Maj 2019 ISSN 2450 – 9965
09
Sharing economy
i jej znaczenie
dla życia gospodarczego
Gdzie szukać bezpiecznej przystani
w finansowej burzy?
Exit tax
– podatek od zysków niezrealizowanych
Innovation Box i ulga B+R,
czyli podatkowe zachęty do innowacji
Dominik Kaleta 9/2019
Szanowni
czytelnicy,
z przyjemnością przedstawiamy dziewiąte wydanie
Challengera – Magazynu Młodych Ekonomistów.
Jest to kolejne już wydanie w którym rozpiętość tematyczna jest bardzo
szeroka. W związku z tym, mamy nadzieję, iż każdy z Was odnajdzie
interesujące tematy a także skorzysta z okazji poszerzenia horyzontów
na tematy, których nie miał okazji wcześniej zgłębić.
Standardowo autorzy w ramach artykułów do naszego czasopisma po-
dejmują najbardziej aktualne tematy. Tym razem przeczytasz o najnow-
szych zmianach w zakresie podatków czyli rozważanym Exit Tax oraz
ulgach na badania i rozwój czy też zmianach w globalnej gospodarce
na rzecz tzw. ekonomii dzielenia. Tematyką, która również jest sze-
roko prezentowana jest rynek finansowy. Autorzy podejmują kwestie
bezpiecznych klas aktywów w czasie kryzysu na rynku finansowym,
debiutów na GPW oraz kondycji rynku finansowego. Po raz pierwszy
mamy możliwość zaprezentować także artykuł poruszający temat ryn-
ku leków w Polsce. Przedostatni artykuł porusza kwestie decyzji podej-
mowanych przez konsumentów na rynku.
Serdecznie zapraszam do lektury
1
Redakcja Challenger:
Redaktor naczelny Zastępca redaktora naczelnego Opiekun
Dominik Kaleta Klaudia Wartecka mgr Wojciech Świder
[email protected] [email protected] [email protected]
Rada Programowa:
PRZEWODNICZĄCA RADY:
DR HAB. EDYTA MAŁECKA-ZIEMBIŃSKA, PROF. NADZW. UEP
CZŁONKOWIE RADY:
DR TOMASZ BOJKOWSKI
DR HAB. MAREK CIEŚLAK, PROF. NADZW. UEP
DR HAB. PAWEŁ KLIBER, PROF. NADZW. UEP
DR HAB. IDA MUSIAŁKOWSKA, PROF. NADZW. UEP
DR INŻ. BOGDAN PACHOŁEK
DR HAB. BEATA SKOWRON-MIELNIK, PROF. NADZW. UEP
DR HAB. KATARZYNA SZARZEC, PROF. NADZW. UEP
Skład graficzny:
JACOB – tel. 509 302 555
Kontakt:
[email protected]
facebook.com/ChallengerPortal
challenger.ue.poznan.pl
9/2019
Spis treści:
01 Gdzie szukac bezpiecznej przystani w finansowej
burzy?
Marek Paluch
02 Exit tax - podatek od zysków niezrealizowanych
Karolina Jagodzińska
03 Sharing economy i jej znaczenie dla życia
gospodarczego
Marcin Ruchlewicz
04 Odwrócony łańcuch dystrybucji produktów
leczniczych – zjawisko przyczyniające się
do braku dostępności leków na polskim rynku
Paulina Halik
05 Innovation Box i ulga B+R, czyli podatkowe zachęty
do innowacji
Paulina Machińska
06 Debiut na giełdzie – czyli co to właściwie jest IPO?
Natalia Krzemińska, Klaudia Wartecka
07 Wpływ irracjonalności na decyzje konsumentów
Rafał Pogorzelski
08 Kondycja i przyszłość polskiego rynku kapitałowego
Piotr Gładyś
3
9/2019
Gdzie szukać
bezpiecznej przystani
w finansowej burzy?
Czyli azyle inwestorów na rynkach finansowych
Ponad 10 lat od upadku banku Lehman Brothers i prawie dekadę o od rozpoczęcia jednej z naj-
dłuższych hoss na amerykańskiej giełdzie, coraz trudniej zignorować głosy o rychłym końcu
rynkowej euforii. Miniony rok przypomniał inwestorom o fakcie, iż długo kreowane ryzyka mogą
się materializować, a kursy akcji po latach znacznych zysków potrafią zawrócić w drugą stronę.
Od tego czasu niedźwiedzie głosy przebijają się coraz śmielszym echem nawołując do odwrotu
od akcji w stronę innych klas aktywów, szczególnie w stronę tzw. bezpiecznych azylów [ang.
safe-haven asset]. Wobec tego zasadne jest pytanie: czy bezpieczne azyle faktycznie istnieją?
Marek Paluch Pojęcie bezpiecznego azylu i metody jego identyfikacji
Za azyle można uznać aktywa negatywnie skorelowane z innym ak-
Wydział Ekonomii, tywem, które w danym czasie znacznie traci na wartości lub takie,
kierunek: Ekonomia, które nie przejawiają takiej korelacji w ogóle [Baur i Lucey 2006].
III rok, I stopień Kluczowym w tej definicji jest aspekt korelacji w momencie, kiedy
mamy do czynienia ze znaczną deprecjacją wartości innego aktywa.
Wydział Zarządzania Jeśli mówimy o negatywnej lub nieistniejącej korelacji pomiędzy ak-
kierunek: Finanse i Rachunko- tywami, która występuje również w okresach wzrostu wartości jed-
wość Biznesu, II rok, I stopień nego z nich, wtedy aktywo będzie uznane za zabezpieczenie wobec
drugiego (od angielskiego słowa hedge). Warto zauważyć, że dany
[email protected] instrument może jednocześnie przejawiać właściwości azylu, jak
i zabezpieczenia. Celem artykułu jest jednak znalezienie odpowiedzi
Koło naukowe: na pytanie, która klasa aktywów i jakie jej części oferują najlepszą al-
SKN IK PROFIT ternatywę, kiedy rynek akcji przechodzi krótkotrwałą korektę bądź
wchodzi w trwałą bessę. Oczywiście podążając za ww. definicją azyl
Recenzent artykułu: niekoniecznie musi dotyczyć walorów chroniących kapitał w mo-
dr Przemysław Grobelny mencie spadków na rynku akcji. Określenie to może odnosić się do
relacji danego waloru z jakąkolwiek inną klasą aktywów. Niemniej
mając na uwadze fakt, iż jedną z zasadniczych funkcji rynku ak-
cji jest akumulacja i synteza znacznych ilości przyszłych i obecnych
informacji gospodarczych i późniejsze odzwierciedlenie tychże in-
formacji w ich cenie (stanowiąc swoisty barometr koniunkturalny),
5
w dalszej części artykułu azyl będzie rozpatry- wą praktyką, użytą również we wspomnianym
wany jedynie w kontekście relacji z rynkiem akcji badaniu Yardeni Research, jest klasyfikacja po-
[Damodaran 2001]. Bezpieczne aktywa często nad 10% spadków danego indeksu akcji od ich
wiązane są z ucieczką w stronę jakości, związaną ostatniego szczytu jako korekt, a tych powyżej
z wystąpieniem ekstremalnych warunków ryn- 20% jako rynków niedźwiedzia. Celem dopro-
kowych, które objawiają się szerokimi spadkami wadzenia do szerokiej awersji do ryzyka na ca-
pomiędzy wieloma klasami aktywów. Te wystę- łym rynku finansowym, dany indeks musi peł-
pują po zrealizowaniu strat na jednym rynku, co nić systemowo ważną rolę, dlatego też punktem
zaognia spadek płynności na rynkach bardziej ry- odniesienia dla dalszych analiz będzie S&P 500,
zykownych, szerząc tzw. awersję do ryzyka i przy- reprezentujący największe amerykańskie spółki.
ciągając inwestorów w stronę azylów [Caballero Pierwszym etapem badania będzie porównanie
i Krishnamurthy 2007]. miar statystycznych pomiędzy szerokimi klasami
aktywów, w ramach których zwyczajowo wyróż-
Aby przystąpić do właściwej analizy ilościo- nia się: akcje, obligacje, surowce, nieruchomości,
wej niezbędne jest precyzyjne zdefiniowanie tych waluty i inwestycje alternatywne. Te ostatnie jako
ekstremalnych warunków. Powszechną rynko-
6
9/2019
niejednorodna grupa nie posiadają jednego re- Badanie szerokich klas aktywów
prezentatywnego indeksu, dlatego też nie będą Od dnia 1.03.2000 do dnia 19.02.2019 indeks
rozważane w dalszej części. Akcje oprócz wspo- S&P500 odnotował 11 znacznych spadków, z któ-
mnianego S&P500 przedstawiać będzie indeks rych wyróżnić można, zgodnie z wcześniej wyzna-
MSCI All Country World ex. USA, co pozwoli na czonymi kryteriami, 2 rynki niedźwiedzia i 9 korekt
sprawdzenie słuszności obrania rynku amerykań- (gdzie 2 osiągnęły zasięg 10% po nieznacznym za-
skiego jako punktu odniesienia. Obligacje nie są okrągleniu). Występowanie bessy wiązało się z pęk-
grupą w pełni jednolitą, jako iż różnić mogą się nięciem bańki internetowej (24/03/00-10/09/02),
między sobą m.in. zapadalnością i ryzykiem kre- a później z początkiem tzw. kryzysu subprime
dytowym emitenta, przy czym to ostatnie najniż- (09/10/07-09/03/09). Po zaokrągleniu, definicyjne
sze jest w przypadku państw. Wobec tego poszu- ramy bessy spełniła również korekta z ostatniego
kując azylów dla najważniejszego rynku akcji za kwartału 2018 roku. Jak zostało wcześniej wspo-
podstawę do analizy zachowania obligacji posłu- mniane, 2 korekty spełniły definicyjne wymagania
ży indeks Bloomberg Barclays Global Treasury, właśnie po zaokrągleniu, jednakże warto pamiętać,
agregujący obligacje skarbowe z całego świata. że miały one czas trwania podobny do pozostałych
Surowce reprezentować będzie Bloomberg Com- korekt. Ostatnia korekta nie przerodziła się w rece-
modity Index, zaś nieruchomości S&P Global sję gospodarczą i trwała zbyt krótko by uznać ją za
REIT Index. Dalsze obliczenia zostały wykona- rynek niedźwiedzia. Stąd w dalszej cześci analizy
ne na podstawie dziennych poziomów odczytów ostatnie spadki amerykańskiej giełdy będą traktowa-
danych indeksów w okresach korekt i rynków ne jako korekta. Podczas pierwszej bessy S&P500
niedźwiedzia na S&P500. Okresy korekt i ryn- stracił ok. 49% jego wartości, natomiast podczas
ków niedźwiedzia zostały wyznaczone w oparciu drugiego kryzysu indeks spadł o ok. 57%. Korekty
o badania Yardeni Research Inc. [2019]. Badanie z kolei różniły się zasięgiem, gdzie najłagodniejsza
stóp zwrotu ww. indeksów w konkretnych okre- wiązała się ze spadkiem o ok. 9.8%, a najsilniejsza
sach przeprowadzone zostanie na bazie arytme- dotknęła progu zaokrąglenia do 20% granicy bessy.
tycznych stóp zwrotu.
Korelacja klasy aktywów Globalne obliga- Surowce Akcje poza USA Nieruchomości
z S&P500 cje skarbowe
-0,27 0,05 0,51 0,45
Pęknięcie bańki internetowej -0,61 0,04 0,60 0,59
Korekta 29/11/02-11/03/03 -0,36 0,30 0,49 0,85
Wielka recesja 07-09 -0,33 0,56 0,64 0,92
Korekta 23/04/10-02/07/10 -0,70 0,42 0,69 0,90
Korekta 29/04/11-03/10/11 -0,52 0,77 0,79 0,91
Korekta 28/10/11-25/11/11 -0,44 0,45 0,73 0,87
Korekta 26/03/12-01/06/12 -0,28 0,37 0,71 0,77
Korekta 21/05/15-25/08/15 -0,20 0,37 0,49 0,71
Korekta 03/11/15-11/02/16 0,40 0,11 0,05 0,57
Korekta 26/01/18-08/02/18 -0,19 0,18 0,46 0,54
Korekta 20/09/18-24/12/18
Tabela 1. Korelacje klas aktywów z S&P 500 w wybranych okresach
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z platformy FactSet
7
Wybrane statystyki S&P500 Globalne Surowce Akcje poza Nierucho-
dla klas aktywów obligacje USA mości
-21,00% skarbowe -10,00%
Średni całościowy zwrot -62,07% -35,70% -22,51% -13,67%
Uśredniony zannualizowany zwrot -0,34% 1,93% -0,18% -65,00% -49,34%
Średni dzienny zwrot -0,35% -0,27%
Odchylenie standardowe 1,71% 5,72% 1,19% 1,60%
1,46%
0,01%
0,18%
Tabela 2. Podsumowanie wybranych statystyk dla omawianych klas aktywów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z platformy FactSet
Ich daty wymienione są w tabeli niżej, która pozwo- silny pozytywny współczynnik korelacji w 10 z 11
li zbadać, która klasa aktywów w najbliższy sposób analizowanych okresów. Wytłumaczyć można to
spełnia definicyjne wymogi uznania za bezpieczny niebezpośrednią relacją cen nieruchomości i po-
azyl. (Tabela 1.) ziomów indeksów REITowych, gdyż tym drugim
często zarzucana jest tendencja do podażania za
Klasy aktywów wykazujące w danym okresie kursami akcji w krótkim terminie. Jak wykaza-
negatywny współczynnik korelacji zostaly wyróz- li Hoesli i Oikarinen [2007], wspomniana bez-
nione na ciemnozielono, natomiast te które wy- pośrednia relacja ujawnia się dopiero w długim
kazywały współczynniki korelacji w przedziale terminie, jednakże sam rynek nieruchomości jest
[-0.05;0,05] zostały wyróżnione kolorem jasnozie- znacznie mniej spekulacyjny niż rynki akcji i tym
lonym, zaś te odznaczające się współczynnikiem samym podlega bardziej długoterminowym tren-
większym niż 0.5 wyróżnione zostały na czerwo- dom. Wątpliwe, wobec tego jest uznanie, iż ,,czy-
no. Globalne obligacje skarbowe spełniły defini- sty” indeks cen nieruchomości wykazałby inny
cyjne wymogi uznania za bezpieczny azyl w 10 rezultat. Poniższe podsumowanie wybranych sta-
z 11 przypadków wyłamując się z trendu jedynie tystyk dla omawianych klas aktywów potwierdza
podczas lutowej korekty, która jednocześnie jest najwyższą atrakcyjność globalnych obligacji skar-
najkrótszym z analizowanych okresów. Surowce bowych. (Tabela 2.)
zbliżyły się do progu definicyjnego, a raczej jego
drugiego członu mówiącego o nieistniejącej ko- Badanie wybranych grup aktywów
relacji, wykazując się współczynnikiem bliskim Pierwsza część badania wykazała, iż szeroką klasą
0 podczas pęknięcia bańki internetowej i nastę- aktywów najlepiej spełniającą kryteria bezpiecz-
pującej po nim korekty. Zróżnicowanie przezna- nego azylu są globalne obligacje skarbowe. Klasa
czeń komponentów indeksu reprezentującego te ta jest nieodłącznie związana z rynkiem waluto-
klasę (w skład Bloomberg Commodities wchodzą wym. Kurs walutowy winien bowiem odzwiercie-
m.in: złoto, miedź, platyna, gaz, ropa) w połącze- dlać różnice w rynkowych stopach procentowych.
niu z relatywnie niskimi w porównaniu do akcji Te ostatnie są kształtowane również przez ren-
poza Stanami Zjednoczonymi i nieruchomościami towności obligacji skarbowych. Nagły wzrost stóp
współczynnikami sygnalizują, że któryś ze skład- procentowych lub oczekiwań co do ich wzrostu
ników klasy rownież może spełniać kryteria bez- w danym kraju powinien zaowocować więc apre-
piecznego azylu, co będzie przedmiotem drugiego cjacją waluty krajowej, gdyż potrzebna będzie
etapu analizy. Światowe akcje były silnie pozytyw- ona do nabycia konkretną obligację [Aliber 1973].
nie skorelowane z rynkiem amerykańskim nieja- Warto pamiętać, iż zarówno stopy procentowe, jak
ko udowadniając przewodnią rolę USA na świa- i kurs walutowy zależne są od szerokiej gamy czyn-
towych giełdach. Za zaskakujący można uznać ników. Wiele z nich takie jak np. polityka monetar-
stopień korelacji rynku nieruchomości i amery-
kańskich akcji – S&P Global Reit Index osiągnął
8
9/2019
Korelacja aktywów z S&P500 USA Kraje Strefy Szwajcaria Japonia
Euro
Pęknięcie bańki internetowej -0,29 -0,17 -0,21 -0,06
Korekta 29/11/02-11/03/03 -0,58 -0,50 -0,24 0,04
Wielka recesja 07-09 -0,44 -0,27 -0,26 -0,02
Europejski kryzys zadłużeniowy -0,66 0,16 -0,34 -0,35
Korekta 29/04/11-03/10/11 -0,61 -0,55 -0,55 -0,19
Korekta 28/10/11-25/11/11 -0,77 -0,20 -0,47 0,28
Korekta 26/03/12-01/06/12 -0,60 0,00 -0,47 -0,13
Korekta 21/05/15-25/08/15 -0,42 -0,09 -0,25 -0,15
Korekta 03/11/15-11/02/16 -0,09 -0,13 0,04 0,01
Korekta 26/01/18-08/02/18 -0,19 0,59 0,36 0,25
Korekta 20/09/18-24/12/18 -0,34 0,02 -0,22 -0,18
Tabela 3. Korelacje wybranych grup aktywów z S&P 500
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bloomberg Terminal i FactSet
Korelacja aktywów z S&P500 Złoto Dolar Euro Frank Jen
Szwajcarski
Pęknięcie bańki internetowej -0,18 0,06 -0,12 -0,02
Korekta 29/11/02-11/03/03 -0,39 0,01 -0,15 -0,20 0,06
Wielka recesja 07-09 -0,01 -0,39 0,18 -0,13 -0,66
Europejski kryzys zadłużeniowy -0,20 -0,72 0,20 -0,50 -0,82
Korekta 29/04/11-03/10/11 -0,30 -0,64 0,40 -0,05 -0,50
Korekta 28/10/11-25/11/11 0,62 -0,81 0,68 -0,28 0,11
Korekta 26/03/12-01/06/12 -0,19 -0,42 0,27 0,13 -0,58
Korekta 21/05/15-25/08/15 -0,08 0,17 -0,39 0,29 -0,56
Korekta 03/11/15-11/02/16 0,01 -0,11 0,19 -0,17 -0,07
Korekta 26/01/18-08/02/18 -0,36 -0,57 0,45 -0,09 -0,88
Korekta 20/09/18-24/12/18 -0,24 -0,11 0,01 -0,77 -0,53
-0,20
Tabela 4. Korelacje wybranych grup aktywów z S&P 500
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bloomberg Terminal i FactSet
na, polityka fiskalna, stabilność polityczna kreują granicznych podmiotów na rodzimym rynku fuzji
popyt na zarówno walutę krajową jak i dług dane- i przejęć czy ubytek pieniądza z systemu banko-
go kraju. Istnieją też jednak czynniki wpływające wego (wpływający na podaż pieniądza). W drugim
na waluty i obligacje w sposób odmienny, jak np. etapie analizy pojawią się, wobec tego konkretne
kondycja rodzimego rynku akcji, aktywność za- waluty krajowe. Celem potencjalnego posiadania
9
statusu waluty-bezpiecznego azylu dany kraj mu- Euro, Szwajcarii i Japonii. Obligacje tych krajów
siałby spełnić przynajmniej 1 z 3 założeń: ogól- reprezentowane będą przez indeksy FTSE Gover-
ne bezpieczeństwo i stabilność polityczna, od- nment Bond Index dla każdego państwa z osobna
powiednia wielkość i płynność krajowego rynku (FTSE GBI USA, FTSE GBI EUR itd.). Waluty
finansowego oraz jego odpowiednia autonomia reprezentowane będą przez odpowiednie indeksy
[Habib i Stracca 2011]. Ranaldo i Söderlind [2009] J.P Morgan FX Tracker ( JPM USD FX Tracker
zaobserwowali, że w momentach rynkowych tur- itd.). W poprzedniej części artykułu zaznaczone
bulencji, walutami szczególnie cieszącymi się za- zostało, iż któryś z komponentów klasy surowców
interesowaniem inwestorów są: Funt Szterling, może przejawiać właściwości bezpiecznego azylu.
