คู่มือการจัดการเรียนการสอน วิชาการเตรียมความพร้อมทันตกรรมคลินิก หลักสูตรสาธารณสุขศาสตรบัณฑิต (ทันตสาธารณสุข) วิทยาลัยการสาธารณสุขสิรินธร จังหวัดขอนแก่น

93

การตรวจสภาพเหงือก(Recheck) เพอื่ จำหน่ายผ้ปู ว่ ยออก (check out)

Beginning check
เชญิ อาจารย์เช็คเหงือก

เหงอื กปกติ เหงือกอกั เสบ

มีเฉพาะคราบจลุ นิ ทรยี ์ มหี นิ น้ำลายตกคา้ ง
หรอื หินนำ้ ลายขึน้ ใหม่
ย้อมคราบจลุ นิ ทรยี ์ เชิญอาจารย์เชค็ ค่า PCR
(PCR น้อยกว่า 25%) ขูดหนิ นำ้ ลายซำ้
ย้อมคราบจุลินทรีย์ (Rescale)
(PCR มากกวา่ 25% )

ยอ้ มคราบจลุ นิ ทรยี ์
(PCR มากกว่า 25% )

ผา่ น สอนความรแู้ ละฝกึ ทักษะ
การ Check out เหงือก เพมิ่ เติมให้ผู้ปว่ ย

ให้แปรงฟนั และ นดั Recheck
ใช้ไหมขัดฟัน อกี 1-2 สปั ดาห์ถัดไป

อาจารยป์ ระเมนิ ย้อมคราบจุลินทรยี ์
ความรู้และทักษะฯ (PCR นอ้ ยกวา่ 25% )

ผู้ป่วยมที กั ษะในการดูแลช่องปาก
ไม่ต้องให้คำแนะนำใดๆเพ่มิ

ถือวา่ ผ่าน

94

ปฏบิ ตั กิ ารที่ 7

การเคลือบหลมุ รอ่ งฟนั

แผนการสอน
วัตถุประสงคก์ ารเรยี นรรู้ ายปฏบิ ัตกิ ารเมือ่ เรยี นจบปฏบิ ัตกิ ารนแ้ี ล้ว นสิ ิตสามารถ

บรรลุวตั ถุประสงค์รายวิชาตามรายข้อดังนี้
ข้อท่ี 5. ใหก้ ารรักษาทางทันตกรรม การเคลอื บหลมุ รอ่ งฟัน ในผู้ปว่ ยสมมุตภิ ายใต้หลกั การป้องกันและควบคมุ

การแพร่กระจายการติดเชื้อได้ถูกต้องและเหมาะสมตามหลักวชิ าการด้วยความรับผิดชอบ
(LO 2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ขอ้ ท่ี 6. บันทึกผลการซักประวตั ิ การตรวจ วางแผนรักษาทางทันตกรรมและการรกั ษาลงในเวชระเบยี น
ตามขอ้ เทจ็ จรงิ ได้อย่างถกู ตอ้ ง(LO 2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ข้อท่ี 7. สามารถทำความสะอาดเครอ่ื งมอื ทใี่ ช้ในงานทนั ตกรรม จดั เก็บและทำให้ปราศจากเช้ือได้ถกู ตอ้ ง
ตามหลกั วชิ าการ(LO 1.2,1.3 ,2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ข้อที่ 8. มมี พี ฤตกิ รรมทางด้านคณุ ธรรมจรยิ ธรรม การเคารพสทิ ธิผู้ใชบ้ ริการ ความมีวนิ ัย ซื่อสตั ย์ รับผิดชอบ
มีเจตคติ และเปน็ แบบอยา่ งท่ดี แี กผ่ ู้อื่น (LO 1.1, 1.2, 1.3 ,4.2)

วัตถุประสงค์เชงิ พฤตกิ รรม เพื่อใหน้ สิ ติ สามารถ 1
1. เคลอื บหลมุ ร่องฟนั ได้ถกู ต้องอย่างน้อย 1 ซ่ี 1
1
วสั ดอุ ุปกรณท์ ่ใี ช้ในการเรยี นการสอน 1
1. ชุดตรวจ 1
2. ผงขัดฟนั 1
3. Rubber cup 1
4. Rubber brush 1
5. ดา้ มกรอฟันชา้ ชนิดหกั มมุ (Contra angle handpiece) 2
6. ชุดเคลือบหลุมร่องฟนั 1
7. ไหมขดั ฟนั
8. เครอ่ื งฉายแสง
9. แก้วน้ำ
10. Saliva Ejector

ขั้นตอนการปฏบิ ตั ิ
1. แบ่งนสิ ิตเปน็ กลมุ่ ๆ ละ10-12คนนสิ ิตจบั คู่ สลบั กนั เปน็ ผู้ป่วยสมมตุ ิ
2.หลังจากขัดฟัน ใหน้ ิสติ เลอื กซม่ี หี ลมุ ร่องฟันลึกเพอ่ื ทำเคลือบหลมุ รอ่ งฟัน
3. นสิ ติ ทเ่ี ปน็ ผู้ให้การรกั ษา จดั เตรียมเครอื่ งมือตามรายการ “วัสดอุ ปุ กรณท์ ี่ใช้ในการเรยี นการสอน”
4.ปฏิบัติงานตาม “ขนั้ ตอนการทำงาน”

95

กจิ กรรมของอาจารย์
1. ดูแลนิสติ ในกล่มุ ทรี่ บั ผดิ ชอบ
2. อธิบายขัน้ ตอนการทำงานในปฏิบตั กิ ารน้ี
3. ตรวจงาน ให้คำแนะนำ และสงั เกตพฤตกิ รรมการปฏบิ ัติงานนิสติ แตล่ ะคน
4. ให้คะแนนในใบประเมนิ ปฏิบตั ิการและคะแนนพฤติกรรมนสิ ิตแตล่ ะคน

กิจกรรมของนิสติ
1. ศกึ ษาข้นั ตอนการปฏิบตั งิ านจากคมู่ อื ปฏบิ ตั กิ ารคลนิ ิกทันตกรรมเบอื้ งต้น
2. อา่ นเอกสารประกอบการสอน ”การเคลือบหลมุ ร่องฟัน” ก่อนฝกึ ปฏิบัตกิ าร
3. จดั เตรียมเคร่ืองมอื ตามรายการ “วสั ดอุ ุปกรณท์ ่ใี ชใ้ นการเรยี นการสอน” เบิกชดุ เครื่องมือ

จากหอ้ งจา่ ยกลาง สำหรบั คนไข้1คน ดังนี้ ชดุ ตรวจ 1ชดุ แกว้ นำ้ 2.ใบ ด้ามกรอฟันชา้ ชนิดหักมุม (Contra angle
handpiece)ชนิดหกั มมุ 1 ดา้ มSaliva Ejector 1ชิน้ หากมีการฝึกใหร้ ับคนไขม้ ากกวา่ 1 คน ต้องเบกิ ใหม่ท้งั หมด
สำหรบั คนไขอ้ กี 1คน

4. เชญิ อาจารยต์ รวจ เพ่ือเริ่มงาน (Beginning check)
5. ปฏบิ ัตงิ านตาม “ข้ันตอนการทำงาน”
6. บันทึกบัตรผปู้ ่วย OPD Card
7. เขยี นใบสัง่ ยา
8. หลังจากทำงานเสรจ็ ตอ้ ง ลา้ งเครอ่ื งมอื เช็ดใหแ้ หง้ ถา้ มผี ้าหอ่ เคร่ืองมือมาดว้ ยตอ้ งหอ่ กลับใหเ้ รยี บรอ้ ย
นำไปสง่ คนื ที่ห้องจ่ายกลาง
ส่อื การเรียนการสอน

1. ค่มู อื ปฏบิ ัติการคลินิกทันตกรรมเบอื้ งตน้
2. ตำราเอกสารวิชาการทเี่ กยี่ วขอ้ ง
3. หนังสือเรียนทนั ตกรรมปอ้ งกนั
4. เอกสารประกอบการสอน “การขดู หินน้ำลาย”

การประเมินผล

1คะแนนจากแบบประเมนิ ทักษะการเคลอื บหลมุ และรอยแยกฟัน(ทำ2ซ่ๆี ละ15คะแนน) 30 คะแนน

2 คะแนนจาก.แบบประเมนิ .ประเมนิ พฤติกรรมประจำวัน วันละ 10 คะแนน

3 คะแนนจาก.แบบประเมินแบบประเมินการดแู ลรักษาเครือ่ งมอื 20 คะแนน

(ประเมินทุกวันของสปั ดาหท์ มี่ ีปฏบิ ตั กิ าร)

เกณฑ์การประเมนิ ผล

1. ผเู้ รียนต้องเข้าเรียนอย่างนอ้ ย รอ้ ยละ80 ของเวลาเรียน

2 . ผู้เรียนตอ้ งได้คะแนนในแบบประเมนิ ทักษะแตล่ ะปฏบิ ตั ิการ ต้งั แต6่ 0%ข้นึ ไปจงึ จะมีสทิ ธิข์ อประเมินผลการเรยี น

3. ผูเ้ รยี นต้องได้คะแนนรวมพฤตกิ รรมประจำวนั ต้ังแต่60%ข้ึนไปจงึ จะมสี ทิ ธิ์ขอประเมินผลการเรยี น

4. ผเู้ รยี นต้องไดค้ ะแนนรวมในแบบประเมินการดูแลรักษาเครื่องมอื ตงั้ แต6่ 0%ขนึ้ ไปจงึ จะมีสทิ ธ์ขิ อประเมินผลการเรยี น

ขนั้ ตอนการทำงานงานเคลอื บหลมุ และรอยแยกฟนั (Sealant)

ขนั้ ตอนการทำงาน

1. การขัดฟันและการทำความสะอาดฟัน (Polishing and Cleaning)

96

1.1 ขดั ฟันโดยใช้ผงพัมมสิ (ไมต่ อ้ งผสมฟลอู อไรด์) ร่วมกับหัวขัด bristle brush จากน้ันล้างนำ้
ใหส้ ะอาด อยา่ ใหม้ ีเศษผงพมั มสิ หลงเหลอื อยู่

1.2 ใช้ท่ตี รวจฟนั (explorer) เข่ยี ตามร่อง (groove) และรอยแยกฟนั (fissure) เพ่อื ตรวจดู
คราบ จลุ ินทรยี ห์ รอื คราบผงขัดพัมมิส (pumice)

1.3 ฟันกรามบนให้ตรวจดูหลมุ และร่องฟันด้านบดเคยี้ ว (occlusal) รว่ มกับร่องด้านเพดาน
(Lingual pit) ของฟันใหท้ ่ัวถงึ ส่วนฟันกรามลา่ งใหต้ รวจดหู ลุมและรอ่ งฟนั ดา้ นบดเคย้ี ว(occlusal) รว่ มกบั ร่องด้านแกม้ (Buccal

pit) ของฟนั
1.4 ขณะเคลือบหลมุ และรอยแยกฟัน ถา้ มีที่ดูดน้ำลายกำลงั สูงแนะนำใหน้ ิสิตใช้ทุกครัง้
1.5 ฟันกรามบนบรเิ วณร่องดา้ นเพดานไกลกลาง มักจะมีปญั หาวา่ สารเคลือบจะหลุดบอ่ ยคร้ัง

เน่ืองจากขณะทำล้ินของผปู้ ว่ ยมกั จะยกขน้ึ มาทำใหน้ ้ำลายสัมผสั ผิวฟนั เพราะฉะนนั้ ขณะท่ที ำควรระมดั ระวงั
ให้ใช้กระจกกนั ล้นิ ไม่ใหส้ มั ผสั บรเิ วณดังกลา่ ว

***หมายเหตุ*** เน่อื งจากยังอย่ใู นสถานการณก์ ารแพร่ระบาดของ COVID19 และยงั ไม่มวี ัคซนี ท่ใี นการรกั ษา
ในขั้นตอนการขดั ฟนั จงึ ใหเ้ ปล่ยี นไปเปน็ การแปรงฟันและใช้ไหมขัดฟันแทน

2. การใช้กรดกดั (Etching)

2.1 ใชพ้ กู่ ันจุ่มกรด ทาบรเิ วณด้านบดเค้ียว ร่องเพดานหรือรอ่ งใกลแ้ กม้
2.2 เวลาทใี่ ช้กรดกัด ประมาณ 15-20 วนิ าที หรอื ขึน้ อยู่กบั คำแนะนำของบรษิ ัทผู้ผลติ
2.3 ไมใ่ ห้ใช้สำลซี ับบรเิ วณที่ใชก้ รดกดั แลว้ เพราะเส้นใยสำลีจะรบกวนผิวเคลอื บฟนั ท่ถี ูกกรดกดั
2.4 หลังใชก้ รดกดั ตอ้ งใช้น้ำฉดี ลา้ งอยา่ งตอ่ เนื่องเพอื่ ลา้ งกรดใหห้ มด อยา่ งนอ้ ย 15-20วนิ าที และดูดนำ้ ลาย
ให้ทนั ควรใชท้ ด่ี ูดนำ้ ลายกำลังสูง ควบคกู่ บั ท่ีดูดน้ำลายกำลงั ตำ่ (salivary ejector) ชว่ ยดูดนำ้ ลายขณะปฏบิ ตั งิ าน
เปลีย่ นสำลี เปา่ ใหแ้ หง้ ประมาณ 10 วนิ าที จนฟนั มีสขี าวขุน่ แล้วทาสารปดิ ร่องฟันใหท้ ่ัว ฉายแสง 40 วินาที
(ขั้นตอนนค้ี วรกันน้ำลายใหด้ ี)
3. การเคลอื บหลมุ และรอยแยกฟนั (Sealant)
3.1 หลังจากสารเคลือบแข็งตัวแล้ว บริเวณผวิ หนา้ จะไมเ่ กิดปฏกิ ิริยาแขง็ ตวั (Oxygen inhibited layer)
มลี กั ษณะเปน็ มันเยม้ิ มรี สขม ใหเ้ ชด็ ออก ก่อนทผี่ ู้ป่วยจะบ้วนนำ้ โดยเฉพาะผูป้ ว่ ยเดก็ จะไมช่ อบรสขมดงั กล่าว
ทำใหเ้ กดิ ความร้สู กึ ท่ไี มด่ ตี อ่ การทำฟัน
3.2 ลองเข่ียดูวา่ สารเคลอื บหลุดหรอื ไม่ ถ้ามนี ำ้ ลายเข้ามารบกวนในขนั้ ตอนการเคลือบจะทำใหส้ าร
เคลอื บหลุดได้ง่าย
3.3 ดขู อบเขตของสารเคลอื บ ว่าครอบคลุมบริเวณทตี่ อ้ งการหรอื ไม่ ถ้าไม่ครอบคลุม ใหใ้ ชก้ รดกดั
และทาสารเคลือบเพม่ิ ยงั บริเวณทไี่ ม่ครอบคลมุ หรือเมื่อเข่ยี ดูตอ้ งไมพ่ บการสะดุดของสารเคลอื บ ถา้ สะดดุ
มักเกดิ จากการมีฟองอากาศแทรกอยู่ในสารเคลือบให้ใชก้ รดกัดและทาสารเคลือบเพ่ิมยงั บรเิ วณทมี่ ฟี องอากาศ
จากนนั้ ตรวจเช็คอีกครัง้ ถา้ ทำแลว้ ล้มเหลวให้ค้นหาสาเหตุ ก่อนทีจ่ ะทำใหม่ทุกคร้ัง
3.4 ตรวจวัสดุสว่ นเกนิ และสูง ถา้ มจี ดุ สงู ให้ใช้เข็มกรอชนดิ round/flame white stone bur
กรอออกจนไม่พบจดุ สงู
3.5 ฟนั กรามบนให้เคลอื บหลมุ และรอ่ งฟันใหค้ รอบคลุมทง้ั ด้านบดเคี้ยวและรอ่ งดา้ นเพดาน
ส่วนฟนั กรามล่างให้เคลือบหลุมและรอ่ งฟนั ใหค้ รอบคลุมท้ังดา้ นบดเคยี้ วและรอ่ งดา้ นใกลแ้ กม้

