2] ปรับปรุงคู่มือการปฏิบัติงานโคกหนองนา

วิธีการคานวณหาปริมาตรดนิ ขุด สิ่งทส่ี ่งมาด้วย 2
1/3

การคานวณหาปริมาตรดินขดุ แบบมาตรฐานสมาคมศษิ ยเ์ ก่าวิศวกรรมศาสตร์
มหาวทิ ยาลัยขอนแกน่ สาหรบั โครงการพัฒนาพ้ืนที่ตน้ แบบการพฒั นาคณุ ภาพชีวติ ตามหลักทฤษฎี

ใหม่ประยุกตส์ ู่ “โคก หนอง นา โมเดล” และ โครงการพฒั นาหมูบ่ า้ นเศรษฐกจิ พอเพียง
การหาปรมิ าตรดนิ ขดุ หนองรูปทรงอิสระ ให้ใช้วิธีการ Contour Method หรอื วิธีเสน้ ชน้ั ความ

สงู คอื ใหน้ าพืน้ ทหี่ น้าตัดของแตล่ ะชั้นความสงู มารวมกนั หารสองแลว้ คูณด้วยระยะหา่ งจากกัน
ระหว่าง 2 ชนั้ ความสูง

แบบมาตรฐานทท่ี างกรมการพฒั นาชมุ ชนพัฒนาขึ้นโดยความร่วมมอื จากสมาคมศษิ ยเ์ กา่
วิศวกรรมศาสตรม์ หาวิทยาลัยขอนแกน่ ในการคานวณปริมาตรดนิ ขุดใชว้ ิธี Contour Method
โดยมีการกาหนดคา่ ความคลาดเคล่ือนอยู่ที่ +/- 10 % วิธกี ารคานวณปรมิ าตรดินขุด จะมขี ั้นตอน
ดงั นี้

1. ผอู้ อกแบบต้องกาหนดช้ันความสูงของหนอง และระยะหา่ งของช้นั ความสูงแตล่ ะชนั้
2. ใชโ้ ปรแกรม Auto Cad วัดหาพนื้ ท่ีหน้าตัดของแตล่ ะชนั้ ครบั สงู
3. คานวณปรมิ าตรดินขดุ แตล่ ะระดบั ช้ันความสูง ด้วยสมการ
ปรมิ าตรดนิ ขุด = ½ x (พ้ืนทหี่ น้าตดั ผิวบน + พน้ื ท่ีหนา้ ตดั ผวิ ล่าง) x ระยะห่างเสน้ ชั้นความสูง

สิ่งท่สี ่งมาดว้ ย 2
2/3

ภาพแสดงตวั อยา่ งการหาปรมิ าตรดินขดุ โดย Contour Method
จากตัวอยา่ งท่ียกมาจากบ่อหมายเลขที่ 1 แบบมาตรฐานแบบสดั ส่วนพ้นื ท่ี 1:1 ขนาดพนื้ ที่ 3 ไร่
จะไดผ้ ลการคานวณ 2,458 ลบ.ม มกี ารปรับค่า ให้เปน็ 2,450 เพอื่ ง่ายในการตรวจนับ
การคานวณปริมาตรดินขดุ ในกรณี ทีไ่ ม่สามารถขดุ หนองได้ตามความลึกของในแบบมาตรฐาน
วิศวกรรม เชน่ กรณีที่ขุดหนองรูปทรงตามแบบมาตรฐานวศิ วกรรมแตข่ ดุ เจอชน้ั หนิ หรือเจอนา้ ใต้ดิน ทาให้
ขุดตอ่ ไมไ่ ด้ การคานวณปรมิ าตรดินขุดให้ใช้วิธีการ Contour Method ตามขอ้ 3.1 ทรี่ ะดบั ความลกึ ที่ได้
โดยใหว้ ศิ วกรรับรองรายการคานวณปรมิ าตรดินขดุ หรือใชแ้ บบมาตรฐานหนองหรือบ่อ แบบCatalog เพ่อื
คานวณหาปริมาตรการขุดในแต่ละระดบั 50 เซนติเมตร

สิง่ ที่ส่งมาดว้ ย 2
3/3

การคานวณปริมาตรดนิ ขุดร่องนา้ , คลอง หรอื คลองไสไ้ ก่
คาแนะนาในการขดุ รอ่ งน้า, คลอง หรือคลองไส้ไก่ ให้ขดุ เป็นรูปทรงสเี่ หล่ียมคางหมเู พือ่ ลดการ
พงั ทะลายของคลองและเพื่อใหง้ ่ายตอ่ การคานวณการตรวจรบั มอบงาน โดยการคานวณปรมิ าตรดนิ ขุดจะ
สามารถคานวณไดด้ ว้ ยสูตรคานวณรูปทรงเรขาคณติ ดา้ นลา่ ง
ปริมาตรดนิ ขุด = ½ x ผลรวมด้านคขู่ นาน (ม.) x ความลกึ ของคลอง (ม.) x ความยาวของคลอง (ม.)

ภาพแสดงตัวอย่างการขุดคลองรปู ทรงสีเ่ หล่ียมคางหมู
จากภาพด้านบนพบว่ามีรูปส่เี หลยี่ มคางหมูซอ้ นกนั 2 รูป ดังน้ันจึงตอ้ งคานวณเปน็ สองสว่ น
สมมุตวิ ่าคลองนย้ี าว 100 เมตร
ดังนนั้ ปรมิ าตรดนิ ขดุ จะสามารถคานวณดงั น้ี
ปริมาตรดนิ ขุด = (( ½ x (4 +3.8) x 0.3) + ( ½ x (3 +2) x 1.7)) x 100 ม.

= ( 1.17 + 4.25) x 100 ม.
= 542 ลบ.ม

ขอ้ กาํ หนดทวั่ ไป การใชง้ านแบบมาตฐานแบบสดั สว่ นพน้ื ท่ี แบบหน
สาํ หรบั โครงการพฒั นาพน้ื ทต่ี น้ แบบการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ตามหลกั ทฤษฎใี หมป่ ระยกุ ต

1. แบบชดุ น้ีออกแบบตามคา่ มาตรฐานของดนิ แต่ละประเภทตามทร่ี ะบุในแบบเท
คา่ ความเอยี งในการขดุ ทเ่ี หมาะสมใหส้ ามารถปรบั เปลย่ี นตามดลุ พนิ ิจของวศิ วกร
2. แบบชดุ น้ีเหมาะสมภายใตส้ ภาพดนิ /ขนาดพน้ื ท/่ี และ เงอ่ื นไขรปู แบบแปลง เ
3. หากนําไปใชใ้ นสภาพพน้ื ทแ่ี ละเงอ่ื นไขทต่ี ่างไปจากน้ี แนะนําใหป้ รกึ ษาผเู้ ชย่ี ว
ชอบของเจา้ ของแปลง
4.แบบรายละเอยี ดชดุ น้ี เป็นแบบมาตรฐานเพอ่ื การใชง้ านและออกแบบภายใตโ้ ค
ประยกุ ตส์ ู่ “โคก หนอง นา โมเดล” และ โครงการพฒั นาหมบู่ า้ นเศรษฐกจิ พอเพยี
ในการนําไปใชใ้ นวตั ถุประสงคอ์ น่ื

5. ผปู้ ระสงคจ์ ะดาํ เนินการการขดุ และปรบั รปู แปลงตามแบบ ตอ้ งดาํ เนินการใหถ้
6. ตาํ แหน่งและระยะทก่ี าํ หนดในแบบเป็นเพยี งระยะเบอ้ื งตน้ เทา่ นนั้ การวางตาํ แ
จากเขตทด่ี นิ เจา้ ของแปลงเป็นผดู้ าํ เนินการตามสภาพหน้างานจรงิ โดยตอ้ งมรี ะ
และถมดนิ พ.ศ. 2543
7. รปู แบบและขนาด รอ่ งน้ํา, คลองไสไ้ ก่, รอ่ งน้ําในนา เป็นตวั อยา่ งในเบอ้ื งตน้ แ
ทก่ี าํ หนดเทา่ นนั้ ไมถ่ อื วา่ เป็นแบบบงั คบั แต่อยา่ งใด ผคู้ วบคมุ งานสามารถปรบั เป
8. ขนั้ ตอนดาํ เนินการ ใหด้ าํ เนินการตามรายละเอยี ดทร่ี ะบุในเอกสาร "คมู่ อื คาํ แน
9. ขนั้ ตอนการตรวจรบั งาน

9.1 หากดาํ เนินการไดถ้ กู ตอ้ งตามขนาด ความยาว และ ระดบั ตามทร่ี ะบุใน
9.2 ในกรณที ไ่ี มส่ ามารถดาํ เนินการขดุ รอ่ งน้ํา , คลอง และ คลองไสไ้ ก่ ไดค้ ว
งานตามหน้างานจรงิ

นองหรอื บอ่ แบบ Catalog แบบไมล่ ดขนาดและลดขนาดหนอง กรมการพฒั นาชมุ ชน
ตส์ ู่ “โคก หนอง นา โมเดล” และโครงการพฒั นาหมบู่ า้ นเศรษฐกจิ พอเพยี ง

ทา่ นนั้ ไมไ่ ดอ้ อกแบบตามสภาพดนิ ตามหน้างานจรงิ ดงั นนั้ สถาบนั เทคโนโลยี
รผคู้ วบคมุ งาน พระจอมเกลา้ เจา้ คณุ ทหารลาดกระบงั
เป็นไปตามขอ้ กาํ หนด
วชาญ หรอื ปรบั ไดต้ ามความเหมาะสมภายใตค้ วามรบั ผดิ สมาคมศษิ ยเ์ กา่ วศิ วกรรมศาสตร์
มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่
ครงการพฒั นาพน้ื ทต่ี น้ แบบการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ตามหลกั ทฤษฎใี หม่
ยง ของกรมการพฒั นาชมุ ชน ( พช.) เทา่ นนั้ โดยขอสงวนสทิ ธิ ์ ชมรมโคกหนองนา วศิ วะ ม. ขอนแกน่

ถกู ตอ้ งตามพระราชบญั ญตั กิ ารขดุ ดนิ และถมดนิ พ.ศ. 2543 โครงการ
แหน่งบอ่ น้ํา คา่ ระดบั อา้ งองิ คา่ ระดบั ดนิ ถม และ ระยะรน่ โครงการพฒั นาพน้ื ทต่ี น้ แบบการพฒั นาคุณภาพชวี ติ
ะยะรน่ จากเขตทด่ี นิ ถกู ตอ้ งตามพระราชบญั ญตั กิ ารขดุ ดนิ ตามหลกั ทฤษฎใี หม่ ประยกุ ตส์ ู่ โคกหนองนา โมเดล
และ โครงการพฒั นาหมบู่ า้ นเศรษฐกจิ พอเพยี ง
และใชเ้ พอ่ื การคาํ นวณปรมิ าตรดนิ ขดุ เพอ่ื ไมใ่ หเ้ กนิ เจา้ ของโครงการ
ปลย่ี นรปู แบบและขนาดไดต้ ามภมู สิ งั คม
นะนําการขดุ ปรบั พน้ื ท่ี ตามหลกั วศิ วกรรมโคกหนองนา" สถานทก่ี อ่ สรา้ ง

