๔๙
ประเพณแี หเ่ จา้ พอ่ หลกั เมอื ง
สมุทรสาคร
"ประเพณีแหเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร" มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ที่มีชื่อเรียกในทองถิ่นวา
“ประเพณแี หเ จา พอ หลกั เมืองสมทุ รสาคร”
ลกั ษณะมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : อยใู นประเภท แนวปฏบิ ตั ทิ างสงั คม พธิ กี รรม ประเพณี และเทศกาล
พื้นที่ปฏิบัติมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม : ตำบลมหาชัยและตำบลทาฉลอม อำเภอเมืองสมุทรสาคร
จังหวัดสมุทรสาคร
รายละเอียดมรดกภูมปิ �ญญาทางวฒั นธรรม
"ประเพณีแหเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร" หลักเมืองสมุทรสาครประทับเกี้ยว แลวตั้งแถว
ไดจัดขึ้นครั้งแรกในป พ.ศ.๒๔๙๗ หรือประมาณ ขบวนการแหบริเวณหนาธนาคารนครหลวงไทย
๖๓ ป มาแลว พิธีแหเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร ในขณะน้นั ซึง่ ปจ จุบันคอื ธนาคารธนชาต จะมีงาน
ตั้งแตปแรกจนถึงป พ.ศ. ๒๕๐๖ ไมมีมหรสพ และพิธีแหใ นวนั ท่ี ๑๓ เมษายน เพียงวันเดียว
ใด ๆ ทั้งสิ้น ในพิธีแหจะมีการอัญเชิญเจาพอ
๕๐
ตอมาในป พ.ศ. ๒๕๐๗ ถึงป พ.ศ. ๒๕๒๓ เปนคลายวันเกิดเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร
ในพิธีประเพณีแหเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร ประกอบกับการจัดงานในชวงเทศกาลสงกรานต
จะอญั เชญิ เจา พอ หลกั เมอื งประทบั เกย้ี วเหมอื นเดมิ ประชาชนสว นใหญจ ะกลบั ภมู ลิ ำเนาเดมิ เพอ่ื ไปเยย่ี ม
แตไดมีการปรับเสนทางการแหใหม โดยเริ่มจาก บุพการีและรดน้ำดำหัวตามประเพณีไทย โรงงาน
ชว งหวั ตลาดซง่ึ กค็ อื สะพานปลา (เดมิ ) ไปถงึ บรเิ วณ ตาง ๆ ในจังหวัดตางก็ปดหมด ทำใหมีผูเขารวม
ทายตลาดมหาชัย ระยะเวลาจัดงาน ๓ วัน ตั้งแต ขบวนแหน อ ย และในชว งเทศกาลสงกรานตท กุ พน้ื ท่ี
วันที่ ๙-๑๑ เมษายน เมื่อแหเสร็จก็จะจุดพลุ ทั้งในจังหวัดสมุทรสาครและจังหวัดใกลเคียง
มมี หรสพสมโภชในงาน ๒ อยา ง คอื อปุ รากรจนี (งว้ิ ) ตางก็จัดงานสงกรานต ทำใหการจัดหามหรสพ
และภาพยนตร พิธีการแหมีการแหบนทางบก เพื่อมาสมโภชในพิธีแหเจาพอหลักเมืองหายาก
เพยี งอยางเดยี ว และมีราคาแพง จึงไดประชุมหารือกันและได
เปลย่ี นแปลงระยะเวลาการจัดงานดังกลาว
ประเพณกี ารแหเ จา พอ หลกั เมอื งสมทุ รสาคร
มีการเปลี่ยนแปลงการจัดงานอีกครั้งในป พ.ศ.
๒๕๒๔ จากเดมิ ทร่ี ะยะเวลาจดั งาน ๓ วนั ตง้ั แตว นั ท่ี
๙-๑๑ เมษายน ไดเ ปลย่ี นมาเปน ระยะเวลาจดั งาน
๕ วัน ๕ คืน โดยเริ่มจากวันที่ ๗ ถึงวันที่ ๑๑
เดือน ๕ ของปฏิทินจีน ซึ่งจะตรงกับชวงเดือน
มิถุนายนของทุกป เหตุผลสำคัญในการเปลี่ยนวัน
จัดงานคือ วันที่ ๑๑ เดือน ๕ ของปฏิทินจีน
๕๑
ป พ.ศ. ๒๕๒๔ พิธีแหเจาพอหลักเมือง ความเปนสิริมงคลในการประกอบอาชีพ ดังนั้น
สมุทรสาครไดมีการเพิ่มพิธีแหทางเรือขึ้นมา พธิ กี ารแหเ จาพอหลกั เมืองสมทุ รสาครจงึ ไดพ ฒั นา
ทั้งนี้เนื่องจากเห็นวาประชาชนในพื้นที่จังหวัด มาเปนการแหทั้งทางบกและการแหทางน้ำ
สมุทรสาครมีวิถีชีวิตประกอบอาชีพการประมง โดยการแหท างนำ้ ขบวนแหจ ะมเี รอื ประมงมารว มแห
ทะเลและประมงชายฝงเปนหลัก และมีความเชื่อ ปละประมาณ ๓๐ ลำ ในขณะที่การแหทางบก
ความศรัทธาตอเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร จะมอี งคก รตา งๆ ทง้ั ภาครฐั เอกชน และประชาชน
ทั้งเวลาออกเรือหาปลาและกลับจากการหาปลา มารวมขบวนแหมากมายนับหมื่นคน ตลอดมา
ชวงที่เรือผานศาลเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร จนถึงปจจบุ นั นี้
จะตองมีการจุดประทัดเปนการบอกกลาวเพื่อ
๕๒
คณุ คา่ และความสำคญั ของ "ประเพณีแห่เจ้าพอ่ หลักเมอื งสมุทรสาคร"
......................................................................................................................
ประเพณีแหเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร เปนประเพณีที่สำคัญประเพณีหนึ่งของ
จงั หวดั สมทุ รสาครทส่ี บื ทอดตอ กนั มาเปน เวลากวา ๖๐ ป จนทำใหม ชี อ่ื เสยี งเปน ทร่ี จู กั ทว่ั ไป
ในจังหวัดสมุทรสาครและจังหวัดใกลเคียง เปนประเพณีที่มีคุณคาและสำคัญตอชาว
สมทุ รสาคร คอื
๑. คุณคาดานจิตใจ เจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร เปนที่ยึดเหนี่ยวจิตใจ ประชาชน
จงั หวดั สมทุ รสาครสว นใหญใ นการประกอบกจิ การตา ง ๆ ของคหบดี พอ คา ประชาชนทว่ั ไป
โดยเฉพาะผูประกอบอาชพี การทำประมง เมื่อประสบปญหาหรืออุปสรรคในการดำเนินชีวิต
ก็จะมาบนบานศาลกลาวตอเจาพอหลักเมืองฯ ใหชวยเหลือ เมื่อปญหาคลี่คลายในทางที่ดี
ก็มีความรูสึกคลายกังวล สบายใจ มีความสุขขึ้น ประชาชนมีโอกาสเขารวมกิจกรรมตางๆ
มีประสบการณ มีความประทับใจบางสิ่งบางอยาง เกิดความทรงจำรวมกัน และมีคุณคา
การแสดงออกดานคารวะธรรม แสดงถึงความกตัญูกตเวที
๒. คณุ คา ดา นวฒั นธรรม การอนรุ กั ษศ ลิ ปวฒั นธรรม ดา นการประกอบพธิ กี รรมตา งๆ
เชน พิธีการอัญเชิญกระถางธูปเจาพอหลักเมือง พิธีแหเจาพอหลักเมือง พิธีสักการะเจาพอ
หลักเมือง เนื่องในวันเกิดเจาพอฯ การผัดหมี่มงคลในวันเกิดเจาพอหลักเมืองฯ การจัดงาน
มีการแสดงอุปรากรจีน (งิ้ว) การจัดเตรียมเครื่องเซนไหว เชน หัวหมู ไก เปด ซิ่วทอ ผลไม
ตาง ๆ การแตงกายของผูเขารวมพิธี การใชภาษาจีนในการประกอบพิธีกรรม การประดับ
ประดาสถานที่ดวยอักษรภาษาจีนที่เปนมงคล แฝงไปดวยความเชื่อที่แสดงออกถึงวิถีชีวิต
ของคนไทยเชื้อสายจีนในจังหวัดสมุทรสาคร เปนการสืบทอดอัตลักษณ วัฒนธรรมของ
คนไทยเช้อื สายจีน
๓. คุณคาตอสังคม เจาพอหลักเมืองสมุทรสาครเปนที่เคารพศรัทธาของคนในจังหวัด
สมุทรสาคร เปนศูนยรวมใจของคนในจังหวัดสมุทรสาคร ประชาชนในจังหวัดสมุทรสาคร
จึงมีความรูสึกรวมกันวาเจาพอหลักเมืองเปนสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำจังหวัดสมุทรสาคร ดังนั้น
ทกุ ปจ ะมกี ารจดั งานประเพณแี หเ จา พอ หลกั เมอื งสมทุ รสาคร ประชาชนตา งพรอ มใจกนั รว มงาน
ซึ่งแสดงออกดวยวิธีตางๆ เชน การเขารวมขบวนแห การสักการบูชา ณ ศาลเจาพอ
หลกั เมอื ง การสง บคุ ลากรในสงั กดั ขององคก รภาครฐั และเอกชนเขา รว มขบวนแห การบรจิ าค
ทรัพย สิ่งของ การตั้งโตะบูชาหนาบาน การเฝารอเพื่อชมขบวนแห การจัดเตรียมอาหาร
เลี้ยงผูรวมขบวนแห ฯลฯ การมีสวนรวมกิจกรรมในประเพณีแหเจาพอหลักเมืองของ
ทุกภาคสวน ทั้งภาครัฐและเอกชน ภายใตการบริหารจัดการของคณะกรรมการบริหาร
ศาลเจาพอ หลักเมือง คณะกรรมการศษิ ยเจาพอหลกั เมืองท่กี ระทำอยา งตอเน่ืองเปนประจำ
ทุกปแสดงใหเหน็ ถึงความสามัคครี วมแรงรวมใจของประชาชนในจังหวดั สมุทรสาคร
๕๓
มาตรการสง่ เสรม� และรกั ษามรดกภมู ปิ ญ� ญาทางวฒั นธรรม "ประเพณแี หเ่ จา้ พอ่
หลักเมืองสมทุ รสาคร" ใหค้ งอยู่ได้อย่างยั�งยนื
ทุกภาคสวนทั้งหนวยงานภาครัฐในจังหวัด คือ วัน “โหงวววยจับอิก” ระยะเวลาการจัดงาน
สมุทรสาคร องคกรเอกชน และชมรมตาง ๆ ของ ๕ วนั สถานทจ่ี ดั งานใชบ รเิ วณศาลเจา พอ หลกั เมอื ง
ประชาชนใหการสนับสนุนการรวมกิจกรรม สมุทรสาคร อำเภอเมืองสมุทรสาคร จังหวัด
แหเจาพอหลักเมือง ไดแก การประชาสัมพันธจาก สมุทรสาคร
การทอ งเทย่ี วแหง ประเทศไทย สำนกั งานสมทุ รสงคราม
การสนบั สนนุ จากทกุ ภาคสว นรว มกจิ กรรมประเพณี การสืบสานและถายทอด ประเพณีแห
แหเ จา พอ หลกั เมอื งดว ยความศรทั ธา โดยสนบั สนนุ เจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร มีคณะกรรมการ
สิ่งของตาง ๆ ที่ไมตองใชงบประมาณ สถาบัน บริหารจัดการอยางเปนระบบในรูปของ
การศกึ ษานำนกั เรยี น นกั ศกึ ษามารว มกจิ กรรมการแห คณะกรรมการ ๒ คณะ ที่ถายทอดกันมาหลายรุน
เจาพอหลักเมือง ซึ่งมีการแจกอาหาร เครื่องดื่ม ดังน้ี
ยา ฯลฯ รวมทง้ั อาสาสมัครมาผัดหมี่ในวนั สดุ ทาย
ของการจัดงานแจกใหแกประชาชนทั่วไปเพื่อเปน ๑. คณะกรรมการบริหารศาลเจาพอ
สิริมงคล หลักเมืองสมุทรสาคร โดยคณะกรรมการชุดนี้
จะมีตำแหนงที่แตงตั้งจากกระทรวงมหาดไทย คือ
ดา นการศกึ ษา วจิ ัย มผี ทู ำการศกึ ษา ตำแหนงผูตรวจตราสอดสอง และตำแหนง
๑. นางอรวรรณ แสงหอย นักวิชาการ ผูจัดการปกครอง สวนตำแหนงอื่น ๆ เปนไปตาม
วฒั นธรรมชำนาญการ สำนักงานวฒั นธรรมจังหวดั โครงสรา งทว่ั ไปทไ่ี ดจ ากการสรรหาจากผทู เ่ี กย่ี วขอ ง
สมทุ รสาคร กระทรวงวฒั นธรรม ทำการวจิ ยั ประเพณี
ความเชื่อของชาวไทยเชื้อสายจีนในจังหวัด ๒. คณะกรรมการชมรมศิษยเกาเจาพอ