97

ขน้ั ตอนการเคลือบหลมุ และรอยแยกฟัน
***หมายเหตุ*** เนื่องจากยังอยู่ในสถานการณ์การแพรร่ ะบาดของ COVID19 และยงั ไมม่ ีวัคซนี ที่ในการรกั ษา

ขัน้ ตอนการขัดฟัน จงึ ใหเ้ ปลีย่ นไปเป็นการแปรงฟันและใชไ้ หมขัดฟันแทน

Beginning check อาจารย์ตรวจ

ขดั ฟัน และก้นั น้ำลาย อาจารยต์ รวจ

ใช้กรดกดั 15-20 วนิ าที อาจารยต์ รวจ
ล้างน้ำ 15วินาที เปา่ แห้ง อาจารย์ตรวจ

เคลอื บสารบนฟนั
ฉายแสง และเชค็ สูง

เขียนใบส่งั ยา อาจารยต์ รวจ
และบัตรบันทกึ การรักษาฯ

ตัวอยา่ งการเขยี นบตั ร

วนั / เดอื น ตำแหน่งฟนั ผลการ x-rays การรักษา นสิ ติ อาจารย์
/ ปี การวนิ ิจฉยั โรค Polished,etched.sealed sealant LC. (เขยี นชอ่ื ตวั บรรจง) อ.รัชนวี รรณ
Deep pit & Fissure
8 ต.ค. 63 36 ภาคนิ

98

ตัวอยา่ ง การเขยี นใบสง่ั ยาค่าเคลือบหลมุ รอ่ งฟนั

กระทรวงสาธารณสขุ

ใบสั่งยา

วทิ ยาลัยการสาธารณสขุ สริ นิ ธรจงั หวดั ขอนแกน่

ชอ่ื -นามสกุล...... นายศรลาม . เทพพิทกั ….. อายุ ..........26...... ปี
ที่อยู่........................................................... วนั เดือน ปี .. 9ต.ค.63
การวินิจฉยั โรค ..36...Deep pit & fissure....… เลขทบ่ี ัตร …………
สิทธกิ ารรบั บริการ
จำนวน ราคา
บตั รประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ (บัตรทองฯ รพ.ขอนแกน่ )
เลขทบี่ ตั รประชาชน ----
บัตรประกนั สังคมเลขที่ ----
ขา้ ราชการ/เจา้ หน้าทข่ี องรัฐ/พนักงานรฐั วสิ าหกิจ
อน่ื ๆ

รายการ

- คา่ บรกิ ารผปู้ ว่ ยนอก ในเวลาราชการ/นอกเวลาราชการ

- ค่าเคลือบหลมุ รอ่ งฟนั ซ่ี 1 ซี่ 250

นิสติ ผู้ทำการรักษา ภาคิน รวม 250 บ.
ผสู้ ั่งยา อ.รัชนีวรรณ ผจู้ า่ ยยา ผรู้ บั เงิน
ใบเสร็จรับเงินเลม่ ที่ เลขที่

99

ปฏิบตั กิ ารท่ี8
การเคลอื บฟลอู อไรด์

แผนการสอน
วตั ถุประสงค์การเรียนรรู้ ายปฏบิ ตั กิ ารเมือ่ เรียนจบปฏบิ ัตกิ ารน้ีแล้ว นสิ ิตสามารถ

บรรลวุ ตั ถปุ ระสงค์รายวิชาตามรายขอ้ ดังน้ี

ข้อที่ 5.ให้การรักษาทางทนั ตกรรม เชน่ การเคลอื บฟลูออไรดใ์ นผ้ปู ว่ ยสมมตุ ิภายใตห้ ลกั การปอ้ งกันและควบคุม
การแพร่กระจายการตดิ เชือ้ ไดถ้ ูกต้องและเหมาะสมตามหลกั วชิ าการด้วยความรบั ผดิ ชอบ(LO 2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ข้อที่ 6. บันทึกผลการซกั ประวตั ิ การตรวจ วางแผนรกั ษาทางทนั ตกรรมและการรักษาลงในเวชระเบยี น
ตามขอ้ เทจ็ จริงได้อย่างถูกต้อง(LO 2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ขอ้ ท่ี 7. สามารถทำความสะอาดเครอื่ งมือที่ใชใ้ นงานทันตกรรม จัดเก็บและทำใหป้ ราศจากเช้อื ได้ถูกต้องตาม
หลกั วิชาการ(LO 1.2,1.3 ,2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ข้อที่ 8. มีมพี ฤตกิ รรมทางดา้ นคณุ ธรรมจรยิ ธรรม การเคารพสิทธผิ ูใ้ ชบ้ รกิ าร ความมวี นิ ยั ซอ่ื สตั ย์ รับผิดชอบ
มเี จตคติ และเปน็ แบบอย่างทด่ี แี กผ่ ู้อื่น (LO 1.1, 1.2, 1.3 ,4.2)

วตั ถุประสงคเ์ ชิงพฤตกิ รรม เพอ่ื ให้นิสติ สามารถ 1
1. เคลอื บฟลอู อไรดไ์ ด้ถูกตอ้ ง 1
1
วัสดุอุปกรณท์ ี่ใช้ในการเรียนการสอน 1
1. ชุดตรวจ 1
2. ผงขดั ฟัน 1
3. Rubber cup
4. Rubber brush 1
5. ดา้ มกรอฟนั ช้าชนิดหกั มมุ (Contra angle handpiece) 2
6. ไหมขดั ฟนั 1
7. ฟลูออไรดว์ านิช
8. กรณีใช้ ฟลอู อไรดเ์ จล ต้องเบกิ ถาดเคลือบฟลอู อไรด์
9. แก้วน้ำ
10. Saliva Ejector

ขน้ั ตอนการปฏิบตั ิ
1. แบง่ นสิ ิตเปน็ กลุ่มๆ ละ10-12คน ใหน้ สิ ติ จับคู่ สลบั กนั เปน็ ผปู้ ว่ ยสมมตุ ิ
2.หลงั จากขัดฟนั กันนำ้ ลาย ให้นสิ ติ เลอื กวิธีการทาฟลอู อไรดว์ านิชเคลอื บฟลูออไรด์ ซง่ึ มีทั้งแบบใส่ถาด

(ข้ึนอยู่กับวัสดุทม่ี ใี ช้ในปีการศกึ ษาน้ันๆ)แล้วเรยี นเชญิ อาจารย์ประจำกลมุ่
3. นสิ ติ ท่เี ปน็ ผู้ใหก้ ารรกั ษา จดั เตรียมเคร่อื งมือตามรายการ “วสั ดุอปุ กรณท์ ใ่ี ช้ในการเรยี นการสอน”
4.ปฏิบัติงานตาม “ขั้นตอนการทำงาน”

100

กิจกรรมของอาจารย์
1. ดแู ลนิสติ ในกลุม่ ทร่ี บั ผดิ ชอบ
2. อธบิ ายขั้นตอนการทำงานในปฏบิ ตั กิ ารนี้
3. ตรวจงาน ใหค้ ำแนะนำ และสังเกตพฤตกิ รรมการปฏิบตั ิงานนิสติ แตล่ ะคน
4. ใหค้ ะแนนในใบประเมนิ ปฏบิ ตั กิ ารและคะแนนพฤตกิ รรมนสิ ิตแตล่ ะคน

กจิ กรรมของนสิ ติ
1. ศกึ ษาข้นั ตอนการปฏิบตั ิงานจากคมู่ อื ปฏิบัตกิ ารคลินกิ ทันตกรรมเบื้องต้น
2. อา่ นเอกสารประกอบการสอน ”การทาฟลูออไรวานิชหรอื เคลือบฟลอู อไรด์ด้วยtray techninque”
ก่อนฝกึ ปฏิบตั ิการ
3. จดั เตรียมเครอื่ งมอื ตามรายการ “วัสดอุ ุปกรณ์ท่ีใช้ในการเรียนการสอน”
4. นิสิตเบกิ วสั ดจุ ากหอ้ งจา่ ยกลาง คอื ชุดตรวจ 1 ชดุ แก้วนำ้ 2ใบ ด้ามกรอฟนั ช้าชนดิ หกั มุม (Contra
angle handpiece) แกว้ นำ้ 2 ใบ Saliva Ejectorและเตรยี มพกู่ ัน 1อัน สำหรบั ใช้ทาฟลอู อไรดว์ านชิ
5. เชญิ อาจารยต์ รวจ เพอ่ื เริ่มงาน (Beginning check)
6. ปฏบิ ัตงิ านตาม “ข้ันตอนการทำงาน”เมอ่ื ขัดฟันเสร็จ กนั นำ้ ลายเรยี บรอ้ ยแล้ว ใหเ้ บกิ Fluoride vanish
ท่ีโต๊ะอาจารย์ประจำกลุ่ม
7. บนั ทึกบัตรผู้ปว่ ย OPD Card
8. เขียนใบสั่งยา
9. หลงั จากทำงานเสรจ็ ต้อง ลา้ งเครือ่ งมือ เช็ดให้แห้ง ถ้ามผี ้าหอ่ เครือ่ งมอื มาดว้ ยตอ้ งหอ่ กลบั ใหเ้ รยี บร้อย
นำไปสง่ คนื ท่ีห้องจา่ ยกลาง

สอ่ื การเรียนการสอน
1. คู่มือปฏิบตั ิการคลนิ ิกทันตกรรมเบอ้ื งตน้
2. ตำราเอกสารวชิ าการทเี่ กี่ยวข้อง
3. หนังสือเรียนทันตกรรมป้องกนั
4. เอกสารประกอบการสอน “การขดู หินน้ำลาย”

การประเมนิ ผล

1.คะแนนจากแบบประเมินแบบประเมนิ ทักษะการเคลือบฟลูออไรด์ 15 คะแนน

2.คะแนนจากแบบประเมนิ ประเมนิ พฤติกรรมประจำวนั วันละ 10 คะแนน

3คะแนนจากแบบประเมินแบบประเมนิ ทกั ษะการดูแลรกั ษาเครือ่ งมอื 20 คะแนน

(ประเมินทกุ วันของสปั ดาห์ทีม่ ปี ฏบิ ัตกิ าร)

เกณฑก์ ารประเมินผล

1. ผูเ้ รยี นต้องเขา้ เรยี นอย่างน้อย รอ้ ยละ80 ของเวลาเรยี น

2 . ผูเ้ รียนต้องไดค้ ะแนนในแบบประเมนิ ทกั ษะแต่ละปฏบิ ตั กิ าร ตัง้ แต6่ 0%ขึ้นไปจงึ จะมีสิทธิ์ขอประเมนิ ผลการเรยี น

3. ผู้เรยี นต้องได้คะแนนรวมพฤตกิ รรมประจำวันต้ังแต6่ 0%ข้นึ ไปจงึ จะมสี ทิ ธ์ขิ อประเมนิ ผลการเรยี น

4. ผูเ้ รียนต้องได้คะแนนรวมในแบบประเมินการดูแลรักษาเครื่องมอื ต้ังแต่60%ขึ้นไปจงึ จะมีสทิ ธ์ิขอประเมินผลการเรียน

101

เนอื้ หา
งานการเคลือบฟลูออไรด์ (Fluoride application)

ควรทำเมือ่ ตอ้ งการป้องกนั ฟนั ผใุ หแ้ ก่ผปู้ ว่ ยเดก็ ท่ฟี นั เพง่ิ ขน้ึ หรอื เมอ่ื ขูดหินนำ้ ลายเสรจ็ แลว้
หรือทำในกรณตี อ้ งการปรับพฤตกิ รรมเดก็ เพือ่ ให้เดก็ คนุ้ เคยกับการทำฟัน(ในกรณีท่มี าครงั้ แรก ไมเ่ คยทำฟันมาก่อน)
หรือในผูใ้ หญ่ท่พี บวา่ ชอ่ งปาก มีการลุกลามอย่างมากของโรคฟันผุ

1. การขัดฟนั เด้วยพัมมสิ ทผี่ สมฟลอู อไรด์ทั้งปาก เพือ่ ทำความสะอาดบริเวณสัมผัสทุกตำแหนง่
1.1 ขดั ฟันโดยใช้ผงพัมมสิ ผสมฟลอู อไรด์รว่ มกบั หัวขดั bristle brush หรือ หวั ขัดยาง Rubber cup

ตามความเหมาะสมกบั สภาพของพนื้ ผิวฟัน จากนนั้ ล้างนำ้ ให้สะอาด อยา่ ให้มีเศษผงพมั มสิ หลงเหลืออยู่
1.2 ใช้ explorer เขี่ยดคู ราบจลุ นิ ทรยี บ์ รเิ วณต่าง ๆ โดยเฉพาะคอฟัน

บรเิ วณด้านใกล้แก้มของฟนั กรามบนและด้านใกลล้ ิน้ ของฟนั กรามลา่ งทห่ี ัวขดั จะเขา้ ถึงไดย้ าก ใหน้ สิ ิตใช้ explorer
เข่ียกำจัดคราบจลุ ินทรียร์ ่วมกบั การใช้สำลปี ั้นก้อนเลก็ ๆ ชุบนำ้ เช็ดกำจดั คราบออก

1.3 หลังขดั ฟนั ทงั้ ปากแลว้ ให้นสิ ติ เชิญอาจารยต์ รวจดูความสะอาดของช่องปากด้วยทุกคร้งั
***หมายเหต*ุ ** เนือ่ งจากยังอยใู่ นสถานการณ์การแพร่ระบาดของ COVID19 และยังไมม่ ีวคั ซีนท่ีในการรกั ษา

ข้ันตอนการขดั ฟัน จึงใหเ้ ปลี่ยนไปเป็นการแปรงฟนั และใช้ไหมขดั ฟันแทน

2. การเตรียมถาดเคลอื บฟลอู อไรด์
2.1 เตรียมถาดเคลอื บฟลูออไรด์ เลอื กขนาดให้เหมาะสมกบั ฟันแต่ละขากรรไกร (ถาดพลาสติก

