2] ปรับปรุงคู่มือการปฏิบัติงานโคกหนองนา

ประเมนิ ความเสย่ี ง แผนการบริหารจัดการความเส่ียง ( Risk Assessment )
การประเมนิ ความเสยี่ งและการวางแผนการบริหารความเสีย่ งจะชว1 ยลดป‡ญหาท่ี

อาจจะเกิดขนึ้ ในขน้ั ตอนการปฏบิ ตั ิงาน โดยจะตอY งมีการทำงานรว1 มกับผทYู ม่ี ี
ประสบการณ/ในการทำงานและเจYาของพ้นื ที่ทเี่ ขาY ใจภมู ศิ าสตรแ/ ละสงั คมศาสตรเ/ ป„น
อย1างดี

ภาพแสดงตัวอยา1 งการประเมินความเสยี่ งและการบริหารจัดการความเสี่ยง

37

การวางแผนปฏิบตั ิงาน ( Project Execution Plan)
การวางแผนงานตามลำดบั ขั้นตอนมีความจำเปน„ สำหรับผูปY ฏิบตั ิงานในการ

ควบคมุ งานใหเY ป„นไปตามตารางเวลาและแผนงานในกิจกรรมอ่นื ๆ และเพ่ือใหYเกดิ
ความเขYาใจหนYาทีค่ วามรับผิดชอบในแตล1 ะงานและชว1 งเวลา

ภาพแสดงตวั อย1างแผนปฏิบัตงิ าน

การสำรวจพื้นท่ี ( Site Survey )
การสำรวจพน้ื ทีเ่ พ่ือการประเมินความเส่ียงและแผนปฏบิ ัติงาน ที่จะทำใหY

ผปูY ฏบิ ัตงิ านเขาY ใจพน้ื ท่ีและมีการปรับแบบใหYเขาY กับลกั ษณะทางภมู ศิ าสตรแ/ ละ
สงั คมศาสตร/ ตามขYอจำกัดในพ้ืนที่ตนเองก1อนเริม่ ปฏิบตั งิ าน

ป‡จจยั ในการสำรวจพืน้ ท่ี
• ทิศทางลมและแสง
• ลักษณะของพ้ืนดินและประเภทดิน
• ความลาดเอียงสงู ตำ่ ในพื้นท่ี
• ร1องนำ้ , ทางนำ้ , จดุ น้ำท1วมขัง
• ตำแหนง1 ของตนY ไม,Y ประเภทตYนไม,Y พันธไ/ มY

38

• ทางเขาY ออกพืน้ ที่
• พ้นื ทโ่ี ดยรอบ
• แหล1งนำ้ สาธารณะ
• ถนนสาธารณูปโภคในพนื้ ทแ่ี ละพน้ื ทโ่ี ดยรอบ
• จดุ พักสำหรับผYปู ฏบิ ัติงาน

ภาพแสดงตัวอย1างการสำรวจพ้ืนที่
การเตรียมการเขาM พื้นทีป่ ฏิบตั ิงาน ( Mobilization and Site Clearance )

กอ1 นการเขาY พ้ืนท่ีเพ่อื ปฏิบตั งิ าน ผปYู ฏิบัตงิ านและเจYาของพื้นทจี่ ะตอY งเขYาไป
เตรียมพ้ืนท่ีเพอ่ื เป„นการจดั เตรียมความพรYอมและตกลงรว1 มกนั ถึงสภาพก1อนทจี่ ะขดุ
ปรบั รปู แปลงที่ดิน เช1น การกำหนดตำแหนง1 ดินเดิมเพ่อื ใชYเป„นจดุ อาY งอิงในการวัดความ
ลึกของหนองตามแบบมาตรฐาน ซ่ึงมคี วามจำเปน„ อย1างย่ิงที่ผปูY ฏบิ ตั งิ านและเจาY ของที่

39

จะตYองกำหนดจุดอาY งอิงกอ1 นทำงานเพื่อเปรยี บเทยี บในการตรวจรบั งานหลังจากทำงาน
เสร็จ และเปน„ การหลีกเลย่ี งปญ‡ หาที่จะเกิดขน้ึ ในชว1 งการส1งมอบงาน

นอกจากนจี้ ะตYองมีการจดั เตรยี มพนื้ ที่ในการทำงาน, พื้นทีพ่ กั สำหรบั เครอ่ื งจกั ร
และพนื้ ท่พี กั สำหรบั ผูYปฏิบตั งิ าน รวมถงึ การกำหนดจุดหนองตามแนวเสYนกรดิ โดยใชY
หมุดหรอื ปนู ขาวเป„นตYน

ภาพแสดงตัวอยา1 งการเตรยี มพน้ื ท่ีกอ1 นเขาY พ้นื ทปี่ ฏิบัตงิ าน

40

การปฏิบัติงานตามแผนงาน ( Construction )
ผYูปฏบิ ตั งิ านและเจาY ของพนื้ ทีล่ งมือปฏิบตั งิ านปรับรปู แบบแปลงท่ีดินตาม

แผนงานและแบบมาตรฐาน โดยจะมคี ำแนะนำเพ่ิมเติมในดYานเทคนิค เพอ่ื ใหเY ป„นไป
ตามทฤษฎใี หมป1 ระยกุ ตส/ ู1โคกหนองนาโมเดลและเพอ่ื ใหเY กิดประสทิ ธภิ าพสูงสุด ดังน้ี