สมทุ รสาคร กรณศี กึ ษาประเพณแี หเ จา พอ หลกั เมอื ง หลักเมืองสมุทรสาคร เปนบุคคลที่มีความศรัทธา
สมุทรสาคร โดยมุงเนนศึกษาในประเด็นประวัติ และมีบทบาทสำคัญตอกิจกรรมตาง ๆ ของ
พัฒนาการของประเพณีการแหเจาพอหลักเมือง ศาลเจา พอ หลักเมอื งสมุทรสาคร
สมทุ รสาคร รปู แบบพธิ กี รรม ความเชอ่ื และบทบาท
ของประเพณีแหเจาพอ หลักเมืองสมทุ รสาคร
๒. วิทยาลัยเทคนิคสมุทรสาคร ไดมี
การประเมนิ ผลการจดั งานหลงั จากเสรจ็ งานประเพณี
การแหเจาพอหลักเมือง เปนประจำทุกป เพื่อนำ
ผลการวิจัยมาปรับปรุงพัฒนาการจัดงานประเพณี
ในปตอ ไป
ดานการอนุรักษ ฟนฟู ประเพณีแหเจาพอ
หลักเมืองสมุทรสาคร ไดมีการจัดงานประเพณีแห
เจาพอ หลักเมอื งสมทุ รสาคร ในเดือนมิถุนายนของ
ทุกป ซึ่งถือตามปฏิทินจีนคือวันวันที่ ๑๑ เดือน ๕
๕๔
การทำงานเพื่อการสืบสานและถายทอด หลักเมืองทุกป เพื่อนำผลการประเมินมาปรับปรุง
มรดกภมู ปิ ญ ญาในประเพณกี ารแหเ จา พอ หลกั เมอื ง พฒั นาในปต อ ไป
สมุทรสาคร เนนการมีสวนรวมของทุกภาคสวน
ทั้งภาครัฐและเอกชนในกิจกรรมตาง ๆ ของ ๒. หลังจากเสร็จงานประเพณีแหเจาพอ
ศาลเจา พอ หลกั เมอื งและประเพณแี หเ จา พอ หลกั เมอื ง หลักเมืองสมุทรสาคร จะนำผลการประเมิน
สมุทรสาคร ที่ผูเขารวมเต็มไปดวยความเชื่อ มาประชุมวางแผนการทำงานในปตอไปทันที
ความศรัทธาในสิ่งที่สักการะบูชา ทั้งพระพุทธรูป เพ่ือใหการจัดงานในปต อ ไปมีประสิทธิผลสงู สุด
ทป่ี ระดษิ ฐานหนา ศาลเจา พอ หลกั เมอื งสมทุ รสาคร
ซง่ึ ถอื วา พระพทุ ธรปู นน้ั เปน ตวั แทนของพระพทุ ธเจา ๓. มีการบริหารจัดการโดยการมีสวนรวม
ความเชื่อวากระถางธูปเปนตัวแทนขององค ทำใหจ ำนวนผรู ว มงานประเพณแี หเ จา พอ หลกั เมอื ง
เจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร ความเชื่อเกี่ยวกับ เพิ่มขึ้นทุกป ทั้งจำนวนประชาชนจากหนวยงาน
การแบกเกย้ี ววา หากใครไดแ บกเกย้ี วดงั กลา วจะเปน ตาง ๆ ทง้ั ภาครฐั และเอกชนทร่ี ว มขบวนแหท างบก
สิริมงคลแกตนเอง ความเชื่อเกี่ยวกับการเขารวม ทั้งจำนวนเรือที่เขารวมขบวนทางน้ำ จนตองจัด
เดินแหเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร จะทำใหมี ใหมีการลงทะเบียนของผูเขารวมขบวนแหอยางมี
สุขภาพแข็งแรง ความเชื่อเกี่ยวกับการตั้งโตะ ระบบและเปน ระเบยี บ นอกจากนย้ี งั มกี ารดำเนนิ งาน
เครื่องเซนไหวเจาพอหลักเมืองจะเปนสิริมงคล ดานอื่นในวันประเพณีแหเจาพอหลักเมือง
แกตนเองและครอบครัว ความเชื่อเกี่ยวกับ สมุทรสาคร คือ มีการจัดสรรงบประมาณมอบให
การนำธูปใหมแลกกับธูปที่ปกในกระถางธูป หนว ยงานตา ง ๆ ไดแ ก
ในขบวนแหเ จาพอ หลกั เมืองสมทุ รสาคร
๑) การจดั สรรงบประมาณใหแ กโ รงพยาบาล
ดานการพัฒนาตอ ยอดมรดกภมู ิปญญา ในจงั หวดั สมทุ รสาคร ไดแ ก โรงพยาบาลสมทุ รสาคร
๑. มีการประเมินผลการจัดงานแหเจาพอ โรงพยาบาลกระทมุ แบน และโรงพยาบาลบา นแพว
แหงละ ๑๐๐,๐๐๐ บาท
๒) มอบทนุ การศกึ ษาแกน กั เรยี นในศนู ย
การศกึ ษาพิเศษประจำจังหวัดสมุทรสาคร จำนวน
๑๐๐,๐๐๐ บาท มอบทุนการศึกษาแกนักเรียน
จำนวน ๑๕๑ โรงเรยี น (โรงเรยี นละ ๑๐ ทนุ ๆ ละ
๑,๐๐๐ บาท)
๓) การจัดกิจกรรมตาง ๆ ตามปฏิทิน
กิจกรรมของศาลเจาพอหลักเมืองสมุทรสาคร
ตามที่คณะกรรมการจัดทำในแตละป เชน
การทำบญุ ตกั บาตรในวนั สำคญั ทางศาสนา รว มกบั
ทองถิ่นจัดงานประเพณี เชน ประเพณีสงกรานต
ประเพณีวันลอยกระทง จัดกิจกรรมในวันสำคัญ
ของพระบรมวงศานุวงศ และวันสำคัญตาม
ประเพณีจีนตาง ๆ เชน วันตรุษจีน วันสารทจีน
และอื่นๆ โดยจัดใหมีมหรสพ อุปรากรจีน (งิ้ว)
ภาพยนตร ดนตรี ตามโอกาสและความเหมาะสม
๕๕
............................บ...ุค..ค..ล..ผ..ู้ส..ืบ..ท...อ..ด..ห..ร..�อ..ผ..ู้ท..ี�ม..ีส..ว่ ..น..เ.ก..�ยี ..ว..ข..อ้ ..ง.............................
๑. คณะกรรมการบรหิ ารศาลเจา พอ หลกั เมอื ง ๕. เทศบาลนครสมทุ รสาคร
สมุทรสาคร ที่อยู : เลขที่ ๑ ถนนสุคนธวทิ ตำบลมหาชัย
ท่อี ยู : ศาลเจา พอ หลกั เมืองสมุทรสาคร อำเภอเมืองสมุทรสาคร จังหวัดสมุทรสาคร
ถนนเศรษฐกิจ ๑ ตำบลมหาชยั อำเภอ ๗๔๐๐๐
เมอื งสมทุ รสาคร จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๐๐๐ หมายเลขโทรศพั ท : ๐ ๓๔๔๑ ๑๒๐๘
๒. คณะกรรมการชมรมศษิ ยเ จา พอ หลกั เมอื ง ๖. สมาคมการประมงสมทุ รสาคร
สมทุ รสาคร ที่อยู : เลขที่ ๘๔๐/๕ ถนนสุขาภิบาล
ที่อยู : ศาลเจา พอ หลักเมอื งสมทุ รสาคร ตำบลมหาชยั อำเภอเมืองสมุทรสาคร
ถนนเศรษฐกิจ ๑ ตำบลมหาชยั อำเภอ จงั หวัดสมทุ รสาคร ๗๔๐๐๐
เมอื งสมทุ รสาคร จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๐๐๐ หมายเลขโทรศพั ท : ๐ ๓๔๔๒ ๕๒๒๗
๓. สำนกั งานจงั หวัดสมุทรสาคร ๗. การทอ งเทย่ี งแหง ประเทศไทย สำนกั งาน
ที่อยู : ศาลากลางจังหวัดสมุทรสาคร ช้ัน ๕ สมทุ รสงคราม
ถนนเศรษฐกจิ ๑ ตำบลมหาชัย อำเภอ ทอ่ี ยู : เลขท่ี ๒/๑ ชน้ั ๒ อาคารอเนกประสงค
เมอื งสมทุ รสาคร จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๐๐๐ ถนนพวงสมบรู ณ ตำบลอมั พวา อำเภออมั พวา
หมายเลขโทรศพั ท : ๐ ๓๔๔๒ ๗๓๘๗, จังหวดั สมุทรสงคราม ๗๕๑๑๐
๐ ๓๔๔๒ ๕๐๗๕ หมายเลขโทรศพั ท : ๐ ๓๔๗๕ ๒๘๔๗ ตอ ๘
๔. องคก ารบริหารจังหวัดสมุทรสาคร ๘. ชมรมรานอาหารจงั หวัดสมทุ รสาคร
ที่อยู : ถนนเจษฎางค ตำบลมหาชัย อำเภอ ทีอ่ ยู : ชมรมรานอาหารจงั หวัดสมทุ รสาคร
เมอื งสมทุ รสาคร จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๐๐๐ หมายเลขโทรศพั ท : ๐๙ ๒๑๔๑ ๔๕๑๖
หมายเลขโทรศัพท : ๐ ๓๔๔๑ ๑๗๑๔
๕๖
๕๗
การเชิดสงิ โต
"การเชิดสงิ โต" มรดกภูมปิ ญญาทางวัฒนธรรม ไมมชี ื่อเรียกเฉพาะในทองถ่ิน
ลกั ษณะมรดกภมู ิปญญาทางวฒั นธรรม : อยูในประเภท ศิลปะการแสดง
พื้นที่ปฏิบัติมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม : พื้นที่ชุมชนในจังหวัดสมุทรสาครและจังหวัดตาง ๆ
ในประเทศไทย ตามที่มกี ารรอ งขอใหจ ดั แสดง
รายละเอยี ดมรดกภูมปิ ญ� ญาทางวัฒนธรรม
"การเชดิ สงิ โต" ของคณะศษิ ยห ลวงพอ เกตมุ กรงุ เทพมหานคร จนสามารถเชดิ สงิ โตไดห ลายแบบ
ลูกเจาพอหลักเมืองมหาชัย เริ่มจากขณะเรียนอยู แตแบบที่ถนัดซึ่งเปนที่นิยมทั่วไปคือแบบ
โรงเรียนกระทุมแบน "วิเศษสมุทคุณ" นักเรียน จนี กวางตงุ ฝก ฝนจนเกดิ ชำนาญ เมอ่ื สมคั รเขา เรยี น
แตล ะคนจะชอบเลน กฬี าไปคนละอยา ง เชน ฟตุ บอล โรงเรยี นจา ทหารกย็ งั ใชเ วลาวา งตง้ั คณะเชดิ สงิ โตขน้ึ
บาสเกตบอล แบดมนิ ตนั หรอื วง่ิ แต ด.ช.ภพู พิ ฒั น ที่บานประตูน้ำอางทองชื่อ "คณะลูกอางทอง"
กุหลาบซอน (ปจจบุ ัน นาวาเอก ภูพพิ ฒั น กุหลาบ รวบรวมเด็กแถวบานซึ่งสวนใหญมีฐานะยากจน
ซอน) ชอบและสนใจการเชิดสิงโต ประมาณป และอยูในแวดวงกลุมเสี่ยง นำมาฝกจนสามารถ
พ.ศ. ๒๕๑๕ จึงไปขอฝกกับคณะสิงโตที่วัดนางชี เชิดสิงโตและเลนดนตรีประกอบการเชิดสิงโตได
๕๘
ออกรับงานทั่วไป ซึ่งสวนใหญจะเปนงานบวช ที่มากขึ้น เมื่อความนิยมมีมากและมีนักแสดง
งานเปดกิจการ หรืองานมงคลอื่น ๆ ผลที่ไดรับคือ มากขน้ึ กจ็ ะมกี ารแยกวงรบั งานออกไปอกี หลายคณะ
เดก็ เหลา นใ้ี ชเ วลาใหเ ปน ประโยชนต อ ผอู น่ื และไดร บั เชน ศิษยหลวงปูฮะ ศิษยหลวงพอวัดโกรกกราก
คาแสดงเปนรายไดพิเศษกับไดรับประทานอาหาร ศษิ ยศ าลเจา อามา ลกู ทา วมหาพรหม เปน ตน รวมแลว
ท่มี ีคุณภาพเทยี บเทาเจาของงาน ประมาณ ๒๐ คณะ สวนชื่อคณะลูกอางทอง
ไดเ ปลย่ี นชอ่ื เปน คณะศษิ ยห ลวงพอ เกตมุ ลกู เจา พอ
เวลาวางจะมาฝก ซอมทา เชดิ สงิ โตทา ใหม ๆ หลกั เมอื งมหาชยั ตามชอ่ื ผูอ ุปถัมภ
แทนการมั่วสุมเปนการเพิ่มทักษะในการแสดง
คณุ คา่ และความสำคัญของ "การเชดิ สิงโต"
......................................................................................................................
“การเชิดสิงโต” มีคุณคาและความสำคัญทั้งในระดับปจเจกบุคคล ระดับครอบครัว
ระดับชุมชนทองถิ่นในจังหวัดและประเทศ เพราะเปนกิจกรรมที่สงเสริมความสามารถแก
ผูดอยโอกาสในระดับชุมชน และสามารถชวยสงเสริมรายไดแกเยาวชนในทองถิ่นจังหวัด
สมทุ รสาคร รวมทง้ั เปน การสง เสรมิ ใหเ ยาวชนในทอ งถน่ิ จงั หวดั สมทุ รสาครหา งไกลยาเสพตดิ
กิจกรรมการเชิดสิงโตของคณะสิงโตศิษยหลวงพอเกตุม ลูกเจาพอหลักเมืองมหาชัย ไดรับ
รางวลั ในระดับนานาชาตจิ ากประเทศจนี ป พ.ศ. ๒๕๕๙
๕๙
มาตรการส่งเสร�มและรักษามรดกภูมิป�ญญาทางวัฒนธรรม "การเชิดสิงโต"
ให้คงอย่ไู ดอ้ ย่างยง�ั ยืน
การเชิดสิงโต ไดรับการสนับสนุนจาก ..บ..ุค..ค..ล..ผ..สู้..บื ..ท..อ..ด..ห..ร..อ� ..ผ..้ทู ..ี�ม..สี..ว่..น..เ.ก..�ีย..ว..ข.้อ..ง...
