ี
่

ั
ี
ิ
ิ
วธการทีดจะรุนแรงและโหดรายกวาอีกหลายวิธ (เชน ขื่อ ขาน ฯลฯ) แตหากวเคราะหกนใน
ู
ั
บริบทในปจจุบน การรอยหวายเปนเรื่องที่รุนแรงและโหดราย ซึ่งขึ้นอยกับบริบทของ


เหตุการณและยุคสมัย
ี
็

๒. ประเด็นเอนรอยหวายไดฉายภาพของความขัดแยงของสงครามระหวางสยามกับปตตานใน

่
ั
ั
อดตทีผานมานบสองรอยป บาดแผลในอดตกคงตองปลอยใหกลายเปนแผลเปนตอไป นนคือ




่

ี

็
ี
ิ

ภาพความจริงของชวต ทีตองเปดเผย แมจะพยายามปกปดไวมิดชด ก็ไมสามารถปกปด
ิ
ี


่

่
แผลเปนทีทิ้งรองรอยความจริงไวใหเห็นได จึงเปนเรื่องที่ควรยอมรับความจริง ไมมีใครแกไข


อดีตได แตทําปจจุบันใหดีที่สุดเพื่ออนาคตที่ดีกวาได นั่นคือทางออก

๒๙


ื
่
๓. การรอยหวายไมไดกระทํากับเชลยทุกคน แตจะกระทํากับเฉพาะเชลยทีหนการควบคุม ด้อดง
ึ
ี
ขัดขืน และโดยเฉพาะผูที่เปนผูนํา หัวหนา ซึ่งมักจะมีความดื้อดึงขัดขืนมากกวาสามัญชนทั่วไป
เพราะสยามมีเปาหมายในการคัดเลือกเชลยปตตานีไปยังกรุงเทพฯ อยูกอนแลว

็
้

ั

ู
่
ี
้
่
๔. ประเดนเอ็นรอยหวายทีไดศึกษาน ยังไดเปดพนทีการสืบสายสัมพนธของคนมลายมุสลิม
ื
ปตตานีกับมลายูมุสลิมกรุงเทพฯ เพอใหเกิดการปฎสัมพันธที่ดตอกัน จากที่มันไดขาดหายและ
ื่
ี

ิ
หางเหินกันมานาน
ิ
ี
้

ื
้
่
ื
ี
ื
๕. ขอมูลทีทําการศึกษาวิจัยน้อาจมีความเห็นตางจากพนทีอ่นๆ เน่องจากงานวจัยนเลือกศึกษา
่

็
ื
้
ั
เฉพาะในสวนของพ้นที่กรุงเทพฯ และปริมณฑล เพราะฉะนนหากมีความเหนตางในขอมูลที ่
ั
นําเสนอน้ ไมวาจะเปนความเหนตางจากในสวนพนทีจังหวดชายแดนใต หรือในพนทีอ่นๆ ก ็
้
ื
่
่
็
ื
ื
ี
้
เปนเรื่องปกติ และจะไดทําการศึกษาวิจัยในโอกาสตอไป

๖. เรื่องเอ็นรอยหวาย หากจะจํากดเปนกลุมที่ชัดเจนขึ้น ก็อาจจะกลาวไดวา เอ็นรอยหวายนน
ั้
ั
ั

ู


ั
่
่
้
กระทํากบผูทีเปนเชลยมุสลิมมลายปตตานทีถูกสยามอพยพขึนมายงกรุงเทพฯ และภาคกลาง
ี
ซึ่งเปนกลุมที่ไดรับผลกระทบโดยตรงจากเหตุการณดังกลาว
๗. ขอมูลจากการวิจัยนี้ เปนการสืบคนเรื่องราวเอ็นรอยหวายในพื้นที่กรุงเทพฯ และปริมณฑล ซึ่ง
นาที่จะตองไดรับการศึกษาตอเพมเติมในพนทีอนดวย โดยเฉพาะในสวนของพนทีจังหวัด


่
้
ื
ื

่
้
ื

่
่
ิ

่
้
ชายแดนภาคใตของไทยและพนทีใกลเคียง ซึ่งเปนจุดเริมตนของเสนทางอพยพเชลยมลาย ู
่
ื
มุสลิมจากปตตานีขึ้นมายังกรุงเทพฯ เมื่อครั้งปตตานีแตกพายแพแกสยาม

ุ
ิ

๘. การสืบสานเรืองราวตานานชวต/เผาพนธ/ชาตพันธของของคนกลุมตางๆ ในสังคมเปนเรืองที ่
ี
ิ
่
ํ

ุ

ั

่

ั
ี

ั


ั้
่
นาศึกษาเรียนรู แมจะเปนเพยงแคตานานหรือเรืองเลาตอๆ กนมา แตเรื่องราวดงกลาวนนได 
ํ

ู

่
กลายเปนองคประกอบหนงของสังคม ยังมีเรื่องเลา ตํานานอีกมากมายทีแอบซอนอยในสังคม
่
ึ

ั

ั้


ิ
ี
ซึ่งภายในนนยงประกอบดวยกิจกรรมดานตางๆ รวมถึงพธกรรมตางๆ ที่เปนประโยชนตอ

ิ
่
ี
การศึกษาเรืองราวในอดต ประวตศาสตรมาตรฐานบางเรืองอาจไมไดรับความนยมเทากบ
ั
ิ
ั
่
่
ํ
ตานานบางเรื่องทีชาวบานยึดถือ ซึ่งในน้นคือที่มาและเปนหลักยึดรวมทางสังคม ซึ่งจะผิดหรือ
ั

ถูกก็เปนอีกเรื่องหน่งที่ชาวบานคงไมไดใหความสนใจเทากับสิ่งที่พวกเขายึดเหน่ยวใหเปนกลุม

ี
ึ
ั
ิ
ี


เดยวกน (ซึงบางเรือง บางกจกรรมไดสูญหายไปจากสังคมเรา เพราะสังคมจะตดสินเองวา
ั
่
่
กิจกรรมใดที่สังคมไมนยม ก็หมดความสําคัญและสูญหายไปเอง และยงนบวนก็ยงจะสูญ
ั
ั
ิ
ิ่
ิ่
ั
ึ
่


ํ
หายไป จงควรทําการศึกษาเรืองราวในลักษณะเรื่องเลา หรือตานานใหเปนเหมือนวฒนธรรม
ทองถิ่น หรือจัดทําเปนหลักสูตรทองถิ่น เพื่อใหคนในทองถิ่นไดเรียนรู หรือใชเปนตําราเรียนใน
โรงเรียนเพื่อใหสํานึกในรากเหงาของตนเองอยางถูกตอง เหมาะสม และมีดลยภาพ
ุ
--------------------------------------------------------

๓๐


บทที่ ๓


วรรณกรรมทางประวัติศาสตรเกี่ยวกับเอ็นรอยหวาย



สมาน อูงามสิน




ิ
ั
็
ิ้
ี้
่
งานเขียนชนน ผูวจัยมีวตถุประสงคทีจะศึกษาเรื่องราวทางประวัติศาสตรกรณีการเจาะเอนรอย
หวายเชลยศึกมลายูมุสลิมปาตานีในสมัยรัชกาลที่ ๑ ซึ่งเปนเหตุการณที่เกิดขึ้นใน พ.ศ. ๒๓๒๙ หลังจากปา
ี
้
ตานถูกสยามตีแตก งานวิจัยชนนใชระเบยบวิธีการศึกษาจากเอกสาร บทความและหนงสือจํานวน ๕๕
ี
ี
ิ

้
ั
ิ
ิ
รายการที่ครอบคลุมบริบทของหัวขอวจัย ทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ โดยผูวจัยนําเสนอขอเขียนน้ใน
ี
รูปแบบของการทบทวนวรรณกรรม (Literatures Review) โดยแบงออกเปน ๓ หมวดใหญ เริ่มตนจาก


ี
ิ
่
ั
ิ
ั
หมวดที่ ๑ "มายาคตทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของสยามตอปาตาน" เพอปพนและสรางความเขาใจ

ื
้
ู
ื
ั

ปญหาพนฐานกอนที่จะเขาสูบริบทที่สลับซับซอนของหมวดที่ ๒ "ความสัมพนธสยาม-ปาตาน ใน
ี

ื้
ิ
ิ
ํ
ประวตศาสตรการเมือง สงครามและสันตภาพ" และมาตกผลึกที่สถานีสุดทาย หมวดที่ ๓ "ความทรงจา
ั
บาดแผลวาดวยกรณีเจาะเอ็นรอยหวายเชลยศึกมลายูมุสลิมปาตานี" ดังมีรายละเอียดตอไปนี้คือ
๑. มายาคติทางประวัติศาสตรและวัฒนธรรมของสยามตอปาตานี ขอที่ ๑-๑๓
๒. ความสัมพันธสยาม-ปาตานี จากอดีตสูปจจุบับ สงครามและสันติภาพ ขอที่ ๑๔-๔๔
๓. ความทรงจําบาดแผลวาดวยกรณีเอ็นรอยหวายเชลยศึกมลายูมุสลิมปาตานี ขอที่ ๔๕-๕๕
หมวดที่ ๑ : มายาคติทางประวัติศาสตรและวัฒนธรรมของสยามตอปาตานี ขอ ๑-๑๓
้
ิ
้
ั

่

ี
งานทีคัดเลือกมาแตละชนนเปนงานสําคัญที่สะทอนการรับรูและความเขาใจตอปญหาจังหวด

ี


ิ
ชายแดนใตตางกันไป จากงานในกลุม "มายาคติทางประวัตศาสตรและวัฒนธรรมของสยามตอปาตาน"
่
ั
ึ่
ํ

ิ
จานวน ๑๓ ช้นสามารถจําแนกออกไดเปน ๓ สวน สวนที่หนง (ขอ ๑-๕) เปนตวแทนทีเปนอํานาจรัฐ

่
่
สวนกลาง กลุมน้สะทอนความคิดความเขาใจไปในทํานองวาปญหาทีเกิดขึ้นมีทีมาจากคนในทองถิ่น เชน

ี
ั
ั

้
็

การปดกนตนจากการรับวฒนธรรมและการเปลียนแปลงจากภายนอก ตวอยางของงานในกลุมนกเชน บท
ี


้
ั
่
ั
ุ

ั
ั
ุ
พระนิพนธของสมเด็จกรมพระยาดํารงราชานภาพ ในขอ ๑ บทความของขจดภย บรุษพฒน ในขอ ๒ และ

ี

่
ู
ึ่
๓ ขณะที่งานในสวนที่สอง (ขอ ๖-๑๐) เปนงานของอกขั้วหนงทางความคิด ซึงเปนงานของผูนาทางภมิ

ํ


ปญญาภายในทองถินทีสะทอนความคิดวาปญหาทีเกดขึนนนเกดจากการกระทําของศูนยกลางอานาจรัฐที ่


ํ
่
้
่
ั
ิ
้
่
ิ
ิ
ิ
ิ
ขยายอทธพลทังทางการเมืองและการทหาร เชน เจาอาณานคมตะวนตก ยงผลใหเกดความเดอดรอนและ
้
ั
ิ
ั


ื
่
ั
การตอตานภายในทองถิ่น งานทีจดเขาในสวนน้ไดแกงานของมูฮัมหมัด หลุย อาลี ในขอ ๖ เปนตน งานใน



ี


ี
่
ึ
สวนทีหน่งและสวนที่สองเปนของผูมีสวนไดเสีย (Stakeholders) คือ สยามและปาตาน ในขณะที่งานใน

๓๑



ั
สวนที่สาม (ขอ ๑๑-๑๓) ของนักประวติศาสตรรวมสมัยที่ศึกษาคนควาปญหาในจังหวดชายแดนใตจะมี
ั

็

ิ


ลักษณะ "moderate" คือคอนขางเปดกวาง พยายามกาวขามจากการถกเถียงเดมไปสูประเดนปญหาที ่

ซับซอนขึ้น อาทิ นโยบายของรัฐบาลกลางตอการปกครองจังหวัดชายแดนใต หรือความขัดแยงอันยึดโยงกับ
ี้
ปญหาเชงอตลักษณของความเปน "เขากับเรา" หรือ Us and Others งานในกลุมนก็เชน งานของสุจิตต
ั
ิ