ฟันบนจะมตี วั อกั ษร U ฟนั ลา่ งจะมตี วั อักษร L ถา้ มีขนาดกำ้ กึ่งใหใ้ ช้ถาดทีม่ ขี นาดเล็กกว่า)
2.2 ใหล้ องถาดในช่องปากผปู้ ว่ ยก่อน เพือ่ เป็นการซกั ซอ้ มขั้นตอนการเคลอื บ และป้องกนั ไม่ให้

ผู้ป่วยอาเจยี นหรือกลวั โดยเฉพาะผปู้ ว่ ยเดก็ และได้รบั ความรว่ มมือดีขึน้
2.3 บบี ฟลอู อไรดเ์ จล ชนิด เอพีเอฟ ร้อยละ 1.23 (1.23%APF) ประมาณ1 ใน 3 ของความสงู

ของถาดเคลือบฟลอู อไรด์ และเกลีย่ ฟลอู อไรดเ์ จลใหท้ ่วั ถาดเคลอื บฟลอู อไรด์
▪ โดยท่ัวไปถ้าผู้ปว่ ยมฟี นั ซสี่ ดุ ทา้ ยเป็นฟันกรามน้ำนมซ่ีท่ี 2 ใหเ้ ลอื กใช้ ถาดเคลือบฟลอู อไรด์ size S
▪ โดยทั่วไปถ้าผู้ปว่ ยมีฟันซสี่ ดุ ท้ายเปน็ ฟนั กรามแทซ้ ่ที ี่ 1 ให้เลือกใช้ ถาดเคลือบฟลอู อไรด์ size M
▪ โดยทั่วไปถา้ ผ้ปู ว่ ยมีฟนั ซสี่ ุดทา้ ยเปน็ ฟนั กรามแท้ซีท่ ี่ 2 ใหเ้ ลอื กใช้ ถาดเคลอื บฟลอู อไรด์ size L
▪ โดยทัว่ ไปถา้ ผู้ปว่ ยมีฟันซส่ี ดุ ท้ายเปน็ ฟันกรามแทซ้ ท่ี ี่ 3 ให้เลือกใช้ ถาดเคลอื บฟลอู อไรด์ size XL

3. เมอื่ พรอ้ มแลว้ ทำให้ฟันแห้ง
ใชส้ ำลีกนั นำ้ ลาย เปา่ ฟนั ให้แหง้ พร้อมใชท้ ดี่ ูดน้ำลายกำลงั สูง

4. การเคลอื บฟลูออไรด์ (Applied fluoride)
4.1 เม่ือฟันแห้งดี รบี นำสำลอี อก แล้วใส่ถาดเคลอื บฟลอู อไรด์เข้าในช่องปากดว้ ยความระมดั ระวัง

ในขณะทผ่ี ปู้ ่วยอยู่ในตำแหน่งนั่งให้ผ้ปู ่วยกดั ฟันและขยับไปมาเบาๆ เพอื่ ใหฟ้ นั สมั ผสั กับฟลูออไรด์อยา่ งทวั่ ถึง
และใช้ทดี่ ูดน้ำลายกำลงั ต่ำ (salivary ejector) รว่ มดว้ ย

4.2 จากนั้นปรับเกา้ อใ้ี หผ้ ปู้ ่วยนั่งตรง และรอจนครบ 4 นาที
4.3 ระหว่างรอใหค้ รบเวลา ใช้ที่ดูดนำ้ ลายกำลังสงู ร่วมดว้ ย เพอ่ื ดดู น้ำลายให้ผูป้ ว่ ยเปน็ ระยะๆ
4.4 เมอ่ื ครบเวลา 4 นาที ให้นำถาดฟลูออไรดอ์ อก ห้ามผปู้ ่วยบ้วนปากด้วยนำ้
(ควรเกบ็ แก้วนำ้ ท่ีใชบ้ ว้ นปากก่อนทจี่ ะนำถาดเคลอื บฟลอู อไรดเ์ ขา้ ไปในช่องปาก) และใหบ้ ้วนน้ำลายออกมาใหม้ ากท่สี ดุ
แนะนำวธิ ปี ฏิบตั ติ ัวหลงั การเคลือบฟลอู อไรด์ คือ งดดื่มน้ำหรือรบั ประทานอาหารหลงั จากเคลอื บประมาณ 30 นาที

102

การบนั ทึกบัตรและแบบฟอรม์ การทำงาน
1. หลงั การทำงานให้ลงรายการใน
1.1 บัตรผปู้ ว่ ย OPD Card
1.2 คู่มอื ปฎิบตั ิงานคลินิกทันตกรรม ในส่วนของใบปริมาณงานและใบบันทึกคะแนนพฤติกรรม

หมายเหตุ
บตั รทุกชนดิ ห้ามมรี อยลบจากยางลบหรือนำ้ ยาลบคำผิด

มิฉะนั้นจะถือวา่ ทุจรติ ถ้าเขียนผดิ ให้ขีดเส้นตรงทับขอ้ ความในแนวนอน 1 เส้น ให้อาจารยเ์ ซน็ กำกับทกุ คร้งั

ตัวอย่างการเขียน บตั รผ้ปู ่วย OPD Card งาน เคลือบฟลอู อไรด์

( กรณเี ขยี นยาวเกนิ 1บรรทดั ต้องลงชื่อในบรรทัดสดุ ทา้ ยที่เขยี นจบเสมอ)

วัน / เดอื น / ตำแหนง่ ฟนั ผลการ x-rays การรักษา นิสติ อาจารย์
ปี การวนิ จิ ฉยั โรค (เขยี นชือ่ ตวั บรรจง) อ.รชั นวี รรณ

31ส.ค.60 F.M. Caries risk Brushed, flossed, polished. Applied 1.23%APF

with tray technique 4 mins, NPO 30 mins. ภาคิน

ตัวอยา่ ง การเขยี นใบสงั่ ยาค่าเคลือบฟลูออไรด์

กระทรวงสาธารณสขุ

ใบสัง่ ยา

วิทยาลยั การสาธารณสุขสิรินธรจังหวัดขอนแกน่

ชื่อ-นามสกลุ ...... นายศรลาม . เทพพทิ ัก….. อายุ ..........26...... ปี ราคา
ท่อี ยู่........................................................... วนั เดือน ปี .. 9ส.ค.63 250
การวินจิ ฉยั โรค Caries risk
สทิ ธิการรบั บริการ เลขที่บตั ร …………
บตั รประกันสขุ ภาพถ้วนหนา้ (บตั รทองฯ รพ.ขอนแก่น)
เลขท่ีบัตรประชาชน ---- จำนวน
บตั รประกนั สงั คมเลขที่ ----
ขา้ ราชการ/เจา้ หนา้ ทขี่ องรัฐ/พนกั งานรัฐวสิ าหกจิ

อนื่ ๆ

รายการ

- ค่าเคลือบฟลูออไรด์

นิสติ ผทู้ ำการรกั ษา ดาริกา รวม 250 บ.
ผสู้ ง่ั ยา อ.รชั นีวรรณ ผูร้ บั เงนิ
ใบเสรจ็ รับเงนิ เล่มท่ี ผู้จ่ายยา
เลขที่

103

ขนั้ ตอนการเคลือบฟลอู อไรด์
***หมายเหต*ุ ** เน่ืองจากยงั อยู่ในสถานการณ์การแพร่ระบาดของ COVID19 และยังไมม่ วี คั ซนี ทใี่ นการรกั ษา

ขน้ั ตอนการขัดฟัน จงึ ใหเ้ ปลี่ยนไปเป็นการแปรงฟันและใช้ไหมขดั ฟันแทน

Beginning check อาจารย์ตรวจ

แปรงฟนั ขดั ฟัน และใช้ไหมขดั ฟนั อาจารย์ตรวจความสะอาด

ลองถาดและซ้อมข้ันตอน อาจารยต์ รวจ
กัน้ นำ้ ลาย เปา่ ฟันใหแ้ ห้ง
อ.ตรวจ (ระหวา่ งการเคลอื บต้องดดู นำ้ ลายและปรบั เกา้ อ้ีใหผ้ ้ปู ่วยนั่ง)

เคลือบฟลอู อไรด์ อาจารยต์ รวจ

ให้คำแนะนำผู้ปว่ ย

เขียน

บัตรผู้ปว่ ยOPD card

104

ปฏบิ ัตกิ ารท่ี 9
การใสแ่ ผ่นยางกันน้ำลายในแบบจำลองฟนั ภายใตห้ ลักการปอ้ งกนั

และควบคุมการแพร่กระจายการติดเชอ้ื
แผนการสอน
วตั ถุประสงค์การเรียนรรู้ ายปฏบิ ตั กิ ารเมอ่ื เรียนจบปฏิบัติการนีแ้ ล้ว นสิ ิตสามารถ
บรรลวุ ตั ถปุ ระสงคร์ ายวชิ าตามรายขอ้ ดังนี้

ขอ้ ที่ 5.ใหก้ ารรักษาทางทนั ตกรรม เชน่ การใสแ่ ผ่นยางกันน้ำลายในแบบจำลองฟันภายใตห้ ลกั การปอ้ งกนั
และควบคมุ การแพรก่ ระจายการตดิ เชอื้ ไดถ้ ูกต้องและเหมาะสมตามหลกั วิชาการด้วยความรับผดิ ชอบ( LO 2.3, 3.1
,3.3,6.2,6.4)

ข้อที่ 6. บันทกึ ผลการซักประวตั ิ การตรวจ วางแผนรักษาทางทันตกรรมและการรักษาลงในเวชระเบียน
ตามขอ้ เทจ็ จริงไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ ง(LO 2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ข้อท่ี 7. สามารถทำความสะอาดเคร่อื งมอื ทใี่ ชใ้ นงานทนั ตกรรม จัดเกบ็ และทำใหป้ ราศจากเชื้อได้ถูกต้อง
ตามหลักวชิ าการ(LO 1.2,1.3 ,2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ข้อที่ 8. มมี พี ฤติกรรมทางด้านคณุ ธรรมจรยิ ธรรม การเคารพสิทธิผ้ใู ชบ้ ริการ ความมวี ินยั ซอื่ สตั ย์ รับผิดชอบ
มีเจตคติ และเป็นแบบอยา่ งท่ดี แี กผ่ ูอ้ นื่ (LO 1.1, 1.2, 1.3 ,4.2)

วัตถุประสงคเ์ ชงิ พฤตกิ รรมเพ่อื ใหน้ ิสติ
1.สามารถใส่แผน่ ยางกันนำ้ ลายในแบบจำลองฟันทั้งฟนั หลงั ไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งและเหมาะสม

วสั ดอุ ปุ กรณท์ ใี่ ช้ในการเรยี นการสอน
1. ใสแ่ ผ่นยางกันนำ้ ลายในฟนั หลังไดถ้ ูกตอ้ งอย่างนอ้ ย 1 ครั้ง

วัสดุอปุ กรณ์ทใี่ ชใ้ นการเรยี นการสอน
1. แผ่นยางกนั น้ำลาย (Rubber dam sheet) ขนาด 6x6 น้วิ ดงั รูปที่ 1

รูปที่ 1 แสดงแผ่นยางกันนำ้ ลาย

105

2. กรอบขึงแผ่นยางกนั น้ำลาย (Rubber dam frame) ดงั รูปที่ 2

รูปท่ี 2 แสดงกรอบขงึ แผ่นยางกนั น้ำลาย
3. เครอื่ งหนบี แผน่ ยางกันน้ำลาย (Rubber dam clamp) แบบมีปีก (winged) ดังรูปที่ 3

รปู ท่ี 3 แสดงเคร่อื งหนบี แผ่นยางกนั น้ำลาย
แบบมีปีก (winged) และไมม่ ีปีก (wingless) และส่วนประกอบทส่ี ำคญั
4. คมี จบั เคร่อื งหนบี แผ่นยางกนั นำ้ ลาย (Rubber dam forceps) ดงั รปู ที่ 4

รปู ที่ 4 แสดงคีมจบั เครอ่ื งหนีบแผน่ ยางกนั น้ำลาย

106

5. เครื่องเจาะรูแผ่นยางกันน้ำลาย (Rubber dam punch) ดงั รปู ที่ 5

รปู ที่ 5 แสดงเคร่ืองเจาะรูแผ่นยางกนั นำ้ ลาย
6. ไหมขดั ฟนั (Dental floss)
7. สปูนเอกซ์คาเวเตอร์ (Spoon Excavator) ดงั รปู ที่ 6

รูปท่ี 6 แสดงสปนู เอกซค์ าเวเตอร์
ข้นั ตอนการปฏิบัติ

1. แบ่งนสิ ติ เป็นกลมุ่ กลมุ่ ละ 10-12 คน ในแต่ละกลมุ่ ใหน้ สิ ติ จับคูเ่ พอ่ื สลบั กนั เปน็ ผปู้ ว่ ยสมมติ
2. นสิ ิตท่ีเป็นผู้ให้การรักษา จัดเตรยี มเครื่องมอื ตามรายการ “วสั ดอุ ุปกรณ์ทีใ่ ชใ้ นการเรยี นการสอน”
3. ปฏบิ ตั งิ านตาม “ข้นั ตอนการทำงาน”
กจิ กรรมของอาจารย์
1. ดูแลนิสติ ในกลุม่ ทตี่ นเองรับผิดชอบ
2. อธิบายข้นั ตอนการทำงานในปฏิบตั ิการนี้
3. ตรวจงาน ให้คำแนะนำ และสงั เกตพฤติกรรมการปฏบิ ตั ิงานนิสติ แตล่ ะคน
4. ให้คะแนนในใบประเมนิ ปฏิบัตกิ ารและคะแนนพฤติกรรมนสิ ิตแตล่ ะคน

107

กจิ กรรมของนสิ ิต

1. อ่านเอกสารประกอบการสอน “การใส่แผ่นยางกนั นำ้ ลาย” ก่อนฝึกปฏิบัติการ
2. จดั เตรียมเครอ่ื งมือตามรายการ “วสั ดอุ ุปกรณท์ ใี่ ชใ้ นการเรียนการสอน” เบกิ ชุดเครือ่ งมือจากห้องจ่ายกลาง

สำหรบั ผู้ปว่ ย 1 ราย ดังนี้

2.1 ชุดตรวจ 1 ชุด
2.2 แกว้ นำ้ 1 ใบ
2.3 กรรไกรตดั ไหม 1 เลม่

หากมีการฝึกให้รับผูป้ ่วยมากกว่า 1 ราย ต้องเบิกใหม่ทัง้ หมด สำหรบั ผ้ปู ว่ ยอีก 1 ราย

3. เชิญอาจารยต์ รวจเพอ่ื เริม่ งาน (Beginning check) และพจิ ารณาเลอื กซี่ฟันหลังท่จี ะใส่แผ่นยางกันน้ำลายตาม
ความเหมาะสม