Frank Szwajcarski, Jen czy też Euro. Każda z tych Pod tym kątem w dalszej części sprawdzane będzie
walut właściwa jest dla krajów spełniających więk- złoto, które literatura jasno określa jako historycz-
szość ww. kryteriów. Funt szterling, jednakże, stoi nie bezpieczne aktywo, a nawet jako aktywo o po-
przed dużą dozą niepewności związaną z Brexi- tencjalnie zerowej wrażliwości na zmiany rynkowe
tem. Proces ten samoistnie kreuje potencjał szo- [Baur i McDermott 2009]. Złoto nie będzie repre-
kowy, stąd ciężko mówić o walucie czy obligacjach zentowane przez indeks, lecz przez jego właściwą
brytyjskich jako o potencjalnym bezpiecznym azy- cenę w dolarach amerykańskich. (Tabele 3 i 4)
lu. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj dolar ame-
rykański. Już podczas kryzysu finansowego (który W pierwszej tabeli przedstawione są współ-
nota bene rozpoczał się w USA) wykazał on wła- czynniki korelacji obligacji skarbowych danych
ściwości bezpiecznego azylu w warunkach niespo- krajów (grup krajów) z S&P 500. Jej analiza po-
tykanego popytu na instrumenty amerykańskiego zwala zauważyć, że wszystkie wymienione akty-
rynku pieniężnego i nadmiernej ekspozycji global- wa spełniają definicyjnie wymogi klasyfikacji jako
nych banków na instrumenty finansowe emitowa- bezpieczny azyl, gdyż w analizowanym okresie od-
ne w USA. Wobec tego głębszej analizie poddane znaczały się ujemną bądź niewystępującą korelacją
zostaną obligacje skarbowe i waluty: USA, Strefy podczas przynajmniej 9 z 11 znaczących spadków
na amerykańskiej giełdzie. Spojrzenie na drugą
USA Eurostrefa Szwajcaria Złoto Japonia Dolar Euro Frank Jen
0,08 0,002
0,07 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012
0,06
0,05
0,04
0,03
0,02
0,01
0
-0,01
0
Rysunek 1. Relacja zwrotu do ryzyka dla wybranych safe haven assets
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bloomberg Terminal i FactSet
10
9/2019
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
-10,00%
Korekta Rynek Niedźwiedzia
Rysunek 2. Zestawienie srednich zannualizowanych zwrotow wybranych SHA podczas korekt
i rynków niedzwiedzia na S&P 500
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Bloomberg Terminal i FactSet
tabelę prowadzi do podobnych wniosków, choć Potwierdza to analiza powyższego wykresu. Zan-
analizowane waluty spełniły definicyjne warunki nualizowane stopy zwrotu, które niwelują różnice
w sposób mniej przekonywujący lub nie zrobiły w czasie trwania rynkowych załamań, pokazują, że
tego w ogóle (jak np. Euro). Skoro prawie wszystkie duże znaczenie dla wyboru bezpiecznego azylu ma to,
wytypowane do ostatniego etapu badania grupy ak- czy spodziewamy się, że ewentualna korekta przerodzi
tywów spełniły kryteria klasyfikacji jako safe haven się w rynek niedźwiedzia. Po eliminacji różnic w czasie
zasadnym staje się zestawienie ich uśrednionych trwania korekt i rynków niedźwiedzia, okazuje się, że
zwrotów w okresach załamań rynkowych z miarą zdecydowanie lepsze zwroty w okresach korekt oferu-
ryzyka, za jaką przyjęte zostało odchylenie standar- ją waluty, z naciskiem na dolara i jena. Uniwersalność
dowe (dla każdej grupy aktywów obliczone zostało wniosków płynących z klasycznej relacji zwrotu i ryzy-
ono agregując korekty i rynki niedźwiedzia w jeden ka zaburza także ogólna nieprzewidywalność rynków
okres). Zestawienie to przedstawia poniższy wy- finansowych. Przykładowo, podczas dwóch ostatnich
kres. (Rysunek 1.) korekt wspomniane potencjalnie najlepsze safe haven
nie osiągnęły zwrotów bliskich złotu i jenowi (przy
Zakładając, że wymienione wyżej aktywa re- jedynie minimalnie mniejszym ryzyku). Dodatkowo,
prezentowane są na wykresie przez portfele złożo- status amerykańskich obligacji może zostać zaburzony
ne w 100% z kontraktów na odzwierciedlające je przez gwałtownie rosnący amerykański dług publicz-
indeksy, tylko trzy grupy aktywów można by uznać ny (wynoszący obecnie ok. 22 biliony dolarów), który
za portfele efektywne zgodnie z nowoczesną teorią wywierać będzie oddolną presję na ich ceny [Caro-
portfela Markowitza [Markowitz 1991]. Na wykresie nello i Murray 2019]. Są to jedynie pojedyncze przykła-
zostały one wyszczególnione przebiegiem przerywa- dy tego, iż każda korekta czy bessa napędzane są przez
nej niebieskiej krzywej. Jedynie japońskie, szwajcar- zestaw konkretnych determinant, które mogą wpły-
skie i amerykańskie obligacje skarbowe nie znajdują wać na dane grupy aktywów w sposób odbiegający od
portfeli oferujących wyższy zwrot przy niższym ry- historycznych zależności. Wojny handlowe, globalne
zyku. Wątpliwa jest jednak pełna uniwersalność tych spowolnienie gospodarcze czy też strukturalne zagro-
aktywów jako safe havens. (Rysunek 2.)
11
żenia stające przed światowymi mocarstwami mogą Bibliografia
zaburzyć dotychczasowe statusy bezpiecznych azylów.
Warto też wspomnieć, że inne wyniki mogły zostać Aliber, R., 1973, The Interest Rate Parity Theorem: A Rein-
osiągnięte choćby poprzez dobranie odmiennych in- terpretation, Journal of Political Economy 81, no. 6, Chicago,
deksów reprezentujących dane klasy (grupy) aktywów. https://doi.org/10.1086/260137 [dostęp: 20.02.2019]
Baur, D., Lucey, B., 2006, Flight-to-quality or Contagion? An
Podsumowanie Empirical Analysis of Stock-bond correlations, Discussion
Odpowiadając na pytanie postawione we wstę- Paper, no. 122/2006, Institute for International Integration
pie artykułu, jednoznacznie należy stwierdzić, że Studies, Dublin, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/do-
tzw. bezpieczne azyle istnieją. Spośród przeana- wnload?doi=10.1.1.148.8440&rep=rep1&type=pdf [dostęp:
lizowanych grup aktywów, obligacje skarbowe 17.02.2019]
Japonii, Szwajcarii oraz USA oferują największą Baur, D., McDermott, T., 2010, Is gold a safe haven? Interna-
efektywność w świetle nowoczesnej teorii port- tional evidence, Journal of Banking & Finance, no. 34/2010,
felowej. Ograniczenia metodologiczne obliczeń Elsevier B.V , Oslo, https://www.sciencedirect.com/science/
prowadzonych zgodnie z tą teorią wraz z imma- article/pii/S0378426609003343#aep-keywords-id13 [dostęp:
nentną odmiennością każdej korekty czy też be- 18.02.2019]
ssy sprawiają jednak, że nie można traktować ich Caballero, R., Krishnamurthy, A., 2007, Collective Risk Ma-
jako uniwersalnych safe haven. Alokacja aktywów nagement In A Flight to Quality Episode, NBER Working
powinna być poprzedzona, wobec tego szczegó- Paper, no. 12896, National Bureau of Economic Research,
łową analizą czynników prowadzących do da- Cambridge, http://www.nber.org/papers/w12896 [dostęp:
nego załamania rynkowego przy jednoczesnym 20.02.2019]
sformułowaniu predykcji co do jego potencjal- Caronello, S., Murray, B., 2019, U.S Debt Soars To A Record
nego zasięgu (korekta czy rynek niedźwiedzia). $22 Trillion, https://www.bloomberg.com/news/articles/
Niezbędne jest rozumienie natury powiązań da- 2019-02-12/u-s-national-debt-soars-to-a-record-22-trillion-
nej klasy aktywów z konkretnymi czynnikami -chart [dostęp: 21.02.2019]
prowadzącymi w danej chwili do globalnej awer- Damodaran, A., 2006, Applied Corporate Finance: A User’s
sji do ryzyka. Ograniczenia metodologiczne spra- Manual, John Wiley, Hoboken
wiają, że niemożliwe jest przebadanie wszystkich Habib, M., Stracca, L., 2011, Getting beyond carry trade:
potencjalnych safe haven assets. Niemniej, wy- what makes a safe haven currency?, ECB Working Paper, no.
mienione powyżej klasy (grupy) aktywów mogą 1288, Europejski Bank Centralny, Frankfurt n.M, http://hdl.
stanowić dobry punkt wyjścia do poszukiwań handle.net/10419/153722 [dostęp: 20.02.2019]
optymalnego miejsca alokacji funduszy w ekstre- Hoesli, M., Oikarinen, M., 2015, Are REITs Real Esta-
malnych warunkach rynkowych. te? Evidence from International Sector Level Data, Swiss
Finance Institute, Research Paper Series no. 12/15, Genewa,
http://ssrn.com/abstract=2034377 [dostęp: 18.02.2019]
Markowitz, H., 1991, Foundations of Portfolio Theory,
Journal of Finance, vol. 46, no. 2, Chicago, https://onlineli-
brary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1540-6261.1991.tb02669.x
[dostęp: 18.02.2019]
Ranaldo, A., Söderlind, P., 2010, Safe Haven Currencies,
Review of Finance, vol. 14, no. 3, Oxford, https://doi.
org/10.1093/rof/rfq007 [dostęp: 17.02.2019]
Yardeni Research Inc, 2019, Market Briefing: S&P Bull&Bear
Markets&Corrections, https://www.yardeni.com/pub/sp-
500corrbear.pdf [dostęp: 20.02.19]
12
9/2019
Exit tax
– podatek od zysków
niezrealizowanych
Co podatnicy powinni wiedzieć na jego temat?
Początek 2019 r. przyniósł wiele nowych zmian w przepisach prawa podatkowego. Jedną
z nich jest wprowadzenie tak zwanego podatku od wyjścia (ang. exit tax). Co warto wiedzieć
o nowym obciążeniu podatkowym? Kogo exit tax będzie dotyczył? Na pytania odpowiada
poniższy artykuł.
Karolina Jagodzińska Podstawy prawne oraz istota podatku exit tax
Wprowadzenie exit tax jest efektem implementacji przepisów prawa
Wydział Zarządzania Unii Europejskiej. O konieczności wdrożenia podatku od wyjścia in-
kierunek: Finanse i Rachunko- formuje Dyrektywa Rady (UE) 2016/1164 z dnia 12 lipca 2016 r. usta-
wość Biznesu, III rok, I stopień nawiająca przepisy mające na celu przeciwdziałanie praktykom unika-
nia opodatkowania, które mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie
karolina.jagodzinska0 rynku wewnętrznego. Omawiane obciążenie podatkowe zostało szcze-
@gmail.com gólnie opisane w artykule 5 Dyrektywy Rady (UE) 2016/1164. W pol-
skiej legislacji dokumentem wprowadzającym exit tax jest Ustawa z dnia
Recenzent artykułu: 23 października 2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od
dr Marta Szczepańska osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych,
ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw [Kośka
2018].
Mimo, iż exit tax w Polce obowiązuje od dnia 1 stycznia 2019 r.,
w Unii Europejskiej jest już stosowany przez wiele państw członkow-
skich, m. in. Niemcy, Francję, Danię, Irlandię, Włochy, Hiszpanię,
Szwecję, Luksemburg, Holandię czy Portugalię [Koślicki 2018]. Pań-
stwa, w których już funkcjonuje podatek od niezrealizowanych zysków
przedstawia rysunek 1.
Głównym celem stosowania podatku od wyjścia jest oczywiście
przeciwdziałanie unikaniu opodatkowania. Uszczegóławiając – dani-
na opodatkowuje niezrealizowane zyski w związku z przeniesieniem
przez podatnika do innego państwa aktywów. Jest to również powią-
zane z aktywami wchodzącymi w skład zagranicznego zakładu. Po-
datek od niezrealizowanych zysków odnosi się również do zmiany
13
EUROPA WALCZY Z PODATKOWĄ TURYSTYKĄ Finlandia
Na razie exit tax wprowadzono w kilkunastu krajach Unii,
ale zgodznie z dyrektywą ATAD musi on obowiązywać we
wszystkich państwach członkowskich od początku 2020 roku.
Szwecja
EXIT
Irlandia Dania
Holandia Niemcy Polska
Belgia
Luksemburg
Austria
Francja
Hiszpania Włochy
Portugalia
Rysunek 1. Państwa członkowskie UE stosujące exit tax
Źródło: Strawiński, P., 2018, Europa walczy z podatkową turystyką. Polska ustawa bardziej restrykcyjna niż nakazuje UE, Forbes
14
9/2019
rezydencji podatkowej, czego skutkiem jest utrata zydencji lub innego niż Polska kraju, gdzie
przez Polskę prawa do opodatkowania dochodów prowadzi działalność poprzez zagraniczne
ze zbycia składnika majątku będącego własnością przedsiębiorstwo, składnika majątku, który
tego podatnika. Można zatem wyciągnąć wnioski, związany był dotychczas z prowadzoną dzia-
że podatek od wyjścia powinien ograniczyć proce- łalnością na terytorium kraju przez zagranicz-
der sztucznego przenoszenia majątku do państw, ne przedsiębiorstwo,
w których jego sprzedaż jest objęta niższą stawką • przeniesienie do innego kraju całości bądź
podatku dochodowego bądź jest z niego całkowicie części działalności zarządzanej dotąd na te-
zwolniona [Nowak 2019]. rytorium Rzeczpospolitej przez zagraniczną
firmę [Olejniczak i Marszałkowski 2018].
Warto również zwrócić uwagę, iż zakres pod- Opisane powyżej sytuacje są przykładami. Kata-
miotowy podatku exit tax w Polsce został rozsze- log okoliczności, pod którymi należy dopatrywać się
rzony również na osoby fizyczne. Dyrektywa Rady przeniesienia majątku poza terytorium państwa pol-
Unii Europejskiej sugeruje by opodatkować tylko skiego, jest otwarty. To znaczy, że przytoczone przy-
osoby prawne [Świtała 2018]. kłady nie wyczerpują okoliczności, w których prze-
niesienie majątku będzie podlegać exit tax, a każdy
Exit tax w pigułce przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Wpro-
Podatek od niezrealizowanych zysków na gruncie wadzony podatek dotyczy również przypadków nie-
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku docho- odpłatnego przekazania składnika aktywów innemu
dowym od osób fizycznych dotyczy zysków osób podmiotowi poza Polską, jeśli w wyniku przekazania
fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, Polska utraci możliwość opodatkowania dochodów
jak również i tych nieprowadzących działalności ze zbycia tego elementu aktywów. Identyczne zasady
gospodarczej. W praktyce oznacza to, że u osób zastosowano dla wkładu majątku do podmiotów in-
administrujących własnym przedsiębiorstwem nych niż spółki czy spółdzielnie. Zatem można wy-
opodatkowane zostanie przeniesienie składników ciągnąć wniosek, że podatek od niezrealizowanych
majątku poza granice Polski. Natomiast w przypad- zysków obejmie także podatników zamierzających
ku pozostałych osób tzw. podatek od wyjścia ma założyć trusty czy fundacje prywatne, do których
związek z utratą polskiej rezydencji podatkowej. planowane jest przeniesienie konkretnych składni-
Zatem exit tax obejmuje również pracowników ków aktywów. [Mariański 2018]. Warto zaznaczyć,
wyjeżdżających do pracy za granicę. W tym tak- że trust to stosunek prawny, formujący układ pomię-
że cudzoziemców, którzy zostali oddelegowani do dzy trzema podmiotami: założycielem trustu, jego
pracy na terytorium Rzeczpospolitej, a po zakoń- powiernikiem i beneficjentem. Wywodzi się z syste-
czeniu okresu oddelegowania zamierzają opuścić mu anglosaskiego. Innymi słowy, to forma porozu-
Polskę. Istotnym jest fakt, iż obowiązek uiszczenia mienia monopolistycznego, utworzonego w wyni-
podatku od niezrealizowanych zysków występuje ku powiązania samodzielnie funkcjonujących firm
w przypadku, gdy podatnik mieszka w Polsce przez bądź na skutek przejęcia jednej firmy przez drugą,
co najmniej 5 lat łącznie w dziesięcioletnim okresie na przykład poprzez wykup jej akcji [Walecka-Agria
poprzedzającym moment zmiany rezydencji podat- i Żuk 2012].
kowej [PwC 2018].
