๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๔๔ สํํสารทุุกขาติิ สมฺพาธทุุคฺคมทฺธานปฺปภวอติิฆฏมิิจฺฉาทิิฏฺฺิิวนปาทปลตาชาลํํ สฉิินฺทนตถํํ มคฺคา ณนิสิตขคคํ คณหิตวา รจิตจามิกรจมมวมมิกา วิย มหาโยธา สตถุจกกวตตินรินธํ ปริวาเรสุ ๏ ในกษณกาลานุกกรม โดยนิยมพรรณนา อันว่าพระมหาเถราทั้งผอง มากเนืองนองหมู่อื่น ชมชื่นแต่พระกายา ทรงพระมาลาสุพรรณ ประดับ ด้วยมณีสรรพโสภา คือพระจตุปาริสุทธศีลสำรวม เกราะเงินสรวมพระองค์ ผูกมั่นคงนักหนา อันนี้พรรณนาคือสมาธิ ธ สอดแล่งสาตรอาวุธ อานบริ- สุุทธวะวาม อัันจะเข้้าสู่่สงครามชิิงชััย กล่่าวคืือไตรรััสธุุดงค์์ ทุุกพระองค์์ปฏิิ- บััติิ เป็็นศิิริิสวััสดิิโอฬาร ธ ชำำ นาญในรณรงค์์ ก็็ทรงเสโลหะลายทอง ได้ป้้ ้อง สรรพศาสตรา คืือพระจััตตาริิสติปัิัฎฐาน ธ ห้้ามสรรพภยานตราย หมาย คืือสรกำำชราบ ลำำแพงดาบหอกซััด คืือนมััสสิิการทั้้งหลาย อัันมีีอุุบาย นานา แลหาประโยชน์บ่์ ่มิิได้้ ธ ธรงไว้้ซึ่่งตาวอัันคมนััก คืือพระอริิยมััคค ผลญาณ เพื่่อจะประหารพนรุุกขา อัันอาทวาราชีี สาขีีพฤกษลดา คืือม
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๔๕ ฤจฉาทฤษฎีี แน่่นชััดที่่มรรคา หนากว่่าหนายิ่่งนััก อัันเกิิดในมััคควนะ กันดาร อันเป็นสถานไปยาก คือภพอันลำบากแห่งสัตว์ ด้วยสงสารวัฏร ทุกขเป็นอาทิ คือชาติชราพยาธิมรณาอันมาก อันไปยากนักพึงกลัว ทั่วสรรพสัตว์เนืองนิตยมา ธ ก็เข้าล้อมซึ่งสมเด็จพระญาจักรพรรดิ คือสม เด็จพระอังคิรรัศมีศาสดา แลพระมหาเถราทั้งผอง ทรงเกราะทองอัน รจนา ประดุจมหาโยธาอันเลิศแล ๏ เตหิ ปริวาริโต ภควา รามเณยย ฉททนตทหติ- เร อฏฺฺสหสฺสกฺุุชรนาเคหิิ ปริิวาริิโต วิิย อสีติีิหตถุุพฺเพโธ ฉทฺทนฺตวารณราชาติิมููเล ปณฑุุกมฺพล สิิลาสเน ตาวตึึสเทวตาคณปริิวุุตฺโต วิิย สกฺโก เทวราชา วิิปุุลขุุทฺธกคจฺฉปลฺลวงกุุรสมสฺฉนฺโน วิิย๓ รตนทิิพฺพรุุกฺโข สุุวณฺณสาขาปุุตฺตพฺพปลฺลวงกุุรวิิราชิิโต วิิย มหาชมพุรุุกฺฺโข วิิโรจิิตฺถ ๏ อัันว่่าสมเด็็จพระอัังคิิรโสตรบวรมุุนีีรพีีพงษ์์ แลมีีหมู่่พระภิิกษุุสงฆ์์ ทั้้งหลาย ถวายนมััสการห้้อมล้้อม สะพรั่่งพร้้อมรุจิุิรา โสภาพรรณ ศิิริิวิิลาศ ประดุุจพระญาคเชนทรชาติิฉััททัันต์์ อัันสููงเส้้นหนึ่่งมีีประมาณ ๓ ตามคำำศััพท์์ภาษาบาลีีควรเป็็น วิิปุุลขุุทฺทกคจฺฉปลฺลวงกุุรสมสฺฉนฺโน วิิย
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๔๖ แลคชบริิวารแปดพััน ล้้อมพระฉััททัันต์์อัันประเสริิฐ บัังเกิิดแทบ ฉััททัันตะสระ ใกล้้เดีียรถชลทีี อัันเป็็นที่่สุุขรมย์์ อนึ่่งโสตประดุุจสม เด็จ เทวราชเพชรปาณี อันมีในไตรตรึงษโลกา แลมีอมรากรทั้งหลาย ห้อมล้อมถวายอภิวันท์ เสด็จเหนือบัณฑุกำพลสีลาอาศน์ แทบร่มปาริก ชาติยพฤกษา อนึ่งอุประมาดั่งไม้แก้ว อันงามประเสริฐแล้วด้วยทิพยรัตน แลประดับด้วยสาขาบัตรอังกุร แลงามด้วยรุ่นน้อยแลใหญ่ อนึ่งอุประไมย หิินุุบประมา ต่่อชมพุุพฤกษามหิิมำำอัันประจำำทวีีปมหิิมา บััตรสาขากหิิ รััญญ ผลผกาขัันทอัังกููร งามอดููลยแล้้วด้้วยกาญจน แลสถิิตยในอุุดดร สถานแห่่งชมพููทวีีป นุุเนาสมีีปเชิิงพนม ชากุุมพศธมพิิสดาร เนากำนุำุงสถานเดิิมพน ชมอหิิมวนตประเทศแล ๏ อถรณคณผณิิป ติินิิกรปหรณกโร โรสานลวินุิุโท สพฺพฺพุุทฺธครุุทฺธราชา มานุุทฺธตมานสํํ มานนิิยตราวมา นกตํํ นนฺโทปนนฺทอุุรคราชํํ สมฺปผาเลตุุกาโม ยถาปสฺสนฺนานํํภิิยฺโย ภาวาย อิิสฺสาปกตตฺตานํํอิิสฺสา
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๔๗ ปกตตฺตายตถานุุรููปํํอิิทฺธาภิิสํํขารํํ อภิิสํํขริิตฺวา ฉพพิิธธีติีิโย ปุุริิโต วิิสชฺเชตฺวา ยถา นาคราชา สภิิกขุุสํํฆํํ ภควนตํ ปสสติ ตถา อธิฏฺหิตวา เทวตามนุสสวจนปถาตีตาย พุทธสิริยา อนิลปถมพภุคนตวา เทวโลกาภิมุโข ปายาสิ ๏ ในกษณกาลนั้น อันว่าเวนะไตรยราชา คือสมเด็จพระ ศาสดาสัพพัญญู อันประหารซึ่งหมู่นาคราช คือให้ปราศจากกิเลศ ก็ดับ เสร็จซึ่งเดชะเตชา คือโทษาให้พินาศ พระองค์ปรารถนาเพื่อจะทำลาย หมาย คืือพระญานนโทปนนทนาคนี้้อัันเป็็นอธิิบดีีในบาดาล มีจิีิตรฟุ้้งซ่่านด้้วย มานะ แลดููหมิ่่นสมเด็็จโลกยเชษฎา อัันนิิกรพรหมมามรนรทั้้งหลาย ควรถวายนมััสการบููชา พระองค์์ก็็แต่่งพระฤทธานุุภาเวศ ด้้วยพุุทธ เดชสมภาร บัังควรด้้วยประการดั่่งนี้้ไซร้้ เพื่่อจะให้้บรรสััษยปััสสัันนา จำำเริิญ ศรััทธายิ่่งกว่่าเก่่า พระองค์์เจ้้าย่่อมบำำบััด สััตว์์ทั้้งหลายในโลกา ให้้หาย ริิษยาราคีี อัันมีีปรกดีีอยู่่ในอาตมา แห่่งสััตว์์โลกาทั้้งหลายนั้้น มีีด้้วย ประการฉัันใด ในเมื่่อกาลวัันนั้้น พระองค์์เปล่่งฉ้้อพรรณรัังสีี เป็็น
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๔๘ ยุุคคลรััศมีีหกประการ ไปดลสถานเฉพาะหน้้า แห่่งพระญานนโทป นนท มีีด้้วยประการกลดั่่งนั้้น อัันว่่าพระญาอุุรคราช จะยลสมเด็็จบรํํม โลกนารรถมุนิวงษ์ แลนิกรสงฆ์บริพาร มีด้วยประการฉันใด สมเด็จ พระบรํมไตรโลกาจารย์ ก็อธิษฐานดั่งนั้นเสร็จ ก็เสด็จพุทธดำเนิน เหาะขึ้น สู่พ่างพื้นอากาศ เฉพาะซึ่งเทวราชโลกา ด้วยพุทธสิลาศิริ สวัสดิ ก็ล่วงเสียซึ่งบรรสัษยทั้งหลาย อันจะกล่าวบรรยายพรรณนา ซึ่่งพระพุุทธลิิลาอัันเลิิศนั้้น ๏ อถ ภควา สาวกนิิกรรตนมยขุุทฺธกโปตากรานุุค โตฉพฺพณฺณธีีโตทกภิิรตามฺพร คลลวนปลฺลวมานอุุตฺตมธมฺมกขนฺธ วิวิิธวิิจิิตฺตสารสํํปุุณฺณกนก โปตากาเรนาภิิลาสมา โน อถวา นีีลปตลสมิิรณปกฺโขภิิตสึึโฆลงฺฆมาโน ปรา ธานุุรููปวิินยิิตพพํํทุุฏฺฺกมฺมสมงคึึ นนฺโทปนนฺทภุุชคราชํํ สนทิิสฺสมาโน ยติิวรคณนานา วิิธ วณฺณปตฺตรถนิิกรปริิวุุตฺโต ทยฒโยชนสตพนฺธคตฺโต นิิหตสพฺพรณคณกุติุิลคตวิิ ปกฺโขราชา สุุปณฺโณ อถวา สรทสมยพหลปโยธรปตลวิิรหิิตวิิสาลามฺภรณเนกตนุุ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๔๙ ชนกขตฺตากรปริวุิุตฺโต วิิย นกขตฺตาราชา ปุุณฺณจนฺโท พสุุมยจํํกมสทิิเสน ตสฺส วิิมานมตฺถเกเนว ปฺจภิิกขุุสเตหิิ สทธึึ เทวโลกาภิมุิุโข ปายาสิิ ๏ ในขณะกาลนั้้น อัันว่่า สมเด็็จบรํํมนายก ดิิลกโลกยจุุธา ประดุุจมหานาวาสุุพรรณ มีีนิิกรอรหัันต์ทั้้ ์ง หลาย แลถวายนมััสการเหาะตาม ก็็งามปานสำำเภาแก้้วอัันน้้อย ทั้้งห้้า ร้้อยเป็็นบริิวาร ก็็งามนัักในอาการสำำเภาทอง อัันไพบููลย์์ด้้วยของวิิเศษ อัันมีีรััตนประเภทนานา คืือพระพุุทธกายาธรรมขัันธ์์ อัันมีีพรรณอุุดดมา ลอยไปในมหาสมุุทรอัันกว้้าง คืือพ่่างพื้้นอากาศ ไพบููลย์์ดาษไปด้้วยวารีี คืือพระรััศมีีหกประการ สมเด็็จพระชิินมารบพิิตรนั้้น ประดุุจสุุบรรณ ราชา อัันมีีกายาอัันยาว กล่่าวได้ร้้้อยห้้าสิิบโยชน์์ประมาณ แลปีีกอััน พิิสดารกระพืือ เป็็นพยุุฮืือพัันลึึก เสีียงคฤ้้นคึึกพึึงตระหนก ก็็ผก ผยองในเวหาศ ด้้วยฤทธิิอำำนาจเร็็วพลััน อัันเป็็นศััตรููแก่่หมู่่นาคา คืือหมู่่กิิเลศาทั้้งหลายนั้้น แลมีีสกุุณาพรรณทั้้งหลาย