เทคนิคการขดุ หนอง
หลกั การในการขดุ หนองหรือบอ1 ตามหลกั ทฤษฎีใหมป1 ระยุกต/สู1 “โคก หนอง นา

โมเดล ” ควรตYองพจิ ารณาดงั นี้
• ขุดหนองเปน„ รูปทรงอิสระเลียนแบบธรรมชาตเิ พอ่ื ระบบนิเวศในหนองนำ้
• ขุดหนองแบบเลก็ แตล1 ึกเพอ่ื ลดการระเหยของนำ้ ท่ีเกิดจากแสงแดด
• การขุดหนองใหYกระจายตวั ท่ัวพนื้ ท่แี ละเชือ่ มกันดวY ยคลองไสYไก1
• หนองควรตอY งมีความลึกแตกตา1 งกนั
• หนองตอY งมีตะพกั หรือชานพกั เพือ่ ใหYเปน„ ทีอ่ ยแ1ู ละแหล1งอาหารของปลา
• จะตอY งมกี ารปอ• งกันการระเหยของนำ้ (นำ้ จะระเหยจากแสงแดด วันละ
ประมาณ 1 เซนติเมตร)
• จะตอY งมีการปอ• งกันการซมึ นำ้ ในกรณีดินทราย
• เมอื่ ขดุ เจอหินหรือเจอน้ำซมึ นำ้ ซบั ตอY งหยดุ ขดุ เพ่ือทำการประเมนิ ก1อน

41

ภาพแสดงตวั อย1างการขุดหนองและป‡¡นโคก

ภาพแสดงตัวอยา1 งการขุดหนองแบบเลก็ และกระจายทวั่ พนื้ ท่ี

42

ภาพแสดงตวั อย1างการขดุ หนองแบบเลก็ และกระจายทวั่ พนื้ ที่

ภาพแสดงตัวอยา1 งการขดุ หนองเปน„ รูปทรงอสิ ระและมตี ะพัก

43

เทคนคิ การขุดปรับในกรณีมตี นY ไมเY ดมิ ในพน้ื ที
เพอ่ื เปน„ การอนุรักษต/ YนไมYในพ้ืนท่ีและป•องกนั การทรดุ ตวั ในอนาคต กอ1 นการ

กำหนดแนวขดุ จะตYองมีการสำรวจตYนไมใY นจดุ ทจี่ ะทำการขดุ ปรับ โดยจะตYองเวนY ระยะ
รน1 จากแนวตนY ไมYวัดจากแนวทรงพม1ุ หา1 งออกมา 3 – 5 เมตร เพือ่ ปอ• งกนั ไม1ใหY
เคร่อื งจักรมีโอกาสทำลายรากไมYและหนYาดนิ

ภาพแสดงตวั อยา1 งการขุดหนองหากมีตนY ไมYเป„นแนวขวาง

44

เทคนคิ การปรบั แตง1 ตะพักเพ่ือชะลอดินพัง
สำหรบั การปรับความลาดเอยี งของขอบหนองเพอื่ ปอ• งกนั ดนิ พังทลาย ใหY

พิจารณาตามลักษณะประเภทของดนิ ดงั นี้
ดนิ เหนยี ว ความลาดเอียงไม1เกิน 53 ๐ หรือ อัตราแนวด่ิงต1อแนวราบ 1:0.75
ดนิ ร1วนปนทราย ความลาดเอยี งไม1เกนิ 45 ๐หรอื อัตราแนวด่งิ ตอ1 แนวราบ 1:1
ดินทราย ความลาดเอียงไม1เกิน 34 ๐ หรอื อตั ราแนวดง่ิ ต1อแนวราบ 1:1.5

ทง้ั นี้ความลกึ ของหนองจะข้นึ กบั ขนาดความกวาY งของหนองและความลาดเอยี งของ
ตะพกั หรือชานพัก

ภาพแสดงตัวอย1างการขดุ ความลาดเอยี งตามประเภทของดนิ

45

ตะพักและประโยชน/ของตะพกั
การออกแบบหนองทเี่ ลียนแบบธรรมชาตดิ วY ยการสราY งตะพกั หรือชานพกั เพ่อื ใหY

เกดิ ระบบนิเวศทส่ี มดลุ ในน้ำและสราY งแหล1งอาหารและท่ีวางไขใ1 หกY บั ปลา สาหรา1 ยจะ
ทำหนYาทส่ี ังเคราะห/แสงเพ่อื สราY ง O2 และสาหรา1 ยยงั เปน„ อาหารของไรแดงหรอื แพลง
ตอนซ่งึ เปน„ อาหารของปลาหรือสัตว/น้ำอ่ืน การขุดใหมY คี วามลกึ แตกต1างกันก็เพ่อื ใหเY กิด
การหมุนเวียนของกระแสน้ำและการถา1 ยเท O2 ทำใหนY ำ้ ไม1เนา1 เสยี

ภาพแสดงตะพกั และประโยชนข/ องตะพกั

46

เทคนิคการปรบั แตง1 ตะพักเพื่อชะลอดนิ พงั
การปรับพ้ืนท่หี นองเพ่ือปอ• งกนั การพงั ทลายของดินดYวยวธิ กี ารต1าง ๆ เชน1 การใชY

