BUKU TEKS GEOGRAFI T4 KSSM

180

3B Perbahasan Lebuh Raya 200
Lebuh Raya
1. Berdasarkan Rajah 3.5 lukis keratan rentas
lebuh raya di kawasan bercerun. 180
2. Berpandukan hasil keratan rentas yang dilukis, 220

laksanakan aktiviti perbahasan seperti berikut: 240

a. Bentuk kumpulan pencadang yang 200

menyokong pembinaan lebuh raya 260

di kawasan tersebut. 280 220
240
b. Bentuk kumpulan pembangkang yang 300 260
c. KmuemmpbualnantaphepnrcoajdeaknpXgepmebrilnuamanemlebb2e7u0rhikraanya. 280
hujah kepentingan pembinaan lebuh raya Y 300

kepada masyarakat setempat.
d. Kumpulan pembangkang perlu memberikan
hujah kesan pembinaan lebuh raya kepada
alam sekitar. 270
e. Gunakan tatacara perbahasan yang standard X
Y

semasa proses perbahasan berlangsung.
f. Panel hakim yang dilantik akan menentukan
pemenang pertandingan perbahasan.
g. Ketua hakim akan merumuskan langkah
terbaik untuk menyelesaikan isu
yang dibahaskan.

Rajah 3.5 Lebuh raya di kawasan bercerun

Meter
320

280

240 Meter
320

200 280
Skala tegak
1 cm : 40 m
Skala tegak
1 cm : 40 m
160 240

120
200

80
160

40
120

0
80 Skala mendatar
1 cm : 0.5 km
40

0 40

Skala mendatar
1 cm : 0.5 km

Imbas Kembali

2805

7.6 503

Kontur Tanda Aras Titik Stesen Warna
Ketinggian Trigonometri

Mengenal pasti ketinggian berdasarkan simbol

Ketinggian dan
Keratan Rentas

dalam Peta
Topogra

muMkeakmebrbuaemtzaainkbareenrndbtaaesnsatrukkan

Bentuk muka bumi

a. Gunung Cerun beMrdealsuakriksaknergaatraisnarneknotanstur
b. Dataran tinggi
c. Tebing tinggi Langkah-langkah melukis keratan rentas:
d. Lurah 1. Lukis garisan lurus dari titik A ke titik B
e. Rabung
f. Genting pada garisan kontur.
2. Tanda nilai ketinggian pada jalur kertas.
a. Cerun landai 3. Menentukan skala tegak dan skala
b. Cerun curam
c. Cerun seragam mendatar di atas kertas graf.
d. Cerun bertangga 4. Menanda ketinggian di atas kertas graf.
e. Cerun cekung 5. Sambungkan setiap tanda ketinggian
f. Cerun cembung
hingga terhasil keratan rentas.

41

Cabaran Minda X P
Q
81 B
80 A Y
79
78
77
76

75 88 89 90 91 92 93 94
87 Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia.
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 3 4 Kilometer
kepingan Siri MY512A Lembar GH44 Edisi 1.

Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2

Petunjuk:

Peta 1 Kg. Tarawas dan Kg. Tinutuan (Sabah)

42

Berdasarkan Peta 1 Kg. Tarawas dan Kg. Tinutuan, jawab soalan bahagian A dan B.

BAHAGIAN A BAHAGIAN B
1. Apakah nama simbol yang terdapat 1. Namakan bentuk muka bumi yang terdapat
di RG 878803?
A Tanda aras di garisan PQ.
B Titik Ketinggian 2. Lukis keratan rentas garisan XY dengan

C Stesen Trigonometri menggunakan skala tegak 1 cm : 100 m.
D Garisan Kontur 3. Namakan dua bentuk muka bumi yang
2. Berapakah sela kontur peta ini?
A 20 meter terdapat pada garisan XY.
B 40 meter (i)
(ii)
C 60 meter 4. Pada pendapat anda wajarkah jalan raya
D 80 meter
3. Berapakah ketinggian sekolah Kg. Tarawas tunggal dibina untuk menghubungkan
Kg. Tarawas dan Kg. Tinutuan?
dari aras laut? 5. Huraikan potensi kegiatan ekonomi yang
A 100 meter
B 200 meter boleh dilakukan di Kg. Tarawas dan
C 300 meter Kg. Tinutuan tanpa menjejaskan
kawasan cerun.
D 400 meter
4. Berikan ukuran tertinggi kontur indeks yang

terdapat dalam peta.
A 400 meter
B 500 meter
C 600 meter

D 700 meter
5. Nyatakan jenis cerun yang terdapat
di garisan AB.
A Landai
B Curam
C Cembung

D Cekung

43

BAB 4

PANDANG DARAT FIZIKAL
DAN
PANDANG DARAT BUDAYA
DALAM PETA TOPOGRAFI

INDUKSI BAB

Kesan kegiatan manusia terhadap alam sekitar dapat dianalisis melalui hubung
kait ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya yang terdapat dalam
peta topografi. Dapatan yang diperoleh daripada analisis hubung kait ini dapat
membantu usaha untuk pembangunan negara.

Apakah yang akan anda pelajari?

Setelah mempelajari bab ini, murid dapat:
Mengenal pasti ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya.
Menghuraikan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
berdasarkan simbol dalam peta topografi.
Menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dengan ciri pandang darat
budaya dalam peta topografi.

44

EKSPLORASI BAB

4.1 Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya

Tahukah anda perbezaan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
dalam peta topografi?

Simbol pandang darat fizikal Simbol pandang darat budaya

Hutan Primer Sungai Kontur Kelapa Sawit Lebuh Raya Bangunan

4.2 Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
Berdasarkan Simbol dalam Peta Topografi

Bagaimanakah anda menghuraikan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya
berdasarkan simbol-simbol dalam peta topografi?

Tanah tinggi 78 Peta asas diterbitkan dengan
Tanah pamah 77 kebenaran Pengarah Pemetaan
Pengangkutan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
Petempatan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34).
Cabutan daripada kepingan
Siri MY512A Lembar GH44 Edisi 1.

Saliran

Tumbuhan semula jadi Skala 1 : 50 000

76 1 cm mewakili 0.5 km
90 91 92

4.3 Hubung Kait Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya

Apakah panduan untuk menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dengan
ciri pandang darat budaya dalam peta topografi?

Ciri pandang darat fizikal Ciri pandang darat budaya

Tanah tinggi Petempatan, pertanian, pelancongan dan kuasa hidroelektrik.

Tanah pamah Petempatan, pertanian, pengangkutan dan telekomunikasi.

Saliran Sumber air dan pengangkutan.

Pinggir pantai Perikanan, pelabuhan dan pelancongan.

Tumbuhan semula jadi Pembalakan dan pelancongan.

45

4.1 CIRI PANDANG DARAT FIZIKAL DAN

CIRI PANDANG DARAT BUDAYA

Ciri pandang darat fizikal Ciri pandang Memberikan maklumat pelbagai ciri semula jadi
dan ciri pandang darat darat fizikal seperti bentuk muka bumi, saliran, laut dan
budaya dalam peta topografi tumbuh-tumbuhan semula jadi.
diwakili oleh simbol.
Ciri pandang Memberikan maklumat pelbagai ciri buatan
GLOSARI darat budaya manusia seperti guna tanah, kegiatan ekonomi
penduduk, petempatan, kemudahan sosial serta
Simbol: Merupakan bahasa pengangkutan dan perhubungan.
grafik dalam peta topografi.
Penggunaan simbol dalam Simbol-simbol dalam peta topografi boleh dikategorikan kepada
peta topografi memudahkan lima jenis simbol iaitu simbol titik, simbol garisan, simbol
untuk mendapatkan maklumat kawasan, simbol bergambar dan singkatan perkataan.
ciri pandang darat fizikal dan
ciri pandang darat budaya
dalam peta topografi.

Simbol Titik

Terdapat tiga jenis simbol titik iaitu pelan, profil dan fungsi seperti Jadual 4.1 di bawah:

Jadual 4.1 Contoh simbol titik dalam peta topografi Maklumat Ciri Ciri Pandang Darat

Simbol Titik

a. Simbol titik pelan Air terjun dan jeram Fizikal
Budaya
(Gambaran sesuatu Hidrologi Budaya
ciri berdasarkan Air panas Pengangkutan
Keagamaan Budaya
pandangan dari Empangan
atas)

Tangki air

Lintasan Rata

b. Simbol titik profil Masjid

(Gambaran sesuatu Gereja
ciri yang dilihat

dari sisi) Tokong

Kuil

Stesen Satelit Bumi Perhubungan

Tiang Wayarles

c. Simbol titik fungsi Ciri Arkeologi Kawasan bersejarah
Ketinggian
(Gambaran umum Stesen Trigonometri 2187
yang mewakili 953
123.45
fungsi ciri simbol) Titik Ketinggian

Tanda Aras

46

Simbol Garisan

Simbol garisan untuk menunjukkan ciri-ciri yang memanjang seperti sungai, lebuh raya kembar,
talian penghantar elektrik dan sempadan seperti Jadual 4.2.

Jadual 4.2 Contoh simbol garisan dalam peta topografi

Ciri
Fizikal

a. Garisan berwarna biru untuk menunjukkan kawasan yang berair.
b. Haluan arus semasa pasang surut dan semasa tidak pasang surut juga dapat

ditunjukkan melalui simbol yang diberi.

Simbol a. Garisan hijau menunjukkan lebuh raya.
Garisan b. Garisan merah merupakan jalan raya.
c. Lebar jalan ditentukan berdasarkan ketebalan garisan.
d. Jalan putus-putus menunjukkan tidak berturap.