ผอู้ อกแบบ

นายวบิ รู ณ์ ศรกี อ้ ม (สย.8391 )
ผคู้ วบคมุ งาน

แกไ้ ข วนั ท่ี รายละเอยี ดทแ่ี กไ้ ข
ครงั้ ท่ี

นแบบ ใหต้ รวจรบั งานตามทร่ี ะบุในแบบ ชอ่ื แบบ
วามยาว และปรมิ าตรดนิ ขดุ ตามทร่ี ะบใุ นแบบ ใหต้ รวจรบั
ขอ้ กาํ หนดทวั่ ไป 1

เขยี นโดย นายวบิ รู ณ์ ศรกี อ้ ม รหสั โครงการ

ตรวจสอบโดย KNN

อ. รกั ษ์เผา่ พลรตั น์ รหสั แบบ

อนุมตั โิ ดย GEN-01

อ. รกั ษ์เผา่ พลรตั น์

มาตราสว่ น NTS

วนั ท่ี

แบบแผน่ ท่ี 00

หมายเหตุ

ขอ้ กาํ หนดทวั่ ไป (เพม่ิ เตมิ ) การใชง้ านแบบมาตฐานแบบสดั สว่ นพน้ื ท่ี แบบหน

สาํ หรบั โครงการพฒั นาพน้ื ทต่ี น้ แบบการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ตามหลกั ทฤษฎใี หมป่ ระยกุ ต

10. แบบมาตรฐานบอ่ หรอื หนองเป็นการพฒั นาแบบจากแบบภมู สิ งั คมเพอ่ื ใหส้ ะดวกกบั ก
11. ระยะรน่ จากขอบหนองถงึ แนวเขตทด่ี นิ มกี ารยกเวน้ ตาม พรบ. ขดุ ดนิ ถมดนิ ปี 2543

พน้ื ทป่ี ากบอ่ ดนิ เกนิ หน่ึงหมน่ื ตารางเมตร ปากบอ่ ดนิ จะตอ้ งหา่ งจากแนวเขตทด่ี นิ ของ
ของบอ่ ดนิ ทจ่ี ะขดุ เวน้ แต่จะไดม้ กี ารจดั การป้องกนั การพงั ทลายของดนิ หรอื สงิ่ ปลกู สร
วศิ วกรรมควบคมุ สาขาวศิ วกรรมโยธา ตามกฎหมายวา่ ดว้ ยวศิ วกร” อาศยั ความตาม
การออกแบบและรบั รองแบบตามหลกั การจดั การป้องกนั การพงั ทลายของดนิ คอื การ
ขนั้ บนั ได ( BENCHING ) อา้ งองิ จากมาตรฐานความปลอดภยั “ TRENCHING AND
OCCUPATIONAL SAFETY AND HEALTH ADMINISTRATION และเสถยี รภาพขอ
ละพน้ื ท่ี
12. แบบมาตรฐานหนองหรอื บอ่ ทม่ี กี ารออกแบบเรอ่ื งการป้องกนั การพงั ทลายของดนิ ดว้
คณุ สมบตั ดิ นิ ตามชดุ ดนิ ในประเทศไทยและดว้ ยสมมตุ ฐิ านทไ่ี มไ่ ดน้ ําปัจจยั หรอื องคป์ ร
ปรมิ าณน้ําใตด้ นิ , ปรมิ าณน้ําฝนทต่ี กหนกั ในรอบปี, ชนั้ หนิ , ปรมิ าณน้ําหลาก, ระดบั ค
ปัจจยั ทไ่ี ดก้ ลา่ วหรอื ปัจจยั อ่นื ๆ เชน่ เหตุภยั พบิ ตั ,ิ สภาวะอากาศทแ่ี ปรปรวน รวมถงึ ป
ชอบโดย ผอู้ อกแบบ, ผคู้ วบคมุ งาน และผคู้ วบคมุ เครอ่ื งจกั ร
13. การคาํ นวณปรมิ าตรดนิ ขดุ ตามตามตารางทก่ี าํ หนดในแบบ วศิ วกรผอู้ อกแบบใชว้ ธิ กี
ความสงู
13.1 แบบมาตรฐานแบบสดั สว่ นวศิ วกรไดค้ าํ นวณปรมิ าตรดนิ ขดุ ทงั้ หมดพรอ้ มปรบั คา่
บอ่ หรอื หนองใหเ้ ป็นคา่ ตวั เลขลงตวั โดยการปัดเศษเพอ่ื งา่ ยในการตรวจนบั ปรมิ าตรดนิ
13.2 แบบมาตรฐานหนองแบบ Catalog หรอื แบบหนองใหเ้ ลอื กใชโ้ ดยไมข่ น้ึ กบั รปู ทร
โดยไมไ่ ดม้ กี ารคาํ นวณคา่ ความผดิ พลาดเน่ืองจากเป็นการคดิ ปรมิ าตรดนิ ขดุ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ใ
ปรมิ าตรดนิ ขดุ ทร่ี ะบุในตารางทไ่ี ดร้ บั การรบั รองจากวศิ วกรผรู้ บั รองแบบแลว้
13.3 ในการคาํ นวณปรมิ าตรดนิ ขดุ ในแต่ละแบบขอใหใ้ ชต้ วั เลขปรมิ าตรดนิ ขดุ ทร่ี ะบุใน
13.4 การเลอื กใชป้ รมิ าตรดนิ ขดุ ทม่ี คี วามแตกตา่ งกนั ในขอ้ ท่ี 12.1 และ 12.2 ขอใหย้ ดึ
14. ความคาดเคลอ่ื นของขนาดในการขดุ หนอง ในสว่ นความกวา้ ง ความยาว ทไ่ี มเ่ กนิ 10

นองหรอื บอ่ แบบ Catalog แบบไมล่ ดขนาดและลดขนาดหนอง กรมการพฒั นาชมุ ชน
ตส์ ู่ “โคก หนอง นา โมเดล” และโครงการพฒั นาหมบู่ า้ นเศรษฐกจิ พอเพยี ง สถาบนั เทคโนโลยี
พระจอมเกลา้ เจา้ คณุ ทหารลาดกระบงั
การใชง้ านในโครงการอยา่ งเหมาะสมกบั รปู แบบพน้ื ทท่ี กุ พน้ื ท่ี สมาคมศษิ ยเ์ ก่าวศิ วกรรมศาสตร์
3 “ขอ้ ๗ การขดุ ดนิ ทม่ี คี วามลกึ จากระดบั พน้ื ดนิ เกนิ สามเมตร หรอื มี มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่
งบุคคลอน่ื หรอื ทส่ี าธารณะเป็นระยะไมน่ ้อยกวา่ สองเทา่ ของความลกึ
รา้ ง โดยการรบั รองของผไู้ ดร้ บั ใบอนุญาตใหป้ ระกอบวชิ าชพี ชมรมโคกหนองนา วศิ วะ ม. ขอนแกน่
พรบและอาํ นาจตามกฎหมายวา่ ดว้ ยวศิ วกร วศิ วกรผอู้ อกแบบทาํ
รใชม้ มุ ลาดเอยี งตามลกั ษณะของดนิ ( SLOPING ) และการขดุ เป็น โครงการ
EXCAVATION SAFETY “ จากหน่วยงาน OSHA - โครงการพฒั นาพน้ื ทต่ี น้ แบบการพฒั นาคุณภาพชวี ติ
องดนิ ตามหลกั วศิ วกรรม โดยการใชค้ า่ เฉลย่ี ของดนิ ตามชดุ ดนิ ในแต่ ตามหลกั ทฤษฎใี หม่ ประยกุ ตส์ ู่ โคกหนองนา โมเดล
และ โครงการพฒั นาหมบู่ า้ นเศรษฐกจิ พอเพยี ง
วยวธิ กี ารทางวศิ วกรรม มพี น้ื ฐานการออกแบบโดยการใชค้ า่ เฉลย่ี เจา้ ของโครงการ
ระกอบอน่ื ๆ ในการคาํ นวณ เชน่ รอยเลอ่ื นชนั้ หนิ , ระดบั น้ําใตด้ นิ ,
ความสงู จากระดบั น้ําทะเล การพงั ทลายของดนิ ทข่ี อบหนองทเ่ี กดิ จาก สถานทก่ี อ่ สรา้ ง
ปัจจยั ทไ่ี มไ่ ดใ้ ชพ้ จิ ารณาในการออกแบบ จะไมถ่ อื เป็นสว่ นรบั ผดิ
ผอู้ อกแบบ
การ CONTOUR METHOD หรอื การใชค้ า่ เฉลย่ี พน้ื ทต่ี ามระดบั ชนั้
นายวบิ รู ณ์ ศรกี อ้ ม (สย.8391 )
าความคลาดเคลอ่ื น ไมเ่ กนิ รอ้ ยละสบิ และปรบั คา่ ปรมิ าตรดนิ ขดุ รวม ผคู้ วบคมุ งาน
นขดุ ตทงั้ โครงการ
รงแปลงทด่ี นิ วศิ วกรไดค้ าํ นวณปรมิ าตรดนิ ขดุ ตามวธิ กี ารขา้ งตน้ แกไ้ ข วนั ท่ี รายละเอยี ดทแ่ี กไ้ ข
ในแตล่ ะชนั้ ความลกึ ทกุ 50 เซนตเิ มตร ผใู้ ชง้ านแบบสามารถใช้ ครงั้ ท่ี

นตารางของแบบนนั้ ๆ ทม่ี กี ารรบั รองโดยวศิ วกรจากการคาํ นวณแลว้ ชอ่ื แบบ
ดตวั เลขทเ่ี ป็นผลประโยชน์ของราชการเป็นสาํ คญั
0 % ของขนาดทร่ี ะบุในแบบ ไมถ่ อื วา่ เป็นการเปลย่ี นแบบแต่อยา่ งใด ขอ้ กาํ หนดทวั่ ไป 2

เขยี นโดย นายวบิ รู ณ์ ศรกี อ้ ม รหสั โครงการ

ตรวจสอบโดย KNN

อ. รกั ษ์เผา่ พลรตั น์ รหสั แบบ

อนุมตั โิ ดย GEN-02

อ. รกั ษ์เผา่ พลรตั น์

มาตราสว่ น NTS

วนั ท่ี

แบบแผน่ ท่ี 00

หมายเหตุ

สงิ่ ทสี่ ่งมาดว้ ย 4

แนวทางสนบั สนุนการออกแบบและควบคุมงาน 1/3
โครงการพัฒนาพื้นที่ต้นแบบการพัฒนาคุณภาพชวี ิตตามหลกั ทฤษฎใี หม่ ประยุกตส์ ู่ “โคก หนอง นา”