พิิจิิตรพรรณ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๐ รายนานา คืือหมู่่แห่่งโยคาพจร อัันตามประนมกรห้้อมล้้อม ประณาม น้อมวันทา แลสมเด็จพระพุทธญาณาอนันต งามประดุจพระจันทร ผ่องเพ็ญ เป็นอธิบดีแก่หมู่ฤกษ์ดารา แลดารกพรรคาอันบริสุทธิ์ คือพระพุทธบุตรอันอเนกฤทธาดิเรกไปตาม ก็งามในห้องโพยมากาศ แลพื้นเวหาศอันกว้าง กระจ่างสว่างนฤมลา ทวราจากเมฆันดราย หมายเหมือนบูรเณนทุวรจรจรัส อันเป็นกรรดิกกาลสรัทฤดูมาศ สมเด็็จพระสิิทธารถสััพพััญญูู เสด็็จเฉพาะสู่่เทวโลกา กัับด้้วย พระกษิิณาสรพห้้าร้้อย ก็็เสด็็จเหาะลอยในเบื้้องบน แห่่งวิิมานนนโท ปนนทนาคราช แลบางสุพุุทธบาทอัันอุุดม ประดุุจจงกรมอัันแล้้ว ไปด้้วยแก้้วอัันรจนา ก็็ปรากฏแก่่พระญานนโทปนัันทนาค อัันกอปร ด้้วยกรรมอัันร้้ายมากทุุรรพจ แลจะพึึงทำำลายด้้วยบททรมาน อัันควร แก่่ถานแก่่โทษ ก็็จะคำำรพแก่่พระอรหาธิคุิุโณดม บรํํมบพิิตรพุุทธ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๑ เจ้าแล ๏ เตน โข ปน สมเยน นนโทปนนทสส อุรคาธิปติสส เอวรูปํ ลามกตรํ ทิฏฺิคตํ อุปปนนํ โหติ อิเม นามมุณฑกสมณา มยหอุปริภวเนน เทวตานํ ตาวตึสานํ ภวนํ ปวิสสนติ นิกข มนติปิ อิทานิ อิโต ปฏฺาย อิเมสํ มยหํ มตถเก ปาทปํสุ โอกิรนตานํ คนตุ น ทสสามีติ ๏ แม้้ในกาลวัันนั้้น อัันว่่านัันโทปนนทนาคราช ก็็กล่่าวคำวิำ ิปลาศนานา กอปรด้วยมฤจฉาทฤษฎี เป็นวจีลามกยิ่งนัก ก็มีลักษณะดั่งนี้ อันว่า พวกชีสรมณะ อันโกนศีรษะเหล่านี้ไซร้ ย่อมเข้าไปสู่เทวา อันอยู่ดาว ดึึงษาสถาน ก็็มาเหนืือพิิมานแห่่งเรา แม้้นจะกลัับเทาเมืืองชน ก็ข้็ ้ามไป เบื้้องบนปราสาท แห่่งอาตมนี้้หลายวาร ตั้้งแต่่กาลวัันนี้้ไป อาตมบ่มิ่ ิ ให้้สรมณา สู่่เทวโลกาทั้้งหลาย อัันเรี่่ยรายรชธุุลีี อัันมีีในฝ่่าบาทา แห่่งสรมณาอัันอาเกีียรณ์์ แลไปเหนืือเศีียรแห่่งอาตมภาพนี้้แล ๏ อุุฏฺฺาย อเนเกหิิ นาคมานเวหิิ ปริิวุุตฺโต สิิเนรุุปาทํํ คนฺตฺวา นาคานุุภาเวน ทีีฆมหนฺตตรํํ อตฺตภาวํํ นิิมมิิตฺวา สิิเนรุุ สตฺตกขต โภเคหิิ ปริิกขิปิิตฺวา อุุทฺธมจจุุคฺคตสฺสจตุุราสีีติิโยชนสหสฺสปฺปมาณ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๒ สฺส สิิเนรุุเสลราชสฺโสปริิตลตถิิตํํ ทฺวาทสโยชนปฺปมานํํ ตาวตึึสามรานํํ มหาสุุทสฺสนนครํํ สมนตาวกุชิตายตโนตตุงคตรํ ชชชลิตนานาวิวิธรตนวิจิตตาเนกภึสนกสกโกฎิปจทสส หสสผเณน ปติจฉาเทตวา อทสสนํ คเมสิ ๏ อันว่าพระญาอุรคินทรภุชังค ออกจาก บัลลังก์บ่มิช้า แลมีนาคามาตย์ทั้งหลาย นาคนิกายห้อมล้อม สะพรั่งพร้อมนำ ไป สู่่ซึ่่งเชิิงไศลคิิขเรนทร อัันชื่่อสุุเมรุุราชา แลนัันโทปนัันทาเศีียรพิิศ ก็็นฤมิิตรกายา ใหญ่่ยาวสามารถนััก ด้้วยยศศัักดิ์์บุุญญา แห่่งนาคานุุภาพ โดยใจหยาบแห่่งเขา ก็็เกี้้ยวเข้้าซึ่่งราชบรรพต ด้้วยขนดตััวอัันใหญ่่ คณนา ได้้เจ็็ดรอบ ก็็ปกครอบด้้วยพั้้งพาน มิิดปราสาทสถานนคริินทรา อัันชื่่อ มหาสุุทััศนไพศาล สููงประมาณสิิบสองโยชน์์ แลกอปรด้้วยทิิพยว โนทยาน อัันตั้้งบนอรรคสถานพระสุุเมรุุ อัันเป็็นจุุธาธรเณนทรกรลา สถาน มีีประมาณแสนหกหมื่่นแปดพัันโยชน์์ อัันไพโรจรจิิตรนั้้น แล
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๓ พระญานัันโทปนัันทนาคราช ยัังพพานอาตมคณนา นฤมิิตรได้ห้้ ้าหมื่่น โกฏิิ สำำแดงสิิโรดมพัันลึึก อธึึกดิิเรกพิิจิิตร ด้้วยรััตนพิิพิิธอาภา ดรุุ ดุงคกายาทฤรรฆำ ก็งำมืดดาวดึงษา แลทวยางคชิวเหนทรราชาภุชังค ก็บัง มรรคาทั้งปวงไว้ เพื่อบ่มิให้ปรากฏ ด้วยพาลพยศอันหยาบนั้นแล ๏ อถ โข ปนายสฺมา รฏฺฺปาโล สมนฺธการํํทิิสฺวา สิิรสิิสมาโรปิิตฺชลิิปููฏมกุุลกมโล ภควนฺตเมตทโวจ ปุุพฺเพ ภนฺเต อิิมสมึึ ปเทเส ถิิตานํํ อมฺหากํํสิิเนรุุราชสฺสสตฺตรตนมยานิิ จตฺตาริิ กุุฎานิิ ทิิสฺสนติิ สิิเนรุุโน วิจิิตฺตเมขลสตฺตรตนมยํํ สตฺตปฺปริิภณฑปพฺพตฺจ ทิิสฺสติิ ตาวตึึ สามรานํํสุุทสฺสนมหานครํํปิิ ทิิสฺสติิ สกฺกสฺส เทวรฺโ นิิวาสนตฺถานํํ เทวโลเก มหาติิล กสมภููตํํ สตฺตโยชนสมุุคฺคตํํสุุวณฺณรชฏมยํํ เวชยนฺตปาสาทํํทิิสฺสติิ เวชยนฺต ปาสาทสสููปริิ สมุุสสิิตนานปฺปการวณฺณทิิพฺพจฺฉตฺตธชปฏากจามราทีนีี ทิิสฺสนติิ โก นุุ โข ภนฺเตปเนตรหิิ เหตุุยํํ สพฺพานิิ ปเนตานิิ น ทิิสฺสนตีติีิ ๏ แม้้ในกาลขณะนั้้น อัันว่่าพระมหารััษฐ บาลเถร อัันเป็็นพระมุุเนนทรโอรสา ผู้้มีีพระชนมายุุสม ก็็เห็็นลัักษณ อัันธการมหิิมา ธ ก็็ยอขึ้้นซึ่่งกระมุุททผกาอัันตุุม คืือกระพุ่่มประนมได้้
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๔ ก็็ตั้้งไว้้ในสิิโรเพศ ก็็ทููลถามเหตุุอััศจรรย์์ ซึ่่งสมเด็็จพระบรมสรรเพชญ์์ ว่่าข้้าแต่่สมเด็็จพระชนกาธิิราช อัันว่่าข้้าพุุทธบาททั้้งหลาย สถิิตภาย ในประเทศนี้้ก็็ย่่อมมีีมาแต่่ก่่อน ก็็บ่่ห่่อนยลอนธการมหิิมา ก็็ปรากฏ อรรคบรรพตราชา อัันอาภาทั้้งสี่่ มีีพรรณเลื่่อมประภััสสร แล้้วด้้วย สััตตรััตนบวรชััชวาลย์์ แลลัักษณประการหนึ่่งเล่่า อัันว่่าภููเขาอัันล้้อม รอบพระสิิเนรุุราช แต่ล้่ ้วนรตโนภาษทั้้งเจ็็ดชั้้น ชื่่อสััตตบริิภััณฑ์์ พรรณราย ประดุุจสายสะอิ้้ง พรรณงามยิ่่งอัันคาด พระสุุเมรุุราชก็็ปรากฏ อนึ่่งเวชยัันตร์์บุุริินทปราสาท แห่่งสมเด็็จเทวราชมััฆวาร อััน แล้้วด้้วยกนกรััตนมาลยรชฎ สดููปปรากฏได้้ร้้อยโยชน์์ บัังเกิิด เป็็นอรรโคตรมกุุฏ อุุดมในเทวโลกยสภา เป็็นที่่สถิิตแห่่งสััษดิิศวรา ธิิราช อัันมีอำีำนาจอาชญา ยิ่่งกว่่าเทพดาทั้้งหลาย หมายในสองชั้้นฟ้้า คืือชั้้นจาตุุมหาราชิิกา แลดาวดึึงษาอาวาศ อัันว่่าปราสาทบุริุินท
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๕ ก็ย่็ ่อมปรากฏแต่่ก่่อนมา อนึ่่งอัันว่่าเครื่่องทิิพยานุุทิิพทั้้งหลาย หมาย คืือธงไชยแลฉััตร ธวััชบวนชำำรุุงพััชนิิจามร อัันมีีพรรณบวรต่่างต่่าง อัันยกไว้้พ่่างพื้้นเบื้้องบน แห่่งไพชยนตร์์นครา ก็็ปรากฏแต่บูู่รรพกาล อัันว่่าสถานทั้้งหลาย อัันตรธานหายบััดนี้้ แลมีีด้้วยเหตุุอัันใด จึ่่งบ่่มิิ ได้้ปรากฏ ข้้าแต่่สมเด็็จพระสุุคตศาสดา ดัังข้้าพระพุุทธองค์์กราบทููล ถาม อัันว่่าความอััศจรรยนี้้ จะว่่ามีีเหตุุดั่่งฤา ๏ อถ กิิเลสสงฺคามวิิชฺชยุุตฺต โม มุุนิิสฺสรมหาวิิโร สุุคนฺธจตุุชาติิคนฺธภริิตํํ สตฺตรตนขจิิตฺตวิิลสิิตจามิิกรกรณฑกํํ สมุุคฺฆาเฏนฺโต วิิย สารสสุุโตฬารธินิิวาสนฏานสมภูตํํูสุุวณฺณปาสาทพฺภนฺตเร กปฺปหารปฺปวิฏิาเนกโก ฏิิสีีตมยุุขปฺปภา สุุรปราชิิตปภสฺสรรํํสีีสมจตฺตาฬิิสสิิตทนฺตปนติิสุุภคคํํ รตฺตปทุุมปุุปฺผปตรตฺตาย ตนมุทุุตลุุนตรวรรสสณฺานสมภูตํํู วหิินททุุมชยกุสุุมพุุทธุุชิิวปุุปฺผสมานวณฺณารุุณฺโณฏทฺวยรุุจิิ รํํ สทฺธมฺมามตวสฺสาภิิสสิิตํํ เมฆมุขุปติิมชิินมุขํํุอุุคฺฆาเฏตฺวา ฆนฺตาเภริิกิินฺนรกรวิิกวิิรุุตมตฺตทิิร ทคชชิิตมิิคราชนิินฺนาทุุทฺธธิสํํ ิโขภนชลธิิคชชิิตสทิสํํ ิ ยติิสฺสรมุุขวิิวรมณิิคุุหพฺภนฺตรวิิสริิกํํส