Ciri
Budaya

a. Garisan jalan kereta api berkembar lebih tebal berbanding jalan kereta api tunggal.
b. Jalan kereta api tunggal lebih tebal berbanding jalan kereta api ringan kembar dan

ringan tunggal.

a. Garisan sempadan antarabangsa berwarna merah dan mempunyai tanda +.
b. Tanda titik-titik menunjukkan kawasan sempadan yang lebih kecil.

4A Pembelajaran berasaskan projek
Tajuk: Mengenal pasti simbol pandang darat fizikal dan simbol pandang darat budaya.
Objektif: Menghasilkan peta minda jenis-jenis simbol berpandukan Google Maps.
Alatan: Komputer, Internet, kertas sebak, pen penanda pelbagai warna dan pembaris.
Langkah-langkah:
1. Murid dibahagikan kepada beberapa kumpulan.
2. Berpandukan maklumat tempat tinggal anda yang diperoleh daripada Google Maps, lukis simbol

mengikut jenisnya.
3. Aktiviti boleh diteruskan di luar bilik darjah.
4. Bentangkan hasil dapatan pembelajaran berasaskan projek.

47

Simbol Kawasan

Simbol kawasan digunakan untuk menggambarkan ciri-ciri kawasan yang luas seperti Jadual 4.3
di bawah:

Jadual 4.3 Contoh simbol kawasan dalam peta topografi

Simbol Kawasan Ciri Pandang Darat

Hutan Primer Hutan Sekunder, Belukar, Rumput Tumbuh-tumbuhan Fizikal
Riung dan Jerami Garis Bentuk semula jadi

Kontur Bentuk muka bumi
kawasan tanah tinggi

Getah Kelapa Sawit Kelapa Kegiatan pertanian

Bandar dan Kawasan Bangunan Kawasan petempatan Budaya
Tepubina Teritlak Tasik, kolam dan takungan
buatan manusia
Tasik/Kolam/ Tasik/Kolam/
Takungan Takungan
(Tidak Tentu)

Simbol Bergambar

Simbol bergambar berfungsi menunjukkan ciri-ciri unik yang sukar ditunjukkan melalui
simbol-simbol yang lain. Contoh dalam Jadual 4.4 di bawah:

Jadual 4.4 Contoh simbol bergambar dalam peta topografi Ciri Budaya

Simbol Bergambar
Ciri Fizikal

Singkatan Perkataan

Singkatan perkataan dapat memberikan gambaran yang lebih tepat berkenaan ciri pandang
darat fizikal dan ciri pandang darat budaya dalam peta topografi. Singkatan perkataan yang
ditunjukkan dalam petunjuk peta disusun mengikut abjad supaya mudah untuk membuat rujukan
seperti Jadual 4.5 di bawah:

Jadual 4.5 Contoh singkatan perkataan dalam peta topografi

Singkatan Ciri Fizikal Singkatan Ciri Budaya

Alr. Alur Sg. Sungai B.P. Balai Polis P.P. Pejabat Pos S Sekolah
Bkt. Bukit Tg. Tanjung B.R. Balai Raya P.P.T. Pejabat Pos Telegraf S.K. Stesen Kastam
P. Pulau Tlk. Teluk Disp. Dispensari Pang Pangkalan/Pengkalan S.Kc Stesen Kajicuaca
Hosp. Hospital Pt. Parit

48

4.2 CIRI PANDANG DARAT FIZIKAL DAN CIRI PANDANG

DARAT BUDAYA BERDASARKAN SIMBOL DALAM
PETA TOPOGRAFI

Ciri pandang Sebelum menganalisis peta topografi, anda perlu tahu panduan untuk
darat fizikal menghuraikan ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya yang
terdapat dalam peta topografi. Ciri pandang darat fizikal seperti berikut:

92 91

91 90

90 89

8983 84 85 86 8868 69 70 71
Skala 1 : 50 000 Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km 1 cm mewakili 0.5 km

Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah
Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan
daripada kepingan Siri MY502A Lembar AY44 Edisi 1. daripada kepingan Siri MY502A Lembar GA43 Edisi 1.

Peta 4.1 Ladang Boh (Pahang) Peta 4.2 Losong (Terengganu)

(a) Tanah Tinggi (b) Tanah Pamah

● Tanah tinggi di Malaysia merangkumi ● Tanah pamah ialah kawasan yang rata atau
kawasan banjaran gunung dan tanah tinggi beralun yang berketinggian kurang daripada
yang mempunyai ketinggian melebihi 180 meter dari aras laut.
180 meter dari aras laut.
● Kawasan tanah pamah terdiri daripada
● Peta 4.1 menunjukkan Ladang Boh terletak delta, dataran pantai dan lembangan sungai.
di kawasan tanah tinggi kerana dikelilingi
garisan kontur melebihi 1100 meter dari ● Peta 4.2 Losong merupakan kawasan tanah
aras laut seperti Titik Ketinggian 1206 pamah kerana terdapat Sungai Terengganu
di RG 843911. yang lebar dan Tanda Aras 9 meter dari aras
laut di RG 683891.

4A
Kemukakan bukti lain yang menunjukkan Peta 4.1 terletak di kawasan tanah tinggi dan Peta 4.2 terletak di kawasan
tanah pamah.

49

(c) Saliran

● Peta topografi dapat menggambarkan saliran ● Peta 4.3, Sg. Dewat dan Sg. Tinung
seperti sungai, tasik dan paya. merupakan pola ranting kerana susunan
sungainya seperti ranting pokok.
● Pola saliran ditentukan berdasarkan susunan
sungai dan cawangannya. ● Pola sepunca seperti Peta 4.4 kerana sumber
air sungai berpunca di Bukit Jong.
● Sungai mempunyai lima jenis pola saliran
iaitu ranting, sepunca, jejala, setumpu ● Pola jejala, setumpu dan bersirat seperti
dan bersirat. Rajah 4.1.

86 Peta asas diterbitkan 93 Peta asas diterbitkan

dengan kebenaran dengan kebenaran

Pengarah Pemetaan Pengarah Pemetaan

Negara Malaysia. Negara Malaysia.

Hak Cipta Kerajaan Hak Cipta Kerajaan

85 Terpelihara. JUPEM. 92 Terpelihara. JUPEM.

BPK.600-1/4 (34). BPK.600-1/4 (34).

Cabutan daripada Cabutan daripada

kepingan Siri kepingan Siri

MY502A Lembar MY502A Lembar

8494 95 96 AY44 Edisi 1. 9159 60 61 GA43 Edisi 1.

Skala 1 : 50 000 Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km 1 cm mewakili 0.5 km

Peta 4.3 Pola saliran ranting di Sg. Dewat Peta 4.4 Pola saliran sepunca di Bukit Jong (Terengganu)
dan Sg. Tinung (Pahang)

80 80 100 40
100 60 40 40 60 20
20 20 40 Daratan
20
60 40 20 Delta
80
20
100
a)1R008a0n6t0in4g0 40

20
40
20
b) Jejala
Laut

Pola saliran setumpu Pola saliran jejala Pola saliran bersirat

Rajah 4.1 Pola saliran setumpu, jejala dan bersirat

● Ahulcilru)a,Sneppeusrnuincnaggkaait tteerdnb)gaSahehtaugdmiapnukpeepraidnagkpaet rhinilgirk.at ● Peringkat hilir sungai mempunyai alur
● Peringkat hulu terdapat di kawasan tanah sungai yang lebih lebar, likuan terpenggal
dan tasik ladam.
tinggi dan garisan sungai hea)mBperisrirlautrus.
● Peringkat tengah sungai terdapat di kawasan ● Peta 4.5 Sebangan menunjukkan peringkat
hilir sungai kerana mempunyai alur sungai
cerun landai dan bentuk sungai berliku-liku. yang lebih lebar dan likuan terpenggal.

4B
Berdasarkan Peta 4.3, apakah arah aliran Sungai Dewat dan Sungai Tinung?

50

74 Petunjuk:
73

72

71

70
19 20 21 22 23 24

Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Skala 1 : 50 000
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada 1 cm mewakili 0.5 km
kepingan Siri MY512A Lembar AG31 Edisi 1.

Peta 4.5 Sebangan (Sarawak)

(d) Pinggir Pantai

● Terdapat bentuk muka bumi seperti muara sungai, pantai berpasir, lumpur, tebing tinggi, teluk,
tanjung dan pulau.

● Peta 4.5 Sebangan terletak di pinggir pantai kerana terdapat muara sungai dan kawasan berlumpur
di RG 2071.

(e) Tumbuhan Semula Jadi

● Tumbuhan semula jadi dalam peta topografi seperti hutan primer, hutan sekunder, belukar,
rumput, riung dan jerami.

● Hutan primer terdapat di kawasan tanah tinggi dan pedalaman yang belum diteroka.
● Hutan sekunder ialah tumbuhan semula jadi yang tumbuh di kawasan hutan yang telah diteroka.
● Tumbuhan seperti rumput boleh hidup di kawasan yang berpasir dan kurang subur.
● Peta 4.5 Sebangan mempunyai kawasan hutan primer pokok paya bakau di RG 2072 dan kawasan

rumput seperti RG 2370.