Stawki podatku, limity, terminy zapłaty
Pod pojęciem przeniesienia składników akty- Dla podatku od wyjścia zostały przewidziane dwie
wów poza terytorium Rzeczpospolitej należy rozu- stawki. Stawka 19% podstawy opodatkowania obo-
mieć m. in.: wiązuje wszystkich podatników podatku dochodo-
wego od osób prawnych oraz podatku dochodowe-
• przeniesienie przez polskiego rezydenta do go od osób fizycznych, w sytuacjach dla których
swojego zagranicznego zakładu składnika ma- ustala się wartość podatkową składnika majątku.
jątku, który do tej pory powiązany był z dzia-
łalnością prowadzoną w Polsce,
• przeniesienie przez osobę niebędącą polskim
rezydentem podatkowym do kraju swojej re-
15
Stawki podatku exit tax 19% Wszyscy podatnicy CIT
Podatnicy PIT, którzy ustalają wartość
podatkową składnika majątku
3% Podatnicy PIT, którzy nie ustalają wartości
podatkowej składnika majątku
Rysunek 2. Stawki podatku exit tax
Źródło: opracowanie własne na podstawie Andrychowska 2019
Dla podatników podatku dochodowego od osób sów wydało oświadczenie, iż limit 4 mln złotych
fizycznych, gdy nie identyfikuje się wartości po- dotyczy także zmiany miejsca rezydencji podatko-
datkowej aktywa (to znaczy, jeśli w oparciu o inne wej [Koślicki 2019].
przepisy nie uwzględnia się kosztów uzyskania
przychodów z odpłatnego zbycia aktywa) stosuje Ustawa przewiduje także zwolnienia z opodat-
się stawkę 3% podstawy opodatkowania [Andry- kowania podatkiem od niezrealizowanych zysków.
chowska 2019]. Zakres stosowania poszczególnych Zgodnie z zaleceniami Dyrektywy wyłączone
stawek został przedstawiony na rysunku 2. Należy z opodatkowania są składniki majątku przekazane
zauważyć, że w sytuacji przeniesienia rezydencji poza teren Polski na czas określony, lecz nie dłuższy
podatkowej pod omawiane świadczenie podlegają niż 12 miesięcy [Mariański 2018]. Możliwe to bę-
następujące składniki aktywów: dzie po spełnieniu dwóch warunków przedstawio-
nych na rysunku 3.
• udziały w spółce,
• prawa oraz obowiązki w spółce niebędącej Pojawienie się zobowiązania podatkowego z ty-
tułu exit tax zobowiązuje podatnika do złożenia
osobą prawną, do odpowiedniego urzędu skarbowego deklaracji
• pochodne instrumenty finansowe, podatkowej. Terminem złożenia deklaracji oraz
• akcje oraz inne papiery wartościowe, wpłacenia należnego podatku jest siódmy dzień
• tytuły uczestnictwa w funduszach kapitało- miesiąca następującego po miesiącu, w którym po-
wstał dochód z tytułu niezrealizowanego zysku.
wych [PwC 2018]. Zatem pierwsze deklaracje z tego tytułu powinny
Kluczową kwestią jest fakt, iż opodatkowany być złożone do 7 lutego 2019 r. Jednak z powodu
jest nie tylko majątek nabyty w okresie rezydencji braku wydania rozporządzeń Ministra Finansów
w Rzeczpospolitej, ale także majątek nabyty przed w sprawie właściwych wzorów deklaracji, termin
rozpoczęciem prowadzenia działalności w Polsce złożenia deklaracji oraz wpłaty podatku przedłu-
[PwC 2018]. żono do 7 lipca 2019 r. za miesiące od stycznia
Poza tym ustawodawca wprowadził dodatkowy do maja 2019 r. [Andrychowska, 2018]. Zdaniem
limit dla osób fizycznych. Podatek od niezrealizo- ekspertów 7-dniowy okres płatności w tym przy-
wanych zysków dotyczy podatników PIT, jeśli ich padku jest zbyt krótki. Podatek od wyjścia płaci się
majątek przekracza 4 mln złotych [Ogórek 2018]. od zysków hipotetycznych. Podatnik dokonujący
Istniały wątpliwości co w przypadku przeniesienia transferu majątku za granicę do swojego oddziału
rezydencji podatkowej. Jednak Ministerstwo Finan- bądź spółki córki nie otrzymuje bowiem zapłaty za
16
9/2019
tę transakcję. Taka sytuacja może powodować brak Zarówno według ustawy o podatku dochodo-
zdolności do uregulowania powstałego zobowiąza- wym od osób fizycznych, jak i ustawy o podatku
nia podatkowego w ustawowym terminie. Będzie dochodowym od osób prawnych wartość rynkową
to prowadzić do tworzenia zaległości podatkowych, szacuje się w oparciu o jedną z poniżej wymienio-
odsetek, a nawet powstania odpowiedzialności kar- nych metod:
noskarbowej. Takie okoliczności będą zmuszać po-
datników do tworzenia rezerw na podatek z tytułu • według cen rynkowych używanych w obrocie
niezrealizowanych zysków, w przypadku planowa- przedmiotami albo prawami tego samego ro-
nia zagranicznych inwestycji. Jest wręcz pewne, dzaju i gatunku, uwzględniając ich stan i sto-
że ograniczy to w znacznym stopniu środki, które pień zużycia oraz miejsce i czas ich odpłat-
mogłyby zostać zainwestowane na rynku krajowym nej sprzedaży,
[Mariański 2018].
• poprzez oszacowanie, wykorzystując metody
Ustawodawca przewidział jednak możliwość porównywalnej ceny niekontrolowanej, roz-
rozłożenia płatności całości bądź części należnego sądnej marży bądź ceny odsprzedaży.
podatku na raty. Okres ten nie może być dłuższy
niż 5 lat [Ciołek, Marczak i Sińczuk 2018]. Istnieje Należy zwrócić uwagę, że w przypadku nie-
również opcja zwrotu podatku. O zwrot będą mo- możności wykorzystania żadnej z metod dostęp-
gli ubiegać się podatnicy, którzy w ciągu pięciu lat nych przy wariancie oszacowania trzeba posłużyć
z powrotem przeniosą swój majątek na terytorium się metodą zysku transakcyjnego [Sądej 2019].
Rzeczpospolitej albo ponowie zadeklarują swoją re- Dopuszcza się okoliczność oszacowania wartości
zydencję podatkową w Polsce [Nowak 2019]. składnika majątku przez organ administracji po-
datkowej, jeżeli wykazana przez podatnika wartość
Sposób wyliczenia exit tax aktywa w rażący sposób odbiega bez ekonomiczne-
Opodatkowaniu będzie podlegał dochód z niezre- go uargumentowania od wartości rynkowej, co po-
alizowanego zysku. Pod pojęciem niezrealizowane- woduje niewykazanie dochodu z niezrealizowanych
go zysku należy rozumieć nadwyżkę wartości ryn- zysków bądź jego znaczne obniżenie [Mariański
kowej transferowanego aktywa nad jego wartością 2018].
podatkową.
Pojęcie wartości podatkowej oznacza wartość
niezaliczoną wcześniej do kosztów uzyskania przy-
chodów w dowolnej postaci, która byłaby przyjęta
Warunki umożliwiające wyłączenie z opodatkowania przeniesienia składników
majątku poza terytorium Polski na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy
Przeniesienie aktywa jest powiązane Przeniesienie papierów wartościowych
bezpośrednio z polityką zarządzania bądź innych składników majątku ma
płynnością firmy podatnika położonej na miejsce na postawie umowy
terenie Polski i innego kraju. przywłaszczenia celem zabezpieczenia
wierzytelności.
Rysunek 3. Warunki umożliwiające wyłączenie z opodatkowania przeniesienia składników
majątku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Mariański 2018
17
przez podatnika za koszt uzyskania przychodów, Bibliografia
jeśli składnik ten zostałby przez podatnika sprze-
dany. Dla osób fizycznych nieprowadzących dzia- Andrychowska, D., 2019, Nowy podatek od niezrealizowa-
łalności gospodarczej oznacza to brak możliwości nych zysków 2019 r., https://www.frr.pl/news/668/nowy-
dokonania jakichkolwiek odliczeń od wartości ryn- -podatek-od-niezrealizowanych-zyskow-w-2019-r [dostęp:
kowej majątku, którym dysponują [Mariański 2018]. 15.02.2019]
Ciołek, R., Marczak, A., Sińczuk, A., 2018, Tax Alert: Wpro-
Podsumowanie wadzenie opodatkowania dochodów z niezrealizowanych
Exit tax ma na celu dostosowanie się przepisów zysków [ang. exit tax], https://home.kpmg/pl/pl/home/
prawa do europejskiej Dyrektywy Rady [UE] insights/2018/08/tax-alert-wprowadzenie-opodatkowania-
2016/1164. Będzie on dotyczył osób przenoszących -dochodow-z-niezrealizowanych-zyskow-ang-exit-tax.html
swój majątek za granicę bądź zmieniających miejsce [dostęp: 16.02.2019]
swojej rezydencji podatkowej. Występuje w dwóch Kośka, M., 2018, Ustawa przewidująca exit tax już z pod-
stawkach: 19% i 3% podstawy opodatkowania. Nie pisem prezydenta, https://www.money.pl/gospodarka/
dotyczy przeniesienia majątku poniżej 4 mln zło- wiadomosci/artykul/ustawa-przewidujaca-exit-tax-juz-z-pod-
tych. Bez wątpienia podatek od zysków niezrealizo- pisem,54,0,2421558.html [dostęp: 13.02.2019]
wanych znacząco wpłynie na koszty wyprowadzki Koślicki, K., 2018, Ministerstwo Finansów przygotowu-
z Polski. Przyjęte regulacje, powodujące zwiększe- je podatek od emigracji, https://www.prawo.pl/podatki/
nie obciążeń ekonomicznych, mogą ograniczyć exit-tax-podatek-od-wyjscia-emigracji,289554.html [dostęp:
swobodę przepływu kapitału oraz osób. Podatek od 13.02.2019]
wyjścia może stanowić dla niektórych osób barierę, Koślicki, K., 2018, Są już pierwsze problemy z exit taxem,
zmuszającą do zrezygnowania z emigracji za gra- https://www.prawo.pl/podatki/exit-tax-kwota-wolna-od-po-
nicę. Niemniej wprowadzenie podatku od niezre- datku-rezydencja-podatkowa-wyjazd,354094.html [dostęp:
alizowanych zysków jest wymuszone wspomnianą 16.02.2019]
Dyrektywą, która wymaga zastosowania exit tax do Mariański, A., 2018, Exit tax niesie ze sobą wiele ryzyk dla
końca 2020 r. we wszystkich państwach członkow- przedsiębiorców, https://ksiegowosc.infor.pl/podatki/cit/
skich Unii Europejskiej [Świtała 2018]. cit/podatnicy-i-zakres-opodatkowania/2753266,Exit-tax-nie-
sie-ze-soba-wiele-ryzyk-dla-przedsiebiorcow.html [dostęp:
16.02.2019]
Nowak, J., 2019, Podatek od dochodów z niezrealizowanych
zysków za 2018, https://www.podatnik.info/publikacje/
podatek_od_dochodow_z_niezrealizowanych_zyskow_
za_2018,pit,rozliczenie_roczne,547361 [dostęp: 16.02.2019]
Ogórek, G., 2018, Podatek exit tax w IT - kto zapłaci?,
https://bulldogjob.pl/articles/1049-podatek-exit-tax-w-it-k-
to-zaplaci [dostęp: 16.02.2019]
Olejniczak, M. i Marszałkowski, W., 2018, Podatek od niezre-
alizowanych zysków kapitałowych – komu exit tax wyjdzie na
dobre, http://www.codozasady.pl/podatek-od-niezrealizowa-
nych-zyskow-kapitalowych-komu-exit-tax-wyjdzie-na-dobre/
[dostęp: 13.02.2019]
PwC, 2018, Exit tax w PIT, https://www.pwc.pl/pl/artykuly/
nowosci-podatkowe/2018/2018-11-20-exit-tax-w-pit.html
[dostęp: 16.02.2019]
Sądej, M., 2019, Exit Tax czyli podatek od niezrealizowanych
zysków – nowość od 2019 r., https://poradnikprzedsiebiorcy.
pl/-exit-tax-czyli-podatek-od-niezrealizowanych-zyskow
[dostęp: 17.02.2019]
Strawiński, P., 2018, Europa walczy z podatkową turystyką.
Polska ustawa bardziej restrykcyjna niż nakazuje UE, Forbes,
https://www.forbes.pl/prawo-i-podatki/exit-tax-w-polsce-i-
-jego-konsekwencje/785yzdd [dostęp: 16.02.2019]
Świtała, F., 2018, Nadgorliwe MF rozszerza exit tax na osoby
fizyczne?, https://www.podatki.biz/artykuly/nadgorliwe-mf-
-rozszerza-exit-tax-na-osoby-fizyczne_14_39754.htm [dostęp:
13.02.2019]
Walecka-Agria, M. i Żuk, M., 2012, Czy za zaufanie trzeba
płacić czyli po co są trusty?, http://itci.pl/czy-za-zaufanie-
-trzeba-placic-czyli-po-co-sa-trusty/ [dostęp: 13.02.2019]
18
9/2019
Sharing Economy
i jej znaczenie
dla życia gospodarczego
Na przestrzeni ostatnich lat sharing economy, czyli tzw. gospodarka współdzielenia rozwija
się bardzo dynamicznie. Niewątpliwie stwarza ona wiele nowych możliwości zarówno dla kon-
sumentów jak i przedsiębiorców.
Marcin Ruchlewicz Celem artykułu jest w głównej mierze przybliżenie istoty sharing eco-
nomy oraz wskazanie aspektów życia gospodarczego, dla których ma
Wydział Zarządzania ona obecnie szczególnie duże znaczenie. W drugiej kolejności zidenty-
kierunek: Finanse i Rachunko- fikowane zostaną niektóre wyzwania jakie niesie za sobą gospodarka
wość Biznesu, I rok, II stopień współdzielenia, przy czym najwięcej uwagi zostanie poświęcone wy-
zwaniom na płaszczyźnie podatkowej.
[email protected]
Istota i rys historyczny Sharing Economy
Koło naukowe: Mogłoby się wydawać, że sharing economy to trend, który relatywnie
SKN Pecunia Moderna niedawno miał swoje początki, niemniej jednak koncept współdziele-
nia się, barteru etc. towarzyszy ludzkości od zawsze.
Recenzent artykułu:
dr Anna Leszczyłowska Pierwsze próby opisania sharing economy w takiej formie w jakiej
rozumiemy to pojęcie współcześnie miały miejsce w 1978, wtedy to
Marcus Felson i Joe L. Spaeth w swoim artykule opisali zjawisko, któ-
re nazwali collaborative consumption. Opisują oni konsumpcje dóbr
lub usług przez dwie lub więcej osób. Pojęcie sharing economy zostało
pierwszy raz użyte dopiero w 2008 r. przez Lawrence’a Lessiga. Pod
tym pojęciem rozumie on konsumpcję dokonywaną poprzez wypoży-
czenie, wymianę i dzielenie się. W swojej definicji Lessing podkreśla
brak przenoszenia prawa własności [Koźlak 2017, s. 173].
Nieco później, w 2010 Rachel Botsman i Roo Rogers wydali książ-
kę pod tytułem “What’s Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Con-
sumption”, w której to definiują oni gospodarkę współdzielenia jako
model ekonomiczny, który opiera się w głównej mierze na dzieleniu
się, wymianie, wypożyczaniu dóbr jak i usług, umożliwiając przy tym
dostęp bez potrzeby posiadania [Stephany 2015, s. 33].
Jak widać obie definicje są do siebie bardzo zbliżone i pokrywają
się w najważniejszej kwestii, sposobie funkcjonowania całego modelu.
19
Rysunek 1. Przykłady firm należących do sharing economy
Źródło: opracowanie własne
Jeżeli chodzi o Rachel Botsman, to warto wspo- być bardzo efektywne. Jednakże to model P2P ma
mnieć, że od czasu wydania wspomnianej książki, większy wpływ na społeczne transformacje, zacie-
napisania kilku ważnych artykułów w tej tematyce, rając granice pomiędzy konsumentem, a firmą [Ste-
a także licznych wystąpień stała się ona twarzą i jed- phany 2015, s. 12].
nym z głównych orędowników całego ruchu związa-
nego z sharing economy [Sundararajan 2016, s. 54]. Za pionierów w gospodarce współdzielenia
uważani są Napster i eBay. Pierwszy założony
Alex Stephany – były CEO firmy JustPark, która w 1999 r. był przełomowym oprogramowaniem
dzięki aplikacji mobilnej łączy kierowcę z miejscem P2P pozwalającym zakupić lub pobrać muzykę
parkingowym – w swojej książce z 2015 r. definiuje w formacie mp3. Drugi natomiast to największy
sharing economy jako wartość, którą można uzy- internetowy serwis aukcyjny na świecie; został on
skać poprzez udostępnienie społeczeństwu w pełni założony w 1995 r. Jednakże wiele osób datuje po-
niewykorzystanych dóbr za pośrednictwem nowych czątek sharing economy w takiej formie, jaką zna-
technologii. W dalszym rozrachunku prowadzi to my dzisiaj na rok 2008, kiedy to Apple uruchomi-
do zmniejszenia potrzeby posiadania owych dóbr ło swój mobilny sklep dla aplikacji. Otworzyło to
na własność [Stephany 2015, s. 9]. możliwość łatwej dystrubucji wszelkiego rodzaju
aplikacji, co zapoczątkowało boom na gospodarkę
Istnieją dwa rodzaje modeli sharing economy. współdzielenia [Sundararajan 2016, s. 22].