เคร่ืองจักร, แรงงาน หรอื การใชรY ะบบคลองไสไY กป1 •องกันตามแนวขอบหนอง

ภาพแสดงการปรับตะพักกนั ดินพัง

ภาพแสดงการปรับตะพกั กนั ดินพัง

47

ภาพแสดงการปรบั ตะพกั กันดินพงั ดวY ยการใชYแรงงานคน

ภาพแสดงการป•องกันดนิ พังทลายดYวยคลองไสไY ก1รอบหนอง

48

การปรบั พื้นท่โี คก
หลักการปรับพ้ืนท่โี คกคือการใชดY นิ ที่เกดิ จากการขดุ หนองเพอ่ื ปรับใหเY ปน„ โคกท่ี

มกี ารไล1ระดับชน้ั ความสูงลักษณะขนั้ บันได โดยเลือกดาY นใดดาY นหนง่ึ ของหนอง และจุด
เรม่ิ ของโคกควรมรี ะยะหา1 งจากขอบหนองไมน1 อY ยกว1า 2 เมตร

ภาพตัวอยา1 งแสดงการปรบั พ้ืนทีโ่ คกดYวยดินจากการขุดหนอง

49

ภาพตวั อย1างแสดงภาคตดั ขวางพน้ื ทโี่ คกดวY ยดนิ จากการขดุ หนอง
จากตวั อย1างบ1อทข่ี ดุ มีปรมิ าตรดินขุด 1,400 ลบ.ม การวางดนิ ขดุ เพือ่ ปรบั แตง1
เป„นโคกจะมีปริมาณดนิ ประมาณ = ½ x ( 4 + 26 ) x 3 x 35 = 1,575 ลบ.ม

การขดุ คลองเช่ือมหนอง
การสรYางระบบจัดการนำ้ ในพน้ื ทีโ่ ดยใชรY ะบบคลองจะชว1 ยใหYการกระจายน้ำใน

พ้ืนทเี่ พื่อใหYเกดิ ประสิทธภิ าพสงู สุด ถอื เปน„ ความจำเป„นในการบริหารจดั การน้ำในพ้ืนท่ี
ตามหลกั ทฤษฎใี หมป1 ระยกุ ตส/ ู1โคกหนองนาโมเดล

ในการขุดคลองรปู แบบทแี่ นะนำคอื การขดุ เป„นรปู ทรงสเี่ หลย่ี มคางหมูเพื่อ
ป•องกนั การทะลายของดินดาY นขาY ง และจะตอY งมกี ารจัดการใหYน้ำไม1ไหลแรงจนเกิดการ
กัดเซาะคลองใหพY งั ทะลาย ดYวยการทำใหYมีความลาดเอยี ง 1 % หรือการสราY งคันดนิ
เปน„ ชว1 ง ๆ เพอ่ื ชะลอความเร็วของน้ำตามรปู ดาY นล1าง

50

ภาพแสดงตัวอยา1 งรูปแบบการขุดหนองเปน„ รูปทรงสีเ่ หลี่ยมคางหมู

ภาพแสดงตวั อย1างการปรับความลาดเอยี งคลองและการทำคันดิน

51

ภาคผนวก
การซึมนำ้ ของหนองและการป•องกนั การซมึ

ภาพแสดงการซมึ ของน้ำ

ภาพแสดงการลดการซมึ นำ้ ดวY ยเทคนคิ การยำ่ ขี้

52

ภาพแสดงการลดการซมึ น้ำดYวยเทคนิคการใชแY ฝก
การระเหยของนำ้ และการปอ• งกนั การระเหย

ภาพแสดงการระเหยของนำ้ ในหนองจากแสงแดด

53

ภาพแสดงเทคนิคการป•องกนั การระเหยของน้ำดวY ยวิธีการต1าง ๆ

คลองไสไY ก1
คลองไสไY ก1 คือ คลองขนาดเลก็ ท่ีมีการออกแบบตามลักษณะทเี่ รยี กไสYไก1 คอื เล็ก

และคดเคย้ี วไปมาในพ้ืนทขี่ องเรา โดยจะมวี ัตถุประสงค/ในการชะลอความเร็วและ
ควบคุมทศิ ทางการกระจายตัวของน้ำ ในพนื้ ที่ โดยจะพอจะสรปุ ประโยชนไ/ ดดY งั น้ี

• ชะลอความเรว็ ของนำ้ เพอ่ื ใหYมเี วลาซมึ ลงดนิ และการะจายตัวใตผY ิวดนิ สราY ง
ความช1ุมช้นื ในรัศมโี ดยรอบ

• ความคุมทศิ ทางการไหลของน้ำเพ่ือลำเลียงไปยังตนY ไมY โดยลดการใชสY ปรงิ
เกอร/ (ธรรมชาติ ธรรมดา)

• ดกั ตะกอนปุย¦ ไมใ1 หลY งไปสราY งความตื้นเขนิ ใหYกับหนอง ท้งั ยังเปน„ ธนาคารปยุ¦
ในตวั ดวY ย

54

การขุดคลองไสYไก1

• ขนาดของคลองไสYไกจ1 ะขึน้ อยู1กบั ปริมาณน้ำหลากและความลาดเอยี งของพ้ืนท่ี

• ขนาดมาตรฐานที่ใชกY นั คือ

• ความกวาY งปากบน 0.8-1 เมตร ทYองคลองกวYาง 0.5-0.8 เมตร ลึก 0.6-1.0
เมตร

• ระดบั ความลาดเอยี งของคลองไสไY ก1 เพอ่ื ชะลอการไหล คือ 1% หมายความ
ว1า ความยาวคลอง 1 เมตร ( 100 เซน) จะมีระดับความลึกต1างกัน 1
เซนตเิ มตร