Bab 04 Nota2 51 GLOSARI
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota2.pdf
Hutan primer: Hutan asal yang belum diganggu oleh aktiviti manusia.
Layari laman sesawang Hutan sekunder: Kawasan hutan yang tumbuh secara semula jadi
http://kubupublication.com.my setelah hutan primer dimusnahkan.
/Geografi/Tingkatan4/Nota2. Belukar: Kawasan yang ditumbuhi dengan pokok-pokok kecil
pdf untuk maklumat lanjut setelah diteroka.
tentang peta topografi di Malaysia Riung: Tumbuhan yang berbatang tinggi seperti buluh.
boleh diperoleh di Jabatan Ukur dan Jerami: Rumput kering.
Pemetaan Malaysia (JUPEM).
(Dicapai pada 19 September 2019) (Sumber: PRPM, 2019)

51

Ciri pandang Kita dapat menghuraikan ciri pandang darat budaya berdasarkan
darat budaya pelbagai ciri buatan manusia yang terdapat di permukaan bumi
seperti petempatan, pengangkutan dan kegiatan ekonomi.
56
Petunjuk:

55

54

53

52
15 16 17 18 19

Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Skala 1 : 50 000

Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta 1 cm mewakili 0.5 km

Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34).

Cabutan daripada kepingan Siri MY512A Lembar AG31 Edisi 1.

Peta 4.6 Simunjan (Sarawak)

(a) Petempatan GLOSARI

● Empat jenis pola petempatan dalam peta topografi ialah Kawasan Tepubina:
petempatan berpusat, petempatan berjajar, petempatan Bangunan-bangunan komersial
berselerak dan petempatan berkelompok. di kawasan bandar yang tidak
dapat ditunjukkan dengan bentuk
● Peta 4.6 Simunjan, terdapat petempatan berpusat di RG 1854 dan ukuran yang sebenar.
kerana bandar, kawasan tepubina dan bangunan teritlak. Bangunan Teritlak:
Bangunan-bangunan di pinggir
● Petempatan berjajar di Kg. Sageng Hilir di RG 1852. bandar yang tidak dapat
● Petempatan berselerak terdapat di RG 1654. ditunjukkan dengan bentuk
● Petempatan berkelompok ialah petempatan disusun secara dan ukuran yang sebenar.

berkelompok dan teratur seperti FELDA. (Sumber: JUPEM, 2018)

(b) Pengangkutan (c) Kegiatan ekonomi

● Bandar mempunyai jalan raya yang lebih padat ● Kegiatan ekonomi seperti pertanian,
berbanding dengan kawasan luar bandar. perikanan, pengangkutan, perindustrian
dan pelancongan.
● Terdapat juga di kawasan luar bandar jalan
tidak berturap dan laluan pejalan kaki. ● Peta 4.6 Simunjan mempunyai kegiatan
ekonomi pertanian padi sawah (RG 1752),
● Peta 4.6 Simunjan mempunyai jalan raya kelapa sawit (RG 1554) perikanan di Sungai
tunggal dan jalan tidak berturap (RG 1553). Simunjan dan kilang papan (RG 172558).

● Jeti di RG 181547 menunjukkan Simunjan
juga mempunyai pengangkutan air.

52

4.3 HUBUNG KAIT CIRI PANDANG DARAT FIZIKAL

DAN CIRI PANDANG DARAT BUDAYA

Terdapat beberapa langkah untuk menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dan ciri
pandang darat budaya dalam peta topografi.

Langkah pertama ialah mengenal pasti ciri pandang
darat fizikal dan ciri pandang darat budaya berdasarkan
simbol dalam peta topografi. Langkah kedua pula
ialah menganalisis hubung kait dan lokasi ciri pandang
darat fizikal dan ciri pandang darat budaya.

Foto 4.1 Kawasan pelancongan Contoh menganalisis hubung kait ciri pandang darat
dan rekreasi di Pantai Batu Feringgi fizikal dan ciri pandang darat budaya berdasarkan
Peta 4.7 Batu Feringgi.

07 Petunjuk:

06

05

Skala 1 : 50 000
1 cm mewakili 0.5 km

Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah

04 54 Pemetaan Negara Malaysia. Hak Cipta Kerajaan
50 51 52 53 Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan

daripada kepingan Siri MY502A Lembar FH21 Edisi 1.

Peta 4.7 Batu Feringgi (Pulau Pinang)

Jadual 4.6 Panduan menganalisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dan
ciri pandang darat budaya.

Menganalisis Hubung Kait Ciri Pandang Darat Fizikal dan
Ciri Pandang Darat Budaya

Ciri pandang darat fizikal Ciri pandang darat budaya

Tanah tinggi Petempatan, pertanian, pelancongan,
telekomunikasi dan kuasa hidroelektrik.

Tanah pamah Petempatan, perindustrian, pertanian,
pengangkutan dan telekomunikasi.
Foto 4.2 Petempatan di
Feringgi Villas (Pulau Pinang) Saliran Sumber air dan pengangkutan.

Pinggir pantai Perikanan, pelabuhan dan pelancongan.

Tumbuhan semula jadi Pembalakan dan pelancongan.

53

2 Hubung kait dan lokasi ciri pandang darat fizikal
dan ciri pandang darat budaya

Menganalisis Hubung Kait 2.1 Tanah tinggi
Ciri Pandang Darat Fizikal dan
• Kawasan tanah tinggi di Batu Feringgi terdapat
Ciri Pandang Darat Budaya di bahagian tenggara dan selatan kerana terletak
di garisan kontur 300 meter dari aras laut.

• Tanah tinggi di Batu Feringgi berfungsi sebagai
kawasan tadahan air seperti Kawasan Tadah
Batu Feringgi di RG 5104.

• Kawasan sekitar Bukit Cempedak di RG 514047
turut dijadikan aktiviti ekopelancongan seperti
menjelajah hutan.

1 2.2 Tanah pamah
Kenal pasti ciri pandang
darat fizikal dan ciri • Tanah pamah di Batu Feringgi telah
pandang darat budaya digunakan untuk membina petempatan,
sekolah, klinik dan jalan raya.
• Peta topografi menunjukkan
kawasan Batu Feringgi. • Contoh petempatan yang dibina ialah
Feringgi Villas di RG 5005.
• Ciri pandang darat fizikal
seperti tanah tinggi, tanah • Batu Feringgi mempunyai banyak
pamah, sungai, pinggir pantai petempatan berjajar kerana petempatan
dan hutan primer. dibina di sepanjang jalan raya.

• Ciri pandang darat budaya 2.3 Saliran
ialah petempatan, sekolah,
masjid, klinik, jalan raya, • Sungai Batu Feringgi, Sungai Satu dan
jambatan batu dan tangki air. Sungai Mas dapat membekalkan air bersih
kepada penduduk sekitar.
Info
• Terdapat simpanan tangki air bersih seperti
RG 519052 dan RG 509054.

2.4 Pinggir pantai

• Batu Feringgi mempunyai kawasan pantai
berpasir seperti RG 5106.

• Kawasan pinggir pantai di Batu Feringgi telah
dijadikan sebagai pusat pelancongan dan rekreasi.

Air terjun Batu Feringgi antara lokasi 2.5 Tumbuhan semula jadi
memulakan aktiviti menjelajah hutan.
Kita harus berbangga kerana Malaysia kaya • Bahagian tenggara dan selatan Batu Feringgi
dengan sumber-sumber semula jadi yang masih dikelilingi hutan primer.
dapat memberi manfaat kepada penduduk.
• Jabatan perhutanan turut menjadikan
sumber-sumber yang terdapat di hutan
primer Batu Feringgi sebagai bahan
kajian penyelidikan hutan.

54

Imbas Kembali

PANDANG DARAT FIZIKAL DAN PANDANG DARAT BUDAYA
DALAM PETA TOPOGRAFI

Simbol Pandang Darat Fizikal dan Simbol Pandang Darat Budaya

Simbol pandang darat fizikal Simbol pandang darat budaya
Pelbagai ciri semula jadi seperti Pelbagai ciri buatan manusia seperti guna tanah,
bentuk muka bumi, saliran, laut dan kegiatan ekonomi penduduk, petempatan, pengangkutan
tumbuh-tumbuhan semula jadi.
dan perhubungan serta kemudahan sosial.

Ciri Pandang Darat Fizikal dan Ciri Pandang Darat Budaya
Berdasarkan Simbol dalam Peta Topografi

Ciri pandang darat fizikal Huraian berdasarkan peta topografi

Tanah tinggi Ketinggian garisan kontur melebihi 180 meter dari aras laut.

Tanah pamah Kawasan rata dan beralun. Ketinggian garisan kontur tidak
melebihi 180 meter dari aras laut.

Saliran Sungai, tasik dan paya.

Pinggir pantai Muara sungai, pantai berpasir, lumpur, tebing tinggi, teluk,
tanjung dan pulau.

Tumbuhan semula jadi Hutan primer, hutan sekunder, belukar, rumput, riung dan jerami.

Ciri pandang darat budaya Huraian berdasarkan peta topografi

Petempatan Pola petempatan berpusat, berjajar, berselerak dan berkelompok.

Pengangkutan Jalan raya, jalan kereta api dan feri.

Kegiatan ekonomi Pertanian, perikanan, perindustrian, pelabuhan dan pelancongan.

Menganalisis Hubung Kait Ciri Pandang Darat Fizikal
dan Ciri Pandang Darat Budaya

Ciri pandang darat fizikal Ciri pandang darat budaya

Tanah tinggi Petempatan, pertanian, pelancongan, telekomunikasi dan kuasa
hidroelektrik.
Tanah pamah Petempatan, perindustrian, pertanian, pengangkutan dan
Saliran telekomunikasi.
Pinggir pantai Sumber air dan pengangkutan.
Tumbuhan semula jadi
Perikanan, pelabuhan dan pelancongan.

Pembalakan dan pelancongan.