และ โครงการพัฒนาหมู่บ้านเศรษฐกจิ เพียง

คาแนะนาและขนั้ ตอนการใช้งานแบบสาหรบั การขดุ
1. การใช้แบบมาตรฐาน

1.1. แบบมาตรฐานแบบสดั สว่ นพ้ืนท่ี ( 1:1, 1:2, 1:3, 2:3 ) ทไ่ี ม่มีการปรบั แบบ
1.1.1.พิมพแ์ บบมาตรฐานเพื่อนาแบบไปใช้งานไดเ้ ลย
1.1.2. จดั ทาแบบผังตาแหนง่ ท่ตี ัง้ โครงการ โดยไม่ต้องให้วศิ วกรลงนามรบั รอง ใหผ้ เู้ ขียนแบบลงนามรบั รองได้
เลย และสามารถใชแ้ บบมือเขียน (ใชป้ ากกาและไม้บรรทัดวาดในกระดาษเปล่า)
1.1.3.ปรมิ าตรดินขุดของหนองหรือบ่อให้พิมพ์แบบหนองแบบ Catalog พร้อมตารางปรมิ าตรดนิ ขดุ เพ่ือใช้
อ้างองิ แนบท้ายสญั ญารวมถงึ การกาหนดราคากลาง

1.2. แบบมาตรฐานแบบ Catalog
1.2.1.ใหเ้ จา้ หนา้ ทพ่ี ฒั นาชุมชน หรอื นักพฒั นาพื้นทตี่ ้นแบบ (นพต.) สารวจพ้นื ทีร่ ว่ มกบั เจา้ ของแปลงเพื่อกาหนด
แบบผังตาแหนง่ สถานที่ตั้งโครงการและแผนผังโครงการร่างด้วยมือ สาหรับตาแหน่งหนอง, โคก, นา หรือ
คลองไสไ่ ก่ สาหรับใหผ้ ้เู ขยี นแบบ Auto-cad สามารถทาแบบผงั การขุดได้
1.2.2.ให้เจ้าหน้าท่พี ฒั นาชมุ ชน หรือนกั พัฒนาพื้นที่ตน้ แบบ (นพต.) แนะนาเจ้าของพน้ื ท่ใี นการเลือกหนองจาก
Catalog พร้อมระบุความลึกทตี่ อ้ งการ โดยให้คานึงถึงปรมิ าณดินขดุ ทจ่ี ะต้องมีการกาหนดขนาดและ
ตาแหนง่ การวางดนิ ขุดใหเ้ หมาะสมและไม่มดี ินเกินพื้นทวี่ างดินพนื้ ทโ่ี ครงการ
1.2.3.ใหเ้ จ้าหน้าที่พัฒนาชมุ ชน หรือนกั พฒั นาพืน้ ที่ต้นแบบ (นพต.) ส่งเอกสารข้อ 1.2.1 และ 1.2.2 รวมถึง
โฉนดทด่ี นิ , เอกสารทด่ี นิ ที่มีการกาหนดขอบเขตพนื้ ทีเ่ ข้าร่วมโครงการทีร่ ะบุมาตราสว่ น ใหผ้ เู้ ขยี นแบบ
Auto-cad จัดวางผังขุดตามความตอ้ งการและความเหมาะสมกับพื้นท่ีตามหลกั ภมู ิสงั คม
1.2.4.พิมพ์แบบผงั ตาแหนง่ ท่ีตง้ั โครงการ, แบบแผนผงั โครงการ และแบบ Catalog ที่ทาการเลอื ก เพ่อื ประกอบ
แนบทา้ ยสัญญา
1.2.5.ปริมาตรดินขดุ ของหนองหรือบอ่ ให้พิมพ์แบบหนองแบบ Catalog พร้อมตารางปริมาตรดนิ ขุดเพ่ือใช้
อา้ งองิ แนบท้ายสญั ญารวมถงึ การกาหนดราคากลาง

2. ไมใ่ ช้แบบมาตรฐานของสมาคมศิษย์เก่าวศิ วกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น
2.1. เจา้ หนา้ ท่ีพฒั นาชมุ ชน นาแบบที่ได้รบั การออกแบบใหม่ส่งให้กรมการพฒั นาชุมชน เพื่อนาส่งไปยังสมาคมศิษย์
เก่าวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ ซึง่ ประกอบด้วย
2.1.1.แบบทีไ่ ด้รบั การออกแบบใหม่ในรปู แบบไฟล์ Auto-cad
2.1.2.แบบผังแสดงความลาดเอยี งขอบหนองและตะพัก ตามประเภทของดิน
2.1.3.รายการคานวณปริมาตรดินขุดของหนอง ดว้ ยวธิ กิ าร Contour Method
2.2. วิศวกรชานาญการของสมาคมศษิ ยเ์ ก่าวิศวกรรมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ จะทาการตรวจสอบและรบั รอง
ภายในระยะเวลาไม่เกนิ 7 วนั ปฏทิ ิน

ส่ิงท่สี ่งมาดว้ ย 4

แนวทางการปฏิบัตสิ าหรบั ผู้ควบคมุ งาน 2/3
1. ผคู้ วบคุมงานฝา่ ยผูจ้ า้ ง (สานักงานพฒั นาชุมชนจังหวัด/อาเภอ)

ตามระเบียบกระทรวงการคลัง ว่าด้วยการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ พ.ศ. ๒๕๖๐ ข้อ 177 ในการจ้าง

ก่อสร้างแต่ละครั้งท่ีมีขั้นตอนการดาเนินการเป็นระยะ ๆ อันจาเป็นต้องมีการควบคุมงานอย่างใกล้ชิด หรือมีเง่ือนไขการ

จ่ายเงินเป็นงวดตามความก้าวหน้าของงาน ให้หัวหน้าหน่วยงานของรัฐแต่งตั้งผู้ควบคุมงานท่ีมีความรู้ความชานาญ

ทางดา้ นชา่ งตามลักษณะของงานก่อสรา้ งจากข้าราชการ ลกู จ้างประจา พนกั งานราชการ พนักงานมหาวิทยาลัย พนักงาน

ของรัฐ หรือพนักงานของหน่วยงานของรัฐที่เรียกช่ืออย่างอื่นของหน่วยงานของรัฐน้ัน หรือข้าราชการ ลูกจ้างประจา

พนักงานราชการ พนักงานมหาวิทยาลัย พนักงานของรัฐ หรือพนักงานของหน่วยงานของรัฐที่เรียกชื่ออย่างอ่ืนของ

หน่วยงานของรัฐอ่ืน ตามท่ีได้รับความยินยอมจากหัวหน้าหน่วยงานของรัฐที่ผู้นั้นสังกัดแล้วในกรณีท่ีลักษณะของงาน

ก่อสร้างมีความจาเป็นต้องใช้ความรู้ความชานาญหลายด้าน จะแต่งตั้งผู้ควบคุมงานเฉพาะด้านหรือเป็นกลุ่มบุคคลก็ได้ผู้

ควบคุมงานควรมคี ุณวฒุ ิตามทผี่ อู้ อกแบบเสนอแนะ และโดยปกติจะต้องมีคณุ วฒุ ไิ ม่ตา่ กวา่ ระดับประกาศนยี บตั รวิชาชพี

2. ผคู้ วบคมุ งานฝา่ ยผรู้ บั จ้าง

2.1 ให้ระบุในสัญญาการจ้างงานเพื่อให้ผู้รับจ้างจัดหาผู้ประกอบวิชาชีพวิศวกรรมควบคุมสาขาวิศวกรรมโยธา

ระดบั ภาควี ศิ วกรขนึ้ ไป

2.2 ผู้ควบคุมงานฝ่ายผู้รับจา้ งจะมหี น้าที่ความรบั ผิดชอบในสว่ นผ้รู บั จ้างที่จะต้องปฏิบตั ิงานใหเ้ ป็นไปตามแบบมาตรฐาน

แนวทางการกาหนดราคากลาง

โดยการอา้ งอิงคาแนะนาจากวิศวกรผู้ชานาญการจากสานักงานตรวจเงินแผน่ ดนิ (สตง) สมาคมศิษย์เกา่ วิศวกรรมศาสตร์

มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น ได้พิจารณาประกอบแบบมาตรฐานวชิ าชีพวศิ วกรรมและหลักการออกแบบทางภูมสิ ังคมและหลกั

กสิกรรมธรรมชาติ จึงมคี าแนะนาการกาหนดราคากลางดังนี้

1. ให้อ้างอิงราคาตามงานก่อสรา้ งของกรมชลประทานในสว่ นของ

1.1. งานขุดดนิ ดว้ ยเคร่ืองจกั ร ตามราคาน้ามนั ปจั จุบัน รวมถงึ ปจั จยั ในเร่อื งพ้ืนท่ฝี นตกชุก

1.2. สามารถพิจารณาคา่ ขนยา้ ยดินประกอบตามเงื่อนไข

1.2.1. ขนาดพน้ื ทโี่ ครงการ 1ไร,่ 3 ไร่ ใหใ้ ช้ปริมาตรดินขดุ ไม่เกินร้อยละ 60 ของปริมาตรดนิ ขุดจากหนองในการ

กาหนดราคากลางค่าขนยา้ ยตามวธิ ีการคิดราคากลางการขนยา้ ยดนิ ระยะทางไม่เกิน 1 กิโลเมตร

1.2.2. ขนาดพ้นื ทโ่ี ครงการ 10 ไร่, 15 ไร่ ให้พจิ ารณาใชป้ ริมาตรดินขุดท้งั หมดทงั้ จากการขดุ หนอง, คลอง, ร่องน้า

และคลองไส้ไก่ ในการกาหนดราคากลางคา่ ขนย้ายตามวิธีการคิดราคากลางการขนย้ายดินระยะทางไม่เกิน 1 กโิ ลเมตร

1.2.3. หากราคากลางที่กาหนดขา้ งต้นเกนิ กรอบงบประมาณ ให้ใชต้ ัวเลขของงบประมาณนนั้ เป็นราคากลาง

สง่ิ ท่ีสง่ มาดว้ ย 4

3/3

ตวั อยา่ งราคากลางขนาด 3 ไร่

ลาดบั ท่ี รายการ ปริมาณ หนว่ ย ราคา/ ราคารวม Factor รวมค่า หมายเหตุ
หนว่ ย (บาท) F กอ่ สรา้ ง
900 (บาท) ราคาดีเซลหมนุ เร็ว
950 27.51 บาท/ลิตร
1 ค่าขดุ ดินด้วยเครอ่ื งจักร บ่อที่ 1 พรอ้ มปรับแตง่ บอ่ 1,110 ลบ.ม 17.81 16,029.00 1.3357 21,409.94 60% ดนิ จากการ
2 ค่าขุดดินด้วยเคร่ืองจักร บ่อท่ี 2 พรอ้ มปรบั แตง่ บ่อ 2,150
ลบ.ม 17.81 16,919.50 1.3357 22,599.38 ขุดหนอง
3 คา่ ขนสง่ ดว้ ยรถบรรทุก ระยะทาง 1 กม.
ลบ.ม 11.24 12,476.40 1.3357 16,664.73
4 คา่ ขุดดนิ ด้วยเครอ่ื งจกั ร ขุดรอ่ งไส้ไก่พร้อมปรบั แต่ง
รวมค่าวสั ดแุ ละคา่ แรงงาน ลบ.ม 17.81 38,291.50 1.3357 51,145.96
กาหนดราคากลางเปน็ เงินท้งั สิ้นเพยี ง (หน่ึงเสนสพ่ี นั บาทถว้ น. -) 111,820.01
104,000.00