Pierwszy to B2C – czyli business-to-consumer. Za
przykład można podać niemiecką firmę NextBi- Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez
ke, której modelem biznesowym jest umożliwie- GUS [2015] w Polsce poziom zaufania jest na bar-
nie mieszkańcom miast wypożyczenia roweru na dzo niskim poziomie; aż 78% z 14 tys. responden-
minuty. Natomiast drugim modelem gospodarki tów wyraziło opinię, że nie ufa innym ludziom. Mo-
współdzielenia jest P2P (Peer-to-peer). Tutaj na- głoby się wydawać, że ze względu na aż tak wysoki
tomiast jako przykład można podać niedawno za- brak zaufania (jedno z ostatnich miejsc w Europie)
kupioną przez IKEA firmę – TaskRabbit, która sharing economy będzie miało ogromne problemy
oferuję pomoc poprzez wysłanie wyspecjalizowa- z adaptacją. Jednakże jest wręcz odwrotnie, między-
nej osoby do zadania, na którą zamawiający usługę narodowe firmy takie jak Uber czy BlaBlaCar robią
nie ma czasu bądź wystarczających umiejętności. furorę na naszym rodzinnym rynku. Widząc tak
Przedsięwzięcia operujące jako B2C są w stanie duży entuzjazm polscy przedsiębiorcy zaczęli two-
20
9/2019
rzyć własne start-upy. Flagowym przykładem jest • transparentność
skilltrade, czyli platforma, która pomaga ludziom • pozytywny wpływ na środowisko
wymieniać się umiejętnościami. Swoje początki po- • wykorzystanie zasobów
mysł miał na facebookowej grupie, a obecnie zrze- Dzięki sharing economy istnieje więcej moż-
sza on ponad 200 tysięcy ludzi. liwości zatrudnienia dla osób fizycznych. Samo-
zatrudnienie stało się zdecydowanie prostsze, co
W roku 2014 przybliżona wartość globalnego więcej dużo osób postrzega sharing economy jako
rynku sharing economy została oszacowana na 533 możliwość dodatkowego zarobku [EY 2015].
miliardy $. Trzeba zwrócić jednak uwagę na fakt Przez wpływ gospodarki współdzielenia na
nieistnienia jednej powszechnie używanej defini- ruchliwość społeczną można rozumieć przemiesz-
cji, która jednoznacznie odróżniałaby firmy dzia- czanie się jednostek społecznych w strukturze spo-
łające w zakresie gospodarki współdzielenia. Do- łecznej. Sharing economy umocniło pozycje mi-
brym przykładem takiej sytuacji jest eBay, którego kroprzedsiębiorców, zapewniając przy tym wzrost
obecnie 75% przychodu stanowi sprzedaż po stałej w płacach, w szczególności osobom z niższego
cenie nowych produktów. Prowadzi to do tego, że szczebla „drabiny społecznej” [EY 2015].
niemożliwym jest dokładne oszacowanie wielko- Jeżeli chodzi o wygodę to jest ona jednym
ści rynku sharing economy [Stephany 2015, s. 13]. z głównych czynników zachęcających do korzysta-
(Rysunek 1.) nia z sharing economy. Występuje ona zarówno po
stronie popytowej jak i podażowej. Dla użytkowni-
Na co oddziałuje Sharing Economy? ków wygoda objawia się w dobrej cenie, jak i w nie-
Obecnie największy wpływ sharing economy moż- zwykle łatwym dostępie do różnego rodzaju usług
na dostrzec w głównej mierze w transporcie i naj- zaledwie po kilku kliknięciach w smartphone’a.
mie krótkoterminowym. Arun Sundararajan, je- Natomiast dostawcy usług w modelu gospodarki
den z głównych autorytetów w dziedzinie sharing współdzielenia mogą sami decydować o swoich go-
economy uważa, że kolejne obszary, jakie zostaną dzinach i wymiarze pracy [EY 2015].
dotknięte szerzącym się trendem gospodarki dzie- Sharing economy z natury pozwala w lepszy
lenia się to służba zdrowia, rynek nieruchomości, sposób wykorzystywać swoje umiejętności. Trze-
a także produkcja i dystrybucja energii. Potencjał ba także zwrócić uwagę na rozwój umiejętności
drzemiący w rynku sharing ecomy jest ogromy i na w dziedzinie technologicznej. Co ciekawe, umiejęt-
razie nie jesteśmy w stanie przewidzieć tego, co ność posługiwania się nowymi technologiami jest
nas czeka w niedalekiej przyszłości i jakie nowe jedną z wyodrębnionych ośmiu sfer. Jednakże nie
możliwości będzie oferować technologia. Sunda- powinno to nikogo dziwić, ponieważ gospodarka
rarajan twierdzi, że to blockchain, czyli zdecentra- współdzielenia w dużym stopniu przyczynia się do
lizowana baza danych rejestrująca operacje w da- wzrostu świadomości i umiejętności poprawnej
nej sieci, do której mają dostęp i wgląd wszyscy obsługi technologicznych narzędzi do korzystania
użytkownicy danej sieci, będzie jedną z głównych z różnego rodzaju zasobów [EY 2015].
sił napędowych gospodarki współdzielenia w nie- Przez transparentność rozumiemy przejrzy-
dalekiej przyszłości [Sundararajan 2016, s. 191, stość jak i odpowiedzialność. Zostało to w znacznej
Zimnoch 2016]. mierze ułatwione dzięki rozwojowi technologii. Za
przykład można podać przyjazne dla użytkownika
W raporcie opublikowanym w 2015 r. przez platformy, na których można w łatwy sposób oce-
EY zostały wyróżnionych osiem sfer, na które duży niać, wyrażać swoją opinię, a także komentować
wpływ ma sharing economy. Są to [EY 2015]: usługi, z których skorzystano [EY 2015].
Gdy mowa o sharing economy to od razu wiele
• tworzenie nowych miejsc pracy, osób przywołuje pozytywny wpływ na środowisko.
• ruchliwość społeczna, Gospodarka współdzielenia związana z transpor-
• wygoda, tem przyczynia się do mniejszej liczby samochodów
• rozwój umiejętności,
• umiejętność posługiwania się nowymi tech-
nologiami,
21
na drogach. Warto przytoczyć dane prezentowane Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Bo-
w raporcie EY, z którego wynika, że jeden samo- ston Consulting Group w przyszłości przewiduje
chód używany do carsharingu równa się od dzie- się jeszcze większy i szybszy rozwój rynku smart-
więciu do trzynastu zwykłych pojazdów. Co więcej phone’ów, czyli głównego narzędzia dla sharing
w dalszym rozrachunku prowadzi to do zmniej- economy. Będzie to miało znaczący wpływ na
szenia emisji gazu cieplarnianego w skali roku na innowacje. Ponadto przewiduje się dalszy spadek
jedno gospodarstwo domowe o 0,58 - 0,84 tony kosztów transakcyjnych, który może ostatecznie
[EY 2015]. spowodować, że duża część dóbr będzie dostępna
na wynajem [Wallenstein i Shelat 2017].
Ostatnim obszarem, na który ogromny wpływa
ma sharing economy jest wykorzystanie zasobów. Wraz z rozwojem gospodarki współdzielenia
Gospodarka współdzielenia pomaga w wykorzy- wzrasta jej wielkość wpływu jaki wywiera zarów-
staniu nie w pełni wykorzystanych zasobów. Jako
ciekawostkę można przytoczyć fakt, że mówi się, iż
samochód posiadany na własność jest nieużywany
przez 95% czasu swojego życia [EY 2015].
Warto zaznaczyć, że gospodarka współdziele-
nia dzięki korzystaniu z platformy jaką jest Internet
błyskawicznie rozprzestrzeniła i zaadaptowała się
globalnie. Ma to swoje skutki w nieustannych spo-
rach zarówno z lokalną konkurencją jak i z rządami
w sprawie prawnych regulacji [Parente, Geleilate
i Rong 2017].
To właśnie m.in. wielkie korporacje coraz czę-
ściej stają w obliczu zagrożenia nie tylko ze strony
konkurencji, ale również ze strony samego klienta,
który może w niedalekiej przyszłości przestać po-
trzebować i korzystać z usług oferowanych przez
owe korporacje. Jest to dla nich czarny scenariusz,
który będzie wymagał znaczących zmian w mo-
delu biznesowym, w celu adaptacji do zmieniają-
cego się rynku i potrzeb klientów [Stephany 2015,
s. 129].
Jedną z głównych zalet sharing economy jest
fakt ułatwiania wejścia na rynek nowym podmio-
tom. Co więcej dzięki zmniejszeniu bariery wejścia
rośnie konkurencja na danym rynku, a jednocześnie
pozycja rynkowa istniejących monopolistów ulega
zachwianiu. Ponadto gospodarka współdzielenia
w znacznej mierze sprzyja innowacyjności. Start-u-
py rozpoczynające swoją przygodę „pod szyldem”
sharing economy wyróżniają się bardzo dużą kre-
atywnością, chociażby przy tworzeniu nowych
modeli biznesowych lub oferowaniu kompletnie
nowatorskich usług. Co najważniejsze, na rozwoju
gospodarki współdzielenia najbardziej zyskują kon-
sumenci. Posiadają oni zdecydowanie większe spek-
trum usług do wyboru, co w dalszym rozrachunku
może prowadzić do obniżki cen [Gugler 2017].
22
9/2019
no w sferze ekonomicznej jak i społecznej. Zgodnie prawa Saya, mówiącego o tym, że popyt jest bierny
z badaniami przeprowadzonymi przez akademików i dostosowuje się do wielkości podaży, zapewniając
z Boston University w 2014 r. na podstawie przy- innowacyjne produkty jak i usługi zaspokajając przy
padku Airbnb, potwierdzili oni tezę, że potencjał tym nieistniejący wcześniej popyt [Zervas, Proser-
drzemiący w sharing economy, rzeczywiście wpły- pio i Byers 2014].
wa na dużą część populacji, zwiększając społeczny
dobrobyt. Patrząc na to z szerszej perspektywy, Sharing Economy a podatki
sharing economy zmienia w pozytywny sposób Rosnąca popularność sharing economy rodzi wiele
gospodarkę nie tylko poprzez zapewnianie spo- problemów i pytań m.in. na płaszczyźnie podatko-
łeczeństwu substytutów dla różnego rodzaju pro- wej. Zdecydowanie można zauważyć wpływ gospo-
duktów i usług. Stanowi ona także implementacje
23
darki współdzielenia w tym zakresie, a także wy- dziel i rządź!” podkreśla, że zasadnicze jest rozgra-
zwania dla organów ustawodawczych, jakie niesie niczenie podmiotów działających w ramach sha-
ona za sobą. ring economy na dwie grupy. Pierwsza z nich to
w głównej mierze podmioty takie jak twórcy plat-
Istnieją dwa podejścia do gospodarki współ- form gospodarki współdzielenia. Do drugiej nale-
dzielenia w odniesieniu do opodatkowania. Zwo- żą podmioty świadczące usługi w ramach sharing
lennicy pierwszego z nich postrzegają sharing eco- economy. W przypadku pierwszej grupy opodatko-
nomy jako rewolucję w świecie biznesu i uważają, że waniu podatkiem VAT podlegają w głównej mierze
obecne regulacje prawno-ekonomiczne są niewy- prowizje, które w większości przypadków stanowią
starczające. Z drugiej strony zwolennicy przeciwne- jedyne wynagrodzenie otrzymywane przez wspo-
go podejścia podchodzą z dużą dozą sceptycyzmu mnianych twórców platform. Z kolei w odniesieniu
do rewolucyjnego aspektu gospodarki współdziele- do drugiej grupy, ogromną rolę w Polsce odgrywa
nia. Twierdzą oni, że wystarczająca do efektywnego podmiotowe zwolnienie z podatku od wartości do-
egzekwowania opodatkowania jest jedynie konkre- danej. W 2019 r. limit owego zwolnienia wynosi
tyzacja interpretacji obecnych regulacji [PwC 2016]. 200 tysięcy zł. Jest to ogromna przewaga konkuren-
cyjna dla podmiotów z gospodarki współdzielenia.
Do zwolenników pierwszego podejścia należy Podmioty takie mogą dzięki temu oferować usługi
Forum Obywatelskiego Rozwoju. W komunikacie tańsze ekonomicznie [PwC 2016; Ustawa z 11 mar-
z 26 lipca 2018 r. podkreśla się, że duża część regu- ca 2004].
lacji podatkowych, które były tworzone z myślą o
tradycyjnych przedsiębiorstwach, a także relacjach Jednym z głównych rodzajów ryzyka towa-
na linii pracownik-pracodawca najzwyczajniej nie rzyszących sharing economy jest sposobność omi-
konweniują z obecną rzeczywistością technologicz- nięcia podatkowych regulacji. Podmioty działają-
ną, w której to prowadzone są usługi sharing eco- ce w „szarej strefie” nie odprowadzają należnego
nomy. [Forum Obywatelskiego Rozwoju 2018] podatku do organów skarbowych. Ukrócenie tego
procederu jest jednym z głównych wyzwań stoją-
Nie ulega wątpliwości, że podmioty gospo- cych przed ustawodawcami. W tym celu niebywa-
darki współdzielenia tak samo jak wszystkie inne le ważną role odgrywa współpraca między admi-
podmioty gospodarcze podlegają przepisom podat- nistracją podatkową, a platformami z gospodarki
kowym, wśród nich podatkowi dochodowemu od współdzielenia i możliwość wypracowania pew-
osób fizycznych, podatkowi dochodowym od osób nych mechanizmów bądź narzędzi, które doprowa-
prawnych, a także podatkowi od wartości dodanej dzą do zminimalizowania nieodprowadzania przez
[Komisja Europejska 2016]. podmioty podatku. Idealnym przykładem państw,
które w taki sposób podeszły do wspomnianego
Bardzo zróżnicowane okoliczności w jakich problemu są Litwa i Estonia [PwC 2016].
zachodzą transakcje w sharing economy skutkują
trudnościami w rozpoznaniu obowiązków i kon- W czerwcu 2016 r. Komisja Europejska wy-
sekwencji podatkowych, zarówno u usługodawców dała komunikat pt. „Europejski program na rzecz
jak i u usługobiorców. W 2015 r. Minister Finan- gospodarki dzielenia się”, w którym to poruszane
sów przyjął stanowisko, że w przypadku gospodar- są główne problemy takie jak ochrona użytkowni-
ki współdzielenia winny mieć zastosowanie ogólne ków, uregulowania dotyczące odpowiedzialności
przepisy podatkowe. czy opodatkowanie.
W takim wypadku mamy do czynienia z obo- W komunikacie tym w odniesieniu do kwe-
wiązkiem dokonania samoopodatkowania, a więc stii opodatkowania Komisja Europejska dostrzega
obliczenia należnego podatku od sumy wszyst- problemy towarzyszące gospodarce współdzielenia
kich uzyskanych dochodów osiągniętych w trakcie zarówno jeżeli chodzi o przestrzeganie jak i egze-
roku podatkowego. Warto w tym miejscu pamiętać kwowanie przepisów podatkowych. W szczegól-
o różnych możliwościach opodatkowania wspo- ności podkreślane są utrudnienia przy identyfikacji
mnianego dochodu na gruncie ustawy o podatku podatników jak i dochodu, który podlega opodat-
dochodowego od osób fizycznych [PwC 2016]. kowaniu. Co więcej, Komisja Europejska zwraca
Natomiast jeżeli chodzi o podatek od towarów
i usług (VAT), PwC w swoim raporcie pt. „(Współ)
24
9/2019
uwagę na zróżnicowane praktyki podatkowe w pań- Bibliografia
stwach członkowskich UE oraz na niedostatecz-
ną wymianę informacji [Komisja Europejska 2016]. EY, 2105, The rise of the sharing economy, http://www.
ey.com/Publication/vwLUAssets/ey-the-rise-of-the-sharin-
Jak można zauważyć sharing economy niesie g-economy/$FILE/ey-the-rise-of-the-sharing-economy.pdf
za sobą wiele wyzwań na płaszczyźnie podatkowej [dostęp 12.02.2019].
i z pewnością w najbliższym czasie w dalszym ciągu Forum Obywatelskiego Rozwoju, 2018, Popularność eko-
przyjdzie się mierzyć z owymi problemami ustawo- nomii współdzielenia – wnioski z Sharing Economy Index,
dawcom zarówno krajowym jak i wyższego szczebla. https://for.org.pl/pl/a/6132,komunikat-20/2018-popularno-
sc-ekonomii-wspoldzielenia-wnioski-z-sharing-economy-in-
Podsumowanie dex [dostęp 12.02.2019].
Dwa lata po opublikowaniu „Europejskiego pro- Gugler, P., 2017, The challenges and threats of the shared
gramu na rzecz gospodarki dzielenia się”, Komisja economy, Praga.
Europejska oszacowała, że sharing economy gene- GUS, 2015, Wartości i zaufanie społeczne w Polsce w 2015 r.,
ruje 26,5 miliarda euro dochodu w samej Unii Eu- Warszawa, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-
ropejskiej. Co więcej gospodarka współdzielenia -zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/wartosci-
przyczyniła się do zatrudnienia blisko 400 tysięcy -i-zaufanie-spoleczne-w-polsce-w-2015-r-,21,1.html [dostęp
osób na terenie Europy. Są to imponujące liczby, 12.02.2019].
niemniej jednak odpowiadają zaledwie 0,15% całe- Komisja Europejska, 2016, Europejski program na rzecz go-
go PKB i 0,17% całego zatrudnienia Unii Europej- spodarki dzielenia się, Luxemburg, http://europa.eu/rapid/
skiej [Valdani Vicari & Associati 2018]. press-release_IP-16-2001_pl.htm [dostęp 12.02.2019].