55

Cabaran Minda

50

49
48

47

46
45

44

43

42 36 37
30 31 32 33 34 35
Skala 1 : 50 000
Peta asas diterbitkan dengan kebenaran Pengarah Pemetaan Negara Malaysia. 1 cm mewakili 0.5 km
Hak Cipta Kerajaan Terpelihara. JUPEM.BPK.600-1/4 (34). Cabutan daripada
kepingan Siri MY502A Lembar AY14 Edisi 1.

Meter 2 000 1 500 1 000 500 0 1 2 3 4 Kilometer

Peta 1 Teluk Intan (Perak)

56

57

Berdasarkan Peta 1 Teluk Intan, jawab soalan bahagian A dan B.

BAHAGIAN A
1. Apakah simbol kawasan yang terdapat di RG 3248?
A Hutan primer
B Tasik
C Kelapa sawit
D Padi sawah

2. Berikan rujukan grid 4 angka bagi pola petempatan berselerak di Teluk Intan.
A RG 3243
B RG 3347
C RG 3443
D RG 3446

3. Nyatakan peringkat sungai di kawasan Teluk Intan.
A Peringkat hulu
B Peringkat tengah
C Peringkat hilir
D Peringkat muara

BAHAGIAN B
1. Analisis hubung kait ciri pandang darat fizikal dan ciri pandang darat budaya di Teluk Intan.
(i)
(ii)
(iii)

2. Berdasarkan analisis hubung kait yang dibuat, apakah yang boleh menghalang perkembangan
bandar Teluk Intan?

(i)
(ii)
(iii)

3. Bincangkan potensi kegiatan ekonomi di Teluk Intan.
(i)
(ii)
(iii)
(iv)

58

GEOGRAFI
FIZIKAL

Bentuk Muka Bumi dan Saliran

► Pergerakan Plat Tektonik
► Pembentukan dan Kepentingan Batuan
► Proses dan Kesan Luluh Hawa
► Proses dan Kesan Gerakan Jisim
► Pembentukan dan Kelestarian Sungai
► Tindakan Ombak di Pinggir Pantai

Bahagian ini merangkumi proses pergerakan plat tektonik, pembentukan dan
kepentingan batuan. Bab ini juga menerangkan proses dan kesan luluh hawa serta
proses dan kesan gerakan jisim. Selain itu, bab ini turut membincangkan pembentukan
dan kelestarian sungai serta tindakan dan proses ombak di pinggir pantai.

BAB 5

PERGERAKAN
PLAT TEKTONIK

INDUKSI BAB

Bumi terbahagi kepada tiga lapisan iaitu kerak bumi, mantel dan teras bumi. Setiap
lapisan mempunyai ciri yang berbeza. Kesan pergerakan plat menghasilkan pelbagai
bentuk muka bumi dan bencana alam. Pelbagai langkah perlu dijalankan untuk
mengurangkan risiko bencana alam tersebut.

Apakah yang akan anda pelajari?

Setelah mempelajari bab ini, murid dapat:
Menjelaskan kerak bumi, mantel dan teras bumi dalam struktur bumi.
Menerangkan sempadan plat tektonik dunia.
Menghuraikan kesan pergerakan plat tektonik.
Menganalisis kesan tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi terhadap
manusia dan alam sekitar.
Menghuraikan langkah-langkah yang dilaksanakan bagi mengurangkan risiko bencana
tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi.

60

EKSPLORASI BAB 5.2 Sempadan Plat Tektonik Dunia

5.1 Struktur Bumi

Bolehkah anda mengenal pasti Tahukah anda sempadan plat tektonik
lapisan utama struktur bumi? dunia terdiri daripada dua jenis plat?

5.3 Kesan Pergerakan 5.4 Kesan Tsunami, Gempa Bumi dan
Plat Tektonik Letusan Gunung Berapi terhadap
Manusia dan Alam Sekitar
Apakah kesan pergerakan
plat tektonik? Bagaimanakah tsunami, gempa bumi dan letusan
gunung berapi memberi kesan terhadap manusia
dan alam sekitar?

5.5 Langkah-langkah Mengurangkan Risiko SMEMELAISNADBUENNGCIADNIRAI ALAM
Bencana Tsunami, Gempa Bumi dan
Letusan Gunung Berapi Gempa bumi

Sebagai masyarakat yang prihatin, apakah Tsunami
langkah-langkah yang boleh diambil bagi
mengurangkan risiko bencana tsunami,
gempa bumi dan letusan gunung berapi?

61

5.1 STRUKTUR BUMI

Bumi terbahagi kepada tiga lapisan utama iaitu kerak
bumi, mantel dan teras bumi. Teras bumi pula terdiri
daripada teras luar dan teras dalam (Rajah 5.1).

Mantel Kerak Bumi Benua
Teras SIAL
Luar SIMA Laut
Mantel
Teras
Dalam

Ketakselanjaran
Mohorovicic

Rajah 5.1 Struktur bumi

Kerak Bumi a Lapisan SIAL

Ciri-ciri • Lapisan SIAL kaya dengan Silika dan Aluminium.
• Kerak bumi ialah lapisan luar bumi • Batuan utamanya granit.
• Terletak di atas SIMA.
yang bersifat pejal dan keras. • Ketebalan antara 30 – 50 km.
• Kerak bumi terbahagi kepada dua • Ketumpatan 2.65 g/cm³ – 2.7g/cm³.

bahagian iaitu SIAL dan SIMA. b Lapisan SIMA
• Ketebalan kerak bumi adalah
• Lapisan SIMA kaya dengan Silika dan Magnesium.
antara 5 – 65 km. • Batuan utamanya basalt.
• Terletak di bawah lapisan SIAL.
• Ketebalan antara 5 – 10 km.
• Ketumpatan 2.8 g/cm³ – 3.1g/cm³.

5A Model struktur bumi
Tajuk: Struktur bumi.
Objektif: 1. Mengenal pasti lapisan struktur bumi.
2. Menghasilkan model struktur bumi.
Bahan/alatan: Plastisin, pen penanda pelbagai warna dan kertas A4.
Langkah-langkah:
1. Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan kecil.
2. Murid menghasilkan struktur bumi menggunakan plastisin.
3. Murid melabel struktur bumi.
4. Murid membentangkan ciri-ciri struktur bumi di hadapan kelas.

62

Mantel Ketakselanjaran Kerak bumi
Mohorovicic Litosfera
Ciri-ciri Astenosfera

• Lapisan mantel Mantel 2900 km Teras Luar
terletak di bawah Teras Dalam

lapisan kerak bumi.

• Di lapisan ini terdapat

lapisan astenosfera yang Ketakselanjaran
mengalami arus perolakan Gutenberg

dan boleh menyebabkan 2250 km
kejadian gempa bumi dan

letusan gunung berapi. Teras Bumi

• Lapisan ini terdiri daripada

batu batan yang mempunyai 1230 km
ketumpatan berbeza.

• Ketumpatan antara 3.0 g/cm³ – 3.37 g/cm³.

• Ketebalan 2900 km. Rajah 5.2 Lapisan Bumi

• Suhu lapisan mantel antara 800°C – 1600°C.

• Lapisan mantel dipisahkan dari kerak bumi

oleh lapisan Ketakselanjaran Mohorovicic.

Teras Bumi a Teras Luar

Ciri-ciri • Batuan Teras Luar dalam bentuk cecair.
• Ketebalan 2250 km.
• Teras bumi dikenali sebagai barisfera. • Ketumpatan antara 10 g/cm³ – 12.3 g/cm³.
• Lapisan teras bumi berada di bawah • Suhu mencapai 3000°C.

lapisan mantel. b Teras Dalam
• Ketebalan 3480 km.
• Kaya dengan logam nikel dan besi. • Teras Dalam terdiri daripada batuan pepejal.
• Suhu antara 3000°C – 5000°C. • Ketebalan 1230 km.
• Teras bumi dipisahkan dari mantel oleh • Ketumpatan antara 13.3 g/cm³ – 13.6 g/cm³.
• Suhu mencapai 5000°C.
lapisan Ketakselanjaran Gutenberg.
• Teras bumi terbahagi kepada dua bahagian

iaitu Teras Luar dan Teras Dalam.

Info 5A
1. Nyatakan tiga lapisan struktur bumi.
• Lapisan Ketakselanjaran Mohorovicic dikenal pasti 2. Namakan dua lapisan teras bumi.
pada tahun 1908 oleh Andrija Mohorovicic.
(Sumber: Encyclopedia Britannica, 2019)

• Lapisan Ketakselanjaran Gutenberg telah dijumpai
oleh Beno Gutenberg pada tahun 1913.
(Sumber: PennState, 2019)

63

5.2 SEMPADAN PLAT TEKTONIK DUNIA

Plat Tektonik ialah kepingan-kepingan kerak bumi yang bergerak antara satu sama lain membentuk
sempadan. Pergerakan plat berlaku akibat arus perolakan magma di dalam lapisan mantel yang
menghasilkan proses pertembungan dan pencapahan plat. Sempadan Plat Tektonik boleh dikesan
di kawasan yang mengalami gempa bumi dan aktiviti gunung berapi.