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๖ วณิิยตรอฏงฺคสมฺปนฺนาคตํํ อนปฺปกปปููปกปปิิตสุุจฺจริิตผลนิิพฺพตฺตาติิ มธุุรสรํํนิิจฺฉาเรตฺวา ตเมตทโวจ อยํํ อฏปาลนนฺโทปนนฺทอุุรคาธิิปติิ อมฺหากํํอุุปริิสีีเส ปาทปํํสุุ โอกิิริิตฺวา ตาวตึึสเทวโลเก คจฺฉนฺตานํํ กุุปปิิโต สิิเนรุุ สตฺตกขตตุุ โภเคหิิ ปริิกขิปิิตฺวา มหนฺเตน ผเณน ปติิจฺฉาเทตฺวา เอกนฺธการมกาสีีติิ ๏ ในกาลปางนั้้น อัันว่่าสมเด็็จมเหสีียสุุคต ทศพลธรวรญาณอนัันต อัันธผจญเสีียซึ่่งรณรงค์์สงคราม นามคืือกิิเลศดำำฤษณา แลเป็็นบรมแธรรยา จารยบพิิตร ยิ่่งกว่่านิิกรบััณฑิิตยในโลกา พระมหาวิริิยาธิิกวรงค์์ พระองค์์ ก็็เผยซึ่่งพระโอษฐ์์ ยัังพระธรรมโมชธารา ให้้ตกลงมาดุุจมุุขเมฆ ยัังพรร เษกชลชลา อมฤตยาทิิพโพยทก ให้้ตกอึึงคนึึงมี่่ก็็เกิิดเป็็นที่่เนานิิตย์์ สถิิตแห่่งพระบวรปััญญา ให้้สััตวคณาได้้สดัับ รัับซึ่่งรสพระธรรมอัันเลิิศ อัันประเสริิฐเป็็นแก่่นสาร แลเลิิศด้้วยตระการแห่่งแก้้ว คืือแถวพระทนต เสวตรชััชวาลย์์ มีีประมาณสี่่สิิบทััศ อัันมีรัีัศมีีบวร เหลื่่อมประภััสสรนฤ มล ก็็ผจญเสีียซึ่่งรััศมีี พระรพีีพรรณจัันทรดาเรก อัันอเนกด้้วยโกฏิิ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๗ คณนา โชตยาภาพร้้อมกััน อัันจำรัำ ัสเข้้าไป ในภายในปราสาทกาญจน เป็็น ที่สถิตสถานบริสุทธิ์ แห่งพระพุทธชิวหา รัตตพรรณาพรรณรายแสง แดงดุุจกลีีบโกมล อายามะกลอ่่อนน้้อมนัักหนา อัันรจนาไพโรจน์์ ด้้วยสีี พระโอษฐ์ทวะยางค์ พรรณรัดดางคทำเนียบ เปรียบด้วยดอกสระเอ้งนา ผกาทาทิมดอกคำ กระออมล้ำดอกหงอนไก่ ปานบุคคลเผยขึ้นไว้ซึ่งกรัณฑ สุพรรณรจิตรรุจิรา ไพบูลย์ด้วยรัตนาสับดพิธ ประณีตเต็มด้วยจดุรา สุุคนธารสพิิโดรกำำจร พุุทธองค์ก็์ ็เปล่่งซึ่่งพระสรอัันเสนาะ อัันไพเราะ ล้นพ้น ได้ด้วยผลสุจริตธรรม อันพระองค์เถพอสำเร็จมา สิ้นกัลปาอัน ยิ่ง อันพึงฟังพึงสดับ ก็เปล่งออกซึ่งสับทมฤทู แต่คูหารัตนตระการ คือส ถานแห่่งช่่องพระโอษฐ์์ แห่่งสมเด็็จพระสมณโคดะโมดดมา อัันป็็นโลเกศ วราอดิิสรณ์์ แห่่งโยคาพจรทั้้งผอง ประดุุจสำำเนีียงฆ้้องกลองบวร แลเสีียง กิินรบวรา แลเสีียงกรวิิกสกุุณาวรางค์์ แลคชุุดดมางคโกรญจสะรา อัันทรร
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๘ ปาภิิมต อัันกุุมพศกำนุำ ุงไพร แลปานไกสรวรสำำเนีียง แลเสีียงสมุุทรนฤรร นาท แลเมฆในเวหาศบัันฦาเสีียง แลอุุดมสำำเนีียงนานา อัันขึ้้นมาในคค นานต แต่ล้่ ้วนพิิศดารหิินุุบประมา พระมฤทุุรสะราสมเด็็จพระพุุทธเจ้้า ก็็นัับเข้้าในอััประมาณ ๏ อัันว่่าสมเด็็จอรุุณพัันธวาจารย์์บพิิตร ธ ก็็บอกซึ่่งกิิตย อัันมาน แก่่พระรััษฐบาลเถรา ว่่าพระญานนโทปนัันท อัันเป็็นนาครัันยา โกรธแก่่หมู่่สรมณาทั้้งหลาย ว่่าเรี่่ยรายละอองฝ่่าเท้้า ลงบนวิิมานเขาอาเกีียรณ ในเบื้้องบนเศีียรแห่่งเขา เมื่่อเราไปเรามา ในดาวดึึงษาสวรรค์นี้้ ์ เขาเป็็นมฤจฉา ทฤษฎีีกระด้้าง ก็กั้้ ็นกางฉวางมรรคา เพื่่อบ่่มิิให้้เราไปมาอีีกเล่่า เขาเกี้้ยวเข้้า ซึ่่งเขาพระสิิเนรุุ อัันชื่่อพระสุุเมรุุบรรพต ก็็พัันด้้วยขนดได้้เจ็็ดรอบ ก็็ปก ครอบอิินทรพิิมานปราการ ด้้วยพั้้งพานเขาอัันใหญ่่ ทำำ ให้้มิิดมืืดมหานธ เป็็นเอ้้กนธการ แล ๏ ทเมมิิ ภนฺเต นาคราชนติิ ๏ อัันว่่าพระมหารััษฐบาลเถรก็็ กราบทููลคดีี แต่่สมเด็็จพระผู้้มีีพระภาคย์์ว่่า ข้้าแต่่สมเด็็จพระพุุทธองค์์
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๕๙ อยู่่เกล้้า ข้้าพระพุุทธเจ้้าทวรมาน ซึ่่งอธิิบดีีบาดาลเถิิดฤา ๏ น ภควา อนุุชานาติิ ๏ ในกาลนั้้น อัันว่่าสมเด็็จบรํํมไตรภวนารถ บ่มิ่ ิได้้อนุุญาตแก่่พระ รััฐบาล ให้้ทวรมานพระญานาคแล ๏ อถ โข ปนายสฺมา ภททิิโย ตสฺส ทเมตุุ ตถเว วตฺวา ๏ แม้้ในกาลนั้้น อัันว่่าพระภััททิิยมหาเถรา ผู้้มีีพระชนมายุุสม ก็ทู็ูลท่่าว กล่่าวซึ่่งบทจะทวรมาน กรุุงบาดาลอธิิบดีี ๏ น ภควา อนุุชานานิิ ๏ สมเด็็จพระบรํํมตรีีภพนารรถ ก็บ่็ ่มีีได้้อนุุญาตแก่่พระภััททิิยะ ก็มี็ ี ลัักษณดั่่งนั้้นแล ๏ อนุุกฺกเมน สพฺเพ เถรา อุุฏายาสนา ตสฺส ทเมตุุ ภควโต อาโรเจสุุ ๏ ในกาลนั้้น อัันว่่านิิกรพระมหาเถรานุุเถร อัันเป็็นพระชิิเนนทรโอรส ก็็กราบ ทููลด้้วยบทจะทวรมาน พระญาบาดาลอิิศรา โดยพรรษานุุกรม ๏ นาปิิ ภควา อนุุชานานิิ ๏ สมเด็็จพระบรํํมไตรโลกาภิิวาท บ่่มิิได้้อนุุญาตให้้ทรมาน แก่่พุุทธบริิพารอัันทููลนั้้น ๏ อถาวสาเน มหาโมคฺคลฺลานเถโร อหํํ ทเมมิิ นํํ ภนฺเตติิ อาห ๏ ในกาลกษณนั้้น อัันว่่าพระมหาโมคคััลลาน ก็็เปล่่ง ออกซึ่่งอวสานวาจา แห่่งพระสาวกทั้้งหลาย ธ ก็็กราบถวายบัังคมทููลพระ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๐ สรรเพชญ์์ ข้้าแต่่สมเด็็จพระพุุทธอยู่่เกล้้า ข้้าพระพุุทธเจ้้าทวรมาน นนโทพาลพยศร้้าย ให้้หายจากมารคมฤจจา ให้้คลายจากฤทธานุุภาพ แลพยศอัันหยาบอัันร้้าย ด้้วยอุุบายข้้าพุุทธองค์์ อัันมีีประสงค์์นี้้เถิิดฤา ๏ ทเมหิิ โมคฺคลฺลานาติิ ภควา อนุุชานาติ ๏ ในกาล ิ นั้้น อัันว่่าสมเด็็จโลกคุุรุุง อุุดุุงค เดชมหิิมา พรํํหมมิินทรามรนรคณ สกลไตรโลกยนาถา ผู้้เป็็นพระชนกา วิิลเทาเมอสมุุจนายฮอง(พลิิกกลัับไปดููอีีกหน้้า)
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๑ ธิิราช ก็็อนุุญาตแก่่พระมหาโมคคััลลา ด้้วยพระพุุทธฎีีกาบวร ว่่าดูู- กรมหาโมคคััลลาน ท่่านจะทวรมานนาคราชา ก็็ตามปรารถนาแห่่งท่่านเทอญ ๏ เถโร ปกติิวณณํํ มชฺชหิิตฺวา ปจนฺทมารุุตสมิริิตสิิขสิิขสุุวณฺณปฏงคํํกุุงกุุมราตรสสมานวณฺณปิิพลิิ เลกขํํ สมนนตรุุจิิริินานาวิิธรตนวิิจิิตฺตโกฏิิสตสหสฺสผณํํ ตธิิคุุโณตตุุงคปุถุุลนาคตฺตภาวํํนิิมมิิตฺวา ตํํอุุ- รคาธิิปตึึ พนฺธกํํวิิย จุุทฺทสกขตตุุ เวเฒตฺวา ตสสููปริิผเณ มหนฺตผณํํ ถเปตฺวา สิิเนรุุนา สทธึึ อภิิปปิิเลสิิ ๏ ในกาลนั้้น อัันว่่าพระอรรคพามบรมศิิษย์์ ธ จะเนีียรมิิตรอาตมา ธ ก็็ละ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๒ ปรกฤดิิรููปามนุุษย์์ ก็็อุุบััติิเป็็นนาคราชา ทฤรรฆกายามหิิมา ธ ใหญ่ล้ำ่ ำ พระญานนโทปนนท ใหญ่่กว่่ากลได้้สองภาค แลนาคอััน ธ นฤมิิตรนี้้ อัันมีีสิิกษาจลพิิจล ประดุุจกลเปลวอััคยา อัันวาตาพานพััด ปลิิวยาบสะบััด รจนา แลอุุดมกายาทั้้งผอง แล้้วด้้วยทองสมุุชลิิต เกล็็ดพิจิิตรอาภา ประดุุจเลขาระบาย ลายพิิพิิธพรรณบวร ดั่่งย้้อมด้้วยชลเกสรบุุษบา นานาพรรณตระการ มีพั้้ ี งพานได้้แสนโกฏิิ อัันไพโรจโชตยาภา ด้้วยสััตต รตนาวิิวิิธวรรณ ธ ก็็กระหวััดพัันนัันโทปนนท ไว้้รอบสกลบรรพต ด้้วย ขนดถ้้วนจุุทศวาร ประดุุจทาระกััมม์์มััดไว้้ ธ ก็็เอาพั้้งพานใหญ่่ได้้แสน โกฏิิ ตั้้งไว้้บนสิิโรดมนาคา ธ ก็ทั็ ับพระญานาคลงไว้้ กัับพระญาไศลสิิเนรุุ แล ๏ อถ เตน สิิเนรุุนา นิิปปิลิิิยมานํํอุุรคราชสฺส ทีีฆปุถุุสริรํํิ อวิิรตสนฺทเสทํํ เตล นิิปปิิตฺตติิลวิิชปุุรตตํํ เวตฺตปจฉิกํํ ิวิิย อติิตนุุกมโหสิ ๏ ในกาล ิ นั้้น อัันว่่ากายแห่่ง โภคิินทรราชา พระมหาโมคคััลลาหนีีบเข้้าไว้้ แลกายอัันใหญ่่มหิิมา