Koźlak, A., 2017, Sharing economy jako nowy trend społecz-
Rola sharing economy w poprawie dobrobytu no-gospodarczy, Wrocław, https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/
wśród Europejczyków jest niezaprzeczalna. Regu- publication/43839/edition/39359/content?ref=desc [dostęp
lacje prawno-podatkowe są niebywale istotne w od- 12.02.2019].
niesieniu do sharing economy i są odpowiedzialne Parente, R., Geleilate J., Rong K., 2017, The Sharing Econo-
za to w jaki sposób będzie się owa gospodarka roz- my Globalization Phenomenon: A Research Agenda, Journal
wijała w kolejnych latach [Valdani Vicari & Asso- of International Management vol. 24, Philadelphia, PA.
ciati 2018]. PwC, 2016, (Współ)dziel i rządź! Prawno-podatkowe aspekty
ekonomii współdzielenia w Polsce, https://www.pwc.pl/
pl/pdf/ekonomia-wspoldzielenia-raport-2-pwc.pdf [dostęp
12.02.2019].
Stephany, A., 2015, The Business of Sharing: Making it in the
New Sharing Economy, Palgrave Macmillan UK, London.
Sundararajan, A., 2016, The Sharing Economy: The End of
Employment and the Rise of Crowd-Based Capitalism, MIT
Press, Cambridge, MA.
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów
i usług, Dz. U., poz. 535.
Wallenstein J., Shelat, U., What’s Next for the Sharing
Economy?, https://www.bcg.com/pl-pl/publications/2017/
strategy-technology-digital-whats-next-for-sharing-economy.
aspx [dostęp 12.02.2019].
Zervas, G., Proserpio, D., Byers, J.W., 2014, The Rise of the
Sharing Economy: Estimating the Impact of Airbnb on the
Hotel Industry, Boston, MA, http://people.bu.edu/zg/publi-
cations/airbnb.pdf [dostęp 12.02.2019].
Zimnoch, D., 2016, Wpływ technologii blockchain na
efektywność banku, Katowice, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/
element/bwmeta1.element.cejsh-28f8f193-b09c-4e8e-9d-
71-fbd39cb7d717/c/18.pdf [dostęp 12.02.2019].
Valdani Vicari & Associati, 2018, The Sharing Economy in
the EU: State of Play, Bruksela, http://vva.it/wp-content/
uploads/2018/07/collab-economy-press-release-002.pdf
[dostęp 12.02.2019].
25
9/2019
Odwrócony
łańcuch dystrybucji
produktów leczniczych
Zjawisko przyczyniające się do braku dostępności leków
na polskim rynku
Odwrócony łańcuch dystrybucji produktów leczniczych odnosi się do nielegalnego eksportu
produktów leczniczych przez hurtownie farmaceutyczne, apteki oraz przychodnie. Z tego po-
wodu na polskim rynku brakuje leków ratujących zdrowie i życie pacjenta. W nielegalny wywóz
produktów leczniczych zaangażowana jest duża liczba osób, a Główny Inspektorat Farmaceu-
tyczny próbuje wykryć nieprawidłowości i zwiększyć dostępność leków deficytowych na pol-
skim rynku.
Paulina Halik Celem pracy jest poznanie przyczyn zjawiska odwróconego łańcucha
dystrybucji produktów leczniczych oraz wskazanie rozwiązań zapobie-
Wydział Ekonomii, gających wywozowi leków w przyszłości.
kierunek: Ekonomia,
II rok, I stopień Opisywany proceder przebiega w następujący sposób: lek od pro-
ducenta trafia do hurtowni farmaceutycznej, następnie apteki/punktu
[email protected] aptecznego, a w ostatnim etapie jest odsprzedawany do innej apteki/
hurtowni farmaceutycznej. Oznacza to, że lek podczas finalnego eta-
Studenckie Koło Naukowe pu dystrybucji nie trafia do pacjenta, tylko jest przekazywany do innej
Pryzmat apteki albo hurtowni farmaceutycznej [GIF 2019]. Powodzenie oma-
wianego procederu wymaga zaangażowania właścicieli hurtowni, apte-
Recenzent artykułu: karzy, odbiorców zagranicznych oraz coraz częściej pracowników dzia-
dr Anna Rogala łalności leczniczych, które są otwierane przez podmioty posiadające
zezwolenie na prowadzenie obrotu hurtowego. Powstające przychod-
nie lecznicze, prowadzące fikcyjną działalność, umożliwiają wykona-
nie przesunięć międzymagazynowych do hurtowni farmaceutycznych.
Leki trafiające z powrotem do hurtowni, są wywożone za granicę i od-
sprzedawane z kilkukrotnym zyskiem ze sprzedaży [Warchoł i Czech
2018]. Szacuje się, że wartość nielegalnie eksportowanych preparatów
osiąga sumę 2 mld zł rocznie [Rynekaptek.pl 2019]
Działalność podmiotów handlujących produktami leczniczymi
w Polsce jest określona w Prawie farmaceutycznym w jednoznaczny
27
sposób. Obrót detaliczny zarezerwowany jest dla leków w wielu aptekach, co bardzo często kończy
aptek, sklepów zielarsko-medycznych, sklepów się niepowodzeniem. Główny Inspektorat Farma-
specjalistycznego zaopatrzenia medycznego, skle- ceutyczny (dalej zwany w tekście „GIF”) próbuje
pów zoologicznych, sklepów zielarsko-drogeryj- pomóc pacjentom – na swojej stronie internetowej
nych oraz sklepów ogólnodostępnych (art. 71 pkt informuje o możliwości otrzymania informacji od
1) [Ustawa z 6 września 2001]. Nowelizacja Prawa inspekcji farmaceutycznej o dostępności poszuki-
farmaceutycznego z 2015 r. zakazuje zbywania pro- wanego leku w innych aptekach [GIF 2019].
duktów leczniczych przez aptekę ogólnodostępną
lub punkt apteczny hurtowni farmaceutycznej, in- Przyczyny wywozu leków
nej aptece lub innemu punktowi aptecznemu (art. Przedsiębiorcy w Polsce, mimo jednoznacznie okre-
86a) [Ustawa z 9 kwietnia 2015]. Z kolei hurtownie ślonego prawa, podejmują nielegalne działania ma-
farmaceutyczne mają prawo do nabywania, prze- jące na celu eksport leków i próbę wzbogacenia się.
chowywania, dostarczania lub eksportowania pro- Odwracanie prawidłowego łańcucha dystrybucji
duktów leczniczych [Ustawa z 6 września 2001]. wiąże się ze znacznymi korzyściami finansowymi,
Dla zrozumienia problemu konieczne jest również ponieważ na terenie RP niektóre leki mają bardzo
wyjaśnienie, co stanowi produkt leczniczy. Jest to konkurencyjną cenę w porównaniu z innymi kraja-
substancja lub mieszanina substancji zastosowa- mi Unii Europejskiej. Jest to spowodowane polityką
na w zapobieganiu lub leczeniu chorób ludzi oraz państwa, gdyż objęcie danego leku refundacją wy-
zwierząt, również jest to produkt przeznaczony do musza ustanowienie ceny urzędowej, stosowanej na
diagnozowania, celem przywrócenia, poprawienia każdym etapie obrotu. Producenci zobligowani są
lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu do przyjęcia w Polsce niższej ceny leków niż w in-
ludzkiego albo zwierzęcego (art. 2 pkt 32) [Ustawa nych krajach UE [Warchoł i Czech 2018]. Wpływa
z 6 września 2001]. Należy zauważyć, iż nie każdy to na podniesienie atrakcyjności eksportu tej grupy
przypadek eksportu leków jest łamaniem prawa. Me- środków leczniczych. Po raz pierwszy problem do-
chanizm importu równoległego umożliwia zakup to- stępności preparatów leczniczych został zasygnali-
warów w kraju zapewniającym niższą cenę i odsprze- zowany przez firmy farmaceutyczne, które na po-
danie ich w innym kraju, cechującym się wyższą ceną stawie raportów zauważyły, iż mimo dostosowania
danego leku. Leki z importu równoległego są tańsze, podaży leków do faktycznego zapotrzebowania,
gdyż różnice cenowe wynikają z odrębnej polityki nadal występuje deficyt niektórych preparatów na
ochrony zdrowia danego państwa. Import równo- rynku [GIF 2019].
legły najczęściej dotyczy leków oryginalnych, czyli
objętych ochroną patentową, które są bardzo często Trudności w legalnym pozyskiwaniu leków na
drogie i często jedynym nabywcą tych leków jest pań- eksport skłoniły przedsiębiorców do poszukiwania
stwo. Dlatego producenci ustalają różne ceny leków nielegalnych dróg ich nabywania. Najczęściej wy-
na różnych rynkach. Badanie przeprowadzone na wożone są leki oryginalne, rzadziej ich odpowiedni-
Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu wykazało, że ki, czyli leki generyczne. Do wywożonych grup na-
cena jest istotnym czynnikiem determinującym na- leżą m. in. leki przeciwzakrzepowe, onkologiczne,
bycie leku. W Polsce pacjenci często rezygnują z za- przeciwwirusowe oraz insuliny krótko działające.
kupu właśnie z tego powodu, dlatego informowanie Minister Zdrowia regularnie publikuje listę pro-
o tańszych lekach z importu równoległego może duktów leczniczych, środków spożywczych specjal-
przyczynić się do realizacji recept przez pacjentów nego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów
[Zaprutko i in. 2012]. medycznych zagrożonych brakiem dostępności na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Na publiko-
Występowanie omawianego mechanizmu nie wanej liście znajdują się produkty lecznicze ratujące
jest obojętne dla społeczeństwa. Ze względu na brak zdrowie i życie pacjenta. Aktualny wykaz posiada
dostępności leków w placówkach ochrony zdrowia 338 pozycji, i w porównaniu do 15 listopada 2018 r.
publicznego dochodzi do zmian terminów opera- zwiększył się o 27 produktów [Obwieszczenie MZ
cji. Oddziałuje to również na pacjentów, wzbudza- z 14 stycznia 2019].
jąc w nich niepokój oraz zmusza do poszukiwania
28
9/2019
Hurtownie farmaceutyczne mają obowiązek farmaceutycznym wykonują dwa organy. Jest to
poinformować GIF o zamiarze eksportu leków GIF oraz 16 wojewódzkich inspekcji farmaceu-
znajdujących się na liście preparatów zagrożonych tycznych [Dobrowolski 2016]. Nadzór jednostek
brakiem dostępności. GIF od momentu zgłosze- w zakresie odwróconego łańcucha prowadzony
nia ma 30 dni roboczych na wydanie sprzeciwu. jest od 2010 r. W tym okresie GIF wykonał prawie
W przypadku braku odmownej decyzji, wniosko- 5500 kontroli. Wytyczono ponad 500 postępowań
dawca ma prawo do wywozu, natomiast o fakcie administracyjnych wobec aptek (400 postępowań)
dokonania sprzedaży jest zobligowany poinformo- i hurtowni (100 postępowań) [GIF 2019]. Jak poda-
wać GIF w terminie 7 dni od daty wywozu [Dobro- je Najwyższa Izba Kontroli, inspekcja w poszcze-
wolski 2016]. gólnych placówkach odbywa się przeciętnie raz na
dwa lub cztery lata [Dobrowolski 2016]. Zaangażo-
W jaki sposób przedsiębiorcy próbują wanie wielu osób w mechanizm odwróconego łań-
ukryć nielegalną działalność? cucha dystrybucji, oraz złożoność tego procederu,
Zidentyfikowano wiele sposobów na zatajenie nie- sprawia, że identyfikowanie nielegalnego eksportu
legalnego eksportu leków. Kluczowym etapem preparatów wymaga współpracy GIF z Urzędem
tego procesu jest powrót sprzedanych produktów Kontroli Skarbowej, Policją, Interpolem oraz Mię-
leczniczych do hurtowni. Dlatego przedsiębiorcy dzynarodową Federacją Farmaceutyczną [ Jarecka
wykorzystują różne skomplikowane mechanizmy, 2017]. Powiadomienia o popełnieniu czynu za-
tak aby umożliwić przesunięcie towaru do hurtow- bronionego składane są nie tylko w momencie od-
ni. Jednocześnie próbują utrudnić poznanie drogi sprzedaży leków do hurtowni przez apteki, ale rów-
dystrybucji danych farmaceutyków. Dochodzi do nież w przypadku utrudniania kontroli [GIF 2019].
upozorowania potrzeby utylizacji leków, które były Według Prawa farmaceutycznego, za odwrócenie
rzekomo przechowywane w niewłaściwych warun- prawidłowego przepływu produktów leczniczych,
kach, wykazywania błędów w zamówieniach, udo- grozi kara ograniczenia albo pozbawienia wolności
stępniania tylko części faktur VAT podczas kontro- do lat 2 oraz kara grzywny (art. 126b) [Ustawa z 9
li, celem ukrycia rzeczywistego obrotu. Natomiast kwietnia 2015].
w obrębie aptek należących do tej samej spółki,
aptekarze często wykonują przesunięcia międzyma- Podjęto również próby zlokalizowania przy-
gazynowe. Zdarza się również, że w całą procedurę czyn nieefektywnego nadzorowania przedsię-
są zaangażowani pacjenci, którzy otrzymują pliki biorców dokonujących wywozu leków. Kontrola
recept i skupują leki z aptek. Po wykryciu nieprawi- przeprowadzona przez NIK wykazała, iż GIF nie
dłowości związanych z niekontrolowanym wywo- postępował jednakowo we wszystkich przypad-
zem leków z Polski, przedsiębiorcy próbują uniknąć kach, w których nastąpiły nieprawidłowości w pro-
konsekwencji poprzez złożenie wniosków o wyga- wadzeniu zbytu leków. W niektórych sytuacjach
śnięcie zezwoleń na prowadzenie aptek i hurtowni wydawano decyzje nakazujące tylko usunięcie
farmaceutycznych [GIF 2019]. nieprawidłowości, bez wszczynania postępowań
administracyjnych. Jak wynika z Prawa farma-
Kontrola przedsiębiorców i organów ceutycznego, apteka nie może dokonywać obrotu
nadzorujących hurtowego lekami. Inspekcja odnotowała również
Zwalczanie procederu odwróconego łańcucha dys- prawidłowe postępowanie w przypadku łamania
trybucji następuje w oparciu o ustawy: Prawo far- prawa, które zmierzały do cofnięcia zezwoleń na
maceutyczne, Prawo własności intelektualnej oraz prowadzenie działalności. Niejednolite postępo-
Kodeks karny [ Jarecka 2017]. Podmiotem odpo- wanie stwierdzono także w przypadku rozstrzy-
wiedzialnym za wykrywanie nielegalnego eksportu gania wniosków złożonych przez właścicieli aptek
leków jest Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna albo hurtowni farmaceutycznych o zrzeczenie się
(zwana dalej „IF”). Zadania określone w Prawie prowadzenia działalności. Rezygnację składano
w momencie wszczynania kontroli, lub po odbyciu
kontroli skarbowej, było to spowodowane sankcją,
która grozi za cofnięcie zezwolenia, a mianowicie
29
uniemożliwieniem ponownego ubiegania się o ze- czynić się do obniżenia zaufania społeczeństwa do
zwolenie przez co najmniej trzy lata. Nieprawidło- państwa i jego instytucji [Dobrowolski 2016].
we funkcjonowanie wykazano również w Minister-
stwie Zdrowia. GIF informował o nadmiernym Co można poprawić?
zaopatrywaniu się w leki deficytowe przez pod- W celu ułatwienia wykrycia omawianego mechani-
mioty prowadzące działalność leczniczą i potrzebę zmu w 2015 r. wprowadzono zapis w ustawie o kon-
kontroli faktycznego zapotrzebowania tych jedno- troli skarbowej zezwalający na dostęp organów IF
stek, lecz Minister Zdrowia nie wszczął odpowied- do informacji pozyskanych podczas kontroli skar-
niego postępowania. Należy pamiętać o tym że, bowej oraz pozostałych informacji objętych tajem-
odmienne postępowania organów IF wpływały ne- nicą skarbową [Dobrowolski 2016]. Aby zaniechać
gatywnie na wykonywanie przez nie zadań określo- próby zakończenia działalności przedsiębiorstw
nych w Prawie farmaceutycznym oraz mogły przy-
30
9/2019
przed kontrolą lub w trakcie kontroli, ustalono pro- 1 października 2018r. sporządzono projekt
cedurę wygaszenia zezwolenia dla hurtowni far- ustawy o zmianie Ustawy – Prawo farmaceutycz-
maceutycznej (art.81 ust. 4a i 4b) i dla aptek (art. ne, oraz niektórych innych ustaw, i zaproponowa-
104 ust. 2a i 2b). GIF może rozpatrzyć wniosek no rozwiązania ułatwiające zwalczanie niekon-
o zakończeniu prowadzenia działalności dopiero trolowanego eksportu leków. Autorzy zauważyli
w momencie ukończenia postępowań kontrolnych m.in., że organy IF nie dysponują odpowiednim
lub administracyjnych. Jeżeli wystąpią nieprawi- wachlarzem kar pieniężnych nakładanych na pod-
dłowości pozwalające przypuszczać, że dany pro- mioty, które w swojej działalności miały wykazany
dukt uczestniczył w nielegalnym wywozie leków, udział w nielegalnym eksporcie produktów lecz-
GIF ma prawo do cofnięcia zezwolenia, jednocze- niczych.
śnie nie stwierdzając jego wygaśnięcia [Ustawa z 9
kwietnia 2015]. Projekt zawiera również szereg rozwiązań,
które, np. doprecyzowują oraz poszerzają zakres
uprawnień kontrolerów w ramach wykonywania
inspekcji. Związane jest to m.in. ze wstępem do
obiektu i swobodnym poruszaniem się na jego tere-
nie bez przepustek, możliwością nałożenia na kon-
trolowanego obowiązku współpracy i poddania się
przeszukaniu.
