ม.๑ กาพย์ พระไชยสุริยา หนังสือเรียน รายวิชาพื นฐาน กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั นพื นฐาน พ.ศ. ๒๕๕๑ ชั นมัธยมศึกษาปที ๑
ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ ไดกําหนด ใหภาษาไทยเปนกลุมสาระการเรียนรูหลัก โดยมีจุดมุงหมายเพื่อพัฒนาศักยภาพของผูเรียน ใหสามารถใชภาษาไทยไดอยางถูกตอง คลองแคลวและเหมาะสมกับวัฒนธรรมไทย ผูเรียนสามารถนําความรู ความเขาใจเกี่ยวกับหลักเกณฑการใชภาษาเพื่อนําไปใชติดตอ สื่อสารและเปนเครื่องมือศึกษาหาความรูตลอดชีวิต วรรณคดีและวรรณกรรมเปนศาสตรการเรียนรูอีกแขนงหนึ่งของภาษาไทยที่ผูเรียน จําเปนตองศึกษาเรียนรูใหเขาใจ เพื่อพัฒนาศักยภาพดานการอานและการคิดวิเคราะห ผูเรียนสามารถนําความรูไปประยุกตใชในชีวิตจริงได แบบเรียนเรื่อง “กาพยพระไชยสุริยา” ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑ เปนแบบเรียนชวยเสริมความรูเพื่อใหผูเรียนมีทักษะการคิด วิเคราะห และสงเสริมใหผูเรียนเห็นคุณคาของวรรณคดีอันเปนเอกลักษณของชาติที่ควรคาแกการ รักษาตอไป ผูจัดทําหวังเปนอยางยิ่งวา แบบเรียนภาษาไทยเรื่อง “กาพยพระไชยสุริยา” สําหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑ เลมนี้ จะเปนสื่อการเรียนการสอนที่ชวยพัฒนา ศักยภาพของผูเรียนใหมีคุณภาพ บรรลุตามตัวชี้วัดและมาตรฐานการเรียนรูตามที่กําหนดไว ทุกประการ คํานํา ก
สารบัญ คํานํา สารบัญ มาตรฐานการเรียนรู ตัวชี้วัดและจุดประสงค แบบทดสอบกอนเรียน ตอนที่ ๑ ประวัติและความเปนมา - ความเปนมา - ประวัติผูแตง - ลักษณะคําประพันธ - เรื่องยอ แบบฝกหัดตอนที่ ๑ ตอนที่ ๒ บทประพันธและคลังคําศัพท - บทประพันธเรื่อง กาพยพระไชยสุริยา แบบฝกหัดตอนที่ ๒ เรื่อง หนา ข ก ข ง ๑ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๑ ๑๒ ๑๕ ๑๖ ๓๓
สารบัญ (ต่อ) สารบัญ (ต่อ) ตอนที่ ๓ วิเคราะหบทประพันธและขอคิด - บทวิเคราะห - ภาพพจน - ขอคิด แบบฝกหัดตอนที่ ๓ คลังคําศัพท ทบทวนคําศัพท แบบทดสอบหลังเรียน สรุป บรรณานุกรม ภาคผนวก เรื่อง หนา ค ๓๕ ๓๖ ๔๒ ๔๓ ๔๔ ๔๗ ๕๑ ๕๒ ๕๗ ๕๘ ๕๙
มาตรฐานการเรียนรู้ มาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัด สาระที่ ๑ การอาน มาตรฐาน ท ๑.๑ ใชกระบวนการอานสรางความรูและความคิดเพื่อนําไปใชตัดสินใจ แกปญหาในการดําเนินชีวิต และมีนิสัยรักการอาน ท ๑.๑ ม.๑/๑ อานออกเสียงบทรอยแกวและบทรอยกรองไดถูกตอง เหมาะสมกับเรื่องที่อาน ท ๑.๑ ม.๑/๒ จับใจความสําคัญจากเรื่องที่อาน ท ๑.๑ ม.๑/๔ ระบุและอธิบายคําเปรียบเทียบและคําที่มีหลายความหมายในบริบทตาง ๆ จากการอาน ท ๑.๑ ม.๑/๘ วิเคราะหคุณคาที่ไดรับจากการอานงานเขียนอยางหลากหลาย เพื่อนําไปใชแกปญหาในชีวิต สาระที่ ๕ วรรณคดีและวรรณกรรม มาตรฐาน ท ๕.๑ เขาใจและแสดงความคิดเห็น วิจารณวรรรคดีและวรรณกรรมไทยอยางเห็นคุณคาและนํามา ประยุกตใชในชีวิตจริง ท ๕.๑ ม.๑/๑ สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน ท ๕.๒ ม.๑/๒ วิเคราะหวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน พรอมยกเหตุผลประกอบ ท ๕.๓ ม.๑/๓ อธิบายคุณคาของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน ท ๕.๔ ม.๑/๔ สรุปความรูและขอคิดจากการอาน เพื่อประยุกตใชในชีวิตจริง จุดประสงคการเรียนรูเชิงพฤติกรรม ๑. นักเรียนสามารถบอกความเปนมาของวรรณคดีได (K) ๒. นักเรียนสามารถจับใจความสําคัญและตอบคําถามไดถูกตอง (P) ๓. นักเรียนสามารถบอกคุณคาของวรรณคดีได (A) ง
แบบทดสอบก่อนเรียน ๑. เรื่องกาพยพระไชยสุริยาแตงดวยคําประพันธประเภทใด ก. กาพยสุรางคนางค ๒๘ ข. กาพยยานี ๑๑ ค. กาพยฉบัง ๑๖ ง. ถูกทุกขอ ๒. ผูแตงเรื่องกาพยพระไชยสุริยาคือใคร ก. สุนทรภู ข. กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ค. เจาพระยาธรรมศักดิ์มนตรี ง. กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ๓. กาพยพระไชยสุริยาสวนใหญมุงเนนสิ่งใดเปนสําคัญ ก. การปกครอง ข. มาตราตัวสะกด ค. การแตงคําประพันธ ง. การสอนผิดชอบชั่วดี ๔. กาพยพระไชยสุริยาแตงขึ้นในสมัยใด ก. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว ข. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ค. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย ง. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ๕. แนวคิดเรื่องพระไชยสุริยาตรงกับขอใด ก. บานเมืองรมเย็นเปนสุขเพราะมีผูปกครองที่ดี ข. เหตุการณรายหรือดีขึ้นอยูกับเทพเจาเปนผูกําหนด ค. ขาราชการเปนแบบอยางที่ดีของบุคคลในแตละบานเมือง ง. คนในสังคมแกงแยงชิงดีชิงเดน เห็นแกตัวจะทําใหบานเมืองลมสลาย คําชี้แจง : ใหนักเรียนเลือกตอบคําตอบที่ถูกตองที่สุดเพียงขอเดียว ๑