ู
้
็
วงษเทศ ในขอ ๑๑ และงานของธงชย วนจจะกล ในขอ ๑๒ งานทังสามสวนอาจไมไดตอบประเดนปญหา
ั
ิ
ิ

"เอ็นรอยหวาย" โดยตรง แตมีสวนอยางย่งตอการวางรากฐานความเขาใจเชิงความสัมพนธระหวางศูนย 
ั

ิ

ั
ี
้
ํ
ํ

อานาจกบทองถิ่น อันเปนบริบทที่วางกรอบใหประเด็นบาดแผลทางประวตศาสตรจะถูกชนาไปได การจะ
ั
ิ

ศึกษากรณีการรับรูและความเขาใจตลอดจนกระบวนการกลอมเกลาทางสังคมโดยยกกรณีเอ็นรอยหวายมา
ํ


้
่
ึ
่
ื
่

เปนวาทะกรรมสําคัญ จึงจาเปนตองเขาใจในบริบทของปญหาซึงมีงานศึกษาในหมวดทีหนงวางพนฐานทาง

ความคิดใหไวกอน
ู
่
่
ิ

๑. บทความเรือง 'แหลมมะลาย' หนา ๔-๗ จากนตยสารเอกชนรายสัปดาห ปที ๓ เลมที ๔๗ เสารที่ ๒

่

พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๙ ในพระนิพนธของสมเด็จฯ กรมพระยาดารงราชานุภาพ มีความตอนหนึงระบุ
่
ํ

วา "ทีหลังพวกไทยเรา ทั้งไทยใหญไทยนอยมาจากบานเดิม มาสรางกรุงสุโขทัยขึ้น เมื่อพ.ศ. ๑๘๐๐ มี



่

พระเจาแผนดนปกครองมา ๓ รัชกาล ถึงรัชกาลพระรวง ซึงเรียกภายหลังวา พระเจารามกาแหง เปน
ํ
ิ



นักรบมีอานุภาพมาก ไดขยายอาณาเขตตไทยลงไปทางแหลมมะลายูเปนครั้งแรก การขยายอาณาเขตต 
ั

ั้
ิ์

ิ
ในสมัยน้นไมมีอะไร คือเจาของเดมกลัวฤทธก็ยอมขึ้นดวย เพราะวาประเพณีสงครามสมัยนน ถาไม
ยอมเปนเมืองขึ้นก็เก็บริบชเลย ถารบแพเปนฉิบหาย เสาเรือนไมตดดน เพราะฉะนนเมื่อพวกที่อยกอน
ั้
ิ
ู



ิ

เห็นจะตอตานไมชนะ จึงยอมขึ้นดวย เลยมีธรรมเนียมใหเจาบานผานเมืองน้นๆ ไดปกครองอยตอไป
ั
ู

เปนแตมีกําหนดผูกพัน ๒ ขอ คือใหสงสวย บางแหงปละครั้ง บางแหง ๓ ปครั้ง โดยใหนาตนไมทองเงน

ิ
ํ
และสิ่งของที่เกดในเขตตน้นที่เมืองหลวงตองการใชเขามาถวายเปนสวยทุกครั้งไป ธรรมเนียมน้ติดมา
ิ
ี
ั
จนสมัยรัชกาลที่ ๕ ฉันเปนผูเลิกเองเมื่อสมัยเปนเสนาบดมหาดไทย เพราะฉะน้นไทยครั้งพระเจาราม

ั
ี
ึ
้
ั้

ี
ู
กาแหงจงมีอาณาเขตตเมืองขึนลงไปตลอดแหลมมะลาย เชน ลงไวในกฏมณเฑยรบาลเมืองนนๆ เราก็
ํ
่
ึ
ู


ถือวาเปนเมืองขึ้นของเรา แตความจริงในพงศาวดารมีอยอยางหนงวา กรุงสุโขทัยมีอานุภาพมากอย  ู
ํ
ํ
เพยงรัชกาลพระเจารามกาแหงรัชกาลเดยว เหนจะราวสัก ๔๐ ป พอสินพระเจารามกาแหงแลว พระ

ี
็
ี

้
ยาเลอไทยราชบตรไดรับรัชทายาทไมสามารถทีจะรักษาอาณาเขตตกรุงสุโขทัยไวได เมืองมอญทังปวง
้



่

ุ
่

่
ั
จนกระทังหงสาวดีซึ่งเคยเปนเมืองขึ้นกรุงสุโขทัยแตคร้งพระเจาฟารัวก็กลับต้งเปนอิสสระ พระเจาอ ู 
ั
ุ
ุ

ุ
ู

่

ิ
่
้
ทองซึงเคยเปนประเทศราชอยทางฝายใตก็ตงเปนอสระทีกรุงศรีอยธยา เพราะฉะนน กรงศรีอยธยาจง
ึ
้

ั
ั

ุ
่
ู
ไดรับมรดกแหลมมะลาย ตกเปนอาณาเขตตของกรุงศรีอยธยามาแตแรกแลว ...เมือพวกอาหรับสอน


ศาสนาอิสลามรุงเรืองขึน ยุยงใหพวกมลายูชังศาสนาอ่นและคิดตงตัวเปนใหญ เชน เปนสุลตานตาม

้


ื
้
ั
ประเพณีในศาสนาอิสลาม ที่เมืองมะละกากําลังเจริญจนถึงมีสุลตานปกครองก็ต้งแข็งเมืองเอากรุงศรี
ั


อยธยา ในสมัยนี้ประจวบเวลาพวกฝรั่งโปรตเกสแลนเรือกําปนยกออกมาไดถึงอินเดย มาชงอาณาเขตต 
ี
ิ
ุ
ุ
ั
ตามเมืองในอินเดียต้งเปนเมืองขึ้นโปรตุเกส เมื่อสมัยสุลตานเมืองมะละกาต้งแข็งเมืองตอไทย สมเดจ
็
ั

ึ
้

พระบรมไตรโลกนาถไดยกกองทัพลงไปตีเมืองมะละกาครังหน่งไมสําเร็จ แตยังไมทันไปใหมทางโนน

๓๒




้

ุ
ี
่
พวกโปรตเกสมาตเมืองมะละกา เมือไดเมืองมะละกาแลว รูวาเคยเปนเมืองขึนของไทย เกรงไทยจะยก
ี
กองทัพลงไปตเมืองมะละกาคืน โปรตุเกสจึงแตงทูตใหเขามาขอทําทางไมตรีกับไทยเมื่อครั้งสมเด็จพระ

่
้
ี
ิ
่
็
ั
รามาธบดที ๒ นบเปนครังแรกทีฝรังจะมีทางไมตรีกบไทย" บทความในพระนพนธของสมเดจกรมพระ

ั
ิ
่

ุ

ี

ุ

ยาดํารงฯ นี้จึงอนมานไดวาปาตานไดตกเปนประเทศราชของไทยมาแตยคสุโขทัยและมีอยุธยาเปนผูสืบ
้


ี

มรดก กลาวไดวางานนิพนธนเปนงานยุคบุกเบิกที่วางรากฐานความรูความเขาใจวาดวยความสัมพันธ 

๒๙

ระหวางราชอาณาจักรสยามกับรัฐสุลตานปาตานี


ั

ั
ั
ุ
๒. หนังสือ 'ไทยมุสลิม' หนา ๔๓๙ ของขจัดภย บรุษพฒน จดพิมพโดยสํานักพิมพแพรพิทยา พ.ศ.



ั
๒๕๑๙ เสนอมุมมองวา "การผสมผสานชาวไทยมุสลิมใหเขาสูสังคมไทย การผสมผสานทางวฒนธรรม
ั
ของชาวไทยมุสลิม ซึ่งถือวาเปนวัฒนธรรมทองถิ่นกับวฒนธรรมโดยสวนรวมของไทย การผสมผสาน
ทางวัฒนธรรมก็คือ การแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมซึ่งกันและกัน ซึ่งโดยปกติแลวชนกลุมนอยมีแนวโนมที่จะ

รับเอาวัฒนธรรมของชนกลุมใหญไวมากกวาที่ชนกลุมใหญจะรับเอาวัฒนธรรมของชนกลุมนอย เพราะ

ั
ั

วฒนธรรมของชนกลุมใหญเปนวฒนธรรมโดยสวนรวมของคนในชาต แตสําหรับชาวไทยมุสลิมซึง

่

ิ
ี
ี

ผูเขียนถือวาเปนชนกลุมนอยในแงของเช้อชาติ ภาษา ศาสนา และขนบธรรมเนยมประเพณ มีลักษณะ
ื

่
พิเศษแตกตางออกไปจากหลักเกณฑที่วาไวขางตน กลาวคือชาวไทยมุสลิมซึงเปนชนกลุมนอยมิได 



ยอมรับเอาวฒนธรรมไทย ซึงเปนวัฒนธรรมของชนกลุมใหญ ผลทีเกิดขึ้นก็คือ สังคมชาวไทยมุสลิม
ั

่

่
ั
ี
ั


่


แยกตวอยางโดดเดยวจากสังคมไทย และชาวไทยมุสลิมตางกคบคาสมาคมในหมูชาวไทยมุสลิมดวยกน
็
่

ั
่
ั
ุ
ไมพยายามทีจะผสมผสานกบชาวไทยพทธ" มุมมองของเจาหนาทีรัฐ งานของขจดภัย บุรุษพัฒน ได 
๓๐
ชี้ใหเห็นวา ปญหาที่เกิดขึ้นในจังหวัดชายแดนใตมีที่มาจากปจจัยทางวัฒนธรรมภายในทองถิ่นเอง

๓. หนังสือ 'ปญหาชนกลุมนอยในประเทศไทย' หนา ๙-๑๐ ของขจัดภัย บุรุษพัฒน จดพิมพโดยแพร
ั


ั
ิ

ั

พทยา พ.ศ. ๒๕๑๕ เสนอมุมมองวา "นโยบายของรัฐบาลตอชาวไทยมุสลิม: ชาวไทยมุสลิมในจงหวด
่
ิ

ื


ชายแดนภาคใต ซึงไดแก สตล ปตตานี ยะลา และนราธวาส ผิดแผกแตกตางไปจากชนกลุมนอยอ่นๆ
ู
ั
้

ั
้






ในแงทีวา มิไดอพยพเขามาในประเทศไทยเหมือนชนกลุมนอยเหลานน แตไดอาศัยในบริเวณนนมาแต 
่

โบราณกาลแลว ที่เกิดเปนปญหาขึ้นมาก็สืบเนองมาจากวา ชาวไทยมุสลิมนบถือศาสนาแตกตางออกไป

ั

ื่


ี
ี
จากคนไทยสวนใหญ และจากการเครงครัดในศาสนาน้เอง เปนผลใหมีขนบธรรมเนยมประเพณ ี
แตกตางออกไปจากคนไทยทัวไป และที่สําคัญกคือ ชาวไทยมุสลิมสวนใหญซึงสืบเชอสายมาจากชาว
็
่
้
ื
่

มลายูพูดภาษาไทยไมได หรอไมยอมพูด คงใชภาษามลายูเปนภาษาพูดในทองถิ่นกนอยางแพรหลาย
ั
ื


้

ี้
ความแตกตางในดานภาษา และศาสนานเองกอใหเกิดปญหาชนกลุมนอยขึน ...ชาวไทยมุสลิมมีความ


เขาใจวาตวเองมิใชคนไทย แตเปนชาวมลายู รัฐบาลจึงมีความโนมเอียงทีจะผสมกลมกลืนใหชาวไทย

ั
่


่

มุสลิมเปนคนไทยอยางแทจริง มิใชเปนคนไทยแตในนามดังเชนทีเปนอยขณะน" เปนการเสนอมุมมอง



ี
้



ู

ุ
๒๙ สมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานภาพ, ๒๔๘, แหลมมะลาย, นตยสารเอกชนรายสัปดาห. หนา ๔-๗.
ู

ิ
๓๐ ขจัดภัย บุรุษพัฒน, ๒๕๑๙, ไทยมุสลิม, (กรุงเทพฯ : แพรพิทยา). หนา ๔๓๙.