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๓ ก็น้็ ้อยเข้้านัักหนามานทำำเนีียบ เปรีียบกระเช้้าอัันเขาทำด้ำ ้วยหวาย แห่่งนาย ช่่างเตลา บีีบน้ำำมัันงากยวิิกย แลกายิิกแห่่งโภเคนทรราชา มีีเสทาริินรี่่ ไหล สรกปรี่่บ่่มิิขาด หยาดเสทางค์์เป็็นธาร ก็มี็ ีในกาลนั้้นแล ๏ อถ นาคราชา ธุุมาสิิ ๏ ในกาลนั้้น อัันว่่าสััลปราชา ก็็บัังหวนธููรรมาให้้กลุ้้มไป ในทิิศานุุทิิศ แล ๏ ตํํ ปน ธุุมชาลํํ โกฎิิสตสหสฺสจกฺกวาเฬสุุ ธุุมายนตํํ ปถวีีตลโต ยาว กมลคพฺภา ลยา ธุุมนิิรนฺตรมกาสิิ ๏ แม้้อัันว่่าธููรรมา อัันนาคราชาบัังหวนไป ก็็เต็็มในแสน โกฏิิจัักรวาฬ แต่่ปฐวีีฐานบดล จนพรหมโลกาวาศ บ่่มิิให้้ขาดซึ่่งควััน นั้้นแล ๏ เถโร อยํํ มยหํํ สริิเร ธโม อตถีีติิ มฺเติิ อมฺหากํํ สริิเร ธุุมสฺส อตถิิ ภาวํํปิิ น ชานาติิ อปิิจ โข ปน อมฺหากํํ สริิเร ปริคุิุตฺตตฺตา น ธุุมาสึึสติิ จ การเณ ธุุมาสิินติิ ธุุมายิ ๏ ิอัันว่่าพระ มหาโมคคััลลานะเถร ก็็ตริิในพระกมเลนทริิยจิิตรคำำนึึง พระองค์์รำำพึึงดั่่ง นี้้อัันว่่าพาสุุกรีีราชา สำำคััญว่่ามานธููรรมาแต่ตั่ ัวเขา บ่มิ่ ิรู้้ว่่าแผสงแห่่งเรานี้้ มาน อนึ่่งโสตอัันว่่ากาลอัันอาตมบ่่มิิได้บั้ ังหวนควััน เหตุุควัันนั้้นเรารัักษา
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๔ ไว้้ในกายาในขัันธ์์ ในเมื่่อวัันนี้้แลมีีเหตุุ ก็็จะแจ้้งซึ่่งฤทธิิเดชแห่่งกััน ธ ก็็บััง หวนควันในพระกายา เป็นธูรรมาพิฦกษแล ๏ ตโต นาคราชา ปชชลิ ๏ ในกาล นั้น อันว่าพระญาวาสุกี ให้เป็นเปลวอัคคีด้วยฤทธิแล ๏ เถโร อยํ มยหํ สริเร อคคิ อตถีติ มเติ อมหากํ สริเร อคคิ อตถิภาวํ น ชานาติ อปิจ อมหากํ หทยพภนตรทหนํ สพพ กาลเมว อสํวฑเฒตวา มจฉริยโกธโลภมทมานปปปุรินทนาปชลิตตตาสพพกาลเมว เมตตากรุ- ณาสีโตทเกน สมมาปรินิพพาปิตตตา น ปชชลติ สติปจจเย ปชชลาเปสึ เยวาติ ๏ ในกาล นั้้น อัันว่่าพระมหาเถร ธ ก็คำ็ ำนึึงในมเนนทริิยดั่่งนี้้อัันว่่าทวยางคชิิวเหน ทรีียราชา คิิดว่่ามีีเตชาแต่่ตััวเขา บ่่มิิรู้้ว่่าเพลิิงในอาตมเรานี้้มีี อนึ่่งอัันว่่า อััคคีีนั้้นโสต บ่่มิิได้้ โชตนาการ ด้้วยอาตมบ่่มานให้้เปลวเพลิิง อัันดำำเกิิง ไหม้้ในหฤทยา แห่่งอาตมาภาพจำำเริิญได้้ แลดัับไว้้ด้้วยมรรคญาณ ก็็มีีสิ้้นกาลทั้้งปวงแท้้ แม้้แลเพลิิงนั้้นโสต บ่่มิิได้้ไพโรจโชตนา ด้้วยวา ตาอัันพานพััด คืือมััจฉรรยชิิงชััง บ่มิ่ ิยัังให้้เกิิดด้้วยโทโษ อัันโลโภ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๕ แลมััวเมา แลทรมานเขาด้้วยมานะ ด้้วยสุุภาวะอาตมภาพ ประหารบาปรำำ งัับ ดัับเพลิิงบาปเสีียด้้วยดีี ด้้วยวารีีสฤโตทก ชราบเย็็นอกแห่่งอาตมา คืือกรุุณาแลไมตรีี ก็็มีีสิ้้นกาลทั้้งปวงแท้้ แม้้ในวัันนี้้แลมีีเหตุุ อาตม จะยัังเดชะเตชา ให้้อาภาดำำเกิิง ธ ก็็ให้้เพลิิงรุ่่งเร้้า ด้้วย ธ เข้้าเตโชกสิิณ แล ๏ อิิเธกจฺจานํํหิิ สภาโว สุุวณฺณโลหสทิิโส อคคิินา อปจิิตฺวา สพฺพถาเมน กููเฏน น ปหริิตฺวา ยถา อิิจฉิิตกมฺมฺ น โหติิ สุุวณฺณ น โหติิ ตสฺมา ยถา สุุวณฺณกาโร โลหกาโร สุุวณฺณโลหวิิก ตึึ กตตุุกาโม อกมฺมมฺ สุุวณฺณโลหํํ คเหตฺวา อคคิินา ปจิิตฺวา ปชฺชลิิตกาเล สนฺธาเสน คเหตฺวา อธิิกร ณิิยํํ ถเปตฺวา โลหกููเฏน ปหรนฺโต กมฺมฺ กโรนติิ เอวํํ กโรนฺตา ปน โทสนฺตเรน น กโรนติิ ก โรนติิ นาปิิ อปปิิเยน อปิิจ โข ปน สุุวณฺณกมฺมฺภาวตฺถาย ปกโรนติิ เอวเมว โข ปณฺฑิิตา ชนากิิฺจาปิิ ภตานํํ สกิิยหทยพฺภนฺตเร ถิตํํ ิ โกธคคึึ ปชฺชลาเปนติิ อิิทธิิยา พาหิิรตตึึ น อิิสฺสาปกเตน น โทสนฺตเร น น อปปิิเยน ปชลนติิ อถโข นิิพพิิเสวเนน กมฺมฺภาวตฺถาย ปกโรนติิ สีีลาทีสุีุ จ อฺตรสมฺป ทาย โสตาปตติิผลาทีีสุุ อฺตรสมฺปทาย ตสฺมา เถโร มหนฺตอิิทธยา พาหิิรคคิขินธํํ ปชฺชลติิ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๖ ๏ แท้้จิิงแล แม้้อัันว่่าพระมหาโมคคััลลาน อัันธทรมานจิิตรแห่่งพระญา นาค ทำำ ให้้ลำำบากเพื่่อจะให้้ดีี ก็็มีีอุุประไมยอุุประมา ด้้วยสััตว์์ในโลกาทั้้ง หลาย อัันมากมายลางบาง ลางจำำพวกต่่างแผนก จิิตรชั่่วแปลกแปลก กััน อัันควรทวรมานด้้วยสาหศ ก็็มีีบทอุุประมา ต่่อช่่างสุุพรรณโล หาชำำนาญ อัันทำำการโลหสุุพรรณนา บ่มิ่ ิได้้เผาด้้วยชาลาอััคนีี บ่มิ่ ิได้้เพีียร ด้้วยตีีด้้วยค่่อน ด้้วยฝีีค้้อนกำำลัังรััน อัันว่่าสุุพรรณแลโลหา จะสำำเร็็จ ปรารถนาบ่่มิิได้้ รููปทรงไซร้้ก็็บ่่มิิเป็็นการ แสงอัันชััชวาลย์์บ่่ปรากฏ อัันนี้้เป็็นบท อุุประไมย มีีเหตุุใดแลเหตุุนั้้น แลนายสุุพรรณโลหศิิลปีี เมื่่อมีีจำำ นงปรารถนา จะให้้รจนายิ่่งขึ้้นไป ในพลัักการนานา ก็็เอาสุุพรรณโลหาทั้้งมวล อัันยัังบ่่มิิ ควรแก่่การนั้้น วางกำำนุุงขัันธอััคยา เมื่่ออุุณหอาภาด้้วยพลััน นายช่่างกััน ด้้วยสััณธาส ไว้้เลอภาชนะ หน้้าทั่่ง ถืือค้้อนกัังษประหารก็็มีี บางทีตีีด้้วยค้้อน โลหก็็มาน ก็็ทำำ ให้้การบริิบวรณ์์ ควรแก่่กิิตยทั้้งผอง แลนายช่่างทองช่่าง
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๗ เหล็็กนั้้น อัันก็็ทำำการดั่่งกล่่าวนี้้บ่่มิิทำำด้้วยใจอัันไพโรติิ อนึ่่งโสตบ่่มิิได้้ ทำำด้้วยบ่่มีีทยา ด้้วยอาตมาอัันเกลีียดชััง นายช่่างก็็ยัังเพีียรพยายาม จะให้้สำำเร็็จความปรารถนา จะให้้ควรแก่่กิิตยานุุกิิตยนั้้น เพื่่อจะให้้รููปพรรณ งามดีี แลมีีอุุประมาเป็็นฉัันใด ในเมื่่อสััปบุุรุุษทั้้งหลาย ฉลาดด้้วยอุุบาย แห่่งปััญญา บ่่มิิให้้โกรธานะลััคคีี อัันมีีในจิิตรแห่่งอาตม ให้้ร้้อนแก่่สััตว ชาติิทั้้งผอง ด้้วยจำำนองจิิตรริิษยา อัันเป็็นธรรมดาปรกติิ บ่่ให้้เรืืองด้้วย มเนนทรีียอัันโรธ ก็็บ่่มิิยัังให้้โชติิอุุณหา ด้้วยบ่่มิิทยาแลเกลีียดชััง ก็็เป็็นสััจจัังแท้ถ่้่อง ธ ก็็ยัังกองเพลิิงอัันเป็็นภายนอก ให้้เรืืองออกด้้วย ฤทธิิพลพหลพหะลา อนึ่่งโสตอัันว่่าบุุคคลผู้้มีีปฤชาญาณ ก็็เพีียรใน การอัันเป็็นประโยชน์์ เพื่่อจะโปรดจึ่่งทวรมาน แลจะให้้ควรแก่่การทั้้งหลายจะให้้สละพยศอัันร้้ายแลทรอึึง อนึ่่งเพื่่อจะให้้บริิบููรณ์์ด้้วยธรรมในสกนธ แลจะให้้เป็็นผลเป็็นภััพพะ เพื่่อจะให้้อริิยทรััพย์์ทั้้งหลาย หมายคืือเบญจ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๘ ศีีลเป็็นต้้น แลอริิยมััคคผลญาณา มีีพระโสดาเป็็นอาทิิ จะให้้เวไนยชาติิ ทั้้งปวงได้้ ในธรรมอัันใดอัันหนึ่่งก็็ดีี ก็มี็ ีอุุประไมยอุุประมา เหมืือนสุุ พรรณโลหการาศิิลปีนั้้ ีน อัันว่่าพระมหาโมคคััลลาน อาศััยเหตุุการณ์์ ดั่่งนั้้น ก็ยั็ังอััคคีีขัันธให้้อุุณหาส ด้้วยเพลิิงพาเหีียรอาตมอาภา ด้้วย ฤทธิิพลาอเนกแล ๏ อุภิุินนํํ เตชสสุุปฺปนฺนา นลชาลา จ สกลจกฺกวาฬคพฺภปฏริิตา สมฺปชฺชลึึ สุุ ๏ อัันว่่าฤทธิิเดชชาลััคยา แห่่งพระญานาคาทั้้งสอง ก็็ผริิตไปสู่่ห้้องสกล จัักรวาฬทั้้งหลาย หมายประดุุจเพลิิงไหม้้ ป่่าไม้้อ้้อนองเนืือง ก็็พลุ่่ง เรืืองเป็็นเปลวพิิฦกษแล ๏ ตทา จตุุราสีีติิโยชนสหสฺสโยชนปฺปมาณํํสิิเนรุุโน ขนธํํ สพฺพสตฺตานํํ ราคทหนุุสฺสเทนคคิินากปฺปทหนสมยํํวิิย สมนฺตปชฺชลิิกเมว อโหสิิ ๏ ในกาลกษณนั้้น อัันว่่าท่่อนบรรพตราชา อัันคณนาได้้แสนหกหมื่่นแปด พัันโยชน์์ ก็็เป็็นเปลวโชติิสมัันต เหมืือนเมื่่อกาลัันตรายโลกยฉิิบหาย ด้้วยเพลิิงกััลป์์ เหตุุสรรพสััตว์ทั้้ ์ งปวง เป็็นเหตุุในทรวงหมุ้้นไหม้้