แบบทดสอบก่อนเรียน คําชี้แจง : ใหนักเรียนเลือกตอบคําตอบที่ถูกตองที่สุดเพียงขอเดียว ๖. ขอใดมีตัวสะกดในมาตราแม กน มากที่สุด ก. ลูกศิษยคิดลางครู ลูกไมรูคุณพอมัน ข. เบียดเบียนสอเสียดฉอฉล บาปกรรมนําตน ค. ยูงทองรองกระโตงโหงดัง เพียงฆองกลองระฆัง ง. ตึกรานบานเรือนโรง โคลงคลอนเคลื่อนเขยื้อนโยน ๗. กาพยสุรางคนางคที่ใชแตงกาพยพระไชยสุริยา ๑ บทมีกี่คํา ก. ๑๑ คํา ข. ๑๖ คํา ค. ๒๘ คํา ง. ๓๒ คํา ๘. “ตรีชา” มีความหมายวาอยางไร ก. ตอสู ข. ดูถูก ค. ดูหมิ่น ง. ประชดประชัน ๙. “กินเพลิง” มีความหมายวาอยางไร ก. ไฟปา ข. ไฟไหม ค. จับไปกิน ง. นอนผึ่งแดด ๑๐. กาพยพระไชยสุริยาเปนบทอานในแบบเรียนเลมใด ก. แบบเรียนฉันทลักษณ ข. มูลบทบรรพกิจ ค. อักษรนิติ ง. จินดามณี ๒
แบบทดสอบก่อนเรียน คําชี้แจง : ใหนักเรียนเลือกตอบคําตอบที่ถูกตองที่สุดเพียงขอเดียว ๑๑. ขอใดใชโวหาร “สัทพจน” ก. อาศรมของพระฤาษี ข. ลิงคางโจนโผนหกหัน ค. ฝูงจิ้งจอกออกเหาหอน ง. คอนทองเสียงรองปองเปง ๑๒. เหตุใดนํ้าจึงทวมเมืองของพระไชยสุริยา ก. เหลาเสนาบดีคดโกงบานเมือง ข. มีการตัดไมทําลายปา ค. การทําไรเลื่อนลอย ง. เขื่อนกั้นนํ้าแตก ๑๓. ขอใดไมจัดอยูในกาลกิณี ๔ ก. การเบียดเบียนทํารายกัน ข. การเห็นผิดเปนชอบ ค. ความเห็นเเกตัว ง. ความโลภ ๑๔. กาพยพระไชยสุริยา เริ่มตนดวยบทไหวครูซึ่งประกอบดวยคําในมาตราตัวสะกดใด ก. แมกง ข. แมกบ ค. แมกด ง. แม ก กา ๑๕. ขอใดแสดงใหเห็นความเชื่อเรื่องไสยศาสตรที่ปรากฎในเรื่องกาพยพระไชยสุริยา ก. ที่ซื่อถือพระเจา วาโงเงาเตาปูปลา ข. คํ่าเชาเฝาสีซอ เขาเเตหอลอหามา ค. ไมจําคําพระเจา เหไปเขาภาษาไสย ง. หลวงชีหนีหลวงเณร ลงโคลนเลนเผนผาดโผน ๓
แบบทดสอบก่อนเรียน ๑๖. ขอใดกลาวถึงชื่อสัตวมากชนิดที่สุด ก. กลางไพรไกขันบรรเลง ฟงเสียงเพียงเพลง ซอเจงจําเรียงเวียงวัง ข. กะลิงกระลางนางนวลนอนเรียง พญาลอคลอเคียง แอนเอี้ยงอีโกงโทงเทง ค. ยูงทองรองกะโตงโหงดัง เพียงฆองกลองระฆัง แตรสังขกังสดาลขานเสียง ง. ขึ้นกดบทอัศจรรย เสียงครื้นครั่นชั้นเขาหลวง นกหกตกรังรวง สัตวทั้งปวงงวงงุนโงง ๑๗. ขอใดปรากฏภาพพจน “สัทพจน” ก. สอเสียดเบียดเบียนกัน ลอบฆาฟนคือตัณหา ข. พระยาลอคลอเคียง แอนเอี้ยงอีโกงโทงเทง ค. โลภลาภบาปบคิด โจทกจับผิดริษยา ง. ลูกศิษยคิดลางครู ลูกไมรูคุณพอมัน ๑๘. เรื่องใดสําคัญที่สุดในการเเตงคําประพันธประเภทกาพย ก. โวหาร ข. ภาพพจน ค. ลีลาของกาพย ง. ลักษณะฉันทลักษณ คําชี้แจง : ใหนักเรียนเลือกตอบคําตอบที่ถูกตองที่สุดเพียงขอเดียว ๔
แบบทดสอบก่อนเรียน ๑๙. “เพื่อนทุกขสุขโศกเศรา จะรักเจาเฝาสงวน มิ่งขวัญอยารัญจวน นวลพัตรนองจะหมองศรี” คําประพันธขางตนสอดคลองกับขอใดมากที่สุด ก. รักพี่เสียดายนอง ข. ใดใดในโลกลวนอนิจจัง ค. เพื่อนกินหางาย เพื่อนตายหายาก ง. การรวมทุกขรวมสุขของสามีภรรยา ๒๐. ขอใดไมมีภาพพจนประเภทอุปมา ก. ฝูงละมั่งฝงดินกินเพลิง คางแข็งแรงเริง ยืนเบิ่งบึ้งหนาตาโพลง ข. วามีพญาสกุณา ใหญโตมโหฬาร กายาเทาเขาคีรี ค. กลางไพรไกขันบรรเลง ฟงเสียงเพียงเพลง ซอเจงจําเรียงเวียงวัง ง. ยูงทองรองกะโตงโหงดัง เพียงฆองกลองระฆัง แตรสังขกังสดาลขานเสียง คําชี้แจง : ใหนักเรียนเลือกตอบคําตอบที่ถูกตองที่สุดเพียงขอเดียว ไฟล์แบบทดสอบก่อนเรียน ไฟล์แบบทดสอบก่อนเรียน ๕
ตอนที ๑ ประวัติและความเป นมา ๖