๓๓


ของเจาหนาที่รัฐที่ตอกยําวาปญหาที่เกิดขึ้นในจังหวัดชายแดนใตมีที่มาจากปจจัยทางวัฒนธรรมภายใน

้
ทองถิ่น เชนเดียวกับหนังสือ 'ไทยมุสลิม' ในขอ ๓ โดยผูเขียนคนเดียวกัน
๓๑

ู
๔. หนังสือ 'ประวติศาสตรมะลายและปตตานี' หนา ๑ ของมานิจ ชุมสาย จัดพิมพโดยเฉลิมนิจ สิงหาคม
ั
ิ
ั
ู

ู
พ.ศ. ๒๕๑๗ เสนอวา "ปฐมสมัยของมลาย เมือตรวจดหลักฐานทางประวตศาสตรแลว กไมเคยปรากฏ
่
็
ั้

ั้
วามีประเทศมลายมากอนเลย เมืองปตตานก็เพงมาตงขึ้นเมื่อตอนตนกรุงศรีอยุธยานเอง และตงแตนน
ี
ั้
ิ่

ู

ี้
ู

ั่
ั้
ี้
ํ

ั

มาก็อยกับไทยเรื่อยๆ มาจนกระทั่งบดน มีแตชวบางครั้งเทานนที่เมื่อใดไทยออนกาลังลง เชน ถูกพมา


ี
ี
็
็

้
โจมต ปตตานกเปนกบฏเปนระยะๆ แตครันแลวพอไทยแข็งขึน รวบรวมไดตด ปตตานกกลับเขามาอย  ู
ิ


ี

้
ิ
ั
ิ
ํ
ั
ิ
้
ี
้

ในพระราชอาณาจกรตามเดม" เปนการนําเสนอขอมูลทางประวตศาสตรอกชนหน่งทีเนนยาวา
่
ึ
ราชอาณาจักรสยามเปนเจาของรัฐสุลตานมลายูปาตานีมาตงแตตน


๓๒
้
ั

๕. หนังสือ 'เลาขานตํานานใต' หนา ๑๖-๒๗ ของศรีศักร วัลลิโภดม, จํารูญ เดนอุดม, อบดลเลาะห ลออ

ั
ุ
ิ
ั
ิ
แมน, อุด ปตนวงศ และคณะ จดพมพโดยศูนยศึกษาและพฒนาสันติวิธ (ศพส.) มหาวทยาลัยมหิดล
ี

ั
พ.ศ. ๒๕๕๐ เสนอทัศนะวา "เมื่อครั้งที่กรุงศรีอยธยาเปนราชธานนนจะถือตนเองวามีอานาจเหนอ
ุ
ี
ั้
ื

ํ


ื
ั
ู

ู
มลายเสมอ .….ในสมัยหลังๆ ลงมาอยุธยาก็ไมใหความสําคัญกับรัฐอ่นๆ ในแหลมมลายเทากบรัฐ

้


่
ปตตาน ทังนเพราะปตตานอยใกลและเปนเมืองทาทีมีความมังคังอนเกดจากการคาทางทะเล ครันเมือ
ิ

ู
ี
ี
ี
้
่
่
ั
้
่
้
ุ
ั
ํ
ิ
่
ิ
้
ื
็
กรุงศรีอยธยาสินสุดและเกดกรุงเทพฯ ขึนแทนกยงสืบทอดความคิดในเรืองการมีอานาจเหนอดนแดน
้
ี
ํ

ี
ี
ู

ู
่
มลายอย มีการตเมืองปตตานเพอเปนเมืองประเทศราช อกทังขยายขอบเขตอานาจทางการเมืองไปยง ั

ื
ุ
ั
ั
ู

รัฐมลายใกลเคียงทังสองฝงทะเล เชน กลันตน ตรังกานู และไทรบรีหรือเคดาห เพราะฉะน้นความเปน

้

ื่
ี
ู
ประเทศราชจึงไมจํากัดอยเพียงรัฐปตตานเทานั้น หากแผกวางไปยังรัฐอนๆ ดวย" ขอมูลอีกชิ้นหนึ่งที่ย้ํา
ี

ิ
ั

ั


เตอนความทรงจําทางประวตศาสตรดานเดยวตลอดเวลาวาราชอาณาจกรสยามเปนเจาของรัฐสุลตาน

ื
๓๓
มลายูปาตานีมาตั้งแตกรุงศรีอยุธยาจนถึงกรุงเทพฯ ในปจจุบัน
ั
๖. หนังสือ 'ขบวนการปลดแอกสาธารณรัฐปตตานี' หนา ๗๖-๗๘ และ ๒๐๙ มุฮมหมัด หลุย อาลี:
ุ
ิ

ิ
บรรณาธิการ จัดพมพ (ไมระบปพมพ) โดย แนวรวมนักศึกษามุสลิม เสนอแงคิดวา "การแผอํานาจของ
ิ
ั้
ี
ํ

่
ชาวสยามนนไดเริ่มดาเนนในปลายศตวรรษที่ ๑๓ แผจนถึงพรมแดนเมืองปตตาน เมือประมาณ

่
ู
ศตวรรษที ๑๕ ปตตานีเปนเมืองทาสําคัญในหมูเกาะมาลายและเปนเมืองที่อุดมสมบูรณ ทําใหเมือง
ี
ั




อืนๆ ตองมีความสัมพนธไมตรีและอยากไดมาเปนเมืองขึน ....ไทยไดโจมตเมืองปตตานครังแรกในค.ศ.
่
้
ี
้




้
่
๑๖๐๓ ในตอนนนปตตานปกครองโดยนางพญาซึงมีพระนามวา รายาฮเยา ซึงไทยไดเรียกพระนามวา

ั
่

ี
ี
ี
้

ั
ํ
ั

พระนางเจายัง สวนทางฝายไทยนนมีออกญาเดชาเปนผูนา แตการโจมตในครังนนไมสําเร็จ เพราะ
้
้
ี

ทหารปตตานีตอตานกาลังการโจมตไดโดยงาย ออกญาเดชาไดพยายามโจมตอีกครั้งหนึ่งในค.ศ. ๑๖๓๒



ี
ํ

๓๑ ขจัดภัย บุรุษพัฒน, ๒๕๑๕, ปญหาชนกลุมนอยในประเทศไทย, (กรุงเทพฯ : นครหลวงกรุงเทพธนบุรี). หนา ๙-๑๐.
๓๒
มานิจ ชุมสาย, ๒๕๑๗, ประวัติศาสตรมลายูและปตตานี, (ม.ป.ท : เฉลิมนิจ), หนา ๑.
ี
ู
ํ
ั
ุ
ุ
๓๓ ศรศักร วลลิโภดม, จารญ เดนอดม, อับดลเลาะห ลออแมน, อุด ปตนวงศ, ๒๕๕๐, เลาขานตํานานใต, (กรุงเทพฯ : มูลนิธิเล็ก-
ิ
ประไพ วิริยะพันธุ : ศูนยศึกษาและพัฒนาสันติวิธี (ศพส.) มหาวิทยาลัยมหดล). หนา ๒๖-๒๗.

๓๔



้
ั
็

และในค.ศ. ๑๖๓๓ แตกยังไมสําเร็จ การทีไทยโจมตีไมสําเร็จนนทําใหไทยมีความโกรธแคนและ
่

พยายามหากลอุบายที่จะตใหแตกจนได หลังจากนั้นมา ๑๕๐ ป คือในค.ศ. ๑๗๘๖ ในสมัยนั้นปตตานมี
ี
ี


ี
ื



ี
เจาเมืองช่อ สุลตานมูฮําหมัด เปนผูครองเมืองปตตาน ไทยไดยกทัพใหญมาโจมตีปตตานอีกภายใตการ
่

ํ
ี
ั
นาของพระยากลาโหม ปรากฏวาปตตานแพ สาเหตทีแพเพราะคนงานในวงสุลตานเองซึงมีเช้อไทยได 
่
ื
ุ





้
ั
คิดทรยศหกหลัง เปดความลับการทหารของปตตานี บุคคลผูนนคือ นายจันทรทอง สุลตานปตตาน ี

ั

ี


ื

ี
สินพระชนมในสงคราม และเสียเมืองปตตานไป หลังจากไดเมืองปตตานประมาณ ๑ เดอน ฝายไทยได 
้
ั
ั

ฉลองชัยชนะอยางมโหฬารในเมืองปตตานโดยมีการปลนสดมภ ใชอํานาจบงคับจบชาวบานแลวฆา
ี
ี


ื
ั

้
และอ่นๆ ทังไดจับเชลยศึกเปนพันพนคนพาเขากรุงเทพฯ เปนครังแรก สวนที่หนไดกหนไปเขาเมือง
้
็
ี
ํ
ั

ี้

ี
ู

มลาย เชน เคดาห กลันตน เปรัค และเขาปา ที่ถูกนาไปดวยในครั้งนคือ ปนใหญของปตตาน "ศรี



่
ุ
ื
ั

ั
ี



ปตตาน" ปจจบนตงไวหนากระทรวงกลาโหมทีกรุงเทพฯ สวนปนกระบอกอนๆ คือ "ศรีนคร" และ
้
่

ั้
้ํ
ู
"มหาเลลา" นนจมอยในแมนาปตตาน ...คําประกาศจากขบวนการปลดแอกสาธารณรัฐปตตานี "มัน

ี
ตองจารึกในหวใจวา ปตตานเปนของชาวมาเลยและเปนประเทศมุสลิม ไทยไมมีประวตศาสตรทาง




ั

ี
ิ

ั
ั
การเมือง ดนแดน ชาติพันธ และมนุษยพันธ แตไทยมีประวตศาสตรแหงความเปนเจาอาณานคม"


ุ

ิ



ิ
ิ
่
ํ
่

ทัศนะของมูฮัมหมัด หลุย อาลี เปนทัศนะทีสวนกระแสความคิดของผูนาทีศูนยกลางอํานาจโดยใชวา
ั
ี
ี
ทะกรรมเดยวกับที่ผูนําสยามใชกบมหาอํานาจตะวนตกที่ออกมาลาอาณานิคม บทความน้จึงสะทอน
ั
๓๔
"แนวคิดตางขั้ว" วาดวยปญหาในพนที่จังหวัดชายแดนใตที่ไมอาจมองขาม
ื้
๗. หนังสือ 'ปญหาความขัดแยงในสี่จังหวัดภาคใต' หนา ๑๐๖-๑๐๗ ของอารง สุทธาศาสน จัดพิมพโดย
ั
ิ
บริษัท พทักษประชา จํากัด กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๙ โดยแนวรวมนกศึกษามุสลิม อธิบายวา "ชาวไทย
ั

ิ

ั
มุสลิมในสี่จังหวดภาคใตมีความสํานกเก่ยวกับประวตศาสตรคอนขางสูง โดยเฉพาะอยางยิ่ง
ึ
ี

ั
ิ
ี
ุ

ประวตศาสตรในสวนที่เกี่ยวของกับ "อารยธรรมปตตาน" ประชาชนสวนมากอาจจะระบเปน
ั
ุ


กิจจะลักษณะไมไดถึงตนตอของอารยธรรม ววฒนาการหรือยคสมัยตางๆ ในลําดบของประวตศาสตร
ั
ั
ิ

ิ
ิ
ุ

ในลักษณะของนกเขียนทางประวตศาสตร แตมีเรืองราวหรือเหตการณ สถานทีและโบราณสถานและ

่
่
ั
ั
ู

ิ
ึ
ตวบุคคลในประวตศาสตรของปตตานมากมายอยในความทรงจํา ในความสํานกของประชาชนที่แสดง
ี
ั
ั

ออกมาในรูปของตํานาน คติชาวบาน นิยายปรัมปราหรือเรื่องเลา บางเรื่องอยในรูปของสัญลักษณและ
ู
ู

บางเรืองกอยในความทรงจําโดยตรง อาทิเชน ประวตเกี่ยวกับการกอตงเมืองปตตาน เรื่องราวเกี่ยวกับ

ิ
ั
็
ั้

ี
่

ี
ั
่

ิ



หมูบานกรือเซะ (ปจจุบนอยูหางจากตวเมืองปตตานประมาณ ๕ กโลเมตร) ซึงเปนทีหลอของปนใหญ
่
ั


ี
ฺ

ิ
นางพญาตาน ความศักสิทธของกูโบรตะอเยาะหในสมัยกษัตริยปตตานองคเกาๆ เรื่องราวเกี่ยวกับองค
ี
์
ี


วีรสตรี เชน รายาอีเจาว (ปกครองระหวางพ.ศ. ๒๑๒๗-๒๑๕๙) รายาบรู (ปกครองระหวางพ.ศ.