U

Permatang
Reykjanes
ian Banjaran Rocky Lurah Gelinciran Tasik Baikal
PLAT EURASIA
Jurang Aleut Alps Jurang Kuril
Gelinciran
San Andreas PLAT AMERIKA Himalaya
UTARA

Lurah Gelinciran Jurang Mariana
Per Afrika Timur
Jurang J
Amerika Tengah
matang Tengah La ut
PLAT Jura ng Peru-Chile PLAT urang Jawa Jurang New
PASIFIK PLAT AMERIKA AFRIKA Hebrides
SELATAN
PLAT
Andes
INDO-AUSTRALIA Jurang

an tik-India Tonga
Permatang
Permatang Atlan
Antartik-Pasifik Permatang

Chile

PLAT ANTARTIKA

Petunjuk: Sempadan plat Sempadan yang 0 2 000 km
Zon Gelinciran membina tidak nyata Lingkaran Api Pasifik

Sempadan plat Kawasan gempa Arah pergerakan plat
musnah bumi

Peta 5.1 Sempadan plat tektonik dunia (Sumber: Diubahsuai daripada Encyclopedia Britannica, 2011)

● Kerak bumi terdiri daripada plat benua dan ● Plat benua merupakan plat yang
plat lautan. membentuk benua.
● Pergerakan plat berlaku akibat pergerakan arus
● Plat lautan ialah plat yang
perolakan yang terdapat di dalam lapisan mantel. membentuk lautan.
● Perolakan ini menyebabkan berlaku pergerakan
● Pergerakan plat adalah sekitar
plat benua dan plat lautan. 10 - 40 mm setahun.

Plat benua Plat lautan GLOSARI

• Plat Amerika Utara • Plat Pasifik Sempadan plat: Lokasi dua plat tektonik
• Plat Amerika Selatan • Plat Antartika bertemu.
• Plat Eurasia
• Plat Afrika (Sumber: Pusat Sains Negara, 2013)
• Plat Indo-Australia

64

(b) Plat lautan dengan
plat benua

5.3 KESAN PERGERAKAN PLAT TEKTONIK

Proses pergerakan plat terbahagi kepada dua iaitu pertembungan plat dan pencapahan plat.
Pertembungan plat terjadi apabila dua plat bertembung antara satu sama lain disebabkan daya
mampatan. Manakala pencapahan plat berlaku apabila dua plat bergerak menjauhi antara satu sama
lain disebabkan daya tegangan. Berikut adalah bentuk muka bumi yang terhasil:

Bentuk muka bumi: Bentuk muka bumi: Bentuk muka bumi:
• Jurang lautan • Jurang lautan Banjaran gunung lipat
• Arka pulau • Banjaran gunung lipat Contoh:
Banjaran Himalaya
Contoh: Contoh:
• Jurang Peru-Chile • Jurang Mariana c Plat benua
• Kepulauan Jepun dengan plat benua
• Kepulauan Hawaii (Filipina)
• Banjaran Andes
a Plat lautan
dengan plat lautan (Amerika Selatan)

b Plat lautan
dengan plat benua

Pertembungan plat

Pergerakan Plat

Pencapahan plat

a Plat lautan dengan plat lautan b Plat benua dengan plat benua

Bentuk muka bumi: Bentuk muka bumi:
Permatang tengah lautan • Lurah gelinciran
• Gunung bongkah
Contoh:
• Permatang Tengah Contoh:
• Lurah gelinciran Afrika Timur
Lautan (Atlantik) • Gunung Black Forest (Jerman)

(Sumber: Diubahsuai daripada Khaw Ah Seng, Habibah Hj.Lateh, 2002)

Bab 05 Nota3 65
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota3.pdf

Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota3.pdf
untuk maklumat lanjut tentang proses pergerakan plat tektonik.
(Dicapai pada 20 Julai 2019)

65

Kesan pergerakan plat di negara-negara yang berada di kawasan Lingkaran Api Pasifik telah
menyebabkan wujud beberapa fenomena alam seperti tsunami, gempa bumi dan letusan
gunung berapi.

Tsunami Foto 5.1 Kejadian tsunami di Tohoku (Jepun) pada tahun 2011

● Gempa bumi yang berlaku di dasar lautan berisiko tinggi menghasilkan gegaran dan ombak
besar (tsunami) membanjiri pesisiran pantai.

● Contoh kejadian tsunami di Acheh (Indonesia), 2004 dan Tohoku (Jepun), 2011 telah
menyebabkan kemusnahan harta benda dan mengorbankan nyawa ramai penduduk

di kawasan tersebut.

Info Bab 05 Video4 66
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video4.html
Lingkaran Api Pasifik merupakan
kawasan yang mengalami aktiviti Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/
gunung berapi dan gempa bumi Geografi/Tingkatan4/Video4.html untuk maklumat lanjut
yang mengelilingi Lautan Pasifik. tentang Video tsunami di Jepun.
(Dicapai pada 21 Mac 2019)
(Sumber: Rosenberg, Matt, 2018)

66

Gempa bumi Foto 5.2 Gempa bumi di Palu, Sulawesi (Indonesia) pada tahun 2018

● Gempa bumi boleh berlaku di daratan dan juga di dasar lautan.
● Gempa bumi di daratan berlaku di Ranau (Sabah), Jun 2018 dan Greece, Oktober 2018.
● Gempa bumi di lautan seperti Palu, Sulawesi (Indonesia), September 2018.

Letusan gunung berapi Foto 5.3 Letusan gunung berapi Kilauea (Hawaii)
pada tahun 2018
● Letusan gunung berapi terjadi apabila arus
perolakan berlaku dalam mantel dan memaksa
magma keluar ke permukaan bumi melalui
rekahan kerak bumi semasa pergerakan plat.

● Magma yang keluar ke permukaan bumi akan
membentuk lava iaitu lava asid dan lava bes.

● Lava asid lebih pekat, mengalir perlahan,
cepat membeku dan membentuk cerun curam.

● Lava bes bersifat cair, lambat membeku,
mengalir jauh dan membentuk cerun landai.

● Contoh letusan Gunung Berapi Kilauea
(Hawaii) dan letusan Gunung Berapi Fuego
(Guatemala) pada November 2018.

Bab 05 Video5 67
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video5.html

Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video5.html
untuk maklumat lanjut tentang bentuk muka bumi yang terhasil akibat letusan gunung berapi.
(Dicapai pada 21 Mei 2019)

67

5.4 KESAN TSUNAMI, GEMPA BUMI DAN

LETUSAN GUNUNG BERAPI TERHADAP
MANUSIA DAN ALAM SEKITAR

Kejadian tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi telah meninggalkan kesan negatif dan
positif kepada manusia dan alam sekitar seperti berikut:

Kesan Kepada Manusia

Kesan Negatif Kesan Positif

Mengorbankan nyawa Menggalakkan pelancongan

● Kejadian tsunami, gempa bumi dan letusan ● Tasik kawah yang terhasil akibat letusan gunung
gunung berapi telah mengorbankan nyawa berapi menggalakkan aktiviti pelancongan.
ramai penduduk.
● Pelancong boleh menjalankan aktiviti rekreasi
● Contoh kejadian gempa bumi di Mexico bersama keluarga di kawasan tersebut.
pada tahun 2017 menyebabkan seramai
● Contoh Tasik Licancabur (Chile) dan
465 orang penduduknya terkorban. Danau Toba, Sumatera (Indonesia).

Kemusnahan harta benda Menggalakkan aktiviti pertanian

● Selain tsunami dan gempa bumi, letusan ● Tanih gunung berapi yang mengandungi lava
Gunung Berapi Sinabung pada Jun 2014 bes sesuai untuk pertanian.
telah menyebabkan kemusnahan
● Contoh penanaman kapas di Dataran Tinggi
harta benda. Deccan (India) dan penanaman padi secara
● Keadaan ini menyebabkan penduduk teres di Pulau Jawa (Indonesia).

menanggung banyak kerugian bagi Sumber tenaga alternatif
memperbaiki kerosakan tersebut.
● Contoh kerosakan rumah, perabot ● Geiser yang terdapat di kawasan gunung
dan kenderaan. berapi merupakan sumber tenaga alternatif
bagi menghasilkan tenaga geoterma.
Kemusnahan kemudahan infrastruktur
● Tenaga geoterma digunakan untuk
● Kejadian tsunami, gempa bumi dan letusan menghasilkan tenaga elektrik.
gunung berapi yang melanda Jepun
● Contoh Iceland, New Zealand dan Mexico.
dan Indonesia pada tahun 2004 turut
memusnahkan kemudahan infrastruktur. Perlombongan sulfur

● Terdapat kemudahan infrastruktur ● Letusan gunung berapi menggalakkan
yang mengalami keretakan yang perlombongan sulfur.
teruk dan ditenggelami air.
● Contoh jalan raya, jalan kereta api, ● Sulfur digunakan dalam industri pembuatan
baja fosfat, mancis, racun serangga dan
pelabuhan dan lapangan terbang. racun kulat.

● Contoh Kawah Ijen (Indonesia) dan
Krysuvik (Iceland).

68

Kesan Kepada Alam Sekitar

Kesan Negatif Kepupusan flora dan fauna

Foto 5.4 Hutan paya bakau musnah ● Letusan gunung berapi akan menyebabkan kepupusan
flora dan fauna.

● Flora dan fauna yang berada di kawasan gunung berapi
akan musnah akibat terkena lava yang panas.

● Contoh Santa Ana (El Salvador), 2005 dan
Kilauea (Hawaii), 2018.

Kemusnahan habitat flora dan fauna

● Kejadian tsunami, turut memusnahkan habitat flora dan fauna.
● Tsunami menyebabkan habitat flora dan fauna seperti hutan

paya bakau, ikan, udang dan ketam musnah.
● Contoh tsunami di Thailand, 2004 dan Jepun, 2011.

Foto 5.5 Gempa bumi dan tsunami,
di Jepun, 2011

Pencemaran alam sekitar

● Letusan gunung berapi menyebabkan pencemaran udara,
air dan tanih.