กาพยเรื่องพระไชยสุริยามีเนื้อหาเปนนิทานขนาดสั้น มีความยาวเพียง ๑ เลม สมุดไทย สุนทรภูไดแตงในขณะจําพรรษาอยูที่จังหวัดเพชรบุรี ราวพ.ศ. ๒๓๖๘ ใน สมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว หรืออาจแตงขึ้นเมื่อครั้งบวชอยูที่วัด เทพธิดาราม ประมาณ พ.ศ. ๒๓๘๒ - ๒๓๘๕ ประวัติความเป นมา สุนทรภูแตงกาพยพระไชยสุริยาขึ้น เพื่อใชเปนแบบสอนอานและเขียนสะกดคํา ในมาตราตาง ๆ โดยผูกใหเปนเรื่องราว เพื่อใหเด็กมีความสนุกสนานเพลิดเพลิน ไปกับการอานและการเลาเรียนศึกษา ครั้นตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว พระยาศรี- สุนทรโวหาร (นอย อาจารยางกูร) ครั้งเปนหลวงสารประเสริฐ เมื่อแตงหนังสือ มูลบทบรรพกิจ สําหรับใชเปนแบบเรียนหนังสือไทยในโรงเรียนหลวง คงเห็นวา กาพยพระไชยสุริยาเปนบทกวีที่ไพเราะอานเขาใจงาย จึงไดนํามารวมไวในหนังสือ มูลบทบรรพกิจ กาพยเรื่องพระไชยสุริยานี้ นอกจากเปนสวนหนึ่งของหนังสือเรียนภาษาไทย แลว ยังเปนเรื่องที่สงเสริมแนวคิดเกี่ยวกับศีลธรรมอันดีงาม ชวยใหเด็กมีคุณธรรม และรูจักบาปบุญคุณโทษ ๗
พระสุนทรโวหาร (สุนทรภู) สุนทรภูมีชื่อเดิมวา "ภู" เกิดในสมัยรัชกาลที่ ๑ แหงกรุงรัตนโกสินทร ตรงกับวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๒๙ ณ บริเวณดานเหนือของ พระราชวังหลัง เปนบริเวณสถานีรถไฟบางกอกนอย ในวัยเด็กสุนทรภูไดรํ่าเรียนหนังสือ กับพระในสํานักวัดชีปะขาว ซึ่งตอมาไดรับพระราชทานนามในรัชกาลที่ ๔ วา “วัดศรีสุดาราม” อยูริมคลองบางกอกนอย ตอมาไดเขารับราชการเปนเสมียนนายระวางกรมพระคลังสวนในกรมพระคลังสวน สุนทรภูรับราชการอยูเพียง ๘ ป เมื่อถึงป พ.ศ. ๒๓๖๗ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยเสด็จสวรรคต หลังจากนั้นสุนทรภูก็ออกบวช สุนทรภูไดรับพระบรมราชูปถัมภจากราชสํานักใหม ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว ภิกษุจําพรรษาอยูที่วัดเทพธิดาราม สุนทรภูพํานัก อยูในเขตพระราชวังเดิม ใกลหอนั่งของพระยามณเทียรบาล มีหองสวนตัวเปนหองพัก กั้นเพี้ยมที่เรียกชื่อกันวา “หองสุนทรภู” เชื่อวาสุนทรภู พํานักอยูที่นี่ตราบจนถึงแก อนิจกรรม เมื่อป พ.ศ.๒๓๙๘ สิริรวมอายุได ๖๙ ป ประวัติผู้แต่ง ประวัติสุนทรภู่ กาพยเร์ ืองน่ีให้ ้ ความสนุกเพลดเพลิ น ไม ิ ่ ยาวเกนไปเหมาะสมก ิบั วยของเดั ก สามารถนําไปใช ็ ้ สอนได้ ตรงตามจุดประสงค์ทผู่ี ้ แต่ งตัง้ ไว้ มคุณคี ่ าด้ านต่ าง ๆ หลายประการ นบเป ั ็ นวรรณคดที เป่ี ็ นมรดก ของชาต ควรคิ ่ าแก่ การศกษาึ ได้ รบเลั อกเป ื ็ นแบบเรยนแกี ่ เยาวชนชาวไทยตังแต้ ่ สมยรัชกาลทั ๕่ี เป็ นตนมา้ เกร็ดความรู้ ( ที่มา : https://youtu.be/Y09YfyNL884?feature=shared ) ๘
กาพยยานี ๑๑ ๏ ขึ้นกกตกทุกขยาก มันเผือกเลือกเผาไฟ ๏ รอนรอนออนอัสดง ชวงดังนํ้าครั่งแดง ลักษณะคําประพันธ์ ลักษณะคําประพันธ์ แสนลําบากจากเวียงไชย กินผลไมไดเปนแรง พระสุริยงเย็นยอแสง แฝงเมฆเขาเงาเมรุธร กาพยเรื่องพระไชยสุริยาแตงดวยคําประพันธประเภทกาพย ดังนี้ กาพยยานี ๑๑ แผนผังและตัวอยางกาพยยานี ๑๑ กาพยยานี ๑๑ กาพยฉบัง ๑๖ กาพยสุรางคนางค ๒๘ ๙
ลักษณะคําประพันธ์ ลักษณะคําประพันธ์ กาพยฉบัง ๑๖ แผนผังและตัวอยางกาพยฉบัง ๑๖ ๏ พระไชยสุริยาภูมี มาที่ในลําสําเภา ๏ ขาวปลาหาไปไมเบา ก็เอาไปในเภตรา พาพระมะเหสี นารีที่เยาว ขึ้นใหมใน กน ก กา วาปน ระคนกันไป เอ็นดูภูธร มานอนในไพร มณฑลตนไทร แทนไพชยนตสถาน สวนสุมาลี วันทาสามี เทวีอยูงาน เฝาอยูดูแล เหมือนแตกอนกาล ใหพระภูบาล สําราญวิญญา แผนผังและตัวอยางกาพยสุรางคนางค ๒๘ กาพยสุรางคนางค ๒๘ ๑๐
“กาพยพระไชยสุริยา” เปนเรื่องราวของ “พระไชยสุริยา” กษัตริยที่ครองเมือง “สาวัตถี” ดวยความสงบเรียบรอยมาตลอด จนกระทั่งวันหนึ่งมีนํ้าทวมจนบานเมือง ลมสลายไปพระไชยสุริยาพรอมกับ “นางสุมาลี” พระมเหสีและนางกํานัลหนีลงเรือแตก็ถูกพายุพัดจนเรือแตก คลื่นซัดพระไชยสุริยา กับพระนางสุมาลีเขาฝง ทั้งสองตองเดินทางอยูกลางปาจนพบกับ “ฤาษี” ตนหนึ่ง ฤาษีไดบอกถึงสาเหตุที่ทําใหบานเมืองพังพินาศวา “ดวยขาราชสํานักทั้งหลายประพฤติชั่ว รับสินบนไมรักษาความยุติธรรม ฟาดินจึงลงโทษใหไดรับความเดือดรอน” ฤาษีไดแนะนําใหพระไชยสุริยาและพระนางสุมาลีรักษาศีลปฏิบัติธรรม ตอมาทั้งสอง พระองคไดออกบวชและบําเพ็ญธรรมจนสิ้นพระชนมชีพและไดเสวยสุขบนสวรรค เนื อเรื องย่อ เกร็ดความรู้ เกร็ดความรู้ “กาพยพระไชยสุร ์ ยา” ิ เป็นบทสวดโอ้ เอ้ วหารรายในป ิจจุบั น ถูกนํา ั มาใช้ ในการสวดโอ้ เอ้ วหารรายคริ ังแรกเม้ือสม่ยพระจอมเกลั ้ าเจ้ าอยู ่ หวั เนืองจากการใช่ ้ บทสวดมหาชาตคําหลวงม ิผูี ้ สนใจฟงนั ้อย รชกาลทั ๔ ่ี จงโปรดเกล ึ ้ าให้ เปลยนมาใช่ี ้ กาพยพระไชยสุร ์ยาสวดทดแทนิ ( ที่มา : https://youtu.be/GbDRgbOBChg?si=tllwawzWpUAmJwwm ) สวดโอ้เอ้วิหารราย ทํานอง : กาพย์ยานี ๑๑ ( ที่มา : https://youtu.be/UI05hLQL0h4?si=UOPayRQkKKbZP8mt ) สวดโอ้เอ้วิหารราย ทํานอง : กาพย์ฉบัง ๑๖ ทํานอง : กาพย์ฉบัง ๑๖ สวดโอ้เอ้วิหารราย ทํานอง : กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ ที่มา : ( https://youtu.be/-zgaWWVE0GA?si=RwAEbOeseAO2P_Dw ) ๑๑
แบบฝกหัด ตอนที กหัด ตอนที ๑ คําชี้แจง : ใหนักเรียนตอบคําถามใหถูกตอง ๑. กาพยพระไชยสุริยาเปนผลงานของใคร ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๒. กาพยพระไชยสุริยาแตงขึ้นเพื่อสงเสริมแนวคิดเรื่องใด ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๓. ผูแตงมีจุดมุงหมายใดในการแตงกาพยพระไชยสุริยา ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๔. กาพยพระไชยสุริยาแตงดวยลักษณะคําประพันธประเภทใดและชนิดใดบาง ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๑๒ ประวัติและความเปนมา
๕. เรื่องกาพยพระไชยสุริยา แทรกอยูในหนังสือเลมใด ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๖. เรื่องกาพยพระไชยสุริยาถูกแตงขึ้นในชวงป พ.ศ.ใด ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๗. หนังสือมูลบทบรรพกิจถูกกําหนดใหใชที่ใดเปนที่แรก ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๘. พระยาศรีสุนทรโวหาร มีอีกชื่อวาอะไร ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๑๓ แบบฝกหัด ตอนที กหัด ตอนที ๑ ประวัติและความเปนมา
๙. ในวัยเด็กสุนทรภูไดรํ่าเรียนหนังสือกับใคร ........................................................................................................... ........................................................................................................... ๑๐. กาพยพระไชยสุริยา เปนเรื่องราวเกี่ยวกับใคร ........................................................................................................... ........................................................................................................... ไฟล์ใบงานตอนที ๑ ๑๔ แบบฝกหัด ตอนที กหัด ตอนที ๑ ประวัติและความเปนมา
ตอนที ๒ บทประพันธ์ บทประพันธ์ ๑๕
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ สาธุสะจะขอไหว พอแมแลครูบา ๏ ขาเจาเอา ก ข แกไขในเทานี้ ๏ จะรํ่าคําตอไป ธระณีมีราชา ๏ ชื่อพระไชยสุริยา ชื่อวาสุมาลี ๏ ขาเฝาเหลาเสนา พอคามาแตไกล ๏ ไพรฟาประชาชี ทําไรเขาไถนา ๏ อยูมาหมูขาเฝา ที่หนาตาดีดี ๏ คํ่าเชาเฝาสีซอ หาไดใหภริยา พระศรีไตรสะระณา เทวะดาในราศี เขามาตอ ก กา มี ดีมิดีอยาตรีชา พอลอใจกุมารา เจาภาราสาวะถี มีสุดามะเหสี อยูบูรีไมมีภัย มีกิริยาอะฌาศรัย ไดอาศัยในภารา ชาวบูรีก็ปรีดา ไดขาวปลาแลสาลี ก็หาเยาวะนารี ทํามะโหรีที่เคหา เขาแตหอลอกามา โลโภพาใหบาใจ ยานี ๑๑ ๑๖
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ ไมจําคําพระเจา ถือดีมีขาไทย ๏ คะดีที่มีคู ใครเอาขาวปลามา ๏ ที่แพแกชนะ ขี้ฉอก็ไดดี ๏ ที่ซื่อถือพระเจา ผูเฒาเหลาเมธา ๏ ภิกษุสะมะณะ คาถาวาลํานํา ๏ ไมจําคําผูใหญ ที่ดีมีอะโข ๏ ภาราสาวะถี ดุดื้อถือแตใจ ๏ ผูที่มีฝมือ ไลควาผาที่คอ เหไปเขาภาษาไสย ฉอแตไพรใสขื่อคา คือไกหมูเจาสุภา ใหสุภาก็วาดี ไมถือพระประเวณี ไลดาตีมีอาญา วาโงเงาเตาปูปลา วาใบบาสาระยํา เลาก็ละพระสะธรรม ไปเรรํ่าทําเฉโก ศีรษะไมใจโยโส ขาขอโมทนาไป ใครไมมีปราณีใคร ที่ใครไดใสเอาพอ ทําดุดื้อไมซื้อขอ อะไรลอก็เอาไป ๑๗