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๖๙ ไปด้้วยราคััคคีี ก็็มีีด้้วยอเนกแล ๏ อถ เถรสฺส โลมกููปมตตํํ น อุุณฺหดิิ ๏ ในกาล นั้้นอัันว่่าเพลิิง อัันดำำเกิิงด้้วยฤทธิินาคราช มาตรว่่าแต่ขุ่ ุมพระโลมา แห่่ง พระมหาโมคคััลลาเจ้้า ก็็บ่่มิิร้้อนแล ๏ นาครฺโ ปน สริรํํิอุุกฺกามุขุปกขิิตํํ อยปิิณฑ วิิย อติิสนฺตาปมโหสิิ ๏ พั้้นอัันว่่ากายา แห่่งสััลเบนทราธิิราช ร้้อนรนอาตม ยิ่่งนััก ก็็มีีลัักษณอุุประมา ปานโลหบิิณฑาอัันบุุคคลวางไว้้บนปากเบ้้า เผาด้้วยเพลิิงก็็มีีแล ๏ อถ นาคราชา อยเมว โก มํํสิิเนรุุนา สทธึึ ปิิเลตฺวา ธมายติิ เจว ปชฺชลติิ จาติิ โก นุุ โข ตุุวนติิ ปุุจฉิิ ๏ ในกาลนั้้น อัันว่่าอหิินทรนาครัันยา ก็็ถาม ลัักษณานุุสนธิิ อัันว่่าบุุคคลผู้้นี้้ท่่านมีีชื่่อฉัันใด บีีบอาตมไว้้กัับสิิเนรุุราชา แลบัังหวนธููรรมาให้้เป็็นควััน ยัังอััคคีีขัันธให้้อาภา ดั่่งอาตมาภาพถาม ท่่าน นี้้มีีนามดัังฤา ๏ อหํํ โข นนฺท สกลภวนมณฑปรมสตถุุโน สมฺมาสมพุุทฺธสฺส ทุุติิยคฺคสาวโก โมคฺคลฺลาโน นามาติิ ๏ อัันว่่าพระมหาเถรเจ้้าก็็ประกาศ แก่่พาสุุกริินทราธิิ ราชพาลา ด้้วยพจนาดั่่งนี้้ดููรานาคบดีีบาดาลราษฎร อัันว่่าอาตมเป็็นทุติุิย
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๐ สราวก แห่่งสมเด็็จดิิลกโลกยสาษดาจารย์์ ในสถานปริิมณฑล สกลไตร ภพโลกย อาตมชื่่อมหาโมคคััลลานะแล ๏ กสฺมา ภนฺเต ตุุมฺเห สมณา เอวรููปํํ กมมํํ กโรถ นํํตุุมฺหากํํ อยุุตตํํ ยทิิทํํ สพฺพภููเตสุุ ทณฑปติิฏปนฺนติิ ๏ อัันว่่าพระญาพิิศธริินทร สััลบิินทราธิิราช ก็็ประกาศประดิิพจน์์พากยา แก่่พระมหาโมคคััลลานะเถระ ข้้าแต่่พระผู้้อยู่่เกล้้า พระผู้้เป็็นเจ้้าเป็็นสรมณะ แลทำำซึ่่งกรรมะอัันมีี สวะ ภาพดั่่งนี้้แก่่ข้้า เพื่่อการณาอัันใด อัันว่่างดไว้้ซึ่่งโทษา ในสััตวคณาทั้้งปวง ไซร้้ อัันว่่ากษานติิในโทษทั้้งมวล บ่่มิิควรฤาแก่่สรมณา ย่่อมยุุกดาเที่่ยง แท้้ ก็็มีีแก่่พระผู้้เป็็นเจ้้าทั้้งหลายแล ๏ นาหํํ โกธาปปิิเยน โทสนฺตเรน วา ก โรมิิ อมฺหากํํมิิจฺฉามคฺคโต ปริิโมเจตฺวา สุุมคฺเค ปติิฏาปนายาติิ ๏ อัันว่่าพระมหาโมค คััลลาน ก็็เปล่่งพระอุุทานะทวนท่่าว กล่่าวแก่่พาสุุเกรนทรราชา อัันว่่า อาตมาภาพนี้้บ่่มีีกระทำำซึ่่งกรรมนั้้น ด้้วยฉัันทาคดีีแลบ่มี่ ีทยา แลใจ หยาบช้้าอัันคุุมนุุมโรธ ทำำเพื่่อจะโปรดเป็็นประธาน จะเปลื้้องท่่านจากมรรคา
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๑ อัันเป็็นมิิจฉาทิิฏฐีีนิิตย์์ แลท่่านย่่อมเห็็นผิิดเป็็นชอบ อัันกอปรด้้วยกรรม ลามก ก็็จะยกท่่านไว้้ในมรรคา อัันชอบธรรมบวราอธิิกแล ๏ เอวํํ สนฺเตปิิ อติิธารุุ ณํํ เต กตํํ อตฺตโน ภิิกขุุภาเวน ติิฏาหีีติิ ๏ อัันว่่าพระญานนโทปนัันท ก็็กล่่าว อนุุสนธิิพากยา แก่่พระมหาเถรดั่่งนี้้ เมื่่อท่่านบ่่มีีกระทำำแก่่ข้้า ด้้วยเจตนา อัันโกรธนี้้ผี้้แลมีีแก่่ท่่านจรึึง แลท่่านทำำซึ่่งกรรมแก่่ข้้า เห็็นหยาบช้้ายิ่่ง นััก ถ้้าจะให้้ลัักษณคุุณอัันจำำเริิญ เชิิญพระผู้้เป็็นเจ้้ากลายอาตม จากนาค ราชด้้วยไมตรีี จงเป็็นปรกติิภาวะ แห่่งรููปพระสมณะอยู่่ เทอญ ๏ เถโร ตํํ นาคตฺตภาวปชฺชหิิตฺวา ปกติิภิิกขุุวณฺเณน ฐตวา อาห ตวํํอุุรคติิรจฺฉาโน หุุตฺวา ชาติิยา อฏโ สมโณติิ วา พฺรหฺมโณติิ วา อาจริิยุุปฺปชฺฌาโยติิ วา มาตาปิิตโรติิ วา น ชานาสิิ ปรม ปฺุุกฺเขตตํํ ตถาคตํํ ตาวตึึสเทวโลเก สสาวกสํํเฆน สฺจาริกํํ ิ อกฺโกสนวจ เนน ผรุุสวจเนน อกฺโกสสิิ อิิเม มุุณฑกสมณา อมฺหากํํอุุปริิสิิเส ปาทปํํสุุ โอกิิรนฺตา สฺจรนติิ ปติิสฺจรนติิ อิิทานิิ อิิโต ปฏาย เตสํํ สฺจริิตุุ น ทสฺสามีีติิ อฺเ เทวมนุุสฺสา
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๒ อตฺตโน สิิรสมึึ ปรมปาสาทิิกสฺส ภควโต สสาวกสํํฆสฺส ปาทปสํํ ปติิฏาปนาย สมฺมาปฏ- ยนฺตาปิิ น ลภึึสุุ เยว สเจ เกจิิ กิิสมึึ ลภมานา สพฺพานตวิิธายกํํจิิรกาลกขนฺธสนฺตา นปฺปตถิิตํํ สพฺพาสวนิิรวเสสเมว โสเธนตีี ตวํํอุุรคติิรจฺฉาโน สมาโน เอว มิิจฺฉาทิิฏิิโก I ตถา คตํํ สมฺมาสมพุุทธํํ ปรมปฺปาสารทนิยํํ ิ สสาวกสํํฆฺจ ปฺุุกฺเขตตํํ อกฺโกส สิิสีีลวนฺตานฺจ อกฺโก สนนฺนาม อายตึึ อตฺตนา ปติิลภิิตพฺพฉกามาวจรสตติิสสิิริิยเมว อกฺโกสตฺโต วิิย โหติิ ปจฺฉโต สิิรึึ อนุุพนธิิตฺวา อกฺโกสิิตฺวา ปหริิตฺวา ปลายนฺโต วิิย ทิิฏเ ธมฺเมว ตาทิิสํํทุุกขํํ อนุุภวสิติิ I ตสฺส ทกขิิณกณฺณโสเตน ปวีสิีิตฺวา พามกณฺณโสเตน นิิกขมิิ ๏ อัันว่่าพระ โมคคััลลานเถร ธ ก็็ละพระกาเยนทรอัันเป็็นนาคา ก็็อยู่่ด้้วยพระกายา ในสมณะ ด้้วยสภาวะเป็็นปรกติิ ก็็กล่่าวแก่่นาคปติิพาลา ดููกรอิิศวรา แห่่งบาดาล ท่่านเป็็นเดีียรฉานชาตา แลปััญญาจัักษุพิุิการ แต่่สถานชาติิ กำำเนิิดมา ก็็บ่่มีีรู้้ว่่าพระสรมณก็ดี็ ี ก็บ่็ ่มิิรู้้ว่่าพราหมณะก็็มาน ก็็บ่่มิิรู้้ว่่า อุุปััชฌาจารย์์ก็็ดีี แลบ่่มีีรู้้ว่่าผู้้นี้้เป็็นบิิดาแลมาดา แลท่่านก็็ด่่าสมเด็็จพระ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๓ พุุทธโลกยเชษฐ อัันเป็็นบุุญญเกษตรบวรงค์์ อัันพระองค์์จาริิตไปในดาว ดึึงษโลกา ท่่านก็ด่็ ่าทั้้งนิิกรสัังฆ ด้้วยคำำอหัังการหยาบช้้า ว่่าหมู่่มุุณฑ กาสรมณนี้้อัันโกนศีีรษะทั้้งหลาย ย่่อมเรี่่ยรายชะธุุลีี อัันมีีในฝ่่าเท้้าแห่่ง อาตม ไปบนปราสาทท่่านอาเกีียรณ แลไปบนเศีียรท่่านทุุกครา เมื่่อสรมณ ไปมาทุุกครั้้ง ท่่านก็็ว่่าตั้้งแต่่กาลวัันนี้้ไป บ่่มิิให้้หมู่่สรมณนี้้มา ในเทว โลกาทั้้งหลาย ตามอเนกบรรยายท่่านกล่่าวนั้้น อัันว่่าหมู่่อมรากรนรชาติิ ทั้้งหลายหมายผู้้อื่่น ก็็ชมชื่่นหืืนหรรษา มีีปรารถนาจะใคร่่ได้้ ในพุุทธบท ไรณููอัันอุุดม แห่่งสมเด็็จพระบรํํมศาสดา ผู้้นำำมาซึ่่งความปรีีดิิ อัันมีี ลัักษณอุุตตมางค์์ จะวางไว้้กลางสิิโรรัับ กัับด้้วยบทรชธุลีุี อัันมีีในฝ่่าเท้้า นิิกรสงฆ์์ แลสััตว์อั์ ันจงแลบ่่มิิได้้ ในพุุทธ ไรณุุพระบาทา เหตุบุุญญายััง น้้อยนััก ก็็มีีลัักษณดั่่งกล่่าวมานี้้ผี้้ว่่าอมรนรคณา อัันมีีในโลกาบางหมู่่ ได้้บทเรณููพระพุุทธองค์์ แลธุลีุีบาทนิิกรสงฆ์์อรหัันต์์ ก็็ตั้้งไว้้บนสิิโรเพส