ครอบครัวและชุมชนที่ใหเด็กๆเขามามีสวนรวม
ในกิจกรรม โดยสงเด็ก ๆ เขามาฝกการแสดง นาวาเอกภพู ิพฒั น กุหลาบซอ น
เปนการถายทอดใหเยาวชนคนรุนหลังรูจักและได อายุ ๖๑ ป
สบื สานการแสดงการเชดิ สงิ โต ซง่ึ กอ ใหเ กดิ สงิ โตเดก็ อาชพี : ขา ราชการบาํ นาญ และรบั จา งจดั งาน
นอกจากนี้ยังจัดใหนักทองเที่ยวไดเขามาเรียนรู
การแสดงการเชิดสิงโตเปนการเผยแพรความรู แสดง แสง สี เสยี ง
เรอื่ งการเชิดสิงโตอกี ทางหนง่ึ ท่ีอยู : เลขท่ี ๓๓๐/๑ ถนนสคุ นธวทิ
ตาํ บลตลาดกระทุมแบน
อําเภอกระทุมแบน
จงั หวัดสมุทรสาคร ๗๔๑๑๐
โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๑๖๑๖ ๘๖๔๐,
๐๘ ๐๙๘๗ ๙๓๖๑
๖๐
๖๑
สิงโตเด็ก
"สงิ โตเด็ก" มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ไมมีชื่อเรียกเฉพาะในทองถิ่น
ลักษณะมรดกภมู ิปญญาทางวัฒนธรรม : อยใู นประเภท ศิลปะการแสดง
พื้นที่ปฏิบัติมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม : พื้นที่ชุมชนในจังหวัดสมุทรสาครและจังหวัดตาง ๆ
ในประเทศไทย ตามทม่ี กี ารรอ งขอใหจ ดั แสดง
รายละเอียดมรดกภมู ปิ ญ� ญาทางวฒั นธรรม
"สงิ โตเดก็ " จังหวัดสมุทรสาคร มีการเชิดสิงโตเด็กเยาวชน
"สงิ โตเดก็ " เปน มรดกภมู ปิ ญ ญาพหวุ ฒั นธรรม ทง้ั ชาย-หญงิ อายตุ ง้ั แต ๓ - ๑๖ ป ชอ่ื "คณะศษิ ย
ชาติพันธุจีน - ไทย ในสมุทรสาคร การเชิดสิงโต ครบู าวริ ยิ ะวดั ลูกแก - แปะกง" จากการสมั ภาษณ
ถอื เปน มรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรมไทยทส่ี บื ทอด นายธนะ งามจินดาสกุล ครูฝกและหัวหนาคณะ
จากชาติพันธุจีนมายาวนาน มีการแสดงเฉพาะ เลาวาตนเองเปนคนไทยเชื้อสายจีนอยูในชุมชน
งานบุญ หรืองานมงคลที่แสดงถึงความโชคดี มีสุข แปะกงเทศบาลเมืองกระทุมแบนมาตั้งแตเกิด
รำ่ รวย อาทิ แตง งาน อปุ สมบท ทำบญุ ขน้ึ บา นใหม ชอบการเชิดสิงโตมาตั้งแตเด็กโดยเริ่มฝกการเชิด
เปดกิจการธุรกิจ เทศกาลปใหม เทศกาลตรุษจีน สงิ โตรว มกบั นายวเิ ชยี ร บานแยม ทศ่ี าลเจา นเ่ี ลก ฮดุ โจ
เทศกาลกินเจ เปนตน พื้นที่อำเภอกระทุมแบน เชงิ สะพานเรงิ บญุ และไปฝก เพม่ิ เตมิ กบั ครบู าวิรยิ ะ
๖๒
วดั ลกู แกจงั หวดั กาญจนบรุ แี ลว กลบั มาตงั้ คณะสงิ โต แตล ะครง้ั จะมนี กั แสดงทเี่ ปน ผใู หญป ระมาณ ๕ คน
เด็กที่แปะกงบานเกิดในชื่อคณะศิษยครูบาวิริยะ กํากับการแสดง ดูแลความปลอดภัยโดยเฉพาะ
วัดลกู แก - แปะกง เม่ือ พ.ศ. ๒๕๕๕ การแสดงตอ ตวั สูง ๔ ช้นั
ความคดิ ทต่ี งั้ คณะเชดิ สงิ โตเดก็ ขนึ้ มาเนอื่ งจาก การเชิดสิงโตเด็กในทุกครั้งจะใชหัวสิงโต
เหน็ วา ในชมุ ชนแปะ กง หนงึ่ ในหกชมุ ชนของเทศบาล สามหัว เลนสลับกันไปเลนพรอมกันแลวแตกรณี
เมืองกระทุมแบน เยาวชนสวนใหญมีฐานะยากจน สิงโตแตละตัวจะมีคนแสดงสองคนคือเชิดทางหัว
ใชชีวิตท่ีไมคอยเปนประโยชนและเส่ียงตอ หนึ่งคน และคัดทาย (หาง) อีกหน่ึงคน ผูเชิดสิงโต
ภัยยาเสพติด เมื่อกอต้ังคณะเชิดสิงโตขึ้นแลว จะเตนเลียนแบบสิงโตจริง ในอิริยาบถตาง ๆ
มเี ยาวชนในชมุ ชนมาสมคั รฝก เปน จาํ นวนมากพอควร ทง้ั เดนิ วง่ิ หมอบ หรอื อากปั กริ ยิ าดใี จ ตน่ื เตน สงสยั
หยอกลอ ไหวหรือกนิ ผลไมท้ังนต้ี องมคี วามสมั พันธ
การฝกจะฝกในชวงท่ีวางจากการเรียนหรือ กนั ตลอดการแสดง
วนั หยดุ นกั ขตั ฤกษ วนั ปด ภาคเรยี น และเมอ่ื ฝก ซอ ม
จนมคี วามชาํ นาญแลว จงึ ใหอ อกแสดง ซงึ่ การแสดง
องคประกอบการเชิดสิงโต
องคป ระกอบการเชดิ สิงโต คือ ดนตรบี รรเลงประกอบการแสดง มอี ยู ๓ ชนดิ ไดแ ก
๑. "กลองสงิ โต" มลี กั ษณะเปน กลองหนงั ดาํ ตงั้ บนรถเขน็ เปน เครอ่ื งดนตรหี ลกั ในการแสดง
๒. "แฉ" หรือ "ฉาบ" ใชบ รรเลงประกอบหรือเสรมิ ใหกับกลองเพื่อใหมีจังหวะเราใจ
๓. "เหมง" หรือ "เมง" เครื่องดนตรีเหมือนฆองแตไมมีปุมตรงกลาง ใชบรรเลงกํากับ
จังหวะใหกับกลองและแฉ นอกจากน้ันยังเพ่ิมผูแสดงอีกสองคนเพ่ือความสนุกสนานและมีสีสัน
คือ "ตาแปะ - ยายซิ้ม" แสดงนําหนาขบวนสงิ โต
๖๓
เครื่องดนตรีที่ใชบรรเลงเชิดสิงโต นักดนตรี ใชเ วลาวา งเปน ประโยชน มรี ายไดเ ปน ทนุ ในการเรยี น
ผแู สดงทกุ คนใหค วามเคารพเปน เหมอื นครเู ชน เดยี ว และมสี ว นอนรุ กั ษ สบื สาน เผยแพรม รดกภมู ปิ ญ ญา
กับเครื่องดนตรีไทย ดังนั้นกอนการแสดงทุกครั้ง ทางวัฒนธรรมไทย - จนี ใหสถาพรคงอยตู อ ไป
จะมีการไหวครูดนตรี หัวสิงโต หัวตาแปะ ยายซิ้ม
ดวยธูป เทียน ดอกไม บุหรี่ หมากพลู และผลไม ครูฝกเชิดสิงโตเด็กเยาวชนคนปจจุบัน
เงินบูชาครู ๓๙ บาท (เวนเหลาสี) ทั้งนี้เพื่อเปน คือ นายธนะ งามจินดาสกุล ถือปฏิบัติตามครูบา
สิรมิ งคลของผแู สดง อาจารยโ ดยถอื ศลี กนิ เจ นงุ หม สขี าวตลอดมาจนถงึ
ปจจุบัน
ผลสัมฤทธิ์จากการกอตั้งคณะสิงโตเด็ก
เยาวชนที่สำคัญ คือ ทำใหเยาวชนไดมีโอกาส
คณุ ค่าและความสำคญั ของ "สงิ โตเด็ก"
......................................................................................................................
“สิงโตเด็ก” มีคุณคาและความสำคัญ เพราะเปนกิจกรรมที่สงเสริมความสามารถ
แกผูดอยโอกาสในระดับชุมชน และสามารถชวยสงเสริมรายไดแกเยาวชนในทองถิ่นจังหวัด
สมทุ รสาคร รวมทง้ั เปน การสง เสรมิ ใหเ ยาวชนในทอ งถน่ิ จงั หวดั สมทุ รสาครหา งไกลยาเสพตดิ
มาตรการส่งเสร�มและรักษามรดกภูมิป�ญญาทางวัฒนธรรม "สิงโตเด็ก"
ให้คงอยู่ไดอ้ ยา่ งยัง� ยืน
สงิ โตเดก็ ไดร บั การสนบั สนุนจากครอบครวั นายธนะ งามจินดาสกลุ อายุ ๕๙ ป
และชุมชนที่ใหเด็ก ๆ เขามาฝกการแสดง อาชพี : หวั หนา คณะสิงโต
เปนการถายทอดใหเยาวชนไดสืบสานการแสดง ท่อี ยู : ๖๔๙ ถนนแปะ กง
การเชดิ สงิ โต มกี ารจดั ใหน กั ทอ งเทย่ี วไดเ ขา มาเรยี นรู
การแสดงสิงโตเด็ก ซง่ึ เปนการเผยแพรค วามรูเรื่อง ตาํ บลตลาดกระทุมแบน
สงิ โตเดก็ อีกทางหนึง่ อาํ เภอกระทมุ แบน
จังหวดั สมุทรสาคร ๗๔๑๑๐
โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๑๔๐๒ ๐๕๖๗
๖๔
๖๕
กาละแม
"กาละแม" มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ที่มีชื่อเรียกในทองถิ่นวา “กาละแม” มีชื่อในภาษามอญ วา
“กวาญยฮ ะกอ” (บางทองถิน่ ออกเสียงวา “กวันฮะกอ”)
ลักษณะมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม : อยูในประเภท ความรูและการปฏิบัติเกี่ยวกับธรรมชาติ
และจกั รวาล
พื้นที่ปฏิบัติมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม : วัฒนธรรม วัดเจ็ดริ้ว วัดเกาะ และชุมชนชาวมอญ
ในจงั หวดั สมุทรสาคร
รายละเอียดมรดกภูมปิ ญ� ญาทางวัฒนธรรม
“กาละแม” หรือที่ชาวมอญจะเรียกวา สงกรานต การทำขนมชนิดนี้มีความพิเศษ คือ
“กวาญยฮะกอ” แปลวา ขนมกวน เปนขนม ตอ งอาศยั แรงงานคนมาชว ยกนั กวนขนมซง่ึ ตอ งกวน
โบราณทม่ี ลี กั ษณะคลา ยแปง เหนยี ว ๆ สดี ำ การกวน ตั้งแตเปนขาวเหนียวเม็ดขาวจนกลายเปนแปง
กาละแมจะเรม่ิ หลงั จากเสรจ็ สน้ิ การทำนา ชาวบา น สนี ำ้ ตาลเขม ถงึ ดำ
จะมีการรวมตัวกันในวันกอนสงกรานตเพื่อจะ
กวนขนม ขนมชนิดนี้จะตองทำใหเสร็จกอนวัน ในการกวนกาละแมจะมีการนัดกันของคน
ในหมเู ครอื ญาติ เพอ่ื ผลดั เปลย่ี นกนั ไปในแตล ะบา น
๖๖
เพราะการกวนขนมแตละครั้งตองใชคนกวน ๒. กวนจนปรมิ าณลดลง ๑ ใน ๓ สว น จงึ ใสน ำ้ ตาล
จำนวน ๕ - ๑๐ คน กระทะในการกวนจะใชก ระทะ ๓. ระยะเวลาในการกวน
ใบบัวขนาดใหญ เพื่อกวนกาละแมโดยเฉพาะ
ทั้งนี้จะมีการแบงสวนหนึ่งนำไปใสบาตรพระ - เตาดนิ ใชไมฟน ใชเวลากวน ๖ - ๗ ชว่ั โมง
ในวันสงกรานต และอีกสวนจะนำไปแบงปน - เตาแกส สรางขึ้นมาโดยเฉพาะใหมีกานทอ
กบั ญาตพิ ี่นองหรอื คนในชุมชน ในวนั ท่ี ๑๓ – ๑๗ สงแกส ยาวเพื่อปองกนั ไฟ ใชเ วลากวน ๖ – ๗
เมษายน ของทุกป จะมีการกวนกาละแมซึ่งมีมา ชัว่ โมง
แตโบราณในทองถิน่ ของคนมอญอยา งแพรหลาย - บางกรณไี ดมีการนำเครื่องกวนอัตโนมตั ิมาใช
จะใชเวลาในการกวน ๔ ช่ัวโมง
การกวนกาละแม มวี ัสดุ ประกอบดวย
๑. กระทะใบบวั ความหมายของการกวนกาละแม หมายถงึ
๒. ไมพ าย ๒ อนั ไมพ ายจะมขี นาดประมาณ ๓ ศอก การแสดงถึงความสามัคคี แสดงถึงความเอื้ออาทร
ความรกั ความสามคั คแี ละความมนี ำ้ ใจซง่ึ กนั และกนั
ปลายเปน เหล็กแบบหัวมน
๓. วัตถดุ บิ มี ๓ อยา ง คอื
- น้ำตาลมะพรา ว ๗ กิโลกรมั
- ขา วเหนยี ว ๔ กโิ ลกรมั (แชน ำ้ ไว ๘-๑๐ ชว่ั โมง)
- กะทิ (คน้ั จากมะพรา ว ประมาณ ๔๐ – ๕๐ ผล)
วิธกี ารกวนกาละแม
๑. ใสข า วเหนียวและนำ้ กะทิลงไปในกระทะตงั้ ไฟ
๖๗
คุณคา่ และความสำคัญของ "กาละแม"
......................................................................................................................