สิ่งท่ีสง่ มาด้วย 5

คม#ู อื การใช,แบบมาตรฐานในการทำงานปรับรปู แปลงทดี่ นิ
โครงการพฒั นาพ้นื ทตี่ ,นแบบการพัฒนาคณุ ภาพชวี ติ ตามหลกั

ทฤษฎีใหม#ประยกุ ตKสู# “โคก หนอง นา โมเดล” และ
โครงการพฒั นาหมู#บ,านเศรษฐกจิ พอเพียง
โดย
กรมการพฒั นาชมุ ชน กระทรวงมหาดไทย

สถาบนั เทคโนโลยีพระจอมเกลา, เจา, คุณทหารลาดกระบัง
สมาคมศษิ ยเK กา# วิศวกรรมศาสตรK มหาวทิ ยาลยั ขอนแก#น

ชมรมโคกหนองนา วิศวะ ม.ขอนแก#น

เรียบเรยี งโดย นายรักษ/เผา1 พลรตั น/ ทป่ี รึกษาชมรมโคกหนองนา วศิ วะ ม.ขอนแก1น
โดย สมาคมศิษย/เกา1 วศิ วกรรมศาสตร/ มหาวิทยาลยั ขอนแก1น
ฉบับปรับปรงุ คร้ังที่ 3 (RV3) วนั ที่ 28 มีนาคม 2564

เอกสารไมค่ วบคมุ Uncontrolled Document เอกสารจดั ทําขนึ 6 เพ:ือการเผยแพร่ ห้ามดดั แปลงแก้ไข, บดิ เบือนเนือ6 หา
หรือใช้ประโยชน์อื:นใดนอกจากโครงการพฒั นาพืน6 ท:ีต้นแบบการพฒั นาคณุ ภาพชีวิต ตามหลกั ทฤษฎีใหม่ ประยกุ ต์สู่ “โคก
หนองนา โมเดล” และโครงการพฒั นาหมบู่ ้านเศรษฐกิจพอเพียง ของกรมการพฒั นาชมุ ชน กระทรวงมหาดไทย

คำนำ
คู$มือฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อเป8นการเผยแพร$ความรู@ความเข@าใจในแบบมาตรฐานทฤษฎี
ใหม$ประยุกตJสู$โคกหนองนาโมเดล ทั้งแบบด@านภูมิสังคมหรือแบบด@านวิชาชีพ
สถาปSตยกรรมและแบบวิชาชีพวิศวกรรม ภายใต@ข@อตกลงความร$วมมือทางวิชาการ
ระหว$างกรมการพัฒนาชุมชน และสมาคมศิษยJเก$าวิศวกรรมศาสตรJ
มหาวิทยาลัยขอนแก$น โดยมีวัตถุประสงคJท่ีจะนำไปประยุกตJใช@ในการปรับรูปแปลง
พื้นที่ครัวเรือนและชุมชนต@นแบบที่เข@าร$วมโครงการพัฒนาพื้นที่ต@นแบบการพัฒนา
คุณภาพชีวิตตามหลักทฤษฎีใหม$ประยุกตJสู$โคกหนองนาโมเดล หรือโครงการที่
เกี่ยวข@อง โดยวิธีการใช@เครื่องจักรและแรงงานคนในการขุดปรับรูปแปลงที่ดิน
นอกจากนี้ยังได@รวบรวมคำแนะนำด@านเทคนิคการปรับรูปแปลงที่ดิน และการคำนวณ
ที่เกี่ยวข@อง รวมถึงคำแนะนำในการใช@แบบมาตรฐานในการตรวจรับมอบงานเพ่ือ
ประโยชนกJ ับผู@ใชง@ านทจ่ี ะไดร@ ับจากการขดุ ปรบั แปลงท่ดี ิน

1

สารบญั 3

หลักการบรหิ ารโครงการปรับรูปแปลงทด่ี ินตามแบบมาตรฐาน 4
โคกหนองนาโมเดล
13
แบบมาตรฐานแนวคิดทางภูมิสังคมตามหลกั ทฤษฎีใหม1
แบบมาตรฐานวศิ วกรรม 27
36
การใชงY านแบบรายละเอียดการปรบั รูปแบบแปลงทีด่ ิน 52
ตามแบบมาตรฐานโคกหนองนาโมเดล

คำแนะนำการคำนวณดYานวศิ วกรรม

คำแนะนำการขดุ หนองและองค/ประกอบของหนอง

ภาคผนวก

2

หลักการบรหิ ารโครงการปรับรูปแปลงทด่ี นิ ตามแบบมาตรฐานโคกหนองนาโมเดล
การบรหิ ารการปรบั รูปแบบแปลงที่ดนิ ตามแบบมาตรฐานตามหลักทฤษฎีใหม1ประยกุ ตส/ ู1

โคกหนองนาโมเดล หรือ แบบมาตรฐานโคกหนองนาโมเดล ใชYหลกั การบรหิ ารโครงการ
ตามลำดับขน้ั ตอนดังน้ี

• การออกแบบแนวคดิ ทางภูมิสงั คม โคกหนองนาโมเดล ( Conceptual Design )
• การพัฒนาแบบแนวคิดทางภูมสิ งั คมเพ่อื การปรบั รปู แบบแปลงท่ีดนิ ตามหลัก

วิศวกรรมหรอื แบบเพ่ือการกอ1 สราY ง ( Engineering / Construction Design )
• การปรบั รูปแบบแปลงท่ีดนิ ( Project Execution)

à ประเมินความเสีย่ งและแผนการบรหิ ารจัดการความเส่ียง ( Risk
Assessment )

à การวางแผนปฏบิ ตั ิงาน ( Project Execution Plan)
à การสำรวจพน้ื ที่ ( Site Survey )
à การปรบั แบบเพื่อการดำเนนิ การกอ1 สรYางหรือขุดปรับรูปแบบแปลงที่ดิน (

Approved For Construction Design)
à การเตรียมการและเคล่ือนยาY ยเขาY พ้ืนทปี่ ฏิบัติงาน ( Mobilization and

Site Clearance )
à การปฏบิ ตั งิ านตามแผนงาน ( Construction )
à แผนการควบคุม, กำกบั ติดตาม และประเมนิ ผล ( Project Control ,

Monitoring and Assessment)
à การตรวจสอบ, ทดสอบการใชYงาน ก1อนการส1งมอบงาน (

Commissioning )
• การส1งมอบและตรวจรบั งาน ( Project Handover )
• การปฏบิ ัตทิ ฤษฎีใหม1ประยุกตส/ ู1โคกหนองนาโมเดล ( Operation )

3

ขัน้ ตอนการบรหิ ารขาY งตYนเปน„ เพยี งคำแนะนำสำหรบั การปรบั รปู แบบแปลงท่ดี ินตาม
แบบมาตรฐานโคกหนองนาโมเดล ผYูปฏบิ ตั ิงานสามารถปรับใชไY ดตY ามความเหมาะสมกบั พ้นื ที่
ตามหลกั ภมู สิ งั คม

แบบมาตรฐานแนวคิดทางภูมสิ งั คมตามหลักทฤษฎีใหมA
แบบแนวคดิ ทางภมู สิ ังคมตามหลักทฤษฎใี หม1 คอื การออกแบบโดยวชิ าชพี

สถาปต‡ ยกรรมศาสตร/ ตามหลกั ภูมสิ งั คมดวY ยการประยุกต/ทฤษฎีใหมท1 ่เี หมาะสมกับสภาพ
ภมู ิศาสตรแ/ ละสังคมความเปน„ อยข1ู องคนในพืน้ ท่ี ในการออกแบบเพ่อื การจัดการพน้ื ทจ่ี ะเปน„
การออกแบบหลกั แนวคิด (Conceptual) ตามแบบโคกหนองนาโมเดล ในการคำนวณพ้นื ที่
และปรมิ าณการเกบ็ นำ้ ฝนจะเป„นการคำนวณประมาณการ เช1น การคำนวณปรมิ าตรนำ้ ใน
หนองโดยใชขY นาดพนื้ ทค่ี ณู ความลึกของหนอง ดงั น้ันจึงไมส1 ามารถใชYในการอาY งองิ ในการขุด
ปรบั รปู แปลงทด่ี ิน

ภาพแสดงตวั อย1างแบบแนวคิดทางภูมิสงั คม

4

แบบแนวคิดทางภมู สิ ังคมจะประกอบไปดวY ย 5 ขนาดพ้ืนที่ คอื 1 ไร1, 3 ไร,1 5 ไร,1 10 ไร1
และ 15 ไร1 และแตล1 ะขนาดพืน้ ท่ีมรี ปู ทรงพื้นท่ีแตกตา1 งกัน 4 รปู แบบ ตามอัตราความกวYางตอ1
ความยาว คือ 1:1, 1:2, 1:3 และ 2:3 ผใYู ชแY บบหรือเจาY ของพื้นท่ีจำเปน„ จะตอY งเลอื กแบบใหY
ถูกตYองตามลกั ษณะที่ใกลเY คียงกับพืน้ ทีข่ องตนเอง

ภาพแสดงตวั อยา1 งแบบแนวคดิ ทางภมู ิสังคม 4 รูปแบบแปลง

5

ขYอควรระวังในการใชแY บบ
1) ขYอมูลการจดั แบง1 พืน้ ทีเ่ ป„นการออกแบบโดยทั่วไป หากนำไปใชงY านจริงขนาด
ของนาและโคกสามารถปรบั ไดYตามภูมสิ ังคม
2) ตวั เลขการคำนวณแบบประมาณการณ/น้ำฝน ตามแบบเป„นโดยการคำนวณ
พนื้ ฐานทางเรขาคณติ ท่ไี มส1 ามารถนำไปอาY งอิงงานปรบั ขุดจรงิ ท่ีตYองมีการ
คำนวณปริมาตรดนิ ขดุ อย1างละเอยี ดตามหลักวชิ าการทางวศิ วกรรม

ภาพแสดงตวั อย1างการคำนวณการจัดแบ1งพื้นท่ีและการคำนวณปริมาณน้ำฝน
แบบใชYหลักเรขาคณิตพนื้ ฐานในการคำนวณ ดงั นั้นจงึ ไมส1 ามารถนำขอY มูลดังกล1าว ทั้ง
ปริมาณน้ำฝนเฉลีย่ , การแบ1งพนื้ ที่, ปรมิ าตรน้ำที่จดั เกบ็ , ปริมาตรดนิ ไปใชใY นการปรับ
แบบเพื่อการขุด (For Construction) หรอื อYางอิงในการคำนวณปรมิ าตรดินขุด
ผYใู ชงY านแบบมาตรฐานจะตอY งใชแY บบทางวิศวกรรมในการขดุ ในการอYางอิงงานขดุ ปรับ
พน้ื ท่เี ท1านน้ั

6

แบบมาตรฐานวศิ วกรรม
ในการปรบั รูปแปลงทด่ี ินตามรูปแบบทฤษฎใี หม1ประยุกตส/ โ1ู คกหนองนาโมเดล มคี วาม

จำเปน„ ที่จะตอY งทราบปรมิ าตรการขุดดินและการปรบั พื้นท่ี รวมถงึ ปริมาตรความจขุ องหนอง