• ควรมีจุดชะลอน้ำ เชน1 คนั ดนิ , ฝายดกั ตะกอน เปน„ ระยะ เช1น ทกุ ๆ 10
เมตร และกอ1 นถงึ คันดนิ ควรมหี ลมุ ดักตะกอนดวY ย

• ควรมีหลุมขนมครกไวYดักตะกอนที่พัดมากบั นำ้ ตรงมุมโคYง

ภาพแสดงตัวอยา1 งคลองไสYไก1

55

ภาพแสดงตัวอย1างคลองไสYไก1
การปรับคันนา

การปรบั คนั นาสามารถทำไดYดวY ยเทคนคิ แบบงา1 ย 2 วธิ ี คือ
1. การดนั ดินในพ้ืนทน่ี าเพอื่ นำดนิ ไปป‡น¡ เป„นคัน
2. การขุดรอ1 งในนาเพ่ือนำดนิ ไปป¡‡นเป„นคันนา

หมายเหตุ : เทคนคิ การนำหนาG ดนิ มาแยกมาพกั ไวGกNอน ไมNจำเปRนตอG งทำเพื่อเปRนการ
ประหยัดเวลาในการทำงาน เราจะใชวG ิธกี สกิ รรมธรรมชาตใิ นการปรับปรุงบำรุงดนิ แทน

56

ภาพแสดงการปรบั คนั นาดYวยการดันดิน

ภาพแสดงการปรับคันนาดYวยการขุดรอ1 งในนา

57

คำถามคำตอบเกย่ี วกับการขุดปรับรปู แบบแปลงท่ดี นิ

1. ถาม) ทำไมปริมาตรดินขดุ จากแบบมาตรฐานแบบสดั ส1วนพ้นื ที่ ( 1:1, 1:2, 1:3, 2:3)
จากการคำนวณดวY ยวธิ ี CONTOUR METHOD ท่ีระบุในคูม1 ือ จงึ มีผลคลาดเคล่ือนเมอ่ื
คำนวณเอง ? และมคี วามแตกต1างจากแบบมาตรฐานหนองหรอื บ1อแบบ Catalog ทั้งที่
เปน„ หนองหรอื บ1อขนาดเดียวกนั ? เราจะใชตY วั เลขไหนในการตรวจรับงานเพื่อไมใ1 หYมี
ป‡ญหาในกรณี สตง ทำการตรวจสอบ
ตอบ) การคำนวณปริมาตรดินขุดตามตามตารางที่กำหนดในแบบ วิศวกรผูYออกแบบใชY
วิธีการ CONTOUR METHOD หรือการใชคY 1าเฉลี่ยพืน้ ทีต่ ามระดับชั้นความสูง
โดยในแบบมาตรฐานแบบสัดส1วนพื้นที่วิศวกรไดYคำนวณปริมาตรดินขุดทั้งหมด
พรYอมปรับค1าความคลาดเคลื่อนท่ีไม1เกินรYอยละสิบ และปรับค1าปริมาตรดินขุดรวมบ1อ
หรือหนองใหYเป„นค1าตัวเลขลงตัวโดยการป‡ดเศษเพื่อง1ายในการตรวจนับปริมาตรดินขุด
ทั้งโครงการ ดังนั้นเมื่อผูYใชYงานแบบนำแบบ Auto Cad ไปวัดค1าพื้นที่และคำนวณจึงไดY
คา1 ปรมิ าตรดนิ ขุดไมเ1 ทา1 กับตารางท่รี ะบุในแบบเน่ืองจากไมไ1 ดYคดิ ค1าความคลาดเคลือ่ น
ส1วนแบบมาตรฐานหนองแบบ Catalog หรือ แบบหนองใหYเลือกใชYโดยไม1ขึ้นกับ
รูปทรงแปลงที่ดิน วิศวกรไดYคำนวณปริมาตรดินขุดตามวิธีการ CONTOUR METHOD
แต1ไม1ไดYมีการคำนวณค1าความคลาดเคลื่อนเนื่องจากเป„นการคิดปริมาตรดินขุดที่เกิดข้ึน
ในแต1ละชั้นความลึกทุก 50 เซนติเมตร เมื่อรวมทุกชั้นความสูงแลYวปริมาตรดินขุดจึงไดY
นYอยกว1าปรมิ าตรดินขดุ แบบสัดส1วนพ้ืนท่ี
ในการคำนวณปริมาตรดินขุดในแต1ละแบบขอใหYใชYตัวเลขปริมาตรดินขุดที่ระบุ
ในตารางของแบบนั้น ๆ ที่มีการรับรองโดยวิศวกรจากการคำนวณแลYว และหากมีผล
ความแตกต1างของปริมาตรดินขุด ขอใหYยึดตัวเลขที่เป„นผลประโยชน/ของราชการเป„น
สำคญั