การกวนกาละแม เปนกิจกรรมที่สงเสริมความรูความเขาใจในวิถีการดำรงชีวิต
ของคนชมุ ชนชาวมอญในทอ งถน่ิ กาละแม เปน การสบื สานความรมู รดกภมู ปิ ญ ญาจากรนุ สรู นุ
มาตรการส่งเสร�มและรักษามรดกภูมิป�ญญาทางวัฒนธรรม "กาละแม"
ใหค้ งอยู่ได้อยา่ งย�ังยืน
ครอบครัวในแตละบานจะมีการกวน ..บ..คุ ..ค..ล..ผ..สู้..บื ..ท..อ..ด..ห..ร..�อ..ผ..ู้ท..�มี..ีส..่ว..น..เ.ก..�ยี ..ว..ข.อ้..ง...
กาละแม โดยจะมีทั้งคนในครอบครัวและคนใน
ชุมชนมาชวยกันกวน การกวนกาละแมของชุมชน ๑. นายสงวน สภู ิภักดิ์ อายุ ๖๙ ป
ชาวมอญในจงั หวดั สมทุ รสาครทกุ ๆปเ ปน การรว มแรง อาชพี : เกษตรกร
รว มใจกนั ทง้ั ยงั เปน การถา ยทอดใหเ ดก็ ๆ ในพน้ื ท่ี ท่ีอยู : เลขที่ ๔๑ หมู ๑
ไดทราบถึงความสำคัญที่ปฏิบัติสืบทอดกันมา
เปนการสืบสานของคนจากรุนสูรุน นอกจากนี้ ตาํ บลเจด็ ริ้ว อาํ เภอบา นแพว
ยงั มกี ารสรา งกจิ กรรมตา ง ๆ เพอ่ื ใหค นรนุ ใหมเ ขา รว ม จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
กจิ กรรมในการทำกาละแมทม่ี กี ารพฒั นาผลติ ภณั ฑ โทรศพั ทหมายเลข : ๐๘ ๑๑๗๘ ๐๘๓๐
และพัฒนาบรรจุภัณฑใหนาสนใจ นำไปจำหนาย ๒. นายศกั ดิ์พนั ธ ทับไกร อายุ ๔๒ ป
ทางออนไลนส รา งรายไดแกค นในชุมชนอีกดวย อาชีพ : เกษตรกร
ท่ีอยู : เลขท่ี ๗/๓ หมู ๑
หนวยงานราชการใหความรวมมือ ตําบลเจ็ดรว้ิ อาํ เภอบา นแพว
ในการสืบสานประเพณีสงกรานตของชุมชน จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
ชาวมอญในจังหวัดสมุทรสาคร สนับสนุน โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๕๑๕๙ ๕๐๕๓
การประชาสัมพันธแ ละเผยแพรใ นส่อื ตาง ๆ ๓. กลุม R.C.C. กลมุ สโมสรสาํ นกั งาน
กองทนุ แมห มู ๑
องคก ารเอกชนใหก ารสนบั สนนุ งบประมาณ ทอี่ ยู : เลขท่ี ๗/๓ หมู ๑
ในการจัดงานการกวนกาละแม และจัดประเพณี ตําบลเจ็ดรวิ้ อาํ เภอบา นแพว
สงกรานตของชุมชนชาวมอญในพื้นที่จังหวัด จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
สมทุ รสาคร โดยนำกาละแมไปเขา รว มกจิ กรรมตา งๆ โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๕๑๕๙ ๕๐๕๓
ในงานประเพณี
นักศึกษาทำการวิจัยสูตรการทำกาละแม
และการพัฒนาเตาในการทำกาละแมเปนเตา
อัตโนมัติในการกวนกาละแมสามารถลดเวลา
การกวนกาละแมได
๖๘
๖๙
ประเพณีแห่หางหงส์
ธงตะขาบ
“ประเพณแี หห างหงสธ งตะขาบ” มรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม ทม่ี ชี อ่ื เรยี กในทอ งถน่ิ วา “แหห างหงส
ธงตะขาบ” มีชื่อในภาษามอญ วา “แฮฮนูห”
ลกั ษณะมรดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : อยใู นประเภท แนวปฏบิ ตั ทิ างสงั คม พธิ กี รรม ประเพณี และเทศกาล
พน้ื ทป่ี ฏบิ ตั มิ รดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : ชมุ ชนชาวมอญในจงั หวดั สมทุ รสาคร เชน วดั เกาะ วดั เจด็ รว้ิ
วัดศิรมิ งคล วัดคลองครุ และวดั ศรีเมอื ง เปน ตน
รายละเอยี ดมรดกภมู ิป�ญญาทางวฒั นธรรม
“ประเพณีแหหางหงสธงตะขาบ” จัดขึ้น ที่แสดงออกถึงความเชื่อในเรื่องชีวิตหลังความตาย
ตรงกับเทศกาลสงกรานตของคนไทย ในจังหวัด และความกตัญูตอบรรพบุรุษ โดยมีศาสนา
สมทุ รสาครมวี ดั ของชาวมอญอยหู ลายแหง ประเพณี เปนตัวเชื่อมประสานความเชื่อ อีกทั้งยังเปน
แหหางหงสธงตะขาบจะจัดขึ้นในชวงสงกรานต การกำหนดกิจกรรมที่รวบรวมผูคนของสังคม
ของทกุ ป ประเพณแี หห างหงสธ งตะขาบเปน กศุ โลบาย ใหร ว มแรงรวมใจกันทางหนึ่ง
๗๐
“หงส” เปนสัญลักษณของรามัญประเทศ แผนดินอันกวางใหญ มีพระราชบุตรของพระเจา
มีตำนานที่เลาขานกันมาดังนี้ หลังจากที่ เสนะคงคาทรงพระนามวา สมลกมุ ารและวมิ ลกมุ าร
พระสัมมาสัมพุทธเจาไดตรัสรูพระอนุตรสัมมา เปนผูรวบรวมไพรพลตั้งเปนเมืองขึ้น เปนอันวา
สัมโพธิญาณได ๘ ป พระองคเสด็จไปโปรดเวไนย เมืองหงสาวดี ซึ่งมอญเรียกวา อองสาแวะตอย
สตั วใ นแควน ตา ง ๆ จนกระทง่ั วนั หนง่ึ ไดเ สดจ็ มาถงึ ไดเกิดขึ้น ณ ดินแดนที่มีหงสทองลงเลนน้ำอยู
ภูเขาสทุ ศั นมรังสติ ซ่ึงอยูท างเหนอื ของเมอื งสะเทมิ นั่นเอง ดังนั้นชาวมอญในหงสาวดีจึงใชหงส
ทรงผนิ พระพกั ตรไ ปทางทศิ ตะวนั ออก ทอดพระเนตร เปนสัญลักษณของประเทศแตนั้นมา ดังไดกลาว
เห็นเนินดินกลางทะเล เมื่อน้ำงวดสูงไดประมาณ แลววา คนมอญนั้นมีชีวิต จิตใจ และความเปนอยู
๒๓ วา ครง้ั นำ้ เปย มฝง พอนำ้ กระเพอ่ื มบนเนนิ ดนิ นน้ั ผูกพันอยูกับพุทธศาสนา จึงสรางเสาหงส
มีหงสทอง ๒ ตัวเลนน้ำอยู ตัวเมียเกาะอยูบนหลัง ตั้งตระหงานอยูหนาวัด เปนการแสดงวาวัดนั้น
ตวั ผู เนอ่ื งจากเนนิ ดนิ ทย่ี นื อยมู ขี นาดเลก็ เพยี งนดิ เดยี ว เปน วดั มอญ
พอที่หงสยืนไดตัวเดียว วากาลสืบไปภายหนา
เนนิ ดนิ ทห่ี งสท องทง้ั สองเลน นำ้ นจ้ี ะกลายเปน แผน ดนิ
อนั กวา งใหญไ พศาล เปน มหานครมพี ระเจา แผน ดนิ
ปกครองและศาสนาของพระองคจ ะเจรญิ รงุ เรอื งขน้ึ
ณ ท่ีน้ี
ครั้นสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาเสด็จ
ดับขันธปรินิพพานลวงไปแลว ๑๐๐ ป เนินดิน
กลางทะเลใหญนั้นก็ตื้นเขินขึ้นจนกลายเปน
๗๑
“ธงตะขาบ” หรอื เรยี กวา “ฮนหู ” มตี ำนาน ตอมาในสมัยพุทธกาล ตปุสสะและภัลลิกะ พอคา
เลาวา ณ ดอยสิงคุตต เมืองยางกุง มีตะขาบยักษ จากอุกกลชนบท ไดพบกับพระพุทธเจาและได
ตัวหนึ่งอาศัยอยูและชอบจับชางมากินเปนอาหาร แสดงตนเปนอุบาสก พระพุทธเจาจึงประทาน
จนซากชางกองสุมเต็มไปหมด วันหนึ่งมีพอคา พระเกศาธาตุใหทั้งสองคน ครั้นเมื่อกลับมาถึง
จากตา งแดนผา นมาพบซากชา งน้ี จงึ อาศยั จงั หวะ บานเมืองของตนแลว ก็ไดเสาะหาสถานที่กอสราง
ทต่ี ะขาบยกั ษอ อกไปหากนิ คดั เลอื กและขนงาชา ง เจดียบรรจุเกศาธาตุ จนมาสรุปที่ดอยสิงคุตตของ
ลงเรอื สำเภาของตนไป เมอ่ื ตะขาบยกั ษก ลบั มาเหน็ ตะขาบยกั ษ สว นเจดยี น ป้ี จ จบุ นั กค็ อื เจดยี ช เวดากอง
ก็โกรธมาก จึงไลตามพอคานั้นลงไปในทะเล และการแขวนธงตะขาบก็เพ่ือระลกึ ถึงตะขาบยกั ษ
แตกลับตองพบกับปูยักษเจาทะเลขนาดมหึมา เจา ถนิ่ และบชู าปชู นียสถานดวยนนั่ เอง
เจา ตะขาบยกั ษส ไู มไ ดจ งึ ถกู ปยู กั ษจ บั กนิ เปน อาหาร
๗๒
ขน้ั ตอนในการทำธงตะขาบ
๑. คำนวณสดั สว น วดั ความสงู ของเสาหงส จะนำธงตะขาบใสพานนำมาถวายใหแก
๒. สมัยกอนไดมีการใชไมสานในการทำ เจาอาวาส หลังจากนั้นก็ทำบุญตักบาตร
ธงตะขาบ แตปจจุบันมกี ารปรบั เปลย่ี นวสั ดุ ตามประเพณี กอ นเรม่ิ แหจ ะไปทศ่ี าลศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิ
ในการทำสวนหัวและหาง เชน สแตนเลส เพอ่ื บอกกลา ว เมอ่ื ถวายธงตะขาบเรยี บรอ ยแลว
หรือไมอัดนำมาตัดเปนครึ่งวงกลมทั้งหัว จงึ นำมาออกมาแหร อบโบสถ จำนวน ๓ รอบ
และหาง สวนหัวจะมีการตกแตงดวยลูกตา โดยมกี ลองยาวหรอื แตรวงเพอ่ื สรา งความรน่ื เรงิ
หนวดของตะขาบและรูปหงส สวนหาง ใหคนในชุมชน คนในชุมชนจะแตงกาย
ในอดีตหญิงสาวจะมีการถวายเสนผมเปน ดว ยชดุ ประจำชาตมิ อญ เมอ่ื แหค รบ ๓ รอบ
ธรรมทาน เพราะเสน ผมเปน สง่ิ สำคญั ของผหู ญงิ จึงนำธงตะขาบขึ้นไปแขวนบนเสาหงส
ในปจจุบันมีการปรับเปลี่ยนเปนใชลูกปด หนา โบสถ สมยั กอ นจะใชค นปน ขน้ึ ไปแขวน
หรือไหมพรม และมีการใสตระกรอสาน แตปจจุบันไดใชเปนลวดสลิงในการดึง
กอ นที่จะถงึ สวนในการทำหางหงส ธงตะขาบแขวนที่หางของตัวหงส การนำธง
๓. ในอดีตธงตะขาบใชผาสแี ดง ปจจุบัน ตะขาบไปแขวนที่สวนหางของหงส ทำใหดู
จะทำสตี ามวนั ทแ่ี ห โดยแบง ผา ออกเปน ๙ ชน้ั ลักษณะเหมือนสวนหางของหงสจึงเรียก
แตล ะชน้ั เจาะเปน ชอ งหนา ตา ง ชน้ั ละ ๕ ชอ ง คลอ งจองกันวาหางหงสธงตะขาบ
รวมทัง้ หมด ๔๕ ชอ ง มกี ารตกแตงลวดลาย
ผาโดยใชเลื่อม ไหมพรม ดอกไมพลาสติก การจดั งานประเพณแี หห างหงสธ งตะขาบ
ลกู ปด คริสตลั หรือดิ้นเงินดิน้ ทอง ก็เพื่อบงบอกถึงการเคารพบรรพบุรุษของ
๔. ทำขาตะขาบโดยนำผาสามเหลี่ยม คนในชุมชน นอกจากนั้นการทำธงตะขาบ
มาแขวนเปน ขาตะขาบ ขาตะขาบจะมี ๔๐ ขา ยังมีการนำไปใชในประเพณีทำบุญกระดูก
ขางละ ๒๐ ขา เมื่อถึงพิธีการในชวงเชา บรรพบุรุษอีกดวย แตจะเปนธงตะขาบ
ที่มขี นาดเลก็ กวา
๗๓
คุณค่าและความสำคญั ของ “ประเพณแี หห่ างหงส์ธงตะขาบ”
......................................................................................................................