ื
ู
ิ
๒๑๕๙-๒๑๖๗) หรอรายากนง (ปกครองระหวางพ.ศ. ๒๑๗๘-๒๑๙๔) หรือดาโตะปนยง ผูศักสิทธิ์


ั
ิ
(เชค อาลี) ซึ่งถูกประหารขีวตและถูกนาศพทิ้งนา แตศพกลับสามารถลอยทวนกระแสนาได ฯลฯ

้ํ

ํ
้ํ

เรื่องทํานองนมีมากมายซึ่งเปนประวัตศาสตรที่อยในความรูสึกนึกคิดของมหาชน ทําใหประชาชนแต 

ู
ี้
ิ

ี
๓๔ มุฮัมหมัด หลุย อาล, ม.ป.ป., ขบวนการปลดแอกสาธารณรัฐปตตานี. (ม.ป.ท : แนวรวมนักศึกษามุสลิม), หนา ๗๖-๗๘, ๒๐๙.

๓๕


ิ


ิ
ั

ู


ละรุนเลาสูกันตอๆ ไป ดวยความยกยองและภมิใจ" งานของอารงไดเปดมิตการรับรูประวตศาสตร

่
ั
ั
ั
ึ
จงหวดชายแดนใตในดานประวติศาสตรบอกเลา (Oral History) เปนขอมูลในอีกมิติหน่งทีควรคาแก
๓๕
การศึกษา

๘. หนังสือฉบับภาษารูมี 'ประวติศาสตรปตตานี' (Pengantar Sejarah Patani)' หนา ๓๙ ของ
ั
ิ
ิ
ั
ิ
Ahmad Fathy Al-Fatani ถายทอดเปนภาษาไทยโดย นอับดุลราก๊บ บนนฮสซัน จัดพมพโดย
ิ

ิ

ั
ิ
ี
ั
้
ั

โครงการจดตงสถาบนสมุทรรัฐเอเชยตะวนออกเฉียงใตศึกษา มหาวทยาลัยสงขลานครินทร วทยาเขต
ั
ิ

ึ
ปตตานี ปงบประมาณ ๒๕๔๓ ของอารง สุทธิศาสน เสนอทัศนะวา "แผนการของสยามในการยด
่

ุ
้

่
ครองปตตานีเริมตังแตป ค.ศ. ๑๖๐๓ ไมทราบวาดวยเพราะเจ็บแคนใจจากสาเหตทีปตตานีไดเคยโจมตี



ุ
ุ
ิ

อยธยาในป ค.ศ. ๑๕๖๓ หรือวาเพราะมีใจอจฉาริษยาตอความอดมสมบูรณที่ปตตานีไดรับตลอด
ศตวรรษที ๑๗ และชวงตนของศตวรรษที ๑๘ สยามคงดาเนนการรณรงคในการยดครองนเปน
่


ี้
ํ
ิ
่
ึ
้
ื
่

ี
เปาหมายในทางการเมืองระยะยาวของตนเอง ซึงยงคงทีและอยางตอเนอง การรณรงคนไดรับการสืบ
่
่
ั




ี
ึ่
ี
ั
ึ่
ทอดจากกษัตริยองคหนงไปยงอกองคหนง จนกระทั่งสําเร็จเมื่อปตตานถูกแตกในค.ศ. ๑๗๘๕
ี
ื
้


ระยะเวลาทังหมดที่ไดกระทําการเพ่อทําใหแผนการรณรงคน้สําเร็จใชเวลา ๑๘๒ ป" งานของ Ahmad
ั
ื

่
ี
ั
Fathy Al-Fatani นกประวติศาสตรมาเลเซียเช้อสายปาตาน เปนงานทรงคุณคาทีไดรับการกลาวถึง
๓๖
และศึกษากันอยางกวางขวางในสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Nusantara/Archipelago)
่

๙. บทความ เรือง 'ปตานี-กระจกเงาและระเบียงแหงมักกะฮฺ' หนา ๗๘-๘๐ จากหนังสือ "มุสลิม: มายา
ิ
ิ
คตทางประวตศาสตรและวฒนธรรม" ของธานนทร สาลาม จัดพิมพโดย ศูนยศึกษาชาติพันธและการ
ั

ุ
ิ
ั

ิ

ั
พฒนา คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๒ เสนอแงคิดวา "ศาสนาอสลาม
็
ิ
ั
่

จะเกาะเกยวกบความเปนมลายตลอด เมือใครเขารับอสลามกจะเรียกวา เขามลาย (มาโซะมลาย หรือ
ู
ู
ู

่
ี
่

มาโซะยาว) หรือ เปนมลาย ซึงประเดนนนาสนใจ เพราะเขาจะเรียกวา "เขาไทย" (มาโซะ ซีแย) เมือมี
ี
ู
้


่
ี
็
ิ
ี
ั
่
ั
ี

ี
ุ
ั
็
ใครเปลียนไปนบถือศาสนาพทธในทํานองเดยวกน อยางไรกตาม ขณะเดยวกนชวตวฒนธรรม
ั
โดยเฉพาะภาษามลายูก็มีความสําคัญอยางยิ่ง ถึงกับมีคํากลาว "ฮีลัง บาฮาซา ฮลัง บังซา" แปลเปนไทย

ี

ู
ไดวา "ถาภาษา (มลายู) หาย ชาติ (ความเปนมลาย) ก็จะหายดวย" ดังน้น เขาจึงตองตอสูเพ่อปกปอง
ื
ั


ชาตหรือความเปนมลายูของตัวเองไมใหสูญสลายหายไป รวมทังพยายามยืนหยัดทีจะใชภาษามลาย ู
่
ิ
้
้
ั
ึ
่
้

ี

ู
่
ั
้
ิ
็
ี

ํ
ู
สืบไป" งานชนนนาเสนอแงคิดทีชใหเหนถึงความสําคัญและสัมพนธของความเปนมลายทียดโยงอยกบ


๓๗
ศาสนาอิสลามในจังหวัดชายแดนใตอยางแทบจะเปนเนื้อเดียวกัน
๑๐. หนังสือ 'จรยุทธในเมือง' หนา ๓๑๖ ของเสถียร จันทิมาธร จัดพิมพรวมเลมโดยสํานักพิมพมติชน พ.ศ.
ี

ิ

๒๕๔๘ เสนอทัศนะวา "กรณปนใหญพญาตาน : เมื่อ ๒ ปกอน นายเจะอสมาแอ เจะโมง เคยทํา


ี


๓๕ อารง สุทธศาสน, ๒๕๑๙, ปญหาความขัดแยงในสี่จังหวัดภาคใต, (กรุงเทพฯ : พิทักษประชา), หนา ๑๐๖ – ๑๐๗.

ิ
๓๖ Ahmad Fathy al-Fatani, ๒๕๔๓, ประวัติศาสตรปตตานี, แปลจาก Pemgantar Sejarah Patani, แปลโดย นอบดุลรากิบ บิน
ั
๊
ิ
ั

นิฮัสซัน, (ม.ป.ท: สถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใตศึกษา มหาวิทยาลยสงขลานครนทร วิทยาเขตปตตานี), หนา ๓๙.
ิ
๓๗ ธานินทร สาลาม, ๒๕๕๒, ปตานี-กระจกเงาและระเบียบแหงมักกะฮฺ. ใน มาลี สิทธิเกรียงไกร (บรรณาธิการ), มุสลิม : มายาคต ิ
ิ
ทางประวัติศาสตรและวัฒนธรรม, หนา ๗๘-๘๐. (เชียงใหม: ศูนยศึกษาชาตพันธุและการพัฒนา มหาวิทยาลัยเชียงใหม), หนา ๗๙-๘๐.


๓๖


ี

ิ
ั
่
ั
ี

ื
ั
หนงสือถึงกระทรวงกลาโหมเพอขอปนพญาตานกลับจงหวดปตตาน และก็ไดรับการปฏเสธจาก
ี
กระทรวงกลาโหม.....คราน้เขาไมไดมาคนเดียว หากแตมีส.ส. ภาคใต ๒๑ คนและชาวบานที่อาศัยอย ู 
ื
ใกลกับมัสยิดกรือเซะรวมลงช่อดวย พวกเขารองขอปนพญาตานไปตงไว ณ มัสยดกรือเซะ....หาก
ั้
ิ
ี


ิ
กระทรวงกลาโหมยังปฏเสธไมใหปนพญาตานีตัวจริง ก็เสนอทางออกใหกรมศิลปากรหลอปนจําลอง

่
ั

แทนเพือมอบใหกบชาวปตตานี ....นี่ยอมชชัดวาปนพญาตานีทรงบทบาทในฐานะที่เปน "สัญลักษณ" ....
ี้



เพราะวาปนพญาตานเปนตวแทนแหงความเปนรัฐปตตานทีโยงยาวตงแตแผนดนของพระบาทสมเดจ
ั
ี



่
้
ี
ั

ิ
็
พระพทธยอดฟาจุฬาโลก รัชกาลที ๑" งานชนนเสนอฐานะทางประวตศาสตรของปนใหญพญาตานซึง
ิ
้

ุ
้

่
ี
่
ั
ี
ิ


ี
ั
่
ิ

่
เปนสัญลักษณของเอกราชปาตานและเปนสมบตทีหวงแหนของคนทองถิน แมเวลาจะผานไปนานกวา
๓๘
ี้
๒๔๐ ป แตความทรงจําเกี่ยวกับปนพญาตานียังคงตกทอดมาจนถึงทุกวันน
ื
๑๑. บทความ เรือง 'สมานฉนท' กันได เม่อ 'ประวติศาสตรไทย' เปลี่ยนใหมใหถูกตองตามหลักฐาน'
ั
่
ั


ื
ิ
ั
หนา ๒๘๔-๒๘๙ ของจิตต วงษเทศ จากหนังสือวชาการฉบับสมานฉันท จดพิมพเน่องในงานเมาลิด

กลางแหงประเทศไทย ๑๘-๒๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๘ เสนอแงคิดวา "ประวัติศาสตรไทยของ


ราชการทีใชงานกนมาเกอบ ๑๐๐ ป ไมมีประชาชาติพนธอันหลากหลายทีลวนเปน "เครือญาติ"
ั



ื
ั
่
่
ื

ั
ั
ี

่
ผสมผสานกนเปน "คนไทย" สืบถึงทุกวันน้ จึงกอใหเกิดการวิวาทบาดหมางกบเพอนบานโดยรอบ แม
ิ
้
ั
ั

ี
ในบานอยางมลายูก็ไมเวน ประเด็นน้ จิตร ภูมิศักด์ แนะนําไวตงแตกอน พ.ศ. ๒๕๐๙ ในหนงสือ


ั

ิ
่
"ขอเท็จจริงวาดวยชนชาตขอม" วา "การศึกษาประวัตศาสตรไทยทีถูกตองจะตองเริ่มกนใหม น่นคือ
ิ
ั

้
ั

ี
้


ิ
ศึกษาประวตความเปนมาแหงสังคมบนผืนดนอนเปนเอกภาพผืนน ศึกษายอนขึนไปตามลําดบ จาก
ั
ิ
ั
ั
อยธยาไปสูละโว พิมาย สุโขทัย โยนก ศรีธรรมราช ไชยาหรือศรีวชย จานาศประ ทวารวด พรม
ิ

