ข้อเท็จจริงเอ็นร้อยหวาย: ประวัติศาสตร์บาดแผลสยาม- ปาตานี

๔๔


ั

ทายฝายปตตานีตองหนีกลับมาในวง และปดประตเสีย เมื่อพระเจามูดฟฟาไดทราบวาทหารแขกพาย
ู
ั
ํ

ี
แพกลับมา ก็ทรงกริ้วโกรธพิโรธนัก พระองคและพระอนุชานาเสนาบดและทหารแขกออกสูกับฝายไทย
ี้
นอกพระราชวังอีกครั้งหนึ่ง ทั้งสองฝายตอสูตะลุมบอนลมตายมากมายกายกอง คราวนฝายไทยพายแพ
่
ี
้
ิ



ั
ตองถอยไปต้งหลักอยทีหมูบานพระยาจักรี แตในการรบครั้งนพระเจามูดัฟฟาถูกฝายไทยยงดวยปน
ั
ํ
้
กระสุนทะลุแขนขางซาย เมือแขกทังหลายกลับมารวมกาลังในเขตพระราชวงตามเดม พระ
ิ
่

เจามูดฟฟาทรงเรียกพระอนชามาหา แลวสังใหรีบกลับไปกรุงปตตานี พระองคเองมีความประสงคที่จะ

ุ
ั
่
้

ั


ี

ู

ุ

ตอสูจนกวาจะไดชยชนะหรือถึงแกความตายในกรุงสยามน ถึงแมพระอนชาจะกราบทูลขออยดวย

ู
เทาไร ก็ไมทรงยอม ตรัสวาตองกลับไปดแลกรุงปตตานีแทนพระองค พระอนชาจึงขึ้นเรือสําเภาคืน

ุ
นนเอง นาผูหญิงผูชายกลับไปดวยเพยง ๔๐ คน พอออกสําเภากางใบกถูกเรือไทยตดตามแตอาศัยปน


ี
็
ั้
ํ

ิ

่
ั
ใหญทีต้งไวทายเรือยิงใสเรือไทยจนจมไปหลายลําจึงหนีรอดออกทะเลกลับเมืองปตตานีได สวนพระ

ี
เจามูดัฟฟานั้น หนงสือแขกบอกวาทรงยนหยัดอยูในกรุงศรีอยธยากับเสนาบดนนายทัพและทหารเพยง

ี
ื
ุ
ั
๑,๕๐๐ คน พรอมจะตอสูกับคนไทยทั้งประเทศ...การกระทําของเจาแขกผูนี้คิดแลวก็แปลกไมนาเชื่อวา


ั
ี

ึ
ิ
ุ
จะมีมนษยผูใดมีความคิดพศดารเชนน้ ผูใดตองการตีอีกประเทศหน่งก็มักจะจดทัพซึ่งประกอบดวย

ั
ทหารหลายหมื่นหลายแสน ทําไมพระเจามูดัฟฟาจึงคิดวาจะสามารถแยงชิงราชสมบติไทยไดดวยเรือ

๔๔
สําเภา ๒๐๐ ลํา ขนทหารมาเพียงพันกวาคน ผูเขียนเองก็ไมเขาใจ"
่

ี
๑๗. หนังสือ 'พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที ๑' ฉบับเจาพระยาทิพากรวงศ ตพิมพปพ.ศ.
๒๔๔๔ มีความตอนหน่งระบวา "เมืองตานีแลเมืองแขกทังปวงยงมิไดมาออนนอมยอมเปนขาขอบขันธ
ั
้

ึ
ุ
ี
ู
ั
สีมา ต้งแขงเมืองอย จําจะยกทับหลวงออกไปตเมืองแขกทั้งปวง มาเปนเมืองขึ้นในพระราชอาณาเขตรให 
้

จงได จึงดํารัศใหกองนายกออกไปตีหัวเมืองแขกทังปวง มีเมืองตานีเปนตน ทับหลวงก็เสดจยกหนุนไป
่

ดวยเดชะพระบารมีพระราชกฤษฎาธิการบันดานเมืองแขกทั้งปวงใหพายแพพลขาหลวงทั้งสิ้น ที่สูรบและ




ปะราไชยจึ่งไดเมืองก็มีบาง ที่แตกหนีมิไดตอรบก็มีบาง ที่มาออนนอมยอมสวามิภกดิ์ก็มีบาง แลเมืองตาน ี



ั

นนเปนเมืองใหญ ไดปนทองใหญในเมืองสองบอก ทรงพระกรุณาใหเขนลงในสําเภา แลไดเครืองสรรพ
่
ั้
้
สาตราวุธตางๆ กับทังสรรพสิ่งของเงนเปนอันมาก บนดาเจาเมืองกรมการแขกมลายทั้งปวงนน ที่สูรบ
ู
ิ
ั้
ั
็
ั
ี
ั
ิ
ตายในทีรบบาง จบเปนไดฆาเสียบาง จาไวบาง ที่หนไปไดบาง ทีเขาสวามิภกดกมิไดลงโทษบาง แลพระ

์

่



่
ํ





เดชานุภาพก็ผานแผไปในมลายูประเทศทั่วทั้งปวง ครั้งนั้นพระยาไทรย ๑ พระยากะลันตันซึ่งขึ้นแกเมือง
้
็
็
ตรังกาน ๑ พระยาตรังกานซึงขึนแกเมืองลิงา ๑ กเกรงกลัวพระกฤษฎาเดชาธิการ กแตงศรีตวันกรมการ

ู
่
ู
ํ
้
ใหคุมเครื่องราชบรรณาการนามาทูลเกลาทูลกระหมอมถวายขอเปนเมืองขึนขาขอบขันธสีมา
ั
ั
ํ
ํ

ั

กรุงเทพมหานคร จึ่งมีพระราชบณฑูรดารัศ ใหแตงหนงสือบอกขอราชการ ซึ่งไดชยชานะแกพมา
ปจจามิตร แลเสดจไปปราบปรามหัวเมืองแขกปราไชย ไดบานเมืองเปนอันมาก ทีมาขอขึ้นก็หลายเมือง

่


ิ

ใหขาหลวงถือเขามากราบทูลพระกรุณาสมเดจพระบรมเชษฐาธราชเจายงกรุงเทพมหานคร.... ฝาย
ั
ขาหลวงซึ่งถือหนังสือบอกขอราชการทับเมืองตานีเขาถึงกรุงเทพฯ ทรงทราบแลว พระบาทสมเดจพระ


๔๔ วิบูล วิจิตรวาทการ, น.พ., ๒๕๔๔, 'แผนดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิกอนกรุงแตกครั้งแรก' (กรุงเทพฯ : สรางสรรคบุคส), หนา

๖๙-๗๘

๔๕


ุ
เจาอยูหัวทรงพระโสมนัส ดารัศสรรเสริญพระกฤษฎาเดชานภาพสมเดจพระอนุชาธิราชเจา แลวโปรดให
ํ
ึ
่
มีตราตอบออกไปแจงขอราชการ ...มีพระราชโองการใหกองทับกลับ จงดํารัศใหกวาดครอบครวแขก
ั


ุ
้
เชลยทังปวง บันทึกลงเรือรบกับทั้งทรัพยสิ่งของทองเงินแลเครื่องสาตราวธตางๆ ก็ใหแบงครอบครัวแขก

ไวสํารับบานเมืองบางทุกๆ เมือง แลวโปรดตั้งบันดาขุนนางแขกที่มีใจสวามิภักดิ์ เปนเจาเมืองกรมการอย ู
ี

้
ั
่
้
ั
ั
ํ
ู
ึ
ั

่
รักษาหวเมืองแขกทังปวงซึงตไดนน อนงทรงทราบวาธญญาหารในกรุงยงไมบริบรณ จึ่งดารัศใหขนเขา
ในเมืองแขกทั้งปวง ลงบันทุกในเรือกองทับทุกๆ ลําเสรจแลว จึ่งใหเลิกกองทับกลับมาทางบกทางเรือ ถึง

กรุงเทพมหานครเดอนสิบเอด ปมะเมีย อัฐศก ศักราช ๑๑๔๘ เสดจขึ้นเฝาสมเดจพระบรมเชษฐาธราช
ื
ิ

ึ่
กราบทูลถวายปนใหญยาวสามวาศอกคืบสองน้วก่ง กระสุนสิบเอดนวบอกหนง ยาวหาศอกคืบเกานว
ึ
ิ้
ิ้
ิ
้
กระสุนสามนวกงบอกหนง ซึงไดมาแตเมืองตาน และกราบทูลถวายครอบครัวแขก แลพมาเชลยกับทั้ง
ิ
่
่


่
ึ
ี
ึ
่

เครื่องสาตราวธตางๆ ซึงไปไดมาและใหจาฤกนามลงกับบอกปน ชอพระยาตาน แลพมาเชลยซึงจบ
ื่

ี
่
ั
ุ
ไดมานน ใหจําไวในคุกทั้งสิ้น ปนพระยาตานีนั้น โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหแกไขตกแตงลวดลายทาย

ั้
๔๕
สังขขัดสีเสียใหม แลวใหทําโรงไวที่คางศาลาลูกขุนในฝายขวา"
ิ

๑๘. หนังสือ 'พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา เลม ๒' หนา ๒๕๖-๒๕๗ กรมศิลปากรจัดพมพ
ึ


่
ํ


้
ั
ี
พ.ศ. ๒๕๔๒ มีความตอนหนงระบวา "แลวดารัสวาเมืองตานและเมืองแขกทังปวง ยงมิไดมาออนนอม

ุ
ู
ยอมเปนขาขอบขัณฑสีมา ต้งแข็งเมืองอยจําจะยกทัพหลวงออกไปตีเมืองแขกทังปวงมาเปนเมืองขึ้นอย ู 
ั
้

ี

ในพระราชอาณาเขตใหจงได จึงดํารัสใหกองหนายกออกไปตีหัวเมืองแขกทังปวงมีเมืองตาน เปนตน
้
ั
ุ
ทัพหลวงก็เสด็จยกหนนไปดวยเดชะพระราชกฤษฎาธการ บรรดาหวเมืองแขกทั้งปวงก็พายแพแกพล


ิ

ขาหลวงทั้งสิ้น ที่สูรบปราชัยจึงไดเมืองก็มีบาง ที่แตกหนีมิไดตอรบก็มีบาง ที่มาออนนอมยอมสวามิภักด ิ์


็
กมีบาง และเมืองตานีน้นเปนเมืองใหญ ไดปนทองใหญในเมืองสองบอก ทรงพระกรุณาใหเข็นลงใน


ั
ุ

ั
่

ั
สําเภา และไดเครืองสรรพศัตราวธตางๆ กบสรรพวตถุสิงของทองเงนเปนอนมาก บรรดาเจากรมการ

ั
่

ิ



่
ั

่

แขกมลายูทั้งปวงน้น ทีสูรบตายในที่รบบาง จับเปนไดฆาเสียบาง จําไวบาง ทีหนีไปไดบาง ที่เขา
้
สวามิภกดโดยดกมิไดลงโทษบาง และพระเดชานภาพกผานแผไปในมลายประเทศทัวทังปวง ขณะนน
่

์
ี
็
ู
ิ
ั
ุ
็
้

ั
ู
ั
็
พระยาไทรและพระยากลันตัน พระยาตรังกาน กเกรงกลัวพระกฤษฎาเดชาธิการก็แตงศรีตวนกรมการ
่
ํ
้
ใหคุมเครืองราชบรรณาการนามาทูลเกลาถวาย ขอเปนเมืองขึนขาขอบขัณฑสีมา ณ กรุงเทพมหานคร


ั
ั
็
ั
จึงมีพระราชบณฑรใหแตงหนงสือบอกขอราชการซึงไดชัยชนะแกพมาปจจามิตร และเสดจไปปราบหว




ู
่

เมืองแขกปราชยไดบานเมืองเปนอันมาก ที่มาขอขึ้นกหลายเมือง ใหขาหลวงถือเขามากราบทูลพระ
็
ั
กรุณาสมเด็จพระบรมเชษฐาธราชเจายังกรุงเทพมหานคร พระบาทสมเด็จบรมบพิตรพระพุทธเจาหลวง
ิ
ิ
ไดทรงทราบกทรงพระโสมนส ดารัสสรรเสริญพระกฤษฎานภาพสมเดจพระอนชาธราชเจา แลวโปรด

็
ั
็
ุ
ํ
ุ

ิ
็
่
ํ
ใหมีตราตอบออกไปแจงขอราชการซึงเสดจพระราชดาเนนทัพหลวงขึนไปปราบอริราชไพรี ณ หัวเมือง
้

ฝายเหนือปราชัยสิ้นแลว ใหอัญเชิญเสด็จสมเดจพระบรมราชอนุชาใหยาตราพยหทัพหลวงกลับคืนยัง
็
ุ


๔๕ กรมพระยาดารงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ, ๒๔๔๔, พระราชพงศวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๑ ฉบับ
ํ

ั
เจาพระยาทิพากรวงศ, (กรุงเทพฯ: กองวรรณคดีและประวติศาสตร กรมศิลปากร).


๔๖



ั
ั


ุ
็
ู

พระนคร สมเดจพระพทธเจาอยหวกรมพระราชวงบวรฯ ไดทรงทราบในทองตราวามีพระราชโองการ



ใหหาทัพกลับ จึงดํารัสใหกวาดครอบครัวแขกเชลยทั้งหลายบรรทุกในเรือรบ กบทั้งทรัพยสิ่งของทอง
ั

เงินและเครื่องศัตราวุธตางๆ และใหแบงครอบครัวแขกทั้งหลายใหไวสําหรับบานเมืองบางทุกๆ เมือง


ั
้
่
่
แลวโปรดตงบรรดาขุนนางแขกซึงมีใจสวามิภกดเปนเจาเมืองกรมการอยรักษาหวเมืองแขกทั้งปวงซึงต ี
ิ
์

ั
ู
ั



ั
ู
ึ
่
ํ

ั้
ั
ไดนน อนงทรงทราบวาธญญาหารในกรุงยงไมบริบรณ จึงดารัสใหขนขาวในหัวเมืองแขกทั้งปวงนนลง
ั
้
้

บรรทุกในเรือกองทัพทุกๆ ลํา เสร็จแลวจึงใหเลิกกองทัพกลับมาทังทางบกทางเรือ มาถึงพระนครใน

เดือน ๑๑ ปมะเมีย อัฐศก ศักราช ๑๑๔๘ ป เสด็จขึ้นเฝาสมเด็จพระบรมเชษฐาธราช กราบทูลแถลง
ิ
้
ั
ิ
ิ
็
ิ

ึ
ราชกจการสงครามซึ่งมีชยชนะ แลวทูลถวายปนใหญยาวสามวาศอกคืบสองน้วก่ง กระสุนสิบเอดนว
ึ่
ิ้
บอกหนง ยาวหาศอกคืบเกานวกระสุนสามนวกึ่งบอกหนง ซึ่งไดมาแตเมืองตานและครอบครัวแขก
ึ่
ิ้
ี


ํ

ุ


ั

และพมาเชลยกบทังศัตราวธตางๆ จึงมีพระราชโองการดารัสใหเจาพนกงานลากปนใหญเขาไว ณ โรง
้
ั
ั้
ั
ี
ในพระราชวง บอกใหญนนใหจารึกนามลงกับบอกปนชอพระยาตานและพมาเชลยซึ่งจับมานนใหจําใส

ั้
ื่
๔๖
คุกไวทั้งสิ้น"
๑๙. หนังสือ 'ความสัมพันธระหวางไทยกับมลายูในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน' หนา ๑๘-๒๓ ของทวศักดิ์
ี

็
ี
้
ั


ลอมลิม จดพมพโดยแพรพทยา พ.ศ. ๒๕๑๖ เลาวา "ในสมัยอยธยา บางโอกาสปตตานกตังตวเปน
ิ
ิ
ั
้
ุ
อิสระจากไทย ดงเชนในสมัยพระเจาปราสาททอง ซึงราชินแหงปตตานไมยอมรับการขึนครองราชของ
่


ี
ั

ี
้

ี
พระองค พระองคจึงไดโปรดใหยกทัพลงไปตเมืองปตตานในพ.ศ.๒๑๗๕ (ค.ศ.๑๖๓๒) และ พ.ศ.๒๑๗๗
ี

ี

ี
็


่

(ค.ศ. ๑๖๓๔) แตประสบความลมเหลว แตในทีสุดไทยกไดปตตานมาเปนเมืองประเทศราชอก เพราะ
่

็
็

ื



ตอมาในสมัยสมเดจพระนารายณ ไทยกไดเสนอทีจะยกเมืองปตตานีใหแกอังกฤษเพอสรางเปนปอม

่

ื
่

ปราการ เพอตองการไดอังกฤษไวเปนพันธมิตร ....พระเจากรุงธนบุรีก็ไดมีพระราชดําริที่จะปราบปราม

ั
ั้
ั
หัวเมืองมลายอยูเหมือนกัน ดงความปรากฏในหนงสือรับสั่งของพระเจากรุงธนบรีครั้งตงเจาเมือง
ู
ุ
นครศรีธรรมราชที่มีในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทรวา "...เมืองแขก คือเมืองไทรบรีและเมือง
ุ
ุ
ิ
ปตตานีซึ่งเคยขึ้นกรุงศรีอยธยามาแตกอน ยังไมไดมาออนนอม ใหเจานครฯ คิดอานใหไปยืมเงนเมือง
ี้

ทั้ง ๒ นสําหรับที่จะซื้อศัตราวธ เมืองละ ๑,๐๐๐ ชง ลองใจพระยาไทร พระยาปตตานดวาจะทํา
่
ั

ี
ู
ุ
ู


่
ุ
ุ
ประการใด ....ไมพบจดหมายเหตวาเจานครฯ ไดไปทําอยางไร แตพิเคราะหดตามเหตการณทีมีใน
ื
ั
ภายหลัง เช่อไดวาทังพระยาไทรและพระยาปตตานีไมยอมใหยืมเงน ๑,๐๐๐ ช่ง แตจะเปนดวยคําที ่

้
ิ
ื
ตอบมาไมพดจาทาทายใหเกิดอริ หรือจะเปนเพราะพระเจากรุงธนบุรียังติดการศึกสงครามทางอนอย ู 
่
ู
ทั้งเมืองไทรบุรีและเมืองปตตานีทีไมยอมขึ้นพระเจากรุงธนบุรี พระเจากรุงธนบรีกไมไดใหกองทัพลงไป
ุ
่
็
่
ปราบปรามจนตลอดรัชกาล...."จึงเปนอนสรุปไดวา หวเมืองมลายทีกลาวถึงนไดเปนเมืองประเทศราช
ู


ั

ั

ี

้
ั
้
ั
้
ิ
ของไทยมาแลวตงแตสมัยสุโขทัย และเปนมาตลอดสมัยอยุธยา แตบางครังกต้งตัวเปนอสระบาง

็
ุ

ั

ุ
ดงเชนเมืองปตตานในสมัยอยธยา รัชกาลพระเจาปราสาททอง และหลังจากกรุงศรีอยธยาเสียแกพมา


ี
ั
็
่
ู
เมือ พ.ศ. ๒๓๑๐ หัวเมืองมลายเหลาน้กถือโอกาสต้งตัวเปนอิสระทังหมด และในสมัยธนบุรี พระเจา
้
ี



๔๖ พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา เลม ๒. ๒๕๔๒, (กรงเทพฯ : กรมศิลปากร), หนา ๒๕๖-๒๕๗.

ุ

๔๗



กรุงธนบรีก็ไมทรงมีเวลาพอจะจัดการปราบปรามหัวเมืองมลายูได หัวเมืองมลายูก็เปนอิสระจากไทยมา

ุ
ตลอดสมัยธนบุรีเปนเวลานาน ๑๕ ป และเพิ่งถูกปราบปรามมาขึ้นตอไทยตามเดิมตอนตนสมัยรัชกาลที่
๔๗
๑ แหงกรุงรัตนโกสินทรนี้"

๒๐. Siam's Conquest of Patani and the End of Mandala Relations ๑๗ ๘๖ -๑๘๓๓ '
'
Chapter 7, Page 159, A Part of an Article by Francis R.Bradley "Based on the evidence
of massacres, enslavement, the practice of environmental welfare, and the harsh

reality of the refugee experience, it appears that patani's subjugation was far more
violent and systematically carried out than previously thought. The ๑๗๘๕-๑๗๘๖ and

๑๘๓๑-๑๘๓๒ wars were not small-scale slave raids or diplomatic manicures, but rather

a systematic and definite restructuring of the relations between Siam and Patani.
Whereas the mandala relationship had always afforded Patani considerable

autonomy, as well as the ability to maintain its own traditions of sovereignty, post-

๑๗๘๖ Patani existed as a conquered population bereft of a political apparatus by
which to orient or constitute itself.......For our understanding of the political history in

the region, we can see that the demise of the Patani sultanate signified nothing less
than a restructuring of the entire system of political relations in the region. The

constant process of political negotiation that had existed for much of the previous
two centuries between Patani and Siam definitely ended, though not without great

๔๘
resistance and the deaths of tens of thousands of people."