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ ขาเฝาเหลาเสนา ถือนํ้ารํ่าเขาไป ๏ หาไดใครหาเอา ผูที่มีอาญา ๏ ผีปามากระทํา นํ้าปาเขาธานี ๏ ขาเฝาเหลาเสนา ชีบาลาลี้ไป มิไดวาหมูขาไท แตนํ้าใจไมนําพา ไพรฟาเศราเปลาอุรา ไลตีดาไมปราณี มะระณะกรรมชาวบูรี ก็ไมมีที่อาศัย หนีไปหาภาราไกล ไมมีใครในธานี ๏ พระไชยสุริยาภูมี มาที่ในลําสําเภา ๏ ขาวปลาหาไปไมเบา ก็เอาไปในเภตรา ๏ เฒาแกชาวแมแซมา ก็มาในลําสําเภา ๏ ตีมาลอชอใบใสเสา สําเภาก็ใชใบไป ฉบัง ๑๖ พาพระมะเหสี นารีที่เยาว เสนีเสนา วายุพยุเพลา ๑๘
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ เภตรามาในนํ้าไหล ที่ในมหาวารี ๏ พะสุธาอาศัยไมมี อยูที่พระแกลแลดู ๏ ปลากะโหโลมาราหู มีอยูในนํ้าคลํ่าไป ๏ ราชาวาเหวหฤทัย มาในทะเลเอกา ๏ แลไปไมปะพะสุธา โพลเพลเวลาราตรี ๏ ราชาวาแกเสนี วารีนี้เทาใดนา ๏ ขาเฝาเลาแกราชา วารีนี้ไซรใหญโต ๏ ไหลมาแตในคอโค มะโหฬาลํ้านํ้าไหล คํ่าเชาเปลาใจ ราชานารี เหราปลาทู วายุพาคลาไคล เปลาใจนัยนา ใครรูคะดี วาพระมหา แผไปใหญโต ๑๙
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ บาฬีมิไดแกไข ผูใหญผูเฒาเลามา ๏ วามีพระยาสกุณา กายาเทาเขาคีรี ๏ ชื่อวาพระยาสัมภาที วารีนี้โตเทาใด ๏ โยโสโผผาถาไป จะใกลโพลเพลเวลา ๏ แลไปไมปะพสุธา ชีวาก็จะประไลย ๏ พอปลามาในนํ้าไหล อาศัยที่ศีรษะปลา ๏ ฉะแงแลไปไกลตา วาขอษะมาอะภัย ๏ วารีที่เราจะไป ขาไหวจะขอมรคา ขาพเจาเขาใจ ใหญโตมะโหฬา ใครรูคะดี พอพระสุริยใส ยอทอรอรา สกุณาถาไป จําของอปลา ใกลหรือวาไกล ๒๐
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ ปลาวาขาเจาเยาวะภา อาศัยอยูตอธรณี ๏ สกุณาอาลัยชีวี สูที่ภูผาอาศัย ๏ ขาเฝาเลาแกภูวไนย ฤทัยวาเหวเอกา ๏ จําไปในทะเลเวรา เภตราก็เหเซไป ๏ สมอก็เกาเสาใบ นํ้าไหลเขาลําสําเภา ๏ ผีนํ้าซํ้าไตใบเสา สําเภาระยําควํ่าไป ๏ ราชาความืออรไท ตอไวไมไกลกายา ๏ เถาแกชาวแมเสนา จระเขเหราคราไป มิไดไปมา ลาปลาจรลี พระเจาเขาใจ พยุใหญมา ทะลุปรุไป เจากรรมซํ้าเอา เอาผาสะไบ นํ้าเขาหูตา ๒๑
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ ราชานารีรํ่าไร จําไปพอปะพะสุธา ๏ มีไมไทรใหญใบหนา เวลาพอคํ่ารําไร มีกรรมจําใจ เขาไปไสยา สุรางคนางค ๒๘ ๏ ขึ้นใหมใน กน ระคนกันไป มานอนในไพร แทนไพชยนตสถาน ๏ สวนสุมาลี เทวีอยูงาน เหมือนแตกอนกาล สําราญวิญญาณ ๏ พระชวนนวลนอน เหมือนหมอนแมนา ใหบนภาวนา กันปาภัยพาล ก กา วาปน เอ็นดูภูธร มณฑลตนไทร วันทาสามี เฝาอยูดูแล ใหพระภูบาล เข็ญใจไมขอน ภูธรสอนมนต เย็นคํ่ารํ่าวา ๒๒
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ มีดารากร เห็นสิ้นดินฟา มาลีคลี่บาน ชื่นชะผะกา สาระพันจันทนอิน แตนตอคลอรอน กระเวนไพรไกเถื่อน ปูเจาเขาเขิน สินธุพุลั่น ไกลพระนคร เชาตรูสุริยน มีกรรมจําไป ๏ วันนั้นจันทร เปนบริวาร ในปาทาธาร ใบกานอรชร ๏ เย็นฉํ่านํ้าฟา วายุพาขจร รื่นกลิ่นเกสร วาวอนเวียนระวัน ๏ จันทราคลาเคลื่อน เตือนเพื่อนขานขัน กูเกริ่นหากัน ครื้นครั่นหวั่นไหว ๏ พระฟนตื่นนอน สะทอนถอนฤทัย ขึ้นพนเมรุไกร ในปาอารัญ ๒๓
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ทั้งกนปนกัน ตลิงปลิงปริงประยงค หลนเกลื่อนเถื่อนทาง เหมือนอยางนางเชิญ เริงรองกองเสียง ฟงเสียงเพียงเพลง เพียงฆองกลองระฆัง พระยาลอคลอเคียง ๏ ขึ้นกงจงจําสําคัญ รําพันมิ่งไมในดง ๏ ไกรกรางยางยูงสูงระหง คันทรงสงกลิ่นฝนฝาง ๏ มะมวงพวงพลองชองนาง กินพลางเดินพลางหวางเนิน ๏ เห็นกวางยางเยื้องชําเลืองเดิน พระแสงสําอางขางเคียง ๏ เขาสูงฝูงหงสลงเรียง สําเนียงนาฟงวังเวง ๏ กลางไพรไกขันบรรเลง ซอเจงจําเรียงเวียงวัง ๏ ยูงทองรองกะโตงโหงดัง แตรสังขกังสะดานขานเสียง ๏ กะลิงกะลางนางนวลนอนเรียง แอนเอี้ยงอีโกงโทงเทง ฉบัง ๑๖ ๒๔
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ เพลินฟงวังเวง คางแข็งแรงเริง อึงคะนึงผึงโผง ๏ คอนทองเสียงรองปองเปง อีเกงเริงรองลองเชิง ๏ ฝูงละมั่งฝงดินกินเพลิง ยืนเบิ่งบึ้งหนาตาโพลง ๏ ปาสูงยูงยางชางโขลง โยงกันเลนนํ้าคลํ่าไป ยานี ๑๑ ๏ ขึ้นกกตกทุกขยาก มันเผือกเลือกเผาไฟ ๏ รอนรอนออนอัสดง ชวงดังนํ้าครั่งแดง ๏ ลิงคางครางโครกครอก ชะนีวิเวกวอน ๏ ลูกนกยกปกปอง แมนกปกปกเคียง แสนลําบากจากเวียงไชย กินผลไมไดเปนแรง พระสุริยงเย็นยอแสง แฝงเมฆเขาเงาเมรุธร ฝูงจิ้งจอกออกเหาหอน นกหกรอนนอนรังเรียง อาปากรองซองแซเสียง เลี้ยงลูกออนปอนอาหาร ๒๕