4. ปฏบิ ัติงานตาม “ขั้นตอนการทำงาน”
5. บนั ทกึ บัตรผ้ปู ว่ ย OPD Card
6. หลงั จากทำงานเสร็จ ให้ลา้ งเครอื่ งมอื เช็ดให้แหง้ หากมีผ้าห่อเครอื่ งมือมาดว้ ยตอ้ งห่อกลบั ใหเ้ รียบรอ้ ย แล้ว

นำไปสง่ คืนทีห่ ้องจ่ายกลาง

ส่อื การเรยี นการสอน

1. คูม่ อื ปฏบิ ัตกิ ารคลินกิ ทนั ตกรรมเบอ้ื งตน้
2. ตำราเอกสารวิชาการทเ่ี ก่ยี วขอ้ ง
3. เอกสารประกอบการสอน “การใสแ่ ผน่ ยางกันน้ำลาย”

การประเมินผล

1. คะแนนจากแบบประเมนิ ทักษะการใสแ่ ผ่นยางกันนำ้ ลาย 25 คะแนน
2. คะแนนจากแบบประเมินพฤตกิ รรมประจำวนั วันละ 10 คะแนน
3. คะแนนจากแบบประเมนิ การดูแลรักษาเคร่อื งมือ 20 คะแนน

การประเมินจะต้องประเมินทุกวันของสปั ดาห์ที่มีปฏิบตั กิ าร

เกณฑก์ ารประเมนิ ผล

1. ผู้เรยี นต้องเขา้ เรยี นอย่างน้อย รอ้ ยละ 80 ของเวลาเรยี น
2. ผเู้ รยี นตอ้ งไดค้ ะแนนในแบบประเมินทกั ษะแตล่ ะปฏิบตั กิ าร ตง้ั แตร่ อ้ ยละ 60 ขึ้นไปจึงจะมสี ิทธ์ขิ อประเมินผล

การเรยี น
3. ผเู้ รยี นตอ้ งไดค้ ะแนนรวมพฤตกิ รรมประจำวันต้งั แตร่ ้อยละ 60 ขึน้ ไปจึงจะมสี ทิ ธขิ์ อประเมนิ ผลการเรยี น
4. ผู้เรยี นตอ้ งไดค้ ะแนนรวมในแบบประเมนิ การดูแลรักษาเคร่อื งมอื ตง้ั แตร่ อ้ ยละ 60 ข้นึ ไปจึงจะมสี ิทธข์ิ อ

ประเมนิ ผลการเรยี น

108

เนอ้ื หา
เนอ่ื งจากยังอยู่ในสถานการณก์ ารแพรร่ ะบาดของ COVID19 และยงั ไม่มีวคั ซนี ท่ีในการรักษา ทนั ตแพทยสภา

ไดแ้ นะนำแนวทางปฏบิ ัติการรกั ษาทางทันตกรรมในสถานการณ์การระบาดของ COVID19(shorturl.at/bjsQR)
ได้แก่ การบรู ณะฟนั โดยใช้แผน่ ยางกนั นำ้ ลาย การอดุ ฟันแบบAtraumatic Restorative Treatment: ART และSilver
Modified Atraumatic Restorative Technique (SMART)

ข้นั ตอนการทำงานใส่แผ่นยางกันน้ำลาย

ทพญ. ภัทราพร ยุทธชาวิทย์

การใส่แผน่ ยางกันน้ำลาย

1. พิจารณาเลอื กซ่ีฟนั หลงั ท่ีจะใชใ้ นการใสแ่ ผ่นยางกันน้ำลาย ควรเลอื กบรเิ วณที่มีฟันหลงั เรยี งตดิ กันอย่างนอ้ ย 3
ซี่ การเรยี งตัวของฟนั เป็นระเบยี บ เพ่ือใหใ้ ส่แผ่นยางกันนำ้ ลายได้ง่าย

2. เจาะแผน่ ยางกันน้ำลาย

2.1 กำหนดตำแหนง่ ของรูแผน่ ยางท่ใี ส่ ควรปิดชอ่ งปากของผู้ปว่ ยได้ท้ังหมด แตข่ อบบนควรอยู่ในระดับต่ำ
กวา่ รูจมูก (รูปที่ 7) เพ่ือให้ผ้ปู ว่ ยหายใจไดส้ ะดวก อาจใชก้ ระดาษแมแ่ บบ (Template) (รปู ที่ 8) เพ่ือเทยี บตำแหนง่
ท่คี วรจะเป็นของฟันซีน่ ัน้ ๆ สงั เกตว่าใหแ้ ผน่ ยางด้านท่ดี า้ นข้นึ มาด้านบน ส่วนด้านทีม่ นั ลงไปด้านล่าง

รูปที่ 7 แสดงตำแหน่งของแผน่ ยางกันน้ำลายท่ีถกู ต้อง
คอื คลมุ ช่องปากของผปู้ ่วยทั้งหมด แตอ่ ยูใ่ นระดบั ตำ่ กวา่ รูจมูก

รปู ท่ี 8 แสดงแม่แบบในการเจาะรแู ผ่นยางกันน้ำลาย

109

2.2 เม่ือได้ตำแหน่งที่ต้องการแลว้ ใช้ปากกาทำเครอ่ื งหมาย (จดุ ) ไว้ โดยแตล่ ะจดุ แทนตำแหนง่ ของฟนั แต่
ละซ่ี แตล่ ะจดุ ควรหา่ งกนั ประมาณ 2 มิลลเิ มตร หากเจาะรหู ่างกันมากเกินไปจะทำให้ใสแ่ ผ่นยางกันน้ำลายได้
ยาก แต่หากเจาะรูชิดกนั มากเกนิ ไปอาจทำให้แผ่นยางขาดได้งา่ ยหรอื มีนำ้ ลายรว่ั ซมึ เขา้ มาได้ ขนาดของรทู ่จี ะเจาะ
สามารถพิจารณาไดจ้ ากรปู ท่ี 9

รปู ท่ี 9 แสดงขนาดของรแู ผ่นยางกนั นำ้ ลายท่เี หมาะสมสำหรบั ฟนั แต่ละซ่ี

https://www.dentistryiq.com/dental-hygiene/patient-education/article/16348538/secrets-to-successful-
dental-dam-placement

3. เลือกเครอื่ งหนบี แผน่ ยางกนั น้ำลาย (Clamp) ให้ถูกตอ้ ง โดยในปฏิบตั ิการนจ้ี ะใช้เคร่อื งหนบี แผน่ ยางกันน้ำลาย
เบอร์ 14 ซ่ึงจะใช้หนีบบรเิ วณฟันกราม นิสติ สามารถศึกษาเบอรข์ องเคร่อื งหนีบแผ่นยางกนั นำ้ ลายเพมิ่ เติมไดต้ ามตารางที่ 1

ตารางท่ี 1 แสดงเคร่ืองหนบี เบอรต์ ่างๆท่ีใชส้ ำหรับฟนั แตล่ ะซี่

ขากรรไกร ฟัน Ivory Clamps
9, 212
ฟันตัดหนา้ และฟนั ตัดข้าง 2

บน ฟันเขย้ี วและฟันกรามน้อย 14, 14A, 8
212
ฟันกราม 2

ฟนั ตดั หน้าและฟนั ตัดข้าง 14, 14A, 7

ล่าง ฟันเขยี้ วและฟนั กรามน้อย

ฟนั กราม

110

3.1 นสิ ติ ควรลองเครอ่ื งหนีบแผน่ ยางกนั นำ้ ลายก่อนทำการใส่แผน่ ยางกนั น้ำลายจริง เพ่อื ใหแ้ นใ่ จว่าเคร่อื ง
หนบี ชนิ้ ดงั กล่าวพอดกี บั ฟันและฝกึ สงั เกตลกั ษณะการวางตัวของเครือ่ งหนบี แผ่นยางกนั น้ำลายบนฟันกอ่ นปฏบิ ัติ
จรงิ

3.2 เพอื่ ความปลอดภัย นสิ ติ ตอ้ งผูกไหมขดั ฟันท่บี ริเวณส่วนโคง้ ของเครือ่ งหนีบแผน่ ยางกนั นำ้ ลาย
(Clamp bow) กอ่ นนำเขา้ ปากผปู้ ่วยทุกครั้งท้ังขณะลองเครื่องหนบี และขณะใสแ่ ผ่นยางกันนำ้ ลาย โดยมีวิธกี ารผกู
ดงั รูปที่ 10

รปู ท่ี 10 วิธีการผูกไหมขดั ฟันกบั สว่ นโคง้ ของเครื่องหนบี แผน่ ยางกนั นำ้ ลาย
https://pocketdentistry.com/21-restorative-dentistry-for-the-primary-dentition/

3.3 เมอ่ื ผกู ไหมขดั ฟันเรยี บรอ้ ยแลว้ ใชค้ มี จับเครอ่ื งหนบี แผน่ ยางกนั น้ำลาย (Rubber dam forceps) จับ
เครื่องหนีบ โดยลักษณะการจับคมี คอื หงายมอื ขน้ึ ในการทำฟันบนและคว่ำมือลงในการทำฟนั ล่าง ตำแหน่งในการ
น่ังของนิสิตควรอย่ทู ่ี 12 นาฬกิ าหากทำฟันบน และ 9 นาฬกิ าหากทำฟนั ล่าง ลักษณะการวางตัวที่ถูกตอ้ งของเครอ่ื ง
หนบี ควรเปน็ ไปตามรปู ท่ี 11 สังเกตวา่ เครอ่ื งหนีบจะยดึ อยูก่ ับฟนั ไดโ้ ดยอยูใ่ ตส้ ว่ นปอ่ งของฟัน

รูปที่ 11 แสดงลกั ษณะการวางตวั ท่ีถูกต้องของเครอ่ื งหนบี แผน่ ยางกันนำ้ ลาย โดยบรเิ วณลูกศรสีฟ้าจะต้องอยบู่ ริเวณแนว
บรรจบ (line angle) ทั้งสีด่ า้ นของฟนั ส่วนโคง้ ของเครอ่ื งหนีบ (bow) อยู่ดา้ นไกลกลางของฟัน (รปู : รศ.ทพญ.เข็มพร)

https://ap.coltene.com/pim/DOC/TM/doctmdam-it-it-s-easy-finalsenaindv1.pdf
4. เม่อื ลองเคร่อื งหนบี แผน่ ยางกนั นำ้ ลายวา่ พอดีกบั ฟันแล้ว จึงถอดออกมา จากนนั้ เร่ิมต้นใส่แผน่ ยางกนั น้ำลาย
(Rubber dam sheet) โดยวธิ ที ีจ่ ะใช้ในปฏิบัตกิ ารน้ี คอื การใสแ่ ผน่ ยางกับเครอื่ งหนีบพร้อมกัน

111

4.1 ขึงแผ่นยางกนั นำ้ ลายบนกรอบขงึ แผ่นยางกนั นำ้ ลาย (Rubber dam frame) โดยให้ด้านทด่ี ้านขนึ้ มา
ด้านบน ส่วนด้านทม่ี ันลงไปดา้ นลา่ ง ใหส้ ่วนโคง้ ของกรอบขึงคว่ำลงเพ่อื รับกบั คางของผู้ปว่ ย และขอบบนของแผ่น
ยางกันน้ำลายอยพู่ อดกี บั ปลายของกรอบขึง

4.2 นำเคร่ืองหนบี แผน่ ยางกันนำ้ ลายมาใส่รทู ่ีจะเปน็ ตำแหน่งของฟันซี่ในสุด โดยขงึ แผ่นยางไวบ้ นปีกของ
เครอ่ื งหนีบแผน่ ยางกนั น้ำลาย (Clamp wing) โดยให้หนั สว่ นโค้งของเครอื่ งหนีบไปดา้ นไกลกลาง (distal) ของ
ฟนั นำปลายไหมขัดฟันทีผ่ กู อย่กู บั เครอื่ งหนบี มาพนั กับกรอบขงึ แผน่ ยางกันนำ้ ลายไว้ เพ่อื ความสะดวกในการทำงาน

4.3 ใชค้ มี จับเครอื่ งหนบี แผน่ ยางกนั นำ้ ลายจบั เครือ่ งหนบี ในลกั ษณะเดียวกนั กบั ตอนที่ลองเคร่อื งหนีบดงั
ข้อ 3.1-3.3 ค่อยๆใส่เขา้ ไปในปากของผูป้ ่วยแล้วหนีบกบั ตัวฟันทตี่ อ้ งการ ดังรปู ท่ี 12 ระวังไมใ่ หเ้ คร่อื งหนีบกระเด้ง
ออกจากฟัน หากพบวา่ แผน่ ยางกันนำ้ ลายตงึ ร้งั จนไมส่ ามารถใส่เครอื่ งหนบี เข้าไปลึกจนถึงฟันที่ต้องการได้ อาจ
พจิ ารณาปลดแผ่นยางกันน้ำลายมมุ ใดมุมหนง่ึ ออกจากกรอบขงึ กอ่ นลองทำอกี ครัง้

รูปที่ 12 แสดงการใชค้ มี จับเครอื่ งหนีบหนีบลงที่คอฟนั (รปู : รศ.ทพญ.เขม็ พร)
4.4 ใช้สปนู เอกซ์คาเวเตอร์ (Spoon Excavator) ช้อนแผ่นยางกนั นำ้ ลายทขี่ งึ อยู่บนปกี ของเคร่ืองหนบี ขึ้น
เบาๆแลว้ ดันให้ลงไปอยู่ใต้ปกี ของเครอ่ื งหนบี (รูปท่ี 13) ควรใช้ความระมดั ระวังเพราะแผน่ ยางกนั นำ้ ลายอาจฉกี ขาด
ได้ง่ายในข้นั ตอนนี้

ก. ข.