ุ
ี
ุ

้
้
ั
ี
หรือฝูหนาน ฯลฯ ศึกษาใหทราบวาสังคมบนเอกภาพแหงดินแดนนพฒนาขึนมาจากลักษณะใดมาสู 

ี้
ลักษณะใด มีประวัตศาสตรของชนชาติใดมาบางบนผืนแผนดนน และทั้งหมดรวมกันคือ ประวัตศาสตร
ิ
ิ
ิ
ั
ิ
ิ
้

ี
ของประชาชาตไทยอนประกอบดวยหลายชนชาต และผานยคสมัยหลายสมัย บางสมัยกชนชาตนเปน
ิ
ุ

็
ี้
้
้

ั้
ั
้
ั

็
ชนชนปกครอง บางสมัยกชนชาตนนเปนชนชนปกครอง ...การศึกษาดวยทัศนะนเทานนจึงจะไดรับ

ิ
ั

ความรูที่เปนประวติศาสตรแหงสังคมในรัฐเอกภาพหน่งๆ ที่แทจริง และจะไมกอใหเกิดลัทธคลั่งชาต ิ
ั
ิ

ึ


่

ื
ื
หรือหลงเช้อชาติ อันนามาซึ่งความเฟอฝนในการแผอิทธิพลหรือนอยเน้อตําใจคิดแบงแยกเอกภาพ
ํ


ทั้งนเพราะประวัตศาสตรที่ศึกษาในแนวนจะเปนประวัตศาสตรของสังคมที่ทุกชนชาติเปนเจาของ เปน
ี

ิ
ิ
้
้
ี
ี
้
ิ
ั
ี
็


ผูเคยมีบทบาทมาแลว และกยงจะมีบทบาทตอไปอกในอนาคตในเอกภาพแหงดนแดนน ...ขาพเจาก็ไม

ิ
ิ
ิ่


ั
ึ่
ั
ิ

เห็นดวยอยางยงกับนกศึกษาจํานวนหนงที่ศึกษาประวตศาสตรโดยเริ่มตนจากความรูสึกชาตนยม
้ํ

ิ
กระฎมพี (Bourgeois Nationalism) ซึ่งพยายามจะพสูจนทุกสิ่งทุกอยางในลุมแมนาเจาพระยา ตลอด
้


จนถึงภาคใต ใหกลับกลายเปนไทยไปทังหมด" บทความน้เสนอแงคิดที่วา การนําเสนอขอมูลทาง
ี

๓๘ เสถียร จันทิมาธร, ๒๕๔๘, จรยุทธในเมือง, (กรุงเทพฯ : มติชน), หนา ๓๑๖.

๓๗


ิ
ิ
ั
ิ
ั
ั
ื


ู

่

ิ
่
ประวตศาสตรทีเทียงตรงเปนสิ่งแรกทีตองปฏบตเพอเปนปจจัยหลักของการอยรวมกนอยางสันตสุขใน


่
่
สังคมพหุนิยม
๓๙
ิ
ิ
ื

ั
่
ิ

ั

ี
ิ
ั
๑๒. หนังสือ 'คนไทย/คนอน' หนา ๑๐๖-๑๐๗ ของธงชย วนจจะกล จดพมพโดยสํานกพมพฟาเดยวกน
ู

ั


พ.ศ. ๒๕๖๐ เสนอความเหนวา "ภาพพจนตวแบบ (trope) ของปตตานในประวตศาสตรแหงชาตของ
ิ
็
ี
ั
ิ
ั




็


่
ุ

ไทย คือแขก-ประเทศราชทีเตมไปดวยความวนวายภายในและชอบเปนขบถ เรื่องที่มักไดรับการเนนถึง
คือ การฉวยโอกาสเขายึดอยุธยาไวหลายวันระหวางติดพนกับพมาสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ (พ.ศ.
ั
ุ
ํ
ี
่
้
่

้

๒๑๐๖) เรืองปตตาน "แข็งขอ" หลายครังในกลางศตวรรษที ๑๗ แตอยธยาการาบลงสําเร็จทุกครัง ...
่




ี
ั

เรืองราวภายในกรอบดงกลาวถือวาปตตานเปนของสยามมาแตไหนแตไร การตอสูใหพนอํานาจสยาม

ึ
ั

ั
จงเปน "ขบถ" อนไมสมควรกระทํา...เราเรียกปตตานีวาเปน "แขก" จนคุนหูคุนปากทั้งในเอกสารช้นตน

และงานเขียนสมัยปจจุบัน มิไดตระหนักวาเปนคําดูแคลนผูอ่น จากมุมมองของผูที่คิดวาตนเหนือกวา

ื


....ประวัติศาสตรปตตานีที่เปน"แขก" จึงเปนประวัติศาสตรฉบบดูแคลนตั้งแตตน เราแทบไมรูจักปตตาน ี
ั
่
ทีเปนเมืองทาเกาแกมาแตโบราณตงแตตนที่เปนฮินด-พุทธกอนยุคสมัยของสุโขทัยหลายรอยป ไมเขา
ู

ั


้

ี
ิ
ู
ั
่

ั
่
ํ

ใจความเปนมาของปตตานทีผูกพนกบประวตการคาทางทะเลในภมิภาค มีความเจริญรุงเรืองตกตาผัน
ั
ู
่

ั
แปรไปตามสถานการณของการคาทางทะเลในภมิภาคมากเสียยงกวาความสัมพนธกบสยาม กลาวคือ
ิ

ั
ตั้งแตศตวรรษที่ ๗-๑๔ เกี่ยวพันกับเขมร ศรีวิชัย ไศเลนทร (ชวา) จีน โจฬะ และลังกา เพราะเปนสวน
้
ู
หนงในเครือขายการคาในคาบสมุทร ตอมากลายเปนมุสลิมและผูกพนกบรัฐตางๆ ของภมิภาครวมทัง

่


ั
ึ
ั
มะละกา ความผันแปรของปตตานในศตวรรษที่ ๑๖-๑๘ คลายคลึงกับรัฐขนาดรองและขนาดเล็ก

ี
้
ั
ื
มากมายในแหลมมลายูและเกาะตางๆ มากกวาจะคลายกับประวติศาสตรของรัฐในภาคพนทวีปของ
ั

ิ
้
ิ
ู

่
ู


้


ี
ี
ั
ภมิภาคน แตเปนความจริงทีวาในบรรดารัฐอสลามในแหลมมลายนน ปตตานและเคดะหตองเผชญกบ
ั

ี
่


่
อํานาจของสยามมากทีสุด เพราะนบจากศตวรรษที ๑๓ เปนตนมา ปตตานและเคดะหอยในบริเวณที ่
ู


เปนรอยตอระหวางโลกของชาวพทธในภาคพนทวปทางตอนเหนอกบโลกมุสลิมในหมูเกาะทางตอนใต 

ื


ุ
ั
ี

้
ื

(Bougas ค.ศ. ๑๙๙๔) ปตตานีในอดีตไมใชชายแดนของสยาม แตอยในบริเวณรอยตอของสองโซน
ู
(zones) หรือสองแหลงอารยธรรมและประวตศาสตร การตกเปนประเทศราชของสยามเปนสวนหนง ่ ึ
ั

ิ

้

ี

่



ของสภาวะอยตรงรอยตอเชนน แตเปนมุมมองแคบๆ ทีละเลยไมพยายามเขาใจโลกของปตตาน ณ
ู
ี

็

รอยตอของสองเขตอารยธรรม" งานของธงชยไดขยายมิตมุมมองตอปญหาจังหวดชายแดนใตใหเหนวา


ิ


ั

ั

เดิมทีสถานะของปาตานีเปนรัฐอิสระหรือมิฉะนั้นก็รัฐบรรณาการเทียบไดกับเมืองประเทศราช สยามถือ

ื่

ั้

วาปาตานนน "เปนอน" (Others) แตภายหลังปาตานีถูกผนวกมาเปนสวนหน่งของสยาม หากแตคนใน
ี
ึ
พ้นที่ไมไดยอมรับวาตนเปนสวนหน่งของความเปนสยาม สยามจึงมีสถานะ "เปนอ่น" ในโลกทัศนของ
ื
ึ
ื

๔๐
คนพื้นถิ่น

๓๙ จิตต วงษเทศ, ๒๕๔๘. ‘สมานฉนท’ กันได เมื่อ ‘ประวัติศาสตรืไทย’ เปลี่ยนใหมใหถูกตองตามหลักฐาน, หนังสือวิชาการฉบับ
ั
สมานฉันท, ม.ป.ท., หนา ๒๘๔-๒๘๙.

๔๐ ธงชัย วินิจจะกูล, ๒๕๖๐, คนไทย/คนอืน, (นนทบุรี : ฟาเดียวกัน), หนา ๑๐๖-๑๐๗
่

๓๘


ี
ู
ิ
๑๓. หนังสือ 'โฉมหนาศักดินาไทย' ของสมสมัย ศรีสูทรพรรณ (จิตร ภมิศักด์) ตพิมพ พ.ศ. ๒๕๑๗ โดย
ั



็
สภาหนาโดมธรรมศาสตร เสนอความเหนวา "นกพงศาวดารมักเดาเอาวา อาณาเขตของสุโขทัย
ู
่
ี้
ตลอดไปถึงยะโฮร ! อันนเกินจริง ที่จริงมีเพียงรัฐของพระยานครศรีธรรมราชเทาน้นทีอยภายใตอํานาจ
ั

ั
ของสุโขทัยตามศิลาจารึกทีบงไววา อาณาเขตทางใตเลยนครศรีธรรมราชออกไปถึง "ทะเลสมุทร" นน
้
่
หมายถึง ทะเลสาบนําเค็มสงขลา" งานช้นเอกของนักรบประชาชน 'จิตร ภูมิศักด' ที่คัดคานจินตนาการ
์
ิ
้
ิ
๔๑
ชาตินิยมที่เกินเลยของนักพงศาวดารบางทาน

หมวดที่ ๒: ความสัมพันธสยาม-ปาตานี จากอดีตสูปจจุบัน สงครามและสันติภาพ ขอ ๑๔-
๔๒

งานที่คัดเลือกมาไวในหมวดที่ ๒ นี้มีจํานวน ๒๙ ชิ้นและสามารถจําแนกแบงออกเปนสองสวน โดย



ี
ื
ึ่
สวนที่หนง (ขอ ๑๔- ๓๗) มีเน้อหาเก่ยวของกับความสัมพันธสยาม-ปาตานีในสมัยกรุงศรีอยุธยาและสมัย
ู
กรุงธนบุรีซึ่งปาตานีอยในฐานะรัฐบรรณาการ แตก็มีบางระยะที่ปาตานีแข็งขอไมยอมสงดอกไมเงินดอกไม



ทองแกกรุงศรีอยธยาและกรุงธนบรีในสภาวะที่รัฐใหญทั้งสองออนแอดานการปกครอง ในชวงน ี้
ุ
ุ
ประวติศาสตรไดบนทึกเรื่องราวและระยะเวลาของสงครามประเพณี ๕ ครั้ง สยาม-ปาตาน ไว ดังนี้คือ ค.ศ.
ี
ั
ั
ั
๑๗๘๕-๑๗๘๖, ๑๗๘๙-๑๗๙๑, ๑๘๐๘, ๑๘๓๑-๑๘๓๒ และ ๑๘๓๘ จนเขาสูความสัมพนธสยาม-ปาตาน ี
่

ี


ตนสมัยรัตนโกสินทรซึงปาตานีถูกตแตกในสมัยรัชกาลที่ ๑ ในปพ.ศ. ๒๓๒๘ ซึ่งเปนจุดหักเหครั้งสําคัญใน

่
ึ

่
่
ี
ี

เชิงนโยบายทีสยามมีตอปาตาน โดยเปลียนจากรัฐบรรณาการสูการผนวกดนแดนปาตานเปนสวนหนงของ
ิ
สยามประเทศ หลังจากนนในระหวางที่สยามพยายามจัดระเบยบการปกครองปาตานีเสียใหม มีการลุกขึ้นสู
ี

ั้
ั
ของชาวปาตานีหลายครั้งเพื่อเรียกคืนเอกราช (Merdeka) และปกปองอัตลักษณของตนเองจนขยายตวไปสู