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ ภูธรนอนเนินเขา ตกยากจากศฤงคาร ๏ ยากเย็นเห็นหนาเจา อยูวังดังจันทรา ๏ เพื่อนทุกขสุขโศกเศรา มิ่งขวัญอยารัญจวน ๏ ชวนชื่นกลืนกลํ้ากลิ่น คลึงเคลาเยายวนยี เคียงคลึงเคลาเยาวมาลย สงสารนองหมองพักตรา สรางโศกเศราเจาพี่อา มาหมนหมองละอองนวล จะรักเจาเฝาสงวน นวลพักตรนองจะหมองศรี มิรูสิ้นกลิ่นมาลี ที่ทุกขรอนหยอนเย็นทรวง ยานี ๑๑ ๏ ขึ้นกดบทอัศจรรย นกหกตกรังรวง ๏ แดนดินถิ่นมนุษย ตึกกวานบานเรือนโรง เสียงครื้นครั่นชั้นเขาหลวง สัตวทั้งปวงงวงงุนโงง เสียงดังดุจพระเพลิงโพลง โคลงคลอนเคลื่อนเขยื้อนโยน ๒๖
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ บานชองคลองเล็กใหญ ปลุกเพื่อนเตือนตะโกน ๏ พิณพาทยระนาดฆอง ระฆังดังวังเวง ๏ ขุนนางตางลุกวิ่ง พัลวันดันตึงตัง ๏ พระสงฆลงจากกุฏิ์ หลวงชีหนีหลวงเถร บางตื่นไฟตกใจโจน ลุกโลดโผนโดนกันเอง ตะโพนกลองรองเปนเพลง โหงงหงางเหงงเกงกางดัง ทานผูหญิงวิ่งยุดหลัง พลั้งพลัดตกหกคะเมน วิ่งอุดตลุตฉุดมือเณร ลงโคลนเลนเผนผาดโผน ๏ พวกวัดพลัดเขาบาน ตนไมไกวเอนโอน ๏ พวกผีที่ปนลูก ขิกขิกระริกกัน ๏ สององคทรงสังวาส ตื่นนอนออนอกใจ ลานตอลานซานเซโดน ลิงคางโจนโผนหกหัน ติดจมูกลูกตาพลัน ปนไมทันมันเดือดใจ โลกธาตุหวาดหวั่นไหว เดินไมไดใหอาดูร ๒๗
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ยานี ๑๑ ๏ ขึ้นกบจบแมกด ผาสุกรุกขมูล ๏ ระงับหลับเนตรนิ่ง เหมือนกับหลับสนิทนอน ๏ บําเพ็งเล็งเห็นจบ สวรรคชั้นวิมาน ๏ เขาฌานนานนับเดือน จําศีลกินวาตา ๏ วันนั้นครั้นดินไหว เล็งดูรูคะดี ๏ ประกอบชอบเปนผิด สามัญอันธพาล ๏ ลูกศิษยคิดลางครู สอเสียดเบียดเบียนกัน ๏ โลภลาภบาปบคิด อุระพะสุธา พระดาบสบูชากูณฑ พูนสวัสดิ์สัตถาวร เององคอิงพิงสิงขร สังวรศีลอภิญญาณ พื้นพิภพจบจักระวาฬ ทานเห็นแจงแหลงโลกา ไมเขยื้อนเคลื่อนกายา เปนผาสุกทุกเดือนป เกิดเหตุใหญในปะถะพี กาลกิณีสี่ประการ กลับจริตผิดโบราณ ผลาญคนซื่อถือสัตยธรรม ลูกไมรูคุณพอมัน ลอบฆาฟนคือตัณหา โจทกจับผิดริษยา ปวนเปนบาฟาบดบัง ๒๘
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ฉบัง ๑๖ ๏ บรรดาสามัญสัตว ไตรยุคทุกขะตะรัง ๏ ขึ้นกมสมเด็จจอมอารย ผูผานภาราสาวะถี ๏ ซื่อตรงหลงเลหเสนี บูรีจึงลมจมไป ๏ ประโยชนจะโปรดภูวไนย เลื่อมใสสําเร็จเมตตา ๏ เปลงเสียงเพียงพิณอินทรา คงมาวันหนึ่งถึงตน เกิดวิบัติปตติปาปง สังวัจฉะระอะวะสาน เอ็นดูภูบาล กลอกกลับอัปรีย นิ่งนั่งตั้งใจ บอกขอมรณา ๏ เบียนเบียดเสียดสอฉอฉล ไปทนทุกขนับกัปกัลป ๏ เมตตากรุณาสามัญ เปนสุขทุกวันหรรษา บาปกรรมนําตน จะไดไปสวรรค ๒๙
บทป ร ะพันธ์ บทป ร ะพันธ์ ๏ สมบัติสัตวมนุษยครุฑา เทวาสมบัติชัชวาล ๏ สุขเกษมเปรมปรีวิมาน ศฤงคารหอมลอมพรอมเพรียง ๏ กระจับปสีซอทอเสียง สําเนียงนางฟานาฟง ๏ เดชะพระกุศลหนหลัง ไดดังมุงมาดปรารถนา ๏ จริงนะประสกสีกา เบื้องหนาจะไดไปสวรรค ๏ จบเทศนเสร็จคํารําพัน ดันดั้นเมฆาคลาไคล กลอกกลับอัปรา อิ่มหนําสําราญ ขับรําจําเรียง สิ่งใดใจหวัง สวดมนตภาวนา พระองคทรงธรรม ๓๐
บทประพันธ์ บทประพันธ์ ๏ ขึ้นเกยเลยกลาวทาวไท เลื่อมใสศรัทธากลาหาญ ๏ เห็นภัยในขันธสันดาน สําราญสําเร็จเมตตา ๏ สององคทรงหนังพยัคฆา รักษาศีลถือฤๅษี ๏ เชาคํ่าทํากิจพิธี เปนที่บูชาถาวร ๏ ปะถะพีเปนที่บรรจฐรณ เหนือขอนเขนยเกยเศียร ๏ คํ่าเชาเอากราดกวาดเตียน เรียนธรรมบําเพ็งเครงครัน ๏ สําเร็จเสร็จไดไปสวรรค นานนับกัปกัลปพุทธันดร ๏ ภุมราการุญสุนทร เด็กออนอันเยาวเลาเรียน ฉบัง ๑๖ ฟงธรรมนํ้าใจ ตัดหวงบวงมาร จัดจีบกลีบชะฎา กองกูณฑอัคคี เอนองคลงนอน เหนื่อยยากพากเพียร เสวยสุขทุกวัน ไวหวังสั่งสอน ฉบัง ๑๖ ๓๑
บทประพันธ์ บทประพันธ์ ๏ ก ข ก กา วาเวียน อานเขียนผสมกมเกย ๏ ระวังตัวกลัวครูหนูเอย กูเคยเข็ดหลาบขวาบเขวียว ๏ หันหวดปวดแสบแปลบเสียว อยาเที่ยวเลนหลงจงจํา ๏ บอกไวใหทราบบาปกรรม แนะนําใหเจาเอาบุญ ๏ เดชะพระมหาการุญ แบงบุญใหเราเจาเอย ฯ หนูนอยคอยเพียร ไมเรียวเจียวเหวย หยิกซํ้าชํ้าเขียว เรียงเรียบเทียบทํา ใครเห็นเปนคุณ ๓๒