Twórcy projektu umieścili w nim punkt doty-
czący bezpośrednio pacjenta, który mówi o tym,
iż w przypadku istnienia podejrzenia o braku
dostępności leku na rynku detalicznym, pacjent
kończący hospitalizację, powinien otrzymać leki
z apteki szpitalnej. W projekcie ustawy w rozdzia-
le – „Rekomendowane rozwiązanie” – znalazło
się wiele określeń wskazujących na niedokładne
sformułowanie wielu artykułów i punktów Prawa
farmaceutycznego (m.in.: wprowadzenie wyraź-
nego zakazu, jednoznaczne wskazanie, dopre-
cyzowanie itp.). Tak nieprecyzyjnie ujęte prawo
uniemożliwia organom IF sprawne wykonywanie
zadań w nim ujętych i umożliwia nieuczciwym
przedsiębiorcom odwracanie prawidłowego łań-
cucha dystrybucji. Wprowadzenie zmian wydaje
się być ważnym czynnikiem: przeciwdziałającym
wykorzystaniu istniejących luk prawnych i za-
pobiegającym nieuczciwym zabiegom [Warchoł
i Czech 2018].
W projekcie ustawy o zmianie Ustawy – Prawo
farmaceutyczne opisano również zjawisko odwró-
conego łańcucha dystrybucji w innych państwach
i nie stwierdzono przypadków podobnego łamania
prawa w żadnym z krajów członkowskich UE lub
OECD. Na podstawie wymiany korespondencji
między państwami uznano, iż brak jest regulacji
prawnych, które mogłyby zostać przełożone na pol-
skie prawo w celu zwalczania nielegalnego wywozu
leków [Warchoł i Czech 2018].
31
Bibliografia
Dobrowolski, Z., 2016, Nadzór państwowy nad obrotem pro-
duktami leczniczymi - czy można było zapobiec niekontro-
lowanemu wywozowi leków z Polski, Kontrola Państwowa,
vol. 61, no. 3, s. 49-63, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/
bwmeta1.element.desklight-92f6f2a3-d1b3-4658-98e0-c9de-
f81983a2 [dostęp: 22.02.2019]
Gif.gov.pl, 2019, Odwrócony łańcuch - pytania i odpowiedzi,
https://www.gif.gov.pl/pl/urzad/obsluga-klientow/informa-
cje-dla-przedsie/733,Odwrocony-lancuch-pytania-i-odpowie-
dzi.html [dostęp: 22.02.2019]
Jarecka, J., 2017, Kryminalna analiza zjawiska „odwróconego
łańcucha dystrybucji leków”, Studia Prawnoustrojowe, vol.
38, s. 323-331, http://wydawnictwo.uwm.edu.pl/uploads/
documents/czytelnia/prawne/Studia_Prawnoustrojowe_38.
pdf [dostęp: 22.02.2019]
Obwieszczenie MZ z 14 stycznia 2019 r. w sprawie wykazu
produktów leczniczych, środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych
zagrożonych brakiem dostępności na terytorium Rzeczypo-
spolitej Polskiej, Dz. Urz. Min. Zdr. 2019. Poz. 1
Rynekaptek.pl, 2019, Już około 100 pseudo-aptek zostało
zlikwidowanych, http://www.rynekaptek.pl/marketing-i-za-
rzadzanie/juz-okolo-100-pseudo-aptek-zostalo-zlikwidowa-
nych,30500.html [dostęp: 03.04.2019]
Ustawa z 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne, Dz.U.
2001 nr 126 poz. 1381
Ustawa z 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo farma-
ceutyczne oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2015 poz. 788
Warchoł, M., Czech, M., 2018, Projekt ustawy o zmianie
ustawy – Prawo farmaceutyczne oraz niektórych innych
ustaw, https://www.woia.pl/dat/attach/935_osr.pdf [dostęp:
22.02.2019]
Zaprutko, T., Nowakowska, E., Ratajczyk, B., Koligat, D.,
Kus, K., Paczkowska, A., 2012, Ceny leków oraz zna-
czenie importu równoległego dla rynków farmaceutycz-
nych w 3 krajach Unii Europejskiej, Nowiny Lekarskie,
vol. 81, no. 2, s. 136-144, http://www.jms.ump.edu.pl/
uploads/2012/2/136_2_81_2012.pdf [dostęp: 22.02.2019]
32
9/2019
Innovation Box i ulga
badawczo-rozwojowa,
czyli podatkowe zachęty
do innowacji
Innowacje w różnych obszarach stanowią determinantę wzrostu społecznego, gospodarczego
i cywilizacyjnego. W dzisiejszych czasach, w obliczu dynamicznego postępu technologicznego,
niemal ze wszystkich stron słychać o potrzebie kreowania przewagi konkurencyjnej w oparciu
o innowacje. Znaczący wpływ na rozwój gospodarczy państwa poprzez poprawę atrakcyjności
działalności w obszarze badań i rozwoju mają m.in. preferencje podatkowe.
Paulina Machińska Innowacja – co to znaczy?
Pojęcie „innowacji” zostało wprowadzone do nauk ekonomicznych
Wydział Ekonomii w 1911 roku za sprawą Josepha A. Schumpetera. Jego definicja obejmo-
kierunek: Finanse i Rachunkowość wała szeroki zakres przedmiotowy. Austriacki ekonomista innowacje
III rok, I stopień rozumiał jako [Schumpeter, 1960, s. 104]:
[email protected] • wdrożenie nowego produktu, z jakim konsumenci nie mieli jesz-
cze do czynienia, lub nadanie produktowi nowych cech,
Koło naukowe:
Studenckie Koło Naukowe Tax • wprowadzenie niezastosowanej dotychczas techniki produkcji,
• zdobycie nowego rynku zbytu,
Recenzent artykułu: • zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów,
dr Marcin Spychała • wprowadzenie nowej struktury organizacji, np. stworzenie mono-
polu bądź jego złamanie.
Według Schumpetera innowacją można nazwać wyłącznie nowe
rozwiązanie, które zostało po raz pierwszy zastosowane w praktyce.
Funkcjonalny charakter novum wywiera znaczący wpływ na rozwój
przedsiębiorstw, a w konsekwencji na aktywność całej gospodarki, za-
tem zgodnie z teorią Schumpetera zasadniczym czynnikiem wzrostu
gospodarczego są innowacje.
Wprowadzenie przez Schumpetera terminu „innowacja” (łacińskie
„innovatio”, czyli odnowienie) i jednoczesne przedstawienie koncepcji
jej wpływu na gospodarkę, rozpoczęło dyskusję nad istotą i znacze-
niem innowacji i innowacyjności.
33
Obecnie dokonując analizy wpływu innowacji zanotowała wzrost wartości badanych wskaźników
na gospodarkę w długim okresie, powszechnie sto- innowacyjności o 3,2%. Negatywnie oceniono wy-
suje się definicję opracowaną przez OECD, zgodnie sokość wydatków sektora publicznego na działal-
z którą innowacja stanowi zastosowanie w praktyce ność badawczo-rozwojową oraz liczbę innowatorów
gospodarczej nowego albo znacząco udoskonalone- w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP).
go produktu, usługi lub procesu, redefiniujące sposób W celu poprawy polityki w zakresie badań i rozwoju
pracy lub relacje podmiotu gospodarczego z otocze- Komisja Europejska wyznaczyła wyzwania dla Pol-
niem [OECD, 2008]. Definicja OECD uwzględnia ski, tj. zidentyfikowanie prywatnej działalności B+R
kluczowe cechy innowacji, m.in. podkreśla, że nie (1), zacieśnienie współpracy między środowiskiem
każde nowe rozwiązanie stanowi innowację (musi naukowym a sektorem przemysłu (2), poprawę jako-
ono też znaleźć praktyczne zastosowanie) oraz nie ści publicznej bazy naukowej (3) oraz położenie naci-
każda innowacja musi być nowością w skali globalnej sku na ustalania priorytetów w systemie zarządzania
(innowacją może być rozwiązanie nowe w skali ryn- B+R (4). Jako jedne z rozwiązań w ramach realizacji
ku lub danego przedsiębiorstwa). Poza tym oddzia- wyzwania nr 1 Komisja Europejska zaproponowa-
ływanie innowacji na gospodarkę zależy nie tylko ła uruchomienie nowych funduszy venture capital
od pionierstwa danego rozwiązania, ale również od z przedsiębiorstwami pełniącymi funkcję partnera
stopnia i tempa jego rozprzestrzeniania między po- oraz zwiększenie atrakcyjności zachęt podatkowych
szczególnymi podmiotami gospodarczymi czy pod- w dziedzinie badań i rozwoju [Klincewicz, 2018].
systemami gospodarczymi. Warto wskazać również,
że zgodnie z definicją innowacji zaproponowaną Według rankingu Global Innovation Index
przez OECD nie ma wymogu, aby innowacja mia- 2018, opartym na 80 różnych wskaźnikach, Polska
ła charakter techniczny. Innowację mogą stanowić znalazła się na 39. pozycji wśród 126. gospodarek
również zmiany o charakterze marketingowym, or- świata [GII, 2018]. Raport Global Innovation Index
ganizacyjnym i procesowym [Bukowski, 2012]. jest publikowany wspólnie przez Cornell University,
INSEAD i Światową Organizację Własności Intelek-
Poziom innowacyjności polskiej tualnej i ma na celu uchwycenie wielowymiarowych
gospodarki na tle państw Unii aspektów innowacyjności. Głównym przedmiotem
Europejskiej i świata badań zawartych w zeszłorocznym raporcie były
Miernik makroekonomiczny, jakim jest szeroko ro- innowacje energetyczne („Global Innovation Index
zumiany poziom innowacyjności gospodarki, pod- 2018 Energizing the World with Innovation”).
lega obecnie wielu badaniom. Za sprawą wyników
wielu przeprowadzonych analiz istnieje możliwość Na podobnej pozycji (37 miejsce na 140 możli-
swobodnego porównywania Polski w kontek- wych) nasz kraj plasuje się według Global Compe-
ście badań i rozwoju na tle innych państw świata, titiveness Index 4.0., który prezentuje efekty badań
a także możliwość zidentyfikowania obszarów, na porównawczych warunków rozwoju gospodar-
których polscy innowatorzy powinni skupić swoje czego przeprowadzanego przez Światowe Forum
działania, aby zyskać pożądaną konkurencyjność. Ekonomiczne. Indeks określa zdolności poszcze-
gólnych państw do zapewnienia długookresowe-
W Europejskim Rankingu Innowacyjności, opu- go wzrostu gospodarczego.
blikowanym przez Komisję Europejską, wskazano
mocne i słabe strony systemów innowacji państw Polska pojawiła się również w Bloomberg Inno-
członkowskich Unii Europejskiej oraz wybranych vation Index (2018). Ranking zawiera klasyfikację
państw trzecich [EIS, 2018]. Po raz kolejny euro- 50 najlepszych państw pod względem intensywność
pejskim liderem innowacji została Szwecja. Polska badań i rozwoju, wartości dodanej produkcji, wy-
została zakwalifikowana do trzeciej (przedostat- dajności, zaawansowanej technologii, efektywności,
niej) grupy państw, tzw. Moderate Innovators, czyli koncentracji badaczy oraz działalności patentowej.
umiarkowanych innowatorów (Rysunek 1). Jak wy- W tym zestawieniu nasz kraj zajął 21 miejsce.
nika z raportu w ciągu ostatnich ośmiu lat Polska
Pozycja Polski w zaprezentowanych międzyna-
rodowych rankingach dotyczących innowacyjności
świadczy o umiarkowanym zainteresowaniu badaniami
i rozwojem wśród Polaków. Ich analiza pozwala stwier-
34
9/2019
Rysunek 1. Mapa systemów innowacji w państwach członkowskich UE
Źródło: Global Innovation Index 2018, Cornell, INSEAD, and WIPO
35
dzić, że Polska posiada zasoby do rozwoju innowacyj- przedsiębiorców, a także za sprawą ustanowienia
ności, przede wszystkim w postaci wykształconej kadry instytucji mających za zadanie wspieranie procesu
pracowniczej oraz szybkiego tempa wzrostu inwestycji tworzenia innowacji. Pośrednie narzędzia polity-
w branże high-tech. Jednocześnie posiadane zasoby nie ki innowacyjności polegają na zapewnieniu odpo-
przekładają się na prawidłową współpracę jednostek wiednich warunków prawnych, gospodarczych,
badawczych i przedsiębiorstw, co stanowi jedną z przy- politycznych zachęcających przedsiębiorstwa do
czyn ograniczonych nakładów na realizację prac B+R tworzenia innowacji [Zegarowicz, 2016, s. 32].
w celu opracowania innowacyjnych rozwiązań.
Od 2016 roku w polskim prawie podatkowym
Podatkowe zachęty do innowacji funkcjonuje ulga badawczo-rozwojowa (ulga B+R).
w Polsce W wyniku jej zastosowania podatnicy podatku do-
Narzędzia wykorzystywane przez rząd do wspie- chodowego od osób fizycznych (PIT), a także po-
rania innowacyjnych rozwiązań mogą przybierać datnicy podatku dochodowego od osób prawnych
zróżnicowane formy – w zależności od obranego (CIT), mogą obniżyć swoje zobowiązanie podatko-
celu oraz sektora, w którym innowacja ma zostać we poprzez odliczenie od podstawy opodatkowa-
wdrożona (przedsiębiorstwo, rząd, szkolnictwo nia (dochodu) kosztów podatkowych poniesionych
wyższe, prywatne instytucje niekomercyjne). Dzia- na działalność badawczo-rozwojową, tzw. kosztów
łania o charakterze bezpośrednim, polegające na kwalifikowanych (m.in. koszt wynagrodzenia pra-
aktywnym angażowaniu się państwa w proces two- cowników, nabycia surowców i materiałów, przepro-
rzenia innowacji, mogą być realizowane za sprawą wadzenia ekspertyz, korzystania z aparatury nauko-
współfinansowania w kosztach ponoszonych przez wo-badawczej). Ulga B+R polega na dwukrotnym
uwzględnieniu kosztów kwalifikowanych przy obli-
czaniu wysokości podatku dochodowego. Podatnik
Kwalifikowane Kwalifikowane Kwalifikowane Kwalifikowane
prawo własności prawo własności prawo własności prawo własności
intelektualnej intelektualnej intelektualnej intelektualnej
(np. patent) w czę- (np. patent) w czę- (np. patent) wytwo- (np. patent) wytwo-
rzony samodzielnie rzony samodzielnie
ści wytworzone ści wytworzone
samodzielnie samodzielnie
1.000.000 zł
Dochód uzyskany 1.000.000 zł 1.000.000 zł 1.000.000 zł
w 2019 r. 5.000.000 zł
5.000.000 zł 1.000.000 zł 1.000.000 zł
Koszt prowadzenia 10.000.000 zł
własnej działalno- 10.000.000 zł - -
-
ści B+R 0,43 - 1
CIT 19%
Koszty nabycia wy- 190.000 zł CIT 19% oraz 5% CIT 19% CIT 5%
ników prac B+R od 129.333 zł 190.000 zł 50.000 zł
podmiotu niepowią-
zanego
Wysokość wskaź-
nika do ustalenia
dochodu kwalifiko-
wanego
Podatek
Tabela 1. Korzyści finansowe wynikające z zastosowania Innovation Box
Źródło: https://www.slideshare.net/PwCPolska/webinarium-innovation-box
36
9/2019
po raz pierwszy zalicza pewne kategorie wydatków wprowadzenia specjalnych korzyści dla centrów ba-
do kosztów podatkowych na zasadach ogólnych, dawczo-rozwojowych.
a następnie – jeśli te wydatki stanowią koszty kwa-
lifikowane, nie będą zwrócone w formie dotacji Bieżący rok przyniósł zupełnie nowy przy-
i zostały odpowiednio wyodrębnione w ewidencji – wilej podatkowy dla podmiotów prowadzących
może skorzystać z odliczenia ich od podstawy opo- działalność badawczo-rozwojową. Od 1 stycznia
datkowania (dochodu) i tym sposobem efektywnie 2019 roku podatnicy PIT i CIT mogą skorzystać
pomniejszyć swoje zobowiązanie podatkowe. z opodatkowania kwalifikowanego dochodu z kwa-
lifikowanych praw własności preferencyjną stawką
Kryterium, które należy spełnić aby skorzystać podatku w wysokości 5%. Nowe rozwiązanie (tzw.
z preferencji podatkowej w postaci ulgi B+R jest Innovation Box) pozwala podmiotom osiągającym
prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej, przychody z komercjalizacji praw własności intelek-
czyli systematycznej, twórczej działalności mającej tualnej, powstałej w wyniku prac badawczo-rozwo-
na celu zwiększenie zasobów wiedzy i wykorzysta- jowych, na znaczące obniżenie zobowiązania z ty-
nie ich do tworzenia nowych rozwiązań, obejmują- tułu podatku dochodowego.
cej działalność polegającą na [ustawa o PIT, ustawa
o CIT, ustawa o SzW]: Podatnicy mogą zastosować nowe rozwiązanie wy-
łącznie jeśli swoje innowacje zabezpieczyli kwalifiko-
• badaniach naukowych: wanym prawem własności intelektualnej, tzn. prawem
– podstawowych, czyli pracach empirycznych do wynalazku (patentem), prawem z ochrony na wzór
lub teoretycznych mających na celu zdoby- użytkowy, prawem z rejestracji wzoru przemysłowe-
wanie nowej wiedzy o podstawach zjawisk go, prawem z rejestracji topografii układu scalonego,
i obserwowalnych faktów bez nastawienia dodatkowym prawem ochronnym do patentu na pro-
na zastosowanie komercyjne, lub dukt leczniczy lub ochronny roślin, prawem z rejestracji
– aplikacyjnych, czyli pracach mających za produktu leczniczego (weterynaryjnego) dopuszczone-
zadanie przede wszystkim zdobycie nowej go do obrotu, wyłącznym prawem do odmiany roślin,
wiedzy oraz umiejętności, skierowanych na prawem z rejestracji nowych ras zwierząt lub autorskim
opracowywanie nowych produktów, proce- prawem do programu komputerowego.