● Debu dan asap yang mengandungi sulfur dioksida, karbon
dioksida, debu serta habuk terampai yang terhasil semasa
letusan tersebut menyebabkan udara, air dan tanih tercemar.

● Contoh letusan gunung berapi Pinatubo (Filipina), 1991.

Foto 5.6 Letusan gunung berapi
Pinatubo (Filipina), 1991

Kesan Positif Foto 5.7 Tasik Quilatoa (Equador)

Perubahan landskap

● Letusan gunung berapi menyebabkan perubahan
landskap terhadap kawasan sekitar.

● Pembentukan tasik genahar menghasilkan pandang
darat yang menarik di kawasan sekitarnya.

● Contoh Tasik Quilatoa (Equador) dan Tasik
Sete Cidades, Azores (Portugal).

Kita seharusnya bersyukur kerana Malaysia 5B
terletak di luar Lingkaran Api Pasifik. Apakah potensi yang boleh diusahakan akibat
perubahan landskap di kawasan gunung berapi?

69

5.5 LANGKAH-LANGKAH MENGURANGKAN RISIKO

BENCANA TSUNAMI, GEMPA BUMI DAN
LETUSAN GUNUNG BERAPI

Bencana tsunami, gempa bumi dan letusan gunung berapi perlu ditangani dengan pelbagai cara
secara berhemah. Langkah awal perlu diambil bagi memastikan keadaan terkawal dan penduduk
berada dalam keadaan selamat iaitu:

Memasang alat pengesan tsunami Foto 5.8 Deep-ocean Assessment and
Reporting of Tsunamis (DART)
● Kebanyakan negara di rantau Asia telah mengambil langkah
berjaga-jaga dengan memasang alat pengesan tsunami yang
dikenali sebagai Deep-ocean Assessment and Reporting of
Tsunamis (DART).

● Contoh memasang DART di kawasan perairan pantai yang
berisiko mengalami tsunami.

● Di Malaysia, DART ini dipantau oleh Jabatan Meteorologi
Malaysia (MET).

● Agensi Pengurusan Bencana Negara (NADMA) turut
berperanan membantu masyarakat menghadapi bencana
alam. Contoh menjalankan aktiviti ASEAN Committee
Disaster Management (ACDM).

Mewujudkan zon penampan
● Mewujudkan zon penampan untuk mengelakkan

hakisan pantai semasa kejadian tsunami.
● Menanam pokok bakau di sepanjang pesisir pantai

seperti Bagan Lalang, Sepang (Selangor).

Foto 5.9 Penanaman pokok bakau di pesisir pantai

Info

• Deep-ocean Assessment and Reporting of Tsunamis (DART) merupakan sejenis alat pengesan tsunami (boya).
Boya ini dilengkapi dengan alat “tsunameter” untuk mendapatkan tekanan permukaan di dasar laut dan juga
maklumat ketinggian ombak tsunami.
(Sumber: Meinig, Christian & Stalin, S & I. Nakamura, Alex & B. Milburn, Hugh, 2005)

• MET merupakan agensi di bawah Kementerian Tenaga, Sains, Teknologi, Alam Sekitar dan Perubahan Iklim
(MESTECC) yang dipertanggungjawabkan untuk membekalkan pelbagai khidmat meteorologi, iklim dan geofizik
bagi memenuhi keperluan negara dalam perkhidmatan meteorologi, iklim dan geofizik untuk kesejahteraan,
keselamatan dan pembangunan lestari.

70

Latihan menghadapi bencana alam MELINDUNGI DIRI
SEMASA BENCANA ALAM
● Bagi mengurangkan risiko bencana
tsunami, gempa bumi dan letusan gunung Gempa bumi
berapi, latihan tentang cara-cara untuk
menyelamatkan diri perlu dijalankan. Tsunami

● Contoh:
- Murid-murid di Jepun dilatih berlindung
di bawah meja ketika berlaku gempa bumi.
- Pekerja yang bekerja di bangunan tinggi
dilatih mengosongkan bangunan dengan
cepat sekiranya terdapat amaran tsunami.
- Penduduk memakai topeng muka untuk
mengelakkan sesak nafas dan asma.

(Sumber: United Way Mumbai, 2015) Kempen kesedaran alam sekitar

● Kempen kesedaran tentang alam sekitar dijalankan untuk
memberi pendedahan kepada masyarakat tentang cara-cara
menjaga alam sekitar dan kepentingan hutan paya bakau
di kawasan pinggir pantai sebagai penampan ombak.

● Contoh kempen penanaman anak pokok bakau dijalankan
oleh United Way Mumbai (UWM) di India dan pertubuhan
Save Freedom Island Movement (SFIM) di Manila (Filipina).

Teknologi kalis gempa Foto 5.10 Bangunan kalis gempa di Jepun

● Penggunaan teknologi kalis gempa dapat
membantu mengurangkan risiko bangunan
runtuh dan mengalami kerosakan yang teruk.

● Antaranya ialah memasang gentian
karbon pada bahagian luaran dan dalaman
bangunan, menggunakan peredam seismik
sebagai kerangka bangunan dan meletakkan
pelapik getah sebagai alas bangunan untuk
menahan gegaran.

● Contoh negara Jepun, bangunan kalis gempa
dibina untuk mengelakkan kerosakan teruk
pada bangunan semasa gempa bumi.

5C
Sekiranya anda berada di kawasan yang sedang mengalami gempa bumi, apakah tindakan yang perlu anda lakukan?

71

Imbas Kembali

Pergerakan Langkah-langkah bagi
Plat Tektonik mengurangkan risiko
bencana tsunami,
Struktur Bumi gempa bumi dan
• Kerak bumi letusan gunung berapi
• Mantel
• Teras bumi • Memasang alat
pengesan tsunami
Sempadan Plat
Tektonik • Mewujudkan zon
Plat benua: penampan
• Plat Amerika Utara
• Plat Amerika Selatan • Latihan menghadapi
• Plat Eurasia bencana alam
• Plat Afrika
• Plat Indo-Australia • Kempen kesedaran
alam sekitar
Plat lautan:
• Plat Pasifik • Teknologi kalis gempa
• Plat Antartika
Kesan Pergerakan Kesan tsunami, gempa bumi
Plat Tektonik dan letusan gunung berapi
terhadap manusia dan
• Jurang lautan alam sekitar
• Arka pulau
• Banjaran gunung Kesan kepada manusia:
• Mengorbankan nyawa
lipat • Kemusnahan harta benda
• Lurah gelinciran • Kemusnahan kemudahan
• Gunung bongkah
• Permatang infrastruktur
• Menggalakkan pelancongan
tengah lautan • Menggalakkan aktiviti pertanian
• Gempa bumi • Sumber tenaga alternatif
• Gunung berapi • Perlombongan sulfur
• Tsunami
Kesan kepada alam sekitar
• Kepupusan flora dan fauna
• Kemusnahan habitat flora dan fauna
• Pencemaran alam sekitar
• Perubahan landskap

72

Cabaran Minda BAHAGIAN B

BAHAGIAN A A
1. Manakah yang berikut merupakan B
C
barisfera? D
A Mantel
B Teras bumi Rajah A
C Kerak bumi
D Lapisan SIMA 1. Namakan lapisan struktur bumi yang
2. Apakah lapisan tersebut? bertanda A, B, C dan D.

• Separa cecair 2. Apakah lapisan yang memisahkan lapisan B
• Menyebabkan kerak bumi terapung dan lapisan C?
A Barisfera
B Biosfera 3. Berikan dua bentuk muka bumi yang
C Litosfera terhasil akibat:
D Astenosfera
3. Apakah bentuk muka bumi yang terbentuk (a) Pertembungan plat
di dasar laut sekiranya pencapahan plat (b) Pencapahan plat
berlaku?
A Arka pulau BAHAGIAN C
B Jurang lautan 1. Terangkan kesan fenomena gempa bumi
C Banjaran gunung lipat
D Permatang tengah lautan dan letusan gunung berapi terhadap
4. Manakah antara berikut merupakan plat manusia dan alam sekitar.
lautan? 2. Sebagai rakyat Malaysia yang
I Plat Antartika bertanggungjawab, cadangkan tiga langkah
II Plat Pasifik persediaan awal yang boleh mengurangkan
III Plat Eurasia kesan kejadian tersebut.
IV Plat Afrika
A I dan II
B I dan IV
C II dan III
D III dan IV

73

BAB 6

PEMBENTUKAN DAN
KEPENTINGAN BATUAN

INDUKSI BAB

Batuan merupakan elemen kerak bumi yang bersifat pepejal. Di dalamnya terkandung
pelbagai jenis mineral. Ciri batuan berbeza mengikut jenis dan jumlah mineral yang
terkandung di dalamnya. Pembentukan batuan penting dalam membangunkan
ekonomi negara.

Apakah yang akan anda pelajari?

Setelah mempelajari bab ini, murid dapat:
Mengenal pasti batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis.
Menjelaskan pembentukan batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis.
Menerangkan taburan batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis
di Malaysia.
Membuat justifikasi kepentingan batuan igneus, batuan enapan dan
batuan metamorfosis.
74

EKSPLORASI BAB

6.1 Jenis-jenis Batuan Apakah jenis-jenis batuan yang anda ketahui?

Kuartza Batu Granit Batu Delima Diorit Konglomerat Batu Kapur

6.2 Pembentukan Batuan Bagaimanakah batuan boleh terbentuk?

Batuan Igneus Batuan enapan Batuan metamorfosis

6.3 Taburan Batuan Igneus, Batuan Enapan
dan Batuan Metamorfosis di Malaysia

Di manakah batuan ini boleh ditemui?