คําชี้แจง : ใหนักเรียนเติมบทประพันธใหถูกตองและสมบูรณ พรอมทั้งถอดบทประพันธ สาธุสะจะขอไหว พระศรีไตรสรณา เทวดาในราศี ขาเจาเอา ก ข เขามาตอ ก กา มี แกไขในเทานี้ จะรํ่าคําตอไป พอลอใจกุมารา ธรณีมีราชา เจาภาราสาวะถี ชื่อพระไชยสุริยา มีสุดามเหสี อยูบูรีไมมีภัย ขาเฝาเหลาเสนา พอคามาแตไกล ไดอาศัยในภารา ๓๓ แบบฝ กหัด ตอนที ๒ บทประพันธ
แบบฝ กหัด ตอนที ๒ ไพรฟาประชาชี ชาวบูรีก็ปรีดา ทําไรเขาไถนา ไดขาวปลาแลสาลี อยูมาหมูขาเฝา ที่หนาตาดีดี ทํามโหรีที่เคหา คํ่าเชาเฝาสีซอ หาไดใหภริยา โลโภพาใหบาใจ บทประพันธขางตนเปนบทประพันธประเภท ถอดบทประพันธได ดังนี้ ไฟล์ใบงานตอนที ไฟล์ใบงานตอนที ๒ ๓๔ บทประพันธ
ตอนที ๓ วิเคราะห์บทประพันธ์ และข้อคิด และข้อคิด ๓๕
บทวิเคราะห์ ๑. คุณคาดานการศึกษา กาพยเรื่องพระไชยสุริยาเปนหนังสือสําหรับเด็กหัดอานและหัดเขียนคําที่สะกดตาม มาตราตางๆ ดังปรากฏในตอนทายเรื่องวา “ ภุมราการุญสุนทร ไวหวังสั่งสอน เด็กออนอันเยาวเลาเรียน ก ข ก กา วาเวียน หนูนอยคอยเพียร อานเขียนผสมกมเกย ” (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๗๔) ในเรื่องกาพยพระไชยสุริยาจะสอนมาตราตัวสะกดของไทย คือ แม ก กา แมกน แมกง แมกก แมกด แมกบ แมกมและแมเกย โดยแบงเนื้อเรื่องเปน ๘ ตอน เพื่อใชอานเทียบ มาตราตัวสะกด ดังนี้ ๑. แมก กา ใชเริ่มตอนเลาถึงความเปนไปของผูคนในเมืองสาวัตถี การเกิดอุทกภัย พระไชยสุริยาและทุกคนลงเรือหนีกอนจะเกิดเหตุการณเรือแตกกลางทะเล ๒. แม กน ใชเลาตอนพระไชยสุริยากับนางสุมาลีที่วายนํ้าขึ้นบกมาไดสําเร็จก็เดิน เรรอนอยูในปา ๓. แมกง ใชเลาตอนเดินชมปา ๓๖
บทวิเคราะห์ ๑. คุณคาดานการศึกษา (ตอ) ๔. แมกก ใชเลาตอนเจอกับความลําบากในปา ๕. แมกด ใชเลาบทอัศจรรย ๖. แมกบ ใชเลาตอนพระฤๅษีเขาณานทราบความเปนไปในโลก ๗. แมกม ใชเลาตอนเพราะฤๅษีเทศนาพระไชยสุริยา ๘. แมเกย ใชเลาตอนพระไชยสุริยาบําเพ็ญศีลภาวนาจนไดไปสวรรค ๒. คุณคาดานสังคม สะทอนคานิยมการเคารพพระรัตนตรัย พอแมและครูบาอาจารย ดังที่ปรากฏ “ สะธุสะจะขอไหว พระศรีไตรสรณา พอแมแลครูบา เทวดาในราศี ” แสดงใหเห็นถึงความเชื่อของผูคนในสมัยกอนวามีความเชื่อทางไสยศาสตรมากกวา หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ดังที่ปรากฏ “ ไมจําคําพระเจา เหไปเขาภาษาไสย ถือดีมีขาไป ฉอแตไพรใสขื่อคา ” (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๘๑) (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๘๒) ๓๗
บทวิเคราะห์ ๒. คุณคาดานสังคม (ตอ) แสดงถึงคานิยมของครอบครัว คูสามีภรรยาเมื่อตกทุกขไดยาก จะตองไมทอดทิ้งกัน ภรรยาตองใหความเคารพและปรนนิบัติสามีทั้งยามทุกขและยามสุข ดังที่ปรากฏ “ สวนสุมาลี วันทาสามี เทวีอยูงาน เฝาอยูดูแล เหมือนแตกอนกาล ใหพระภูบาล สําราญวิญญา ” แสดงถึงผลของการกระทํา ผลบาปจากการเบียดเบียนและหลอกลวงผูอื่นจะทําให ตองทนทุกข สวนผลบุญจากการมีเมตตากรุณาก็จะทําใหมีความสุข ดังที่ปรากฏ “ เบียดเบียนเสียดสอฉอฉล บาปกรรมนําตน ไปทนทุกขนับกัปกัลป เมตตากรุณาสามัญ จะไดไปสวรรค เปนสุขทุกวันหรรษา ” (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๘๖) (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๘๐) ๓๘
บทวิเคราะห์ ๓. คุณคาดานวรรณศิลป ลักษณะคําประพันธของกาพยพระไชยสุริยา คือ กาพยยานี ๑๑ กาพยฉบัง ๑๖ และกาพยสุรางคนางค ๒๘ เปนคําประพันธที่แตงงายสําหรับผูเริ่มตน กาพยในเรื่องถูก ยกเปนตนแบบเรื่องลักษณะคําประพันธในแบบเรียนภาษาไทย “ ขึ้นกงจงจําสําคัญ ทั้งกนปนกัน รําพันมิ่งไมในดง ” •มีการเลนเสียงสัมผัสสระเพื่อความไพเราะ เชน จากบทประพันธขางตน เปนการวางเสียงของคําใหมีความกลมกลืนกันดวยเสียงสระ มีตัวสะกดในมาตราเดียวกัน เชน คําวา กง-จง จํา-สํา กน-ปน เปนตน (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๘๗) ๓๙
บทวิเคราะห์ •มีการเลนเสียงสัมผัสพยัญชนะเพื่อความไพเราะ เชน “ ไกรกรางยางยูงสูงระหง ตลิงปลิงปริงประยงค คันทรงสงกลิ่นฝนฝาง ” จากบทประพันธขางตน เปนการใชเสียงพยัญชนะเสียงเดียวกันหรือคลายคลึงกัน วางเรียงติดกันหรือใกลเคียงกัน เชน คําวา ไกร-กราง ลิง-ปลิง เปนตน (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๘๗) •มีการใชถอยคําที่ทําใหเกิดจินตภาพ ทําใหผูอานเห็นภาพตามที่ไดอาน เชน “ วันนั้นจันทร มีดารากร เปนบริวาร เห็นสิ้นดินฟา ในปาทาธาร มาลีคลี่บาน ใบกานอรชร ” จากบทประพันธขางตน เปนการพรรณนาบรรยากาศและธรรมชาติในยามคํ่าคืน ทําใหผูอานเกิดจินตภาพอยางชัดเจน (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๘๖) ๔๐