ประเพณีแหธงตะขาบเปนกุศโลบาย ในทองถิ่นสมุทรสาคร เนื่องจากประเพณี
ที่แสดงออกถึงความเชื่อในเรื่องชีวิตหลัง แหหางหงสธงตะขาบเปนประเพณีสำคัญ
ความตาย และความกตัญูตอบรรพบุรุษ จึงมีการอนุรักษประเพณีไว เพื่อเปน
โดยมศี าสนาเปน ตวั เชอ่ื มประสานความเชอ่ื การรำลกึ ถงึ บรรพบรุ ษุ ทไ่ี ดม กี ารเคลอ่ื นยา ยถน่ิ
อีกทั้งเปนประเพณีที่รวบรวมคนในชุมชน มาตง้ั ภมู ลิ ำเนาในประเทศไทย เปน ประเพณี
มารวมแรงรวมใจกันทำธงตะขาบและสราง ที่แสดงใหเห็นถึงความเชื่อทางศาสนา
ความสามคั คี ทง้ั ยงั สรา งความเขม แขง็ ใหก บั และหลักคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจา
คนในชุมชน เมื่อหักคาใชจายในการจัด ที่ชาวมอญไดนำมาปฏิบัติในการดำรงชีวิต
ประเพณแี หธ งตะขาบแลวจะนำเงินท่ีเหลอื ประจำวัน ที่ทำใหการอยูรวมกันในสังคม
ทำบุญเขาวัดเพื่อใหทางวัดนำไปสราง มีความสุข ซึ่งปริศนาธรรมตามลักษณะ
ประโยชนตอไป ธงตะขาบของชาวมอญ มีดังนี้
นอกจากนย้ี งั มคี ณุ คา มรดกภมู ปิ ญ ญา
ทางวัฒนธรรมดานจิตใจของชาวมอญ
ลักษณะธงตะขาบของชาวมอญ
ลักษณะธงตะขาบ ของชาวมอญทางธรรม กลาววาทุกสวนของตัวตะขาบนั้น
คนมอญตคี วามออกมาเปนปรศิ นาทัง้ ส้ิน กลาวคือ
๑. หนวด ๒ เสน ไดแ ก ธรรมที่มีอปุ การะมาก ๒ อยาง ดังนี้
- สติ คือ ความระลึกได
- สมั ปชัญญะ คือ ความรูตัว
๒. เขย้ี ว ๒ เขี้ยว ไดแก
- หริ ิ คอื ความละอายแกใจเมอ่ื ทำความเช่ือ
- โอตปั ปะ คือ ความเกรงกลวั เม่ือทำบาป
๓. ตา ๒ ขาง หมายถึง บคุ คลทหี่ าไดย าก ๒ ประเภท คอื
- บพุ การี คือ บุคคลท่ใี หอุปการะมากอ น
- กตญั กู ตเวที คือ บุคคลผรู ูอุปการะทท่ี านทำมาแลว และทำตอบแทนทา น
๔. ลำตัว ๒๒ ปลอ ง ไดแ ก
- สติปฏ ฐาน ๔ คอื การตง้ั สติกำหนดพจิ ารณาสง่ิ ทั้งหลายใหรูเ หน็ ตามความเปน
จริงไมใ ชสัตว บคุ คล ตัวตนเราเขา
- สัมมปั ปธาน ๔ (ปธาน) คอื ความเพยี ร ความเพียรท่ีชอบ
- อิทธิบาท ๔ คอื คณุ เครอ่ื งใหถ งึ ความสำเรจ็ คือ คณุ ธรรมทีน่ ำไปสูค วามสำเรจ็
แหงผลที่มุงหมาย
๗๔
- อินทรีย ๕ คอื ธรรมทเ่ี ปน ใหญใ นกิจของตน เรียกอีกอยา งหน่ึงวา พละ
- พละ ๕ คือ เพราะหมายถงึ เปน พลงั ทำใหเ กิดความมั่นคง ซงึ่ ความไรศรทั ธา
แตละอยาง จะเขาครอบงำไมไ ด
๕. ชองลม ๔๕ ชอ ง หมายถงึ จำนวนพรรษาทพ่ี ระพทุ ธเจาประกาศธรรม
๖. ชวงชองลม ๙ ชอง ไดแก
- มรรด ๔ คอื การปฏบิ ตั ทิ ค่ี ำเนนิ ไปถกู ตอ งจนถงึ ขดี สงู สดุ ในขณะทจ่ี ะตดั กเิ ลสได
- ผล ๔ (สามัญผล) คือ ภาวะแหงจิต ที่เกิดขึ้นหลังจาก มรรดจิต ไดทำหนาที่
ตัดสงั โยชนแ ลว
- นิพพาน ๑ (อสังขตธาตุ) คือ สภาวะที่สิ้นกิเลสและทุกขทั้งปวง สภาวะที่
ปราศจากตณั หา
๗. ขาตะขาบ ๔๐ ขา ไดแ ก
- กศุ ลกรรมบถ ๑๐ คอื ทางแหง การกระทำอนั เปน อกศุ ล ทางแหง การกระทำชว่ั
- บุญกรยิ าวตั ถุ ๑๐ คือ ทต่ี ้ังแหง การทำบุญ ทางทำความดี
- นารถกรณะธรรม ๑๐ คือ ธรรมอนั กระทำท่ีพง่ึ ธรรมสรางท่พี ึ่ง
- อนุสติ ๑๐ คือ ความระลึกถึง อารมณอันควรระลกึ ถงึ เน่อื ง ๆ
๘. หาง ๒ หาง ไดแ ก
- ขันติ คอื ความอดกลัน้
- โสรจั จะ คือ ความสงบเสงย่ี มเจยี มตัว
๙. ภหู าง เปน เคร่อื งแสดงถงึ ความคารพและศรัทธาสงู สุด
๗๕
มาตรการส่งเสร�มและรักษามรดกภูมิป�ญญาทางวัฒนธรรม “ประเพณี
แหห่ างหงสธ์ งตะขาบ” ให้คงอยไู่ ด้อยา่ งยงั� ยนื
ครอบครัวมีการสอนและถายทอดการทำ ..บ..คุ ..ค..ล..ผ..สู้..บื ..ท..อ..ด..ห..ร..�อ..ผ..ทู้ ..ี�ม..สี..ว่..น..เ.ก..ี�ย..ว..ข.อ้..ง...
หางหงสธงตะขาบจากรุนสูรุน และสนับสนุน
คนในครอบครวั ใหส บื ทอดตอ ไป โรงเรยี นมกี ารสอน ๑. นางสาวลําจวน หงสา อายุ ๗๙ ป
การทำธงตะขาบใหแ กน ักเรยี น แตจะทำธงตะขาบ ท่ีอยู : เลขท่ี ๖ หมู ๑
ในขนาดเลก็ เชน โรงเรียนวัดเจ็ดร้วิ เปนตน
ตาํ บลอาํ แพง อาํ เภอบา นแพว
คนในชุมชนมีการรวมแรงรวมใจในการทำธง จงั หวดั สมุทรสาคร ๗๔๑๒๐
ตะขาบ เปน การสรา งความสามคั คขี องชมุ ชนชาวมอญ โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๓๑๓๙ ๗๙๑๙
ในจังหวัดสมุทรสาคร ซึ่งจะเริ่มรวมกลุมกันทำธง ๒. นางญาณี เหลืองขมิ้น
ตะขาบ ตั้งแตชวงเดือนมีนาคม เพื่อใชในพิธีชวง อาชพี : ประกอบธรุ กิจสวนตัว
เดอื นเมษายน ทจ่ี ะนำธงตะขาบไปแขวน เพอ่ื แสดงถงึ ทอ่ี ยู : เลขที่ ๑ บา นเกาะ หมู ๒ ตาํ บล
เอกลักษณของชาวมอญในชวงเทศกาลสงกรานต บา นเกาะ อาํ เภอเมอื งสมทุ รสาคร
เปนการอนุรักษ ฟนฟูและสืบทอดใหคนรุนหลัง จังหวดั สมุทรสาคร ๗๔๐๐๐
ไดท ราบและรว มประเพณแี หหางหงสธ งตะขาบ โทรศพั ทหมายเลข : ๐๘ ๑๐๑๘ ๗๙๙๓
๓. นางกมลลักษณ เหลอื งขมิน้
อาชพี : ประกอบธรุ กจิ สวนตัว
ทอ่ี ยู : เลขที่ ๑ บา นเกาะ หมู ๒ ตาํ บล
บา นเกาะ อาํ เภอเมอื งสมทุ รสาคร
จงั หวัดสมทุ รสาคร ๗๔๐๐๐
โทรศพั ทหมายเลข : ๐๘ ๙๙๒๑ ๑๒๘๓
๗๖
๗๗
สไบมอญ
“สไบมอญ” มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ที่มีชื่อเรียกในทองถิ่นวา “สไบมอญ” มีชื่อในภาษามอญวา
“หญาดฮะเหร่มิ โตะ”
ลักษณะมรดกภมู ิปญญาทางวฒั นธรรม : อยใู นประเภท งานชา งฝม อื ดงั้ เดมิ
พน้ื ทป่ี ฏบิ ตั มิ รดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : ชมุ ชนชาวมอญในจงั หวดั สมทุ รสาคร เชน ตำบลบา นเกาะ
ตำบลเจ็ดริ้ว ตำบลบา นไร ตำบลทาทราย เปนตน
รายละเอยี ดมรดกภมู ิป�ญญาทางวฒั นธรรม
“สไบมอญ” เปนอัตลักษณของชาวมอญ จะขาดไมไ ดเ ลยคอื พาดผา สไบ ซง่ึ จะมกี ารแตง กาย
ชาวมอญจะเรยี กวา “หญาดฮะเหรม่ิ โตะ” หมายถงึ ของผูหญิงดวยเสื้อที่เรียบรอย นุงซิ่น และพาด
ผา ทม่ี ลี วดลายรมิ ของขอบโตก (“หญาด” หมายถงึ สไบมอญทไ่ี หล สว นผชู ายจะใสเ สอ้ื คอกลม นงุ โสรง
ผา “ฮะเหรม่ิ ” หมายถงึ ขอบ “โตะ” หมายถงึ โตก ลวดลายหมากรุก สไบมอญในจังหวัดสมุทรสาคร
เปนเครื่องเรือนชนิดหนึ่งเอาไวใชแทนถาดใชใส จะเปนสไบปกที่มีลวดลายงดงาม มีลายที่เดนชัด
ชดุ ถว ยชามของหวาน ทำดว ยทองเหลอื งคลา ยพาน คอื ลายดาวลอมเดอื น
ขนาดใหญ) การแตง กายดว ยผา สไบมอญ จะใสใ น
กิจกรรมทางศาสนา งานประเพณี งานเทศกาล
ตลอดจนพธิ กี รรมตา ง ๆ การแตง กายของชาวมอญ
๗๘
การทําผาสไบมอญ ผาสไบมอญแตเดิมใช ซ่ึงอาจเปนตนแบบของผาสไบมอญในจังหวัด
ผาทอพ้ืนบานไมมีลวดลาย เม่ือมีการคมนาคม สมุทรสาคร (มอญนํ้าเค็ม) ผาสไบมอญแตเดิม
ติดตอคาขายกับบุคคลและชุมชนอื่นนอกทองถ่ิน ใชผ าทอพ้นื บาน ตอมาเปลี่ยนมาใชผาโทเร ผาไหม
โดยเฉพาะการคาขายที่มีตลาดผาทําใหการทอผา อติ าลี แตป จ จบุ นั ชมุ ชนมอญสมทุ รสาครสว นใหญ
ลดลง การทําผา สไบมอญแตเ ดิมทีใ่ ชผา ทอพ้ืนบาน นิยมใชผาฝายจากรัฐมอญ ซึ่งซ้ือมาจากคนมอญ
จึงพัฒนามาเปนผาท่ีซ้ือแทนการทอดวยมือ ท่ีมาคาขายแถบชายแดนไทย หรือมีแรงงานไทย
ตามหลักฐานเกาแกที่ปรากฏพบวาผาที่นํามาทํา ตางดาวที่นํามาขายในชวงท่ีมีเทศกาลตาง ๆ
สไบมอญ (หญาดฮะเหรม่ิ โตะ) คอื “ผา กาํ มะหรดิ ” ของชุมชนชาวมอญในสมุทรสาคร ทั้งน้ีเพราะผา
(ผา ขนสตั วแ กมไหม) สนั นษิ ฐานวา เปน ผา ทชี่ าวมอญ จากรัฐมอญมสี สี ันสดใสและนมุ
ซื้อมาจากตลาดปกดวยลายดาวลอมเดือน
กลางผนื ผา ปก ดว ยลายดอกมะลิ คณะสาํ รวจขอ มลู
พบวา ผา สไบมอญทที่ าํ จากผา กาํ มะหรดิ มปี รากฏเปน
หลักฐานท้ังหมด ๖ ผืน คือ ท่ีชุมชนเจ็ดริ้ว ๕ ผืน
และชุมชนบานเกาะ ๑ ผืน จากการบอกเลาของ
นายคลี สนบา นเกาะ ทเ่ี ปน คนเกา แกใ นชมุ ชนเจด็ รว้ิ
ใหข อ มลู วา ผา กาํ มะหรดิ นม้ี อี ายไุ มน อ ยกวา ๑๒๐ ป
๗๙
ลวดลายบนผาสไบมอญ ลวดลายของ การหมสไบ ชาวมอญสมุทรสาครใชผาสไบ
ผาสไบมอญเดิมนิยมลายดอกมะลิ ดอกมะเขือ ทั้งชายและหญิง กลาวคือ ผูหญิง จะหมแบบ
ปจจุบันมีลวดลายเพิ่มเปนดอกลิลลี่ ดอกกุหลาบ เฉยี งไหลแตถ า หากไปงานรนื่ เรงิ จะหม แบบคลอ งคอ
หรือดอกไมอ่ืนตามจินตนาการของผูปก และมี หอ ยชายไวด า นหนา การหม ผา สไบมอญของผชู าย
การปรับเปล่ียนจากลายดาวลอมเดือนด้ังเดิมเปน ถา ไปงานร่นื เรงิ เชน เลน สะบา จะหม แบบคลอ งคอ
เถาไมเ ลอื้ ย ขนาดความกวา งของผา สไบเดมิ นยิ ม ๔ ทบ หอยชายไวดานหลัง ดานหนาจัดเปนสามเหลี่ยม
หรือ ๒ ทบ ปจจุบันใช ๑ ทบ เพื่อความสะดวก แตถาไปงานทั่วๆไปจะใชผาสไบพับคร่ึงตามยาว
รวดเรว็ ในการปก สว นขอบหรอื รมิ ของผา สไบยงั คง แลว ใชพ าดไหลซ าย
รักษาเอกลกั ษณเ ดมิ คือ ลายรมิ ขอบโตก
สไบมอญเริ่มมีความนิยมมากขึ้นจึงเกิด
สไบมอญนิยมใชสีฉูดฉาด สดใส สำหรับใช การรวมกลุมปกผาสไบมอญเพื่อใชแตงกายและ
ในงานมงคล ถางานอวมงคลจะใชผาสไบเปนสีดำ จำหนายโดยมีครูภูมิปญญาที่เชี่ยวชาญเปนผูสอน
หรือสีขาว ซึ่งมีการจำหนายทง้ั โดยตรงและการขายออนไลน
๘๐
คุณคา่ และความสำคญั ของ "สไบมอญ"
......................................................................................................................