ขบวนการแบงแยกดนแดน เกดการสูญเสียอยางมากมายแกทุกฝาย และทายสุดนามาสูกระบวนการพดคุย
ํ
ิ


ู

ิ

ิ
ี
สันตภาพ (Peace Dialogue) ระหวางรัฐไทยกับผูเห็นตางในปจจุบัน เชน งานของทวศักด์ ลอมลิ้ม ในขอ
ิ
๑๙ และงานของอิมรอน มะลูลีม ในขอ ๓๐ สวนทีสอง (ขอ ๓๘-๔๒) คือ ทัศนะหลากหลายจากนักวิชาการ
่
ั
ุ
ี
ในบริบทที่เก่ยวของกับความสัมพันธสยาม-ปาตาน ตงแตอดตจนถึงปจจบนและขอเสนอเชงนโยบายในการ
ี

ั

้
ี
ิ
แกไขปญหา เชน งานของ Francis R. Bradley ในขอ ๒๐ และงานของรุงรวี ในขอ ๔๑
๑๔. หนังสือ 'ลังกาสุกะ ปาตานีดารุสสลาม' หนา ๕๘-๖๓ และ ๙๐-๙๘ ของลออแมน - อารีฟน บินจ
ิ
จัดพิมพโดยศูนยวัฒนธรรมชายแดนภาคใต เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๑ เลาวา "ขบวนเรือของสุลตานมุฏ็อฟ
ฟาร ชาห กออกเดนทางสูแมนาเจาพระยา แลวลองขึนไปตามลํานาถึงกรุงศรีอยธยา โดยมีพระยาพระ

ิ
็

ุ
้
้
ํ
้
ํ
คลังออกไปตอนรับ และนําสุลตานมุฏ็อฟฟาร ชาห เขาเฝาสมเด็จพระมหาจักรพรรด์ (ครองราชย ค.ศ.
ิ
๑๕๔๘-๑๕๖๙) ....เสด็จเยือนและพักอยูในกรุงศรีอยุธยานานประมาณ ๒ เดอนกเขาไปบังคมลาสมเดจ
็
ื
็

ี
ิ
พระมหาจักพรรด์เพอเดนทางกลับปาตาน ....ในปค.ศ. ๑๕๖๐ สงครามระหวางพมากบสยามกได 

็
ั
ื
่
ิ
เกิดขึ้น กองทัพพมาเขามาโจมตีกองทัพสยามหลายครัง จนถึงปค.ศ. ๑๕๖๓ ทางกรุงศรีอยุธยาจึงได 
้

ี

๔๑ สมสมัย ศรีสูทรพรรณ (จิตร ภูมิศักดิ์), ๒๕๑๗, โฉมหนาศักดินาไทย, (นนทบุร : ศรีปญญา), หนา ๔

๓๙



ึ

ขอรัฐพันธมิตรใหไปชวยรบกบพมา สุลตานมุฏ็อฟฟาร ชาห จงไดนํากําลังทหารปาตานีไปชวยอยุธยา
ั
โดยมีขบวนเรือจํานวน ๒๐๐ ลํา กาลังทหารจํานวน ๑,๖๐๐ คน เปนทหารหญิงอกจํานวน ๑๐๐ คน
ี
ํ
้
ํ


เมื่อพระองคยกทัพไปถึงปากนาเจาพระยา ปรากฏวา กองทัพพมาไดลาถอยออกไปแลว สุลตานจึงได 
ั

ุ
ุ
นํากองทัพเขาไปพกรบอยในกรุงศรีอยธยา ในระหวางที่พานกพกอยในกรุงศรีอยธยาปรากฎวากองทัพ
ู
ั
ํ
ั
ู
ุ

ปาตานกับอยธยาเกิดความขัดแยงและมีการสูรบกันภายในกรุงศรีอยธยา สุลตานถูกพระแสงปนที่


ี
ุ
่

ั
้
่
ี

ั


่

แขนขวาไดรับบาดเจ็บสาหส กอนทีพระองคจะสังใหกองทัพปาตานถอยกลับนน พระองคไดสังใหพระ

ุ
อนชาหรือราชามันโซรนากาลังทหารประมาณ ๑,๕๐๐ คนเดนทางกลับปาตานลวงหนาไปกอน คงทิง
ํ
ํ
ิ

ี
้
็
้


ไวเพยง ๔๐ คนดแลอาการบาดเจ็บสุลตานมุฏอฟฟาร ชาห หลังจากนนขาวคราวของสุลตานฯ กขาด

ั
็
ู
ี

หายไป แตมีหลักฐานเช่อวาพระองคสิ้นพระชนม ศพของพระองคถูกฝงไวที่บริเวณปากนําเจาพระยา
้

ื
ั
ื่

ซึ่งไดชอ Marhum ke Siam ในปค.ศ. ๑๕๖๔ ....จากกรณีความขัดแยงของสองชาตดงกลาว ไดเกด
ิ


ิ


ิ
ื
ี
ขอตกลงแอนเวบ (Antwerb) ในปค.ศ. ๑๖๑๙ เพอการคืนดและตางฝายตางทําการคา ทําใหปาตานมี
ี

่
ความสงบเรียบรอยกลับคืนมาอีกครังหน่ง ....อน่งเครืองเทศในปาตานีที่มีคุณภาพขายดีจนขาดแคลน
ึ
ึ
้
่
ื

่
และหายากเปนทีนยมของยโรป ในเดอนพฤษภาคม ค.ศ. ๑๖๒๒ Jan Peterzon Coen กไดปด
ิ
็
ุ

ั
ี
ื
คลังสินคาของฮอลันดาลง เน่องจากไมอาจทํากําไรไดอก วนที่ ๑ มกราคม ค.ศ. ๑๖๒๓ สถานีการคา
ของฮอลันดาที่ปาตานีกปดลง ในขณะเดียวกันการคาของอังกฤษในปาตานีก็ประสบปญหาเชนเดียวกัน
็

ี

ั
ั
John Jourdain Jr. ก็ไดใหความเห็นชอบใหปดสถานการคาขององกฤษ วนที่ ๒๒ มีนาคม ค.ศ.

ี
่
๑๖๒๒ เรือ Fortune ถูกสงไปบรรทุกสิ่งของเครืองใชของบริษัทออกจากปาตาน และวนที ๖
่
ั
ั
ี
ี
กุมภาพนธ ค.ศ. ๑๖๒๓ การคาขององกฤษในปาตานกเปนอนสินสุด ... ในรัชสมัยของราชนอง ในกรุง
็
ู
ั
ั
้

ู

ิ
ศรีอยุธยาไดเกิดการลมลางเปลี่ยนแปลงผูปกครองหลังจากพระเจาทรงธรรม (ค.ศ. ๑๖๑๐-๑๖๒๔) ได 


็
ี
เสดจสวรรคตแลวพระโอรสคือ พระเจาเจตราไดขึนครองราชยเพยง ๒ ป พระเจาอาทิตยวงศ ก็ได 
้
ั
ึ

้
ั
้


ํ

ครองราชย ตอจากนน ในปค.ศ. ๑๖๓๐ พระเจาศรีวรวงศไดยดอานาจการปกครอง ตงตนเปนกษัตริย 

้
ี
ู
ิ
่

ู

่
มีพระนามวา "พระเจาปราสาททอง" ซึงราชนองไมยอมรับทีพระเจาปราสาททองขึนครองราชยโดยไม


ั
่
ึ
ิ
ชอบ จงตัดความสัมพนธกับกรุงศรีอยุธยาและงดการสงดอกไมเงนดอกไมทองอันเปนเครืองแสดง

ั
ั
ี

ั
ความสัมพนธนับต้งแตบัดน้น ในปค.ศ. ๑๖๓๑ ราชินอูงูไดสงกองทัพไปโจมตีเมืองพัทลุงจนถึงเขตแดน
ตดตอกับนครศรีธรรมราช กองทัพปาตานีไดยึดเรือของสยามที่กําลังเดินทางผานนานนําปาตานีไปยัง
ิ

้

ุ
้
Batavia พรอมทังคุมตัวลูกเรือของสยามซึ่งเปนชาวญี่ปน ๗ คน พอคาชาวฮอลันดา ๒ คน ใน

ั
้

ขณะเดียวกันนนเจาเมืองนครศรีธรรมราชก็ไมยอมนอบนอมตอกรุงศรีอยธยาเชนเดียวกัน กรุงศรี
ุ
ึ

ึ
้
ุ
อยธยาจงยกกองทัพไปปราบนครศรีธรรมราช สําเร็จแลวจงไดแตงตง ยามาดะ นากามะสะ ชาวญีปน

ั

ุ
่
ปกครองเมืองนครศรีธรรมราช ตอมา ยามาดะกถูกฆาตาย กรุงศรีอยธยาจงไดตดตอใหฮอลันดาเจรจา
็


ิ

ึ

ุ
ี
ู
ู
ี
ั

ิ
กับราชนองใหคืนเรือที่ถูกยด.... จากความขัดแยงระหวางปาตานกบสยามจึงเปนโอกาสของฮอลันดาที ่
ึ


็
ี

ี

ั
ุ
ี
ุ
ั
่
ึ
จะเขาขางฝายสยาม สวนโปรตเกสกบปาตานกเปนอกฝายหนง สาเหตความขัดแยงระหวางปาตานกบ

่
ฮอลันดาเนืองมาจากชาวญี่ปุน ๗ คนและฮอลันดา ๒ คนที่ถูกปาตานีจับตัวไปนั้นเปนคนในบริษัท VOC
ของฮอลันดา ดวยเหตุนี้ฮอลันดาจึงรวมมือกับสยาม เหตุการณนี้เปนครั้งแรกที่โปรตุเกสเขามาเกี่ยวของ

๔๐


ั



ั
ํ

กบความขัดแยงในภาคตะวนออก ผูมีอานาจระดบสูงของ VOC ไดทําหนังสือแนะนําใหพระเจา
ั
ึ

ุ
ิ

ั
ปราสาททองหาหนทางใหเกดความแตกแยกระหวางปาตานีกบโปรตเกสเสีย พระเจาปราสาททองจงได 
พระราชทานสิ่งของกํานัลแกบริษัท VOC และรัฐบาลฮอลันดา พรอมทั้งแตงตั้งชาวฮอลันดาที่อยูในกรุง



ศรีอยธยาใหมีบรรดาศักด เชน Joost Schouten เปน "ออกหลวง" และผูชวยของเขา Jeremias Van
์
ุ
ิ

ั
Vliet เปน "ออกขุน" ในหวงที่ฮอลันดากับปาตานีมีความสัมพันธอันดีกันน้น VOC ไดสงเรือ ๕ ลําไปยง ั

ั
ุ
ิ
กรุงศรีอยธยา สองลําซึ่งนาโดย Anthony Caen ไดแวะที่ปาตานีเพ่อเขาเฝาราชนีอูงในนามตวแทน
ู
ื
ํ
ู
ิ
ุ
ของสยามและเสนอใหราชนีองูสงตัวแทนไปเจรจากับอยธยาพรอมทั้งคืนเรือทั้งสองลําของสยามที่ยึดไว 
้
ิ

เพอเปนการประสานความสัมพนธขึนมาใหม แตการเจรจาไมสําเร็จ Caen จงตองเดนทางกลับอยธยา
ึ

ั

ุ
่

ื
็
ิ
้

่
ทางดานราชนีอูงูกมีคําสั่งเตรียมในการเผชิญหนากับสงครามทีจะเกิดขึน พระยาพระคลังแมทัพกรุงศรี

อยธยาไดมีหนงสือถึงผูแทนฮอลันดาวากองทัพอยธยาจะออกเดนทางเขาโจมตปาตานทั้งทางบกและ

ี
ุ

ุ
ิ
ี
ั
ั
ื
่
ทางทะเลในราวเดอนธนวาคม ๑๖๓๓ และจะถึงปาตานีเดอนมีนาคม ค.ศ. ๑๖๓๔ ตอมา วนที ๑๔
ั