58

2. ถาม) การลดการเพิ่มจำนวนหนองตามแบบมาตรฐาน, การยาY ยหนอง, การหมนุ ปรบั ทศิ
ของหนอง, การปรับขนาดรอ1 งน้ำหรือคลองไสไY ก1ถอื ว1าเป„นการปรับแบบหรือไม1 และตYอง
มีการออกแบบใหมท1 ่ีตYองมีวศิ วกรเซน็ รับรองหรอื ไม1 ?
ตอบ) ไม1ถือว1าเป„นการเปลี่ยนหรือปรับแบบแต1อย1างใด แต1ตYองมีการปรับแบบใหม1เพ่ือ
การแจYงเจYาหนYาที่ตามกฎหมายและเพื่อเป„นการแสดงแบบแนบทYายสัญญาจYาง แต1ไม1
ตYองมีการเซ็นรับรองโดยวิศวกรอีก ใหYใชYการเซ็นรับรองในแบบมาตรฐานหรือแบบ
มาตรฐานหนองแนบกับแบบใหม1ไดYเลย การปรับเปลี่ยนแบบจะเกิดขึ้นในกรณีที่มีการ
เปล่ียนรปู ทรงหนองจากแบบมาตรฐานทท่ี ำใหYการคิดปริมาตรดินขุดเปลยี่ นแปลงไป

3. ถาม) ระยะร1นขอบบอ1 จากขอบเขตทดี่ ินตามกฎหมายตYองมรี ะยะเท1าไหร1 ?
ตอบ) พิจารณา “ ขYอ ๗ การขุดดินที่มีความลึกจากระดับพื้นดินเกินสามเมตร หรือมี
พื้นที่ปากบ1อดินเกิน หนึ่งหมื่นตารางเมตร ปากบ1อดินจะตYองห1างจากแนวเขตที่ดินของ
บุคคลอื่นหรือที่สาธารณะเป„นระยะไม1 นYอยกว1าสองเท1าของความลึกของบ1อดินที่จะขุด
เวYนแต1จะไดYมีการจัดการป•องกันการพังทลายของดินหรือ สิ่งปลูกสรYาง โดยการรับรอง
ของผูYไดYรับใบอนุญาตใหYประกอบวิชาชีพวิศวกรรมควบคุม สาขาวิศวกรรมโยธา ตาม
กฎหมายว1าดYวยวิศวกร ” แบบมาตรฐานไดYมีการจัดการป•องกันการพังทลายของดิน
หรือ สิ่งปลูกสรYาง โดยการรับรองของผูYไดYรับใบอนุญาตใหYประกอบวิชาชีพวิศวกรรม
ควบคุม สาขาวิศวกรรมโยธา ตามกฎหมายว1าดYวยวิศวกร แลYวดYวยการใชYวิธี Sloping
และ Benching ดังนนั้ จงึ ไมเ1 ขาY ขอY กำหนดระยะหา1 งปากบ1อดนิ ถงึ แนวเขตทด่ี ิน
อย1างไรกต็ ามขYอแนะนำในการทำงานระยะรน1 ควรจะตอY งไมน1 อY ยกว1า 3 เมตร คือ
สองเท1าของความลึกตะพักชั้นแรกและควรตYองมีหนังสือยินยอมใหYขุดจากแปลงที่ดิน
รอบขาY งเพือ่ ปอ• งกนั ขYอพิพาทในอนาคต

59

4. ถาม) ในกรณีที่เจYาของพ้นื ท่ี ไมต1 YองการใชYแบบมาตรฐานของกรมการพัฒนาชมุ ชน และ
ใหบY ุคคลอ่ืนออกแบบใหYมีหลกั เกณฑก/ ารออกแบบอย1างไรบาY ง ? คณุ สมบัตผิ อูY อกแบบ
ตอY งมีความรแูY ละความเขาY ใจอะไรบYาง ?
ตอบ) ผูYออกแบบใหม1ควรตYองมีความเขYาใจหลักการออกแบบตามหลักภูมิสังคม และ
กสิกรรมธรรมชาติ เช1น การขุดรูปหนองใหYมีรูปทรงอิสระเลียนแบบธรรมชาติไม1ควร
ออกแบบบ1อเป„นรูปสี่เหลี่ยมและควรจะตYองมีตะพักหรือชานพักตามหลักการสรYาง
ระบบนิเวศในบ1อน้ำตามธรรมชาติและตามความตYองการของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศบ1อ
หรอื หนองนำ้
และผูYที่ออกแบบจะตYองมีความรูYดYานการออกแบบการจัดการป•องกันการ
พังทลายของดินและจดั ใหYมวี ศิ วกรลงนามรับรองแบบตาม พรบ.

5. ถาม) ในกรณีท่ีเจYาของพนื้ ที่ ไมต1 อY งการใชแY บบมาตรฐานของกรมการพัฒนาชุมชน ตYอง
ทำอย1างไรบYาง ?
ตอบ) เจYาของทส่ี ามารถแจงY ขอยกเลกิ การใชแY บบมาตรฐานที่เจYาหนYาที่ พช ในพื้นที่เพื่อ
จะไดYไม1นำมาใชYในการตรวจรับงานและไม1ใหYเกิดความสับสนในการขุดปรับพื้นที่
เจYาของที่สามารถใหYผูYที่มีความรูYความเขYาใจเรื่องการออกแบบทางภูมิสังคมและ
วิศวกรรมออกแบบใหYใหม1ตามหลักการออกแบบเชิงภูมิสังคมและวิชาชีพวิศวกรรมตาม
พรบ. ขุดดินถมดิน ปŒ 2543 และจะตอY งคำนวณปรมิ าตรดนิ ขดุ ดวY ยวธิ กี ารทางวศิ วกรรม
เพอื่ ประกอบการตรวจรับมอบงานตามแบบท่อี อกแบบใหม1