สไบมอญ มีคุณคาในการอนุรักษการแตงกายของชาวมอญในจังหวัดสมุทรสาคร
(มอญน้ำเคม็ ) ทีเ่ ปนเอกลักษณท างวัฒนธรรมการแตงกายของชาวมอญ ซึ่งมลี วดลายเฉพาะ
บนผาสไบมอญ ที่ชาวมอญจะแตงกายเพื่อบงบอกถึงตัวตนของชาวมอญในพื้นที่จังหวัด
สมทุ รสาคร
มาตรการส่งเสร�มและรักษามรดกภูมิป�ญญาทางวัฒนธรรม “สไบมอญ”
ให้คงอยูไ่ ดอ้ ยา่ งยง�ั ยนื
ครอบครัวชาวมอญมีการสอนและถายทอด การเรียนการสอนใหนักศึกษาสำนักงานสงเสริม
การปกลวดลายบนผืนผาสไบมอญ จากรุนสูรุน การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย
และมีการจัดตั้งกลุมการเรียนการสอนปกผา การปกลวดลายสไบมอญ และโรงเรียนเจ็ดวัดริ้ว
สไบมอญ โดยมีการฟนฟูลวดลายตาง ๆ และยังมี มีชมรมปก ลายลงบนผา สไบมอญ
การพัฒนาลวดลายใหเขากับยุคสมัยในปจจุบัน
เพ่ือพัฒนาเปน อาชีพในการปก ผาสไบ มกี ารจดั ทำ คนในชุมชนมีการอนุรักษการแตงกาย
คูมือการปกผาสไบมอญเผยแพรใหเด็ก เยาวชน โดยใชผ า สไบมอญในงานประเพณตี า งๆ นอกจากนี้
และผสู นใจ ไดม กี ารเรยี นรู และปก ลวดลายตา ง ๆ บคุ ลากรในหนว ยงานตา งๆ กไ็ ดม กี ารนำผา สไบมอญ
เพื่อใหมีการสืบทอดจากรุนสูรุนตอไป รวมทั้งจัด มาใชประดับและแตงกายในการรวมกิจกรรม
ตาง ๆ
๘๑
สำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดสมุทรสาคร จากผาสไบมอญมาทำกระเปา นอกจากนี้ยังมี
และสำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดสมุทรสาครใหการ นักศึกษาหลายมหาวิทยาลัยมาศึกษาการปกผา
สนบั สนนุ กลมุ ปก ผา สไบมอญ (กลมุ พฒั นาผลติ ภณั ฑ สไบมอญ มกี ารนำไปผา สไบมอญจดั แสดงตามสถานท่ี
KBO) เพื่อตอยอดสินคาของชุมชน และเปนสินคา ตางๆ มีการจำหนายโดยทั่วไปและทางออนไลน
ทางวัฒนธรรม ซง่ึ มกี ารพฒั นาลวดลายใหม ๆ และพฒั นาลวดลาย
ลงไปในกระเปา ผา ผา กนั เปอ น ผา ปโู ตะ ผา รองกราบ
นักศึกษามหาวิทยาลัยราชภัฏบานสมเด็จ และลงลวดลายในกลองบรรจภุ ณั ฑต าง ๆ เปน ตน
เจาพระยา ไดมีการเก็บขอมูลและนำลวดลาย
............................บ..ุค..ค...ล..ผ..ู้ส..ืบ..ท..อ..ด..ห...ร.�อ..ผ..้ทู...�มี ..ีส..่ว..น..เ.ก..ย�ี ..ว..ข..อ้ ..ง.............................
๑. นางฐานนันท ชาวบา นเกาะ อายุ ๖๔ ป ๓. นางสาวณฐั ชนก คงถนิ่ อายุ ๔๑ ป
เปนวิทยากร ปก ผาสไบมอญและ ขาราชการครู โรงเรียนวดั เจ็ดรวิ้
(สาครกิจโกศล)
ออกแบบลายสไบมอญ
ท่อี ยู : เลขที่ ๔๙ หมู ๒ ตําบลบา นเกาะ ทอี่ ยู : เลขที่ ๕๘/๒ หมู ๕
อําเภอเมืองสมุทรสาคร ตาํ บลหลักสอง อําเภอบานแพว
จังหวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
จงั หวัดสมุทรสาคร ๗๔๑๒๐
โทรศัพทหมายเลข : ๐๙ ๔๙๕๖ ๔๑๙๒ โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๑๑๗๘ ๘๑๗๑
๒. นางงบังอร หงั เสวก อายุ ๔๒ ป ๔. นางศศติ า ทับไกร อายุ ๒๘ ป
ขา ราชการบาํ นาญสงั กดั สาํ นกั งานเขตพน้ื ที่ ทอ่ี ยู : ๓๓ หมู ๕ ตาํ บลเจด็ ริ้ว
การศกึ ษาประถมศกึ ษาสมทุ รสาคร อาํ เภอบา นแพว
ท่อี ยู : ๔๔/๒ หมู ๒ ตาํ บลเจด็ ริว้ จังหวัดสมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
โทรศพั ทหมายเลข : ๐๘ ๐๐๙๘ ๗๒๖๒
อําเภอบา นแพว
จังหวัดสมุทรสาคร ๗๔๑๒๐
โทรศพั ทหมายเลข : ๐๘ ๕๑๙๗ ๐๓๐๐
๘๒
๘๓
ทะแยมอญ
“ทะแยมอญ” มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ที่มีชื่อเรียกในทองถิ่นวา “ทะแยมอญสมุทรสาคร”
มชี ่อื ในภาษามอญ วา “แกวกโหมน”
ลักษณะมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม : อยใู นประเภท ศลิ ปะการแสดง
พื้นท่ปี ฏบิ ัตมิ รดกภมู ิปญญาทางวฒั นธรรม : ชุมชนชาวมอญในจงั หวัดสมทุ รสาคร เชน ตำบลบา นเกาะ
ตำบลเจด็ รว้ิ ตำบลบา นไร ตำบลทา ทราย เปน ตน รวมทง้ั การรบั เชญิ ใหแ สดงในทต่ี า ง ๆ
รายละเอยี ดมรดกภูมปิ ญ� ญาทางวัฒนธรรม
“ทะแยมอญ” เปน ศลิ ปะการแสดงพน้ื บา น ของชาวมอญ มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม
ของชาวไทยเชอ้ื สายมอญ สนั นษิ ฐานวา สบื ทอดกนั มา ของชาวไทยเชื้อสายมอญที่ใกลจะสูญหายไป
ยาวนานตั้งแตครั้งที่ชาวมอญอพยพมาอยูใน คือ ทะแยมอญ ซึ่งเปนการแสดงของชายหญิง
ประเทศไทย และมาตง้ั ถน่ิ ฐานทจ่ี งั หวดั สมทุ รสาคร รองโตตอบกันดวยภาษามอญเปนเพลงที่มี
สืบเชื้อสายเปนชาวไทยเชื้อสายมอญในปจจุบัน วงเครื่องสายมอญบรรเลงประกอบการขับรอง
ซง่ึ ยงั คงอนรุ กั ษว ฒั นธรรมของชาวมอญอยา งเครง ครดั มีบทรองเปนภาษามอญ ประกอบดวยบทไหว
เชน ความเชื่อเรื่องผี ความศรัทธาในศาสนาพุทธ ครูบาอาจารย ไหวสิ่งศักดิ์ที่เคารพในทองถิ่น
และปฏบิ ตั ติ นตามจารตี ประเพณตี า ง ๆ ในวถิ ชี วี ติ ไหวเจาที่เจาทาง บทพุทธประวัติและนิทานชาดก
๘๔
และการรอ งโตต อบดว ยปฏภิ าณไหวพรบิ ของผแู สดง ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั พทุ ธศาสนาและวถิ ชี วี ติ เชน งานบวช
ชายหญิงที่มีเนื้อหาสาระเกี่ยวกับงานที่แสดงนั้นๆ งานศพ งานมงคลสมรส งานประเพณีสงกรานต
ผแู สดงแตง กายแบบชาวมอญ ชายนงุ ผา โสรง ใสเ สอ้ื ทอดกฐนิ งานทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การละเลน ในการแสดง
คอพวงมาลัย พาดผาสไบมอญ หญิงนุงผาซิ่น กลอมบอนสะบาหนุมสาว งานที่เกี่ยวของกับ
เสื้อคอกระเชา พาดผาสไบมอญ เกลามวยผม การเผยแพรและเพอื่ ความบนั เทงิ ท่ัวไป เปนตน
การแสดงทะแยมอญนิยมแสดงในงานตาง ๆ
คณุ ค่าและความสำคญั ของ "ทะแยมอญ"
......................................................................................................................