หรอื บอ1 ท่ีถกู ตYอง ดังนน้ั จงึ มีความจำเปน„ ทจ่ี ะตอY งมีการพฒั นาแบบดYานวศิ วกรรมโดยมีพ้นื ฐาน
จากแบบทางภมู ิสงั คมเปน„ หลัก ในงานแบบวิศวกรรมจะรวมไปถึงแบบผงั การขดุ ปรับรปู แปลง
ท่ีดนิ ตาม พรบ. ขดุ ดินถมดนิ ปŒ 2543 อกี ดวY ย

แบบงานดYานวศิ วกรรมจะลงรายละเอยี ดพรอY มขนาดโดยละเอียดเพอ่ื ใหYผYูควบคุมงาน
และผคYู วบคุมเครื่องจักร มคี วามเขาY ใจอยา1 งถูกตYองและลงมอื ปฏบิ ัติอย1างถกู ตYองตาม
วตั ถุประสงคข/ องโครงการฯ ดังน้นั ผYใู ชแY บบหรือเจาY ของพน้ื ท่ีตอY งเลอื กแบบใหตY รงตามหลกั

วศิ วกรรม (ประเภทดิน) และทำความเขาY ใจแบบเพ่ือการใชงY านอย1างถูกตYองและเหมาะสม

ภาพแสดงตัวอย1างแบบวิศวกรรมประเภทดนิ เหนยี ว

7

ภาพแสดงตัวอย1างแบบวศิ วกรรมประเภทดนิ ร1วนปนทราย
ภาพแสดงตัวอยา1 งแบบวิศวกรรมประเภทดนิ รว1 นปนทราย

8

ภาพแสดงตัวอยา1 งแบบวิศวกรรมประเภทดินทราย
แบบดYานวิศวกรรมจะมกี ารออกแบบตามสภาพและประเภทของดิน 3 ประเภท คือ ดนิ
เหนียว, ดินร1วนปนทราย และดินทราย ซ่ีงจะเก่ียวขYองโดยตรงกบั ความลาดเอียงของหนอง
หรือบ1อ เพือ่ เปน„ การช1วยป•องกันหรอื ชะลอการพังทะลายของหนาY ดินตามหลักวิชาการดาY น
วศิ วกรรม และเปน„ ขอY กำหนดความลึกของหนองหรือบ1อในดนิ แตล1 ะประเภทอกี ดYวย

ภาพแสดงตัวอย1างแบบวศิ วกรรม

9

แบบบอA หรอื หนองมาตรฐาน (แบบ Catalog)
เพอ่ื ใหกY ารประยุกต/ใชYงานแบบมาตรฐานเป„นไปดYวยความสะดวกกบั ผYูใชYงานในการทำ

แบบเพื่อการขุดปรับพื้นทีห่ ากพน้ื ท่ีของเจาY ของทไ่ี ม1เขาY กบั แบบมาตรฐานขYางตนY แบบ
Catalog ของบอ1 หรอื หนองมาตรฐานจะชว1 ยใหYผYใู ชYงานสามารถนำไปปรบั ใชYในพืน้ ทใี่ นรปู แบบ
แปลงทไ่ี มต1 รงกบั ลกั ษณะแบบมาตรฐานทม่ี สี ัดส1วนพนื้ ที่กำหนด 4 รปู แบบ สดั สว1 น 1:1, 1:2,
1:3 และ 2:3 สามารถประยกุ ตไ/ ปใชYไดYตามภูมิสงั คม โดยไฟลท/ ่สี ง1 มอบจะเปน„ โปรแกรม
Auto-Cad ทผ่ี ูYใชYงานสามารถนำไปใชไY ดYทนั ที

ภาพแสดงแบบรวมรปู แบบหนองหรือบ1อ

10

ภาพขยายแสดงแบบรวมรปู แบบหนองหรือบ1อแยกตามประเภทดนิ

ภาพขยายแสดงรายละเอียดแบบหนองหรอื บอ1 แยกแตล1 ะบ1อหรือหนอง

11

ภาพขยายแสดงรายละเอียดการรบั รองแบบโดยวศิ วกรโยธา ระดบั สามญั วิศวกร

ภาพตัวอยา1 งแสดงสำเนาใบประกอบวชิ าชีพวิศวกรรมโยธา ระดบั สามัญวิศวกร ผYูรับรองแบบ

12

ขMอกำหนดการใชงM านแบบรายละเอยี ดการปรบั รูปแบบแปลงทดี่ นิ
การใชYงานแบบรายละเอียดการปรบั รปู แปลงที่ดินจะตYองใชYแบบประกอบกนั ทงั้ แบบ

แนวคดิ ภมู ิสังคมและแบบทางวศิ วกรรมหรอื แบบรายละเอยี ดการปรบั รปู แบบแปลงท่ดี ิน โดย
จะมขี Yอกำหนดและเงอื่ นไขสำหรบั ผใูY ชแY บบมาตรฐานดังนี้
1. แบบมาตรฐานไดYจัดทำขน้ึ ตามหลกั วิชาชีพสถาปต‡ ยกรรมศาสตรแ/ ละวิศวกรรมศาสตร/ โดย

ยดึ หลักการตามทฤษฎีใหมแ1 ละพ้ืนฐานการออกแบบเชงิ ภูมิสังคม หากมกี ารเปลีย่ นแปลง
แบบผYูออกแบบควรจะตอY งเป„นผูYทม่ี คี วามรYแู ละความเขาY ใจในหลักการออกแบบเชิงภูมิ
สงั คมและวชิ าชีพสถาป‡ตยกรรมศาสตรแ/ ละวศิ วกรรมศาสตร/
2. แบบมาตรฐานไม1มีขอY กำหนดหรือขอY บงั คบั สำหรับ ขนาดหรอื รปู ร1างของ ร1องนำ้ , คลองไสY
ไก1 หรอื คลองตา1 ง ๆ ผYูใชYสามารถออกแบบใหม1ไดYโดยไม1ตอY งใหวY ศิ วกรเซ็นรับรอง แนะนำ
ใหYมีการขดุ หนาY ตดั เป„นรูปสเ่ี หลย่ี มคางหมูเพ่ือปอ• งกันดนิ พงั ทลาย และง1ายในการคำนวณ
ปริมาตรดินขดุ และควรมีความลึกไมค1 วรเกนิ 3 เมตร
3. การเปล่ยี นแปลงแบบที่ตYองการการออกแบบและเซน็ รับรองโดยวศิ วกร คอื การเปลย่ี น
รปู ทรงหนอง หรือขนาดของหนองทที่ ำใหYปริมาตรดนิ ขุดเปล่ียนไปจากปรมิ าตรดนิ ที่ไดรY ะบุ
ในแบบ
และการกระทำดังตอ1 ไปนไ้ี มถ1 อื วา1 เป„นการเปล่ียนแปลงแบบที่ตYองใหวY ศิ วกรเซน็ รบั รอง
3.1. การลดหรือเพิ่มจำนวนหนอง (แบบมาตรฐาน) โดยจะตYองไม1กระทบกบั ปรมิ าตรดนิ ขดุ
3.2. การปรับเปลี่ยนรปู แบบหรอื ขนาดของ คลอง,รอ1 งนำ้ , คลองไสไY ก1
3.3. การปรับหมนุ ทศิ ของหนอง
3.4. การปรับตำแหน1งของ โคก, หนอง หรือ นา
3.5.การปรับรูปทรงแปลงนาจากแบบมาตรฐาน
3.6.การลดความลึกของหนอง

3.6.1. หากใชYแบบหนองมาตรฐานตาม Catalog ท่มี ีการคำนวณปริมาณดินขดุ ทกุ 50
เซนติเมตร สามารถขออนมุ ัตกิ ารเปลย่ี นแบบจากผYมู อี ำนาจไดYเลย

13

3.6.2. หากใชแY บบมาตรฐานเดิม จะตอY งมกี ารคำนวณปรมิ าตรดินขดุ ใหม1 และแจงY ผูมY ี
อำนาจเพ่ืออนุมตั ิกอ1 นการเปล่ยี นแบบ

4. รปู ทรงของหนองใหเY ปน„ ไปตามแบบแนวคิดทางภูมิสังคม (เลยี นแบบธรรมชาต)ิ หากมี
ความตอY งการเปลย่ี นแปลงขนาดหรือรปู ทรงของหนองเจาY ของพ้ืนทีจ่ ะเปน„ ผรYู บั ผิดชอบใน
การจัดทำแบบใหม1ตามความตอY งการของตนเองและตอY งแจงY ขอยกเลิกการใชYแบบ
มาตรฐาน

5. ปริมาณน้ำฝนเฉลย่ี , จำนวนหนอง,ขนาด หรอื ปรมิ าตรดนิ ขุดทร่ี ะบุในแบบแนวคดิ ทางภมู ิ
สังคม (รูปกราฟฟก• ) ไม1สามารถนำไปอYางอิงในการขดุ ปรับพนื้ ทีไ่ ดY

6. ผใูY ชYงานแบบโดยความยนิ ยอมจากเจาY ของทส่ี ามารถปรับเปลีย่ นตำแหน1งของหนอง, นา
และโคกไดYตามขYอจำกดั ในพืน้ ที่ เชน1 มตี นY ไมขY วาง แต1หYามเปล่ยี นรูปทรงและขนาดของ
หนองเพราะจะมีผลตอ1 การคำนวณปริมาตรดินขุด หากมกี ารปรบั รปู ทรงจะถือว1าแบบ
มาตรฐานใชอY Yางองิ ไมไ1 ดY

7. แบบทางวศิ วกรรมจะเปน„ แบบท่ีใหรY ายละเอียดงานปรบั รูปแปลงที่ดินท่ไี ดYรบั การออกแบบ
และคำนวณปริมาตรดนิ ขดุ ทจี่ ะใชใY นการตรวจรบั งาน ดงั นั้นหากเจYาของพน้ื ทเ่ี ลอื กใชYแบบ
มาตรฐานในการปรับรูปแปลงที่ดิน และขดุ หนองเป„นไปตามรูปทรง, ขนาดทร่ี ะบุในแบบ
มาตรฐานวศิ วกรรมน้นั ใหคY ดิ ปรมิ าตรดนิ ขุดท่เี กดิ จากการขุดหนองตามทร่ี ะบุในแบบ
มาตรฐานวิศวกรรมนน้ั ๆ

8. จำนวนของหนองไมจ1 ำเป„นจะตYองขุดตามจำนวนท่รี ะบุในแบบมาตรฐานวศิ วกรรม โดย
ปริมาตรดนิ ขุดในการตรวจรับงานจะคดิ จาก
8.1.ปรมิ าตรดินขุดหนองตามจำนวนหนองทข่ี ุดจรงิ ในพนื้ ทท่ี ีเ่ ขาY โครงการ เชน1 ในแบบ
มาตรฐานวิศวกรรมระบุ 2 หนอง แตเ1 จาY ของทตี่ อY งการขดุ แค1 1 หนอง เพราะฉะน้ัน
ปริมาตรดนิ ขดุ หนองจะคิดแคห1 นองเดียว สว1 นปริมาตรดนิ ขดุ ของหนองท่ไี ม1ไดYขุด
สามารถนำไปขดุ ร1องนำ้ , คลอง หรือคลองไสไY ก1 ในพืน้ ท่ีท่เี ขาY โครงการไดY แตต1 อY งมี
ปรมิ าตรดินขดุ รวมกนั ทง้ั หมดไมเ1 กนิ ทกี่ ำหนดในแบบมาตรฐานวิศวกรรม