รูปที่ 13 แสดงการใชส้ ปูนเอกซ์คาเวเตอร์ช้อนแผน่ ยางกันน้ำลาย (ก.)
ให้เข้าไปอยูด่ ้านใตข้ องปีกเครื่องหนีบ (ข.) (ลูกศรสีดำ) (รปู : รศ.ทพญ.เข็มพร)

112

4.5 ใชม้ ือดึงแผน่ ยางกนั นำ้ ลายใหฟ้ ันอีก 2 ซีโ่ ผลข่ ึ้นมาในอกี 2 รูท่ีเหลือ (รูปท่ี 13 ก.) จากนน้ั ใชไ้ หมขดั
ฟันชว่ ยดันแผ่นยางให้ผ่านแทรกเข้าไประหวา่ งฟัน(รปู ที่ 13 ข.) โดยอย่ใู ตส้ ว่ นประชดิ ของฟนั (proximal
contact) หากไม่สามารถจบั แผ่นยางให้ฟันโผลข่ ึ้นมาได้ก่อนใช้ไหมขัดฟนั ได้ อาจให้ผปู้ ว่ ยใชน้ ้วิ มือช่วยกดแผ่นยาง
กันนำ้ ลายแลว้ นิสติ จึงใช้ไหมขดั ฟนั ดันแผ่นยาง หากพบว่าแผ่นยางกนั น้ำลายไม่สามารถลงไปอยใู่ ตส้ ว่ นประชิดได้
ให้ลองกดและดึงไหมขดั ฟนั ไปมาในดา้ นแกม้ และดา้ นล้ิน(bucco-lingual) ควรใช้ความระมัดระวังเพราะแผน่ ยาง
กันนำ้ ลายอาจฉกี ขาดไดง้ า่ ยในขัน้ ตอนนี้

รูปที่ 13
ก. แสดงการใชม้ ือดงึ แผ่นยางกนั น้ำลายใหฟ้ ันโผล่พน้ ข้ึนมาในรู
ข. แสดงการใช้ไหมขดั ฟันดนั แผน่ ยางกันนำ้ ลายใหไ้ ปอย่ใู ต้สว่ นประชิดของฟนั
https://www.youtube.com/watch?v=VFHE_0_LlkQ
4.6 ใช้ไหมขดั ฟันผูกบริเวณคอฟันซท่ี ่อี ยู่ใกลก้ ลางมากทส่ี ดุ เพ่ือยดึ แผ่นยางกนั น้ำลายไม่ใหห้ ลดุ
ออกมา โดยมวี ิธกี ารผกู ดังรปู ที่ 14 หากแผ่นยางกันน้ำลายแน่นดีอยู่ใต้สว่ นป่องของฟันอาจขา้ มข้ันตอนน้ีไปได้ แตใ่ น
ปฏบิ ัติการนีน้ สิ ติ ควรฝึกฝนข้นั ตอนนี้ด้วย

รปู ท่ี 14 แสดงวิธกี ารผูกไหมขดั ฟนั เพ่ือใชย้ ดึ แผ่นยางกันนำ้ ลาย (รปู : อ.ทพญ.ภัทราพร)

113

4.7 ใช้สปูนเอกซค์ าเวเตอร์จดั ขอบแผน่ ยางบรเิ วณคอฟันให้มว้ นเขา้ หาคอฟันอย่างสวยงาม เพ่ือไม่ใหก้ นั
น้ำลายรั่วซมึ เข้ามาได้ดขี น้ึ เม่อื เสร็จสิ้นขนั้ ตอนนแี้ ผ่นยางกนั น้ำลายจะเปน็ ดังรูปที่ 15

รปู ท่ี 15 แสดงบริเวณท่ีจะเขา้ ทำงานเมอ่ื ใสแ่ ผน่ ยางกันน้ำลายเรยี บรอ้ ยแลว้
https://www.youtube.com/watch?v=VFHE_0_LlkQ

5. พบั แผน่ ยางกันนำ้ ลายให้เรยี บรอ้ ยดงั รปู ท่ี 16 โดยมีวิธกี ารดงั รูปที่ 17

รปู ท่ี 16 แสดงแผ่นยางกนั นำ้ ลายที่ถกู พับเรียบร้อยแล้ว (รปู : รศ.ทพญ.เขม็ พร)

รปู ท่ี 17 แสดงวิธีการพับแผ่นยางกนั นำ้ ลาย (รูป: อ.ทพญ.ภัทราพร)

114

การถอดแผน่ ยางกนั นำ้ ลาย
1. ทำความสะอาดแผน่ ยางกันนำ้ ลายและนำไหมขดั ฟนั ซึ่งใช้ยึดแผน่ ยางออก
2. ดงึ แผ่นยางกันน้ำลายที่อยรู่ ะหวา่ งซีฟ่ ันออกมาจนตึงแล้วใชก้ รรไกรตดั ไหมตัดใหแ้ ผ่นยางขาดดงั รปู ท่ี 17

รูปที่ 17 แสดงการใชก้ รรไกรตดั แผน่ ยางกนั นำ้ ลายเพ่ือถอดออก (รูป: รศ.ทพญ.เข็มพร)

3. ใช้คีมจับทเ่ี คร่ืองหนบี แผน่ ยางกนั น้ำลายแล้วถอดออกจากชอ่ งปากผ้ปู ว่ ยพร้อมกับแผน่ ยางกนั นำ้ ลายและกรอบ
ขงึ แผ่นยาง

การบนั ทกึ บัตรผู้ป่วย

ตวั อย่าง การบันทกึ การรักษาในบตั ร รบ. 1 ต. 13

วนั /เดือน/ปี ตำแหนง่ ผลการ x-rays การรกั ษา นิสิต อาจารย์
24 ก.ย.2563 ฟัน การวนิ จิ ฉัยโรค (เขียนช่อื ตัวบรรจง) ก้องภพ
44-46 Rubber dam application
- completed. น้ำหนึง่

เอกสารอา้ งองิ

รศ.ทพญ.เข็มพร กจิ สหวงศ์ หนงั สือการบูรณะฟันในเด็ก คณะทันตแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ ตพี มิ พป์ ี
2551

ผศ.ดร.ทพญ.องั สนา ใจแนน่ และคณะ คู่มอื คลนิ ิกทันตกรรมบรู ณะ 2 คณะทันตแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น ปี
การศึกษา 2561

อ.ทพญ.ปิน่ พนา ทวีสทิ ธิ์ เอกสารประกอบการสอนรายวชิ า ทันตกรรมบรู ณะ 2 ปกี ารศกึ ษา 2559

115

Atraumatic Restoration Treatment (ART)
ทพ. ธรรศ แสวงเจรญิ

Atraumatic Restoration Treatment (ART) เปน็ การใช้ hand instrument ในการกำจัดเนอ้ื ฟันผุชนั้ นอกออก
จากน้นั ทำการอดุ ดว้ ย Adhesive restorative materials เช่น glass ionomer ซ่ึงวธิ นี เ้ี ป็นวธิ ที ีเ่ หมาะสมสำหรบั พ้ืนที่ท่ีมี
บคุ ลากรหรอื เครอื่ งมอื จำกดั

ART เป็นวิธีการรักษาเพอื่ ยับยั้งการลกุ ลามของการผุในฟันทผี่ ลุ กึ ถงึ ช้นั เนอ้ื ฟนั แตไ่ มท่ ะลุช้ันโพรงเนื้อเยื่อในฟนั และ
ต้องเป็นฟนั ท่มี ชี ีวติ ฟนั ไมเ่ คยมอี าการของ pulpitis ไมเ่ คยมอี าการปวด บวมหรือมตี ุ่มหนอง

ข้ันตอนของการทำ ART มดี ังนี้
1.การเตรยี มโพรงฟนั

1.1 แยกฟันซ่ีที่จะรกั ษาโดยใชส้ ำลีก้อน เพื่อใหส้ ามารถทำงานได้งา่ ยขน้ึ
1.2 กำจัดคราบจลุ นิ ทรียโ์ ดยทำความสะอาดผิวฟนั ดว้ ยสำลีชบุ น้ำและเชด็ ให้แหง้ เนื่องจากผิวฟันทแี่ ห้งและสะอาด
จะช่วยทำใหจ้ รวจรอยผแุ ละ unsupported enamel ไดง้ ่าย

ภาพที่ 1 แสดง unsupported enamel

ภาพที่ 2 แสดง hatchet
1.3 เปิดโพรงฟนั (ในกรณีท่ีรเู ปดิ โพรงฟันมีขนาดเล็ก) โดยใช้ hatchet หรอื อาจใช้หัวกรอกรอ unsupported
enamel ออกใหม้ ีขนาดรเู ปิดพอที่จะใช้ spoon excavator ได้

116

ภาพท่ี 3 แสดงการใช้ hatchet เปดิ โพรงฟัน
1.4 กำจัดรอยผุ โดยเลือกใช้ spoon excavator ให้มขี นาดพอเหมาะกับโพรงฟนั ซง่ึ อาจใช้ hand instrument
เพยี งอย่างเดยี ว หรอื อาจะใช้ carbide bur รว่ มกับ low speed handpiece กไ็ ด้ จนเนอ้ื ฟันแขง็ ซง่ึ ไมค่ วรใช้แรงกดมาก
เกินไปในการกำจดั เนอื้ ฟันผุ และควรใช้ความระมัดระวังในการกำจดั เน้ือฟันผุใกลโ้ พรงเนอ้ื ฟนั (pulp)

ภาพท่ี 4 แสดง spoon excavator

ภาพท่ี 5 แสดงการใช้ spoon excavator กำจัดรอยผุ
1.5 ทำความสะอาดโพรงฟนั ด้วยสำลีชบุ น้ำอีกครง้ั
1.6 ในกรณีที่ภายหลังกำจดั เนอ้ื ฟนั ผอุ อกแล้วมีโพรงฟนั ลึก อาจทำการป้องกนั โพรงเน้อื ฟนั โดยการปดิ บรเิ วณพน้ื
ของโพรงฟนั ดว้ ย calcium hydroxide
1.7 ทำความสะอาดพนื้ ผวิ ด้านบดเคีย้ วเพอื่ ให้หลมุ รอ่ งฟันสะอาด เนอ่ื งจากหลมุ ร่องฟันท่ีเหลือจะถกู ปดิ ทบั ดว้ ยวัสดุ
ทใ่ี ช้ในการอดุ ฟนั

117

2. การทำความสะอาดโพรงฟนั
โพรงฟนั ท่สี ะอาดจะช่วยเพ่มิ การยดึ ของวัสดุอดุ ฟัน โดยแนะนำให้ใช้วสั ดุสำหรับทำความสะอาดโพรงฟัน เชน่

dentin conditioner โดยใชพ้ ู่กันจมุ่ dentin conditioner นำไปทาใน cavity ประมาณ 10-15 วนิ าที ลา้ งน้ำและเปา่ ลม ทำ
ข้ันตอนนี้ซ้ำสัก 2-3 คร้ัง

ภาพที่ 6 แสดง dentin conditioner

ภาพท่ี 7 แสดงการทา dentin conditioner ใน cavity
3.การอุดโพรงฟนั ด้วย glass ionomer

ทำการอุดปดิ เน้ือฟนั ผุส่วนที่เหลอื (affected dentin) โดยใชว้ สั ดอุ ดุ ฟันทมี่ ฟี ลูออไรด์เปน็ สว่ นประกอบเพือ่ ส่งเสรมิ
ให้เกิดการคนื กลับแรธ่ าตุ (remineralization) ของเนอื้ ฟนั ซงึ่ วัสดทุ ่ดี ีท่สี ดุ คอื glass ionomer เนือ่ งจากสามารถ bond กบั
enamel และ dentin ได้ ปล่อยฟลอู อไรดไ์ ดแ้ ละใชง้ ่าย

3.1 ผสม glass ionomer สว่ นผงและสว่ นเหลว ประมาณ 25-30 วินาที

ภาพท่ี 8 แสดงการผสม glass ionomer

118

3.2 นำ glass ionomer ไปใสใ่ น cavity รวมถงึ บรเิ วณ fissure

ภาพที่ 9 แสดงการนำ glass ionomer ไปใสใ่ น cavity
3.3 ใช้เคร่อื งมือหรอื นว้ิ มอื ท่ีทาวาสลนี แลว้ กดวสั ดุเพอื่ ให้วสั ดุแนบกบั โพรงฟัน เพอ่ื ปอ้ งกันวัสดุ glass ionomer ติด
ถงุ มือ เรียกวิธีนี้ว่า press-finger technique
3.4 กำจดั วัสดสุ ว่ นเกินออกจากผวิ ฟนั และตรวจสอบการกดั สบฟัน
3.5 ทา coating agent ทฟี่ นั จากน้นั ฉายแสง 20 วนิ าที

ภาพที่ 10 แสดงการทา coating agent
The SMART (silver modified atraumatic restorative treatment) technique
The SMART (silver modified atraumatic restorative treatment) technique เป็นการรักษาโดยใช้ Silver
diamine fluoride (SDF) ทาไปบรเิ วณฟันทผี่ กุ ่อนเพอ่ื ยับย้งั การลกุ ลามของเชอ้ื ฟันผุ จากนั้นจะทำการบูรณะฟันดว้ ย glass
ionomer อีกทัง้ ยังช่วยปิดรอยสดี ำท่ีเกดิ จาก SDF อีกดว้ ย
ข้นั ตอนของการทำ SMART มีดงั น้ี
1.การเตรยี มโพรงฟนั และการใช้ SDF
1.1 แยกฟนั ซ่ที ี่จะรักษาโดยใช้สำลีก้อน เพอ่ื ใหส้ ามารถทำงานได้ง่ายขึ้น
1.2 กำจัดคราบจลุ ินทรีย์โดยทำความสะอาดผิวฟันดว้ ยสำลีชบุ น้ำและเช็ดใหแ้ ห้ง เนอื่ งจากผิวฟันที่แหง้ และสะอาด
จะชว่ ยทำใหจ้ รวจรอยผแุ ละ unsupported enamel ได้ง่าย

ภาพที่ 11 แสดงฟันผุท่ดี า้ นบดเคย้ี ว

119

2.การใช้ Silver diamine fluoride (SDF)
2.1 ใชพ้ ู่กันหรอื แปรงขนาดเลก็ จมุ่ SDF และป้ายไปทข่ี อบของ dappen dish เพือ่ กำจดั ของเหลวสว่ นเกิน

ภาพท่ี 12 แสดง silver diamine fluoride
2.2 ทา SDF ท่ีฟนั บริเวณทผ่ี ุ ประมาณ 20-60 วนิ าทตี ่อซี่

ภาพที่ แสดงการทา SDF
2.3 งดดืม่ นำ้ และรับประทานอาหาร 30 นาที (NPO 30 min)

ภาพท่ี 13 แสดงบรเิ วณทผ่ี หุ ลงั ทา SDF พบวา่ รอยผุกลายเป็นสดี ำ
3. การทำความสะอาดโพรงฟนั

โพรงฟันทส่ี ะอาดจะช่วยเพิม่ การยดึ ของวสั ดอุ ุดฟัน โดยแนะนำให้ใชว้ ัสดุสำหรับทำความสะอาดโพรงฟนั เช่น
dentin conditioner โดยใช้พู่กันจมุ่ dentin conditioner นำไปทาใน cavity ประมาณ 10-15 วินาที ล้างนำ้ และเปา่ ลม ทำ
ขั้นตอนน้ซี ำ้ สัก 2-3 ครง้ั

120

4.การอดุ โพรงฟนั ด้วย glass ionomer
ทำการอุดปดิ เนื้อฟันผสุ ว่ นท่ีเหลอื (affected dentin) โดยใชว้ สั ดุอดุ ฟนั ท่ีมีฟลูออไรดเ์ ป็นสว่ นประกอบเพ่ือส่งเสรมิ

ให้เกิดการคืนกลบั แร่ธาตุ (remineralization) ของเน้อื ฟนั ซงึ่ วัสดทุ ี่ดีที่สุดคอื glass ionomer เนอ่ื งจากสามารถ bond กบั
enamel และ dentin ได้ ปลอ่ ยฟลอู อไรดไ์ ดแ้ ละใช้ง่าย