๒๑. หนังสือ 'สี่จังหวัดชายแดนใต ปตตานี, ยะลา, นราธิวาส, สตูล' หนา ๑๐๖ และ ๑๑๒ ของสุจิตต

ี้
วงษเทศ จัดพิมพโดยพิมพคําสํานักพิมพ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ เลาวา "ชวงสมัยนมีพัฒนาทางการเมือง

้


ที่สําคัญ ก็คือ เกิดการสรางรัฐศูนยกลางที่เขมแข็งขึ้นใหมในลุมแมนําใหญสามแหง ไดแก เว (ตอนใต 


ํ
้
ของลุมนาแดง) บางกอก (ลุมนาเจาพระยาตอนลาง) และองวะ (ลุมนาอรวด) มีการจัดระเบยบภายใน
ั

ี
้
ํ
้
ี
ิ

ํ
ใหศูนยกลางสามารถควบคุมหัวเมืองและประเทศราชไดรัดกมขึ้นทั้ง ๓ แหง กองทัพจากบางกอกไป
ุ

ู
ุ
ี
้
โจมตแลวครอบครองรัฐปตตาน (บริเวณยะลา ปตตาน นราธวาส สตล) ไดหมดในยคนเอง แลวผนวก
ี

ี
ิ
ี

ี
ึ่
เขามาเปนสวนหนงของราชอาณาจักรสยาม ขนปนใหญกับเชลยมลายูปตตานมุสลิมขึ้นมากรุงเทพฯ...."



"ปนใหญ" ในโคลงภาพพระราชพงศาวดารแผนดนพระบาทสมเดจฯ พระพุทธยอดฟาจฬาโลก แตงโดย
ุ
ิ
็
นายเสถียรรักษา (พระยามนูสารสาตรบัญชา ศิริ)

๔๗ ทวีศักดิ์ ลอมลิ้ม, ๒๕๑๖, ความสัมพันธระหวางประเทศกับมลายูในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน, (กรุงเทพฯ : แพรพิทยา), หนา
๑๘-๒๓.
๔๘ Bradley, F.R., 2015, Siam's conquest of Patani and the end of Mandala relations, 1786–1838. Singapore:
National University of Singapore. Chapter 7, P. 157

๔๘


๐ บัณฑูรอนุราชไท สุรสี หะนาทนา

ประทับพทลุงโยธ สพรึบพรอม
ี
ั
ํ
ี

ดารัสวาตาน ทําขัด แขงแฮ

ปวงแขกยงไปนอม นบไทหลายเมืองฯ
ั

๐ จําจักยกพยหจวง โจมประจัญ
ุ
เอาเขตรขึ้นขอบขัณฑ จุงได 

กองนาเรงผาดผัน พลรบ เร็วแฮ



็
พระเสดจทัพหลวงให รีบเตาตามหนุนฯ

่
๐ เพอพระบารเมศเจา จอมสยาม
ื
กองนาโรมแขกขาม ขยาดแกว

ทีรบชพมลายหลาม เหลือรอด หนีนา
่
ี

่
ทีออกออนนอมแลว หอนไดลงทัณฑ


ี
ี
๐ ตตานแตกได ปนทอง
ิ
ึ
สองบอกพศพงสยอง ใหญล้ํา
อกพศดสิงของ สรรพสาส ตรานา
ั
ุ
่
ี
๔๙
พระเกียรติขจรปกค้ํา ครอบหลามลายู ฯ


๒๒. หนังสือ 'ประวติของกระทรวงกลาโหมและปนใหญหนากระทรวงกลาโหม' หนา ๓๘
ั
่
ิ

่
กระทรวงกลาโหม จัดพมพเนองในทีระลึกในงานกฐินพระราชทานของกระทรวงกลาโหม ณ วด
ั
ื



์

ิ
เศวตฉัตร พ.ศ. ๒๕๑๔ เลาวา "ปนพญาตานีหลอดวยทองสัมฤทธมีหวงใหญสําหรับจับยก ๔ หวง
ตอนทายลํากลองมีเครืองประกอบยาวย่นออกไปทําเปนรูปสังขหรือเขางอน ที่เพลามีรูปราชสีหสลัก
ื
่
้
งดงาม เกลียงไมมีลวดลายประดับ ใหญและยาวที่สุดในบรรดาปนโบราณที่ต้งไวหนากระทรวงกลาโหม
ั
ทีกระบอกปนจารึกวา "พญาตาณ" ดนบรรทุกหนัก ๑๕ ชง ตามหลักฐานเกาวา ลํากลองกวาง ๑๑ นว
ั
ี
่
ิ้




่

ิ
ิ
ึ
ิ
ยาว ๓ วาศอกคืบสองน้วก่งกระสุน ๑๑ น้ว ที่สํารวจใหมวดผาศูนยกลางปากลํากลองได ๒๔ ซ.ม. ยาว
ั

ี


ี
ั

ตลอด ๖.๘๒ ม. ขอบปากลํากองหนา ๑๐ ซ.ม." นางพระยาปตตานศรีตวน เจาเมืองปตตาน (คือ

ุ
่
ั

ั
ั

ู
ั

ื
้
ี

ี
จงหวดปตตานปจจบน) ใหนายชางชาวจีนฮกเกยน แซหลิม ชอเคียมซึงชาวมลายเรียกกนวา 'หลิมโตะ
่

๕๐
เคียม' เปนผูสราง ณ ตําบลบบานกะเสะในเมืองปตตานี วันเดือนปที่หลอไมปรากฎหลักฐาน"

๔๙ สุจิตต วงษเทศ, ๒๕๕๕, สี่จังหวัดชายแดนภาคใต ปตตานี, ยะลา, นราธิวาส, สตูล, กรุงเทพฯ : พิมพคํา, หนา ๑๐๖, ๑๑๒.
ั

ั
่ํ
ํ
๕๐ อาพล จลานนท, อาคม รกสําหรวจ, วิรัช เฉื่อยฉา, กิจจา กิจจานุสนธิ์, ธีรรัตน พุธานานนท, โชติรัตน เทมะรตน. ๒๕๑๔, ประวัติ


กระทรวงกลาโหม ปนใหญโบราณหนากระทรวงกลาโหม, (กรุงเทพฯ : กระทรวงกลาโหม). หนา ๓๘.


๔๙




ี
๒๓. หนังสือ 'ปตตานีในอดีต' หนา ๕๔-๖๗ ของ อ.บางนรา ตพิมพกันยายน พ.ศ. ๒๕๒๓ เลาวา "พ.ศ.


๒๓๒๘ พระเจาประดุง กษัตริยพมายกทัพใหญมาตีไทยอีก (ศึกเกาทัพ) จนสามารถยดเมือง
ึ
ั

็
็
นครศรีธรรมราชได สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสุรสิงหนาทเสดจยกกองทัพหลวงไปปราบปรามจน
ิ
็
พมาแตกพายไป เสดจไปถึงเมืองสงขลาแลวสงกองทัพไปประชดแดนปตตานี ขอใหปตตานียอมออน
นอมตอไทย แตสุลตานมุฮัมมัดไมยอม กองทัพไทยภายใตการนําของพระยากลาโหมราชเสนาและพระ

ยาจาแสนยากร แมทัพหนา คุมกองทัพยกไปตีปตตานี ปตตานีไมสามารถสูได ประกอบกับสุลตานมุฮัม
ิ
ี
ึ
้

่


มัดถูกกระสุนปนสินชวตในสนามรบ ทําใหปตตานีพายแพไป สาเหตุหน่งทีทําใหปตตานีแตกงาย
ึ
ื
่
เนองจากหนอนบอนไส กลาวคือสุลตานปตตานมอบความไววางใจแกคนไทยคนหนงช่อ นายจันทอง

ี
ื
่
ู
เดิมอยนครศรีธรรมราช แตมาอยที่ปตตานีเสียชานาน เมื่อสุลตานทราบวากองทัพไทยจะบุกปตตาน ี


ู
้
่

ั
ี
ทานไดแบงกองทัพปตตานออกเปน ๒ กองทัพ ทัพหนาต้งคายอยทีปากนําปตตานีและในเมืองอีกทัพ
ู
หน่ง นายจันทองรับอาสาเปนแมทัพหนาไปรักษาคายปากนํา โดยขอปนใหญ ปนเล็ก กระสุนดินดํา
ึ
้


เสบยงอาหารและเรือปากกวาง ๕ ศอกลําหน่ง เพ่อถานายทองจันยงเรือกองทัพไทยจมแลว นายทอง
ิ
ี
ึ
ื
จันจะไดลงเรือปากกวางนนไปจับเอาพวกกองทัพไทยโดยงาย สุลตานปตตานีเห็นดวย จึงจัดเสบียงและ
ั้


สิ่งของตางๆ ที่นายจันทองขอโดยไมทราบวานายจันทองจะทรยศ ตกกลางคืน นายจันทองกบเพอนคน
ื
ั

่
ี


ไทยดวยกนไดพาครอบครัวและขนขาวของลงเรือไปหากองทัพไทย ความลับของปตตานจึงแตกทําให 
ั


ิ
ี
กองทัพไทยตปตตานไดโดยงาย (อางจากพระยาวเชียรคิรี (ชม), พงศาวดารเมืองสงขลา, ประชุม
ี
ึ

ั
พงศาวดารฉบบหอสมุดแหงชาติ) เมื่อปตตานีตกเปนของไทยแลว จงมีการกวาดลางชาวปตตานรวมทัง ้
ี
อาวุธและทรัพยสิน ตลอดจนเผาวังของสุลตานมุฮัมมัดจนพินาศสิ้น แลวแตงต้งขุนนางมลายูคนหน่งให 
ึ
ั

ิ
เปนเจาเมือง ทหารไทยไดจับชาวปตตานและสงไปยังกรุงเทพฯ และกวาดคลังทรัพยสินเงนทองและปน
ี
ิ
ใหญสองกระบอกรวมทังขาวสารจนเตมลําเรือ จนทหารไทยตองเดนเทากลับกรุงเทพฯ ปนใหญ ๒


็
้

ั

้
่
็

กระบอกเมือมาถึงกรุงเทพฯ กถูกตกแตงดวยศิลปะแบบไทยแลวตงไวหนากระทรวงกลาโหม ตนกูละมี
ั
ี
ดน เจาเมืองมลายูที่ทางไทยแตงต้งใหปกครองปตตานีไดรวบรวมไพรพลและสรางวงขึ้นใหมที่ปราวัน

ั

่
ื
เน่องจากความทารุณทีกองทัพไทยกระทําตอชาวปตตานี ทําใหตนกูละมีดีนอดทนตอไปไมไหว พ.ศ.

๒๓๓๒ จึงสงทูตชอนะคูดาสุงไปเขาเฝากษัตริยอันนาม องเชียงสือ พรอมเครื่องบรรณาการ มีปนฝง
ื
่
ี
ี


ิ

ทอง ๒ กระบอก ดาบดามทอง ๒ เลม แหวนเพขร ๑ วงและสาสนเชญชวนใหองเชยงสือใหโจมตไทย
ทางดานเหนือ ทานเองจะตีทางใต แตสาสนนถูกสงใหไทย เจาพระยากลาโหมราชเสนาจึงยกกองทัพไป

ี้

ี
ปราบปรามปตตานอกครัง ขณะทีปตตานสงสาสนใหอนนามนน ปตตานไดเขาตสงขลาและพทลุงแลว
ั
ี

่
ี
้

้

ั
ี
ี

ั

นครศรีธรรมราชไดสงทหารมาชวย แตตอตานปตตานีไมไหว ขณะเดียวกันกองทัพจากกรุงเทพฯ มาถึง
พอด สงครามยืดเยอ ๓ ป ทําใหฝายปตตานีออนแรงเพราะอยหางจากปตตานีมาก จึงถอนทัพไปต้งรับ
ั
ี
ื้
ู
ในเมือง ฝายไทยรุกไลไปถึงเมืองปตตานและเกดสงครามใหญอกครั้งหนง ในที่สุดปตตานพาย เมืองถูก
ิ
ี

ี


ี
ึ่
ี
่
ี
ยึดและตวนกูละมีดนถูกจําคุกจนตาย เปนการแตกครั้งที ๒ ของปตตานในพ.ศ. ๒๓๓๔ กองทัพไทยได 


กระทําตอปตตานีเชนเดียวกับคราวแรกคือ เผาวังและเขนฆาผูคนที่เปนเสี้ยนหนามและกวาดตอนผูคน

ี
และทรัพยสินเขากรุงเทพฯ คราวน้แตงต้งดาตูปงกาลันเปนเจาเมืองปตตานี ตอมาในพ.ศ. ๒๔๕๒ สมัย
ั

๕๐


ุ

็

ิ
ํ
ู
รัชกาลที่ ๒ กเกดเหตการณขึนอก ดาตบังกาลันนาพรรคพวกขับไลขาหลวงคนไทยออกจากปตตานให 
้
ี
ี

ู
ู


ั

ไปอยสงขลา เจาเมืองสงขลามีสาสนถึงกรุงเทพฯ วา ดาตบงกาลันขบถ ทางกรุงเทพฯ ใหเจาเมือง
สงขลาและนครศรีธรรมราชไปปราบปราม หลายเดอนตอมากองทัพหลวงก็ไปถึง จึงเกิดการรบทั้งทะเล
ื

ึ
ิ
และทางบก ในที่สุดดาตูบังกาลันเสียชีวตในทีรบ กองทัพไทยยดปตตานีไดอีกครั้ง หลังจากยึดไดก็จับ
่
ชาวปตตานีเปนเชลยแลวสงไปกรุงเทพฯ อีก แตงต้งปลัดจะนะ (นายซายขวญ) ปกครองปตตานีแทน

ั

ั


ชาวมลายปตตาน พ.ศ.๒๓๕๘ ในสมัยนายพาย ปตตานถูกแบงออกเปน ๗ หวเมืองภายใตนโยบาย

ี
ู



ั
ี

แบงแยกแลวปกครอง พ.ศ. ๒๓๗๐ เกิดความขัดแยงระหวางเจาเมืองทีเปนคนไทย (นายพาย) กบเจา
ั

่



เมืองทีเปนมลาย จนกองทัพจากกรุงเทพฯ และกองทัพสงขลาตองยกมาปราบ พ.ศ. ๒๓๗๔ ในรัชกาล
ู
่


ุ
ที่ ๓ ไทยไปปราบไทรบรี แตไมสําเร็จ ทางไทรบรีรุกถึงเขตเมืองสงขลา นายพาย เจาเมืองยะหริง
ุ


่
ุ







ํ

เกณฑกาลังจากเจาเมืองมลายไปชวย แตเจาเมืองสายบรีและเจาเมืองรามัณหไมยอมไปชวย เจาเมือง
ู

ั

ิ

ปตตาน หนองจก ระแงะและยะลาไปดวยความจําใจ ระหวางทางเจาเมืองทัง ๔ รวมกนสูกบเจาเมือง
ี


ั
้
ยะหริ่ง (นายพาย) จนตองหนีเขาสงขลา เจาเมืองทั้ง ๔ จึงเขาสมทบกับไทรบุรีเขาตีสงขลา ขณะนั้นทัพ
ใหญจากเมืองหลวงมาถึง ในที่สุดมลายูทั้งหมดตองแตกถอย กองทัพไทยรุกรบไปถึงไทรบุรีและปตตาน ี
ทางกลันตนและตรงกานทราบขาวปตตานถูกโจมตจงมาชวย แตสูกองทัพไทยไมไดจึงแตกพายไปหมด

ึ

ี

ี


ั
ู

ั
ี
ปตตานแตก กองทัพไทยรุกตอไปกลันตันจึงยอมสงตวนสุหลงใหแกกองทัพไทยพรอมชดเชยคาเสียหาย
๒๐,๐๐๐ เหรียญ และอีก ๓๐,๐๐๐ เหรียญเปนเสบียงอาหาร รวมทั้งสิ้น ๕๐,๐๐๐ เหรียญ ทางฝาย
ไทยไดสงตวแทนไปเตือนเจาเมืองตรังกานูซึ่งก็ยอมออนนอมและสงแมทัพปตตานีที่หนีมาอยตรังกาน ู
ู
ั
ใหแกไทย พ.ศ. ๒๓๗๕ กองทัพไทยกลับกรงเทพฯ พรอมทังกวาดตอนเชลยไปไมนอยกวา ๔,๐๐๐ คน


้


ุ

พรอมทรัพยสินอีกมากมาย"
๕๑
๒๔. หนังสือ 'ประวัติศาสตรปตตานีสมัยอาณาจักรโบราณถึงการปกครอง ๗ หัวเมือง' หนา ๑๑๑ ของ
ิ
ั
ุ
ิ
ั
ครองชย หตถา ภาควชาภมิศาสตร คณะมนษยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวทยาลัยสงขลานครินทร
ู

ี

ิ
วทยาเขตปตตาน จัดพมพ พ.ศ. ๒๕๔๘ เลาวา "หลังจากที่กองทัพหลวงยดหวเมืองทางใตจากพมาได 

ึ

ิ
ั

แลว ก็ไดสงทูตมายังเมืองปตตานี ขอรองใหสุลตานมูฮัมหมัดยอมจํานนแตโดยดี แตสุลตานปตตาน ี




ิ

ิ
และเสนาผูใหญไมยนยอม ดวยเหตุนพระเจาแผนดนสยามจึงมีบัญชาใหพระยากลาโหมเปนแมทัพนํา
้
ี

กําลังมาตีเมืองปตตานใหได แมวาฝายปตตานไดเตรียมการปองกันไวอยางดี แตแผนการรบและการจัด


ี



ี


วางกําลังถูกเปดเผยใหพระยากลาโหมรูลวงหนาโดยขาราชการสยามในราชสํานักปตตานี กองทัพสยาม


ี
่
่

จึงยิงปนใหญไปยังทีมันของทหารปตตาน และยกพลขึนบกเขาประชิดปอมปราการและพระราชวัง
้
ทหารปตตานีไดตอตานอยางเหนียวแนน และระดมยงปนใหญศรีปตตานีและศรีนครา (ฝายไทยเรียก
ิ




พญาปตตานและศรีนครา) อยางสนนหวนไหว กําลังทหารทั้งสองฝายตอสูกันดวยอาวธสั้นและ
ุ
ี

ั่
ั่

ตะลุมบอนกัน สงครามเกิดขึนตอเนองอยหลายวน ในที่สุดสุลตานมูฮมหมัดถูกกระสุนปนใหญจากฝาย

ั
้
ื
่
ั
ู
ั
้
ั

ั
สยามลมลงสิ้นพระชนมบริเวณหนาพระราชวง ทหารสยามบุกเขายึดพระราชวงไดสําเร็จ จากนนก ็

๕๑ อ.บางนรา, ๒๕๒๓, ปตตานีในอดีต, ม.ป.ท., หนา ๕๔-๖๗

๕๑


ั
จับกุมชาวเมืองยึดเอาทรัพยสมบติ เผาวังของสุลตาน และกวาดตอนเชลยชายหญิง รวมทังไดนําปน

้
ึ
ี
ี
ั

่
ี
ิ
ี
่
ึ
ใหญสมัยราชนบรูไปยงเมืองสยามกระบอกหนง (คือพญาตาน) สวนอกกระบอกหนง (ศรีนครา) ไดจม
้ํ

ลงในบริเวณปากแมนาปตตาน ขณะที่ทหารสยามกําลังชวยกันยกขึ้นไปบนเรือ การสงครามครั้งนน
ั้

ี
ทหารสยามไดจับกุมชาวปตตานีไปยังกรุงเทพฯ"
๕๒
ี
ุ

ิ
ั

๒๕. หนังสือ 'มุสลิมไทย' หนา ๑๖-๑๗ ของดนยา บน อาคีเราะห ตพิมพ ๑๘ ธนวาคม พ.ศ.๒๕๒๓ เลาวา
"พ.ศ. ๒๓๒๘ พมายกทัพเขาตีเมืองไทยหลายทาง หวเมืองปกษใตสวนใหญเสียแกพมา พระพุทธยอด
ั
ั
ี
ั
ั
ฟาจุฬาโลกจึงใหกรมพระราชวงบวรมหาสุรสิงหนาท เปนแมทัพยกไปตหวเมืองกลันตน เจาเมือง



ปตตานีไมยอมขึ้นตอแกไทยดังเชนกอน พระพทธยอดฟาฯ สั่งใหเมืองปตตานยอมจํานน แตเจาเมือง
ุ
ี
ี

ี
ปตตานไมยอม จงใหพระยากลาโหมยกทัพไปปราบเมืองปตตานและเขายดเมืองปตตานได จากนนจง
้


ั

ึ
ี
ึ
ึ

เฉลิมฉลองรับชยชนะดวยการปลนสะดมภทรัพยสินของประชาชนอยางเมามัน ขมขืนสตรี และเขนฆา
ั




ประชาชนอยางสนุกสนาน ประชาชนนับพนถูกกวาดตอนขึ้นไปเปนทาสในกรุงเทพฯ ทาสเหลาน้ถูก
ั

ี
๕๓

แบงสรรปนสวนกันในหมูเจานายชั้นสูง"