14

8.2.ปรมิ าตรดินที่ขุดไดจY ริงจากคลอง, คลองไสไY ก1หรอื รอ1 งนำ้ (รูปทรงส่เี หล่ียมคางหม)ู
8.3.ปรมิ าตรดินทีไ่ ม1ไดYขุดหนองสามารถนำไปใชใY นการขุดคลอง, คลองไสไY ก1 หรอื ร1องนำ้

แตป1 ริมาตรดนิ รวมตอY งไมเ1 กินปรมิ าตรดินรวมท่ีระบุในแบบ เช1น พ้ืนทขี่ นาด 3 ไร1 ท่ี
ระบุปรมิ าตรดินขดุ 4,000 ลบ.ม มกี ารระบุจำนวนหนอง 2 หนอง แตเ1 จYาของที่ไม1
ตYองการขดุ หนองเนอ่ื งจากมอี ย1แู ลYว ดงั นั้นเจYาของทส่ี ามารถขุดร1องนำ้ , คลอง หรอื
คลองไสYไก1 ในพน้ื ทท่ี เ่ี ขาY โครงการไดY แตต1 Yองมีปริมาตรดนิ ขุดรวมไม1เกนิ 4,000 ลบ.ม
9. รปู ทรงของคลองไสYไกใ1 หขY ุดภาคตดั ขวางเปน„ รปู สเี่ หลี่ยมคางหมเู พือ่ สะดวกในการคำนวณ
และตรวจนบั ปริมาตรดินขุด
10.การขดุ ดนิ หรือขนดนิ นอกพืน้ ที่ทก่ี ำหนดเขาY โครงการ ถงึ แมจY ะเป„นทด่ี นิ แปลงเดยี วกนั
ขอใหYอยใ1ู นดุลยพนิ จิ ของผตูY รวจรบั มอบงาน เชน1 เขาY โครงการ 3 ไร1 แตพ1 ื้นที่ดนิ ทงั้ แปลง
10 ไร1 การขุดหนองหรอื คลอง,ร1องน้ำควรขุดปรับในพ้นื ที่ 3 ไร1 เทา1 นัน้
11.ในส1วนการออกแบบความลาดเอียงหนองในแบบมาตรฐานวิศวกรรม วิศวกรใชขY อY มลู
คณุ สมบัติดินตามค1ามาตรฐานชุดดนิ จึงไม1สามารถใชYคา1 ความลาดเอียง, ขนาดตะพกั ชาน
พกั หรอื ความลกึ ในแบบมาตรฐานวิศวกรรมเป„นการยืนยันการปอ• งกันการพังทะลายของดิน
ไดY หากเจYาของพื้นท่ตี Yองการทราบเสถียรภาพของดินอยา1 งชดั เจน เจาY ของพ้นื ทีส่ ามารถนำ
ดนิ ในพื้นทไ่ี ปตรวจสอบคุณสมบตั ิที่สถาบนั ตรวจสอบคณุ สมบตั ดิ นิ มาตรฐาน เชน1 ใน
หYองปฏบิ ัตกิ ารมหาวทิ ยาลยั แลYวนำไปคำนวณค1าเสยี รภาพของดนิ โดยวิศวกร
12.หากเจาY ของพน้ื ทม่ี ีการเปลยี่ นแปลงรปู ทรงหนอง, ขนาดของหนอง เจYาของพน้ื ที่,ผYูควบคมุ
งาน และผูตY รวจรบั มอบงาน ไม1สามารถใชYแบบมาตรฐานวศิ วกรรมในการอาY งองิ ใด ๆท้ังสิน้

15

คำแนะนำและข้ันตอนการใชงM านแบบมาตรฐาน
การใชงY านแบบมาตรฐานใหพY จิ ารณาเปน„ ลำดบั ข้นั โดยเรมิ่ จาก แบบมาตรฐานเดมิ ที่มี

สัดสว1 นพนื้ ทใ่ี หYเลือกพน้ื ท่สี ดั สว1 น 1:1, 1:2, 1:3 และ 2:3 หากพบวา1 พื้นทีม่ ขี YอจำกัดการใชYงาน
ใหYพจิ ารณาใชแY บบบอ1 มาตรฐานแบบ Catalog ดังนี้
1. แบบมาตรฐานเดมิ (พน้ื ทส่ี ัดสว1 น 1:1, 1:2, 1:3 และ 2:3)

1.1.เจาY ของพน้ื ทเ่ี ลือกแบบท่ีใกลYเคียงกบั รปู ทรงแปลงท่ดี นิ ของเจาY ของพืน้ ทใ่ี หYไดYมากทสี่ ดุ
คือ พืน้ ทสี่ ัดสว1 น 1:1, 1:2, 1:3 และ 2:3

1.2.ร1างปรบั รายละเอียดแบบตามภมู ิสสงั คมในพ้ืนท่ีในกระดาษรา1 ง เช1น ขยบั ตำแหนง1
หนอง นา หรอื โคก เพอ่ื การทำแบบสดุ ทาY ยเพ่อื ขออนญุ าต

1.3.นำแบบร1างไปจดั ทำแบบสุดทาY ยเพื่อขออนญุ าต ดYวยโปรแกรม Auto – cad หรอื แบบ
มาตรฐานเขียนมอื พรYอมมาตราส1วนทีถ่ ูกตอY ง

1.4.พิมพแ/ บบสุดทาY ยเพอ่ื ขออนญุ าต พรอY มแบบมาตรฐานท่ีมีลายเซ็นวิศวกร พรYอมสำเนา
ใบประกอบวชิ าชีพวศิ วกรของวศิ วกรชำนาญการของสมาคมศษิ ยเ/ ก1าวิศวกรรมศาสตร/
เพ่อื ประกอบการยืน่ แจงY ผูYมีอำนาจตาม พรบ ขุดดนิ ถมดนิ พ.ศ 2543

1.5.รว1 มสำรวจพนื้ ทเ่ี พอ่ื กำหนดจุดทจ่ี ะขุดปรบั พรอY มทำสัญลกั ษณ/จดั อYางอิง ( GL +/-
0.00) และถ1ายรปู พ้ืนทีก่ 1อนขดุ

1.6.การเปลีย่ นแบบระหวา1 งการขดุ ใหYดใู นหนงั สอื สญั ญาทรี่ ะบุผYมู ีอำนาจการอนมุ ัตกิ าร
เปลีย่ นแบบเนื่องจากความจำเป„นดYานเทคนคิ ในพ้นื ท่ี แลYวสง1 มอบแบบใหม1เพือ่
พจิ ารณาอนุมตั ิกอ1 นดำเนนิ การตอ1

1.7.การออกแบบคลองไสYไกผ1 อYู อกแบบสามารถกำหนดความกวาY ง ความยาว และความลึก
ไดตY ามสภาพภมู ิสงั คม โดยแนะนำใหYขดุ หนาY ตดั เปน„ รปู สีเ่ หล่ียมคางหมูเพอื่ ปอ• งกนั การ
พังทลายของดินดYานขYางคลอง การคำนวณหาปรมิ าตรดนิ ขุดสามารถใชYสมการคำนวณ
ดาY นลา1 งน้ไี ดY

16

ปรมิ าตรดินขดุ คลอง = ½ x ( ความกวาY งคลองบน + ความกวYางคลองลา1 ง) x
ความลึกของคลอง x ความยาวของคลอง
หน1วยของความกวาY ง, ความยาว และความลกึ เป„นเมตร
หนว1 ยของปรมิ าตรดนิ ขุดเป„นลกู บาศกเ/ มตร หรือ ลบ.ม

ภาพตวั อย1างแบบมาตรฐานเดมิ
2. แบบมาตรฐานหนองหรือบ1อ แบบ Catalog

2.1. เจYาของพืน้ ท่ที ำการออกแบบดYวยการสเกท• ดYวยมอื ลงบนกระดาษตามความตYองการ
ของตนเอง

17

2.2. เจาY ของพื้นทีเ่ ลอื กพน้ื ที่เขาY โครงการและใชโY ฉนดเพ่ือใหผY ูรY 1างภาพวาดภาพรา1 งรปู ทรง
ทด่ี ินแปลงท่เี ขYารว1 มโครงการ ดวY ยโปรแกรมสราY งภาพ 2 มติ ิ หรอื Auto-Cad

2.3. เจาY ของพนื้ ท่ีใหชY า1 งเขียนแบบร1างแบบพน้ื ทีต่ ามโฉนดและพืน้ ทเ่ี ขาY รว1 มโครงการ

18

2.4. เจาY ของแปลงเลือกแบบหนองจากแบบมาตรฐาน Catalog โดยใหYเลือกตามขนาด
พ้ืนทแ่ี ละลักษณะดินก1อน หากไม1มแี บบทีส่ อดคลอY งจงึ สามารถเลอื กแบบอ่ืนไดตY าม
สมควรแต1ตอY งเหตุผลอธบิ ายท่เี หมาะสม

2.5. นำบ1อหรอื หนองทเ่ี ลือกมาลงในแบบตามตำแหน1งทร่ี า1 ง พรYอมดYวยรายละเอยี ดอนื่ ๆ

19

2.6. พมิ พแ/ บบเพือ่ แนบกบั แบบมาตรฐานของหนองที่มีลายเซน็ วิศวกร เพ่อื ย่นื แจงY
เจาY หนาY ท่ีผูมY อี ำนาจตาม พรบ ขุดดินถมดนิ พ.ศ 2543

2.7. การคำนวณปริมาตรดินขุดใหYใชตY ารางท่ีกำหนดตามแบบทบ่ี อกทุกระดับความลกึ ของ
หนอง ดังนน้ั ผใYู ชYสามารถกำหนดความลกึ ของหนองไดตY ามความตYองการ

2.8.การออกแบบคลองไสYไก1ผอูY อกแบบสามารถกำหนดความกวาY ง ความยาว และความลึก
ไดYตามสภาพภมู สิ ังคม โดยแนะนำใหขY ดุ หนาY ตดั เป„นรูปส่เี หลีย่ มคางหมูเพือ่ ปอ• งกันการ
พงั ทลายของดินดYานขาY งคลอง การคำนวณหาปริมาตรดินขุดสามารถใชYสมการคำนวณ
ดาY นลา1 งน้ีไดY
ปริมาตรดนิ ขุดคลอง = ½ x ( ความกวาY งคลองบน + ความกวาY งคลองลา1 ง) x
ความลึกของคลอง x ความยาวของคลอง
หน1วยของความกวาY ง, ความยาว และความลกึ เป„นเมตร
หน1วยของปรมิ าตรดินขดุ เปน„ ลกู บาศก/เมตร หรือ ลบ.ม

20

การตรวจรบั งาน
1. ตรวจสอบรูปทรงของหนองโดยการเปรยี บเทียบกบั แบบ และใชอY ปุ กรณว/ ดั คา1