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๔ รัับไว้้ด้้วยเกศเกษา แห่่งสััตวคณาทั้้งหลาย ก็็มล้้างจิิตรแลกายนฤรรพ เศศ จากอาสรพกิิเลสแลบาบีี อัันมีีในสััตว์ทั้้ ์งหลาย แลสถิิตภายใน ขัันธสัันดาน สิ้้นกาลนานยิ่่งนัักหนา แลอาสรพนานาย่่อมตกแต่่ง แห่่ง สััตวโลกยโลกีีย บ่มี่ ีเป็็นประโยชน์์แก่่อาตมา ดููราพระญานนโทปนนท ท่่านเป็็นคนอัันธพาล เป็็นเดีียรฉานชาตา เป็็นมฤจฉาทฤษฎีี ก็ด่็ ่าพระ ผู้้มีีพุุทธภาคยบวรา อัันตรััสพระธรรมาบวรงค์์ ทั้้งปวงด้้วยพระองค์นั้้ ์น อัันบุุคคลในโลกา พึึงศรััทธายิินดีีนััก เป็็นบุุญญัักเกษตตรา ท่่านก็็ด่่า ลบหลู่่ หลู่่ทั้้งหมู่่พระสาวก ชื่่อว่่าคำำอัันลามกท่่านด่่า บุุคคลอัันมีีศีีลา จารยวััตร ประดุุจบุุคคลแช่่งสมบััติิในเทวา ฉ้้อกามาพจรสวรรค อัันจะ ได้้แก่่อาตมา ในเบื้้องหน้้าให้้นิิศผล แลประดุุจบุุคคลอัันด่่าตีี ซึ่่งอิิสีีรย สมบััติิ แห่่งกษััตริิยราชา อัันติิดตามมาในเบื้้องหลััง แลท่่านยัังสม บััติิทั้้งปวงนี้้ ให้้หนีีจากอาตมท่่านไป ท่่านก็็จะได้ซึ่่ ้งทุุกขเพทนา
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๕ เหมืือนวาจาท่่านว่่าอัันหยาบนััก ในอาตมท่่านปรตยัักษพลัันพลััน ในปััจจุบัุันนะนี้้ แล ๏ แม้้อัันว่่าพระมหาโมคคััลลา ธ กล่่าววาจาแก่่พระ ญานาค ด้้วยพจนพากย์์ดั่่งนี้้เสร็็จ ธ จึ่่งเสด็็จเข้้าไป ในช่่องกรรณเบื้้องขวา แห่่งผรรณิิดศวราธิิราชนั้้น ธ ก็็ออกไปโดยช่่องกรรณเบื้้องซ้้ายแล ๏ วาม กณฺณโสเตน ปวีสิีิตฺวา ทกขิิณโสเตน นิิกขมิ ๏ ิอัันว่่าพระมหาเถรา ธ ก็็เสด็็จจููล เทาโดยรลุุงกรรณาฝ่่ายพาม ก็็เสด็็จเจญตามทัักษิิณกรรณ แห่่งสรรปะรัันยา ธิิราช แล ๏ ทกขิิณนาสโสเตน ปวีสิีิตฺวา วามนาสโสเตน นิิกขมิ ๏ ิอัันว่่าพระ มหาโมคคััลลา เข้้าไปโดยช่่องนาสาฝ่่ายทัักษิิณ แห่่งผรรณิิบดิินทรราชา ก็็ออกมาโดยช่่องนาสิิกฝ่่ายเฉวีียง แล ๏ วามนาสาสโสเตน ปวีสิีิตฺวา ทกขิิณาสโส เตน นิิกขมิ ๏ ิอัันว่่าพระมหาเถรา จููลเทาโดยรลุุงนาสาฝ่่ายอุุดดร แห่่งนาค บดีีสรนาคา ก็็เจญโดยรลุุงนาสาฝ่่ายสดำำแล ๏ นาคราชา อธิิมตตํํ เวทนํํ เวเทนฺโต ยทา มุุณฑกสมณสฺส มยหํํมุุเขน ปวีีสิิตฺวา ติิกขตรํํ มม วิิสทาฒาหิิ มุุขปตฺตกาเล ตํํมุุรุุ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๖ มุุราเปตฺวา ภสมึึ กโรมีติีิ จิินฺเตตฺวา ตเมตทโวจ ภนฺเต สมณา นาม ธมฺมปุุเรกขา เยว สพฺพกา ลํํ ตวํํ ปน สมโณ หุุตฺวา น ตถาภาวาหิิ มยหํํ ตาทิิสํํ ทารุุณกมมํํ กโรนฺโต เปเมน กโรมิิ ปิิเย น กโรมิิ I น โทสนฺตเรน กโรมีีติิ วทสิิ เยว I ตมีีทิิสํํ วจนมตฺตเมว ปติิชานาสีติีิ วตฺวา อตฺตโน มุุขํํวิิวริิตฺวา ถิิโต ๏ อัันว่่าพระญานนโทปนนทนาค เมื่่อลำำบากมีี มาตราอัันยิ่่ง ก็็รำำพึึงด้้วยจิิตรวารอัันลามก ว่่าอาตมจะเคี้้ยวมุุณฑกสรมณ กายา ให้้กร้้วมกร้้วมด้้วยธาฒาทั้้งสี่่อัันมีีพิิศคมปละแปล่่มแหลมนััก หนา เมื่่อมุุณฑกสรมณะมาถึึงเขี้้ยว อาตมจะเคี้้ยวให้้เป็็นภััศม พระญานาค ก็็ตริิอรรถจะทวนท่่าว ก็็กล่่าวพจนแก่่พระมหาเถร อัันว่่าสรมณะชิิเนนทร บุุตรา ย่่อมมีีธรรมบุุเรกษาเป็็นประธาน ก็มี็ ีสิ้้นกาลทั้้งปวงแท้้ แม้อั้ันว่่าท่่าน จะเป็็นสรมณ ดุุจนิิยมนั้้นก็บ่็ ่มาน เหตุุท่่านทำำกรรมแก่่ข้้า เห็็นหยาบช้้า พ้้นประมาณนััก แลลัักษณอัันท่่านกล่่าวแก่ข้่ ้า ว่่าทำำด้้วยกรุุณาแลเมตตรีี แลบ่่มีีกระทำำด้้วยใจอัันไพโรธ แลท่่านโสตได้้ปฏิิญญาณ พจนแห่่งท่่านก็็บััง
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๗ ควร เห็็นบริิบวรณ์์ดั่่งนี้้ มาตรเป็็นแต่่วจีีสููญเปล่่าแล ฯ อัันว่่าทวิิชิิวเหนทรา ยามะพแพร่่ง ก็สำ็ ำแดงพจนพาลา วาจาอัันเยาะเย้้ย แล้้วก็็เผยอปากอาตม อยู่่ แล ๏ เถโร ตสฺส วจนํํสุุตฺวา ปกติิยา สุุตวจฺฉลชฺชนนีี วิิย สลาลสํํ โอรสปุุตฺตสฺส วจนํํ สุุตฺวา โทสวเสน อมนสิิกริิตฺวา ตเมตทโวจ ปุุพฺเพ ปนาวุุโส สมโณติิ วา พฺราหฺมโณ วาติิ อาจาริิยุุปฺปชฺฌาโยติิ วา มาตาปิิตโรติิ วา น ชานาสิิ อิิทานิิ มยา เอวรููเปหิิ วิินเยหิิ วิินยนฺโต สมณา นาม ธมฺมปุุเรกขา ชานาสิิ เยว ตสฺมา ปณฺฑิิตานํํวิินยสฺส มหนฺตคุณํํุ กถํํ ตุุมฺเหหิิ ชานิิตพพํํ เอวฺจ อตฺเถ สติิ นนุุ มยหํํวิิเสสาธิิคเตน ตาทิิสํํ กมมํํ กโรตีีติิ สลกฺเขต พพํํ โลกสมึึ หิิ กทาจิิ มาตาปิิตโร ปุุตฺตานํํ เอวรููปํํปิิลนํํ กโรนติิ อาจาริยุิุปฺปชฺฌายา หิิ อนฺเตวาสิิ- กสทธึึ วิิหาริิกานํํ กทาจิิ เอวํํ กโรนติิ อปิิจ โข ปน เตสํํวิิเสสาธิิคมาย กโรนติิ น อปปิิ- เยน น โทสนฺตเรนาติิ ยถา สกสพฺพกามททานํํนิิธีีนํํ ปวตฺตมานสฺส ปิิเลตฺวา ปหริิตฺวาปิิ อเนกปฺปการํํ ผรุุสฺสวจนํํ วทมานสฺสาปิิ สยํํ อายตึึ ผลุุปฺปตติิยา โกโธ น กาตพฺโพ เอวเมว มิิจฺฉามตฺต ปฏิิปนฺนสฺส ทุฏ ุ กมฺมสมงคิิโน ทุุนฺนตกมฺมวิิสชฺชนตฺถาย สมฺมาปติิปนฺเนหิิ วิิรปุริุิเสหิิ อเนกปฺปการํํปิิล
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๘ นํํ ชนยนฺตสฺส อตฺตโน ธมฺมจฺฺเฉทนสมตถํํ ผรุุสฺสวจนํํ วทนฺตสฺสาปิิ สยํํ โกโธ น กาตพฺโพ เยวาติิ วตฺวา ตสฺส วิิวฏเน มุุเขน ปวีีสิิตฺวา อนฺโตกุุจฉิิยํํ ปาจิิเนน ปจฉิิเมน จงฺฺกมติิ ๏ อัันว่่าพระมหา โมคคััลลา ได้้สดัับวาจาอัันลามก แห่่งพระญามโหรคอัันเป็็นพาล ก็บ่็ ่มีี ได้้มนััสสิิการวจีีปรีีภาศน์์ ด้้วยสามารถแก่่ความโรธ ธ ก็็บ่่มีีได้้โกรธก็็ปรกติิ เฉกเมมีีกููนอัันยัังน้้อย แลฟัังถ้้อยคำำบุุตรทั้้งปวง อัันเกิิดแต่่ทรวงควร กรุุณา พระมหาเถร ธ ก็็ทวนท่่าว กล่่าวแก่่นาคราชา ดููกรอาวุุโส ท่่าน เป็็นคนโมหพาลา เป็็นคนมฤจฉาทฤษฎินี้้ ิก็็บ่่มีีรู้้ว่่าพระสรมณก็็ดีี ก็็บ่่มีี รู้้ว่่าพราหมณ์์ก็็มาน ก็็บ่่มีีรู้้อุุปััชฌายจารย์์ก็็ดีี แลบ่่มีีรู้้ว่่าผู้้นี้้เป็็นชนกา แลเป็็นชนนีีอาตมาก็ดี็ ี ก็็มีีแก่่ท่่านแต่่ก่่อนมา ดููราวิิศธเรนทรสรรเบนทรา ธิิราช อัันว่่าอาตมทวรมาน ท่่านในกาลบััดนี้้ แลมีีอุุบายอัันโอฬาร ทวร มานด้้วยการุุญญภาพ แม้ว่้่าหยาบแต่บั่ ังควรการ ท่่านก็็จงรู้้ซึ่่งเหตุุ อัันมีีเลศนิิยม ซึ่่งนิิกรสรมณทั้้งหลาย หมายว่่าธรรมบุุเรกษา มีีธรรม
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๗๙ ธราเป็็นประธาน เหตุุนั้้นท่่านก็พึ็ ึงรู้้ซึ่่งคุุณููประการมหิิมา แห่่งแธรรยา อัันทรมาน มีีด้้วยประการฉัันใด ในเมื่่อเหตุุควรมนสิิการ ท่่านก็็พึึงเกีียร ดะนา แลสดัับพากยาแลธำำรง อัันว่่าสงฆ์์รููปนี้้ผี้้กระทำำซึ่่งกรรมทรมาน ด้้วย เห็็นปารดั่่งนี้้อัันมีีแก่่อาตมภาพ ด้้วยจะให้้ลาภอัันพิิเศษแก่่ท่่าน แท้้แล ในกาลบางครั้้งบางครา บิิดุุมาดากระทำำกรรมอัันมาก แลลำำบากอัันมีีสุุภาพดั่่งนี้้ แก่่บุุตรบุุตรีีทั้้งหลาย อัันมากมายในโลกยก็็มาน อนึ่่งอัันว่่าอาจารยอุุปััชฌาย์์ กระทำำซึ่่งกรรมนานาอัันมาก ความอัันลำำบากมีีแท้้ แก่่อัันเตวาสิิก แลสััทธิิ วิิหาริิกก็็มาน อนึ่่งในกาลบางครา อัันว่่าอุุปััชฌาจารย์์ บ่่มีีทำำการอัันลำำบาก ด้้วยเกลีียดชััง บ่มิ่ ิยัังทััณฑกรรมด้้วยโกรธา แลกระทำำกรรมนานาให้ลำ้ ำบาก แท้้ แก่่อัันเตวาสิิก แลสััทธฤงพิิหาริิกนั้้นไซร้้ เพื่่อจะให้้ได้้ซึ่่งธรรมอัันพิิ เศษเหมืือนบุุคคลในประเทศทั้้งผอง บอกซึ่่งขุุมทองให้้แก่่กััน อัันจะได้้ สำำฤทธิิปรารถนา แล้้วก็็กล่่าววาจาอััษโกส แลลงโทษด้้วยทััณฑปาณีี อััน