4.1 ผสม glass ionomer สว่ นผงและสว่ นเหลว ประมาณ 25-30 วินาที
4.2 นำ glass ionomer ไปใส่ใน cavity รวมถงึ บรเิ วณ fissure
4.3 ใช้เคร่ืองมือหรอื นวิ้ มือท่ีทาวาสลีนแลว้ กดวสั ดเุ พือ่ ให้วัสดแุ นบกับโพรงฟัน เพอื่ ป้องกันวสั ดุ glass ionomer ตดิ
ถุงมือ เรยี กวิธนี ี้วา่ press-finger technique
4.4 กำจัดวัสดสุ ่วนเกนิ ออกจากผวิ ฟัน และตรวจสอบการกดั สบฟัน
4.5 ทา coating agent ทฟ่ี ัน จากนน้ั ฉายแสง 20 วินาที

ภาพท่ี 14 แสดงฟันหลังจากบูรณะด้วย glass ionomer

121

ปฏบิ ัตกิ ารที่ 10
การถอนฟนั เย็บแผล ตัดไหมและฝกึ เขียนใบสง่ั ยาแกป้ วดและยาปฏิชวี นะ

แผนการสอน
วัตถุประสงค์การเรียนรรู้ ายปฏิบัตกิ ารเมอ่ื เรียนจบปฏิบตั กิ ารนีแ้ ลว้ นิสิตสามารถ

บรรลุวตั ถุประสงคร์ ายวิชาตามรายขอ้ ดงั นี้

ขอ้ ที่ 5.ให้การรักษาทางทันตกรรม เชน่ การถอนฟนั เยบ็ แผลตดั ไหมแบบจำลองฟนั ผูป้ ว่ ยสมมุตภิ ายใต้
หลักการป้องกันและควบคมุ การแพรก่ ระจายการตดิ เชอื้ ไดถ้ ูกต้องและเหมาะสมตามหลกั วชิ าการด้วยความรับผดิ ชอบ
(LO2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ขอ้ ที่ 6. บนั ทกึ ผลการซกั ประวตั ิ การตรวจ วางแผนรักษาทางทันตกรรมและการรักษาลงในเวชระเบียน
ตามข้อเทจ็ จรงิ ไดอ้ ย่างถูกตอ้ ง(LO2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ข้อที่ 7. สามารถทำความสะอาดเครื่องมอื ที่ใชใ้ นงานทนั ตกรรม จดั เก็บและทำให้ปราศจากเช้อื
ไดถ้ ูกตอ้ งตามหลักวิชาการ(LO1.2,1.3 ,2.3, 3.1 ,3.3,6.2,6.4)

ขอ้ ท่ี 8. มมี ีพฤตกิ รรมทางด้านคณุ ธรรมจรยิ ธรรม การเคารพสทิ ธผิ ้ใู ชบ้ ริการ ความมวี นิ ยั ซือ่ สตั ย์ รบั ผิดชอบ
มเี จตคติ และเป็นแบบอย่างท่ีดีแกผ่ อู้ ่นื (LO1.1, 1.2, 1.3 ,4.2)

วตั ถปุ ระสงคเ์ ชิงพฤติกรรม เพ่ือให้นิสิตสามารถ
1. เตรียมเครื่องมอื ทใี่ ชใ้ นการถอนฟันได้อย่างถกู ต้อง
2. เลือกเครือ่ งมอื ท่ีใชใ้ นการถอนฟันไดอ้ ย่างถูกต้อง
3. ถอนฟนั ภายใตก้ ารปฏิบัตงิ านตามข้นั ตอนทถ่ี กู ตอ้ งตามหลกั การป้องกนั การแพรก่ ระจายเชอื้
4. เตรียมเครื่องมือในการเยบ็ แผลไดอ้ ยา่ งถูกต้อง
5. เยบ็ แผลไดถ้ กู ต้องตามหลกั วิชาการอย่างน้อย 1 วิธี
6. ตดั ไหมเย็บไดถ้ ูกวิธตี ามหลักวชิ าการ
7. สามารถให้คำแนะนำหลังการถอนฟันและเขยี นใบสงั่ ยาแกป้ วดและยาปฏิชีวนะได้

วสั ดุอุปกรณ์ที่ใชใ้ นการเรยี นการสอน

1 ชดุ ตรวจ 1 ชุด
2 ผ้าก๊อซ 2 ชิ้น
3 Straight elevator 1 ตวั
4 Angle elevator 2 ตวั (R+L)
5 Root straight elevator 1 ตวั
6 Root angle elevator 2 ตัว (R+L)
7 Dental forceps (150 และ 150S ) 2 ตัว
8 Dental forceps (151 และ 151S ) 2 ตัว

122

9 Curette 1 ตัว
10 เขม็ เย็บแผลพรอ้ มไหม 1 อัน
11 Needle holder 1 อนั
12 กรรไกรตดั ไหมปลายโคง้ 1 อนั
13 ถงุ มอื ใช้ครงั้ เดียวทิ้งคนละ 1 คู่
14 กล้วย (เปลือกยงั ไมช่ ำ้ ) 1 ผล
15 แบบจำลองฟัน 1 อัน
16 ใบสงั่ ยา 1 ใบ
17 บัตรผปู้ ว่ ย OPD Card

ข้ันตอนการปฏบิ ตั ิ
1. ปฏิบตั กิ ารน้ที ำพร้อมกับปฏิบตั ิการเยบ็ แผลให้ถอนฟนั กอ่ นเยบ็ แผล
2. แบง่ นสิ ติ ออกเปน็ กลมุ่ ๆ ละ 10-12 คน
3. แตล่ ะกลุม่ ได้รบั ขากรรไกรจำลอง
4. จดั เตรยี มเคร่ืองมอื ตามรายการ “วัสดุอปุ กรณท์ ่ใี ชใ้ นการเรยี นการสอน”
5. ปฏบิ ตั ิงานตาม “ขน้ั ตอนการทำงาน”

กจิ กรรมของอาจารย์
1. ดแู ลนสิ ติ ในกล่มุ ทร่ี ับผดิ ชอบ
2. อธิบายข้นั ตอนการทำงานในปฏบิ ตั ิการนี้
3. แนะนำเครือ่ งมือถอนฟันและการใช้เครือ่ งมอื แต่ละประเภท
4. สาธติ การถอนฟนั ในแบบจำลองฟนั พรอ้ มตำแหนง่ การเขา้ ทำงานการเยบ็ แผลในกล้วยและตดั ไหม
5. ให้คำแนะนำ แนะแนวทาง และสงั เกตพฤตกิ รรมการปฏิบัตงิ านนสิ ติ แตล่ ะคน
6. ใหค้ ะแนนในใบประเมินปฏบิ ัตกิ ารและคะแนนพฤติกรรมนสิ ติ แตล่ ะคน

กจิ กรรมของนิสติ
1. ศกึ ษาค้นควา้ ทบทวนความร้ภู าคทฤษฎี
2. ศกึ ษาข้ันตอนการปฏิบตั งิ านจากคมู่ ือปฏิบตั ิการคลินิกทันตกรรมเบื้องตน้
3. อา่ นหนังสอื เรยี น “ทนั ตศลั ยศาสตร์” มาก่อนล่วงหนา้
4. จดั เตรยี มเครอื่ งมือตามรายการ “วัสดุอุปกรณท์ ่ใี ชใ้ นการเรียนการสอน”ใหเ้ บิกชุด ถอนฟนั บนและลา่ ง
โมโดลถอนฟัน ชดุ เยบ็ แผล กรรไกรตดั ไหม จากห้องจา่ ยกลาง
5. เชญิ อาจารยต์ รวจ เพ่ือเรม่ิ งาน (Beginning check)
6. ปฏิบัตงิ านตาม “ขนั้ ตอนการทำงาน”
7. บันทกึ ลงในบตั รผู้ปว่ ย OPD Card
8. หลังจากทำงานเสรจ็ ตอ้ งใส่ฟันทฝ่ี กึ ถอนเขา้ ในโมเดลถอนฟนั ล้างเครื่องมือ เช็ดใหแ้ ห้ง
ถา้ มผี ้าหอ่ เครือ่ งมือมาด้วยต้องห่อกลับใหเ้ รยี บรอ้ ย นำไปส่งคืนที่ห้องจา่ ยกลาง

123

ส่อื การเรยี นการสอน
1. คมู่ อื ปฏิบตั ิการคลนิ ิกทันตกรรมเบอื้ งต้น
2. ตำราเอกสารวิชาการท่ีเกย่ี วข้อง
3. หนังสอื เรียนทนั ตศัลยศาสตร์
4. แบบจำลองการถอนฟัน
5. ชุดเยบ็ แผล กรรไกรตดั ไหม
6. ชุดถอนฟันบนและลา่ ง
7. กล้วยที่เปลอื กยงั ไมช่ ำ้

การประเมินผล

1.คะแนนแบบประเมนิ ทักษะการถอนฟนั และเขียนใบส่งั ยา 25 คะแนน

2.คะแนนแบบประเมินทกั ษะการเย็บแผลและตดั ไหม 20 คะแนน

3.คะแนนพฤตกิ รรมประจำวัน 10 คะแนน

4.คะแนนการฝึกปฏบิ ตั เิ ยบ็ แผลและตดั ไหม 20 คะแนน

5. .คะแนนประเมินทกั ษะการดูแลรักษาเครอ่ื งมือ 20 คะแนน

(ประเมินทกุ วันของสัปดาหท์ ม่ี ปี ฏบิ ัติการ)

เกณฑก์ ารประเมินผล

1. ผเู้ รยี นต้องเข้าเรยี นอย่างน้อย รอ้ ยละ80 ของเวลาเรียน

2 . ผูเ้ รียนตอ้ งไดค้ ะแนนในแบบประเมินทกั ษะแต่ละปฏบิ ตั กิ าร ตงั้ แต่60%ข้ึนไปจงึ จะมีสิทธ์ขิ อประเมนิ ผลการเรยี น

3. ผเู้ รยี นตอ้ งไดค้ ะแนนรวมพฤตกิ รรมประจำวันต้งั แต่60%ขน้ึ ไปจงึ จะมสี ทิ ธ์ขิ อประเมนิ ผลการเรยี น

4. ผู้เรียนตอ้ งได้คะแนนรวมในแบบประเมนิ การดูแลรกั ษาเครื่องมอื ต้ังแต่60%ข้ึนไปจึงจะมีสทิ ธิ์ขอประเมินผลการเรยี น

ขั้นตอนการทำงาน
1. อาจารยป์ ระจำกลมุ่ แนะนำเครือ่ งมือถอนฟันและสาธติ การถอนฟนั ในแบบจำลองฟนั
2. นสิ ติ จับคูก่ นั ฝกึ ทา่ ทางและฝกึ ถอนฟันในแบบจำลอง (ฟนั บน ฟันล่าง/ฟนั นำ้ นม ฟันแท้)
3. นสิ ิตแตล่ ะคนฝกึ ถอนฟันในขากรรไกรจำลองโดยฝึกใช้ทง้ั คมี ฟนั บนและฟันล่าง
4. นิสติ ฝึกเขยี นใบส่งั ยาแก้ปวดและยาปฏชิ วี นะ โดยอาจารย์เปน็ ผู้กำหนด น้ำหนักผู้ปว่ ยสมมุติ

เนื้อหาการถอนฟัน
ขั้นตอนการถอนฟัน

1. การแยกเหงือก เปน็ การแยกหรือเลาะเนือ้ เยอื่ ทบี่ รเิ วณคอฟันออกจากฟนั โดยใชเ้ คร่อื งมือเช่น Straight
elevator,Angle elevator เพ่อื ให้ ปากของคมี ถอนฟันสามารถลงไปใต้เหงือกจับทบ่ี รเิ วณคอฟันในสว่ นทีล่ ึกท่ีสดุ
โดยไมท่ ำอนั ตรายเหงือกรอบๆ

2. การทำให้ฟันหลวม โดยใช้ Straight elevator เป็นการทำให้ฟนั หลวมหรอื ขยับกอ่ นทจี่ ะใช้คีมถอนฟัน
โดยสอด elevator เข้าบรเิ วณ Alveolar crest สว่ น blade วางระหวา่ ง รากฟันและกระดูกเบา้ รากฟนั จากนน้ั คอ่ ยๆ
หมนุ elevator เพอ่ื ขยับฟนั การใช้ elevator ต้องมีจดุ พัก(rest) และการป้องกนั (guard) เสมอ
เนื่องจากอาจทำอันตรายต่อฟนั ข้างเคยี ง หรือปลายของเครอ่ื งมืออาจพลาดไปถูกเนอ้ื เยือ่ ฉกี ขาดหรือไปถูกเสน้ เลือดใหญไ่ ด้

124

3. การใช้คีมถอนฟันในการโยกฟัน ควรเลือกคมี ถอนฟนั ใหเ้ หมาะสมกบั ฟนั ทจี่ ะถอน

ปากของคีมควรจับรากฟันให้แนบสนทิ กดคมี ลงไปจบั รากฟนั ให้ลกึ ทส่ี ุด โดยส่วนปลายคีมถอนฟนั ขนานกบั แนวแกนฟันเสมอ

จบั ให้แนน่ ม่นั คง แลว้ ออกแรงโยกฟนั ตามแนวตามทศิ ทางตา่ งๆ การโยกฟนั ตอ้ งทำอย่างชา้ ๆ

คอ่ ยๆส่งแรงเพอ่ื ใหเ้ กดิ การขยายของกระดูกเบา้ ฟนั แนวแรงทใ่ี ชใ้ นการโยกฟนั มดี ังนี้ คือ

3.1 แรงกดลงลา่ ง(Apical force) เปน็ แรงเร่ิมต้นในการถอนฟัน เมอ่ื ปากคีมจบั ลงไปที่

รากลึกข้นึ จะมีผลดันฟันให้ลอยขนึ้ มาจากกระดูกเบ้าฟันได้

3.2 แรงโยกดา้ นแกม้ และดา้ นลิน้ (Bucco-lingual pressure) เป็นการโยกฟันมาดา้ น

แก้มและด้านลิ้น มผี ลใหก้ ระดูกดา้ นแก้มและด้านล้ินขยายตวั

3.3 แรงหมุน(Rotational pressure) เป็นการโยกฟนั โดยการหมนุ ขอ้ มอื เหมาะในการ

โยกฟนั รากเดยี วทรี่ ากไม่โคง้ งอ

3.4 แรงเสรมิ อื่น (Accessory pressure) เปน็ การโยกฟันในลักษณะเฉพาะที่เหมาะสม

กบั ลักษณะเฉพาะของรากฟนั เชน่ การโยกฟนั เปน็ เลขแปด(Figure of eight) ใชใ้ นฟันกรามลา่ ง