ื
ํ
มีนาคม ค.ศ. ๑๖๓๔ ผูแทนกรุงศรีอยธยากเดนทางไปขอคําตอบจากผูมีอานาจเตมของฮอลันดาที ่
็
ุ

ิ

็
ุ
่
ี


ุ
Batavia ผลสุดทายหนงสือของผูแทนฮอลันดาทีอินเดยตอบอยธยาวา ฮอลันดาจะใหการสนับสนนใน
ั
ี
การโจมตปาตานและจะประกาศวาปาตานเปนศัตรูรวมของสองรัฐ วนที ๑๔ พฤษภาคม ค.ศ. ๑๖๓๔

ี
่
ี
ั

ิ

็
ุ
เรือรบของฮอลันดา ๖ ลําพรั่งพรอมดวยอาวธหนักนานาชนด นําโดยแมทัพเรือ Class Bruijn กออก
่
ี
ิ
่

เดนทางเพือสนับสนุนกองทัพอยุธยาไปโจมตปาตานี พระเจาปราสาททองมีคําสังใหเจาเมืองสงขลาและ

ุ
ํ

ุ
่
้
ํ
ี
ั
ไทรบรีจดกาลังไปสมทบ กองทัพอยธยาทีมุงสูปาตานมีจานวนประมาณ ๓๐,๐๐๐ คน มีทังทัพมา ทัพ

ํ
ชางพรอมดวยอาวธและเสบยงกรังภายใตการนาของพระยาพระคลัง พระยากลาโหม แมทัพเรือราม
ี


ุ
ั
สิทธ และเจาเมืองนครศรีธรรมราช เมือรวมกาลังรีพลทั้งเมืองสงขลา นครศรีธรรมราชเขาดวยกนแลว

้
ิ
ํ
์
่
ั
่
ํ
้

กองทัพอยุธยาในขณะน้นมีจํานวนมากถึง ๖๐,๐๐๐ คนรวมทังเรือรบจานวน ๔๐ ลํา ซึงเปนการใช 
ั
้
่
ิ
กําลังพลมากทีสุดในประวัตศาสตรการทํายุทธสงครามในสมัยนน วันที ๑๑ พฤษภาคม ค.ศ.๑๖๓๔
่
กองทัพเรือกรุงศรีอยุธยาเขาสูปากนําปาตานีและเริมโจมตีปาตานี ขณะเดียวกนมีกองทัพเรือจากยะ
่
ั
้
โฮรและปาหง ๕๐ ลําสมทบดวยเรือรบของโปรตเกส ๔ ลําซึ่งนาโดย Antonio Vas Pinto เดินทางไป
ั

ุ
ํ
ี
ั
สนับสนุนกองทัพปาตานี แนวตานทานของปาตานมีถึง ๑๐ ช้น ทุกช้นมีปนใหญซึ่งเปนมรดกตกทอดที ่


ั
ใชปองกนเมือง โดยเฉพาะอยางยิ่ง ปนศรีปาตานี ศรีนครและมหาเลลา ตานานปาตานีบันทึกเหตการณ
ั

ํ
ุ
่

ุ
่
ื
ี
ตอนน้ไววา "บรรดากองทัพสยามก็เขารบพงโจมตีเพอจะเขาสูกําแพงเมืองซึงกําลังกอสรางยังไมแลว
ั
้
้
ี
ํ
้
็
ํ

ํ


ิ
ั
เสร็จ บางกลงคูนา บางกกาลังลุยนา คนปาตานนนกใชปนยงใส ทําใหคนสยามลมตายจานวนมากนบ
็
ํ
็


ั
ไมถวน ชาวสยามก็ยังไมอาจขามคูนานนได ดงนน ทหารสยามกตองถอยออกไปยงทุงกวาง จากนน


ั
ั้


ั
้ํ
้
็
ั้
ั้
บรรดาแมทัพนายกองและชาวปาตานีก็ไดออกจากเมืองเขาสูรบกับทหารสยามเหลานน สงครามนน
ั้


ํ
ชาวสยามมิอาจจะเอาชนะได" สงครามดาเนนไปเปนเวลา ๗ วน ทําใหเสบยงอาหารของสยามขาด
ี
ิ

ั
แคลน จึงตองถอยรนไปต้งหลักยังเขตเมืองสงขลาเพ่อรอคอยการเสริมกําลังจากฮอลันดา แตปรากฏวา
ั
ื


กาลังเสริมจากฮอลันดาไมมาตามที่สัญญากันไว จนตองถอยทัพกลับเมื่อ ๒๑ พฤษภาคม ค.ศ.๑๖๓๔
ํ
ี
ํ
ิ
ความจริงกองทัพเรือของฮอลันดาซึงนาโดย Class Bruijn เดนทางไปถึงปาตานเมือ ๑ มิถุนายน ค.ศ.
่
่

๔๑



ิ

ั
๑๖๓๔ การเดินทางอยางชักชาของกองเรือฮอลันดาสรางความพโรธแกพระเจาปราสาททองเปนอน
ุ
ี่
มากจนถึงกับปลอยใหชาวฮอลันดาที่ทํามาหากินในอยธยาอยอยางโดดเดยว และชาวสยามถูกหาม


ู
ไมใหตดตอกับชาวฮอลันดา จนกระทั่งแมทัพเรือ Joost Schouten และ Class Bruijn ตองเดนทาง
ิ

ิ
ี
ื

่

ี
ุ

เขาเฝาเพอชแจงสาเหตของความลาชาและอางวาฮอลันดาไดจมเรือของปาตานถึง ๖ ลํา และขอ

้
ิ

พระราชทานอภยโทษตอพระเจาปราสาททอง ทําใหพระองคคลายความพโรธลงพรอมกบตรัสขอบใจ

ั
ั

ิ
กองทัพฮอลันดา ทําใหความสัมพันธกลับคงเดม และไดมีการตอบแทนฮอลันดาดวยการลดภาษีการคา


ุ
่
ื
ใหนอยลงกวาปกติ อีก ๒ ปตอมา ค.ศ. ๑๖๓๖ กรุงศรีอยธยาไดมีการระดมพลเพอเตรียมการไปโจมต ี


ํ
ิ
ั
ิ
ปาตานีอีก มีเรือรบ ๑๐๐ ลํา มีการตอเรือเพมเตมและนาเขามาจากรัฐพนธมิตร พรอมทั้งขอให

่

ํ

ฮอลันดาสนับสนุนอกครัง ปค.ศ. ๑๖๓๕ ขาหลวงผูมีอานาจเต็มของ VOC ไดแจงแกพระเจาปราสาท


ี
้



็

ี
ั
ี


ทองวาจะยงใหการชวยเหลือสยามตอไป อยางไรกตาม ในกรณความขัดแยงระหวางปาตาน-สยาม

ั


ทางเคดะห (ไทรบรี) ไดใหความรวมมือกบปาตานี โดยสุลตาน รีญาลุดดีน โมฮัมหมัด ชาห (ค.ศ.
ุ
๑๖๑๙-๑๖๕๒) ไดสงผูแทน ๒ คน คนแรกไปติดตอเจรจากับปาตานี อีกคนไปเฝาพระเจาปราสาททอง

ที่กรุงศรีอยุธยาเพ่อใหสงผูแทนไปเจรจาที่ปาตานี ดวยความรวมมือของสุลตานเคดะห ไดมีการสง

ื


ผูแทนซึ่งเปนพระสงฆในพุทธศาสนาไปเจรจาปรองดองกันระหวางปาตานีกับอยุธยา พระยาพระคลังจึง
ี
ู

ุ
ั

ไดสงผูแทนไปเจรจากบราชนีอูงที่ปาตาน เดือนกมภาพันธ ค.ศ. ๑๖๓๖ ผูแทนอยธยาเดนทางถึงปา
ิ
ิ
ุ
ั
ตานีและไดเขาเจรจาขอใหเปดความสัมพนธระหวางปาตานีกับสยามขึ้นใหมและขอใหราชินีอูงูสงเครื่อง
ราชบรรณาการเชนเคยทีเปนมาแตเดม ผูแทนสยามเดินทางกลับอยธยาเมือเดอนมีนาคม ค.ศ.๑๖๓๖
ื

่
่
ิ


ุ
ุ

ี
ู
้
ั
บันทึกของฮอลันดาระบวา ผูแทนของราชินีปาตานซึ่งเดินทางไปเจรจากับสยามนนไดรับการดถูก
ื
เหยียดหยามจากบรรดาขุนนางสยามขณะประชุมหารือ ผลสุดทาย ปาตานีก็ยินดีจะเช่อมสัมพันธไมตรี
ี
และสงเครื่องราชบรรณาการแกสยามและจะไมมีการทําสงครามตอกันอีก หลังจากนั้นไมนาน ราชนอง ู ู
ิ

่
่
็
ู
ู
ิ
ี

้
กสินพระชนม Joost กลาวสรรเสริญราชนองวาเปนกษัตรียทีมีความแกรงกลาสามารถมากทีสุดในยค
ุ

ี
้
พระองคกลาทีจะเผชิญหนากับมหาอํานาจผูรุกรานในยานน ความสําเร็จของพระองคในการตอตาน
่

ั
การรุกรานจากสยามในครังนน เทากับประกาศความเปนเอกราชของอาณาจกรปาตานีรวมถึง
้
้
ั

๔๒
อาณาจักรมลายูอื่นๆ ในคาบสมุทรนี้" 41
ุ
ั
๑๕. หนังสือ 'การจลาจลสมยศรีอยธยา' หนา ๑๒๓ ของพระบริหารเทพธาน ตพิมพ พ.ศ. ๒๔๙๔ เลาวา
ี


ี
ั
"ผลการตอสูพะมาครั้งน้นพระยาตานีศรีสุรตาน เจาเมืองปตตานไดถูกเกณฑใหยกกองทัพขึ้นมาชวย

ี
ื

ปองกนพระนคร พระยาตานีจึงยกกองทัพเรอยาหยบ ๒๐๐ ลําเขามาชวยการศึก แตไมทันไดทําการ
ั

ั
ั
ตอสูกับพะมา ดวยสมเด็จพระมหาจกรพรรด์ไดยอมออนนอมพะมาเสียแลว ช้นแรกพระยาตานีทอด



ั
ิ

็
็
ั
ั
้

ู
เรืออยหนาวดกุฎที่บางกะจะ แลวยกขึ้นไปทอดที่ประตชย ครันเหนพะมาพาเอาสมเดจพระมหา
ี
ู
ิ
์
ั

ั
จกรพรรดขึ้นไปกรุงหงษาวดี ดังน้น ก็เกิดความละโมภดวยสําคัญผิดคิดวา บานเมืองไมมีพระเจา

ั
ั
แผนดนแลว จึงเปนกบฏยกพวกเขาไปในพระราชวงแลวเก็บริบรวมทรพยสมบัติ ครนจะกลับจึงใหนํา
้
ิ
ั


๔๒ ลออแมน - อารีฟน บินจิ, ๒๕๔๑, 'ลังกาสุกะ ปาตานีดารุสสลาม', ศูนยวัฒนธรรมชายแดนภาคใต, หนา ๕๘-๖๓ และ ๙๐-๙๘

๔๒


่


ชางเผือกมาขีเปนพาหนะ ขณะยืนชางอยูณะทองสนามหลวง ชาวพระนครก็เอาพวนขึงแลวพรอมใจกัน
ี
ั
ี
เขาทําการตอรบกับชาวปตตานีๆ ไดลมตายเปนอนมาก พระยาตานจึงลงจากหลังชางหนออกไปทาง

ตะแลงแกงแลวกลับลงสําเภาหนีรอดไปได
๔๓

ิ
๑๖. หนังสือ 'แผนดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิกอนกรุงแตกครั้งแรก' หนา ๖๙-๗๘ ของน.พ.วบล วิจิตร
ู
ิ

ี
ุ
่



วาทการ พิมพรวมเลมโดยสรางสรรคบคส มีนาคม พ.ศ. ๒๕๔๔ เลาวา "เมือสุลตานปตตานชงราช
ิ
ิ
็
สมบัตพระมหาจักรพรรด์ ในรัชกาลของสมเดจพระมหาจักรพรรดกอนเราเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งแรก มี
์
ิ
้
ุ
ี