sów lub usług lub wprowadzaniu do nich
znaczących ulepszeń; Opodatkowaniu preferencyjną stawką podlega-
ją wyłącznie tzw. kwalifikowane dochody, do któ-
• pracach rozwojowych, czyli działalności pole- rych należą m.in. dochody z opłat lub należności
gającej na nabywaniu, łączeniu, kształtowaniu wynikających z umów licencyjnych, dochody ze
i wykorzystywaniu dostępnej aktualnie wiedzy sprzedaży kwalifikowanych praw własności inte-
i umiejętności; lektualnej lub dochody z tytułu odszkodowania
wynikającego z naruszenia takich praw. Określając
• twórczości artystycznej, której efektem jest wysokość kwalifikowanego dochodu z IP podatnik
dzieło artystyczne materialne lub niematerial- musi skorygować sumę dochodów poprzez przem-
ne, w tym także artystyczne wykonanie stano- nożenie ich przez wartość wskaźnika nexus obli-
wiące wkład w rozwój kultury. czonego według wzoru:
W kolejnych latach ulgę badawczo-rozwojową suk- (a + b) * 1,3
cesywnie modyfikowano w celu zwiększenia liczby a+b+c+d
jej beneficjentów. W 2017 roku poszerzono katalog a – działalność B+R prowadzona bezpośrednio
kosztów kwalifikowanych, wprowadzono możli- przez podatnika,
wość odliczania w sześciu kolejnych latach podat- b – nabycie wyników prac B+R od podmiotu nie-
kowych, a także zapewniono znaczny przywilej powiązanego,
w postaci zwrotu gotówkowego dla nowych pod- c – nabycie wyników prac B+R od podmiotu po-
miotów, które w danym roku nie mogą skorzystać wiązanego,
z ulgi. Rok 2018 przyniósł z kolei zmiany w postaci d – nabycie kwalifikowanego prawa własności in-
podwyższenia limitów odliczeń, ponownego roz- telektualnej
szerzenia katalogu kosztów kwalifikowanych oraz
37
Rysunek 2. Mechanizm Innovation Box w państwach Unii Europejskiej
Źródło: https://koalicjadlainnowacji.pl/wp-content/uploads/2018/06/Raport_Innovation_Box_KPI_Crido.pdf]]
38
9/2019
Rozwiązania typu Innovation Box (Patent Box, In- Bibliografia
tellectual Property Box lub IP Box) istnieją obecnie
w wielu jurysdykcjach, zarówno europejskich jak Cornell SC Johnson Collegen of Business, INSEAD the
i poza Europą. W części państw (w tym w Polsce) Business School for the World, and World Intelligence
systemy podatkowe wspierające innowacje zostały Property Organisation. (2018). Global Innovation Index
w ostatnich latach zmodyfikowane w taki sposób, 2018. Pobrane z https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/
aby dostosować je do wymogów stawianych przez wipo_pub_gii_2018.pdf
OECD w ramach BEPS (Base Erosion Profit Shi- Osiadacz, J. (2012). Klub Innowacyjnych Przedsiębiorstw.
fting). (Rysunek 2.) (2012). Innowacje w sektorze usług – przewodnik po syste-
matyce oraz przykłady dobrych praktyk. Pobrane z http://
Zestawienie międzynarodowych rankingów in- www.pi.gov.pl/PARPFiles/file/INNOWACYJNA_FIR-
nowacyjności jednoznacznie wskazuje na ograniczo- MA/KIP/Publikacje/Innowacje_w_sektorze_uslu-
ny rozwój innowacji wśród polskich przedsiębiorców. g_%E2%80%93_przewodnik_po_systematyce_oraz_przy-
Jak dowodzą jednak dane Głównego Urzędu Staty- klady_dobrych_praktyk.pdf
stycznego [GUS, 2018] liczba podmiotów prowadzą- Klincewicz, K. Marczewska, M. Szkuta, K. (2018). Obserwa-
cych działalność B+R w Polsce stale rośnie (4427 – torium badań naukowych i innowacji – sprawozdanie krajowe
w 2015 roku, 4871 – w 2016 roku, 5102 – w 2017 za 2017 r.: Polska.
roku). W 2017 roku nakłady krajowe na działalność OECD. (2018). Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i in-
badawczo-rozwojową wzrosły o 14,7% w stosunku terpretacji danych dotyczących innowacji. Pobrane z http://
do poprzedniego roku. Intensywność prac badaw- home.agh.edu.pl/~kkulak/lib/exe/fetch.php?media=u-
czo-rozwojowych, mierzona udziałem nakładów ser:konrad:vary:oslo-manual.pdf
wewnętrznych na badania naukowe i prace rozwo- Zegarowicz, Ł. (2016). Ulga na B+R – ocena zmian w za-
jowe w PKB, osiągnęła poziom 1,03% (w 2016 roku kresie podatkowego wsparcia działalności innowacyjnej
– 0,97%). Dane GUS potwierdzają hipotezę, zgodnie w Polsce. Pobrane z https://www.researchgate.net/publica-
z którą główną determinantą wzrostu zainteresowa- tion/315872095_Ulga_na_BR_-_ocena_zmian_w_zakresie_
nia działalnością badawczo-rozwojową było wpro- podatkowego_wsparcia_dzialalnosci_innowacyjnej_w_Pol-
wadzenie ulgi badawczo-rozwojowej. Zasadne było sce
zatem poszerzenie preferencji podatkowych dla in- Bukowski, M. Szpor, A. Śniegocki, A. (2012) Po-
nowatorów o nowe rozwiązanie tj. Innovation Box, tencjał i bariery polskiej innowacyjności. War-
które stanowi uzupełnienie dotychczas obowiązują- szawa. Pobrane z http://cdn.pi.gov.pl/PARP/
cej ulgi. Jednoczesne zastosowanie obu preferencji HTTPFiles/media/_multimedia/C447085F017A4547B-
podatkowych niewątpliwe ma korzystny wpływ na 51F37A08127B160/20120309_115644%20Potencjal%20i%20
poziom atrakcyjności działalności badawczo-rozwo- bariery%20polskiej%20innowacyjnosci.pdf
jowej w Polsce. Oczekuje się zatem, że mechanizm Fiedor, B.(1979). Teoria innowacji. PWN. Warszawa.
preferencyjnego opodatkowania kwalifikowanego Schumpeter, J. A. (1960).Teorie rozwoju gospodarczego.
dochodu z kwalifikowanych praw własności intelek- PWN. Warszawa.
tualnej w połączeniu z ulgą badawczo-rozwojową, Komisja Europejska, (2018). European Innovation Scorebo-
przyniosą szybszy wzrost innowacyjności i konku- ard 2018. Pobrane z https://ec.europa.eu/docsroom/docu-
rencyjności polskich podmiotów, a w konsekwencji ments/33147
przyczyni się do wzrostu gospodarczego. Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o podatku dochodowym od
osób prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1036)
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. o podatku dochodowym od
osób fizycznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1509)
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r Prawo o szkolnictwie wyższym
i nauce (Dz.U. z 2018 r. poz. 1668)
39
9/2019
Natalia Krzemińska Debiut na
Wydział Ekonomii giełdzie – czyli
kierunek: Finanse i rachunkowość co to właściwie
III rok, I stopień jest IPO?
[email protected]
Koło naukowe: Działalność każdej spółki związana jest z wzmocnieniem ka-
SKN Pecunia Moderna pitałowym. Rozważając różne formy finansowania, zarząd
Recenzent artykułu: często podejmuje decyzję o wprowadzeniu spółki na rynek
dr Elżbieta Gruszczyńska-Bożbar publiczny, posiłkując się emisją akcji. Proces ten mimo, że
większości z alokujących znany, jest obwarowano szeregiem
Klaudia Wartecka zasad, które mogą wydawać się niejasne. Spełnienie ich jest
Wydział Ekonomii obligatoryjne w celu zakończenia debiutu sukcesem.
kierunek: Finanse i rachunkowość
III rok, I stopień W niniejszym artykule podjęto próbę przybliżenia uwarunko-
[email protected] wań skłaniających spółkę do publicznego debiutu. Tematyka
Koło naukowe: ta wymaga wdrożenia się w skomplikowane zaszłości wyni-
SKN Pecunia Moderna, Stowarzy- kające z korzyści i obowiązków upublicznienia.
szenie Polish Entrepreneurship
and Leadership Society IPO - Initial Public
Recenzent artykułu: Zgodnie z ustawą o ofercie, ofertą publiczną jest udostępnianie co naj-
dr Elżbieta Gruszczyńska-Bożbar mniej 150 osobom na terytorium jednego państwa członkowskiego lub
nie oznaczonemu adresatowi, w dowolnej formie i w dowolny sposób, in-
formacji o papierach wartościowych i warunkach ich nabycia, stanowią-
cych wystarczającą podstawę do podjęcia decyzji o ich zakupie. [Ustawa
o ofercie publicznej…art. 3 ust.1] Oprócz pozyskania kapitału na dalszy
rozwój w momencie pierwszej emisji pozostawia możliwość na pozyska-
nie dodatkowego i tańszego kapitału w przyszłości przy emisjach w ko-
lejnych seriach. Z wyjątkiem wyceny rynkowej, pierwsza oferta niesie za
sobą szereg korzyści pozafinansowych, między innymi poprzez promo-
cję spółki, zapewniając jej rozpoznawalność. Obowiązki informacyjne,
które spoczywają na emitencie odnośnie informowania o swojej sytuacji
ekonomicznej, a także o nowych faktach związanych z jej działalnością,
41
sprawiają, że spółka staje się bardziej wiarygod- trzeba uświadomić sobie, co taki status daje i z ja-
na w oczach swoich partnerów. Przy dokonywaniu kimi zjawiskami należy się w związku z tym liczyć.
zmian wewnętrznych, uporządkowaniu ulega struk- Pomimo istniejących ograniczeń wprowadzenie
tura właścicielska i organizacyjna spółki. Przy oka- akcji do obrotu giełdowego jest korzystne dla więk-
zji następuje też zmiana w sposobie wynagradzania szości dużych i średnich spółek, w szczególności
kadry zarządzającej za pomocą opcji menedżerskich, dla spółek z dynamicznych sektorów gospodarki.
których głównymi adresatami są zarządy. Program Po pozytywnej decyzji pierwszym krokiem powin-
opcji polega na przyznaniu wybranym pracownikom no być przekształcenie spółki z ograniczoną od-
prawa do kupna akcji po preferencyjnej cenie, zwykle powiedzialnością w spółkę akcyjną lub zawiązanie
niższej niż cena rynkowa, zapewniając sobie tym sa- spółki akcyjnej i wniesienie do niej majątku przed-
mym lojalność pracowników najwyższego szczebla. siębiorstwa. Najważniejsze korzyści, które należy
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej rozważyć, decydując się na wejście na rynek giełdo-
i warunkach wprowadzania instrumentów finan- wy: (Tabela 1.)
sowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz
o spółkach publicznych czcionka Niestety wejście przedsiębiorstwa na giełdę wią-
że się także z negatywnymi aspektami oraz koniecz-
Najważniejsze korzyści jakie należy nymi kosztami do poniesienia. Dlatego spółka musi
rozważyć z perspektywy przedsiębiorcy sumiennie ocenić wszystkie za i przeciw, zanim zde-
Decyzja, czy podjąć starania o uzyskanie statusu cyduje się na debiut. Przedstawmy kilka z nich:
spółki publicznej, powinna być poprzedzona do-
kładnymi analizami. Przed podjęciem tej decyzji • zmniejszenie udziału w zyskach dotychczaso-
wych właścicieli - ze względu na to, że współ-
właścicielami spółki stanie się duża liczba
Korzyści dla spółki wynikające Interpretacja korzyści
z upublicznienia
powstaje możliwość pozyskania znacznej wielkości, długotermino-
Łatwiejszy dostęp do kapitału wego kapitału poprzez emisję akcji pozwala na szybką realizację
celów i przedsięwzięć spółki kapitałowej;
Wzrost wiarygodności kredytowej
spółce publicznej łatwiej będzie w przyszłości pozyskać nowy kapi-
Zwiększona płynność akcji tał lub sfinansować zadłużenie, ponieważ spółka dzięki emisji jest
już znana na rynku;
Wzrost prestiżu spółki
akcje spółki publicznej można łatwo sprzedać na giełdzie, dzięki
Programy motywacyjne temu w porównaniu z akcjonariuszem spółki prywatnej o wiele ła-
twiej jest wycofać się z inwestycji;
uzyskanie statusu spółki publicznej przyczynia się do poprawy wize-
runku firmy, prezentacja spółki w trakcie oferty publicznej, spotkania
z inwestorami, wzmianki w prasie wzmacniają markę firmy i podno-
szą jej wiarygodność;
istnieje możliwość skonstruowania wielu programów motywacyj-
nych opartych na akcjach, pozwala to przyciągnąć i zatrzymać
utalentowanych menadżerów.
Tabela 1. Korzyści dla spółki wynikające z wejścia na giełdę.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie GPW, Droga po kapitał. Przewodnik dla emitentów giełdowych, 2017 [dostęp: 25.03.2019]
42
9/2019
inwestorów spoza dotychczasowego akcjona- przez GPW. Różnice między rynkami prowadzony-
riatu, nastąpi jego rozwodnienie; mi przez GPW znajdują odzwierciedlenie nie tylko
• konkurencja - spółki publiczne mają określo- w wartości przeprowadzanych ofert, ale i w liczbie
ne obowiązki informacyjne, muszą regularnie debiutów. [Duliniec 2007].(Tabela 2.)
ujawniać swoje sprawozdania finansowe oraz
strategiczne plany, które mogą wpływać na Rynek główny jest miejscem, gdzie następu-
cenę akcji. Ujawnienie przejściowych strat czy je nie tylko wycena wartości spółek, ale przede
trudności płatniczych może także negatywnie wszystkim miejscem, w którym spotykają się po-
wpłynąć na kontakty z partnerami handlowy- trzeby emitentów dotyczące dalszego finansowania
mi i kredytodawcami; z wolnymi kapitałami inwestorów, którzy szukają
• nacisk na bieżące zwiększanie zysków – ze możliwości inwestycji i mogą wyposażyć spółki
względu na to, że ceny akcji zależą w znacz- w potrzebne środki finansowe. Odbiorcami oferty
nym stopniu od bieżących wyników finanso- publicznej mogą być inwestorzy: krajowi (instytu-
wych, zarząd znajduje się często pod presją cjonalni oraz indywidualni) i zagraniczni. Wejście
utrzymania ciągłego wzrostu zysków; na giełdę łączy się z dopuszczeniem do akcjonariatu
• wahania kursów akcji – w czasie bessy więk- spółki innych inwestorów, zarówno instytucjonal-
szość akcji traci na wartości, co powoduje, że nych (np. funduszy inwestycyjnych i emerytalnych),
wartość rynkowa firmy maleje, może to wy- jak i indywidualnych. Kapitał zainwestowany przez
wołać niezadowolenie wśród kontrahentów, inwestorów instytucjonalnych stanowi zazwyczaj
a także pracowników posiadających papiery ok. 80% łącznej wartości ofert przeprowadzanych
spółki lub opcje na ich zakup. przez spółki krajowe na rynku głównym GPW. In-
westorzy indywidualni, składając zapisy w ofercie
GPW czy New Connect? publicznej, obejmują przeważnie 20% oferowanych
Pierwsza oferta publiczna może mieć miejsce na akcji [GPW dostęp 23.05.2018]. (Wykres 1.)
jednym z dwóch rynków: głównym GPW lub New
Connect. New Connect jest alternatywnym syste- Liczba debiutów na GPW bywa różna w zależ-
mem obrotu, regulowanym przepisami określonymi ności od okresu. Już na pierwszy rzut oka widać
pewną sezonowość. Wzmożona aktywność spółek
w oferowaniu swoich akcji miała miejsce w latach
1997-1998 i w roku 2007. Do tej pory rekordowym
Uczestnicy i zasady obrotu na rynku New Connect
Emitenci • małe spółki o przewidywanej kapitalizacji do 20 mln zł,
• spółki innowacyjne, rozwojowe, o krótkiej historii działalności ale
Inwestorzy
z potencjałem rozwoju,
Instytucjonalne aspekty funkcjono- • uzyskanie statusu spółki publicznej.
wania platformy New Connect
• Venture Capital,
• fundusze asset-management,
• inwestorzy indywidualni.
• spółki dopuszczone do obrotu będą notowane w alternatywnym
systemie obrotu prowadzonym przez GPW.
Tabela 2. Uczestnicy i zasady obrotu na rynku New Connect
Źródło: Opracowanie własne na podstawie GPW, Droga po kapitał. Przewodnik dla emitentów giełdowych, 2017 [dostęp: 25.03.2019]
43
Wykres 1. Liczba debiutów na GPW na tle łącznej liczby spółek.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.gpw.pl, dostęp: [25.03.2019].
rokiem pod względem liczby IPO był 2007 – odby- ziomie niższym niż kapitał zakładowy prze-
ło się ponad 80 pierwszych ofert publicznych. Od kształcanej spółki z o.o.,
tamtej pory w najlepszym roku liczba debiutów było • konieczność zatwierdzenia sprawozdań finan-
równa co najwyżej połowie z 2007 roku. Nie widać sowych spółki co najmniej za dwa ostatnie
związku między liczbą debiutów a aktualną liczbą lata obrotowe.
spółek na GPW. Przekształcić spółki nie mogą jednak osoby praw-
ne, których spółka z o.o. znajduje się w upadłości
Najpierw spółka akcyjna jak również w likwidacji, jeśli rozpoczęła już po-
Aby spółka mogła być notowana publicznie, należy dział majątku. Kiedy spełniamy powyższe kryteria,
odpowiednio ją przygotować. Pierwszą kwestią, nad można przystąpić do procedury przekształcania.
którą powinniśmy się zastanowić jest to, czy nasza Najpierw należy sporządzić plan przekształcenia
spółka posiada status spółki akcyjnej. W przypadku, spółki. Zarząd przygotowuje plan przekształcenia
gdy spółka nie prowadzi działalności w wymaganej spółki w formie pisemnej i zatwierdza go uchwałą,
formie prawnej, należy podjąć stosowne kroki w celu wymaga większości głosów. [Bień 2008]
jej zmiany. Aby przekształcić się z formy prawnej Następnym krokiem jest poddanie planu prze-
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (z o.o.) na kształcenia badaniu przez biegłego rewidenta w za-
spółkę akcyjną trzeba spełnić pewne kryteria: kresie jego rzetelności i poprawności. Biegły rewi-
dent, w terminie określonym przez sąd, nie dłuższym
• kapitał zakładowy spółki z o.o. musi być do- jednak niż 2 miesiące od dnia jego wyznaczenia,
stosowany do minimalnych wymogów kapita- zobowiązany jest sporządzić szczegółową opinię na
łu zakładowego w spółce akcyjnej, co ozna- piśmie i złożyć ją wraz z planem przekształcenia są-
cza, że nie może on być niższy niż 100.000 zł, dowi rejestrowemu. Po nim następuje podjęcie przez
zgromadzenie wspólników uchwały o przekształ-
• kapitał zakładowy przekształconej spółki ak-
cyjnej nie może nadto zostać określony na po-
44
9/2019
ceniu spółki w spółkę akcyjną. Dla ważności tej strowym, wpis papierów wartościowych do ewiden-
uchwały, za przekształceniem spółki wypowiedzieć cji KNF. Etap trzeci obejmuje zarówno działąnia
muszą się wspólnicy reprezentujący co najmniej po- promocyjne mające zachęcić przyszłych akcjona-
łowę kapitału zakładowego spółki. Wspólnik, który riuszy do zapisów na akcje, jak i formalności bez-
chce uczestniczyć w przekształconej spółce akcyjnej pośrednio poprzedzające rozpoczęcie publicznego
musi - w terminie jednego miesiąca licząc od dnia notowania akcji.
podjęcia uchwały o przekształceniu - złożyć spółce
oświadczenie w tym przedmiocie z zachowaniem Najlepszy okres w rozwoju przedsiębiorstwa
formy pisemnej pod rygorem nieważności. W końcu dla przeprowadzenia oferty publicznej i debiutu
następuje wpisanie przekształconej spółki akcyjnej giełdowego to faza dynamicznego rozwoju. Zwra-
do KRS i wykreślenie z KRS przekształcanej spółki ca on bowiem uwagę przyszłych inwestorów na
z o.o. [Siwek, 2001] potencjalny wzrost wartości spółki, wobec czego
będą oni skłonni do zainwestowania swojego ka-
Pozostałe etapy debiutu giełdowego pitału. Według danych z 2018 r. najwięcej spółek
Dalszą część przygotowań do debiutu giełdowego upubliczniło na giełdzie pakiety od 20% do 30%
można podzielić na trzy etapy [Zaremba 2008]: swoich akcji (72 podmioty) oraz do 20% akcji (54
podmioty). W przypadku 18 spółek miało miejsce
• przygotowawczy, jedynie dopuszczenie akcji do obrotu (bez przepro-
• przygotowania prospektu, wadzenia oferty) [PWC dostęp 23.03.2019].