60

6. ถาม) ในพ้นื ที่ทเ่ี ครอื่ งจักรเขาY ทำงานไดยY าก เชน1 พ้นื ทีส่ งู บนเขา หรอื พ้นื ที่ทมี่ ีขYอจำกดั
ในการขุดดวY ยเคร่ืองจกั ร เชน1 ปริมาณนอY ยกว1าทต่ี อY งใชYเครอ่ื งจักร สามารถใชYแรงงานขุด
แทนไดYหรือไม1?
ตอบ) ทำไดY ใชYแรงงานขุดแทนเครื่องจักรไดY การนับจำนวนปริมาตรดินขุดใหYใชYวิธี
เดยี วกันกับการใชYเครอื่ งจกั ร

7. ถาม) มหี นองเกา1 อยแู1 ลวY จะขยายความกวาY งหรือขดุ ใหYลึกขึ้นไดYหรือไม?1
ตอบ) ไม1แนะนำเนอ่ื งจาก สตง ถอื ว1าเป„นการขุดลอกหนองซง่ึ ไม1อย1ูในวตั ถุประสงค/
โครงการ และการคำนวณปรมิ าตรดินขดุ เปน„ ไปไดYยาก เช1น ท1านจะตYองสบู นำ้ ออกกอ1 น
แลYวปลอ1 ยใหYแหYง วาดผงั เสนY ชน้ั ความสูงใหม1 แลวY คำนวณก1อนขดุ หลงั ขุดแลYวกต็ Yองวาด
ผงั เสYนชั้นความสงู ใหมเ1 พ่อื ใชใY นการคำนวณปรมิ าตรดินขุด แตห1 ากเจYาของทเี่ ป„นคนออก
งบประมาณเองสามารถทำไดY

8. ถาม) มีหนองเก1าอยู1แลวY ไมต1 อY งขุดหนองเพิม่ ไดYหรือไม?1 และจะสามารถนำปริมาตรดิน
ขุดในสว1 นหนองท่ไี มข1 ดุ ไปใชYในการขุดคลองแทนไดYหรือไม?1
ตอบ) ทำไดYทั้งนเ้ี จYาของพ้ืนทสี่ ามารถนำปรมิ าตรดนิ ขดุ ในส1วนของหนองท่ไี ม1ไดทY ำขดุ
ไปใชขY ุดคลองแทนไดY แตจ1 ะตYองอยภ1ู ายในขอบเขตพน้ื ทีท่ ี่เขาY ร1วมโครงการเทา1 นนั้ และ
จะตอY งมีการระบขุ นาดคลองไสไY กใ1 นแบบผงั การขดุ (ไม1ตอY งมีวศิ วกรเซน็ )แนบทYายสัญญา
ตั้งแตเ1 รม่ิ ตYนการทำสัญญาจาY งขดุ ปรบั

9. ถาม) ขนาดของคลอง ความกวYาง, ความลกึ หรือ ความยาว จะตYองขดุ ตามแบบ
มาตรฐานหรือไม?1
ตอบ) แบบที่ระบใุ นแบบมาตรฐานเปน„ ตวั อย1างรปู แบบหน่งึ เท1านั้น วิศวกรทำการ
ออกแบบเพอื่ ใหกY ารคำนวณปรมิ าตรดนิ ใหตY รงตามกรอบงบประมาณ ดังนัน้ ไมจ1 ำเป„นท่ี

61

จะตYองขุดตามขนาดทีร่ ะบุในแบบ เจาY ของพน้ื ท่ีสามารถออกแบบใหมต1 ามความตYองการ
โดยไม1ตอY งมีวิศวกรเซ็นรับรองแบบ คำแนะนำคือควรจะตอY งขดุ เปน„ รปู ทรงสเ่ี หลี่ยมคาง
หมู เพ่อื ป•องกนั การพังทลายดYานขาY ง ความลึกไมเ1 กิน 3 เมตร และสามารถคำนวณ
ปริมาตรดินขดุ ดวY ยวธิ กี ารทางวิศวกรรมไดYง1าย แตค1 ลองควรจะตอY งอยู1ในพื้นทที่ ี่เขาY ร1วม
โครงการเทา1 น้ัน และแบบคลองไสYไก1จะตYองมกี ารจดั ทำพรYอมรายการคำนวณปริมาตร
ดนิ ขุดขน้ึ เพอื่ แนบทาY ยสญั ญา ก1อนลงมือขุด

10. ถาม) ดินท่ีเกดิ จากการขุดเราสามารถยYายไปในพ้นื ทเี่ ราไดYหรือไม?1
ตอบ) แนะนำใหYใชYดินจากการขุดหนองป‡¡นเป„นโคกใกลYหนอง แต1หากเจYาของ
พื้นที่ตYองการป‡¡นโคกที่อื่น สามารถคุยกับผูYควบคุมเครื่องจักรไดYโดยจะตYองอยู1ใน
จำนวนวงเงินตามปริมาตรดินขุดและอยู1ในพื้นที่ที่เขYาร1วมโครงการเท1านั้น เช1น มี
ที่ 10 ไร1 แต1เขYาร1วมโครงการ 3 ไร1 และเลือกพื้นที่หัวแปลงในการเขYาโครงการ
ทา1 นไมส1 ามารถยYายดนิ มาทที่ Yายแปลงถงึ แมYจะเปน„ ท่ีดินในโฉนดเดียวกนั กต็ าม