1.1.เสYนตัดตามขวาง 2 เสนY ที่ระบใุ นแบบ
1.2.ขนาดของตะพกั ตามแบบทก่ี ำหนด ท้งั ความกวYาง, ความลึก, มุมเอยี ง (อตั ราส1วนดาY น

ตง้ั ดาY นนอน)
1.3.ความลกึ ของหนองจากจุดอาY งองิ
2. การตรวจนบั ปรมิ าตรดินขดุ สามารถทำไดYโดย
2.1.ระดบั ความลึกของหนองใหวY ดั จากระดบั อYางองิ ทก่ี ำหนดไวYกอ1 นการขุดหรอื ระดับ GL

+/- 0.00
2.2.กรณีใชแY บบมาตรฐานแบบสัดส1วนพ้นื ที่ (1:1, 1:2, 1:3, 2:3) ปรมิ าตรดนิ ขุดหนองใหYดู

จากตารางคำนวณปรมิ าตรดนิ ขดุ ทีร่ ะบุในแบบมาตรฐานแบบสดั สว1 นพนื้ ท่ีนน้ั ไดเY ลย
2.3.กรณีใชแY บบมาตรฐาน Catalog หนองหรือบอ1 มาตรฐาน ปริมาตรดนิ ขุดสามารถดไู ดY

จากตารางทีร่ ะบุปรมิ าตรดินขดุ ตามความลกึ ทกุ ๆ 50 เซนติเมตร
2.4.ปริมาตรดินขุดคลองสามารถคำนวณเบอ้ื งตนY จาก พ้ืนทีหนYาตัดหนองรูปสเ่ี หล่ียมคาง

หมูและความยาวของคลอง ตามขอY 4) - การคำนวณปรมิ าตรดินขดุ รอ1 งน้ำ, คลอง
หรอื คลองไสYไก1 ในค1ูมอื ฉบบั น้ี
2.5.ค1าความคลาดเคลอื่ นในการขุดที่ตา1 งจากแบบมาตรฐานกำหนดไวทY ่ี +/- 10% ท้ังนี้ใหY
คำนึงถึงประโยชนก/ บั ทางราชการเป„นสำคญั เชน1 การขดุ หนองขนาดระบใุ นแบบ
มาตรฐาน 900 ลบ.ม เกดิ คา1 ความคลาดเคล่อื นจากมอื ตักของรถขุดขดุ เลยจุดพกิ ัด 10
เซนติเมตร ก็ใหYคดิ คา1 ประมาตรดนิ ขุดตามแบบมาตรฐาน 900 ลบ.ม เป„นตนY แต1หาก
กรณขี ุดไมถ1 งึ จุดพิกัด 10 เซนติเมตร กข็ อใหพY ิจารณาขดุ เพ่มิ เพื่อใหYไดปY รมิ าตรดินขุด
900 ลบ.ม ตามแบบมาตรฐาน

21

3. แบบการขุดสามารถเปลีย่ นแปลงไดใY นกรณีทม่ี ีปญ‡ หาดYานเทคนคิ หนาY งาน โดยทุกครัง้ กอ1 น
จะเปลีย่ นแบบควรตYองไดรY ับอนุญาตจากผูYที่มอี ำนาจในการอนมุ ัตทิ ร่ี ะบุในสญั ญาการจาY ง
กอ1 นปรบั เปล่ยี นแบบรวมถึงการขดุ

4. คณะกรรมการตรวจรบั งานใหเY ป„นไปตามระเบยี บการจัดซ้อื จดั จาY งโครงการฯ

22

เทคนคิ การขดุ ปรบั
สำหรบั การปรบั ความลาดเอียงของขอบหนองเพ่ือป•องกนั ดนิ พงั อYางองิ จาก

OHSA Technical Manual -Excavations: Hazard Recognition in Trenching
and Shoring ใหYพจิ ารณาตามลักษณะประเภทของดิน ดงั นี้

ดนิ เหนยี ว ความลาดเอยี งไมเ1 กนิ 53 ๐ หรือ อตั ราแนวดิ่งต1อแนวราบ 1:0.75
ดินร1วนปนทราย ความลาดเอยี งไมเ1 กนิ 45 ๐ หรือ อัตราแนวดิง่ ตอ1 แนวราบ 1:1
ดินทราย ความลาดเอยี งไมเ1 กนิ 34 ๐ หรอื อัตราแนวด่งิ ต1อแนวราบ 1:1.5
ท้งั น้คี วามลกึ ของหนองจะข้นึ กบั ขนาดความกวYางของหนองและความลาดเอียง
ของตะพักหรอื ชานพัก

ภาพแสดงความลาดเอียงตามประเภทของดิน

23

ในกรณีท่ดี นิ ของผูใY ชYงานเป„นดนิ ประเภทดินทรายหากพิจารณาจากความลาด
เอียงทมี่ ากกว1าดินทกุ ประเภท คอื ประมาณ 30๐ ซึ่งอาจจะมผี ลตอ1 ความลึกและความ
กวาY งของหนอง คือ ความลึกจะไดไY ม1มากและบ1อตYองมีความกวาY งมากขึ้น หากเจาY ของ
พน้ื ทีต่ YองการใหYหนองมคี วามลึกเพม่ิ ขนึ้ และความกวาY งลดลง เจYาของพื้นทสี่ ามารถ
เลือกแบบที่มคี วามลาดเอียง 45๐ (ดนิ รว1 นปนทราย) ไดY แต1จะตอY งมกี ารจัดทำแนว
ปอ• งกันการพงั ทะลายหนYาดนิ ดYวยคลองไสไY ก1และการทำตะพกั ยอ1 ยเพอ่ื ปลูกแฝก

คลองไสYไกช1 ะลอการพงั ของขอบหนอง การปรับตะพกั ย1อยเพ่ือชะลอการพงั ของหนอง
การตรวจสอบประเภทของดินแบบงAาย

เทคนิคการตรวจสอบประเภทดินแบบง1ายทีผ่ ใูY ชคY 1ูมือฉบบั นส้ี ามารถทำไดYดYวย
ตนเอง ตามขั้นตอนดงั น้ี

1. ใชจY อบขุดดนิ ความลกึ ประมาณ 30 เซนติเมตร ตามแนวหนองท่จี ะขุด หลายๆจดุ
2. นำดินขนึ้ มาป¡‡นใหYเปน„ รูปดนิ สอหรือรปู แทง1 เทยี นความยาวประมาณ 5 เซนตเิ มตร
3. ยกดนิ ท่ปี น‡¡ ขึ้นในแนวด่งิ

3.1.ถYาแทง1 ดินคงรูปไม1หลุดขาดจากกนั สรปุ ไดวY 1าดินในพน้ื ทีเ่ ปน„ “ดินเหนยี ว”

24

3.2.หลังจากยกขน้ึ แลวY แท1งดนิ หลดุ ขาดจากกัน สรุปไดYว1าดนิ ในพน้ื ท่ีเปน„ “ดินรว1 น
ปนทราย”

3.3.หากไมส1 ามารถขนึ้ รูปไดY ถือวา1 เป„น “ดินทราย”

ภาพแสดงการทดสอบแยกประเภทของดินแบบง1าย
ผูYใชแY บบจะตอY งพิจารณาเลือกแบบเพอ่ื ไปใชYงานใหYถูกตอY ง ทง้ั ขนาด,
รูปทรงทดี่ ิน, ประเภทของดนิ เพอ่ื ใหกY ารทำงานเป„นไปตามวตั ถุประสงคใ/ นการ
ออกแบบพื้นที่
การคัดเลอื กแบบเพ่อื ใชงM านและการปรับยMายตำแหนAงของหนองหรอื บอA
เจYาของพ้ืนท่ีเมอ่ื ไดรY บั ชุดแบบมาตรฐานจากกรมการพัฒนาชุมชนแลวY
จะตYองทำการคดั เลอื กแบบมาตรฐานทีเ่ หมาะสมกับพ้นื ทข่ี องตน ทง้ั ขนาด,
รปู ทรง, ประเภทของดนิ และองค/ประกอบอ่ืน

25

ในกรณที ข่ี นาดพ้นื ทเี่ ท1ากับขนาดพื้นทที่ เ่ี ขาY ร1วมโครงการ เช1น พ้ืนท่มี ีขนาด 1 ไร1
และเขาY รว1 มโครงการในส1วนครัวเรอื นตYนแบบขนาด 1 ไร1 ใหYเจาY ของพื้นทเ่ี ลอื กรูปแบบ
ของพนื้ ท่ีทีเ่ หมาะสมกบั รปู แบบแปลงทด่ี นิ ของตนเอง ในขนาด สัดส1วน 1:1, 1:2, 1:3
หรือ 2:3

ในกรณีที่แปลงทด่ี ินของเจาY ของทม่ี ขี นาดใหญ1กวา1 พน้ื ท่ีท่ีเขYารว1 มโครงการ เชน1
พื้นท่ีของเจาY ของพนื้ ท่ี มีขนาด 10 ไร1 แต1เขYารว1 มโครงการครัวเรือนตYนแบบ ขนาด 3 ไร1
เจาY ของพื้นท่ีสามารถเลือกขอบเขตและพน้ื ทใ่ี นการทำงานตาม สัดส1วน 1:1, 1:2, 1:3
หรือ 2:3

ภาพตัวอยา1 งการเลือกรูปแบบพ้ืนทใี่ นพ้ืนท่ที ใี่ หญ1กว1าพ้นื ที่โครงการ

26

ภาพตัวอย1างการเลอื กรูปแบบพื้นทใ่ี นพื้นทีท่ ี่ใหญ1กว1าพืน้ ท่โี ครงการ
ผใูY ชYแบบหรอื เจาY ของพื้นทย่ี ังสามารถปรบั ตำแหน1งหนองไดตY ามท่ตี Yองการในพืน้ ทเ่ี ขาY
ร1วมโครงการ ดังตวั อยา1 งดYานล1าง

ภาพตัวอยา1 งการยYายตำแหนง1 ของหนองในกรณีมขี อY จำกดั ในพืน้ ท่ี
ในกรณแี ปลงท่ดี ินไมส1 ามารถใชแY บบมาตรฐานแบบสดั สว1 นพืน้ ที่ไดY ใหพY จิ ารณาเลอื กใชY
แบบ Catalog ตามคำแนะนำและขน้ั ตอนการใชงY านแบบมาตรฐานขอY 2)

27

คำแนะนำการคำนวณดาM นวศิ วกรรม
การคำนวณทางวิศวกรรมสำหรบั การขุดปรับรปู แปลงทีด่ นิ มคี วามสำคัญและ

จำเปน„ อยา1 งย่งิ ทจี่ ะทำใหYผใYู ชYงานไดรY บั ประโยชนจ/ ากการใชงY านแบบสูก1 ารปรับรูปแปลง
ทีด่ นิ อย1างสงู สุด เปน„ ธรรมและโปร1งใสตรวจสอบไดY โดยการคำนวนในแตล1 ะหัวขอY จะเนนY
การทำงานแบบงา1 ยโดยยดึ หลักวชิ าชพี ทางวศิ วกรรม
1. การคำนวณความลาดเอยี งและเสียรภาพของดนิ