ิ
๒๖. บทความ 'ปตตานี อดีต-ปจจุบัน' หนา ๖๐ ของ อ.บางนรา จากเอกสารประกอบสัมมนาวชาการเรื่อง
'โลกของอสลามและมุสลิมในอษาคเนย' (The Islamic World and Muslims in Southeast Asia)

ิ
ุ
้


ี
ี

ี

่
ตพิมพ พ.ศ. ๒๕๕๑ เลาวา "เมือปตตานตกเปนของไทยแลว จึงมีการกวาดลางชาวปตตาน รวมทัง
อาวุธและทรัพยสิน ตลอดจนเผาวังของสุลตานมุฮัมมัดจนพินาศสิ้น แลวแตงต้งขุนนางมลายูคนหน่งให 
ึ
ั
เปนเจาเมือง ในหนงสือประวัติศาสตรบางเลมระบุวา ทหารไทยไดจับชาวปตตานีและสงไปยังกรุงเทพฯ


ั
และกวาดลางทรัพยสินเงินทองและปนใหญสองกระบอกรวมทั้งขางสารจนเต็มลําเรือ จนทหารไทยตอง
๕๔
เดนเทากลับกรุงเทพฯ"
ิ
๒๗. หนังสือ 'รัฐปตตานีใน 'ศรีวิชัย' เกาแกกวารัฐสุโขทัยในประวติศาสตร' หนา ๓๐๙-๓๑๕ สุจิตต วงษ
ั




ิ
เทศ:บรรณาธการ จัดพมพโดยสํานกพมพมตชน/ศิลปวฒนธรรม พ.ศ.๒๕๕๗ เลาวา "ตานานการสราง
ิ

ั

ั
ํ
ิ
ิ
ั
ี

ปนใหญพญาตานมีประวตความเปนมาทีคลุมเครือ ไมมีหลักฐานยนยนแนนอนวาสรางขึนในสมัยใด มี
้

ิ
ั

่
ื
การกลาวถึงประวติการสรางไวหลายสํานวน สํานวนหนึ่งไดกลาวถึงพระยาอินทิราเปนผูสราง 'หนังสือส
ั



่
ี
ี

ยาเราะหเมืองตาน' ของนายหะยีวัน หะซัน กลาวถึงเหตุทีพญาอินทิราสรางปนวา นายเรือสําเภาจนได 
ื
่
ั
นําปนและกระสุนปนมาถวาย ทําใหสุลตานเกดความละอายแกชาวจีนผูน้นเนองจากพระองคมีฐานะ

ิ


ุ

เปนเจาผูครองนคร แตหาไดมีอาวธปนไวสําหรับปองกันบานเมืองเหมือนนายเรือมีไวปองกันตนและ
สําเภา ตอไปจะเปนที่ดูหมิ่นแกชาวตางประเทศ จึงเรียกประชมมุขมนตรีใหจัดหาชางและทองเหลืองมา

ุ





หลอปนใหไดภายในระยะเวลา ๓ ป และใหทําประกาศหามพอคานาทองเหลืองออกนอกเมือง เมือได 
่


ํ


๕๒ ครองชัย หัตถา, ๒๕๕๑, ประวัติศาสตรปตตานีสมัยอาณาจักรโบราณถึงการปกครอง ๗ หัวเมือง, (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพแหง

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย). หนา ๑๑๑.
๕๓ ดุนยา บิน อาคีเราะห, ๒๕๒๓, มุสลิมไทย, (กรุงเทพฯ : สานักพิมพน้ําหยาด), หนา ๑๖-๑๗.
ํ
่
ื
ิ
ิ
ุ

๕๔ อ.บางนรา, ๒๕๕๑, ปตตานี อดีต-ปจจุบัน, เอกสารประกอบสัมมนาวชาการเรอง "โลกของอสลามและมุสลิมในอษาคเนย",
(กรุงเทพฯ : มูลนิธิโครงการตําราสังคมศาสตรและมนุษยศาสตรและมูลนิธิโตโยตาประเทศไทย), หนา ๖๐.

๕๒


ทองเหลืองพอเพยงแกการหลอแลว พญาอนทิราไดใหนายชางชาวโรมัน ชื่ออับดุลซามัดมาเปนผูทําการ
ิ
ี

ั
ื
ํ
ิ
ั
ี
หลอปน เมื่อวนองคารขึ้น ๓ ค่ํา เดอนรอมฎอน ปชวดนักษัตริย ฮจยาเราะห ๗๘....ตานานอกเรื่องหนง ึ่

่
กลาวถึง 'นางพญาปตตาน' เปนผูสรางแตปญหาคือไมไดระบวาเปนนางพญาคนไหน ตานานเรืองน ี ้


ํ



ุ
ี


ี

้

ี
่
ี

้
กลาวถึงผูทีหลอปนพญาตานวาเปนชาวจนฉกเกยนแซลิม หรือ หลิม ชอเคียม เดนทางมาจากเมืองจีน
ิ
ื
่
่

ั
แลวมาต้งรกรากอยทบานกะเสะ ปตตานี ตอมาไดแตงงานกบหญิงสาวชาวปตตานี แลวเปลี่ยนมานับ

ู
ั




ิ
ุ
ี
ี
ถือศาสนาอสลาม ชาวปตตานเรยกวา 'ลิ้มโตะเคี่ยม’ โตะ หรือ ดาโตะ หมายถึงผูอาวโส....มีผู 



ั
ุ


ี
ิ
สันนษฐานวาปนพญาตานนาจะสรางในสมัยราชินฮิเยาโดยคํานวณจากชวงเวลาและอายปน....ยงมี
ี


่
หลักฐานอ่นชวา ราชินีบรูซึ่งครองราชยตอจากราชินีฮิเยาเปนผูสังใหหลอปนพญาปตตานีขึ้น ดวย

ี
ื

ี
้

ื
ิ

เหตุผลที่วามีกระแสขาวมาตลอดเวลาวาพระเจาแผนดนสยามตระเตรียมกําลังเพ่อยกมาตีปตตานี จึง
ั
่
่

สังการใหเตรียมตวปองกนภยสงคราม แลวใหลิมโตะเคียมเปนนายชางหลอปน ๓ กระบอก คือ
ั

้

ั




ั
ี
นางพญาตาน ศรีนครี และมหาเลลา....สรุปวามีขอสันนษฐานเรื่องผูสรางปนพญาตานไว ๓ พระองค

ิ
ี

คือ สุลตาน อิสมาแอล ชาฮ (พ.ศ. ๒๐๔๓-๒๐๗๓) สรางโดยชางชาวโรมัน ช่ออับดุลซามัด อีกสอง
ื
ิ
ิ
พระองคทีเปนไปไดคือ ราชนฮเยา (พ.ศ. ๒๑๒๗-๒๑๕๙) ราชินีบีรู (พ.ศ. ๒๑๕๙-๒๑๖๗) สรางโดยลิม
่

ี

้
่
ํ
ิ่


โตะเคียม ชาวจีน ....ตานานปนพญาตานีไดนําไปสูเรืองราวของ 'กษัตริยา' ผูยงใหญซึ่งสามารถขับเคี่ยว
่


ี
ุ
กบอาณาจักรใหญอยางกรงศรีอยุธยาได ปนกระบอกน้จึงไมไดมีความหมายแคอาวธสงคราม แตยัง
ั
ุ
บอกเรืองราวในอดีตของการเมือง เศรษฐกิจ สัมพันธภาพระหวางสยามกับปตตานและเปนอนุสรณแหง
่
ี
ความยิ่งใหญของปตตานีไดเปนอยางดี"
๕๕
๒๘. บทความ เรือง 'ความเกี่ยวของของภาสามลายูไนภาสาไทย (ตอนตน)' หนา ๖๑ ของ อ.พลจันท
่

ั
่

(อศนย พลจนทร) ตพมพในวรรนคดสาร เลมที ๑๐ พรึสภาคม พ.ศ. ๒๔๘๗ เสนอแงคิดวา "ภาสา
ั

ี
ี
ิ

ี


ู
ั
ั
้
ู
ู
็


ั


่
มลายทีชาวบานเจ็ดหวเมืองใชพดกนนนเปนเสมือนภาสาบานนอกของพวกมลายเขากวาได คือมีเสียง
ั
ี
ู
ี
ั
ั

เพยนผิดกนมากโดยฉเพาะไนจงหวดปตตานแทบจะเปนปรากริตภาสาของมลายทีเดยว ถาจะเปรียบ
้
ี
กับของเรา ก็คือพูดภาสาเมืองหลวงหรือภาสาราชการไมชัด แปรงไป เหตุที่แปรงก็เพราะลิ้นของพวกบ
ริเวนเจ็ดหวเมืองติดมาขางไทย จารีตประเพน ขนบธรรมเนยม อุปนิสัยใจคอ เหลาน้ทําไหพูดภาสา
ี
ี

ี
ั
๕๖
มลายูไปเสียคนละหยางกับภาสาที่แทจิง"
๒๙. หนังสือ 'การปฏิสัมพันธระหวางศาสนิกที่ปรากฏในจังหวัดปตตานี ยะลา และนราธิวาส' หนา ๕๑-

๕๓ ของรัตติยา สาและ จดพมพโดยสํานักงานกองทุนสนับสนนการวจัย (สกว.) กุมภาพันธ พ.ศ.
ั
ุ
ิ
ิ
ี้

ู
๒๕๔๔ เลาวา "ในสมัยนฝายสยามไดเริ่มยายชาวไทยพุทธเขาไปอยในเจ็ดหัวเมืองเหลานี้ ทั้งนี้เพอสราง
ื่
ํ


ุ

้

ความสมดลยแหงอานาจและปองกนการคุกคามจากชาวพนเมืองซึงไมพอใจรัฐบาล ความขัดแยง
่
ื
ั

ั
ั
็
ระหวางประชาชนเจดหวเมืองกบรัฐบาลสยามเกดขึนบอย เจาเมืองบางคนแอบสะสมอาวธและผูคนไว 

ิ

ุ

้

ิ
๕๕ สุจิตต วงษเทศ, บรรณาธการ, ๒๕๔๗, รัฐปตตานี ใน "ศรีวิชัย" เกาแกกวารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร, (กรุงเทพฯ : มติชน/
ศิลปวัฒนธรรม), หนา ๓๐๙-๓๑๕.
ี
๕๖ อัศนีย พลจันทร, ๒๔๘๗, ความเกี่ยวของของภาสามลายูไนภาสาไทย (ตอนตน), วรรนคดสาร เลมที่ ๑๐ พรึสภาคม พ.ศ. ๒๔๘๗.

๕๓


ั
ตอสูกับฝายรัฐบาล .... ดงนนในรัชสมัยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหัวจึงเกิดสงครามเพอกอบกู
ื่

ู
ั่
ั้
็
ี
้
้

่
่
ี
้
ิ
ึ
เอกราชปตานีอกครังหนงเมือพ.ศ. ๒๓๗๔-๒๓๗๕ สงครามครั้งนเกดขึนดวยความรวมมือของเจาเมือง
ํ
ทั้งเจ็ดและ Sultan Ahmad Tajuddin แหงเคดาห (ไทรบุรี) ไดรับการสนบสนุนทางดานกาลังทหาร
ั
ั
่
ี
้
จากเมืองกลันตันและตรังกานูในฐานะทีเมืองเหลานมีความสัมพนธตอกันทางเครือญาติทําใหสงขลาไม

มีกาลังพอทีจะปราบปรามลงได ในที่สุดทางกรุงเทพฯ ตองสงกําลังทหารมาสนับสนุนอีกเปนจํานวน
ํ
่

มาก โดยมีเจาพระคลัง วาที่สมุหกลาโหม (ดิศ บุนนาค) เปนแมทัพและปราบไดสําเร็จเมื่อพ.ศ. ๒๓๗๕
เลิกจากสงครามครั้งน ปตานจึงเปนเวทีแหงการสอบสวนอกครั้งหนง นนคือผูคนปตานตองตกเปน
ึ่


ี
ี้

ี
ี
ั่
๕๗
เหยื่อรับบทลงโทษอยางทารุณและโหดเหี้ยมที่สุด" 56
๓๐. หนังสือ 'วิเคราะหความขัดแยงระหวางรัฐบาลไทยกับมุสลิมในประเทศไทย: กรณีศึกษากลุมมุสลิม
ั
ในเขตจังหวดชายแดนใต' หนา ๘๖ ของ อิมรอน มะลูลีม จัดพมพโดยสํานกพิมพอิสลามมิคอะเคเดมี
ั
ิ
ี


่

ู



พ.ศ. ๒๕๓๘ เสนอแงคิดวา "ความแตกตางในชวิตหลายๆ ดานทีมีอยระหวางชาวมุสลิมและชาวไทย

ุ

พทธยอมสรางความรูสึกแปลกแยกขึนเปนธรรมดา มีอยบอยๆ ทีชาวไทยพทธจะแสดงความรูสึกหมิน


ู
้
ุ

่

่
ู
่
เหยียดหยามแกชาวไทยมุสลิมหรือมุสลิมโดยทัวไปเพราะพวกเขาไมมีความรูสึกวา ชาวไทยมุสลิมอยใน

๕๘
สังคมเดียวกับเขา"
๓๑. หนังสือ 'การตอตานนโยบายรัฐบาลในสี่จังหวัดภาคใตของประเทศไทยโดยการนําของหะยีสุหลง
ิ

ุ
ิ

ิ
ี
ั
ิ

อับดุลกาเดร' หนา ๑๙ ของ เฉลิมเกียรต ขุนทองเพชร จัดพมพโดยมูลนธอาจารยฮจยสุหลง อับดลกอ
ั



่
่
เดร โตะมีนา พ.ศ. ๒๕๓๒ เสนอแงคิดวา "ความพยายามของขาราชการในสีจังหวดภาคใตทีจะทําให 

ชาวมลายูมุสลิมละทิ้งวัฒนธรรมเดมซึ่งตกทอดมานานนับศตวรรษเพ่อตอบสนองนโยบายชาตินิยมของ
ื
ิ
จอมพล ป. พิบลสงคราม เริ่มทวีความเขมขนขึ้นทุกขณะ มีวิธีการตางๆ กันเขามาชวย รวมทั้งการใช 

ู

ั
ื่
ั
หลังจากที่มีกําหนด (พระราชบญญัติวัฒนธรรมแหงชาติ (ฉบบที่ ๒) พ.ศ. ๒๔๘๖) เพอใหบรรลุผลตาม

ู
่
นโยบายรัฐบาลทีไดวางไว ไมเวนแมแตชอขาราชการชาวมลายมุสลิมซึงเปนภาษามลายหรือภาษา

่



ู
่
ื
๕๙
อาหรับก็ตองการใหเปลี่ยนเปนแบบไทยไปดวย"

ิ
๓๒. หนังสือ 'กลุมชาติพันธุ: ชาวไทยมุสลิม' หนา ๑๒ ของ เสาวนีย จตตหมวด จัดพิมพโดยกองทุนสงา

รุจิระอาพร พ.ศ.๒๕๓๑ เสนอแงคิดวา "การแกปญหาชนกลุมนอยในประเทศไทย รัฐบาลไดเลือกใช 


ํ


ั
นโยบายผสมกลมกลืนทางวฒนธรรมซึ่งเปนนโยบายที่รัฐประสบผลสําเร็จกับกลุมชาติพนธอื่นๆ รวมทั้ง
ั


ิ
ิ
่
ึ่
กับมุสลิมสวนหนงในภาคกลาง แตสําหรับภาคใตการยงใชนโยบายดังกลาวมากเทาใดยงเปนการ
่
ื่
กอใหเกิดความรูสึกแปลกแยกและปญหาเพิ่มมากขึ้นเทานน การตอสูของชนสวนใหญเพียงเพอใหไดมา
ั้


ั
ั
ุ
๕๗ รตติยา สาและ, ๒๕๔๔, การปฏิสัมพนธระหวางศาสนิกที่ปรากฏในจังหวัดปตตานี ยะลา และนราธิวาส, (กรงเทพฯ : สํานกงาน
ั
กองทุนสนับสนุนการวิจัย), หนา ๕๑-๕๓.
๕๘ อิมรอน มะลูลีม, ๒๕๓๘, วิเคราะหความขัดแยงระหวางรัฐบาลไทยกับมุสลิมในประเทศไทย : กรณีศึกษากลุมมุสลิมในเขต
ุ
จังหวัดชายแดน ภาคใต, (กรงเทพฯ : อสลามคอะเคเดม), หนา ๘๖.
ี
ิ
ิ
๕๙ เฉลิมเกียรติ ขุนทองเพชร, ๒๕๒๙, การตอตานนโยบายรัฐบาลในสี่จังหวัดภาคใตของประเทศไทย โดยการนําของหะยีสุหลง

อับดุลกาเดร พ.ศ.๒๔๘๒-๒๔๙๗. (กรุงเทพฯ : ฐานขอมูลวิทยานิพนธไทย). หนา ๑๙.

๕๔



ุ
่
ึ
ื
ี
ซึ่งสิทธิเสรีภาพ ความยติธรรมจึงเกิดขึ้น รวมทั้งชนอกกลุมหน่งทีตองการตอสูเพ่อใหไดมาซึ่งอานาจใน
ํ
๖๐
การปกครองดินแดนนั้นดั้งเดิม ปญหาชนกลุมนอยนี้จึงกลายเปนปญหาความมั่นคงแหงชาติ"
ุ


ิ
ํ
ิ์
๓๓. หนังสือ 'ใตความทรงจา' หนา ๙-๑๔ ของ ชมศักด นรารัตนวงศ จัดพมพโดยกลุมหัวใจเดยวกัน
ี


้

ั
สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เลาวา "วยเยาว ภาพประทับใจครังสําคัญสะทอนถึงความผูกพนของคนตาง

ั
ั

ิ
ึ่
ิ
วฒนธรรมที่อาศัยอยูในแผนดนเดยวกันเกิดขึ้นหลายครั้ง ครั้งหนงขณะขาพเจากําลังเดนเขาบาน
ี

หลังจากไปอาบนําทีลําคลอง เสียงเพลงจีนซึ่งเปนเพลงประกอบหนังเรืองจอมใจจักรพรรดิจากวทย ุ
้
่
ิ
่


ั
่
ึ
ี
เครืองเล็กบนโตะทํางานพอสงเสียงดงลั่น ตนถนนดานหนง เหลืองจวรปลิวไสวตามแนวพระภกษุที ่
ิ


่

่
ิ
กําลังเดินโปรดสัตวยามอรุณรุง แมอันเปนทีรักย่งของลูกๆทุกคน กําลังถือขันใสขาวสวย รอตักบาตร
่

ใบหนาอ่มเอิบ กอนเขาสูตัวบาน ขาพเจาเหลียวมามองหนาบาน ถัดจากกองยางพาราทีต้งอยพะเนน
ิ
ู
ั

ิ
เทินทึกกับกองขี้ยางสงกลิ่นคละคลุงอบอวล เห็นแมยืนเทาเปลาเปลือยกําลังคอยๆ ใชทัพพีตักขาวสวย
่

ิ
้
ํ
รอนกรุนใสบาตรพระที่ทอดสายตาตามองพน ขณะดานหลังแถวพระสงฆเหนคนไทยมุสลิมบางคนเพง
่
ื
็

ิ
่
ทําละหมาดเชาเสร็จ ทยอยเดนทางกลับบาน เดนหมวกขาวตัดกันยงกับเหลืองจีวร แมนตางในศาสนา
ิ

๖๑
แผกในวัฒนธรรม แตตางอิ่มเอิบในบุญ ....ในยามเชาอันสดใส"
ิ
๓๔. หนังสือ 'ประวัติศาสตรวพากษ: สยามไทยกับปาตานี' สยามไทยกับปาตาน' หนา ๗ ของ ธเนศ

ี
ั

ิ
อาภรณสุวรรณ จัดพิมพโดยสํานกพิมพมตชน พ.ศ. ๒๕๕๖ เสนอแงคิดวา "ประวตศาสตรของปาตาน ี

ั
ิ
โดยเฉพาะอยางยงประวตและเรืองราวการตอสูของประชาชนมลายมุสลิมในสามจงหวดชายแดน

ั

ั
ู
ั

่
ิ
่
ิ


ู
ิ
่
้
ื
ภาคใต โดยเฉพาะฮัจญีสุหลงเปนอดีตทียังมีชีวตอยกับปจจุบัน เพราะความคิดใหญเบองหลังการ
ั
้
ั
่


่
กระทําและเหตุการณเหลานนยังไมไดผานการปฏิบติทีนําไปสูผลลัพธอนเปนทียอบรับของประชาชน
ั
สวนขางมาก ความขัดแยงหลักจึงยงดํารงอย จนทําใหดูเหมือนวาปรากฏการณที่ไดยินไดฟงอยทุกวัน
ั

ู

ู

้
ในขณะนเปนเหตการณเดยวกบทีเกดขึนมาในอดตกอนแลวทังสิน กระทังตวละครสําคัญๆ ในพนที่ก็ด ู


่
ิ
ุ
้
ี
ั
้
ื้
ี
้
ั
ี
่
เหมือนยังมีชีวิตและชะตากรรมเหมือนกับในอดตอยู ทั้งๆ ที่กาลเวลาและสถานที่ของเรื่องราวรวมถึงรัฐ
ี


ู
ั
ชาติก็ไดผานการเปลี่ยนแปลงมาไมนอยเชนกน แตทําไมโจทยและคําตอบของปญหามลายมุสลิมสาม
จังหวัดถึงยังดูเหมือนไมไดเปลี่ยนแปลงไปอยางที่ควรจะเปน"
๖๒
๓๕. หนังสือ 'อดีตจุฬาราชมนตรี แชม พรหมยงค (ซําซุดดิน มุสตาฟา) กับ ๔ จังหวัดภาคใต' หนา ๕๕-
ั

๕๖ ของ สุพจน ดานตระกูล จัดพิมพโดยสถาบนวทยาศาสตรสังคม (ประเทศไทย) เมษายน พ.ศ.
ิ
่
ี


๒๕๔๗ เลาวา "จากการบบคั้นตอพนองมุสลิมของรัฐบาลจอมพล ป. พบูลยสงคราม ดังที่กลาวมา
ี
ิ




่

ี
ขางตนจึงเปดโอกาสใหลุงแชมขยายความคิดตอตานและสรางความเปนเอกภาพในหมูพนองชาวมุสลิม




ั
่

ิ
้

ี
่
ื

้
่

่
ึ

ไดเปนไปอยางราบรืน ในครังหนงไดมีการเชอเชญพนองมุสลิมจากองคกรตางๆ ทัวประเทศจดงานเมา

ิ
ุ
้
่


ิ
ิ
ั
้
ื
ิ
ลิดกลางขึนเปนครังแรก ณ วงสราญรมยเพอคัดคานคําสังตงพระพทธรูปในมัสยด โดยเชญหลวงวจตร
่
ั
้

ุ

๖๐ เสาวนีย จิตตหมวด, ๒๕๓๑, กลุมชาติพันธุ : ชาวไทยมสลิม, (กรุงเทพฯ : กองทนสงารุจิระอัมพร), หนา ๑๒.
ุ
ั
ั
๖๑ ชุมศักดิ์ นรารตนวงศ, ๒๕๕๒, ใตความทรงจํา, กรุงเทพฯ : (กลุมหัวใจเดียวกน). หนา ๙-๑๔.