บทวิเคราะห์ •มีการเลียนเสียงธรรมชาติทําใหผูอานไดยินเสียงผานการอาน เชน “ ยูงทองรองกะโตงโหงดัง เพียงฆองกลองระฆัง แตรสังขกังสดาลขานเสียง ” จากบทประพันธขางตน เปนการบรรยายถึงเสียงของสัตว คือ เสียงนกยูงรองดัง เหมือนกับเสียงเครื่องดนตรี ทําใหผูอานไดยินเสียงผานจากการอาน (กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๕๗ : ๘๗) ๔๑
ภาพพจน์ ๑. อุปมา หมายถึง การเปรียบวาสิ่งหนึ่งเหมือนหรือคลายกับอีกสิ่งหนึ่ง โดยใชคําเปรียบตางๆ เชน ดัง ดุจ ประดุจ เหมือน ประหนึ่ง เปรียบ เฉก เลห ปาน เพียง เพี้ยง พาง ละหมาย เสมอ กล อยาง ฯลฯ ดังบทประพันธ ที่กวีใชคําวา “เพียง” อุปมาเปรียบเทียบเสียงของนกยูงที่รองดังกึกกองปาคลายกับ เสียงฆองเสียงกลองเสียงเครื่องดนตรีดังกองผืนปา (กาพยพระไชยสุริยา วชิรญาณ, ม.ป.ป. : ออนไลน) ๒. อุปลักษณ หมายถึง การเปรียบสิ่งหนึ่งเหมือนกับอีกสิ่งหนึ่งโดยนําของสองสิ่งที่ตางจําพวกกันแตมี ลักษณะเดนเหมือนกันมาเปรียงเทียบ ใชคําแสดงความเปรียบคําวา เปน คือ ดังบทประพันธ กวีใชคําวา “คือ” เปรียบการที่คนไมรูจักบุญคุณ การทํารายเบียดเบียนกันเพื่อผล ประโยชนสิ่งนั้นเปนความโลภ และตัณหา (กาพยพระไชยสุริยา วชิรญาณ, ม.ป.ป. : ออนไลน) ๓. สัทพจน คือ ภาพพจนที่เลียนเสียงธรรมชาติ เชน เสียงดนตรี เสียงสัตว เสียงคลื่น เสียงลม เสียง ฝนตก เสียงนํ้าไหล ฯลฯ ดังบทประพันธ กวีมีการใชสัทพจนมีการบรรยายถึงเสียงของสัตวปาใหผูอานเกิดจินตภาพ (กาพยพระไชยสุริยา วชิรญาณ, ม.ป.ป. : ออนไลน) ลูกศิษยคิดลางครู สอเสียดเบียดเบียนกัน ลูกไมรูคุณพอมัน ลอบฆาฟนคือตัณหา ยูงทองรองกะโตงโหงดัง แตรสังขกังสดาลขานเสียง เพียงฆองกลองระฆัง กะลิงกะลางนางนวลนอนเรียง แอนเอี้ยงอีโกงโทงเทง คอนทองเสียงรองปองเปง อีเกงเริงรองลองเชิง พระยาลอคลอเคียง เพลินฟงวังเวง ๔๒
ข้อคิด การเห็นผิดเปนชอบ การไมรูคุณ การเบียดเบียนทํารายกัน ความโลภ ๑. ขาราชการที่ทําผิด ประพฤติมิชอบ สงผลใหบานเมืองเกิดความเสื่อมทราม วุนวาย ขาราชการที่ฉอราษฎรบังหลวง ทุจริต หรือขาดความรับผิดชอบยอมสงผลใหบานเมือง เกิดความไมสงบสุข ๒. การสอนเรื่องกาลกิณี ๔ ที่มีแลวจะทําใหบานเมืองเสื่อมทรามวุนวาย ดังบทประพันธ ดังบทประพันธ ดังบทประพันธ ดังบทประพันธ ๓. สังคมบานเมืองจะสงบสุข สันติ ถาประชาชน ตั้งมั่นอยูในศีลธรรม ไมเบียดเบียนซึ่งกันและกัน ไมโลภ และชวยเหลือเกื้อกูลกันจะสงผลใหอยูรวมกันไดอยางสงบสุข ๔. ทุกสิ่งบนโลกไมมีความเที่ยงแทแนนอน จากเรื่องกษัตริยที่มีพรอมทุกสรรพสิ่ง วันหนึ่งกลับตอง ประสบชะตากรรมลําบากอยูในปา เพราะมีขุนขางและขาราชการที่ไมดี ๕. ผลกรรมของการหลอกหลวงเบียดเบียนผูอื่น จะสงผลใหผูนั้นเกิดความทุกขทรมานจากผล การกระทําของตน สวนความเมตตาจะสงผลใหผูนั้นมีแตความสุข กลับจริตผิดโบราณ ผลาญคนซื่อถือสัตยธรรม ลูกไมรูคุณพอมัน ลบฆาฟนคือตัณหา ประกอบชอบเปนผิด สามัญอันธพาล ลูกศิษยคิดลางครู โลภลาภบาปบคิด อุระพสุธา สอเสียดเบียดเบียนกัน โจทกจับผิดริษยา ปวนเปนบาฟบดบัง ๔๓
แบบฝกหัด ตอนที กหัด ตอนที ๓ คําชี้แจง : ใหนักเรียนอานเนื้อหาเรื่องกาพยพระไชยสุริยาที่กําหนดให จากนั้นตอบ คําถามใหถูกตอง ๔๔ วิเคราะหบทประพันธและขอคิด
ใหนักเรียนตอบคําถามตอไปนี้ ๑. จากบทประพันธขางตน มีลักษณะคําประพันธประเภทใด …………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………............................. ๒. บทประพันธขางตน สะทอนคุณคาในเรื่องใด …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… ๓. จากบทประพันธขางตน สามารถสรุปใจความสําคัญไดวาอยางไร …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… ๔. ใหนักเรียนหาคําไวพจนของคําวา ดารากร ในภาษาไทย มาอยางนอย ๓ คํา ………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ๔๕ แบบฝกหัด ตอนที กหัด ตอนที ๓ วิเคราะหบทประพันธและขอคิด