1.1.การใชคY 1าความลาดเอยี งตามมาตรฐาน OHSA Technical Manual -
Excavations: Hazard Recognition in Trenching and Shoring ที่มีการ
กำหนดค1าความลาดเอยี งตามลกั ษณะประเภทของดินเพอื่ ความปลอดภัยในการขดุ
รอ1 ง

ภาพแสดงตารางความลาดเอียงมาตรฐาน OSHA
OSHA – Occupational Safety Health Administration

28

1.2.การคำนวณเสถียรภาพของดนิ ดYวยวธิ ีทางวิศวกรรม Circular Failure Method
หรือ Ordinary Method

ภาพแสดงตวั อย1างการวิเคราะหค/ 1าความมั่นคงของดิน (Soil Stability)

29

ค1าความแมน1 ยำของผลการคำนวณจะขึ้นอย1ูกบั คา1 ของคุณสมบตั ขิ องดนิ เชน1 ค1า
ความหนาแนน1 ของดนิ ที่ไดรY บั การตรวจวดั จากหอY งปฏิบตั ิงานหรอื มีผลการวจิ ยั รองรบั หรอื
คา1 การยดึ เกาะของดิน หรอื Soil Cohesion โดยในการจดั ทำแบบมาตรฐานและคูม1 อื การ
ใชงY านจะใชYคา1 เฉลยี่ ในการคำนวณและออกแบบ

ในทางทฤษฎผี ลจากการคำนวณคา1 ความปลอดภยั ท่มี ากกวา1 1.0 มีคา1 เสถยี รภาพอยู1
ในเกณฑท/ ่มี คี วามเสีย่ งในการพงั ทะลายนอY ย ในทางปฏิบัตมิ มุ ความลาดเอียงท่ที ำใหYคา1
ความปลอดภยั (Factor of Safety) เกิน 1.5 ขึ้นไปจะชว1 ยลดความเส่ยี งในการพงั ทะลาย
หนYาดนิ ไดYดีในกรณที ีไ่ มม1 ีผลจากป‡จจยั อ่นื เชน1 นำ้ ฝน ดังนน้ั ควรตYองมมี าตรการดาY นอนื่
เสรมิ ประกอบเพือ่ ลดอตั ราความเสี่ยงใหลY ดนYอยลงไป เชน1 การปลกู แฝก, การห1มคลุมดนิ
หรอื การขุดคลองไสไY ก1รอบหนองเป„นตนY

2. การคำนวณพนื้ ที่ผิวหนองหรอื บอ1 ในแตล1 ะชั้นความสงู
2.1.การคำนวณพนื้ ทีผ่ วิ แบบการนบั ช1องกริด
การคำนวณพื้นที่ผวิ ของหนองในแต1ละชั้นความสงู โดยวธิ ีนับช1องกริดรวมกัน ในแตล1 ะ

ชอ1 งกรดิ มีขนาด 2 x 2 เมตร คือ 4 ตารางเมตร หากมขี นาดเต็มชอ1 งหมายถึง 1 ชอ1 งมี
พื้นท่ี 4 ตารางเมตร หากเป„นเศษก็ใหคY ิดเป„นจำนวนรYอยละหรือเปอรเ/ ซน็ ของช1องเต็ม เชน1
ตวั อย1างดYานลา1 ง ช1องสีเหลืองคือ จำนวนเต็ม 4 ตรม. ส1วนสีเขียวเป„นเศษประมาณ 90%
ดังนน้ั จึงมีพ้นื ท่ี = 90% x 4 ตรม = 3.6 ตรม.

30

ตวั อยา1 งการนับชอ1 งกริดแบบเตม็ ช1องและแบบเศษ

2.2. การคำนวณพนื้ ท่โี ดยใชโY ปรแกรมคอมพวิ เตอร/ Auto-Cad
โปรแกรมทีใ่ ชใY นการสรYางแบบทางวิศวกรรม Auto-Cad จะมีคุณสมบัติในเรื่อง

การคำนวณพื้นทส่ี ำหรับรูปทรงอิสระ 2 มิติ
แบบมาตรฐานท่ีทางกรมการพัฒนาชุมชนพฒั นาข้ึนโดยความรว1 มมือจากสมาคม

ศษิ ย/เก1าวศิ วกรรมศาสตร/มหาวิทยาลยั ขอนแก1น ในการคำนวณพ้ืนทผ่ี วิ เพอ่ื การ
คำนวณปริมาตรดินขดุ ใชโY ปรแกรม Auto- Cad ในการสรYางแบบและคำนวณพืน้ ท่ี
รูปทรงอสิ ระ (Polyline) ในแตล1 ะชั้นความสงู

31

ตัวอยา1 งการใชYฟง‡ ก/ชนั ในการคำนวณพื้นท่ีรปู ทรงอิสระ Polyline

3. การคำนวณหาปริมาตรดินขดุ
3.1. การหาปริมาตรดนิ ขุดหนองรูปทรงอสิ ระ ใหYใชวY ธิ กี าร Contour Method หรือวธิ ี
เสYนชั้นความสูง คอื ใหนY ำพน้ื ที่หนาY ตัดของแตล1 ะชน้ั ความสงู มารวมกนั หารสองแลวY
คณู ดYวยระยะห1างจากกนั ระหว1าง 2 ชั้นความสงู
แบบมาตรฐานที่ทางกรมการพัฒนาชมุ ชนพฒั นาขึ้นโดยความรว1 มมอื จากสมาคม
ศิษยเ/ กา1 วศิ วกรรมศาสตรม/ หาวทิ ยาลยั ขอนแกน1 ในการคำนวณปริมาตรดนิ ขุดใชวY ิธี
Contour Method โดยมกี ารกำหนดค1าความคลาดเคลอื่ นอยูท1 ี่ +/- 10 % วิธีการ
คำนวณปริมาตรดนิ ขุด จะมขี ัน้ ตอนดงั น้ี

32

3.1.1. ผYูออกแบบตYองกำหนดชัน้ ความสูงของหนอง และระยะห1างของช้ันความ
สงู แตล1 ะชั้น

3.1.2. ใชโY ปรแกรม Auto Cad วัดหาพ้นื ท่ีหนาY ตัดของแต1ละชนั้ ครบั สูง
3.1.3. คำนวณปริมาตรดนิ ขุดแต1ละระดับชัน้ ความสงู ดวY ยสมการ
ปริมาตรดินขุด = ½ x (พ้ืนทหี่ นYาตัดผิวบน + พื้นทห่ี นาY ตดั ผิวล1าง) x ระยะห1างเสนY
ชนั้ ความสงู

ภาพแสดงการหาปริมาตรดนิ ขุดโดย Contour Method

33

ภาพแสดงตัวอยา1 งการหาปริมาตรดนิ ขดุ โดย Contour Method
จากตวั อยา1 งทยี่ กมาจากบ1อหมายเลขท่ี 1 แบบมาตรฐานแบบสดั สว1 นพืน้ ท่ี 1:1 ขนาด
พน้ื ที่ 3 ไร1 จะไดผY ลการคำนวณ 2,458 ลบ.ม มกี ารปรบั คา1 ใหเY ป„น 2,450 เพ่ือง1ายใน
การตรวจนับ
3.2.การหาปริมาตรดนิ ชุดดวY ยโปรแกรม Auto-Cad ภาพจำลอง 3 มติ เิ ปน„ อกี วธิ กี ารท่ี

ใชใY นการคำนวณหาปริมาตรดนิ ขุดทเี่ ปน„ ท่ียอมรับ แตย1 งั มีความย1งุ ยากในเรอ่ื งการ
ใชงY านและตอY งใชYคนทีม่ คี วามชำนาญในการจดั ทำแบบและคำนวณ

ภาพแสดงการหาปริมาตรดินขุดดวY ยโปรแกรม Auto-Cad 3 มิติ

34

4. การคำนวณปริมาตรดินขุดร1องนำ้ , คลอง หรอื คลองไสYไก1
คำแนะนำในการขุดร1องน้ำ, คลอง หรือคลองไสไY ก1 ใหขY ุดเป„นรปู ทรงส่ีเหลี่ยมคางหมเู พอ่ื

ลดการพงั ทะลายของคลอง โดยการคำนวณปริมาตรดนิ ขดุ จะสามารถคำนวณไดYดYวยสตู ร
คำนวณดาY นลา1 ง
ปรมิ าตรดินขดุ = ½ x ผลรวมดYานคู1ขนาน (ม.) x ความลกึ ของคลอง (ม.) x ความยาวของ
คลอง (ม.)

ภาพแสดงตวั อย1างการขดุ คลองรูปทรงส่ีเหลีย่ มคางหมู
จากภาพดYานบนพบว1ามีรปู ส่ีเหลีย่ มคางหมซู อY นกนั 2 รปู ดังนนั้ จึงตอY งคำนวณเปน„ สอง
สว1 น สมมุติว1าคลองนย้ี าว 100 เมตร
ดงั นน้ั ปริมาตรดนิ ขดุ จะสามารถคำนวณดังน้ี
ปรมิ าตรดนิ ขุด = (( ½ x (4 +3.8) x 0.3) + ( ½ x (3 +2) x 1.7)) x 100 ม.

= ( 1.17 + 4.25) x 100 ม.
= 542 ลบ.ม

35

5. การคำนวณปริมาตรดนิ ขุดในกรณี ทไ่ี ม1สามารถขุดหนองไดตY ามความลกึ ของในแบบ
มาตรฐานวิศวกรรม เชน1 กรณีท่ีขดุ หนองรปู ทรงตามแบบมาตรฐานวิศวกรรมแตข1 ดุ เจอ
ชั้นหินหรือเจอน้ำใตYดนิ ทำใหYขดุ ต1อไมไ1 ดY การคำนวณปรมิ าตรดินขุดใหYใชYวิธีการ
Contour Method ตามขYอ 3.1 ท่รี ะดบั ความลกึ ทไี่ ดY โดยใหวY ศิ วกรรบั รองรายการ
คำนวณปริมาตรดินขุด หรือใชYแบบ Catalog เพ่อื คำนวณหาปรมิ าตรการขดุ ในแตล1 ะ
ระดับ 50 เซนตเิ มตร

คำแนะนำการขุดหนองและองคป\ ระกอบของหนอง
การปรบั รูปแปลงท่ดี ินหลงั จากท่ไี ดYรบั แบบมาตรฐานแลวY คำแนะนำในการปรบั พืน้ ที่ (

Project Execution) จะมีข้นั ตอนการทำงานดังน้ี
1. ประเมนิ ความเสย่ี ง แผนการบริหารจดั การความเสีย่ ง ( Risk Assessment )
2. การวางแผนปฏิบัตงิ าน ( Project Execution Plan)
3. การสำรวจพืน้ ที่ ( Site Survey )
4. ปรับแบบเพ่ือการดำเนนิ การ ( Approved For Construction Design)
5. การเตรียมการเขาY พนื้ ท่ปี ฏิบตั งิ าน ( Mobilization and Site Clearance )
6. การปฏิบัติงานตามแผนงาน ( Construction )
7. แผนการควบคมุ , กำกับตดิ ตาม และประเมินผล ( Project Control ,
Monitoring and Assessment)
8. การตรวจสอบ, ทดสอบการใชงY าน ก1อนการส1งมอบงาน ( Commissioning )

36