ทะแยมอญ มีคุณคาและความสำคัญทางวัฒนธรรม เนื่องจากทะแยมอญเปนศิลปะ
การแสดงท่รี วบรวมมรดกภูมิปญ ญาทางวฒั นธรรมหลายแขนง ดังน้ี
๑) วฒั นธรรมดา นภาษา ไดแ กภาษามอญ (สำเนยี งไทย)
๒) วฒั นธรรมดา นความเชื่อ ไดแก ความเช่ือเรือ่ งศาสนาและพุทธประวัติ
ความเช่อื เร่อื งนทิ านชาดก
๓) วัฒนธรรมดานวถิ ชี วี ติ ไดแก วิถชี วี ติ ของชาวไทยเชื้อสายมอญ
๔) วัฒนธรรมดา นดนตรี ไดแก ทำนองรอ ง ทำนองดนตรี และเคร่อื งดนตรี
๕) วฒั นธรรมดานการแตงกาย ไดแ ก การนุงโสรง หมผาสไบมอญ การเกลา มวยผม
ผูแสดงทะแยมอญจังหวัดสมุทรสาครเปนผูสูงอายุที่สั่งสมประสบการณสืบทอด
วัฒนธรรมมาจนถงึ ปจ จบุ นั เปน ภมู ิปญ ญาทอ งถิ่นของชมุ ชน โดยนางทองเจยี น มาบรรดษิ ฐ
ไดรับรางวัลคนดีศรีสาคร ประจำป พ.ศ. ๒๕๕๕ สาขาการอนุรักษดานศิลปะจาก
สภาวัฒนธรรมจังหวัดสมุทรสาคร ไดแสดงทะแยมอญจากการรับเชิญใหแสดงในงานตาง ๆ
ของชุมชน มหาวิทยาลัย และหนวยงานของภาครัฐและเอกชน และตัวแทนนักดนตรี
ไดไ ปเผยแพรก ารแสดงทะแยมอญในรฐั มอญประเทศเมยี นมา
๘๕
มาตรการส่งเสร�มและรักษามรดกภูมิป�ญญาทางวัฒนธรรม “ทะแยมอญ”
ให้คงอยู่ได้อย่างยงั� ยนื
สถาบันครอบครัวมีบทบาทในการสงเสริม สถาบันการศึกษา มีบทบาทในการสงเสริม
และรกั ษา โดยใหค วามสำคญั ในความรคู วามสามารถ
ของคนในครอบครัว สนบั สนนุ ใหส บื ทอด สืบสาน แทละ.แ.ะบ.ย.รุค.มั.กค.อ.ษล.ญ.าผ.ใ.สู้น.ค.บืง.ือา.ท.น.จอ.ว.ัดดชิ..ากห..กิรจ.า.อ� ก.ร.ผตร..ทู้รา ..งม�มี ..ๆีส.จ.่ว.เัด.ชน.เน.เว.ก.ทก.�ีย.จิีก.ว.กา.ข.รร้อ.ร.แง.ม.สง. าดนง
และแสดงในงานตาง ๆ ชุมชน หนวยงานภาครัฐ
และองคกรเอกชนมีบทบาทในการสงเสริมและ ไหวครูของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
รักษา คือ จัดกิจกรรม จัดเวทีใหทะแยมอญแสดง แสดงในงานวิชาการของมหาวิทยาลัยมหิดล
ในงานประเพณตี า ง ๆ ของชมุ ชน และหนว ยงาน เชน และแสดงในงานเสวนาทางวิชาการของ
ประเพณวี นั สงกรานต ตกั บาตรดอกไม ลา งเทา พระ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช เปนตน
เปน ตน
............................บ...ุค..ค..ล..ผ..ู้ส..บื..ท...อ..ด..ห..ร..อ� ..ผ..ู้ท..ี�ม..สี..่ว..น..เ.ก..ยี�..ว..ข..้อ..ง.............................
๑. นายศรนี วล สพู ิภักดิ์ อายุ ๗๕ ป ๔. นายพงศกร วาสกุ รี อายุ ๔๖ ป
อาชีพ : ทาํ สวน (ชุมชนบานเกาะ) อาชีพ : ครู
ทอ่ี ยู : เลขที่ ๖๙/๒ หมู ๕ ทอ่ี ยู : เลขท่ี ๓๓ หมู ๑
ตาํ บลหลกั สอง อาํ เภอบา นแพว ตาํ บลหนองบวั อาํ เภอบา นแพว
จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐ จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
๒. นายนพดล แจบา นเกาะ อายุ ๔๒ ป โทรศพั ทหมายเลข : ๐๙ ๙๔๘๑ ๘๑๘๑
(วงเครอ่ื งสายมอญ ทะแยมอญ วงฝก กระตา ด) ๕. นายปวณี สาแหรกทอง อายุ ๒๘ ป
อาชพี : ครู ทีอ่ ยู : เลขท่ี ๕/๔ หมู ๑
ทอ่ี ยู : เลขที่ ๑๑ หมู ๑ ตาํ บลทา ทราย ตําบลเจ็ดริ้ว อาํ เภอบานแพว
อําเภอเมอื งสมุทรสาคร จังหวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
จงั หวัดสมุทรสาคร ๗๔๐๐๐ โทรศพั ทหมายเลข : ๐๖ ๒๘๙๗ ๗๘๒๒
โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๙๙๑๖ ๔๙๑๓ ๖. นางทองเจียน มาบรรดิษฐ อายุ ๘๓ ป
๓. นายภานเุ ดช เรบานเกาะ อายุ ๓๐ ป อาชีพ : ทาํ สวน
(วงรามัญบันเทิง) ท่ีอยู : ๑๒๑ หมู ๙
ที่อยู : เลขที่ ๕/๔ หมู ๑ ตาํ บลบา นแพว อาํ เภอบา นแพว
ตาํ บลเจด็ รวิ้ อาํ เภอบา นแพว จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
จงั หวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๖๑๖๙ ๘๒๖๔
๘๖
๘๗
เสนเรอ� น
“เสนเรือน” มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ที่มีชื่อเรียกในทองถิ่นวา “เสนเฮือน” มีชื่อในภาษา
ไทยทรงดำ วา “เสนเฮือน”
ลักษณะมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม : อยูในประเภท แนวปฏิบัติทางสังคม พิธีกรรม ประเพณี
และเทศกาล
พน้ื ทป่ี ฏบิ ตั มิ รดกภมู ปิ ญ ญาทางวฒั นธรรม : ชมุ ชนไทยทรงดำจงั หวดั สมทุ รสาคร เชน ศนู ยว ฒั นธรรม
ไทยทรงดำตำบลหนองสองหอง หมูบ านโคกหลวง ตำบลโรงเข หมูบานวัดใหมศ รเี พชร เปน ตน
รายละเอียดมรดกภูมปิ ญ� ญาทางวฒั นธรรม
“เสนเรือน” พิธีเสนเรือน เปนพิธีกรรม ๒. ผีผูนอย เปนผีที่สืบเชื้อสายมาจาก
ของชาวไทยทรงดำ พิธีเสนเรือน หรือเสนเฮือน สามญั ชน
คือ การเซนไหวผีบรรพบุรุษหรือไหวผีเรือน ที่ได
เชญิ มาไวบ นเรอื น เจา ของบา นไดจ ดั ใหอ ยหู อ ง ๆ หนง่ึ กำหนดระยะเวลาในการเสนเรือน หรือ
เรียกวา กะลอหอง (หองผีเรือน) การเสนเรือน การเซน ไหวผ บี รรพบรุ ษุ จะทำทกุ ป หรอื ๒-๓ ปค รง้ั
แบงออกเปน ๒ แบบคอื กไ็ ด โดยทำพธิ ใี นเดอื นคู (ยกเวน เดอื นหา เดอื นเกา
และเดือนสิบ) เมื่อกำหนดวันจัดพิธีเสนเรือนแลว
๑. ผีผูตาว (ผูทาว) หรือผีใหญ หรือผี เจาบานก็จะไปบอกเชิญญาติผีเรือนเดียวกัน
ช้นั ปกครอง เปนผีท่ีสืบเชื้อสายมาจากผูเปน ใหญ ท้งั ใกลและไกลรวมทงั้ เพ่อื นบา นอืน่ ๆ มารว มพิธี
๘๘
การจัดพิธีเสนเรือน พิธีจะเริ่มในตอนเชา
เวลาประมาณ ๗.๐๐ น. เปนตนไป เมื่อหมอเสน
มาถึงบานงานแลว หมอเสนเขาไปในกะลอหอง
(หองผีเรือน) กอนเร่ิมทําพิธีญาติผีเรือนเดียวกัน
เขามาในหองน่ังลอมปานเผือน (กระบะพิธีสาน
ดวยไมไผขัดกันเปนตาหกเหล่ียม) ซ่ึงมีเครื่องเซน
ประกอบดวยเนื้อหมูยํา ไสหมูตม เนื้อหมูตม
เนื้อไกตม ขาวเหนียว ขาวตมมัด เผือก มัน หมาก
พลู จดั อยา งละ ๗ กอง สว นผูเขา รว มพธิ ีจะนาํ ขนม
ผลไมตางๆ หรือเครื่องดืม่ เหลาขาว เบยี ร มาสมทบ
ใสไ ปในปานเผอื น แลว ญาตทิ กุ คนมาลอ มปานเผอื น
พรอ มกนั ยกขนึ้ ๓ ครงั้ ครง้ั ท่ี ๑ ระดบั เอว ครง้ั ที่ ๒
ระดับอก และครั้งที่ ๓ ระดับเหนือศีรษะ เมื่อยก
ปานเผอื นเสรจ็ แมค รวั จะยกงายหมอ (อาหารมอื้ เชา
สําหรบั หมอเสน) ในขณะเดียวกนั ก็จัดเล้ียงอาหาร
ผูท่ีมารวมพิธีเสนเรือนดวย การเสนเรือนผีผูตาว
จะเลี้ยงอาหารม้ือกลางวันมื้อเดียว การเสนเรือน
ผผี นู อยจะเลี้ยงอาหารม้ือเชา และกลางวัน
๘๙
การเชิญผเี รือนรับเครือ่ งเซน พรอมเหลาขาว ๑ ขวด และขนมแหงนำมาใส
หมอเสนทำหนาที่เรียกชื่อบรรพบุรุษตาม ปานเผือน เพื่อใหผีบรรพบุรุษไดกิน (“สิง” หรือ
บญั ชรี ายชอ่ื (ปบ ผเี รอื น) ใหม ารบั เครอ่ื งเซน ทลี ะชอ่ื “ซิง” หมายถงึ นามสกลุ หรือแซ)
หมอเสนจะใชต ะเกยี บ (ถู) คีบอาหารชน้ิ เล็ก ๆ ใส
เขาไปในชองหรือรูเล็ก ๆ ขางฝาบานที่เจาะไว งานเสนเรือนผูที่เปนลูกสะใภตองใสเสื้อฮี
ทำจนครบทุกช่ือ เมื่อยกปานเผือนเสร็จแลวถอดเสื้อออกแลวนำมา
การเซนไหวผีบรรพบุรุษของตระกูลนั้น พับเฉียงๆ พันหนาอกไวทั้งวันจนเสร็จพิธี สวนที่
จะมีคนใน “สิง” หรือ “ซิง” เดยี วกันผีเดยี วกนั มา เปนลูกเขยไมต องยกปานเผอื น ตองนำเส้ือฮคี ลอ ง
รวมงาน เชน สิงวี จะเสนเรือนญาติทุกคนตองมา คอไวทัง้ วนั จนเสร็จพิธี
๙๐
คุณค่าและความสำคญั ของ “เสนเร�อน”
......................................................................................................................
พิธีเสนเรือน มีคุณคาทางจิตใจ เพราะเปนพิธีที่แสดงถึงความเคารพ ความกตัญู
กตเวทีตอบรรพบุรุษ ซึ่งเปนที่ยึดเหนียวจิตใจของลูกหลาน เปนการสรางความสัมพันธ
ของวงศต ระกลู และคนในชมุ ชนทม่ี ารว มพธิ ชี ว ยเหลอื ซง่ึ กนั และกนั พธิ นี ม้ี กี ารสบื ทอดตอ กนั
มาจากรุนสรู ุน พธิ เี สนเรือนจงึ มีความสำคญั สำหรบั ชาวไทยทรงดำเปน อยางมาก
มาตรการส่งเสร�มและรักษามรดกภูมิป�ญญาทางวัฒนธรรม “เสนเร�อน”
ใหค้ งอยูไ่ ดอ้ ย่างย�งั ยืน
พิธีเสนเรือนนี้ปจจุบันยังมีการสืบทอด ๓. หากลูกผูหญิงคนแรกของเจาของบาน
จากรนุ สรู นุ โดยยงั มกี ารจดั พธิ เี สนเรอื นในทกุ ๆ ป มีลูกชายก็ใหลูกชายของลูกผูหญิงคนแรกเปนผู
ซึ่งลูกชายคนสุดทองของเจาของบานจะเปนผูรับผี สืบผกี ไ็ ด
หรอื สืบผี หรือแลวแตกรณี ดงั นี้
๔. หรอื แลว แตก รณขี องเจา ของบา น
๑. เจา ของบา นมลี กู ชายหลายคนแตล กู ชาย นอกจากนย้ี งั มกี ารจดั กจิ กรรมงานประเพณี
คนสดุ ทอ งไมร บั อาจเปน ลกู ชายคนใดคนหนง่ึ รบั กไ็ ด สบื สานวฒั นธรรมประเพณไี ทยทรงดำทกุ ป เพอ่ื ให
อนุชนรุนหลังไดเรียนรูถึงวัฒนธรรมพิธีกรรม
๒. กรณีมีการแยกเรือนออกไปหรือลูกชาย ของชาวไทยทรงดำ ซง่ึ มผี นู ำชมุ ชนใหค วามรว มมอื
ตายไมม ลี กู ชาย กอ็ าจเปน ลกู ผหู ญงิ ทย่ี งั อยใู นบา น กบั ชาวไทยทรงดำในชมุ ชนเปน อยางดี
เปน ผูส ืบผีแทน
๙๑
หนวยงานภาครัฐจัดสรรงบประมาณมา ..บ..ุค..ค..ล..ผ..ู้ส..ืบ..ท..อ..ด..ห..ร..อ� ..ผ..ทู้ ..ี�ม..สี..ว่..น..เ.ก..ีย� ..ว..ข.อ้..ง...