11. ถาม) ในกรณขี ดุ ตามแบบมาตรฐาน แลวY มปี ‡ญหาดYานเทคนคิ หรอื ขYอจำกดั หนาY
งาน ท่ไี มส1 ามารถขดุ ลกึ ไดYเท1ากับแบบ เชน1 เจอหนิ , เจอน้ำซึม จะมีการคดิ
ปรมิ าตรดนิ ขดุ อย1างไร และปรมิ าตรดินขุดที่ไมส1 ามารถขุดไดจY ะทำอย1างไร?
ตอบ) ใหYใชYตารางในแบบมาตรฐานหนองหรือบ1อ Catalog ซึ่งมีการคำนวณ
ปริมาตรดินทุกระยะความลึก 50 เซนติเมตร และหากจุดนั้นความลึกอย1ูระหว1าง
ช1วง ภายใน 50 เซนติเมตร เช1น 20 เซนติเมตร ก็ใหYใชYวิธีการเทียบ
บัญญัตไิ ตรยางคค/ ำนวณไดY

62

12. ถาม) ในกรณีใชแY บบมาตรฐานแบบ Catalog แตไ1 มต1 Yองการขดุ ลึกมาก สามารถ
ทำไดหY รือไม1 ?
ตอบ) ทำไดY โดยการคดิ ปริมาตรดนิ ขดุ ใหYใชตY ารางทก่ี ำหนดใหใY นแต1ละแบบ และ
สามารถเลือกความลึกไดYตามทีต่ อY งการ

13. ถาม) ในพน้ื ทีม่ ีตนY ไมอY ย1ูแลYวไม1ตอY งการเอาตนY ไมYออก เช1น สวนยาง ในกรณีนเี้ รา
จึงไมส1 ามารถขุดหนองไดตY ามท่ีแบบกำหนด ควรตYองทำอยา1 งไร?
ตอบ) การออกแบบทางภมู สิ ังคมและกสิกรรมธรรชาตเิ ราจะไมเ1 อาตนY ไมอY อก
หากเราไมส1 ามารถขุดหนองหรือไมต1 Yองการหนอง เราสามารถเก็บนำ้ โดยระบบ
รากตYนไมแY ทนไดY ดงั นนั้ เราสามารถออกแบบคลองไสYไกแ1 ทนการขดุ หนอง เพือ่
นำน้ำลงไปเกบ็ ไวทY ีร่ ะบบรากตนY ไมไY ดเY ช1นกนั

14. ถาม) ในกรณขี ดุ หนองตามแบบมาตรฐานแลวY เม่ือนำปริมาตรดนิ ขุดท่เี กิดจาก
การขดุ หนองและคลองรวมกันแลYวไมถ1 งึ ปรมิ าตรดินขดุ ที่ระบุในแบบ จะตYองทำ
อยา1 งไร?
ตอบ) ปริมาตรดินขุดทีท่ ำการตรวจรับใหใY ชYปริมาตรดินขดุ ท่ขี ดุ ไดจY รงิ ในสว1 นที่
ไม1สามารถขดุ ไดหY รือไม1ไดYขดุ ไมต1 อY งตง้ั เบกิ และคืนงบประมาณ

15. ถาม) แบบมาตรฐานทจี่ ะใชใY นการขออนญุ าตขุดหนองท่มี ีความลึกเกิน 3 เมตร
ตอY งใชวY ิศวกรเซน็ รับรองหรอื ไม1 และตอY งใชวY ศิ วกรสาขาไหน ระดบั ใด?
ตอบ) ตาม พรบ. ขดุ ดินถมดนิ ปŒ 2543 วิศวกรทม่ี คี ณุ สมบตั ิในการรับรอง คอื
วิศวกรโยธาระดบั วิชาชีพสามญั วศิ วกร

63

16. ถาม) การคำนวณปรมิ าตรดนิ ขุดในกรณีท่ีไม1ใชYแบบมาตรฐานหรือในกรณีท่ขี ุด
หนองไมไ1 ดYตามความลกึ ตามแบบมาตรฐาน ตอY งใหYใครเปน„ คนรับรองในการ
คำนวณปริมาตรดินขุด?
ตอบ) เจาY หนาY ทชี่ า1 งชำนาญการวิชาชีพวศิ วกรสาขาวศิ วกรรมโยธา ไดYทกุ ระดับ
หรอื ติดตอ1 ขอคำแนะนำจากทมี กรมการพฒั นาชุมชน ส1วนกลาง

17. ถาม) ไม1ขดุ หนองตามจำนวนหนองทกี่ ำหนดในแบบมาตรฐาน หรือขุดจำนวน
หนองนอY ยกว1าไดมY ัย้ เชน1 ในแบบมีหนอง 7 หนอง แต1ตอY งการขุดแค1 3 หนอง
แลวY ใชปY รมิ าตรดนิ ขุดที่เหลือไปขดุ คลองแทนไดหY รอื ไม1?
ตอบ) ทำไดY และปรมิ าตรดนิ ของหนองทีไ่ มไ1 ดขY ดุ สามารถนำไปขุดเปน„ รอ1 งนำ้
หรือคลองไสไY กแ1 ทนไดY และหากปรมิ าตรดนิ ขดุ รวมทัง้ หมดไมถ1 ึงปริมาตรดนิ ขดุ ที่
ระบใุ นแบบมาตรฐาน ก็คืนงบส1วนทไ่ี มไ1 ดYขุด