• przeprowadzenia oferty publicznej.
Pierwszy z etapów sprowadza się głównie do ana- Formalne i merytoryczne aspekty debiutu
lizy rynku, ukształtowania struktury doradców Jeśli przedsiębiorstwo jest przygotowane i ma za
odpowiedzialnych za przygotowanie prospektu sobą fazę wstępną, można zająć się formalnymi
emisyjnego, opracowania metody wejścia na rynek oraz merytorycznymi aspektami przystąpienia do
regulowany oraz przygotowania w miarę szczegó- wejścia na giełdę. Oto one w uproszczonej formie:
łowego harmonogramu działania. Na tym etapie
wstępnie planuje się kiedy spółka wejdzie na GPW. Badanie due diligence
Następnie należy przystąpić sporządzenia rzetelne-
go due diligence, po dokonaniu którego przystępuje Wybór wspomagających ofertę
się do przekształcenia w S.A.
Etap przygotowania prospektu emisyjnego, Sporządzenie odpowiedniego
podlegającego zatwierdzeniu przez Komisję Nad- dokumentu informacyjnego
zoru Finansowego jest warunkiem niezbędnym do
dopuszczenia spółki do obrotu publicznego. Pro- Zatwierdzenie prospektu przez KNF
spekt może być jedno- lub trzy-częściowy. Szcze-
gółowe wymogi dotyczące informacji w nim zawar- Promocja oferty publicznej
tych zawiera Rozporządzenie Komisji Wspólnot
Europejskich 809/2004 i do jego wytycznych nale- Wniosek do GPW o dopuszczenie
ży się ściśle odnosić. i wprowadzenie do obrotu giełdowego
Po zatwierdzeniu prospektu spółka przepro-
wadza jeszcze następujące czynności: roadshow Tabela 3. Uproszczony schemat formalnych
- spotkania z inwestorami, book building - budo- i merytorycznych etapów oferty
wanie księgi popytu, ustalenie ceny emisyjnej, sub- publicznej.
skrypcja akcji, rejestracja papierów wartościowych
w KDPW, wprowadzenie i dopuszczenie papierów Źródło: PWC, Droga na giełdę, 2016, www.pwc.com/pl/ryn-
wartościowych do obrotu giełdowego, rejestracja ki_kapitałowe [dostęp: 25.03.2019]
podwyższenia kapitału zakładowego w sądzie reje-
45
Proces due diligence (pełne badanie due dili- i zarządzania relacjami z rynkiem oraz me-
gence lub tzw. red flag due diligence); ma na celu diami, odpowiada również za druk prospektu
szczegółową ocenę aktualnej sytuacji przedsiębior- emisyjnego i jego dystrybucję.
stwa oraz określenie istniejących i potencjalnych ry-
zyk związanych z planowaną transakcją kapitałową Po ustaleniu liczby oraz ceny akcji, należy spo-
(np. fuzja, przejęcie, wydzielenie lub sprzedaż zor- rządzić i przedłożyć do zatwierdzenia Komisji
ganizowanej części przedsiębiorstwa). Analiza due Nadzoru Finansowego prospekt emisyjny. Jest to
diligence powinna zapewnić m.in.: dokument charakteryzujący wszystkie aspekty dzia-
łalności spółki. Poza częścią opisową dotyczącą
• zidentyfikowanie i oszacowanie ryzyka zwią- działalności spółki duże znaczenie ma opis ryzyk,
zanego z przyszłą inwestycją, z którymi inwestorzy mogą się zetknąć angażując
swoje środki. Dla inwestorów jest więc podstawo-
• określenie specyfiki funkcjonowania przedsię- wym źródłem informacji o spółce, jej działalności,
biorstwa i branży, w tym struktury kosztów, wynikach finansowych oraz o warunkach oferty
rynku, dostawców i odbiorców itp., i towarzyszących jej ryzykach.
• wypracowanie strategii negocjacyjnej z kon- Po zatwierdzeniu Prospektu przez KNF, nastę-
trahentem. puje złożenie wniosku o rejestrację papierów war-
tościowych w KDPW (Krajowy Depozyt Papierów
Wybór wspomagających pierwszą ofertę publicz- Wartościowych), które jest związane z demateriali-
ną, czyli oferującego, audytora, menadżerów oferty zacją akcji.
i doradców ma źródło w pełnionych przez wymie-
nione podmioty funkcjach: Przeprowadzenie oferty publicznej wiąże się
z promocją spółki, której akcje będą emitowane.
• oferującego - może nim być wyłącznie firma Etap ten można rozróżnić na dwa bardziej szcze-
inwestycyjna np. dom maklerski lub bank gółowe:
prowadzący działalność maklerską (pośred-
niczy między emitentem, a KNF w sprawach • premarketing oferty (investor education) tj.
dopuszczenia oraz obsługi klienta w ramach prezentację raportu analitycznego o emiten-
oferty publicznej). Pośredniczy on przy złoże- cie, który jest sporządzony przez analityka
niu prospektu emisyjnego do Komisji Nadzo- firmy inwestycyjnej i skierowany do inwesto-
ru Finansowego, przygotowuje punkty obsłu- rów instytucjonalnych,
gi klienta do przyjmowania zapisów w ramach
oferty publicznej, • marketing oferty (roadshow zarządu), który
jest organizowany przez Oferującego, czyli
• audytora, czyli biegły rewident uprawniony do biuro maklerskie. Zarząd uczestniczy w szere-
przeprowadzenia badań sprawozdań finanso- gu spotkań z inwestorami, prasą, analitykami
wych, oraz innymi podmiotami rynku kapitałowego.
• menadżera oferty – specjalizuje się w pozy- Ostatnim etapem jest złożenie przez emitenta
skiwaniu kapitału od inwestorów instytucjo- wniosku do GPW o dopuszczenie oraz wprowa-
nalnych tj, fundusze inwestycyjnych, emery- dzenie do obrotu giełdowego akcji. Jeżeli emitent
talnych a także kwalifikowanych inwestorów spełnia warunki wskazane w przepisach prawa
zagranicznych tzw. z angielskiego Qualified oraz Regulaminie Giełdy, Zarząd GPW podejmuje
Institutional Buyers, uchwałę o dopuszczeniu akcji emitenta do obrotu
giełdowego.
• doradcy prawnego – spełnia funkcje pomoc- Zakończenie
nicze; wobec emitenta i menadżera oferty Złożoność i czasochłonność procesów składają-
(sporządza prospekt emisyjny, przeprowadza cych się na IPO stanowi element debaty publicz-
prawny due diligence i przygotowuje nie- nej. W planowanym projekcie nowelizacji Kodeksu
zbędną dokumentację korporacyjną oraz pu- Spółek Handlowych wspomina się o nowej formie
blicity guidelines (zasady komunikacji z ryn-
kiem),
• doradca public relations zajmuje się przygoto-
waniem kompleksowego planu komunikacji
46
9/2019
prawnej: Prostej Spółce Akcyjnej (PSA). Nowe re- troli nad firmami, powinna wzbudzać zaufanie
gulacje, skierowane przede wszystkim do środo- zarówno kapitałodawców jak i kapitałobiorców.
wisk start-upowych, mają ułatwić zakładanie spółki Decyzja o wprowadzeniu akcji danej spółki do ob-
i pozyskanie kapitału potrzebnego do rozwoju in- rotu publicznego powinna więc zostać dokładnie
nowacyjnej działalności. przemyślana. Obserwując podmioty debiutujące na
rynku publicznym, nie zawsze można się zgodzić co
Istotnym aspektem, z punktu widzenia in- do ich przejrzystości (np. GetBack). Na szczęście, na
westora, jest poziom przejrzystości spółki, któ- naszej polskiej Giełdzie Papierów Wartościowych
rej akcje ma zamiar nabyć. Giełda, której funkcją nie brakuje podmiotów, które wykorzystały swoją
(oprócz alokacyjnej i wartościującej) jest zapewnie- szansę i cieszą się dobrą opinią wśród inwestorów
nie akcjonariuszom skutecznej i efektywnej kon-
47
i jeszcze lepszą wyceną (m.in. Dino, Playway, Ten Bibliografia
Square Games).
Banaszczak-Soroka Urszula, Rynek papierów wartościowych,
Najbardziej pożądane spółki to te z perspekty- 2016.
wą na rozwój i wzrost, nawet jeżeli jest on obarczo- Bień Witold, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, wy-
ny ryzykiem. Ważny jest również cel wprowadzenia dawnictwo Difin, Warszawa 2008.
akcji do publicznego obrotu. Należy pamiętać, że PWC, Droga na giełdę, 2016, www.pwc.com/pl/rynki_kapi-
cały proces IPO to szereg starannie zaplanowanych tałowe [dostęp: 25.03.2019]
czynności, wykonywanych przez grono specjali- Dobosiewicz Zbigniew, Giełda. Zasady działania inwestorzy
stów [Banaszczak-Soroka 2016]. rynki giełdowe, wydawnictwo PWE, 2013.
Duliniec Aleksandra, Finansowanie przedsiębiorstwa, wy-
Sytuacja publicznych emisji może ulec zmia- dawnictwo PWE, Warszawa 2007.
nom w drugim kwartale 2019r. kiedy to przewiduje GPW, Droga po kapitał. Przewodnik dla emitentów giełdo-
się wejście w życie zmian w ustawie o ofercie pu- wych, 2017 [dostęp: 25.03.2019]
blicznej. Zagadnienia te są nadal żywo dyskuto- Michorowski Michał, Publiczna oferta akcji jako forma
wane i poddawane szerokim ekspertyzom. Wyniki pozyskania kapitału przez przedsiębiorstwo – pozytywne
prac legislacyjnych najprawdopodobniej przyczynią i negatywne aspekty pierwszej oferty publicznej, 2013, Zeszy-
się do jeszcze większej przezroczystości i bezpie- ty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.
czeństwa pierwszej oferty publicznej. Na kanwie Michta Dariusz, Prawo papierów wartościowych, 2017.
tej ustawy pozostaje nam oczekiwanie na ewentu- Pomykalscy Bożena, Przemysław, Analiza finansowa przed-
alne zmiany. siębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Siwek Przemysław, Pierwsze oferty publiczne jako element
przekształceń w Polsce, 2001, www.repozytorium.amu.edu.pl
[dostęp: 25.03.2019]
Sójka Tomasz, Umowa objęcia akcji, 2012.
Sukacz Dawid, Pierwsze oferty publiczne na rynkach kapita-
łowych, Wydawnictwo Cedewu, Warszawa 2005.
Zaremba Adam, Giełda. Podstawy inwestowania, 2008.\
www.gpw.pl, dostęp: [25.03.2019].
48
9/2019
Wpływ
irracjonalności na
decyzje konsumentów
Klasyczny nurt ekonomii buduje w ludziach przekonanie, iż konsument to człowiek z natury
racjonalny, podejmujący przemyślane decyzje. Najnowsze odkrycia neurobiologii oraz psycho-
logii poddają ten pogląd w wątpliwość, przedstawiając szereg zjawisk przeczących racjonal-
ności podejmowanych przez konsumentów działań. W celu zdobycia przewagi konkurencyjnej
producenci nauczyli się wykorzystywać ludzką irracjonalność i wpływać na podświadomość
nabywców, zachęcając ich tym samym do zakupu przeróżnych produktów czy skorzystania
z różnorodnych usług.
Rafał Pogorzelski Zachowania konsumentów na rynku
Przedsiębiorstwa działające w gospodarce rynkowej, zmuszone są do
Wydział Zarządzania ciągłego obserwowania i badania zmian zachodzących w otoczeniu
kierunek: Zarządzanie marketingowym i dostosowywania swoich działań do panujących wa-
I rok, I stopień runków [Mazur 2002]. Nabywcy jako jedna z grup podmiotów wpły-
wających na pozycję przedsiębiorstw względem konkurencji stali się
[email protected] przedmiotem licznych badań oraz analiz. To właśnie zrozumienie
działań klientów pozwala tak wyprofilować ofertę przedsiębiorstwa,
Koło naukowe: aby odpowiadała ona na potrzeby konsumentów efektywniej niż kon-
Parlament Studencki Uniwersyte- kurencja. Istotne jest analizowanie zmian czynników wpływających na
tu Ekonomicznego w Poznaniu zachowania nabywców i przewidywanie działań odbiorców. Dopaso-
wanie oferty przedsiębiorstwa oraz sposobu jej prezentowania i udo-
Recenzent artykułu: stępniania do dynamicznie zmieniających się oczekiwań klientów jest
dr Bartosz Mazurkiewicz kluczowe w procesie tworzenia wartości dla klienta i osiągania celów
przedsiębiorstwa [Kotler 2005].
W ostatnich latach wpływ konsumentów na decyzje przedsię-
biorstw wzrastał i stał się jednym z głównych czynników kształtujących
organizacje [Vrontis, Yhrassou 2007]. Rosła siła przetargowa nabyw-
ców w stosunku do dostawców dóbr i usług. Było to związane między
innymi z coraz większym dostępem do informacji, rosnącym pozio-
mem edukacji oraz zmianami, które zostały zaobserwowane w postrze-
ganiu przez konsumentów ich roli w tworzeniu i dostarczaniu wartości
od producenta do finalnego odbiorcy. W obliczu tych zmian zrozu-
49
Prenumerata magazynu The Economist
Cotygodniowe wydanie Cotygodniowe wydanie Cotygodniowe wydanie
elektroniczne czasopisma papierowe czasopisma papierowe czasopisma
Pełny dostęp do Economist.com
Aplikacja The Economist dla $ 125 Cotygodniowe wydanie
elektroniczne czasopisma
systemów IOS Wydanie papierowe
Espresso, czyli nasze poranne Pełny dostęp do Economist.com
wiadomości Aplikacja The Economist dla
systemów IOS
$ 59
Espresso, czyli nasze poranne
Wydanie elektroniczne wiadomości
$ 125
Wydanie papierowe i elektroniczne
Rysunek 1. Oferta prenumeraty czasopisma „The Economist”
Źródło: opracowanie własna na podstawie Ariely, D., 2018, Potęga irracjonalności, Smak Słowa, Sopot
mienie sposobu działania konsumentów oraz wy- w spojrzeniu na nabywcę [Mlodinow 2016]. Bar-
korzystanie wyników tych badań w strategii przed- dzo często firmy wykorzystują najnowsze odkrycia
siębiorstwa stało się zadaniem kluczowym dalszego neurobiologii, psychologii czy nawet znane od lat
rozwoju każdej organizacji. sztuczki, aby nieświadomie nakłonić nabywców do
zakupu swoich produktów czy usług. Jak się oka-
Badanie zachowań i potrzeb nie należy do naj- zuje, konsumenci nie są wcale tak racjonalni jak im
łatwiejszych ponieważ wymaga stosowania odpo- się wydaje, rządzą nimi instynkty i podświadome
wiednich metod. Niektóre z potrzeb mają charakter przeświadczenia, które bardzo często skłaniają ich
ukryty, niejawny, co dodatkowo ogranicza moż- do błędnych wyborów podyktowanych nieracjonal-
liwość ich poznania. Potrzeby mogą zmieniać się nymi pobudkami.
w czasie i przestrzeni pod wpływem wielu różnych
czynników. Wiedząc o tym, przedsiębiorstwa po- Celem artykułu jest zaprezentowanie i scharak-
winny także aktywnie kreować potrzeby nabywców. teryzowanie wybranych zachowań konsumentów,
Działania marketingowe i reklamowe mogą istotnie które wynikają z nieracjonalnych pobudek.
wpływać na zachowania konsumentów. Także wie-
dza z zakresu psychologii może mieć istotny wpływ Względność jako motor decyzji
na generowanie oraz zaspokajanie potrzeb. Rozwój konsumenckich
badań z zakresu neurobiologii dostarcza nowych Eksperyment przeprowadzony na grupie dwustu
informacji na temat roli świadomego i nieświado- studentów Sloan School of Managment w Masa-
mego mózgu, będąc pewnego rodzaju rewolucją
50
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Challenger-Magazyn-Mlodych-Ekonomistow-numer-9-maj-2018
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search