สนบั สนนุ งานประเพณีสืบสานวฒั นธรรมประเพณี
ไทยทรงดำ นอกจากนย้ี งั มกี ารจดั ตง้ั ศนู ยว ฒั นธรรม ๑. นางพิกลุ ทอง วนั วงษ อายุ ๖๙ ป
ตำบลหนองสองหอง มีการสอนในการทำอาหาร อาชีพ : ขาราชการบาํ นาญสังกดั สาํ นักงาน
ของชาวไทยทรงดำ เพื่อใหคนในชุมชนเห็น
ความสำคญั ดา นวฒั นธรรมของชาวไทยทรงดำในจงั หวดั เขตพน้ื ท่กี ารศกึ ษาประถมศึกษา
สมุทรสาคร รวมทั้งจัดนิทรรศการที่นำอัตลักษณ สมุทรสาคร
ของชาวไทยทรงดำมาเผยแพรใหกับผูอื่นไดทราบ ที่อยู : เลขที่ ๗๐ หมู ๘ ตาํ บลหนองสองหอ ง
เชน การจดั สถานทซ่ี มุ แสดงไทยทรงดำในเทศกาล อาํ เภอบา นแพว
นัง่ ชมิ ตลาดผลไม และของฝากจากบา นแพว จังหวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
โทรศพั ทหมายเลข : ๐๘ ๒๙๕๔ ๒๖๔๙
มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ และ ๒. นายนรินทร เสวี อายุ ๖๒ ป
มหาวิทยาลัยมหิดล และศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร อาชีพ : ขา ราชการสวนทอ งถิ่น
(องคการมหาชน) ไดมาศึกษาวิถีชีวิตของชาวไทย (ประธานชมุ ชน)
ทรงดำในจังหวัดสมทุ รสาคร ทีอ่ ยู : เลขท่ี ๔๓ หมู ๕ ตาํ บลหนองสองหอ ง
อาํ เภอบา นแพว
จังหวดั สมุทรสาคร ๗๔๑๒๐
โทรศพั ทหมายเลข : ๐๘ ๑๕๘๑ ๓๘๕๐
๓. นางสาวจรรยา เสวี อายุ ๖๔ ป
อาชพี : เกษตรกร
ทอ่ี ยู : เลขท่ี ๔๓ หมู ๕ ตาํ บลหนองสองหอ ง
อาํ เภอบานแพว
จังหวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
โทรศัพทหมายเลข : ๐๙ ๕๘๗๘ ๖๒๕๔
๙๒
๙๓
เคร�องแต่งกายชาตพิ ันธุ์
ไทยทรงดำ
“เครื่องแตงกายชาติพันธุไทยทรงดำ” มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม ที่มีชื่อเรียกในทองถิ่นวา
“เคร่อื งแตง กายชาตพิ ันธุไ ทยทรงดำ”
ลักษณะมรดกภูมิปญ ญาทางวฒั นธรรม : อยใู นประเภท งานชา งฝมือด้งั เดิม
พื้นที่ปฏิบัติมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม : ชุมชนไทยทรงดำจังหวัดสมุทรสาคร เชน ศูนยวัฒนธรรม
ไทยทรงดำ ตำบลหนองสองหอ ง หมบู า นโคกหลวง ตำบลโรงเข หมบู า นวดั ใหมศ รเี พชร เปนตน
รายละเอยี ดมรดกภมู ปิ �ญญาทางวฒั นธรรม
“เครอ่ื งแตงกายชาตพิ ันธุไ ทยทรงดำ” เสื้อ เส้ือมีแบบดงั น้ี
การแตง กายชาย ๑. เสื้อชอน หรือเสื้อไท เปนเสื้อแขนยาว
กางเกงชาย มี ๒ แบบดงั น้ี ทรงกระบอกแคบผาหนาตลอด ติดกระดุมเงิน
๑. สว งเตน หรอื สว งกอ ม (กอ ม หมายถงึ สน้ั ยอดแหลม (ดอกผกั บงุ ) มลี วดลายทก่ี ระดมุ เรยี งกนั
หรอื พอดตี วั ) ลกั ษณะเปน กางเกงขาสน้ั ปลายขาแคบ ประมาณ ๑๐-๒๐ เม็ด ตัวเสื้อตัดเย็บเขารูปคอตั้ง
เรียวยาวแคใตเขา ขอบกางเกง สวนเอวกวางแบบ มีปกแบบคอจีน จั๊มเอวและใชผาเสริมตะเข็บทั้ง
กางเกงจนี ตดั เยบ็ มตี ะเขบ็ ใชส ำหรบั ใสท ำงานทว่ั ไป ๒ ขา งใตเ อวใหช ายเสอ้ื ถา งออกตรงรอยผา สาบเสอ้ื
๒. สวงฮี เปนกางเกงขายาวถึงตาตุมใชใส ดา นลา งแหวกออกใหห า งกนั ใชใ สใ นพธิ กี ารมากกวา
ในพิธีการตาง ๆ ที่สำคัญและเทศกาล เชน ใสอยูบา น
การเลน อ้ินกอน (ลกู ชว ง)
๙๔
๒. เสื้อฮีชาย คือชุดใหญหรือชุดพิเศษใช ชิ้นที่ ๑ สีดำลวน ยาวประมาณ ๓๐
ในการพิธีสำคัญ เชน พิธีเสนเรือน งานแตงงาน เซนตเิ มตร (หัวซนิ่ )
งานศพ ตัดเย็บดวยผาฝายสีดำตกแตงดวยผาไหม
ชน้ิ เลก็ ๆ สแี ดง ขาว สม เขยี ว ตรงสาบเสอ้ื ชายเสอ้ื ชน้ิ ท่ี ๒ พน้ื สดี ำลายขาวเปน ทางลงเสน ใหญ
ปลายแขน และเหนือรอยผาทั้งสองขา ง คอเส้ือกนุ และเล็ก (ตัวซน่ิ )
ไมม ปี ก ผา หนาปายทบั ตดิ กระดุมท่ีหนา อกดา นใน
ของตัวเสื้อเมื่อกลับดานออกมาจะมีสีสันหลากสี ชิ้นที่ ๓ ยาวประมาณ ๒.๕ เซนติเมตร
จะนำออกมาใชด า นนก้ี ต็ อ เมอ่ื ตนเองตาย (ใชว างพาด มลี วดลายละเอยี ดเปน ทางยาวตลอดเสน ๒-๓ ทาง
บนโลงศพ) (ตีนซิ่น) การนุงซิ่นแบบหนาสั้นหลังยาวใชใส
ในทุกโอกาส
เสอ้ื ฮชี าย ใชส วมใสท บั เสอ้ื อน่ื ทใ่ี สอ ยกู อ นแลว
ซึง่ ผูชายจะตอ งมีเส้อื ฮีประจำตวั อยา งนอย ๑ ตวั เสือ้ เสอ้ื มีแบบดังน้ี
๑. เสื้อกอม เสื้อสีดำแขนยาวทรงกระบอก
การแตงกายผหู ญงิ ผาหนาตลอดติดกระดุมเงินเรียง ๑๐ เม็ดเปนเสื้อ
ผา ซน่ิ (ผา ถงุ ) เปน ผา ถงุ สดี ำพน้ื เปน ลายเสน ประจำตวั หญิงใชในโอกาสตา ง ๆ
สขี าวขนาดเลก็ ๆ ยาวตามแนวตง้ั ทอสดี ำสลบั ขาว ๒. เสื้อฮีหญิง เปนเสื้อสีดำทั้งตัว แขนกวาง
หรือฟา ออ นมสี ว นประกอบ ๓ ชน้ิ ตอกนั ดงั นี้ คอแหลม เวลาใชตองสวมศีรษะ ดานในตัวเสื้อ
ประดบั ลวดลายดว ยผา สตี า ง ๆ ตรงบรเิ วณสว นหนา
ปลายแขน ตะเข็บ และชายลางของเสื้อซึ่งดานใน
ของเสอ้ื ใชเมอื่ ตัวตายเทานัน้
๙๕
ผาเปย วหรอื สไบ อาทิ ทรงเอือ้ มไหล ทรงปนเกา
สไบมีสีดำและหลากสีสำหรับสีดำชายผา เคร่อื งประดบั
ทง้ั สองขา งปก ลวดลายดว ยไหมเสน สี แดง สม เขยี ว มกั สวมใสท ง้ั ในชวี ติ ประจำวนั และงานตา ง ๆ
(สว นใหญใชลายขอกดุ หรอื ลายดอกแปด)
การไวผม สวนงานศพจะไมสวมใสเครื่องประดับใด ๆ
หญิงไทยทรงดำมีศิลปะในการทำผมแบบ เครื่องประดับมักทำดวยเงิน เชน ปนปกผม ตางหู
ตาง ๆ กันไปตามวัยอายุตั้งแตวัยเด็กถึงวัยผูใหญ สายสรอย เขม็ ขัด กำไลขอมือ เปน ตน
คณุ ค่าและความสำคัญของ “เคร�องแตง่ กายชาตพิ ันธไ์ุ ทยทรงดำ”
......................................................................................................................
เครื่องแตงกายชาติพันธุไทยทรงดำ มีคุณคาทางวัฒนธรรมดานการแตงกายที่บงบอก
เอกลักษณของชาวไทยทรงดำ อันมีลวดลายและผาที่ใชในการแตงกายสามารถบงบอก
เอกลักษณของชาวไทยทรงดำไดอยางชัดเจน เพราะมีจุดเดนและลวดลายที่งดงาม
การแตงกายดวยชุดชาติพันธุไทยทรงดำยังเปนการอนุรักษมรดกทางวัฒนธรรมของ
ชาตพิ นั ธไุ ทยทรงดำ ซง่ึ คนในชมุ ชนยงั ไดม กี ารเผยแพรก ารแตง กายดว ยชดุ ชาตพิ นั ธไุ ทยทรงดำ
และจำหนายเสอ้ื ผา เครือ่ งแตงกายของชาวไทยทรงดำแกผ สู นใจท่ัวไปดว ย
๙๖
มาตรการส่งเสร�มและรักษามรดกภูมิป�ญญาทางวัฒนธรรม “เคร�องแต่งกาย
ชาติพนั ธุไ์ ทยทรงดำ” ให้คงอยูไ่ ดอ้ ยา่ งย�ังยืน
ครอบครัวจะใหความสำคัญในการแตงชุด นักศึกษามหาวิทยาลัยตาง ๆ ไดลงพื้นที่
ไทยทรงดำเปน อยา งมาก คนในชมุ ชนใหค วามสำคญั เพื่อศึกษาและจัดเก็บขอมูลในการจัดทำวิจัย
ในการเผยแพรเ ครอ่ื งแตง กายของชาตพิ นั ธไุ ทยทรงดำ และสาธิตกิจกรรมที่เกี่ยวของกับวัฒนธรรมของ
โดยสนบั สนุนใหค นในชุมชนที่มารวมงานประเพณี ชาวไทยทรงดำ เชน คณะอาจารยแ ละนสิ ติ นกั ศกึ ษา
ตางๆ แตงกายดวยชุดประจำชาติพันธุของตนเอง คณะวัฒนธรรมสิ่งแวดลอมและการทองเที่ยว
ซง่ึ มกี ารจดั งานสบื สานวฒั นธรรมประเพณไี ทยทรงดำ เชงิ นเิ วศ มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ ประสานมติ ร
ในทุกป ในวันที่ ๒ เมษายน เพื่อเปนการเผยแพร และศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร (องคการมหาชน)
และอนุรักษใหคนรุนหลังไดเห็นเปนรูปธรรมและ มาศึกษาเรื่องวัฒนธรรมประเพณไี ทยทรงดำ
รวมสืบทอดตอไป นอกจากนี้ยังรับเชิญใหนำ
การแสดงและชุดการละเลนเกี่ยวกับประเพณีไทย นอกจากนี้ยังมีการเรียนการสอนการปก
ทรงดำไปรวมแสดงในกจิ กรรมของจังหวดั ตา งๆ ลวดลายลงบนเสอ้ื ผา ชดุ ประจำชาตพิ นั ธไุ ทยทรงดำ
ใหแกเด็กรุนใหมไดรับการสืบทอด และพัฒนา
หนวยงานภาครัฐใหความสำคัญ ลวดลายเพอ่ื นำไปจำหนา ยและสรา งรายไดใ หต นเอง
โดยประชาสมั พนั ธใ นการจดั งานสบื สานวฒั นธรรม
ประเพณีไทยทรงดำมีการเชิญชวนมาจัดพื้นที่
การแสดงสนิ คา ทางดา นวฒั นธรรมของชาวไทยทรงดำ
และนำมาเผยแพรใ หก ับผรู ว มงาน
๙๗
.............................บ..ุค..ค..ล..ผ...ู้ส..บื ..ท..อ..ด..ห...ร.อ�..ผ..้ทู...�มี ..สี ..ว่ .น...เ.ก..ี�ย..ว..ข..้อ..ง............................
๑. นางพิกลุ ทอง วนั วงษ อายุ ๖๙ ป ๓. นางสาวจรรยา เสวี อายุ ๖๔ ป
อาชีพ : ขาราชการบํานาญสงั กดั สํานักงาน อาชพี : อาชพี เกษตรกร
เขตพืน้ ท่ีการศึกษาประถมศกึ ษาสมุทรสาคร ทีอ่ ยู : เลขที่ ๔๓ หมู ๕
ทอ่ี ยู : เลขที่ ๗๐ หมู ๘ ตําบลสองหอ ง อําเภอบานแพว
ตาํ บลสองหอง อําเภอบานแพว จังหวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
จังหวดั สมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐ โทรศพั ทหมายเลข : ๐๙ ๕๘๗๘ ๖๒๕๔
โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๒๙๕๔ ๒๖๔๙
๒. นายนรนิ ทร เสวี อายุ ๖๒ ป
อาชพี : ขา ราชการสวนทองถ่ิน
(ประธานชุมชน)
ที่อยู : เลขท่ี ๔๓ หมู ๕
ต.สองหอ ง อําเภอบา นแพว
จังหวัดสมทุ รสาคร ๗๔๑๒๐
โทรศัพทหมายเลข : ๐๘ ๑๕๘๑ ๓๘๕๐
๙๘