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๐ มีีประการนานา อัันว่่าความโกรธาทั้้งผอง บ่่มิิควรกระทำำแก่่บุุคคลผู้้บอกขุุมทอง นั้้น เหตุุบอกขุุมสุุพรรณให้้แก่่ตน อัันจะเป็็นผลในภายหน้้า แลมีอุีุประมา เป็็นฉัันใด เมื่่อแลบุุคคลอัันไปสู่่มรรคาบ่่มิิชอบ แลกอปรด้้วยกรรมอัันร้้าย แลบุุรุุษทั้้งหลายอัันเป็็นเมธา อัันมีีปฤชาวิิสารััท อัันประพฤติิปฏิิบััติิใน แก่่นสาร ยัังความทรมานให้ลำ้ ำบาก มีีลัักษณอัันมากดั่่งนั้้นแม้้ แม้้แลกล่่าว ซึ่่งผรุุสวาท อัันอาจตััดได้้ซึ่่งธรรมดา คืือมฤจฉาทฤษฐีีแห่่งอาตมก็ดี็ ี อาตม บ่่มีีพึึงกระทำำความโกรธตอบ แก่บุุ่คคลอัันให้้ความชอบแก่่อาตมา แลให้ลำ้ ำบาก กายาก็็ดีี ก็็มีีอุุประไมยดั่่งกล่่าวมา เฉกบิิดุุมาดาอุุปััชฌาย์์จารย์์นั้้น อัันว่่าพระ มหาเถรา ธบดิิพากยาทั้้งปวงเสร็็จ ก็็เสด็็จจููลเทาโดยปาก แห่่งพระญานาค อัันเผยอไว้้ ธ ก็็จงกรมในครรภา แห่่งภุุชเคนทราธิิบดิิน โดยทิิศปราจิินะ ทิิศประจิิมแล ๏ ยถา นาม กุุลโล ทกฺโข ปุุริิโส อายตนมหนฺเตสุุฆเรสุุ สตฺตวิิธรตนํํ ปุุเรนฺโต อนฺโต ปวีสิีิตฺวา สมนฺตโต อุุจฺฉตฺเถ วิิโสเธติิ ปริปุิุเรติิ เอวเมว เถโร นาคราชสฺส
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๑ อนฺโต ทหเย สทฺธาทิิกํํ สตฺตวิิธํํ อริิยธนํํปุุเรนฺโต มิิจฺฉาทิฏิิโลภโกธาทิิกํํวิิโสเธนฺโต ตสฺส อนฺโต กุุจฉิยํํ ิ อปราปรํํ จงฺกมติิ ๏ อัันว่่าบุรุุษอัันมีีปััญญา เป็็นเมธารู้้รอบ อััน ประกอบด้้วยจัักษุุคืือปรีีชญา อัันจะให้้รััตนาปรำำพิิร ล้้วนวรมณิินทรเจ็็ดประ การ ไพบููลย์์ในสถานคฤหา อัันทฤรรฆาแลใหญ่่ ก็็เข้้าไปในคารสถาน ก็ชำ็ ำระเดนชานรอบคอบแล้้ว ก็็ให้้แก้้วเจ็็ดประการเพญชภููล ไพบููลย์์ในที่่ ทั้้งหลาย หมายทุุกห้้องเคหา แลมีีอุุประมาเป็็นฉัันใด ในเมื่่อกาลวััน นั้้น อัันว่่าพระมหาโมคคััลลา ผู้้มีีพระชนมายุุศมะ ธ ก็็ชำำระซึ่่งอกุุศล เป็็นต้้นว่่ามฤจฉาทฤษฎีี แลมีีโลภโทษนานา แห่่งนาเคดศวราภุุชัังค ธ ก็็ยัังอริิยทรััพย์์เจ็็ดประการ มานศรััทธลัักขณาเป็็นต้้น ให้้ไพบููลย์์ ในกมลหฤทยงค์์ แห่่งภุุชงคนาคราชา เมื่่อ ธ จงกรมไปมาในนาภีี ก็มี็ ี อุุประไมยดุุจนั้้นแล ๏ อถ ตถาคตวรรชนิิกโร สาวกตารา คณปริิวุุตฺโต อากาส ตเล ถตฺวา อติิสมฺภาธนตฺถานสฺส ปตฺตภาวํํ ตฺวา โอภาสํํ ทเสนฺโต มนสิิกโรหิิ มุุคฺคลฺลาน
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๒ มหิิทธิิโก โส นาคราชาติิ อาห ๏ ในกาลนั้้น อัันว่่าพระจัันทร คืือสมเด็็จพระ สรรพััญญูู อัันประเสริิฐกว่่าหมู่่ดารกา คืือหมู่่พระสาวกห้้อมล้้อมเสร็็จ แลเสด็็จสถิิตในโพยมบดล เวหาสนดรประเทศ ก็็ชราบในเหตุทุุกประการ ซึ่่งพระมหาโมคคััลลานแลดล ที่่อัันอนธการจัังเอีียดนั้้น พระองค์์ก็็เปล่่ง ฉ้้อพรรณรัังสีี ยัังพระรััศมีีให้้ปรากฏ แก่่พระพามะสุุคตพาหา ก็็ตรััส ด้้วยพระพุุทธฎีีกาบวร ว่่าดููกรมหาโมคคััลลาน ท่่านจงมีจิีิตรคำนึำ ึง ซึ่่งพระธรรมไว้้ในหฤทยา อัันว่่าบรรนเคนทราธิิบดีี เขามีีฤทธีีมหิิมา แล ๏ เถโร มยหํํ ภนฺเต จตฺตาโร อิิทธิิปฺปาทา ภาวิิตา พหุลีุีกตา ยานิิกตา วตถุุกตา อนุุตถิิตา สุุ- สมารทฺธา ติิตฺถตุุ เอโก นนฺโทปนนฺโท นนฺโทปนนฺทสทิิสานํํ สตํํปิิ สหสสํํ สตสหสสํํปิิ ท เมตุุ สกกุุเณยยํํ มา ภควา สงฺกมามีติีิ อาห ๏ อัันว่่าพระมหาโมคคััลลานะเถร อัันเป็็นพระชิิเนนทรกููล ก็็กราบทููลแก่่สมเด็็จ พระสรรเพชญ์์บิิดุุราช อัันว่่าพระอิิทธิิบาททั้้งสี่่ข้้าพระพุุทธองค์นี้้ก็์ ็ทำำ ให้้เป็็นที่่ตั้้ง แลยัังให้้
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๓ เป็็นที่่ดำำเนิิน ได้้กระทำำ ให้จำ้ำเริิญนิิรัันดร แลเป็็นอดิิสรณ์ด้์ ้วยดีีก็็มีีแท้้ แม้้อัันว่่านนโทปนัันท อัันมหิิมาฤทธีี ผู้้เดีียวนี้้ยกไว้้เล่่า แลข้้าพระ พุุทธเจ้้าผู้้หนึ่่ง อาจจิิงซึ่่งจัักทรมาน ซึ่่งภุุชคิินทรในบาดาลทั้้งหลาย หมายเหมืือนนนโทปนัันท ได้้แลร้้อยพัันทัันถึึงแสนหนึ่่งก็็ดีี สมเด็็จพระ ผู้้มีีพระภาคยอุุดดมา อย่่าได้้มีีพุุทธหฤทยาอาไลย กัังวลในข้้าพระ พุุทธองค์์นี้้เลย ๏ โส ปน นาคราชา ปวิิสฺสนฺโต ตาว น เม ทิิฏโ ตสฺส นิิกขมนกาเล ติิกขตราหิิ จตููหิิ ทาฒาหิิ ตํํขาทิิสฺสามีติีิ จิินฺเตตฺวา สเจ ภนฺเต น อปปิิเยน น โทสนฺตเร น เอวมกรสฺสตฺถมา มยหํํ เอวรููปํํ อนฺโตกุุจฉิิยํํ อปร ปรํํ จงฺกมนฺโต พาธยิิตฺถ พหิิ นิิกขมถาติิ ๏ อัันว่่าพระญานาคููรดิินทราธิิบดิินทร ปริิวิิตกถวิิลไปมา ว่่าพระสรมณนี้้ เมื่่อเข้้าไป สู่่ในมุุขทวารา อาตมาบ่่ยลก่่อนเลยทีีเดีียว อาตมาจะเคี้้ยว ซึ่่งสรมณะ ด้้วยเขี้้ยวอาตมทั้้งสี่่นี้้อัันมีีพิิศคมปะแปล่่มแหลมนัักหนา เมื่่อสรมณะออกมาจะได้้เห็็นกััน พระญานาคนั้้นก็็ทวนท่่าว กล่่าวแก่่พระ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๔ มหาเถรว่่า ข้้าแต่่พระผู้้อยู่่เกล้้า พระผู้้เป็็นเจ้้าบ่่มิิได้้ทำำ ซึ่่งกััมมะดั่่งนี้้แก่่ ข้้า ด้้วยใจโกรธาแลเกลีียดชััง ถ้้ามีดั่่ ีงนั้้นมั่่นคง เมื่่อท่่านจงกรมไปมา ภายในท้้องข้้าก็็อย่่าได้้ เบีียดเบีียนสิ่่งใดอัันหยาบ อัันมีีสวภาพบัังควรนี้้ ผี้้พระผู้้เป็็นเจ้้ากรุุณา จงออกมาภายนอก เทอญ ๏ ตสฺส วจเน อวสิิฏเ เย ว เถโร ตํํขณเมว นิิกขมิิตฺวา พหิิ อฏาสิ ๏ ในเ ิ มื่่อพจนพากยา แห่่งภุุชเคศวรา ยัังสลนั้้น คืือยัังบ่่มิิทัันสิ้้นคำำแท้้ แม้้อัันว่่าพลัันแห่่งพระมหาโมคคััล ลา ธ ก็็ออกมาอยู่่ภายนอกได้้ ในขณะนั้้นแท้้แล ๏ นาคราชา ตํํทิิสฺวา อย เมโสติิ จิินฺเตตฺวา นาสวา ตํํวิิสชฺเชสิ ๏ ิอัันว่่าพระญาอุุรเคนทร ยลพระมหา เถรก็็คำำนึึง รำำพึึงว่่าสรมณะนี้้ดีีร้้ายสรมณะนั้้น อัันว่่าพระยาภุุชคิินทร มหิิมา ก็็สละลมนาสาออกแล ๏ ตํํขณเมว เถโร สมาปตตึึ สมาปชชิ ๏ ิอัันว่่า พระมหาโมคคััลลาน ธ ก็็เข้้า ธ ญาณสมาบััติิ ในขััษณนั้้นแท้้แล ๏ เตน โลมกููปมตตํํปิิ จาเลตุุ น สกฺโกติิ ๏ อัันว่่าพระญาสรรบาธิิราช ก็บ่็ ่มีีอาจ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๕ ยัังกุุรรปเมศในพระกายา พระมหาเถรให้้จลาวิิจลได้้ ด้้วยลมภายใน นาสิิกนั้้นแล ๏ อวเสสภิิกขูู กิิร อาทิิโต ปฏาย สพฺพานิิ ปาฏิิหิิริิยานิิ กาตุุ สกฺกเณยยุุ อิิ- ทํํ ปน ฐานํํ ปตฺวา เอวํํชิิปปํํ นสฺสนติิ โน หุุตฺวา สมาปชชิิตุุ น สิิกขิิสฺสนติิ ๏ ดั่่งจะได้้ยิินมา อัันว่่า พระมหาเถรานุุเถรทั้้งปวงอัันเศศ ก็็อาจซึ่่งทำำฤทธิิเดชปาฏิิหาริิย์์ทั้้งหลาย หมายอัันควรทวรมานพระญานาค จำำเดิิมแต่่ภาคประถมมา อัันว่่าพระ มหาเถรคณาทั้้งหลายนั้้น ครั้้นมาถึึงในที่่นี้้ เมื่่อทวิิชิิวหิินทรีียราชา จะสละ ลมนาสาให้้พิินาศ ก็็บ่่มิิอาจเพื่่อจะเข้้า ซึ่่งสมาบััติิเชาวะให้้ทัันได้้ ก็็จะ ถึึงซึ่่งประไลยพิิบััติิ ก็็มีีด้้วยอรรถดั่่งนี้้แล ๏ เตน ภควา เตสํํ นาคราชทมนํํ นา นุุชานาสิิ ๏ เหตุุการณ์์ดั่่งนั้้น อัันว่่าสมเด็็จพระสรรเพชญ์์บรํํมนารถ จึ่่งบ่่มิิ ได้้อนุุญาตให้้ทรมาน ซึ่่งกรุุงบาดาลอิิศรา แก่่พระมหาเถรทั้้งหลาย หมายด้้วยประการดั่่งนี้้แล ๏ โส อิิมสฺส สมณสฺส นาสวาเตน โลมกููมตตํํปิิ จาเลตุุ นาสกขึึ มหิิทธิิโก โข สมโณ ทุุสฺสหํํนิิยเตโช ยาว มํํ น มาเรตฺวาว ปลายามีีติิ ป