๖๒ ธเนศ อาภรณสุวรรณ, ๒๕๕๖, ประวัติศาสตรวิพากษ : สยามไทยกับปาตานี, (กรงเทพฯ : มติชน). หนา ๗.
ุ

๕๕


้
วาทการผูเปนตนคิดมาเปนประธานในวนเปดงานดวย ในการกลาวเชญประธานในงานขึนเปดงานในวน


ั
ิ
ั

ิ
ั
ํ
ิ
น้น พิธกรในการดาเนนการประชุมไดกลาวอารัมภบทเสียยืดยาวกอนที่จะเชิญหลวงวจิตรวาทการทํา
ี
ั้


ั

ี
ื้
ิ

พธเปดงานในวนนน เนอหาในอารัมภบทนนไดชใหเห็นถึงความอยุตธรรมที่พนองมุสลิมไดรับจาก
ี่
ั้
ี้
ิ
ั

ปฏิบัติการของเจาหนาที่ในหลายทองที่ โดยเฉพาะใน ๔ จงหวดชายแดนภาคใต ตลอดถึงการเรียกรอง

ั
๖๓
ใหรัฐบาลยกเลิกคําสั่งที่ใหนําพระพุทธรูปไปตั้งในสุเหรา"
ิ
๓๖. หนังสือ 'แผนดินจนตนาการ : รัฐและการแกไขปญหาความรุนแรงในภาคใต' หนา ๓๔ ชัยวัฒน 
ิ
ิ
ิ
สถาอานันท:บรรณาธการ จัดพมพโดยสํานักพมพมติชน พ.ศ.๒๕๕๑ เสนอแงคิดวา "ในรายงานของ



่
ื

ิ
ุ
คณะกรรมการอสระเพอความสมานฉันทแหงชาตระบไววา ความสัมพนธระหวางผูคนทีแตกตางกันใน
ิ




ั
่


ั
รัฐสําคัญย่งกวาความสัมพนธระหวางผูคนกับรัฐ เพราะเปนสายสัมพนธที่โอบอมคุมครองความมั่นคง
ั
ุ
ิ
ู

ของประเทศใหต้งมั่นอยได มักรูสึกกันวา วนน้สายสัมพนธดังกลาวถูกกรอนเซาะใหออนแอลงเพราะ
ั

ั
ี
ั

ํ
ํ

ั
่

่
ื
้
่
ึ
ความรุนแรงในพนที่ เชน ทีตาบลเปยน อาเภอสะบายอย จังหวดสงขลา ประชากรทีนนประมาณหนง
ั
่

ั


้

ั
่


หมืนคน มีทังทีเปนพทธและมุสลิมเคยอยรวมกนดวยสายสัมพนธอนด เพราะเชอวาทังสองกลุมมี "ตา
ั
ู
ื
่
ุ
ี

้
่
ยาย" เดยวกน ไปมาหาสูกน รวมงานประเพณีดวยกน แตปจจบนผูคนพทธและมุสลิมไมไปมาหาสูเชน
ุ
ั

ั

ุ



ั
ั


ี

ในอดีต ไมวาจะเพ่อการคาขาย อยางสีขาวหรือขายน้ํายางพารา วัยรุนตางศาสนาก็ไมเลนกีฬา คลุกคลี
ื

๖๔
กันเชนเมื่อกอน แมรานน้ําชาก็ไมใชพื้นที่ซึ่งคนทั้งสองกลุมจะมานั่งดวยกันอีกตอไป"
ั

ี
ู
๓๗. บทความ 'กอนกาลไมม "สมานฉนท" เราอยรวมกันอยางไร' หนา ๓๓๙ ของ แพร ศิริศักดดาเกิง

ํ
ิ์

ั
จากหนงสือวชาการฉบบสมานฉันท จัดพมพเนองในงานเมาลิดกลางแหงประเทศไทย ๑๙-๒๑
ิ

ั
ิ
ื
่
ํ


้
ั
พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๘ เลาวา "จากความทรงจาของผูเขียน เมื่อครงเริมเรียนในระดับอนุบาลและ
่

ํ
่
ิ
ิ
ประถมศึกษาในโรงเรียนมูลนธยะลาบารุงผดุงประชา ซึ่งเปนโรงเรยนทีมีการสอนภาษาจีน จําไดวามี
ี

เพอนทั้งที่เปนคนจน คนมลายู และคนไทย สิงแรกที่ไดเรียนรูถึงความแตกตางในความคลายคลึงคือ
ี
่
ื่
ู

เรื่องภาษา นกเรียนในโรงเรียนตางพดภาษาไทยกลางไมคอยชัด หากแตไมชัดตางกันออกไป เด็กๆ ชาว
ั



ั

ี
จนไมไดพดภาษาไทยดวยสําเนยงและหางเสียงจีนอยางพอแมหรือบรรพบรุษ หากแตเราพดไมชดดวย



ู
ุ
ี
ู
ื
่
ื
่
่
ตดคําศัพทในภาษาถินใตยะลา ในขณะที่เพอนชาวไทยจะพูดภาษาไทยกลางดวยสําเนียงถิ่นใต เพอน
ิ
้
ู
ู

้

่
ี
ชาวมลายจะพดคําไทยหวนสันดวยสําเนยงภาษามลาย ความไมชดเหลานจะทําใหเราพอรูวาเพอนคน


ื
ี

ั
ู
้
่


้

ั
ี
ั
้
นนเปนใคร และแมในบางครังความไมชดเจนทีแตกตางเหลานอาจจะนามาสูการลอเลียน แตไมได 

ํ
๖๕
กระทําใหฝายหนึ่งฝายใด "เปนอื่น" ไปในความสัมพันธระหวางเพื่อน"

๖๓ สุพจน ดานตระกูล, ๒๕๔๗, อดีตจุฬาราชมนตรี แชม พรหมยงค (ซําซุดดิน มุสตาฟา) กับ ๔ จังหวัดภาคใต, (นนทบุรี :
สถาบันวิทยาศาสตรสังคม (ประเทศไทย)), หนา 55-56.
ิ
ุ
๖๔ ชัยวัฒน สถาอานันท (บรรณาธการ), ๒๕๕๑, แผนดินจินตนาการ : รัฐและการแกไขปญหาความรุนแรงในภาคใต, (กรงเทพฯ :
มติชน), หนา ๓๔.

ี

๖๕ แพร ศิริศักดิ์ดําเกิง, ๒๕๔๘, กอนกาลไมม "สมานฉนท" เราอยูรวมกันอยางไร, หนังสือวิชาการฉบับสมานฉันท ยึดมั่นในหลักการ
ั
สมานฉันทมวลชน เนื่องในงานเมาลิดแหงประเทศไทย ฮ.ศ. ๑๔๒๖ ๑๙-๒๑ พฤศจิกายน ๒๕๔๘ ณ สวนอัมพร, (กรุงเทพฯ : บริษัท ออฟเซ็ท
เพรส จํากด). หนา ๓๓๙
ั

๕๖


ั

ั

ั
๓๘. บทความ 'เหตุการณไมสงบในจงหวดชายแดนใต' กับ 'ประวติศาสตรบาดแผล' หนา ๑๔๑ ของ
ชาญวิทย เกษตรศิริ จากหนงสือวิชาการฉบับสมานฉันท เนองในงานเมาลิดกลางแหงประเทศไทย ๑๙-
ั
ื่
ั

๒๑ พฤศจิกายน ๒๕๔๘ เสนอแงคิดวา "ในมุม (มืด) ทางประวติศาสตรที่มักไมมีใครเอยถึง คือ "การ

ั

ปกครองจากรัฐบาลกลางจากกรุงเทพฯ ทีขาดความเขาใจตอประชาชน วฒนธรรม ประเพณี ชนชาต ิ
่

ั
ิ
ี
ภาษาและศาสนาของปตตานีและจงหวดชายแดนใต ทั้งยังไมไดพถีพิถันคัดสรรขาราชการทีดพอ (ทัง
่
ั
้
ํ
่
ทหาร ตํารวจ และพลเรือน) ทีมีความรูความสามารถสงไปประจา ทําใหปญหาที่มีอยแลว กลับมีมาก
ู
้

ั
ขึนๆ ทําใหปญหาเกาที่เปน "บาดแผลทางประวติศาสตร" ตกคางอย ถูกหยิบยกนํากลับมาเปนปญหา
ู


ใหม มีทั้งปญหาคอรรัปช่น ปญหาการทอดทิ้งดินแดนเหลานมาเปนเวลานาน ขาดการพฒนาเศรษฐกจ

ั
ั
้
ิ
ี
๖๖
และสังคมอยางแทจริง กลายเปนปญหาหมักหมมมากมาย"
ิ
๓๙. บทความ 'ปญหาวธีเขาใจประวติศาสตรของสังคมไทย' หนา ๒ ของ นธิ เอยวศรีวงศ จากหนังสือ
ิ
ั
ี
ู
ั
ั

"ความรูและความไมร ๓ จงหวดชายแดนใต" จดพมพ พ.ศ. ๒๕๕๐ โดยแผนงานรวมศึกษา เสริมสราง

ิ

ั


สุขภาวะกรณ ๓ จังหวดภาคใต คณะทํางานวาระทางสังคม สถาบันวิจัยสังคม เสนอแงคิดวา "ปญหา
ั
ี

ั
ั
การศึกษาประวติศาสตรทองถิ่นของประเทศไทยน้น แทจริงแลวนาจะอยที่ กรอบการศึกษา มากกวา

ู

ี
ี


ี
กลาวคือ เราคิดวาทองถินตางๆ โดยเฉพาะปตตาน เชยงใหม หรืออสาน เปน Historical Entity เปน
่


ื
ิ
ั
่
่
ึ
ู

่
หนวยในทางประวัตศาสตรทีเปนอิสระและสมบรณในตวเองไหม เพอทีเราจะศึกษา หรือหากเราพง

ี
ึ
ศึกษาปตตานเฉพาะในฐานะทีเปนหนวยหนงในประเทศไทย โดยตัวมันเองเปน Historical Entity

่
่
ึ
ั

ั
อนหน่งไหม เหมือนอยางทีเราศึกษาพมา เรารูสึกวาพมาเปนหนวยทางประวติศาสตรอันหน่งที่เราจะ
ึ
่
ศึกษาใชไหม แลวปตตานีเราจะคิดวาเปนหนวยทางประวติศาสตรที่เราจะศึกษาโดยสมบูรณในตัวมัน
ั


เองไดหรือไม โดยไมไดตงคําถามน้ แตเช่อวานักวิชาการไทยสวนใหญจะตอบโดยอัตโนมัตวา "ไม" ดวย
ั
้
ื
ิ
ี
ี

เหตผลเพราะวามันขัดกับความมั่นคงของรัฐ เรามักจะมองวารัฐไทยเปนรัฐเดี่ยว หากจะศึกษาปตตานก็
ุ

ตองศึกษาในฐานะที่เปนสวนหนึ่งของราชอาณาจักรไทย
๖๗
๔๐. หนังสือ 'วิกฤติใต: สูดวยยุทธศาสตรและปญญา' หนา ๒๑-๒๒ ของ สุรชาติ บารุงสุข จัดพมพโดย

ํ
ิ


สํานักพิมพ Animate Group ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ เสนอแงคิดวา "ดังนนในกรณีภาคใตของไทย
ั

้

่

อาจจะตองมีความละเอียดออนในความคิดและการบริหารและจัดการปญหาความมันคงมากขึ้น ซึ่ง


่
่
ั
้
ี
้
เรืองเหลานอาจจะตองใหความสนใจกบเรืองของ "องคความรู" และเรืองจริงของขอมูลใหมากขึนดวย


่


ิ





่
โดยเฉพาะอยางยงจะตองตอบใหไดวา ปญหาความรุนแรงที่เกิดขึ้นในภาคใตเปนปญหาอาชญากรรม

็

ื่
ธรรมดาหรือปญหาที่มีความเชอมตอกับปจจัยและตัวแสดงระหวางประเทศจริงๆ ตลอดรวมถึงประเดน

๖๖ ชาญวิทย เกษตรศิริ, ๒๕๔๘, เหตุการณไมสงบในจังหวัดชายแดนใตกับประวัติศาสตรบาดแผล, หนังสือวิชาการฉบับสมานฉันท
ยึดมั่นในหลักการ สมานฉันทมวลชน เนื่องในงานเมาลิดแหงประเทศไทย ฮ.ศ. 1426 19-21 พฤศจิกายน 2548, (กรุงเทพฯ : บริษัท ออฟเซ็ท
ั
เพรส จํากด), หนา ๑๔๑
๖๗ นิธิ เอียวศรีวงศ, ศรศักร วลลิโภดม, อัมมาร สยามวาลา, อสมาอล ลุตฟ จะปะกียา, ชุลีพร วิรุณหะ, ธเนศ อาภรณสวรรณ,
ิ
ี

ี
ุ
ั
ปณิธาน วัฒนายากร และคณะ. ๒๕๕๐, ปญหาวิธีเขาใจประวัติศาสตรของสังคมไทย,ความรูและความไมรู ๓ จังหวัดชายแดนใต,
ั
(กรุงเทพฯ : แผนงานรวมศึกษาเสริมสรางสุขภาวะ กรณี ๓ จังหวัดภาคใต คณะทํางานวาระทางสงคม สถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ


มหาวิทยาลัย). หนา ๒

๕๗


ิ
ั
ั


่
่
้
ี
็

้
่
่
ความรูในเรืองของความเขาใจทีรัฐควรมีตอศาสนาอสลาม ดงนนคําถามทีสําคัญในเรืองเชนนกคือ ทํา
อยางไรจึงจะสราง "ความรูและขอมูล" ใหเกิดแกรัฐไทย"
๖๘
๔๑. หนังสือ 'ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี' หนา ๙๘-๙๙ ของ รุงรว เฉลิมศรีภญโญรัช และ

ิ
ี
ิ

ั

กองบรรณาธิการโรงเรียนนกขาวชายแดนใต จัดพมพ พ.ศ. ๒๕๕๖ โดยโครงการจดพิมพดีพบุคส
ั


ั

(deepbooks) ศูนยเฝาระวงสถานการณภาคใต เสนอแงคิดวา "สําหรับภาคใตของไทย หนทางที่ตอง
ี
ี
เดนนั้นยังคงอกยาวไกลและมีอุปสรรคขวากหนามอกหลายขั้นตอน ประเด็นสําคัญคือการพูดคุยควรจะ
ิ




ี
ใหสังคมไดรับรูและมีสวนรวม โดยมิใชเปนเพยงกระบวนการระหวางรัฐบาลไทยและฝายขบวนการซึง ่


ั
่
ั้
ื
เปนคูขัดแยงโดยตรงเทานน ขอตกลงใดๆ ที่สังคมไมมีสวนรวมมีแนวโนมทีจะไมยงยน ภาคประชา

่

สังคมควรมีบทบาทในการสรางการมีสวนรวมของประชาชน"
๖๙
๔๒. หนังสือ 'กูเฮง....เผาโรงเรียน คดีประวัติศาสตร แบบอยางการตอสูอันชอบธรรม' หนา ๑๕ ของ

ั
ี

ิ
ี
สมชาย นละไพจตร ชมรมนกกฎหมายมุสลิม จัดพมพโดยสํานกทนายความ สมชาย นละไพจิตร พ.ศ.
ิ
ั
๒๕๔๓ เสนอวา "ขอเรียนตอพนองมุสลิมในสามจังหวัดชายแดนภาคใตวา "เรา" ยินดและพรอมที่จะทํา

ี
ี่
ี
หนาที่เปนทนายความให ไมวาจะถูกจับมามีจํานวนนับสิบหรือนับรอยก็ตาม ขอใหพ่นองทุกคน อยาได 

ั
ิ
่



์
ี่

ิ
หวาดผวาตอการใสรายปายสีของเจาหนาที่ พนองยงมีโอกาสทีจะพสูจนความบริสุทธตอศาลใน



กรุงเทพมหานครซึ่งยอมจะดกวาการถูกหมกในสวนยางหรือปลอยใหลอยในแมนาสายบรีอยางในสมัย

้
ุ
ี

ํ
อดีต สวนผูที่ไดกระทําผิดจริงและถูกจับมา ขอใหทานไดใหการรับสารภาพตามความเปนจริง เพราะจะ






ิ

เปนประโยชนตอทานในการพจารณาโทษอยางมาก และจงเปดโปง "ผูบงการ" ในการกอความไมสงบ

ตอสาธารณชนดวย"
๗๐
๔๓. 'Islamic Studies and the Challenge of the 21st Century', A Part of Presentation (page
507) by Dr. Surin Pitsuwan at the International Seminar on Islamic Studies in Asean:
History, Approaches and Future Trends, 25-28 June 1998, Organized and Published
by College of Islamic Studies, Prince of Songkla University, Pattani Campus "I am proud
to be a product of Ponoh as I said before. Without the firm foundation of Islamic
studies that I received there, I would not be able to carry out my responsibilities as
effective as I believe. I continue to draw lessons and inspiration from firm foundation
of my own basic educational grounding in the Ponoh. And all of us who are now
working at the national level of the government, the president of the national

๖๘


สุรชาติ บํารุงสุข, ๒๕๕๐, วิกฤติใต : สูดวยยุทธศาสตรและปญญา, (กรุงเทพฯ : รวมดวยชวยกัน). หนา ๒๑-๒๒.

๖๙ รุงรวี เฉลิมศรีภิญโญรัช, ๒๕๕๖, ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี, (ปตตานี : โครงการจัดพิมพดีพบุคส ศูนยเฝาระวัง

สถานการณภาคใต). หนา ๙๘-๙๙.

๗๐ สมชาย นีละไพจิตร, ๒๕๔๓, กูเฮง....เผาโรงเรียน : คดีประวัติศาสตรแบบอยางการตอสูอันชอบธรรม, (กรุงเทพฯ : มุสลิมนิวส).
หนา ๑๕.

๕๘


assembly, Mr Wan Muhammad Nor Matta, who was here on the opening day, also

went to a Ponoh, Dr. Hasan Madmarn, too is a Ponoh product. The point here is you
cannot confine yourself within the walls of the Pondok anymore. That's what we are

trying to do, that's what we are trying to achieve, we do need to encourage many

more people to come out after basic education there to study other disciplines,
sciences and knowledge."