6.4 Kepentingan
Batuan Igneus,
Batuan Enapan
dan Batuan
Metamorfosis

Apakah kepentingan batuan kepada kita?

75

6.1 JENIS-JENIS BATUAN

Tiga jenis batuan iaitu batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis mengalami cara
pembentukan yang berbeza. Keadaan ini menghasilkan kepelbagaian jenis, kandungan mineral,
struktur dan warna batuan.

Batuan
Igneus

Jenis batuan igneus

● Batuan igneus terjadi disebabkan oleh
proses penyejukan dan pemejalan

magma dan lava.
● Batuan igneus terbahagi kepada dua jenis

iaitu batuan igneus rejahan dan batuan
igneus terobosan.

Gabro Obsidian

Rejahan Terobosan

Granit Pumis

Diorit Basalt

GLOSARI

Batuan igneus rejahan: Terhasil daripada penyejukan dan pembekuan magma di dalam kerak bumi.
Batuan igneus terobosan: Terhasil apabila lava membeku secara cepat di permukaan bumi.

76

Jadual 6.1 Ciri-ciri Batuan Igneus

Batuan Igneus Rejahan

Batuan Ciri-ciri Bentuk muka bumi
Gabro
• Gelap, lava bes dan kasar • Daik
• Mineral felsdpar, piroksin dan olivin • Lereng curam

Granit • Cerah, lava asid dan kasar • Kubah kelupasan
Diorit • Mineral feldspar, kuartza dan mika • Banjaran gunung
• Kawasan tanah tinggi
• Gelap, lava bes dan kasar
• Mineral feldspar dan piroksin • Daik

Batuan Igneus Terobosan

Batuan Ciri-ciri Bentuk muka bumi

Obsidian • Gelap, lava asid dan berkaca • Lereng curam
• Mineral ferum dan magnesium

Pumis • Cerah, lava bes dan berkaca • Tanah tinggi
• Mineral feldspar • Lereng curam

Basalt • Gelap, lava bes dan berkaca • Daik

• Mineral feldspar, olivine dan piroksin • Lereng curam

(Sumber: Khaw Ah Seng & Habibah Hj. Lateh, 2002)

6A Projek keceriaan sekolah
Tajuk: Ciri-ciri batuan.
Objektif: 1. Mengumpul batuan.
2. Membuat keceriaan di laman botani.
Bahan/alatan: Batuan, cat, kertas A4 dan plastik liminit.
Langkah-langkah:
1. Bahagikan murid kepada beberapa kumpulan.
2. Setiap kumpulan perlu mengumpulkan satu jenis batuan dan maklumatnya.
3. Murid akan menyusun dan mengecat batuan di laman botani sekolah mengikut kreaviti

masing-masing.
4. Melengkapkan laman botani dengan gambar dan maklumat ciri-ciri batuan.

BAB 06 Video6 77
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video6.html

Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Video6.html
untuk maklumat lanjut tentang pembentukan batuan igneus.
(Dicapai pada 15 Jun 2019)

77

Batu Pasir Jenis Kimia

Batuan mengandungi mineral Batuan
yang mudah dilarutkan Enapan

Batu Garam Jenis batuan enapan

Gipsum ● Batuan enapan mengandungi
fosil tumbuhan dan haiwan.
Jenis Klastik ● Batuan berlapis-lapis dan
Serpihan batuan yang setiap lapisan adalah berbeza
pecah dari batuan asal ketebalannya.
● Batuan ini terbahagi
kepada tiga jenis.

Konglomerat

Syal

78

Batu kapur

Jenis Organik
Mengandungi fosil
tumbuhan dan haiwan

Batu arang

Jadual 6.2 Ciri-ciri Batuan Enapan Komposisi Bentuk Muka Bumi

Batuan

Jenis Batu Garam Halit Tebing tinggi.
Kimia Batu Gipsum Gipsum Laut dan tasik.

Konglomerat Serpihan batu kerikil dan batu tongkol Permatang dan gunung.

Jenis Syal Lempung Cerun landai, lembah sungai
Klastik Pasir dan dasar tasik.

Batu Pasir Tebing tinggi dan
dataran tinggi.

Batu Kapur Kalsit daripada sisa haiwan Pandang darat karst
Jenis gua batu kapur.

Organik Mendapan bahan karbon daripada sisa Tanah gambut dan
Batu Arang tumbuhan dan haiwan yang mereput pinggir pantai.

(Sumber: Ronald Louise Bonewitz, 2012)

Info BAB 06 Nota4 79
http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota4.pdf
Tahukah anda bahawa batu arang,
grafit dan intan terbentuk daripada Layari laman sesawang http://kubupublication.com.my
unsur karbon. /Geografi/Tingkatan4/Nota4.pdf untuk maklumat lanjut
tentang perlombongan garam di Habsyah.
(Dicapai pada 2 Mei 2019)

79

Batuan Batuan metamorfosis terhasil apabila batuan mengalami tekanan
Metamorfosis suhu dan haba yang tinggi sehingga mengalami perubahan
tekstur, komposisi mineral dan membentuk batuan baharu.
Syis
Batuan metamorfosis lebih bersinar dan menarik berbanding
batuan asal.

Kesemua batuan metamorfosis mempunyai struktur berhablur.
Batuan ini terbahagi kepada dua jenis iaitu batuan berjalur dan
batuan tidak berjalur.

Batuan berjalur mempunyai susunan mineral
yang selari di dalam setiap lapisan batuan.
Contoh syis dan gneis.

Batuan tidak berjalur mempunyai susunan
mineral yang tidak teratur. Contoh batu
marmar dan kuartzit.

Gneis

Batu marmar Kuartzit

Jadual 6.3 Ciri-ciri Batuan Metamorfosis

Batuan Tekstur Batuan Asal Bentuk Muka Bumi

Syis Sederhana kasar Slat, basalt dan granit Tanah tinggi dan permatang

Gneis Kasar Granit Tanah tinggi
Batu kapur Tanah tinggi dan gua batu kapur
Batu marmar Kasar

Kuartzit Sederhana kasar Batu pasir Permatang sisa dan bukit sisa

(Sumber: Khaw Ah Seng & Habibah Hj. Lateh, 2002)

Info

Suhu proses metamorfosis bagi batu kuartzit antara 200°C hingga 400°C.
(Sumber: Ronald Louise Bonewitz, 2012)

80

6.2 PEMBENTUKAN BATUAN

Batuan boleh terbentuk di permukaan bumi atau di bahagian bawah kerak bumi. Pembentukan
batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis adalah melalui proses berikut:

Batuan Igneus Batuan Enapan Batuan Metamorfosis

Proses penyejukan dan Proses mendapan dan mampatan Proses metamorfosis suhu dan

pemejalan magma dan lava. serpihan batuan dan sedimen. tekanan tinggi pada batuan.

Rejahan ● Batuan igneus terbentuk akibat proses penyejukan dan
pemejalan magma dan lava.
Pembentukan
Batuan Igneus ● Magma yang membeku di dalam kerak bumi membentuk batuan
igneus rejahan seperti batu granit dan gabro.

● Batu granit mempunyai tekstur yang kasar dan berwarna cerah
kerana mengandungi mineral feldspar, kuartza dan mika.

● Batu gabro pula mempunyai tekstur kasar dan berwarna gelap
kerana mengandungi mineral feldspar, piroksin dan olivin.

● Magma yang keluar ke permukaan bumi dikenali sebagai lava
akan membentuk batuan igneus terobosan seperti batu obsidian
dan basalt.

Terobosan ● Batu obsidian mempunyai tekstur berkaca dan berwarna gelap.
● Kandungan mineral utamanya ialah ferum dan magnesium.
● Batu basalt teksturnya lebih halus, berwarna gelap dan terdiri
daripada mineral feldspar, olivin dan piroksin.

Batuan Lava Batuan BAB 06 Nota5 81
igneus igneus http://kubupublication.com.my/Geografi/Tingkatan4/Nota5.pdf
terobosan terobosan
Layari laman sesawang http://
Batuan kubupublication.com.my/
igneus Geografi/Tingkatan4/Nota5.
rejahan pdf untuk maklumat lanjut
tentang kitaran batuan.
(Dicapai pada 15 Mac 2019)

Magma
Rajah 6.1 Proses pembentukan batuan igneus

81

Pembentukan ● Batuan enapan terbentuk hasil proses pemendapan, mampatan
Batuan Enapan dan penyimenan serpihan batuan, cengkerang, sisa tumbuhan dan
sedimen seperti kelodak, lumpur dan pasir yang terdapat di sungai
dan lautan.

● Batuan ini terbahagi kepada tiga jenis iaitu batuan kimia, klastik
dan organik.

● Contoh batuan yang terhasil ialah batu kapur dan konglomerat.
● Pembentukan batuan enapan adalah seperti berikut:

Proses pemendapan, mampatan dan penyimenan

a Proses pemendapan b Proses penyimenan
dan mampatan
Tekanan lapisan atas batuan
Air Sungai menyebabkan air dikeluarkan
daripada celah-celah bahan
Kelodak enapan dalam batuan.

Lempung

Kelodak

Lempung

Kelodak

Kelodak dan lempung
dimendapkan oleh air sungai
dan dimampatkan oleh tekanan
yang tinggi sehingga padat.

Air Sungai
Kelodak baru

Batuan

Dalam jangka masa panjang, Kehilangan air menyebabkan
batuan enapan akan terbentuk mineral mengalami penghabluran.
secara berlapis seperti Mineral dalam batuan akan
batu kapur. menyimen bahan enapan seperti
pasir, batu tongkol dan lain-lain
membentuk batu konglomerat.