ศึกพมามาประชิดเมืองบอยครัง บเรงนองพระเจากรุงหงสาวดกําลังแผอํานาจ มีพลังมหาศาลซึ่ง

ั

ประกอบดวยทหารพมาและนกผจญภัยฝรัง เชน นกรบโปรตเกส เปนตน เหนไทยเราไดชางเผือกกขอ
็
็
ั

ุ

่


้
ิ
แบงเอาดอๆ เปนการแสดงฤทธเดชและบญญาบารมี ไทยเราน้นมีพระเจาแผนดินทีรบไมเกง บริหาร
ื

่
ั

์
ุ
บานเมืองก็ไมเกง มีพระมเหสีกลาหาญ เชน พระนางศรีสุริโยทัย ก็ถูกศัตรูประหารสิ้นพระชนมชพไป
ี
ไทยเราก็ไดแตวานจางคนนนคนนี้มาชวยปองกันเมือง ผูหนึ่งที่ถูกขอรองใหมาชวยตอตานพมาคือ ราชา
ั้

หรือสุลตานแหงเมืองปตตานี เพราะทานผูน้ สมเด็จพระมหาจักรพรรด์ทรงรูจักดีและรักใครเหมือนกบ

ิ
ั
ี


่



ู
พระโอรสองคหนง เมืองปตตานีอยใตนครศรีธรรมราช ประชาชนเปนแขก นับถือศาสนาอิสลาม เปน
ึ
่
เมืองทีมีความสําคัญในสมัยโบราณเพราะมีเรือสําเภาจากประเทศเปอรเซีย จีน ญีปน และฝรังมา

ุ
่
่
คาขายดวยมาก เพียงแตไมแข็งแรงเทากรุงศรีอยุธยา จึงตองมีฐานะขึ้นตอไทยอยูบอยครั้ง แตก็เปนการ
ขึ้นแบบผิวเผินเพราะแทจริงเราก็ไมมีปญญาจะไปควบคุมเขาเทาไร เพียงแตตองการใหเขาสงของกํานน
ั
ิ
ั
มาแสดงความจงรักภักดีบาง และเวลามีศึกสงคราม เราก็มีสิทธ์เรียกรองใหเขามาชวยเหลือได ขณะน้น
เจาครองปตตานพระนามวา พระเจามูดฟฟา สียา พงศาวดารไทยเราเรียกวา พระยาตานศรีสุลตาน
ั
ี

ี

ั
ิ
ี
ทานผูนเคยเดนเรือมาถวายความจงรักภกดจากกรุงปตตานีมากอน ไดรับความใกลชดสนทสนมจนพระ
ี้
ิ
ิ

เจากรุงสยามทรงเสนอจะยกพระธิดาใหเปนมเหสี จะเปนเพราะทรงรักใครพอพระทัยในเจาเมืองแขกผู 
น หรือไทยสมัยนนรูตววาออนแอและมีศึกพมามาตดเมืองบอย จึงพยายามสรางไมตรีกบประเทศ
ิ
ี้


ั

ั
ั้
่
็
ใกลเคียง กยากทีจะทราบ แขกจากกรุงปตตานีน้นรบเกง มีความสามารถในการเดนเรือจะชวยตานศึก
ิ
ั

ั
ดานทะเลไดเปนอยางด แตพระเจามูดฟฟาทรงปฏเสธไมยอมรับพระธดาของสมเดจพระมหาจกรพรรด ิ
ั



ิ
็
ี

ิ
ทางประวตศาสตรสันนษฐานวา ฝายไทยเราทําผิดพธรีตรอง โดยบอกจะยกเจาหญิงใหเมือพระ


ิ
่
ิ
ี
ั
ิ
็

ู
ั
ั
ั
ํ

เจามูดฟฟายงพานกอยทีกรุงศรีอยธยา การกระทําเชนนนเปรียบเหมือนผูใหญเมตตากรุณาเดก เอนด ู
้
ั


่
็

ี
ิ
ี
ั
ลูกหลานจึงยกลูกสาวใหเปนเมีย วธที่ถูกตองคือ รอใหพระเจามูดฟฟากลับเมืองปตตานเสียกอน แลว
จึงเจรจาสงเจาหญิงมาให เปนการเจริญไมตรีระหวางสองประเทศ ....ความจริงเมื่อสุลตานมูดัฟฟาเสดจ
็
้

ั

กลับไปกรุงปตตานีนน ก็ไดทรงคิดหมกมุนอยเปนเวลานาน เมือพระองคพานกอยในกรุงศรีอยุธยาได 
ํ
ู
ั
ู

่
่
ึ
ทรงสังเกตวากรุงศรีอยุธยานนตกอยในฐานะลําบาก มีศึกพมามาติดเมืองบอยครั้ง คาดไดวาวันหนง
ู

ั
้
ิ
ั้



จะตองเสียเมืองแกพมาเปนแน เพราะเจานายไทยที่ไดพบเห็นนนตางก็ดูเปนคนออนแอเหลือเกน


๔๓ พระบริหารเทพธาน, ๒๔๙๔, 'การจลาจลสมยศรีอยุธยา', ม.ป.ท. หนา ๑๒๓
ี
ั

๔๓


ี
ุ
ี
เหยาะแหยะไมมีความสามารถ บัดนคงจะเปนโอกาสที่จะตีกรุงศรีอยธยาเสียเอง เราน้ก็เปนราชาที่มี
้
ู

ทัพเรือแข็งแกรง ซ้ําพระเจากรุงศรีอยธยายังรักใครไวพระทัยเหมือนลูกหลานคนหนง ดแลเอาใจใส
ุ
ึ
่
ี
ั
ั

ั
ถึงกับจะหาเมียให พระเจามูดฟฟาจึงบญชาใหเสนาบดและแมทัพทั้งหลายจดการเตรียมผูคนและเรือ
สําเภาสําหรับเดินทางกลับไปกรุงสยามอีก ทรงเลือกบุคคลผูหนึ่งเรียกวา เบ็นดาหารา ราชา จาลัล ใหมี
หนาที่ปกครองเมืองปตตาน สวนพระองคกับพระอนชาจึงขึ้นเรือสําเภาออกสูกรุงสยามอีกครัง มี

้

ี
ุ
ิ
ั
ขาราชการที่ยังหนุมแนนตามเสด็จมากมาย เอานายทหารและพลทหารตดตามมากวาพนคนและมีหญิง
สาวมาในเรือสําเภาดวยอีกรอยคน มีหนาที่ทําอะไรผูเขียนไมทราบ เมื่อเรือสําเภาขามทะเลมาถึงกรุงศรี

ุ
็
ั
็
่
อยธยา พระเจามูดฟฟากมาเฝาสมเดจพระมหาจักรพรรดิทันที นําสิงของขวัญกํานัลมาถวายมากมาย
ทําใหฝายไทยเขาใจวาพระเจามูดัฟฟามีความประสงคทีจะเปนทองแผนเดยวกับสมเด็จพระมหา


่
ี

ิ
ี
ิ
จักรพรรด ยนดรับเจาฟาหญิงไทยมาเปนมเหสี ....พระเจามูดัฟฟาทิ้งพระมเหสีแขกไวทีเมืองปตตาน ี


่



ตอนออกสําเภากลับมากรุงศรีอยธยานนพระมเหสีทรงตงครรภได ๘ เดอนแลว เมือพระเจามูดฟฟาได 
ื
ั
้

ั
่
้
ุ
ั

ั

ทราบขาววาคลอดลูกออกมาเปนเพศชายก็ต้งพระนามใหวา สุลตานปาตก สยาม ฝายไทยเราไดขาววา

ิ

ั้
้
ี
ั้
็

กษัตริยแขกผูนี้ตงพระนามโอรสเชนนน ก็ยิ่งรูสึกรักใครเอนด และเชอใจวาบุคคลนจะตองจงรักภักดีตอ
ื่
ู
กษัตริยไทยอยางแนนอน พระเจามูดัฟฟาทรงรอโอกาสจนแนพระทัยวาฝายไทยตายใจเต็มที่แลว คืน


ึ
ั
่

ึ
ั
้
ุ
ี
ั
ี
หนงจงวางแผนโจมตพระราชวงกบพระอนชา เสนาบดและนายทัพแขกทังหลาย ถึงวนศุกรตอนเชาตรู 
ั
ั
็
้
ั
ั
็

ก็นําทหารเขาจูโจมพระราชวงทันที ทหารเฝาประตูวงของไทยนนถึงแมจะเหนพระเจามูดฟฟาเสดจมา
ั
ั
พรอมกบบริวารผูติดตามหลายรอยคนก็เปดประตูใหดวยความเคยชิน พอแขกเขาพระราชวงไดหมด

ั
ิ่
ั
ิ
ู

พระเจามูดฟฟาก็สั่งใหทหารของพระองคปดประตกั้นสนท ทหารแขกทั้งหลายชกดาบวงไลฆา
มหาดเล็กและทหารไทยภายในวังนั้นตายเกือบหมดทุกคน มีบางคนขอชวิตไว แขกก็กรุณาใหอยูรอดได 
ี
ี

ั
ี
ั
ี

ั
ิ
้
ิ
็
บาง สมเดจพระมหาจกรพรรดนนตองหลบหนออกจากวง มีเพยงพระมเหสีและนางสนมตดตามเพยง
๕ คนเทานั้น เสด็จไปหลบซอนอยูที่เกาะมหาพราหมณ หางจากกรุงศรีอยธยาประมาณ ๑ ไมล หนังสือ
ุ
แขกเลาวา ขณะน้นสมเด็จพระมหาจักรพรรดิทรงหมดกาลังใจ พระทัยเสียไมอยากตอสู แมพระราช

ั
ํ
ธิดาจะตามเสด็จก็ไมทรงยอม กลับรับสั่งใหคอยพระเจามูดัฟฟาอยูในวัง และสงคุณอาวุโสผูหนึ่งเรียกวา

ั
ั
็

นางองคเขียวมาตอนรับเจาแขกผูไดรับชยชนะ....เมื่อพระเจามูดัฟฟายึดวงไดกสงสัยวาพระมหา


็
ั

่
ิ
ู
ั
่

ิ
ั
จกรพรรดยงหลบซอนอยในวง จึงสังใหทหารแขกเทียวตดตามหา พระองคเองเหลือบพระเนตรไปเหน
กลองใบใหญใบหน่ง ใหญพอที่มนุษยจะหลบซอนอยขางในได จึงรับสั่งใหเดกผูติดตามมีหนาที่ถือกลอง
ู
ึ
็
ื
สูบยาของพระองคไปแทงกลองใหทะลุ เด็กแขกคนน้ช่อคาหายาฟงไมถนัดหรือยังเซอซาอยก็ไมทราบด ี
ู
ี
เพราะเพงอายุ ๑๕ ขวบ ตรงไปทีกลอง แตแทนทีจะแทงกลับหยิบไมขึ้นมาตกลองนนดังลั่น ๓ ครั้ง
่
้
ิ่
่
ั
ี
ั
ั
็
พระเจามูดฟฟากตกพระทัยสังใหหยดตทันที แตเสียงกลองนนกองดงออกมานอกพระราชวง เหลาขุน
ั

ี

ุ

่
้
ั
่
นางและทหารไทยที่อยูนอกวังก็ไดขาวกันทั่วแลววาพระเจาแขกเลนไมซื่อ ยดวงพระเจากรุงไทยได เมือ

ึ
ั

็
ไดยนเสียงกลองตีลันออกมาจากวัง กสําคัญวาพระมหาจักพรรดยังประทับอยขางใน จึงรวมกําลังกน
่
ิ
ั
ู
ิ
ั

ั
เขาโจมตีพระราชวังทุกดาน พระเจามูดัฟฟาก็ไมกลัวบัญชาทหารแขกใหออกมาสูประจัญบานตวตอตว


กับทหารไทย แตถึงแมแขกจะตัวโตกวา ก็รบสูทหารไทยไมได ลมตายบาดเจ็บกันมากทั้งสองฝาย ลง