ี
๔๔. บทความ 'สรางเรื่องเลาสมานฉันท กรณีตํานานลิ้มกอเหน่ยว-กรือเซะ' เอกสารประกอบการบรรยาย
้
่
ั

ื
ี
ั
หัวขอ 'วิถีชวิตและเรื่องเลา (Narratives) ของคนในพนทีจงหวดชายแดนใต' หลักสูตรประกาศนียบัตร
ั
ั
่
ช้นสูงการเสริมสรางสังคมสันติสุข รุนที ๕ สํานักสันติวิธีและธรรมาภิบาล สถาบนพระปกเกลา วันศุกร
ที่ ๑๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๗ โดย งามศุกร รัตนเสถียร "ตํานานที่นําไปสูความไมพอใจของชาวมุสลิม
ี
่

้
่
่
ิ
่
ี
ุ
คือตานานเจาแมลิมกอเหนยว สวนทีมีคําเลาขานวาสาเหตทีมัสยดกอสรางไมเสร็จเพราะลิมกอเหนยว

ํ
้
ี
้

ี
เปนผูสาปแชง หลังจากที่มาตามพ่ชายลิมโตะเคี่ยม นายชางที่คุมกอสรางมัสยดใหกลับเมืองจนแตไม


ิ

้
ี

เปนผลสําเร็จ ลิมกอเหนยวจึงผูกคอตายใกลกับมัสยิดพรอมกับสาปแชงไมใหการกอสรางมัสยดแลว
ิ
่

ี

เสร็จ ซึ่งตํานานเจาแมลิ้มกอเหน่ยวถูกเผยแพรในรูปของสื่อสิ่งพิมพและสื่ออ่นๆ อยางกวางขวาง ใน
ื



ี
้
ทัศนะของชาวมุสลิมแลวมองวาคําสาปของเจาแมลิมกอเหน่ยวเปนสิ่งที่ดูหมิ่นคําสอนของอิสลามที่ตอง

ู
ื
่


ื
ยอมรับศักดานุภาพของพระผูเปนเจาอยางไมมีเงอนไข....การเปดพ้นที่ใหมีการพดคุยระหวางชาวจีน
ี้

และชาวมุสลิมจึงเปนโอกาสใหทั้งสองฝายไดเลาเรื่องที่คางคาใจกันอย นอกจากนยงไดนาไปสูทางออก

ํ
ั
ู

้
ั
้
ิ
รวมกัน สิ่งที่เกิดขึนในการสานเสวนาที่ถูกจัดขึ้นโดยศูนยสันตฯ มหาวิทยาลัยมหิดล และศอ.บต.นน
แมวาจะไมไดแกปญหาความขัดแยงในระดับโครงสราง แตการพูดคุยดังกลาวไดเปลี่ยนแปลงความรูสึก


และความบาดหมางใจที่มีตอกันระหวางชาวจีนและชาวมุสลิมไดไมนอย ดังจะเห็นไดจากตัวแทนชาว





้
จนที่มารวมในสานเสวนา ไดรับปากวาจะเอา "คําสาปที่ระบุไวในตานานเจาแมลิมกอเหน่ยวออกไป"
ํ
ี
ี
แตในเรื่องอื่นๆที่ยังไมชัดเจน ทางตัวแทนชาวจีนขอใหมีการศึกษาและคนควากันตอไป"

๕๙


ํ
็
ุ
หมวดที่ ๓: ความทรงจาบาดแผลกรณีเอนรอยหวายเชลยศึกมลายูมสลิมปาตานี ขอ ๔๓-๕๓

หลังจากทําความเขาใจกับจินตภาพ "มายาคติทางประวัติศาสตรและวัฒนธรรมของสยามตอปา

ี
ี

ั
่
ตาน" ในหมวดที ๑ และรับรูถึงความสลับซับซอน "ความสัมพนธสยาม-ปาตานี จากอดตสูปจจุบัน สงคราม
ิ
ี
ิ
ิ
ิ
และสันตภาพ" ในหมวดที ๒ แลว ผูวจัยขอเปดประตูงานวจัยช้นน้เขาสูหมวดที่ ๓ "ความทรงจําบาดแผล
่
็
ู
ี
่
ื
้
ิ

ั
กรณีเจาะเอนรอยหวายเชลยศึกมลายปาตาน" ซึงเนอหาสวนใหญเปนประวตศาสตรบอกเลาอยางงานของ

ี
อารีฟน, อับดุลเลาะและอฮหมัด สมบูรณ ในขอ ๔๖ และงานของ Malik ในขอ ๕๑ ขณะน้ยังไมมีการ
ั
ั
ิ
ั
้
ี

็


่
คนพบเอกสารหรือบันทึกใดๆ ทีเปนเอกสารช้นตน ทังจากฝายสยามและปาตาน อยางไรกตาม ผูวจยได 
เพิ่มเตมขอมูลการรอยหวายของพมาตอเชลยศึกสยาม จากสารานุกรมเสรี (Wikipedia) ในขอ ๕๔ เพื่อเปน
ิ
การเปรียบเทียบและขอมูลที่บงบอกถึงความสําคัญของชันและหวายในฐานะยุทธปจจัยสําหรับการสงคราม
ในสมัยโบราณในสมุทรรัฐ (Nusantara) งานของพลาดิศัย ในขอ ๕๕
ั
ู
ื
๔๕. หนังสือ 'ปาตานี ประวติศาสตรและการเมองในโลกมลาย Patani Sejarah dan Politik di Alam

Melayu' หนา ๑๖๘ ของ อารีฟน บนจิ, อบดุลลอฮฺ ลออแมน และซูฮัยมีย อิสมาแอล จัดพิมพโดย
ั
ิ

ํ
ิ
ั
ู

มูลนิธวฒนธรรมอิสลามภาคใต พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๕๐ เลาวา "พระยากลาโหมไดนาเชลยมลายปา

ี
ตาน ๔,๐๐๐ คนลงเรือไปยังกรุงเทพฯ ระหวางเดินทางบางคนกระโดดจากเรือลงทะเลหลบหน จะมี
ี
ั
รอดตายอยบาง แตสวนใหญกตายในทะเล ดงนนเพอไมใหชาวปาตานโดดเรือหนลงทะเล ทหารสยาม
ั
ู
้
่


ี
ื
ี

็

้
ั
จึงไดใชวิธีตัดหวายมารอยที่เอ็นเหนือสนเทา (เอ็นรอยหวาย) ของเชลยเหลานนผูกพวงตอกันหลายๆ


็

ิ
ั
คน เชลยที่เปนหญิงกเอาหวายเจาะใบหผูกพวงไวเชนเดยวกัน และใหน่งอยในเรือเดนทางไปจนถึง
ู
ี
ู

บางกอก บางคนเจ็บปวยลมตายในเรือระหวางเดินทางก็ถูกโยนศพทิงทะเล ทีไมตายก็เกิดแผลหนอง
่
้
๗๑
พุพอง เจ็บปวย ทุกขเวทนาเปนอยางยิ่ง"

๔๖. หนังสือ 'ปาตานี ดารุสสลาม Patani Darussalam' หนา ๔๖-๔๗ ของ อารีฟน บินจิ, อับดลเลาะ
ุ

ลออแมน และอัฮหมัด สมบูรณ บัวหลวง จัดพิมพโดยศูนยวัฒนธรรมชายแดนภาคใต พ.ศ. ๒๕๔๓ เลา
ํ


ี
วา "พระยากลาโหมไดนาเชลยชาวปาตาน ๔,๐๐๐ คนลงเรือไปยังกรุงเทพฯ ระหวางเดินทาง บางคนก็
ื
ั

กระโดดจากเรือลงทะเลหลบหนี จะมีรอดบาง แตสวนใหญก็ตายในทะเล ดังน้นเพ่อไมใหชาวปตตาน ี
้
ี
ั
ั
่
ิ
กระโดดทะเลหน ทหารสยามไดใชวธีรอยหวายทีเอ็นเหนอสนเทาของเชลยเหลานนผูกพวงตอกน
ื

ู
ิ


หลายๆ คน เชลยที่เปนหญิงถูกรอยใบหูผูกพวงไวเชนเดยวกัน และใหนงอยในเรือเดนทางไปจนถึง


ั่
ี


บางกอก บางคนเจ็บปวยลมตายในเรือระหวางเดินทาง ที่ไมตายก็เกิดแผลเปนฝหนองเจ็บปวยทุกข

ี
่
เวทนาเปนอยางย่ง ....เซอร ฟรานซิส ไลท ไดเขียนจดหมายไปถึงลอรด คอนวอลลิส ทีอินเดย กรณี
ิ

ี
้

่
ึ
ี


ความพายแพของปาตานตอสยามโดยไดบรรยายสภาพของชาวปาตานในตอนหนงวา "ทังชายหญิง คน

็
แก และเดก ที่ไมไดทําบาปกรรม ถูกจบมัดแลวโยนลงบนพ้นดิน แลวขบวนชางกเดินเหยียบจนตาย"
ั
็
ื

ุ
ู
๗๑ อารีฟน บินจิ, อับดลเลาะ ลออแมน, อัฮหมัด สมบูรณ, ๒๕๕๐, ปาตานี...ประวัติศาสตรและการเมืองในโลกมลาย, (สงขลา :

มูลนิธิวัฒนธรรมอิสลามภาคใต). หนา ๑๖๘.


๖๐


ั

้
ั
ี
ี
้

จากเหตุการณครั้งนนไดมีชาวปาตานหลบหนลี้ภยไมนอยกวา ๙๐,๐๐๐ คน ตางอพยพลีภัยไปอาศัย


้


้

ู
ตามเมืองตางๆ ในแหลมมลายรวมทังตามเกาะแกงตางๆ ในทะเลจนใต มีผูลีภยจํานวน ๑๕,๐๐๐ คน
ั
ี

ไปอาศัยอยูที่สุไหงมูดา รัฐเคดะห"
๗๒
๔๗. บทสัมภาษณชาวพุทธนิรนามทานหนึ่งในบทความ 'มลายูบางกอก/นายูบาเกาะฮ: การผจญภัยใน
ั
ิ
ี
ิ
ี

แผนดินสยาม' หนา ๔๒๑ ของ โชคชย วงศตาน ตพมพใน "รุไบยาต" วารสารวชาการดานเอเชย

ี
่
ั
ั

ศึกษา สํานกวิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ ปที ๒ ฉบบที ๓ พ.ศ. ๒๕๕๔ สภาวะความเปน
่
ั
ิ
สมัยใหมอนแตกกระจาย การคนหาประวัตศาสตรสังคมวัฒนธรรมปาตาน (Fragmented
ี

่
Modernities: The Quest for a Social and Cultural History of Patani) เลาวา "เมือสยามชนะ
่
ุ
สงครามก็ไดทําการเผาพระราชวงนลัม (ใครที่ชอบโกรธพมาเรืองเผาอยธยานาจะไดเขาใจวาการ


ี

ั
ั
ี
สงครามของรัฐโบราณก็เปนแบบน้ ใครชนะก็ไดสิทธิทําตามอําเภอใจทุกอยาง ไมมีกฎบตรเหมือนอยาง
ู
เจนีวามาหาม) เผามัสยิดปนตกือบัง และบานเรือนราษฎร พรอมกับยึดปนใหญ ๓ กระบอกซึ่งยังอยใน
ู

สภาพใชการไดเพียง ๒ กระบอก คือ ศรีนากือรีและศรีปาตานี โดยไดตอแพเพื่อบรรทุกปนนี้ไปกรุงเทพ

่
ี

็
ื
ํ
่


ั


แตเมือลองออกมายงอาวปาตาน ปนศรีนากอรีกควาตกทะเลไปเสียกอน (ปจจุบนมีขาววา มีความ
ั


ี้

พยายามจะงมปนกระบอกนขึ้นมาอีกครั้ง) และพรอมๆ กับปนก็ไดเชลยชาวปาตานีลงเรือมาดวยกวา ๔

พันคน เชลยทีนํามาดวยน่แหละครับที่สรางความสลดใจใหกับคนยุคปจจุบน แตเปนเรืองธรรมดาใน
่
ั
่
ี

ี


่
สงครามสมัยโบราณ กลาวคือ เชลยเหลาน้เมือขึ้นเรือไดก็พยายามหลบหนีลงทะเล โดยไมหวงวาสวน
ิ

ิ
ี

ี
ี
้
ี
็
่

ใหญมักจะตองตายในทะเล ซึงเมือมีการหนดวยวธนมากเขา นายกองสยามกใชวธเจาะรอยเชอกเชลย
่
ื

่
่


ั
็
็
็


ื
ั

ิ
ตดกนไว โดยถาเปนผูชายกเจาะทีเอนเหนอสนเทา (ทีเรียกกนวาเอนรอยหวายไงครับ) ถาเปนผูหญิงก ็
ี
ั

เจาะที่ใบหูพวงกนไปเพอกันไมใหโดดทะเลหนีอีก (อันน้ก็เหมือนกนใชไหมครับทีวาพมาเมื่อเผากรุง
่

ั
่
ื
่
เสร็จแลวกตอนเชลยไปโดยเจาะทีเอนรอยหวายเหมือนกน แตรายนนเขาพาเดนไปจนถึงพมา ไมไดนง ่ ั
ั

็
็

้
ั

ิ
ั
้


ิ
แพแบบนหรอกครับ) เหตการณในประวตศาสตรเรื่องนมีความเชอมโยงกบปญหาทางภาคใตทีมีความ
ี

ั
่
ื
่
ี
้
ุ
๗๓
รุนแรงมากขึ้นมากในปจจุบัน"
๔๘. บทสัมภาษณเรื่อง 'คุยเรืองธรรมนูญมุสลิมกับมาโนช พุฒตาล' พิมพในวารสาร 'รุไบยาต' ๒๕๕๔
่

ู


ุ
ุ

ั

่
ั
้
ั
้
ั

เลาวา "ชมชนมุสลิมตรงนน (อยธยา) อยกนมานานกป นาจะอยกนมาตงแตสมัยกรุงศรีอยธยา แถบๆ
ี
ุ
ู
ู
่

ึ

คลองตะเคียนจะมีแยกกลุมหนงอาศัยอย เขาเรียกกันวา "แขกตานี" เขาใจวานาจะอพยพมาจาก
ปตตาน และแถบๆ ลุมพลี (ทุงลุมพลีทีเขารบกนสมัยสงครามกรุงศรีอยธยา) ซึงจะอยเลยเกาะเมืองมา
ู


่
ุ
ี

ั
่
ึ
่

ู
ี
ี
นิดหนง ที่ทุงลุมพลีน้เฉพาะตัวสุเหราก็อายุเกินรอยปแลว มุสลิมที่อาศัยอยแถวน้เขาเรียก "แขกจาม"

๗๒ อารีฟน บินจิ, อับดลเลาะ ลออแมน, อัฮหมัด สมบูรณ บัวหลวง, ๒๕๔๓, ปาตานี ดารุสสลาม, (ยะลา : ศูนยวัฒนธรรมชายแดน
ุ

ภาคใต), หนา ๔๖-๔๗.
ั
ิ

ุ
๗๓ โชคชัย วงศตานี, ๒๕๕๔, มลายูบางกอก/นายูบาเกาะฮ : การผจญภยในแผนดนสยาม. พมพใน "รไบยาต" วารสารวชาการดาน
ิ
ิ
เอเชียศึกษา ปที่ ๒ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๕๔, (นครศรีธรรมราช : กองทุนรุไบยาต : หนวยวิจัยภูมิภาคศึกษา สํานักวิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัย
วลัยลักษณ), หนา ๔๒๑.

๖๑






ี


่
ซึ่งนาจะมาจากเขมร พชายผมเคยเลาใหฟงวาจะมีแขกบางกลุมซึ่งเคยเปนทาสมากอน และเราก็จะ
สังเกตไดจากรอยเจาะที่ขอเทา บริเวณเอ็นรอยหวาย"

ิ
ื
่
ั

๔๙. หนังสือ 'ยอนรอย....มสลิมสยาม' หนา ๓๓-๓๕ ของ สมัย เจริญชาง จดพมพโดยมูลนธิเพอพฒนา
ุ
ิ
ั

เยาวชนสูภาวะผูนํา กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ เลาวา "พ.ศ. ๒๓๒๘ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาล

็
ที่ ๑ ไดสงพระอนชา คือ สมเด็จกรมพระราชวังบวรสถานมงคล (สมเดจพระบวรราชเจามหาสุรสิง
ุ


่
หนาท) เปนทัพหลวง มีพระยาราชบงสัน (แมน) ขุนนางมุสลิมเชอสายสุลตานสุลัยมาน ชาร ซึงเปนแม
้
ั
ื




ทัพเรือในสมัยรัชกาลที่ ๑ เปนแมทัพหนา สมทบดวยเจาพระยานครแหงเมืองนครศรีธรรมราช และ

ุ
้
ิ
เจาพระยาสุวรรณคิรีสมบต (บญหุย) เจาเมืองสงขลาในขณะนน ไดรวมกนยกทัพไปตเมืองปตตาน ี
ั
ั
ั
ี


ื
์

ั
้
ิ
่

ี
เพอใหสวามิภกดกบราชอาณาจักรไทย (สยามประเทศ) ในการปราบปรามครังนน เจาเมืองปตตานขัด
ั
ั
้
ั
ขืนไมยอมเปนเมืองขึ้นดงแตกอน จึงจําเปนตองมีการสูรบกันขึ้น เมืองปตตานสมัยนนตงอยที่กัวลา
ั้
ั้
ู





ี
ํ
่
ํ

้
ี
ู
ี

ี
ปตตาน (ปากอาวลุมนาปตตาน) ขณะนอยในทองทีตาบลบานา อาเภอเมือง จงหวดปตตาน มีคําบอก

ี

ั
ั
ํ
้



เลาจากคนรุนบรรพชนยุคกอนเลากันมาวา ชัยภมิของเมืองปตตานนน มีปราการคือกําแพงเมือง
ู


้
ั
ี
ี
โดยรอบเปนกําแพงกออิฐถือปูน นอกกาแพงเมืองมีปาไผปลูกลอมรอบอกช้นหน่ง ยากแกการที่ทหาร
ั
ํ
ึ
จากพระนครและทหารจากเมืองนครศรีธรรมราชและเมืองสงขลา จะจูโจมเขาตีโดยงาย ในครั้งนนเจา

้
ั
ู
ุ
บุญหยเจาเมืองสงขลาไดแนะนํากรมสมเด็จพระราชวังบวรสถานมงคล พระอนุชาพระเจาอยหัวรัชกาล
ิ

ที่ ๑ ซึ่งเปนแมทัพหลวงจากพระนครวา ใหยิงกระสุนปนใหญ ซึ่งเปนกระสุนเหล็กพรอมเงนเหรียญ
่
ิ
ิ

กษาปณ (เงนพดดวง) ซึงทําจากเงนบรสุทธใหตกลงในปาไผรอบกาแพงเมืองปตตานีในทุกๆ ดาน

ิ
์
ํ
ิ

ํ
หลังจากกองทัพพระนครดาเนนการตามแผนแลว กองทหารจากพระนครและคณะทังหมดไดทําทียก
ิ
้
ทัพกลับโดยไดถอยทัพมาตั้งอยูที่บาน "หนาทัพ" หรือ "นาทับ" เมืองจะนะ ในเขตเมืองสงขลาระยะเวลา
ึ
่
หนง ฝายทหารเมืองปตตานีที่ถืออาวธรักษาปอมปราการเมืองเขาใจผิดคิดวา ทหารกรุงเทพกับคณะ

ุ
เลิกทัพกลับหมดแลว ประกอบกับมีความโลภอยากไดเงินตรา (เงินพดดวง) ที่ตกหลนอยูในปาไผ จึงได 


้
พรอมใจกันตางลงมาจากหอกําแพงเมือง ทําการถากถางตนไผจนหมดสิน กองทัพไทยไดยกทัพกลับไป
้
ปตตานอกครัง คราวน้ไมมีปราการขวางก้น ดําเนินการไดสะดวก สามารถยกกองทัพเขายึดเมือง
ี
ี
ี
ั

ปตตานีได และไดนําปนใหญของเมืองปตตานีลงเรือมาพระนคร ๒ กระบอก พรอมดวยกวาดตอนขุน


นาง และครอบครัวเมืองปตตานีลงเรือมาดวย บางสวนก็ไดไลกวาดตอนเดนเทามาทางบกกลับพระนคร

ิ

๗๔
บางก็เลาวามีการรอยหวาย เกรงกลัววาเชลยศึกเหลานั้นจะหลบหนี"

ั
๕๐. บทความ 'จากกรือเซะสูบางกอก' ของ อฮหมัด สมบูรณ บัวหลวง พิมพพ.ศ. ๒๕๔๐ เลาวา "เมือง
หลวงแหงปาตานดารุสซาลาม นามกรือเซะถูกกองทัพสยามรุกรานอยหลายครัง แตดวยความเขมแข็ง
ี
ู

้



ี
็
ความแข็งแกรง ความกลาหาญ และความเดดเด่ยวของบรรดานักรบตลอดจนประชาชนชาวเมืองปา
ตานี ที่เปนปอมปราการสําคัญ เขาสามารถปกปองและรักษาบานเมืองอยางสามารถ จนกองทัพของ
ู
สยามตองผิดหวังกลับไปอยหลายครั้ง ความเปนมหานครที่เจริญถึงจุดสุดยอด และเปนศูนยกลางอารย


ุ
๗๔ สมัย เจริญชาง, ๒๕๕๕, ยอนรอย มสลิมสยาม, (กรุงเทพฯ : มูลนิธิเพอพัฒนาเยาวชนสูภาวะผูนํา), หนา ๓๓-๓๕.