3.5 แรงแยกฟัน (Traction force) เป็นแรงท่ีใชส้ ดุ ท้าย หลงั จากท่โี ยกฟันและขยาย

กระดกู อย่างเพียงพอแล้ว เปน็ การนำฟนั ออกจากกระดกู เบา้ รากฟนั ด้วยแรงนุม่ นวล ไม่ใชก่ ารกระตกุ หรอื ดึงฟนั ออกมา

4. การยึดและพยุงขากรรไกร ในขณะโยกฟัน ควรมีการยดึ และพยุงขากรรไกร

โดยในฟันบนใหใ้ ช้นวิ้ ชแี้ ละนว้ิ หัวแม่มือข้างทไ่ี ม่ได้จบั คมี ถอนฟนั ยดึ ด้านแกม้ และด้านเพดานในฟนั ซ่ที ่ีจะถอน

สว่ นฟันล่างใช้นว้ิ ช้แี ละนิ้วหวั แมม่ อื กนั กระพ้งุ แกม้ สว่ นสามนิว้ ท่เี หลือประคองบรเิ วณใตค้ าง เพ่อื ยดึ ขากรรไกรให้นิง่

5. ให้สมมตุ กิ ารตรวจ ดแู ลแผลถอนฟันหลังถอนฟัน แต่งกระดกู ทโี่ ปง่ ขรขุ ระ ใหเ้ รยี บ กำจัดเศษฟัน กระดกู

หรือเนื้อเยอื่ ท่ีไมด่ ีในกระดกู เบ้ารากฟนั โดยใช้ Curette ขูดออกให้หมด ถา้ มีการฉกี ขาดของเน้ือเย่อื รอบๆ

อาจพจิ ารณาเยบ็ ใหเ้ ข้าท่ี บีบกระดูก Alveolar crest เข้าหากันในแนว Bucco-lingual

6. การกดั ผา้ กอ๊ ซหลงั การถอนฟนั วางผ้าก๊อซบนบรเิ วณปากแผลถอนฟนั

บนแบบจำลองฟันและสบฟันเขา้ มากดั ใหแ้ น่น

7. การแนะนำผ้ปู ่วยหลังการถอนฟัน (นสิ ติ จบั คู่กับเพื่อนฝกึ ใหค้ ำแนะนำหลังถอนฟนั )

7.1 กัดผา้ กอ๊ ซให้แนน่ ในตำแหน่งของฟันทีถ่ ูกถอน 1 ช่วั โมง หรอื จนกวา่ เลอื ดจะหยดุ ไหล

7.2 หา้ มดูดหรือเลยี แผล ห้ามใชไ้ ม้จิ้มฟนั แปรงสฟี ันเขี่ยเขา้ ไปในแผล

7.3 หากมีน้ำลายหรือเลอื ดที่ซมึ ออกมาให้กลนื ย่ิงบ้วนนำ้ ลายยงิ่ เปน็ การกระตนุ้ ให้

น้ำลายออกมามากขนึ้

7.4 แปรงฟนั ได้ตามปกติ แตไ่ มค่ วรแปรงเขา้ ไปในแผล

7.5 ใหท้ านอาหารออ่ นๆ ไมท่ านรสจัด หรอื รสเผด็ ร้อน

7.6 ประคบเย็น(นำ้ แข็ง) ใน 24 ชัว่ โมงหลังทำ จากน้นั ประคบอุน่ เพอ่ื ปอ้ งกันอาการบวม

7.7 ถา้ มอี าการปวด ก็ให้รับประทานยาแก้ปวด ตามทท่ี นั ตแพทยส์ ัง่

7.8 ในกรณีฝกึ เป็นผ้ปู ว่ ยเดก็ ที่ถอนฟนั โดยมีการฉีดยาชาโดยเฉพาะในฟันล่าง ควรให้

คำแนะนำแก่เด็กและผ้ปู กครองเกยี่ วกับการชาวา่ ยาชาจะออกฤทธน์ิ านเทา่ ไหร่ และระวังการกัดแกม้ กัดล้ินเลน่

เน่ืองจากยาชายังออกฤทธิ์ พอไปกดั โดนจะไมร่ สู้ กึ เจ็บ แตพ่ อยาชาหมดฤทธ์กิ ็พบวา่ มแี ผลทแ่ี ก้มหรือลนิ้ เกิดข้ึนได้

7.9 ถา้ เกิดความผิดปกติข้นึ เช่น เลือดจากแผลถอนฟันไมห่ ยดุ ไหล มีอาการชาไมห่ าย

หลายวนั ปวดมากข้ึน ปวดรุนแรง มหี นองไหลออกมาจากแผลถอนฟัน ควรกลบั มาพบทนั ตแพทยท์ นั ที

125

ข้ันตอนการเยบ็ แผลและตัดไหม

ขัน้ ตอนการปฏิบตั ิ
1. ปฏิบัติการนจี้ ะทำต่อจากปฏบิ ตั กิ ารถอนฟัน
2. แบ่งนิสิตออกเป็น4 กลมุ่ กลุ่มละ 12-14 คน
3. จดั เตรียมเคร่ืองมือตามรายการ “วัสดุอปุ กรณ์ที่ใชใ้ นการเรียนการสอน”
4. ปฏิบัติงานตาม “ขนั้ ตอนการทำงาน”

กจิ กรรมของอาจารย์
1. รบั ผิดชอบดแู ลนิสติ ในกลุ่มประจำวัน
2. อธบิ ายขนั้ ตอนการทำงานในปฏบิ ตั ิการน้ี
3. สาธิตวิธีจับ Needle holder การรอ้ ยไหมและการเย็บแผล
4. ตรวจสอบความถูกต้องของการบนั ทกึ เอกสาร เชน่ บัตรผูป้ ว่ ย ใบสงั่ ยา สมุดบันทึกกจิ กรรมประจำวัน ฯลฯ
5. ตรวจและใหค้ ำแนะนำ และสงั เกตพฤติกรรมการปฏิบัติงานนิสติ แตล่ ะคน
6. ใหค้ ะแนนในใบประเมินปฏิบัตกิ ารและคะแนนพฤตกิ รรมนสิ ติ แตล่ ะคน

กจิ กรรมของนิสติ
1. ศกึ ษาค้นคว้า ทบทวนความรภู้ าคทฤษฎี
2. ศึกษาข้นั ตอนการปฏบิ ตั ิงานจากคมู่ อื ปฏิบัตกิ ารคลินกิ ทนั ตกรรมเบ้อื งต้น
3. ปฏิบตั ติ ามขั้นตอนการทำงาน
4. โดยเบิกทหี่ ้องจา่ ยกลางได้แก่ ชุดเย็บไหม กรรไกรตดั ไหม เขม็ เย็บแผล needle Holder
5. บันทึกบตั รผูป้ ่วย OPD Card
6. หลังจากทำงานเสร็จ ตอ้ ง ลา้ งเครื่องมือ เชด็ ให้แห้ง ถ้ามีผ้าห่อเครื่องมอื มาดว้ ยตอ้ งหอ่ กลบั ใหเ้ รยี บร้อย
นำไปสง่ คืนทหี่ ้องจา่ ยกลาง

สือ่ การเรียนการสอน
1. คูม่ อื ปฏบิ ตั ิการคลนิ กิ ทนั ตกรรมเบอ้ื งต้น
2. ตำราเอกสารวิชาการทีเ่ กย่ี วขอ้ ง
3. หนงั สือเรียนทนั ตศัลยศาสตร์
4. กลว้ ยท่ีผิวยงั ไมช่ ำ้

การประเมินผล (จัดการเรียนการสอนในทกั ษะการถอนฟัน)

1. คะแนนการฝึกปฏิบตั เิ ยบ็ แผลและตดั ไหม 20 คะแนน

ขัน้ ตอนการทำงาน

1. อาจารย์แนะนำอุปกรณใ์ นการเย็บแผล

2. สวมถุงมอื กอ่ นเรมิ่ ปฏิบัตงิ าน

3. อาจารยส์ าธติ วิธีการจบั Needle holder และการร้อยไหม

4. อาจารยส์ าธิตวธิ ีการเยบ็ แผลด้วยวธิ ี Interrupted และ figure of eight ในห่นุ จำลอง

(กลว้ ยทเี่ ปลือกยังไม่ชำ้ )

5. นสิ ิตแตล่ ะคนในกลุ่มย่อยฝกึ ปฏบิ ตั ิการเยบ็ แผลแบบ Interupted suture

6. เชญิ อาจารยต์ รวจงาน

126

เน้อื หา
วธิ ีเย็บแผลโดยใช้ไหมผูกเปน็ ปมแยกเปน็ อนั ๆ (interupted sutures)

1. เตรยี มเข็มและไหมเย็บ ใช้ Needle holder จับบริเวณ ½ -1/3 จากก้นเข็มเยบ็ สอดไหมทกี่ น้ เขม็
2. ปลายเขม็ เยบ็ ตง้ั ฉากกบั เนอ้ื เยอ่ื ตกั เข็มห่างขอบแผลประมาณ 3-5 มิลลิเมตร
3. ดนั เข็มผา่ นตามความโคง้ เขม็ โดยหมุนขอ้ มือในแนววงกลม
4. เมื่อปลายเข็มแทงผ่านเนื้อเยื่อดา้ นผิวออกมาประมาณครึ่งหนงึ่ ใหค้ ลายลอ็ ค Needle holder
และไปจบั บรเิ วณกึ่งกลางเขม็ เย็บทโ่ี ผล่ออกมา ตอ่ มาให้ตกั เน้อื เยอ่ื อีกดา้ นเปน็ คร้ังที่สอง โดยทำเช่นเดยี วกนั
เปน็ การตักเข็มเยบ็ จากด้านในส่ดู า้ นนอก
5. มือซ้ายรวบเขม็ และไหมเยบ็ ไว้ ใหจ้ ับบริเวณกน้ เขม็ ระวงั เข็มทมิ่ มอื
6. ดงึ ไหมเยบ็ ใหด้ า้ นปลายเหลือยาวประมาณ 5 ซม.
7. ผกู ปม โดยพันไหมเย็บรอบ Needle holder 2 รอบ แล้วใช้ needle holder จบั ปลายไหม
เยบ็ ทีเ่ หลอื พรอ้ มล็อคเคร่ืองมือเอาไว้ มือซา้ ยดึงไหมเย็บออกจาก needle holderมอื ขวาจบั needle holder เอาไวน้ ่ิงๆ
ด้ายจะถกู ผูกเป็นปม ทัง้ มอื ซา้ ยและขวาดึงปมไหมให้แน่นพอประมาณ
8. พนั ไหมเยบ็ รอบ needle holder อกี 1 รอบ ในทศิ ทางตรงกนั ข้ามกับการพันคร้งั แรกดงึ ไหม
เย็บเพ่ือจะผูกปมในลกั ษณะเดียวกนั กับ ขอ้ 6
9. รวบปลายไหมเย็บท้งั 2 เส้น ใช้กรรไกรตดั ไหมเยบ็ ใหเ้ หลือปลายไหมประมาณ 3 ม.ม.
ขอ้ แนะนำ

❖ การใช้เขม็ เยบ็ ตักเน้ือเย่อื คร้ังแรกใหเ้ ร่ิมตกั เนอ้ื เย่อื ที่ขยับได้ ครั้งท่สี องให้ตักเนอ้ื เยอ่ื ตดิ แน่น
❖ การเยบ็ แผลทด่ี ี ฝเี ยบ็ ควรห่างเทา่ ๆกันทงั้ ระยะจากขอบแผลและระยะหา่ งแตล่ ะเข็ม

ขอบแผลตอ้ งแนบสนิท ไม่เกยหรอื ห่างกันสังเกตจากเนือ้ เยื่อเรยี บ ไมป่ ูดหรือซดี ”

วธิ กี ารตัดไหมเยบ็ หลังจากแผลสมานแลว้
1. ใช้มือซา้ ยจับ cotton pliersคีบปมไหมเยบ็ แผล ดงึ ขน้ึ เลก็ นอ้ ยเพื่อให้ปลายกรรไกรสอดเข้าได้
2. ใชส้ ว่ นปลายกรรไกร ตดั ใตป้ มไหมเย็บส่วนที่อยู่ชดิ กบั เนอ้ื เยื่อมากที่สดุ
3. ดงึ ไหมเยบ็ แผลออกนอกช่องปากโดยดึงผา่ นไปทางไหมเยบ็ ทสี่ มั ผสั กบั ด้านนอก เพอื่ ป้องกันการตดิ เชื้อ

แสดงการจบั เคร่อื งมอื ในการเยบ็ แผลทถี่ กู ต้อง

การเยบ็ แผลแบบ interrupted suture ลักษณะเข็มเย็บแผล

127

ตวั อยา่ งการเขียนบตั รผูป้ ว่ ย OPD Card การถอนฟนั

ว/ด/ป ตำแหนง่ ฟัน ผล x-ray การรกั ษา นสิ ิต อาจารย์
และวนิ ิจฉยั โรค
22ต.ค.63 46 Chronic apical Ext under L.A. 2% 1.2 ml., Lidocain ณเดช อ. ธรรศ
epinephrine 1:105 sutured 2 stitches,
abscess med. Amoxycillin (500 mg) 1×3/20 tabs
And Paracetamol (500 mg) 10 tabs.
นดั ตดั ไหม 29ต.ค.63เวลา 9.00 น

ตวั อย่างการเขียนบตั รผ้ปู ่วย OPD Card การตดั ไหม

ว/ด/ป ตำแหนง่ ฟนั ผล x-ray การรักษา นิสิต อาจารย์

และวนิ จิ ฉยั โรค

29ต.ค.63 46 CC : 7 Post-op days มาตดั ไหมตามนดั

PI : Ext เมือ่ 7 วันทแ่ี ล้ว เลอื ดหยดุ ไหลปกติ

มีอาการปวด และบวม 3 วันหลงั ถอนฟนั อยา่ งยาก

ได้รั้บยา2 ตัว คือ Amoxicillin และ Paracetamol

ทานยาหมด (ถา้ ไม่หมด ใหแ้ จ้งวา่ เหลอื ยากเ่ี ม็ด)

O/E : Area of 48 is slightly red, no sign of

infection, no inflammation ,no tenderness

(หรอื mild inflammation), (อาการอนื่ ๆเช่น

pus discharge , bony exposed)

stitch remained 2 stitches.

Dx : Area of 46 normal wound healing

(หรือ inflammatory wound

หรือdry socket หรอื /alveolar osteitis)

Tx : Stitch off 2 stitches ณเดช อ. ธรรศ

(and irrigate with normal saline) ณเดช อ. ธรรศ

ตัวอย่าง 128

การเขียนใบส่งั ยาสำหรบั การถอนฟนั

ย่นื ใบส่งั ยาท่หี อ้ งยา วสส.ขก.