18. ถาม) ในการขดุ ปรับจำเปน„ ตYองมีใหคY รบ โคก หนอง นา ใชห1 รอื ไม?1
ตอบ) ไมจ1 ำเปน„ ตYองทำใหYครบ ข้นึ กับภมู ิสังคมในแตล1 ะพน้ื ที.่

19. ถาม) ในการขุดหนองตYองขดุ ใหYลกึ จนถงึ ระดับนำ้ หรือไม1 เจYาของแปลงตYองการ
ขุดใหถY งึ ตาน้ำ หรือทำสะดือหนอง ทำไดหY รือไม1 ?
ตอบ) วัตถุประสงค/ในการขุดหนองคือการเตรียมพน้ื ทร่ี ับนำ้ ฝนในฤดกู าลปกติ
หรอื รองรบั นำ้ จากการเติมนำ้ จากแหล1งอ่ืนในหนาY แลYง ไม1ไดมY จี ุดประสงคใ/ นการ
ขุดเพอ่ื หานำ้ ใตดY ินหรือนำ้ ซบั แตอ1 ยา1 งใด ดงั นน้ั ความลึกในการขดุ หนองจึงไม1
จำเป„นตอY งขดุ ใหYลกึ มาก ผทYู ่ีผ1านการอบรมจะเขาY ใจการขุดหนองและความลึกที่
ตYองการข้ันต่ำคอื 3.7 เมตร เพราะน้ำจะระเหยเมอ่ื โดนแสงแดดวันละ 1
เซนติเมตร หรือ ปลŒ ะ 3 เมตร และหากขุดลึกมากจะมีปญ‡ หาเร่อื งปริมาณดินที่

64

จะกองเพอ่ื ปน‡¡ โคก จึงไมม1 ีความจำเปน„ ตYองขดุ หนองใหYลึกเกินความจำเป„น และ
สะดอื หนองจงึ ไมม1 ีความจำเป„นตYองมี

และอกี ทัง้ เปน„ การสราY งระบบนเิ วศในนำ้ ใหYเกดิ ความสมบูรณ/และสมดลุ
เมื่อเรามีความสามารถในการเกบ็ นำ้ ฝนไดคY รบตามจำนวน 100 %

20. ถาม) หากขดุ แลวY ปริมาณดินขดุ ไม1มพี ื้นท่ีวางดินควรจะตอY งทำอย1างไร? ยYาย
ออกจากพ้ืนทโี่ ครงการไดหY รอื ไม?1 (แต1ยังคงอยใู1 นพื้นทข่ี องเจาY ของแปลง)
ตอบ) หลักการขุดปรับพนื้ ทีโ่ คกหนองนาตามแบบภูมิสังคม ดนิ ทีเ่ กิดจากการขดุ
หนองจะใชทY ำโคกซ่งึ อยขู1 าY งหนอง (ขาY งใดขYางหนง่ึ ) ตามปรมิ าณดินทข่ี ดุ หนอง
20.1 ในกรณีมพี ้ืนที่ว1าง ขนาดประมาณพ้ืนทหี่ นองหรือบ1อ สามารถกอง
ดนิ ดาY นขYางใดขาY งหนึ่งโดยไมจ1 ำกัดความสงู แบบใหYมีระดบั เป„นขนั้ บันไดเพอ่ื รอ
การปรบั แตง1 จากกิจกรรมที่ 4 ดูตวั อยา1 ง “ การปรบั พนื้ ที่โคก “ ในค1มู ือ
20.2 กรณเี จYาของพื้นท่ีไม1ตอY งการดินกองสงู ใหคY ำนวณปรมิ าณดนิ ท่ี
ตYองการและกำหนดความลกึ หนองตามขนาดพน้ื ท่ีกองดิน และไมต1 Yองขุดหนอง
ใหYลึกเกินความจำเป„น
20.3 กรณเี จาY ของพ้ืนทตี่ YองการใหหY นองลึกและไม1ตYองการปน¡‡ โคกใหสY งู
มาก แตต1 Yองการเกล่ยี ดนิ ใหไY ดรY ะดับทว่ั พนื้ ท่ี อาจจะเขYาข1ายการปรับเกล่ยี ดินซงึ่
ไมไ1 ดมY กี ารกำหนดในราคากลาง
20.4 กรณเี จาY ของทดี่ นิ ตYองการนำดินออกนอกพนื้ ทีโ่ ครงการเพ่ือไปถม
พน้ื ทน่ี อกโครงการแต1เป„นกรรมสิทธเ์ิ ดยี วกนั อาจเขYาข1ายการทำผิดวัตถุประสงค/
โครงการ
20.5 จดุ กองดนิ จากการขดุ หนองตอY งมกี ารกำหนดจุดตงั้ แตแ1 รกและมี
การประมาณการจำนวนดินและพ้นื ท่วี าง กอ1 นลงมือขดุ

65