ื่

๖๒


่
ธรรมมลาย มีปรากฏหลักฐานมากมายทางวรรณกรรม สถาปตยกรรม วัฒนธรรม และประเพณีทีเปน
ู



่
ู
เอกลักษณเปนเบาหลอมของชุมชนมลายูอยทัวไป ปาตานีไมอาจจะรักษาบานเมืองจากผูคนที่กระหาย


ู


ั
ํ
ิ
ั
ดนแดนและบาอานาจอยตลอดไป ประกอบกบความระส่าระสายในวงและราชวงศเปนชองโหวของ
ํ

้
ขาศึกทีเจาะลึกและลวงล้าไปในวงวนของความวนวายทังปวง จนทําใหขาศึกรูถึงจุดออนของบานเมือง

่
ุ


ั
ํ


ในที่สุดมหานครปาตานรัฐอิสลามแหงแรกๆ ของโลกมลายที่ดารงความยงใหญ และมีบทบาทอันสําคัญ
ํ
ี
ิ่
ู



ุ
้

ี
ในภมิภาคแหงนนานกวา ๖๗๙ ป (พ.ศ. ๑๖๕๐ - ๒๓๒๙) ตองหยดบทบาทของตวเอง ภาพของการสู 
ู
ั
รบ ความเสียหายของบานเมืองและความทุกขทรมานของชาวเมืองสุดเหลือจะพรรณนา เวียงวังอน

ั

ื

ั
ั
ั
สวยงามวจตรตระการตาถูกเผาเปนจุล บานเรือนทีพกอาศัยถูกทําลาย ผูคนลมตายเปนเบอนบพนนบ

ิ
่
ิ

ั
ื
ี
ั
หมื่น บางระหกระเหินทิ้งบาน ทิ้งญาติ จากพ่หางนอง ไปพกอาศัยในหัวเมืองมลายูและที่อ่นๆ ทั่วทุก



ั
่
ั
หนทุกแหงทีคิดวาจะปลอดภย แตยงมีนกรบผูภกดยอมพลีกาย พลีชพ รักษาบานเมืองอยางกลาหาญ
ี
ี

ั
ั


อกจํานวนไมนอยที่กองทัพสยามจับเปนเชลยเมื่อแพสงคราม ถูกกวาดตอนไปเมืองหลวงบางกอกที่ไกล
ี
ํ
้
ั


แสนไกลเปนจานวนมาก นักรบผูกลาเหลานนหลายคนตองตายไประหวางทาง เพราะทนพษความ
ิ
่
ยากลําบาก ความหิวโหยและไขปาไมได หลายคนไดรับความทรมานจากเครืองจองจํา บางถูกผูกคอ
ื
่
ั


รอยเชือกเหมือนววเหมือนควาย บางถูกเจาะเอ็นรอยหวายเพอไมใหหลบหนี บางถูกรอยหูเปนรูโหว 


ี
ุ


สรางความเจ็บปวดและรวดราวเหลือคณา บางโชคดไดไปถึงจดหมายปลายทาง บางสามารถหลบหน ี
ิ
ั
ิ

เปนอิสระ และเดนทางลัดเลาะชายปาเปนแรมเดอนจนถึงบานเกดอยางปลอดภย"
ื
๕๑. หนังสือฉบับภาษารูมี 'Umat Islam Patani:Sejarah dan Politik ประชาชาติอสลามปาตานี:
ิ
ื
ั
ประวติศาสตรและการเมอง' ของ Mohm Zamberi A. Malik พิมพในวารสาร 'รุไบยาต' พ.ศ.
ู


ี
๒๕๕๔ เลาวา "ผลจากสงครามระหวางสยามกบปาตานทําใหคนมลายถูกจับเปนเชลยสงครามโดยถูก
ั


๗๕
"เจาะขากับหู" แลวรอยดวยหวายเขากันหลายๆ คน เพื่อกันการหลบหนีเวลานําขึ้นมายังกรุงเทพฯ"
ั
๕๒. หนังสือ 'ประวติศาสตรขุนนางมสลิมสยาม' หนา ๒๗๑-๒๗๔ ของ อาลี เสือสมิง จัดพมพโดยศูนย 
ุ


ิ
หนังสืออิสลามกรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ เลาวา "เมื่อสยามชนะสงคราม ทหารสยามไดเผาพระราชวังนีลัม
มัสญิดปนตูกือบัง และบานเรือนของราษฎร พรอมกับไดยึดเอาปนใหญ ๒ กระบอก ที่ชื่อวา ศรีนากือรี

(ศรีนคร) กับ ศรีปาตานี ลงแพเพื่อจะลองไปกรุงเทพฯ แตปนใหญศรีนากือรีตกทะเลเสียกอน พรอมกับ
ั้


ควบคุมลูกหลานสุลตานพรอมดวยวงศานวงศ ขุนนางชนผูใหญและประชาชนจํานวนประมาณ ๔,๐๐๐
ุ

เปนตวประกนรวมทั้งทรัพยสินทียดไดนาลงเรือเดนทางไปกรุงเทพดวย (ปาตานดารุสสลาม หนา ๔๒-

ี
ั

ํ
ั


ึ
่
ิ
๔๕) จารีตสงครามหรือประเพณีการทําสงครามในสมัยโบราณน้น โดยเฉพาะอยางยงสําหรับชนชาตใน
ิ

ั
ิ
่
ภูมิภาคนี้มักจะเคียงคูไปกับการแสดงอํานาจบารมีหรือแสนยานุภาพใหประจักษแกฝายที่ปราชัยหรือรัฐ
ใกลเคียงใหครันคราม ตลอดจนบนทอนกาลังในดานตางๆ ของรัฐทีปราชย ดงเชน การยดหรือเผา
ึ
ั
ั
ํ
่

่


่
ั


ิ
๗๕ Mohm Zamberi A. Malik, ๒๕๓๖, Umat Islam Patani : sejarah dan politik (ประชาชาติอสลามปาตาน :
ี

ุ
ั
ประวติศาสตรและการเมือง), อางถึงใน "รุไบยาต" วารสารวิชาการดานเอเชียศึกษา ปที่ ๒ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๕๔, (นครศรีธรรมราช : กองทน
ั
รุไบยาต : หนวยวิจยภูมิภาคศึกษา สํานักวิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยวลัยลกษณ), หนา ๔๒๘.
ั

๖๓



ั

ํ
ั
ทําลายสัญลักษณของศูนยกลางการปกครองจําพวกพระราชวัง ตาหนก จวน ฯลฯ ศูนยรวมใจอน
เปนศาสนสถาน เชน มัสญิด วัด โบสถ และสรางหลักประกนความจงรักภกดจากกลุมอานาจเดมใน
ิ
ํ
ี
ั

ั
ื

่
รัฐทีพายแพดวยการกวาดตอนผูคนอันเปนเช้อสายของกลุมอํานาจ รวมถึงบรรดาขาราชการและขุน
ั

่

ํ
็
ิ
นางทีเปนฐานอานาจเดม และที่เปนปกติสําหรับการทําสงครามน้นกคือ ทรัพยสงครามทั้งที่เปน
ุ
ุ




ี้
ทรัพยสินมีคาและอาวธยทโธปกรณ สิ่งเหลานมักถูกโยกยายถายเทจากรัฐที่พายแพสูกรรมสิทธ ิ์
ครอบครองของผูชนะซึ่งจะเรียกวาผลพวงหรือผลกําไรจากสงครามก็คงไมผิด การกวาดตอนหรือเทครัว
ื้
ชนพนเมืองที่สูญเสียอธิปไตยในดินแดนและมาตภูมิของพวกตนสูดินแดนใหมของฝายชนะก็คือจารีตใน

การทําสงครามและแสวงหาปจจัยดานกําลังคนหรือแรงงานเพอเสริมสรางความเจริญทางสังคมจาก
ื
่
ั่

ผูคนหลากชาติหลากภาษา เขาทํานอง "เก็บไพรใสเมือง" นนเอง...พระยากลาโหมไดนําเชลยปตตาน ี
ิ
ั
๔,๐๐๐ คนลงเรือไปยงกรุงเทพฯ ระหวางเดนทางเชลยบางคนก็กระโดดจากเรือลงทะเลหลบหนี จะ
่
ี
ิ
ื

ั้



ี
ั
็

รอดกมีบาง แตสวนใหญตายในทะเล ดงนน เพอมิใหชาวปตตานกระโดดทะเลหน ทหารสยามไดใชวธ ี

รอยหวายทีเอนเหนอสนเทาของเชลยเหลานนผูกพวงตอกันหลายๆ คน เชลยที่เปนหญิงจะถูกรอยใบห ู
็
ั
่
้
ื
ผูกพวงไวเชนเดียวกันและใหน่งอยในเรือเดินทางไปจนถึงบางกอก บางคนเจ็บปวยลมตายในระหวาง
ั
ู


เดินทาง ที่ไมตายก็เกิดแผลเปนฝหนองเจ็บปวยทุกขเวทนาเปนอยางยิ่ง...(ปาตานีดารุสสลาม หนา ๔๖-

๗๖
๔๗)"
๕๓. จากลุมน้ําปตตานีสูลุมน้ําเจาพระยา' เอกสารเผยแพรของศูนยวัฒนธรรมชุมชนมุสลิม - มลายูบาน
'

ุ
ปากลัด พ.ศ. ๒๕๔๘ เลาวา "ตอมาในปพ.ศ. ๒๓๒๘ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก รัชกาล
็


ุ

ั

ที่ ๑ ไดสงพระอนชา คือ สมเดจกรมพระราชวงบวรสถานมงคล (พระเจาเสือ) เปนทัพหลวง มีพระยา


ุ
็
ั
่
ราชบงสัน (แมน) ขุนนางมุสลิมเชอสายสุลตานสุไลมาน ชาห ซึงเปนแมทัพเรือในสมัยรชกาลที ๑ เปน
ื
่

้

ั
่
ื
ี
ทัพหนา สมทบดวยเจาพระยานครแหงเมืองนครศรีธรรมราช เพอตีเมืองนครปตตาน เมื่อสยามชนะ
ั


ี


ื่
สงครามพรอมกับยดเอาปนกระบอกที่ชอวา (ศรีนากือรีศรีนคร) กับศรีปาตาน (ปจจุบนอยูหนา
ึ
กระทรวงกลาโหม) ลงแพเพือจะลองเอาไปบางกอก แตปนใหญศรีนากือรีตกลงทะเลเสียกอน พรอมกับ
่
ควบคุมลูกหลานสุลตานพรอมดวยวงศานุวงศ ขุนนางชั้นผูใหญและนักวิชาการศาสนาประชาชนจํานวน

่
ํ
ประมาณ ๔,๐๐๐ คน เปนเฉลยศึกรวมทั้งทรัพยสินทียึดไดนาลงเรือเดินทางไปบางกอก พระยา

ั
ี

ิ
กลาโหมไดนําเชลยศึกชาวปตตาน ๔,๐๐๐ คนลงเรือไปยงบางกอก ระหวางเดนทาง เชลยบางคน

็
ั
้
ั


ื
็
กระโดดจากเรือลงทะเลหลบหน จะรอดกมีบาง บางสวนกตายในทะเล ดงนนเพอไมใหชาวปตตาน ี
่
ี

้
ั
ั
ี
ื
ิ
กระโดดทะเลหน ทหารสยามไดใชวธีรอยหวายทีเอ็นเหนอสนเทาของเชลยเหลานนผูกพวงตอกน
่
ี
ู
ั

หลายๆ คน เชลยที่เปนหญิงจะถูกรอยใบหไวเชนเดยวกนและใหนงอยในเรือเดนทางไปจนถึงบางกอก

ั
ิ


ู
่
ู
ลูกหลานสุลตานแหงปตตานีก็ไดถูกนําไปอยหลังวดอนงคารามฝงธนบุรีซึงบริเวณดงกลาวเรียกกันวา
ั

่

ั
ิ
บานแขกมลายู (ปจจุบันคือสี่แยกบานแขก บานสมเด็จเจาพระยาธนบุรี) สวนเชลยที่เปนนักวชาการ
สวนใหญไดมาอยูที่ปากลัด/พระประแดง สวนเชลยที่เปนบคคลธรรมดาก็ถูกเกณฑไปใชแรงงาน โดยขุด
ุ


ุ
๗๖ อาลี เสือสมง, ๒๕๕๐, ประวัติศาสตรขุนนางมุสลิมสยาม, (กรงเทพฯ : บรษัท ออฟเซ็ท เพรส จากัด). หนา ๒๗๑-๒๗๔.
ิ

ํ
ิ

๖๔


่
ุ
คลองแสนแสบและจัดทีใหทําไรทํานารอบๆ พระนคร เชน พนทีเขตหนองจอก มีนบรี ทาอิฐนนทบรี
้
ื
ุ
่
๗๗
ปากลัดพระประแดง"
เ
่
ุ
๕๔. รื่อง 'การลอมอยุธยา พ.ศ. ๒๓๐๙-๒๓๑๐ สงครามคราวเสียกรุงศรีอยธยาครั้งทีสอง' สารานุกรม

ิ
ุ
เสรี Wikipedia พมพในวารสาร 'รไบยาต' พ.ศ. ๒๕๕๔ เลาวา "ในสมัยของพระเจาเอกทัศน เหตุดวย
พมาไดเปลี่ยนรูปแบบการทําสงครามจากการทํายุทธหตถีมาเปนการ "รบแบบกองโจร" คือ การปลน


ั

ั
ี
ื
ี

ั
เสบยง เผาทําลายวด บานเรือน ฆาและทรมานราษฎรไทย อกทังยงไดกวาดตอนคนไทยเพ่อเปนเชลย

้
ึ
ศึกจํานวนมาก จนโซตรวนไมพอจองจําเชลยศึก พมาจงไดตรอกเจาะรูระหวางสนเทากับขอเทา

ดานหลังและใชหวายรอยบริเวณดังกลาว เพ่อปองกันเชลยศึกคนไทยหลบหนี จึงเปนที่มาของคําไทยที ่

ื
ั
ื
เรียกบริเวณน้นวา "เอ็นรอยหวาย" ...หลังจากตีกรุงไดแลวรวม ๒ เดอน (พ.ศ. ๒๓๑๐) พมาไดเชลย

ํ

สยามจานวน ๓๐,๐๐๐ คนเศษ พมาแยกเชลยออกเปน ๒ พวก พวกที่ ๑ สมเด็จพระเจาอุทุมพรกับ
ุ
่
ื
พระบรมวงศานวงศและชาวเมืองเนเมียวสีหบดใหกองทัพคุมตวไปทางเหนอ พวกที ๒ ราษฎรที่เหลือ
ั

ี

ุ
และพวกมิชันนารี ใหปกันหวนแมทัพทางใตคุมไปทั้งทางบกและทางเรือ ลองใตไปทางเมืองทวาย แลว
ั
ั
่
ไปบรรจบกับพวกแรกที่ทางเหนือของกรุงองวะ สวนเรืองเชลยน้นพมาจับเชลยคนไทยไดมากเกินกวา
็

่
่
ี
จะมีเครืองพนธนาการเพยงพอ จึงเจาะบริเวณเอนเหนอสนเทาแลวรอยดวยหวายตดกนเปนพวง เพอ
ื
ื
ั
ั

ิ

้
ั
ั
ื
ั
ั

ิ

็
กวาดตอนเชลยไทยใหเดนทางไปยงกรุงองวะ ประเทศพมา นบแตนนมาคนไทยเรียกบริเวณเอนเหนอ
สนเทาวา "เอ็นรอยหวาย"
๗๘
่
่
๕๕. หนังสือ 'บันทึกแผนดิน ชุด เลาเรืองเมืองใต ปกษใต แนวรบทีไมเปลี่ยนแปลง' หนา ๑๗๑-๑๗๒
ั
ิ
ิ
ของ พลาดิศัย สิทธิธญกิจ จัดพมพโดยสํานักพมพสยามบันทึก พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ "ครั้นพระยา

ี
้
ี

่


ปตตาน (พาย) ไดวาราชการเมืองปตตานขึน หาไดวาราชการอยทีบานพระยาปตตาน (ขวญซาย) ไม
ู
ั
ี







ู



่
ั

่
้
ั

ี

ั

เลือนไปตงวาราชการอยทีบานยามู ฝายทิศตวนออกแตบานพระยาปตตาน (ขวญซาย) หางออกไป
ทางเดนเทาประมาณสามชวโมงเศษ ในระหวางพระยาปตตาน (พาย) ไปวาราชการอยที่บานยามูนน
ี



ู

ั้

ิ

ั
่
ั

ู
ึ
่

พวกสาเหยดหนง พวกรัตนาวงหน่ง เปนคนชาติมลายคบคิดกนเปนโจรเขาตีปลนบานพระยาปตตาน ี
ึ
ิ
(พาย) บาง หลวงสวัสดิภักดี (ย้มซาย) ไดสูรบพวกสาเหยด พวกรัตนาวง พวกสาเหยด พวกรัตนาวงสู 
ํ
ู
ั
ิ

ิ
ั
พระยาปตตาน (พาย) หลวงสวสดภกด (ยมซาย) มิได แตกหนขึ้นไปซอนอยที่ตาบลกะลาภอ ที่เปนหัว
้
ี
ี
ี


นาหรือตวนายกเขาไปเมืองสงขลาลุกะโทษพระยาสงขลา (เถียนจอง) พระยาสงขลา (เถียนจอง) กยก
้
็
้
็

ั


โทษใหพวกสาเหยดพวกรัตนาวงเปนภาคทัณฑไว แลจดแยกใหพวกสาเหยดพวกรัตนาวงเปนกองสงชน
ั


ั



ู
่
ึ

่
สงหวายขึ้นอยกับเมืองสงขลา คนประมาณสี่รอยครัวเศษ แลใหอยทีตาบลบานกะลาภอเปนแขวงหนง
ู

ํ
ั
ั
ตวนายหรือหวนานนตงใหเปนแมกองคุมเลขในกองพวกน ดวยเหนวาถาจะบงคับใหพวกสาเหยด พวก



้
ั

ี
้

็
ั
่
ั


ู
๗๗ ศูนยวัฒนธรรมชุมชนมุสลิม – มลายบานปากลัด, ๒๕๔๘, จากลุมน้ําปตตานีสูลุมน้ําเจาพระยา, เอกสารเผยแพรของศูนย
วัฒนธรรมชุมชนมุสลิม – มลายูบานปากลัด โครงการศูนยวัฒนธรรมมุสลิม-มลายูบานปากกลัด ในวันที่ ๖-๗ กุมภาพันธ ๒๕๔๘.
ี
ุ
๗๘ สารานกรมเสร Wikipedia, ๒๕๕๔ การลอมอยุธยา พ.ศ. ๒๓๐๙-๒๓๑๐ สงครามคราวเสียกรุงศรีอยธยา ครังทีสอง, อางถึงใน
่
้
ุ
"รไบยาต" วารสารวชาการดานเอเชยศึกษา ปท ๒ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๕๔, (นครศรีธรรมราช : กองทุนรุไบยาต : หนวยวิจัยภูมิภาคศึกษา
ิ
ี
ี
ุ
่
ั
สํานักวิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยวลยลักษณ).