กระทรวงสาธารณสุข

ใบส่ังยา

วทิ ยาลัยการสาธารณสุขสริ ินธรจงั หวัดขอนแก่น

ชื่อ-นามสกุล...... นายศรราม . เทพพทิ กั ษ์…..อายุ ..........26...... ปี

ท่อี ย.ู่ ..........................................................วนั เดือน ปี ..22ต.ค.63

การวนิ จิ ฉยั โรค ...46 chronic apical abscess…เลขท่บี ตั ร

สทิ ธิการรบั บรกิ าร

บตั รประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ (บตั รทองฯร.พ.ขอนแกน่ )

เลขท่บี ตั รประชาชน ----

บตั รประกนั สงั คมเลขท่ี ----

ขา้ ราชการ/เจา้ หนา้ ท่ขี องรฐั /พนกั งานรฐั วิสาหกิจ

อ่ืนๆ....................................................

รายการ จำนวน ราคา
-
- คา่ บรกิ ารผปู้ ว่ ยนอก ในเวลาราชการ/นอกเวลาราชการ - 250
10
- ค่าถอนฟัน 1 ซี่
100
- Paracetamol (500 mg) 10 tabs

Sig: 1 tab ◉ p.r.n. for pain and 6 hrs 20 caps
- Amoxycillin (500 mg)
Sig : 1 cab ◉ t.i.d. p.c.

นิสติ ผู้ทำการรักษา เกรียงไกร รวม 360 บาท
ผู้สั่งยา อ.อนุพงศ์ ผู้จ่ายยา ผูร้ ับเงนิ
ใบเสรจ็ รบั เงนิ เล่มที่ เลขท่ี

ก

ภาคผนวก ก

ใบรายการตรวจรับเคร่อื งมอื วิชาการเตรียมความพร้อมคลินิกทนั ตกรรม
ใบเปลี่ยนเคร่ืองมือ

ใบรายการเคร่อื งมือขาด
แบบตรวจคดั กรองคนไข้ก่อนการรักษาทางทันตกรรม
แบบชว่ ยบันทึกการตรวจ วินิจฉัยและวางแผนการรกั ษาทางทันตกรรม
แบบบันทึก การฝกึ ปฏิบัตกิ ารตรวจและวางแผนการรักษาในช่องปากสมบูรณ[์ Complete Chart]

ข

ใบรายการตรวจรบั เครอื่ งมอื วชิ าการเตรียมความพร้อมคลินิกทันตกรรม
ให้ใช้ในปฏิบัติที่1การตรวจรับเครื่องมือ

ชื่อ-สกลุ ..................................................................รหสั ประจำตัว..............ยูนิตที.่ ...........
ชอ่ื -สกลุ ..................................................................รหสั ประจำตวั ..............ยูนิตท่.ี ...........

ส่วนท่ี 1 วสั ดอุ ปุ กรณ์ท่ีนสิ ติ ได้รบั แจก

รายการเคร่ืองมอื จำนวน Check in หมายเหตุ Check out หมายเหตุ ราคา/ชิ้น
1.เข็มกรอฟัน
1.1 Bristle brush 2 50
1.2 rubber cup 2 50
1.3 mandrel for Rubber cup 2 50
2 วัสดอุ ่ืนๆ
2.1 ขวดยาเลก็ ใส่สียอ้ มฟนั 1 50
2.2 dappen glass 2 18
2.3 Cotton wool container 1 288
2.4 พกู่ ัน etching - bonding 6 65
2.5ถาดหลุม(บาง/หนา) 1 100
ลงชือ่ อาจารย์ Check in ........................วนั ท.่ี ...................
ลงชื่อ อาจารย์ Check out...................... วนั ท่.ี ................

สว่ นท่ี 2 วสั ดุอุปกรณ์ท่นี สิ ติ ตอ้ งเตรียมมาเอง

ที่ รายการ จำนวน Check in หมายเหตุ

1 เสอื้ กาวนย์ าวสีขาว 2/คน

2 ผ้าปิดปาก (mask) 10/คน

3 Face shield 1/คน

4 หมวกคลุมผม 10/คน

5 รองเท้าแตะสวมในคลินกิ 1/คน

6 กระจกส่องหนา้ แบบมแี ทน่ 1/คน

7 ไหมขัดฟนั 1/คน

8 กระดาษเทปกาวทบึ 1/คน

9 ถงุ พลาสติก ขนาด 4*6 นว้ิ 1โหล/คน

10 นำ้ยาบว้ นปาก เบตาดนี การ์เกิ้ลหรือไฮโดรเจนเปอรอ์ อกไซด์ 3 % 1ขวด/คน

11 สบู่เหลวลา้ งมอื บรรจุขวดป๊ัม 1/คน

12 นำ้ ยาลา้ งจาน 1/คน

13 แปรงล้างเครื่องมือ 1/คน

14 ฟองนำ้ + สก๊อตไบรท์ 1/คน

15 กาละมัง ล้างเครื่องมือ 1/คน

16 ถุงมอื อยา่ งหนาใชล้ า้ งเครื่องมือ 1/คน

ค

17 กระดาษทชิ ชพู ร้อมกล่องทชิ ชู 1/คน
18 แปรงทำความสะอาดอา่ งล้างมือ 1/คน
19 กล่องพลาสตกิ สะอาดสำหรับใส่ Rubber cup bristle brush 1/คน
20 ตะกรา้ ใสอ่ ปุ กรณ์(ใช้ตะกร้าเรยี นวิชาDAเพื่อใชบ้ รรจุสง่ิ ของ 1/คน

เนอื่ งจาก มีการใช้ยนู ิตทันตกรรมรว่ มกนั ระหว่างนิสิตปี3และปี4
ทำใหน้ สิ ิตปี 3 ไม่มี carbinetสว่ นตวั

ห้ามมใิ ห้นิสติ ปี 3ไปใช้เครือ่ งมือของ นสิ ิตปี4 เด็ดขาด
มิเช่นนั้นยนู ติ ใดหากมีเครอ่ื งมอื สญู หาย จะตอ้ งรบั ผิดชอบรว่ มกนั
ใหน้ ิสติ ปี 3 ใช้ตะกรา้ ท่ีสง่ั ให้เตรยี มมาบรรจขุ องใช้สว่ นตวั (ตะกร้าขนาดเรียนวชิ าDAเพอ่ื ใชบ้ รรจุ กลอ่ งใส่ เขม็ กรอฟนั ,สยี อ้ ม
ฟนั , dappen glass,พ่กู ัน etching - bondingถาดหลมุ (บาง/หนา))

และถือมาเรียนในวิชาการเตรียมความพรอ้ มทุกครัง้
หา้ มนำไปเก็บใน Carbinetของพ่ปี ี 4

ง

ใบเปล่ยี นเครอื่ งมือกรณี สภาพทแี่ จกไม่พร้อมใช้งาน หรือ ชำรดุ

ช่ือ – นามสกุล…………………………………………………………………….………รหัสพรีคลนิ ิก………………….. Unit ท…ี่ ………..

ลำดับท่ี รายการ จำนวน ระบุเหตขุ อเปลย่ี น

ลงชือ่ นิสิต ………………………………………………………………………. ……(ตวั บรรจง) รวม
ลงชื่ออาจารย์ ………………………..……………………………………….
….……….. / ……...…… / ….…………

รายการเครือ่ งมอื ขาด ( ในวัน Check in )

ชื่อ – นามสกุล…………………………………………………………………….………รหัสพรคี ลินิก………………….. Unit ท…่ี ………..

ลำดบั ท่ี รายการ จำนวน ราคา

ลงชอ่ื นิสติ ………………………………………………………………………. ……(ตวั บรรจง) รวม
ลงช่ืออาจารย์ ………………………..……………………………………….
….……….. / ……...…… / ….…………

รายการเคร่ืองมือขาด ( ในวัน Check out )

ชื่อ – นามสกลุ …………………………………………………………………….………รหสั พรีคลนิ ิก………………….. Unit ท…ี่ ………..

ลำดับที่ รายการ จำนวน ราคา

ลงชื่อ นิสิต ………………………………………………………………………. ……(ตัวบรรจง) รวม
ลงชอ่ื อาจารย์ ………………………..……………………………………….
….……….. / ……...…… / ….…………

จ
แบบตรวจคดั กรองคนไขก้ ่อนการรักษาทางทนั ตกรรม

ฉ

แบบช่วยบนั ทกึ การตรวจ วินจิ ฉัยและวางแผนการรกั ษาทางทันตกรรม

ชื่อ-นามสกลุ ผ้ปู ว่ ย.....................................................................เลขทบี่ ัตร................................ว/ด/ป....................

การตรวจฟนั

ฟันซี่ Diagnosis Tx Seq. ฟนั ซ่ี Diagnosis Tx Seq.

18 38

17 37

16 36

15 55 35 75

14 54 34 74

13 53 33 73

12 52 32 72

11 51 31 71

21 61 41 81

22 62 42 82

23 63 43 83

24 64 44 84

25 65 45 85

26 46

27 47

28 48

บรรยายสภาพเหงือก...................................................................................................................................................................

…………...............................................................................................................................................................................

…………...............................................................................................................................................................................

การวนิ ิจฉยั เหงอื ก…………......................................................................................................................................................

การสบฟัน................................................................................................................................................................

การวางแผนการรกั ษาทางทันตกรรม

1. Systemic Treatment………………………………………………………………..................................................

2. Urgent Treatment ...................................................................................................................................................

3. Elective Treatment

ลำดับที่............. Tx………………………………………………………………………………………..

ลำดับท.่ี ........... Tx………………………………………………………………………………………..

ลำดบั ท่…ี …… Tx………………………………………………………………………………………..

4. Preventive Treatment

Sealant……………………………………...……………………………………….........................................

Fluoride therapy ……………………………………………...........................................................................

5. Refer .........................................................................................................................................................................

6. Recheck……………………………………………………………………………................................................

ช

แบบบันทกึ การฝกึ ปฏบิ ัตกิ ารตรวจและวางแผนการรักษาในชอ่ งปากสมบูรณ์[Complete Chart]

แบบฟอร์มการตรวจ การวินิจฉัยโรค และการวางแผนการรักษาทางทนั ตกรรม
คลินกิ ทนั ตกรรมเพื่อการศึกษา วทิ ยาลัยการสาธารณสุขสิรินธร จงั หวัดขอนแก่น

ชื่อ-สกุลผปู้ ่วย................................................................อายุ...................ปี เพศ ชาย หญิง

ทอ่ี ยู่...............................................................................................เบอรโ์ ทรศพั ท์...............................

ภมู ลิ ำเนา.....จ.ขอนแกน่ .....อาชพี .......นกั เรยี น.....สถานภาพการสมรส โสด สมรส หย่าร้าง

สิทธปิ ระโยชนใ์ นการรกั ษา บัตรประกันสขุ ภาพ ประกันสงั คม เบกิ ได้ ไม่มี อ่นื ๆ (ระบ)ุ ....

อาการสำคญั (Chief complaint) : .....................................................................................................

ประวตั ทิ างการแพทย์(Medical history) :

1. ผปู้ ว่ ยมีสุขภาพแขง็ แรงดี ใช่ ไมใ่ ช่ (ระบุ)...............................

2. ผู้ป่วยเคยพักรกั ษาตวั ในโรงพยาบาล ใช่ ไมใ่ ช่ (ระบ)ุ ....................................

3. ผปู้ ว่ ยกำลงั อย่รู ะหว่างการรักษาโดยแพทย์ ใช่ ไม่ใช่ (ระบ)ุ ...................................

4. ผปู้ ว่ ยเคยได้รับอุบตั เิ หตุบริเวณใบหนา้ และขากรรไกร ใช่ ไมใ่ ช่ (ระบุ)....................

5. ผูป้ ่วยกำลังรับประทานยาประจำอยู่ ใช่ ไม่ใช่ (ระบุ).....................................

6. ผูป้ ว่ ยเคยมีประวัติแพย้ า ใช่ ไม่ใช่ (ระบ)ุ .......................................

7. ผปู้ ่วยเคยมีประวัตแิ พ้อาหาร ใช่ ไมใ่ ช่ (ระบ)ุ .......................................

8. ผู้ป่วยกำลงั ตง้ั ครรภอ์ ยู่ ใช่ ไม่ใช่ (ระบุ)................................

9. ผู้ป่วยเคยไดร้ ับการฉายรงั สีรักษา ใช่ ไม่ใช่ (ระบ)ุ ...............................

10. ผปู้ ่วยมีประวตั ิของโรคหรอื ปญั หาตอ่ ไปน้ี ไมม่ ี

โรคหัวใจ โรคเลือด โรคไขร้ ูหม์ าตคิ โรคปอด โรคตับ

โรคไต เบาหวาน ความดนั โลหิตสูง โรคผวิ หนงั โรคภมู แิ พ้

โรคไทรอยด์ มะเร็ง โรคทางเดินอาหาร โรคผิวหนงั ขอ้ อกั เสบ

โรคเอดส์ หอบหดื โรคทางเพศสมั พนั ธ์ ชกั โรคทางจติ

โรคเครยี ด ความผดิ ปกตทิ างสมองและ/หรือสตปิ ญั ญา การฟงั การพูด

การมองเห็น อน่ื ๆ (ระบ)ุ .แพอ้ ากาศเย็น จะมอี าการหายใจลำบาก ระคายคอ นำ้ มูก

ประวัติทางครอบครวั (Family history) : ......................................................................................

ประวัตสิ ว่ นตัวและสงั คม(Personal and social history) : ................................................................

ประวัติทางทนั ตกรรม(Dental history) : .............................................................……………..

ลงลายมอื ชื่อผู้ป่ วย หรือ ผ้ปู กครองหากผู้ป่ วยยังไม่บรรลุนิติภาวะ

ลงชอ่ื ...............................................................ผปู้ ่วย/ผ้ปู กครอง วันเดือนป.ี ......................................

ซ

สญั ญาณชีพ(Vital signs) : ความดนั โลหิต (Blood pressure) : .........90/60............มม.ปร
(Pulse rate) : ............90............คร้ัง/นาที
อตั ราการหายใจ (Respiratory rate) : .........20............คร้ัง/นาที อณุ หภมู ิร่างกาย (Body te
...........37.4.........องศาเซลเซียส

รายงานการตรวจ(Examination report)

ซี่ฟัน/ กำรตรวจทำงคลินิก
ตำแหน่ง

รอท อตั ราการเตน้ ของชีพจร กำรวนิ จิ ฉัยโรค ทำงเลือกในกำรรักษำ
emperature) :

กำรแปลผลทำงภำพถ่ำยรังสี

ฌ

ซี่ฟัน/ กำรตรวจทำงคลนิ กิ
ตำแหน่ง

กำรแปลผลทำงภำพถ่ำยรังสี กำรวินจิ ฉัยโรค ทำงเลือกในกำรรักษำ

ญ

ซี่ฟัน/ กำรตรวจทำงคลนิ กิ
ตำแหน่ง

กำรแปลผลทำงภำพถ่ำยรังสี กำรวินจิ ฉัยโรค ทำงเลือกในกำรรักษำ

ฎ

ซี่ฟัน/ กำรตรวจทำงคลนิ กิ
ตำแหน่ง