Rajah 6.2 Proses pembentukan batuan enapan

82

Pembentukan ● Batuan metamorfosis terbentuk apabila batuan asal seperti batuan igneus
Batuan dan batuan enapan mengalami suhu dan tekanan yang tinggi di dalam
kerak bumi.
Metamorfosis
● Sifat fizikal dan kimia batuan asal akan berubah. Batuan yang terhasil
akan mengalami perubahan bentuk, kandungan mineral dan warna.

● Metamorfosis yang berlaku secara besar-besaran dikenali sebagai
metamorfosis serantau.

● Contoh batuan metamorfosis ialah gneis, batu marmar, kuartzit dan syis.

Batu marmar Kuartzit

Gneis Syis
Syal
Batu kapur Batu pasir

Granit

Suhu dan tekanan tinggi
pada batuan

Rajah 6.3 Pembentukan batuan metamorfosis

6A
Bagaimanakah batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis terbentuk?

83

6.3 TABURAN BATUAN IGNEUS, BATUAN ENAPAN

DAN BATUAN METAMORFOSIS DI MALAYSIA

Terdapat beberapa lokasi utama batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis di Malaysia.

100°T 105°T 110°T 115°T

U

Laut China Selatan

Pulau Langkawi Laut
Sulu
Telupid
Silimpopon
5°U Hulu Kuantan Laut
Kinta Sulawesi
Gunung Mersing Mukah
Benom Lundu

Segamat

Selat Melaka

Petunjuk: Batuan Igneus Batuan Enapan Batuan Metamorfosis

Peta 6.1 Taburan batuan igneus, batuan enapan dan batuan metamorfosis di Malaysia
(Sumber: Diubahsuai daripada Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia, 2015)

6B Pertandingan Quizziz
Tajuk: Jenis-jenis batuan.
Objektif: 1. Menyatakan jenis-jenis batuan.
2. Mengenal pasti ciri-ciri batuan yang terdapat di Malaysia.
Bahan/alatan: Laptop, LCD, Internet dan komputer.
Langkah-langkah:
1. Guru meminta murid membuka aplikasi quizziz dan memaparkan nombor rujukan quizziz

di skrin LCD.
2. Secara berpasangan, murid memasukkan nombor rujukan quizziz tersebut pada komputer

masing-masing untuk memulakan pertandingan.
3. Murid menjawab soalan quizziz mengikut masa yang telah ditetapkan.
4. Selesai menjawab, markah murid akan dipaparkan di skrin LCD.
5. Murid yang berjaya mencapai markah tertinggi diberi hadiah.

Kita harus membuat keputusan yang rasional bagi memastikan 6B
bekalan batuan mencukupi untuk generasi akan datang. Di manakah lokasi batuan igneus, batuan
enapan dan batuan metamorfosis
84 di Malaysia?

6.4 KEPENTINGAN BATUAN IGNEUS, BATUAN ENAPAN

DAN BATUAN METAMORFOSIS

Kepesatan sektor pembinaan di Malaysia menggalakkan permintaan yang tinggi terhadap sumber
batuan. Perkembangan jaringan jalan raya, perindustrian berasaskan batu kapur dan sebagainya
menjadikan sumber batuan sangat penting dalam pembangunan sesebuah negara.

Kepentingan Batuan Igneus

Basalt Granit
● Membuat balast landasan kereta api. ● Membina jalan raya, jalan kereta api,
● Pembinaan jalan raya.
● Komponen utama yang bangunan, jambatan, empangan dan
dicampur bersama asfalt perkakasan dapur.
(bitumen) dalam pembinaan
jalan raya.
● Penebat haba, bunyi dan
api dalam kereta, kapal terbang dan bangunan.

Batu Pasir Kepentingan Batuan Enapan
● Membuat kaca.
● Bahan binaan bangunan. Batu Kapur
● Bahan utama pembuatan simen dan kapur.
● Batu kapur turut digunakan untuk meneutralkan keasidan tanih

khususnya dalam bidang pertanian.
● Pandang darat karst di kawasan gua batu
kapur menggalakkan aktiviti pelancongan.
Contoh Gua Tempurung (Perak) dan
Gua Niah (Sarawak).

Kepentingan Batuan Metamorfosis

Batu Permata Batu Marmar
● Dijadikan sebagai barang kemas dan ● Batu marmar digunakan dengan meluas
perhiasan wanita.
● Berlian juga dijadikan mata pengisar, dalam pembinaan bangunan dan rumah
pemotong kaca seperti membuat
dan mata gerudi. lantai, dinding,
kabinet dapur
dan meja.

Info

Berlian merupakan batuan yang paling keras di dunia dan berasal dari unsur karbon.
Kualiti berlian dinilai berasaskan karat, kejernihan, warna dan potongan berlian.

85

Imbas Kembali

Jenis-jenis Batuan

Batuan igneus Batuan enapan Batuan metamorfosis
• Batuan igneus rejahan • Jenis kimia • Batuan berjalur
• Batuan igneus terobosan • Jenis klastik • Batuan tidak berjalur
• Jenis organik

Pembentukan Batuan

Batuan Penyejukan Batuan Mendapan Batuan Suhu dan
igneus dan pemejalan enapan dan mampatan metamorfosis
magma dan serpihan tekanan yang
lava batuan tinggi pada

batuan

Taburan Batuan Igneus, Kepentingan Batuan
Batuan Enapan dan Batuan
Basalt
Metamorfosis di Malaysia • Balast landasan kereta api.
• Komponen utama bitumen.
Igneus • Kuantan (Pahang) Batuan • Penebat haba.
• Segamat (Johor) Igneus
• Lundu (Sarawak) Granit
• Telupid (Sabah) • Membina jalan raya, jalan kereta api,

• Mersing (Johor) jambatan, empangan dan
• Mukah (Sarawak) perkakasan dapur.
• Silimpopon (Sabah)
Enapan Batu Pasir
• Membuat kaca.
• Pulau Langkawi Batuan • Bahan binaan bangunan.
(Kedah) Enapan
Batu Kapur
Metamorfosis • Ulu Kinta (Perak) Batuan • Bahan utama simen dan kapur.
• Gunung Benom Metamorfosis • Meneutralkan tanih berasid.
(Pahang) • Memajukan aktiviti pelancongan.
86
Batu Permata
• Barang kemas dan perhiasan wanita.
• Berlian dijadikan mata pengisar,

pemotong kaca dan mata gerudi.

Batu Marmar
• Membuat kabinet dapur, meja,

lantai dan dinding.

Cabaran Minda 5. Batuan ini sangat penting dalam
pembuatan barangan di bawah
BAHAGIAN A
1. Berdasarkan Rajah A, apakah X?

Jenis batuan

Igneus X Metamorfosis

Rajah A

A Granit
B Marmar
C Enapan

D Mampatan

2. Manakah yang berikut merupakan batuan A Batu kapur Foto 1
igneus rejahan? B Batu pasir
C Basalt
I Gabro
II Obsidian D Granit

III Basalt BAHAGIAN B
IV Granit 1. Namakan batuan yang bertanda P dan Q
A I dan II
B I dan IV dalam Rajah B.
C II dan III Jenis batuan

D III dan IV

3. Batuan di bawah tergolong dalam Batuan P Batuan igneus Batuan Q
batuan jenis
Rajah B
• Syal
• Konglomerat 2. Nyatakan proses pembentukan
A Klastik batuan igneus.
B Kimia 3. Berikan 3 jenis batuan metamorfosis.
C Organik
D Rejahan

4. Antara berikut, lokasi manakah berkaitan BAHAGIAN C
dengan pernyataan di bawah? 1. Jelaskan kepentingan batuan terhadap
Terhasil akibat batuan mengalami suhu
dan tekanan yang tinggi. pembangunan ekonomi dan infrastruktur
di Malaysia.
A Lundu
B Telupid
C Segamat
D Pulau Langkawi

87

BAB 7

PROSES DAN
KESAN LULUH HAWA

INDUKSI BAB

Luluh hawa memainkan peranan penting dalam pembentukan pandang darat
di sesebuah kawasan. Proses luluh hawa mengambil masa beratus juta tahun untuk
membentuk kawasan pandang darat karst. Kesan luluh hawa membawa kepentingan
kepada pembangunan sesebuah negara.

Apakah yang akan anda pelajari?

Setelah mempelajari bab ini, murid dapat:
Menjelaskan konsep dan jenis luluh hawa.
Menghuraikan faktor yang mempengaruhi luluh hawa.
Menghuraikan proses luluh hawa fizikal, luluh hawa kimia dan luluh hawa biologi.
Menjelaskan melalui contoh kesan luluh hawa terhadap pandang darat di kawasan
Gurun Panas dan kawasan Tropika Lembap.
88

EKSPLORASI BAB 7.2 Faktor-faktor yang
Mempengaruhi Luluh Hawa
7.1 Konsep dan Jenis Luluh Hawa
Apakah agen-agen yang mempengaruhi
Bolehkah anda mengenal pasti jenis-jenis kejadian luluh hawa?
luluh hawa?

Proses Luluh Hawa Fizikal, 7.4 Kesan Luluh Hawa terhadap
Pandang Darat di Kawasan
7.3 Luluh Hawa Kimia dan Gurun Panas dan Kawasan
Tropika Lembap
Luluh Hawa Biologi
Adakah luluh hawa boleh mengubah
Bagaimanakah proses luluh hawa berlaku? persekitaran kita?

89