๖๕


ี

ิ
ิ

ู
ั
ี

รัตนาวงไปอยในบงคับพระยาปตตาน (พาย) อกกลัวจะไมสิ้นความพยาบาท จะเกดววาทรบกวนไมรู 
แลว จึ่งไดจัดพวกนี้ใหแยกขึ้นเสียกับเมืองสงขลากองหนึ่ง"
๗๙

ขอคนพบ บทสรุป และขอเสนอแนะ

จากการศึกษาเอกสาร บทความและหนังสือจํานวน ๕๕ รายการเพอทํางานวจัยช้นน้ ผูศึกษาได 
่
ิ
ี
ื
ิ
คนพบขอคนพบหลายประการที่นําไปสูบทสรุปและขอเสนอแนะ ๗ ประการดังตอไปน ี้

ี

ั
ิ
๑. มายาคติทางประวัติศาสตรและวฒนธรรมของสยามตอปาตาน เปนปฐมเหตุสําคัญที่กอใหเกด
ี
สงคราม การรุกรานและทารุณกรรมในหลายรูปแบบ เชน กรณเจาะเอ็นรอยหวายเชลยศึก


ี
มลายมุสลิมปาตาน และเปนบอเกดสํานกประวตศาสตรบาดแผลและดแคลนของสยามตอปา
ู
ึ
ั
ิ


ิ
ู
ตานีมาจนถึงทุกวันน ี้
๒. พจารณาจากจํานวนเชลยศึกประมาณ ๔,๐๐๐ คนที่ถูกกวาดตอนในปพ.ศ. ๒๓๒๙ สภาพที่
ิ
ิ

ี
่
ี
เชลยศึกกระโดดหนลงทะเลและระยะเวลาในการเดนทางโดยเรือจากปาตานสูสยามซึงไม
่
นาจะประมาณ ๓ เดือน ถาคํานวณเปรียบเทียบจากการทีกรุงศรีอยุธยาในสมัยพระเจา

ี
ิ
ี
ิ
ู
ื
่
ี
ปราสาททองยกทัพทางบกและทางทะเลไปตปาตานในสมัยราชนอง โดยเริมเดนทางในเดอน
ู
ั
ธนวาคม ค.ศ. ๑๖๓๓ และถึงปาตานีในเดือนมีนาคม ค.ศ. ๑๖๓๔ (ดูขอ ๑๔) ระยะเวลา
ยาวนานขนาดน้ทําใหการเจาะเอ็นรอยหวายสามารถทําไดในขอบเขตจํากัดเทาน้นกับเชลยศึก
ั

ี
ํ


ุ
ที่เปนกลุมระดับนาซึ่งอาจกอการลุกขึ้นสูและกอความวนวาย จึงพจารณาไดวาเปนแคเพียง
ิ


ื่
ื่
ั

การลงโทษ (punishment) เปนตวอยางเพอมิใหเชลยศึกอนๆ เอาเยี่ยงเอาอยาง เพราะถา

เจาะเอ็นรอยหวายกับเชลยศึกทุกคน คงจะบาดเจ็บลมตายกันหมดจากการที่ไมสามารถทนพิษ
บาดแผลไดไหว และทายสุดสยามก็จะไมไดแรงงานกลับมาเลย การสรางรัฐใหยิ่งใหญซึ่งตองใช 
แรงงานจานวนมากกจะไมเปนไปตามความฝน สูญเสียทังกําลังใจ เวลา กําลังพลและ
ํ
้

็
ยุทโธปกรณโดยไดกลับมาไมคุม
๓. ทรรศนะทีวาสยามตองการแรงงานเพอสรางความมันคงแหงรัฐและเสริมพลังในการขยาย

ื
่

่

่


ั
ี
อาณาเขต ดงนั้นจึงเปนไปไมไดที่สยามจะทําทารุณกรรมกับเชลยศึกมลายูปาตานทุกคนโดยไม
ึ
คัดแยกเปนสิ่งที่รับฟงได แตก็ไมใชทั้งหมด เพราะมีอีกทรรศนะหน่งที่ดํารงควบคูกันคือ สยาม

จําเปนตองแสดงความเปนผูครอบครองอํานาจและบังคับใหเชลยศึกอยูในความสงบและพรอม


ทีจะใชกาลังและมาตรการทีรุนแรงทีสุด เชนการเจาะเอนรอยหวาย ซึงกไมนาจะเปนเรื่อง
ํ

่
็

่

่
็
่
แปลกอะไรสําหรับผูมีอํานาจ ในการการาบผูที่ลุกขึนสูแมจะตองสูญเสียเชลยศึกมลายปาตาน ี

ู
้
ํ

ี
ิ
่
ี
่
บางสวนกตาม นาเสียดายทียงไมมีตวเลขใดๆยนยนถึงจํานวนเชลยศึกมลายปาตานทีรอดชวต
็

ั
ู
ั
ั
ื

๗๙ พลาดิศัย สิทธิธัญกิจ, ๒๕๕๓, บันทึกแผนดิน ชุด เลาเรื่องเมืองใต ปกษใต แนวรบที่ไมเปลี่ยนแปลง, (กรุงเทพฯ : สยามบันทึก),
หนา ๑๗๑-๑๗๒.

๖๖


มาถึงบางกอก กรณีนอาจเปรียบเทียบไดกับเรื่องราวการคาทาสผิวดาที่ Alex Haley

ี้
ํ
ํ
ู

ลูกหลานลําดบที ๗ ของ Kunta Kinte มุสลิมผิวดาตนตระกลจาก Gambia ซึ่ง Alex ได 
ั
่

ิ
่
ิ

บันทึกไวในนวนยายเชิงวิชาการของเขา 'Roots' ทีตีพมพครั้งแรกในปค.ศ. ๑๙๗๔ ถึงการที่
ํ

บรรพชนของเขา Kunta Kinte ถูกจับเปนทาสโดยพอคาทาสผิวขาวแลวนาขึ้นเรือ Lord

ิ
ั
ิ
Ligonier เดนทางออกจากทาเรือ Gambia เมื่อวนที่ ๕ กรกฎาคม ค.ศ. ๑๗๖๗ และเดนทาง

ื

มาถึง Annapolis เมื่อวันที่ ๒๙ กันยายน ค.ศ. ๑๗๖๗ มันเปนระยะเวลาเกอบ ๓ เดือนแหง
ความทุกขทรมานอยางแสนสาหสบนเรือทีนายทาสผิวขาวแมจะตองการรักษาจานวนทาสผิว
ํ

ั

่

ื่

ิ
ี
ดําไวใหมากที่สุดเพอกําไรสูงสุดทางการคา แตก็ตองใชวธีการที่เห้ยมโหดทารุณที่สุดจัดการกับ


ํ

้
่
พวกทาสผิวดาทีพยายามลุกขึนสูตลอดการเดนทางในทองทะเล ทําใหทาสผิวดาจํานวน ๑๔๐
ิ
ํ
ี
คนตอนเริ่มออกเดินทางลดลงเหลือเพยง ๙๘ คนเมื่อมาถึงจุดหมายปลายทาง น่นคือทาสผิว
ั

ึ
ํ
ิ
ดาเสียชีวตไปประมาณหน่งในสาม เหตุการณที่เกิดขึ้นเมื่อ ๒๕๐ ปกอนในรายของทาสผิวดํา
ในเรื่อง 'Roots' และ ๒๓๐ ปกอนในรายของเชลยศึกมลายูปาตานีในตอนตนกรุงรัตนโกสินทร
ํ

ํ
่


มี something in common ซึงบอกแกเราวาการแสดงอานาจตอทาสผิวดาของนายทาสผิว

่
่
ี
ึ
่

ขาวและเชลยศึกมลายปาตานของสยามเปนสิงทีขาดเสียไมได มันเปนอกทรรศนะหนงทีดารง
ี
่
ํ

ู
ควบคูกบทรรศนะของความตองการแรงงานของผูครอบครองอํานาจ ที่แมจะตองจายในราคา

ั
แพงและขาดทุนกําไรก็ตองปฏิบัติอยางมิอาจหลีกเลี่ยงได 
ั
้
่
ู

ั
๔. ยงไมพบเอกสารชนตนของสยามและมลายทีบนทึกเรืองการเจาะเอนรอยหวายเชลยศึกมุสลิม
ั
่
็

ี

ี้
ั
มลายูปาตาน แตมีบนทึกเรื่องนในเอกสารรุนหลังในงานเขียนหลายสํานวนที่เก่ยวของกับ
ี
ั
สงครามระหวางสยาม-ปาตานโดยนกประวตศาสตรมาเลเซียและปราชญชาวบานมุสลิมมลาย ู
ี

ิ
ั

ึ
่
ั
่
ปาตานรวมสมัย คาดวานาจะมีเอกสาร บทความ และหนงสือจํานวนหนงเก่ยวกับเรืองน้ซึง
ี

่
ี
ี

ั
่
่
ิ
ื

เปนเอกสารช้นตนทีผูวิจัยสามารถศึกษาเพมเติมไดอีกในประเทศเพอนบานอยางสิงคโปร


่
ี
มาเลเซียและอินโดนเซีย และหลายประเทศในยุโรปทีเคยเปนเจาอาณานคมในสมุทรรัฐ
่

ิ
(Nusantara)


ิ
ี
ี
๕. การเจาะเอนรอยหวายไมไดมีเฉพาะในกรณีสงครามสยาม-ปาตาน แตเกดในกรณสงคราม
็
็

ั




ั
สยาม-พมาดวยเชนกน และจะเหนไดวา "หวาย" เปนยทธปจจยสําคัญในการทําสงครามสมัย

ุ
โบราณในสมุทรรัฐ (Nusantara)
็
๖. การเจาะเอนรอยหวายเชลยศึกมลายูมุสลิมปาตานีเปนความทรงจําของลูกหลานเชลยศึกใน

จังหวัดชายแดนใต กรุงเทพฯ และปริมณฑล ไดแก มีนบุรี หนองจอก คลองโพธิ์เหนือปทุมธานี
ั

ี
ทาอฐบางบวทอง และปากลัดพระประแดง เปนตน ความทรงจําเหลาน้ปรากฎควบคูกับความ
ิ


ุ
ี
ํ
้
ํ
่

ี
ทรงจาเรืองปนนางพระญาตานที่ถูกนาขึนเรือจากปาตานมากรุงเทพฯ เพราะเปนเหตการณที ่
เกิดขึ้นตอเนื่องกันและปนกระบอกนี้เปนสัญลักษณการดํารงเอกราชของรัฐสุลตานปาตาน ี
ิ
๗. ประวตศาสตรบอกเลา (Oral History) เรืองการเจาะเอนรอยหวายทีเต็มไปดวยบาดแผลน้ใช 
ั
่
ี
็
่
เวลาเดนทางผานอุโมงคประวัตศาสตรมาจนถึงวันน้ ไมนอยกวา ๑๓๐ ป ผูวิจัยพอที่จะสรุปได 


ี
ิ
ิ

๖๗




ี
ื
ํ
วามีทั้งที่เกิดขึ้นจริงในขอบเขตจากัดเพ่อการลงโทษเปนตัวอยางโดยสยามและขณะเดยวกัน
่
ิ
่

ู
่
ิ

เปนมายาคตทีเกดจากฝายมลาย นาเสียดายทีเรืองราวเหลานไมเคยไดรับความสนใจจากฝาย

้
ี
้
ี
ปกครอง ประวตศาสตรบอกเลาเหลานจงขยายตวออกไปอยางกวางขวางจนกลายเปน

ั

ั
ึ
ิ

ํ
ี
ั
บาดแผลใหญ ดังน้น ผูมีอานาจจําเปนตองรอบคอบในการจัดการความขัดแยงน้บนหลักการ
่

ิ
ิ
ี
ิ



สันตวธทีเปดโอกาสใหผูมีสวนไดเสีย (Stakeholders) โดยตรงในสังคมพหุนยมและ
็
นักวชาการรวมสมัยที่ศึกษาปญหาเหลาน้สามารถแสดงความคิดเหนไดอยางอิสระ ซึ่ง
ิ


ี


ี้
กระบวนการเชนนจะชวยสนบสนนกระบวนการสันติภาพที่กําลังดาเนนอยูและลดทอนสภาวะ
ั
ิ
ํ
ุ
การนําไปสูความแตกแยกในสังคมไทยไดเปนอยางด ี
-----------------------------------------------------------

๖๘



บทที่ ๔


กายวิภาคของเอ็นรอยหวาย


ิ
อาจารย นายแพทย จรันดร อภินันทน



ในทางการแพทย เอ็นรอยหวายเปนเอ็นที่มีขนาดใหญและแข็งแรงที่สุดในรางกายมนุษย มีความ




ยาว ๑๐-๑๕ เซนตเมตร ความกวางที่ตาแหนงจดเกาะประมาณ ๑.๒-๒.๕ เซนตเมตร และมีความหนา
ิ
ิ
ํ
ุ
๘๐
่
่
ั
่
ประมาณ ๕-๖ มิลลิเมตรทีระดบขอเทา (รูปที ๑) 79 เอ็นซึ่งประกอบเปนเอ็นรอยหวายเปนเอ็นสวนทีตอ


ื
ื
ั
ื
ึ
ั
่
จากกลามเน้อนอง ๒ มัด ไดแก กลามเน้อ gastrocnemius และกลามเน้อ soleus ซึงรวมตวกนแลวมายด

็
่

ั
ู

ั
เกาะกับขอบหลังของกระดกสนเทา (รูปที ๒) เอนรอยหวายวางตวอยใตตอมชนไขมันใตผิวหนงบริเวณสน
ู
ั

้
เทาซึงสามารถคลําไดจากภายนอก ตําแหนงทีเปนชองวางระหวางเอนรอยหวายกับดานหลังของกระดก

ู

็
่
่

่



้
ื
่
หนาแขงเปนบริเวณทีประกอบไปดวยเนอเยอไขมันทีชอวา Karger’s fat pad ในขณะทีสวนใตตอมลงมา


ื
่
่
ื
่

ํ
้
ู

ซึ่งเปนชองวางระหวางเอนรอยหวายกับกระดูกสนเทาจะเปนตําแหนงทีมีถุงนารปลิ่ม ช่อวา
ื

่
็



retrocalcaneal bursa ซึ่งมีหนาทีในการชวยลดแรงเสียดทานเมือมีการเคลือนตัวของเอ็นในขณะทีมีการ
่
่
่
่
เคลื่อนไหวของขอเทา (รูปที่ ๓)

รูปที่ ๑ แสดงเอ็นรอยหวายเมื่อมองจากดานหลังและดานขาง

๘๐ Cummins EJ, and Anson BJ. The structure of the calcaneal tendon (of Achilles) in relation to orthopedic
surgery, with additional observations on the plantaris muscle. Surg Gynecol Obstet. 1946; 83 : 107-16.

๖๙


























รูปที่ ๒ แสดงกลามเนื้อนอง gastrocnemius และ soleus ที่สวนปลายประกอบรวมกันเปนเอ็นรอยหวาย
(Achilles tendon) (ภาพจาก http://drsunderman.com/soleus-muscle-stretch/)


























รูปที่ ๓ แสดงเนื้อเยื่อไขมัน Karger’s fat pad และถุงน้ํา retrocalcaneal bursa
ั
nd
(ดดแปลงจาก Netter’s concise orthopaedic anatomy, 2 edition)



หนาที่ของเอ็นรอยหวาย



็
ื
่
้


่
ื้
ดงทีกลาวมาแลววาเอนรอยหวายเปนสวนทีตอจากกลามเนอนอง ๒ มัด ไดแก กลามเนอ
ั


ื
gastrocnemius และกลามเนอ soleus ซึงการหดตัวของกลามเน้อ ๒ มัดนทําใหเกดการกระดกลงของขอ
้

ื้
่
ิ
ี
ิ
ี้
เทา ซึ่งมีความสําคัญมากในการผลักดันรางกายไปดานหนาในจังหวะการเดนและวิ่ง (รูปที่ ๔) นอกจากนยัง

ื

สําคัญในการยนเขยงเทาและการกระโดด เอนรอยหวายจงเปนสวนสําคัญในการสงผานแรงจากกลามเนอ
ื
้
็
ึ


นองทั้ง ๒ มัดมาถึงกระดูกสนเทาเพ่อทําใหเกดการกระดกลงของขอเทาขึน จากการศึกษาพบวา เอ็นรอย
้
ื
ิ
่



ิ
หวายตองรับแรงต้งแต ๒๐๐๐-๗๐๐๐ นวตันขึ้นกับชนิดของกิจกรรมทีกระทํา เชน การกระโดดหรือปน
ั

๗๐


่
้
ํ
ั

็
ั
ั
จกรยานทําใหเอ็นรอยหวายตองรับแรง ๖-๘ เทาของนาหนกตว ในขณะทีเอนรอยหวายตองรับแรงมากถึง

๑๐ เทาของนําหนักตัวในขณะวง 80 ซึ่งหากเอ็นรอยหวายมีพยาธิสภาพเกิดขึ้น เชน เอ็นรอยหวายฉีก
๘๑
้
ิ
่
ิ
ิ
่
ิ
ขาด กจะสงผลใหสูญเสียแรงในการกระดกขอเทาลง กอใหเกดความผิดปกตในการเดนและการวง
ิ
็

ผูปวยจะไมสามารถยืนเขยงเทาและกระโดดได ทําใหไมสามารถทํากิจวัตรประจําวันรวมทั้งเลนกีฬาตาง
๘๒
่

ๆ ได 81 หรือหากเกิดพังผืดยึดติดโดยรอบเอ็นรอยหวายซึ่งทําใหเอ็นรอยหวายไมสามารถเคลือนไหวได
็

อยางอิสระ กทําใหการเคลื่อนไหวของขอเทาเปนไปไดอยางจํากัดไมเต็มที่และมีประสิทธิภาพที่ดอยลง เปน
อุปสรรคตอการทํากิจวัตรประจําวันและการเลนกีฬา รวมทั้งอาจกอใหเกิดการอักเสบเรื้อรังทําใหเกิดอาการ
่
ปวดและเกดการเสือมสภาพของเอ็นรอยหวายตามมาได 82
๘๓
ิ


รูปที่ ๔ แสดงแรงที่ผานเอ็นรอยหวายในจังหวะการเดิน
(A ขณะเทาเริ่มแตะพื้น, B ขณะเทาเหยียบเต็มพืน, C ขณะกาวไปดานหนา)
้
(ภาพจาก Pascual Huerta J. The effect of the gastrocnemius on the plantar fascia. FootAnkle Clin. 2014
Dec; 19(4): 701-718.)


โรคและพยาธิสภาพที่เกิดขึ้นเมื่อเอ็นรอยหวายถูก “รอยดวยหวาย”



ุ
ั
ี่
จากกรณีการปรากฏขอมลทางประวติศาสตรเกยวกับการจองจําเชลยศึกมลายูมสลิมปาตานีใน
ู
่

ื
ื

ั

สมยตนรัตนโกสินทรโดยการรอยเอ็นรอยหวายนั้น หากเมอพิจารณาตามหลักทางการแพทยแลวถอวา
่

็

ื
ิ


่
เปนการลงโทษทีมความเสียงสูงในการกอใหเกดโรคและพยาธิสภาพตอเอนรอยหวายได เนองจากเปน
ี
่
การนําหวายซึ่งจัดเปนสิงแปลกปลอมรอยทะลุเขาไปและคาไวในตาแหนงทีเปนเนอเยอไขมัน Karger’s fat
่

่
ื
้
ื
่

ํ

่
ํ
้
pad และ/หรือถุงนา retrocalcaneal bursa (รูปที่ ๕) ซึงอาจกอใหเกดการอกเสบของถุงนาและเอนรอย
้ํ
็

ั
ิ

็
ิ
่
็
หวาย ซึงอาจทําใหเกดการอกเสบและเสือมสภาพของเอนรอยหวาย รวมถึงภาวะยดตดของเอนรอยหวาย
่
ึ
ั

ิ

๘๑ Clain MR, and Baxter DE. Achilles tendinitis. Foot Ankle. 1992; 13 : pp. 482-487. DeMaio M, Paine R, and Drez
DJ. Achilles tendonitis. Orthopedics. 1995; 18 : pp. 195-204. และ Soma CA, and Mandelbaum BR. Achilles tendon
disorders. Clin Sports Med. 1994; 13 : pp. 811-823.
๘๒ Clanton T, and Waldrop NI. Athletic injuries to the soft tissues of the foot and ankle. In: Coughlin M, Saltzman
C, Anderson R, editors. Mann’s surgery of the foot and ankle. 9th ed. (Philadelphia: Saunders); 2014. pp. 1531-1722.
๘๓ Paavola M, Sayana M, and Maffulli N. Paratendinopathy of the Achilles tendon. In: Maffulli N, Almekinders
L, editors. The Achilles tendon. (London: Springer-Verlag); 2007. pp. 50-58.

๗๑


๘๔
ั
โดยรอบจากพงผืด 83 นําไปสูอาการปวดเรื้อรังและสูญเสียการทํางาน เปนผลใหเกิดความพิการและ
ึ
ื
ทุพพลภาพ นอกจากนี้ยังมีโอกาสสูงในการเกิดการติดเชื้อเขาไปในเนื้อเย่อไขมันและ/หรือถุงน้ําซ่งอาจ
๘๕
ลุกลามไปถงตวเอนรอยหวายและกระดกสนเทา 84 ซึงหากมิไดรับการรักษาโดยทันทวงทีก็จะนําไปสู
ึ
่
ู
็
ั
ี
ภาวะแทรกซอนและความพิการ การสูญเสียของอวัยวะและชีวิตได นอกจากน้คมหวายอาจบาดตัวเอ็นรอย
็
หวาย ทําใหเกิดการขาดของเอนรอยหวาย 85 ซึ่งหากไมไดรับการรักษาโดยการเย็บซอมแซมเอ็นที่ขาดก็จะ
๘๖
สงผลใหขอเทามีแรงลดลง มีการเดินและวิ่งที่ผิดปกติไป ขาลีบ และพิการในที่สุด




















































๘๔ Aronow MS., 2005, Posterior heel pain (retrocalcaneal bursitis, insertional and noninsertional Achilles
tendinopathy). Clin Podiatr Med Surg. 22: pp.19-43. และ Harwell JI,and Fisher D., 2001, Pediatric septic bursitis: case
report of retrocalcaneal infection and review of the literature. Clin Infect Dis. 32: pp. 102-104.
๘๕ Abdelwahab IF, Klein MJ, Hermann G,and Abdul-Quader M. 2005, Focal tuberculous osteomyelitis of the
calcaneus secondary to direct extension from an infected retrocalcaneal bursa. J Am Podiatr Med Assoc. 95: pp.
285-290.
๘๖ Said MN, Al Ateeq Al Dosari M, Al Subaii N, Kawas A, Al Mas A, Al Ser Y, et al., 2015, Open Achilles tendon
lacerations. Eur J Orthop Surg Traumatol, 25: pp. 591-593.

๗๒





























































รูปที่ ๕ ภาพแสดงการรอยหวายในตําแหนงที่เปนเนื้อเยื่อไขมัน Karger’s fat pad และถุงน้ํา retrocalcaneal

bursa ซึ่งจําลองโดยการใชเสนยางสีน้ําเงิน

---------------------------------------------------------------

๗๓


บรรณานุกรม


ภาษาไทย


กรมพระยาดํารงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ. ๒๔๔๔. พระราชพงศวดารกรุงรัตนโกสินทร
รัชกาลที่ ๑ ฉบับเจาพระยาทิพากรวงศ. (กรุงเทพฯ: กองวรรณคดีและประวัติศาสตร กรม

ศิลปากร).


กระทรวงศึกษาธิการ กรุงเทพมหานคร กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม และชมรมรวมใจภักดิ์รักษตนไม
ิ

้
ํ
แมนาลําคลองและสิงแวดลอม. วันอนุรักษและพัฒนาแมน้ําคูคลองแหงชาต. ๒๕๔๖. จดพิมพ
ั
่
ขึ้นในงานวันอนุรักษและพัฒนาแมน้ําคูคลองแหงชาติ ๒๐ กันยายน ๒๕๔๖.
ขจัดภัย บุรุษพัฒน. ๒๕๑๕. ปญหาชนกลุมนอยในประเทศไทย. (กรุงเทพฯ : นครหลวงกรุงเทพธนบุรี).
ขจัดภัย บุรุษพัฒน. ๒๕๑๙. ไทยมุสลิม. (กรุงเทพฯ : แพรพิทยา).

ครองชัย หัตถา. ๒๕๕๑. ประวัติศาสตรปตตานีสมัยอาณาจักรโบราณถึงการปกครอง ๗ หัวเมือง.
(กรุงเทพฯ : สํานักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย).

่
ั
จิตต วงษเทศ. ๒๕๔๘. ‘สมานฉันท’ กนได เมือ ‘ประวตศาสตรไทย’ เปลี่ยนใหมใหถูกตองตามหลักฐาน.
ั
ิ
หนังสือวิชาการฉบับสมานฉันท, (ม.ป.ท.)

จุฬิศพงศ จุฬารัตน. ๒๕๔๔. บทบาทและหนาที่ของขุนนางกรมทาขวาในสมัยอยุธยาถึงสมัย
รัตนโกสินทร (พ.ศ. ๒๑๕๓-๒๔๓๕). (วิทยานิพนธปริญญาอักษรศาสตรดุษฎีบัณฑิต ภาควิชา
ประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร : จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย).


จุฬิศพงศ จุฬารัตน. ๒๕๔๖. ขุนนางกรมทาขวา. (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย).
เจาพระยาทิพากรวงศ. ๒๕๐๓. พระราชพงศาวดารรัชกาลที ๑. พิมพครั้งที่ ๑. (กรุงเทพฯ: องคการคาคุรุ
่
สภา).

เฉลิมเกียรติ ขุนทองเพชร. ๒๕๒๙. การตอตานนโยบายรัฐบาลในสี่จังหวัดภาคใตของประเทศไทย โดย
การนําของหะยีสุหลง อับดุลกาเดร พ.ศ.๒๔๘๒-๒๔๙๗. (กรุงเทพฯ : ฐานขอมูลวิทยานิพนธ 
ไทย).

ิ
ิ
ชัยวัฒน สถาอานันท (บรรณาธิการ) . ๒๕๕๑. แผนดนจนตนาการ : รัฐและการแกไขปญหาความรุนแรง

ในภาคใต. (กรุงเทพฯ : มติชน).

ชาญวิทย เกษตรศิริ. ๒๕๔๘. เหตุการณไมสงบในจังหวัดชายแดนใตกบประวัตศาสตรบาดแผล. หนังสือ
ั
ิ

วิชาการฉบับสมานฉันท ยึดมั่นในหลักการ สมานฉันทมวลชน เนื่องในงานเมาลิดแหงประเทศ
ั
ํ
ไทย ฮ.ศ.1426 19-21 พฤศจิกายน 2548. (กรงเทพฯ : บริษัท ออฟเซ็ท เพรส จากด).
ุ
ชุมศักดิ์ นรารัตนวงศ. ๒๕๕๒. ใตความทรงจํา. (กรุงเทพฯ : กลุมหัวใจเดียวกัน).
โชคชัย วงศตาน. ๒๕๕๔. มลายูบางกอก/นายูบาเกาะฮ : การผจญภัยในแผนดินสยาม. "รุไบยาต"
ี

ิ
วารสารวชาการดานเอเชียศึกษา. ปที่ ๒ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๕๔. (นครศรีธรรมราช : กองทุน
รุไบยาต หนวยวิจัยภูมิภาคศึกษา สํานักวิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ).

๗๔


ิ์
ิ
ดิเรก กุลสิริสวัสด. ๒๕๑๗. ความสัมพันธของมุสลิมทางประวัตศาสตรและวรรณคดีไทย. (กรุงเทพฯ :
สมาคมภาษาและหนังสือแหงประเทศไทย).
ิ
ิ์
ั
ี
ดิเรก กุลสิริสวัสด. ๒๔๙๘. ความสัมพันธของมุสลิมทางประวตศาสตรและวรรณคดไทย. ที่ระลึกงานเปด
มัสยิดตนสน ๒๕ กุมภาพันธ ๒๔๙๘.
ดุนยา บิน อาคีเราะห. ๒๕๒๓. มุสลิมไทย. (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพน้ําหยาด).


ทวีศักดิ์ ลอมลิ้ม. ๒๕๑๖. ความสัมพันธระหวางประเทศกับมลายูในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน. (กรุงเทพฯ
: แพรพิทยา).

ธงชัย วินิจจะกูล. ๒๕๖๐. คนไทย/คนอื่น. (นนทบุรี : ฟาเดียวกัน).


ุ
ธเนศ อาภรณสุวรรณ. ๒๕๕๖. ประวัตศาสตรวิพากษ : สยามไทยกับปาตานี. (กรงเทพฯ : มตชน).
ิ
ิ
ธานินทร สาลาม. ๒๕๕๒. ปตานี-กระจกเงาและระเบียบแหงมักกะฮฺ. มาลี สิทธิเกรียงไกร (บรรณาธิการ),
ิ

มุสลิม : มายาคติทางประวัตศาสตรและวัฒนธรรม. (เชียงใหม: ศูนยศึกษาชาติพันธุและการ
พัฒนา มหาวิทยาลัยเชียงใหม).
นิธิ เอียวศรีวงศ, ศรีศักร วัลลิโภดม, อมมาร สยามวาลา, อิสมาอีล ลุตฟ จะปะกยา, ชุลีพร วิรุณหะ, ธเนศ
ั
ี
ิ
อาภรณสุวรรณ, ปณิธาน วัฒนายากร และคณะ. ๒๕๕๐. ปญหาวธีเขาใจประวตศาสตรของ
ิ
ั
สังคมไทย ความรูและความไมรู ๓ จังหวัดชายแดนใต. (กรุงเทพฯ : แผนงานรวมศึกษา

เสริมสรางสุขภาวะ กรณี ๓ จังหวัดภาคใต คณะทํางานวาระทางสังคม สถาบันวิจัยสังคม
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย).
พระบริหารเทพธานี. ๒๔๙๔. 'การจลาจลสมัยศรีอยุธยา'. (ม.ป.ท.)


่
พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที ๒ (พระนคร : ป. พิศนาคการพิมพ, ๒๕๐๗)
พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา เลม ๒. ๒๕๔๒. (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร).

ิ
พลาดิศัย สิทธธัญกิจ. ๒๕๕๓. บันทึกแผนดน ชุด เลาเรื่องเมืองใต ปกษใต แนวรบที่ไมเปลี่ยนแปลง.
ิ
(กรุงเทพฯ : สยามบันทึก).


เพ็ญศรี กาญจโนมัย และ นันทนา กปลกาญจน. ๒๕๒๑. รายงานผลการวิจัย บทบาทมุสลิมในปลาย
อยุธยา-ธนบุรี พ.ศ. ๒๓๐๐-๒๓๒๕. (กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร).


แพร ศิริศักดิ์ดาเกิง. ๒๕๔๘. กอนกาลไมมี "สมานฉันท" เราอยรวมกนอยางไร. หนังสือวิชาการฉบับ

ู

ั
ํ
สมานฉันท ยึดมั่นในหลักการ สมานฉันทมวลชน เนื่องในงานเมาลิดแหงประเทศไทย ฮ.ศ.
ั
ํ
๑๔๒๖ ๑๙-๒๑ พฤศจิกายน ๒๕๔๘ ณ สวนอัมพร. (กรุงเทพฯ : บริษัท ออฟเซ็ท เพรส จากด).
ฟรังซัวร อังรี ตุรแปง. ๒๕๓๐. ประวัติศาสตรไทยสมัยกรุงศรีอยุธยา ฉบับตุรแปง. (กรุงเทพฯ : กรม
ศิลปากร).
มานิจ ชุมสาย. ๒๕๑๗. ประวัติศาสตรมลายูและปตตานี. (ม.ป.ท : เฉลิมนจ).
ิ
มุฮัมหมัด หลุย อาลี. ม.ป.ป.. ขบวนการปลดแอกสาธารณรัฐปตตานี. (ม.ป.ท : แนวรวมนักศึกษามุสลิม).

๗๕


รัชนี สาดเปรม. ๒๕๒๑. บทบาทของชาวไทยมุสลิมในภาคกลางและภาคใตของประเทศไทยสมัย
รัตนโกสินทร พ.ศ. ๒๓๑๕-๒๔๕๓. (วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต แผนกวิชาประวัติศาสตร

บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยศิลปากร).

ั
รัตติยา สาและ. ๒๕๔๔. การปฏิสัมพันธระหวางศาสนิกที่ปรากฏในจงหวัดปตตานี ยะลา และนราธิวาส.
(กรุงเทพฯ : สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย).

รุงรวี เฉลิมศรีภิญโญรัช. ๒๕๕๖. ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี. (ปตตานี : โครงการจัดพิมพ
ดีพบุคส ศูนยเฝาระวังสถานการณภาคใต).

ลออแมน - อารีฟน บินจิ. ๒๕๔๑. 'ลังกาสุกะ ปาตานีดารุสสลาม', ศูนยวัฒนธรรมชายแดนภาคใต.


็
วิบูล วิจิตรวาทการ, น.พ.. ๒๕๔๔. 'แผนดินสมเดจพระมหาจักรพรรดิกอนกรุงแตกครั้งแรก'. (กรุงเทพฯ :
สรางสรรคบุคส).



ศรีศักร วัลลิโภดม, จํารูญ เดนอุดม, อับดลเลาะห ลออแมน, อุด ปตนวงศ. ๒๕๕๐. เลาขานตานานใต.
ํ
ุ

ิ
(กรุงเทพฯ : มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ : ศูนยศึกษาและพัฒนาสันติวธี (ศพส.)
มหาวิทยาลัยมหิดล).
ศูนยวัฒนธรรมชุมชนมุสลิม – มลายูบานปากลัด. ๒๕๔๘. จากลุมน้ําปตตานีสูลุมน้ําเจาพระยา. เอกสาร

เผยแพรของศูนยวัฒนธรรมชุมชนมุสลิม – มลายูบานปากลัด โครงการศูนยวัฒนธรรมมุสลิม-
มลายูบานปากกลัด ในวันที่ ๖-๗ กุมภาพันธ ๒๕๔๘.

ี
ี
สมชาย นละไพจิตร. ๒๕๔๓. กูเฮง....เผาโรงเรียน : คดประวัติศาสตรแบบอยางการตอสูอันชอบธรรม.
ิ
(กรุงเทพฯ : มุสลิมนวส).
สมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ. ๒๔๘๙. แหลมมะลาย. นิตยสารเอกชนรายสัปดาห.
ู

สมสมัย ศรีสูทรพรรณ (จิตร ภูมิศักดิ์). ๒๕๑๗. โฉมหนาศักดินาไทย. (นนทบุรี : ศรีปญญา).

สมัย เจริญชาง. ๒๕๕๕. ยอนรอย มุสลิมสยาม. (กรุงเทพฯ : มูลนิธิเพื่อพัฒนาเยาวชนสูภาวะผูนํา).

สุจิตต วงษเทศ, บรรณาธิการ. ๒๕๔๗. รัฐปตตานี ใน "ศรีวิชัย" เกาแกกวารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร.
(กรุงเทพฯ : มติชน/ศิลปวัฒนธรรม).

สุจิตต วงษเทศ. ๒๕๕๕. สี่จังหวัดชายแดนภาคใต ปตตานี, ยะลา, นราธิวาส, สตูล, (กรุงเทพฯ : พิมพ
คํา).

สุพจน ดานตระกูล. ๒๕๔๗. อดีตจุฬาราชมนตรี แชม พรหมยงค (ซําซุดดิน มุสตาฟา) กับ ๔ จังหวัด

ภาคใต. (นนทบุรี : สถาบันวทยาศาสตรสังคม (ประเทศไทย)).
ิ
สุรชาติ บํารุงสุข. ๒๕๕๐. วิกฤติใต : สูดวยยุทธศาสตรและปญญา. (กรุงเทพฯ : รวมดวยชวยกัน).
ิ
เสถียร จันทิมาธร. ๒๕๔๘. จรยุทธในเมือง. (กรุงเทพฯ : มตชน).

เสาวนีย จิตตหมวด. ๒๕๓๑. กลุมชาตพันธุ : ชาวไทยมุสลิม. (กรุงเทพมหานคร: กองทุนสงารุจิระอัมพร).
ิ
เสาวนีย จิตตหมวด. ๒๕๓๑. กลุมชาติพันธุ : ชาวไทยมุสลิม. (กรุงเทพฯ : กองทุนสงารุจิระอัมพร).

๗๖


หนวยวิจัยภูมิภาคศึกษา สํานักวิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ. 2554. "รุไบยาต"


วารสารวชาการดานเอเชียศึกษา. ปที่ ๒ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๕๔”. (นครศรีธรรมราช : กองทุน
ิ
รุไบยาต หนวยวิจัยภูมิภาคศึกษา สํานักวิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ).
อ.บางนรา. ๒๕๒๓. ปตตานีในอดีต. ม.ป.ท.,

อ.บางนรา. ๒๕๕๑. ปตตานี อดีต-ปจจุบัน. เอกสารประกอบสัมมนาวชาการเรือง "โลกของอิสลามและ
ิ
่
มุสลิมในอุษาคเนย". (กรุงเทพฯ : มูลนิธิโครงการตําราสังคมศาสตรและมนุษยศาสตรและมูลนิธ ิ

โตโยตาประเทศไทย).
ี
่
อัศนีย พลจันทร. ๒๔๘๗. ความเกี่ยวของของภาสามลายูไนภาสาไทย (ตอนตน). วรรนคดสาร เลมที ๑๐
พรึสภาคม พ.ศ. ๒๔๘๗.

ั
ั
อารง สุทธิศาสน. ๒๕๑๙. ปญหาความขัดแยงในสี่จงหวดภาคใต. (กรุงเทพฯ : พิทักษประชา).
ุ
ื
อารีฟน บินจิ, อับดลเลาะ ลออแมน, อัฮหมัด สมบูรณ. ๒๕๕๐. ปาตานี...ประวัตศาสตรและการเมองใน
ิ
ู
โลกมลาย. (สงขลา : มูลนิธิวัฒนธรรมอิสลามภาคใต).
อารีฟน บินจิ, อับดลเลาะ ลออแมน, อัฮหมัด สมบูรณ บัวหลวง. ๒๕๔๓. ปาตานี ดารุสสลาม. (ยะลา :
ุ
ศูนยวัฒนธรรมชายแดนภาคใต).
อาลี เสือสมิง. ๒๕๕๐. ประวติศาสตรขุนนางมุสลิมสยาม. (กรุงเทพฯ : บริษัท ออฟเซ็ท เพรส จากด).
ั
ํ
ั
ิ์
อําพล จลานนท, อาคม รักสําหรวจ, วิรัช เฉื่อยฉ่ํา, กิจจา กิจจานุสนธ, ธีรรัตน พุธานานนท, โชติรัตน เทมะ
ิ
ั
รัตน. ๒๕๑๔. ประวตกระทรวงกลาโหม ปนใหญโบราณหนากระทรวงกลาโหม. (กรุงเทพฯ :
กระทรวงกลาโหม).
ิ
อมรอน มะลูลีม. ๒๕๓๘. วิเคราะหความขัดแยงระหวางรัฐบาลไทยกับมุสลิมในประเทศไทย :

กรณีศึกษากลุมมุสลิมในเขตจังหวัดชายแดน ภาคใต. (กรุงเทพฯ : อิสลามิคอะเคเดมี).


ภาษาอังกฤษ

Abdelwahab IF, Klein MJ, Hermann G, and Abdul-Quader M. 2005. Focal tuberculous

osteomyelitis of the calcaneus secondary to direct extension from an
infected retrocalcaneal bursa. J Am Podiatr Med Assoc.

Aronow MS., 2005. Posterior heel pain (retrocalcaneal bursitis, insertional and
noninsertional Achilles tendinopathy). Clin Podiatr Med Surg.

Bradley, F.R., 2015. Siam's conquest of Patani and the End of Mandala relations.
1786–1838. ZSingapore: National University of Singapore. Chapter 7)

Clain MR, and Baxter DE. 1992. Achilles tendinitis. Foot Ankle.

๗๗


Clanton T, and Waldrop NI. 2014. Athletic injuries to the soft tissues of the foot and ankle.
In: Coughlin M, Saltzman C, Anderson R, editors. Mann’s surgery of the foot

and ankle. 9th ed. (Philadelphia: Saunders).

Cummins EJ, and Anson BJ. 1946. The structure of the calcaneal tendon (of Achilles)
in relation to orthopedic surgery, with additional observations on the
plantaris muscle. Surg Gynecol Obstet.

Cummins EJ, and Anson BJ. 1946. The structure of the calcaneal tendon (of Achilles)
in relation to orthopedic surgery. with additional observations on the

plantaris muscle. Surg Gynecol Obstet.

DeMaio M, Paine R, and Drez DJ. 1995. Achilles tendonitis. Orthopedics.

Harwell JI, and Fisher D., 2001. Pediatric septic bursitis: case report of retrocalcaneal
infection and review of the literature. Clin Infect Dis.

Ibrahim Syukri. 1985. History of the Malay Kingdom of Patani. Translated by Conner Bailey
and John N. Miksie (Athen: Ohio University Press).

Muhammad Rabi. 1972. The Ship of Sulayman. translated by John O’ Kane. (London:

Routledge & Keagan Paul).
Paavola M, Sayana M, and Maffulli N. 2007. Paratendinopathy of the Achilles tendon. In:

Maffulli N, Almekinders L, editors. The Achilles tendon. (London: Springer-
Verlag).

Paavola M, Sayana M, and Maffulli N. 2007. Paratendinopathy of the Achilles tendon. In:
Maffulli N, Almekinders L, editors. The Achilles tendon. (London: Springer-
Verlag)


Said MN, Al Ateeq Al Dosari M, Al Subaii N, Kawas A, Al Mas A, Al Ser Y, et al., 2015. Open
Achilles tendon lacerations. Eur J Orthop Surg Traumatol.

Soma CA, and Mandelbaum BR. 1994. Achilles tendon disorders. Clin Sports Med.

๗๘


สัมภาษณ


การุณ กูใหญ. สัมภาษณ. ๒๐ กุมภาพันธ ๒๕๖๐
ขุนเดช ใบเบแด. สัมภาษณ. ๑๗ มีนาคม ๒๕๖๐

ุ
ั
ดร.อณส อมาตยกล. สัมภาษณ. ๑๔ เมษายน ๒๕๖๐
ดร.อารง สุทธาศาสน. สัมภาษณ. ๗ เมษายน ๒๕๖๐
หมอนึก. สัมภาษณ. ๒๐ กุมภาพันธ ๒๕๖๐

อับดลกอเดร มัสแหละ. สัมภาษณ. ๑๘ กุมภาพันธ ๒๕๖๐
ุ
อาลี เสือสมิง. สัมภาษณ. ๓ มีนาคม ๒๕๖๐

อิหมามเฟาซัล หลังปูเตะ. สัมภาษณ. ๑๐ กุมภาพันธ ๒๕๖๐