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๖ ลายิิตุุ อารพภิ ๏ ิอัันว่่าพระญานาโครคิินทรก็คำ็ ำนึึง รำพึำ ึงไปไปมามา อัันว่่า นาศวาตาอาตมภาพนี้้อัันเป็็นอรรคฤทธีีมีีอำำนาจ ก็็บ่่มิิอาจให้้กููรรปเมศ ในกายา แห่่งสรมณะจลาพิิจลได้้ ธ มีีฤทธิิไกรมหิิมา ยิ่่งเดชาอัันบุุคคล จัักอดทนเป็็นอัันยากแท้้ แม้้สรมณยัังบ่่มิิพิิฆาฏ ซึ่่งอาตมภาพเสีียตราบ ใด อาตมจะหนีีไปบ่่อยู่่ช้้า พระญานาคปรารภเลศจะนฤมิิตร คิิดแต่ที่่ ่จะหนีี ไปนั้้นแล ๏ เถโร ตสฺส กติกํํ ิวิิโสเธนฺโต ปากติิกตฺตภาวํํ ปชหิิตฺวา เอกปฺปหารุุปาตน โกฏิิสหสฺสสสุนีุี สททสํํภึึสนปกขมารุุตฺตวิิปกฺโข ปาตนสมฺตถํํวิิลสิตํํ ิ สตฺตวิิธรตนปตฺตรชิิโต ภยปกขํํทุุราสฺสทเตชํํติิกขตรนขขคฺควชิิรสมนฺนาคตํํสิิเนรุุปพฺพตราชจตุุคุุณาธิิกพฺเพธปุุ- ถุุลปรมานมานิิตํํ ปกขิิราชตภาวํํนิิมมิิตฺวา นาคราชานํํ อนุุพนธิิ ๏ อัันว่่าพระมหาเถรา ผู้้มีีพระชนมายุุศมะ เมื่่อจะชำำระซึ่่งเกีียดงอนแห่่งภุุเชนทราธิิราช ธ ก็็ละซึ่่ง อาตมภาพอัันเป็็นสงฆ์์ พระองค์์ก็็นฤมิิตรพระกายา เป็็นรููปสุุบรรณาธิิ ราช อัันมีีอาตมอุุดุุงคมหิิมา กว่่าพระสุุเมรุุราชาได้้สี่่เท่่า มีีเท้้ากอปร
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๗ ด้้วยคมตาว รััศมีีขาวพรายแพร้้ว แล้้วด้้วยแก้้วเพชรพัันลืือ คืือตร จอกอัันคมนัักหนา แลมีีเดชาอัันอนััคค อัันนิิกรบรปัักษทั้้งหลาย จะเข้้า ไปใกล้้กลายเป็็นอัันยากนััก แลมีปัีักษทวยางครุจิุิรา อัันรััญชิิดานุุเมศะ อุุดดม แล้้วด้้วยรััตนสััปตพิิธา อัันอาจจคััณหาหรบรปัักษ มีีลมปีีก อัันพิิฦกษนัักก็็อุุประมา ดุุจอััศวนีีผ่่าลงพร้้อมกััน คราเดีียวนั้้นได้้แสน โกฏิิด้้วยฤทธิิ ก็็จะติิดตามพระญานาคไปแล ๏ โสปิิ นาคราชา อเนกกปฺปการถุุ ลสุุขุุมตฺตภาวํํนิิมมิิตฺวา ปลายิิ ๏ แม้้อัันว่่าพระญาวาสุุกิินทราเศีียรพิิศ ก็็เนีียร มิิตรกายา อัันมหิิมาแลสุุกษุุมะก็ดี็ ี ก็็มีีอเนกเดีียรดาษ ก็็ปลาสหนึึไป แล ๏ เถโร ตสฺส ปราชิิตปฺปตฺตภาวํํ ตฺวา ตสฺส สํํเวชณตฺถาย อนุุพนธิิ ๏ อัันว่่าพระมหา เถรา อัันเป็็นสุุบรรณานุุเพศ ก็็ชราบเหตุอัุันนาคราชา อัันปราชััยด้้วย ฤทธิิ ธ ก็็บิินติิดตามไป เพื่่อจะให้้พระญานาคนั้้นตระหนกแล ๏ อถ นาคราชา กิิจิิ เลนํํ ปติิสรณฺจ อลภิิตฺวา จีีรกาลํํ สกิิยหทยพฺภนฺตเร ฐิตํํ ิมิิจฺฉาทิิฏิิหลาหลวิิสํํ ว
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๘ มมิิตฺวา มานวกเวสํํ ธาเรตฺวา ภนฺเต ตุุมฺหากํํ สรณํํ คจฺฉามีติีิ เถรสฺส ปาเท วนทิิตฺวา อาห มยา ภนฺเต อนฺธพาลตาย สํํสารทุุกขนิิสฺสาวรสโมกิิณฺณาย สํํสารรตติิยา มิิจฺฉาทิฏิิมหนฺธการปริิโยนทฺธ โลจนยุุคฺคเลน ตุุมฺหากํํคุุณมหจจํํ อทิิสฺวา เอวรููโป มหาปราโธ กโต ยถา ชจฺจนฺโธ ปุริุิโส อตฺตโน อนฺธภาเวน อนจฺจนฺตวนฺทนิิยํํ จกฺกวตติินริินทํํ อปสฺสมาโน น วนฺทติิ ตสฺส โทโส น คเหตพฺโพ เอวเมว โข มยหํํตุุมฺหากํํ เตโชพลํํ อชานนฺตสฺส เอวรููโป กโต ปราโธ มมาปราธมมนสิิกริิตฺวา มยหํํปุุตฺตภาเวน สรณํํ ภวาหิิ อฺถา เม สรณํํ นตถิิ ปิิยปุุพฺพโก ภนฺเต โทโส จีี- รกาลเมว ปวตติิตฺวา มหานตฺถาวโห โหติิ อฺมฺสฺส สุฏ ุชานิิตตฺตา โทสปุุพฺพโก ปิินปิิโย ตสฺส คุุยหํํ อชานิิตตฺตา จีีรกาลเมว ปวตติิตฺวา ทิฏิธมมิิกสมฺปรายิิกสุุ- ขาวโห โหตีีติิ ๏ อัันว่่าพระญาภุุชิินทรราชาเมื่่อปลาส ก็็บ่่มิิอาจที่่จะเร้้นจะ ซ่่อนได้้ หน่่อยหนึ่่ง ก็็บ่่มีีที่่พึ่่งทั้้งหลาย ก็็คายพิิษอัันร้้ายแห่่งอาตมา คืือมฤจฉาทฤษฎีี อัันสถิิตสถีีรอยู่่ภายใน กมลหฤไทยแห่่งอาตมา อัันได้้ช้้านาน ก็็ทรงเพศเป็็นมานพ นมััสการคำำรพยจบบา
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๘๙ ทา แห่่งพระมหาโมคคััลลาใส่่ศีีรษะ ก็็กล่่าวพจนะอัันมฤทูวู่่าข้้าแด่่ พระผู้้อยู่่เกล้้า ข้้าพระองค์์เจ้้าก็็รู้้ว่่าพระผู้้เป็็นเจ้้าเป็็นที่่พึ่่ง ก็็จะโปรด ซึ่่งเศีียรแห่่งข้้า อัันว่่าโทษาอัันหยาบ อัันมีีสภาพแห่่งข้้านี้้อัันข้้าผู้้มีี จัักษุุพิิกล อัันมืืดมนมากนัักหนาคืือมฤจฉาทิิษฐีีสำำ รวม สรวมไว้้ใน ราษตรีี อัันนี้้คืือสงสารา แลอวิิชชาอัันกำบัำ ังสััตว์์ แลอาเกีียรณ์์ไปด้้วย รััษตรีี คืือทุุกขิินทรีียทั้้งหลาย อัันเวีียนตายเวีียนเกิิด เที่่ยวเอา กำำเนิิดในภพไตรย ข้้าพระองค์์ได้้ทำำผิิดแท้้ แก่่พระผู้้เป็็นเจ้้าโดย หยาบ เหตุุสุุภาพข้้าเป็็นอัันธพาล อัันว่่าบุรุุษอัันพิิการจัักษุุนทรีย์ี์ มีีแต่่เดิิมอาตมอุบัุัติิ แลบ่่ยลบรมจัักรพรรดิิราช อัันควรอภิิวาท ด้้วยสิิโรเพศ เหตุุพิิกลเนตรแห่่งอาตมา ก็บ่็ ่มิิได้้ยอหััษฎากราบบััง คม ซึ่่งสมเด็็จบรมจัักรพรรดิิราชา อัันว่่าบุุรุุษอัันพิิกลเนตรานั้้นกนฤ โทษ ด้้วยบรมจัักรพรรดิิโปรดบ่มี่ ีถืือเอาประดุุจข้้าพระเจ้้าพรรณนา
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๙๐ แลมีีอุุประมาเป็็นฉัันใด ในเมื่่อโทษแห่่งข้้านี้้อัันบ่่มีีแจ้้งแห่่งพระฤทธิิ เดชพลััง แลยัังความกาจทั้้งมวล อัันบ่มิ่ ิควรแก่่พระผู้้อยู่่เกล้้า พระผู้้เป็็นเจ้้าจงอดโทษ เพื่่อพระองค์์โปรดเศีียรข้้า อย่่าได้้ให้้โทษาดำำ กล ในพระกมลหฤไทย จงเป็็นที่่สรณาไศรยแก่ข้่ ้า จงกรุุณาว่่าเป็็น บุุตรด้้วยดีี ก็็มีีอุุประไมยนิิยม ประดุุจสมเด็็จบรมจัักรราชา บ่มี่ ีเอา โทษาแห่่งบุุรุุษนั้้น อัันว่่าข้้าพระองค์์นี้้ หาที่่พึ่่งที่่พำำนััก ด้้วยลัักษณ อัันอื่่นบ่่มิิได้้แท้้ ข้้าแต่่พระผู้้อยู่่เกล้้า โทษแห่่งข้้าพเจ้้าอัันเห็็น ผิิด อัันชื่่อว่่ามิิจฉามััคคะ อัันเป็็นที่่รัักษแห่่งข้้า แลประพฤติิมาแต่่ บููรรพกาล ด้้วยกาลนานแลโทษนั้้น ก็็นำำมาซึ่่งสรรพอัันตราย ในความ ฉิิบหายเป็็นอัันมากนััก เหตุุมานะยศศัักดิ์์อัันไกร ย่่อมถืือว่่าใครก็็ใคร ดีี แลโทษอัันนี้้ก็็ประพฤติิมา จึ่่งบ่่มีีรู้้ซึ่่งพระเดชาธิิคุุณ อัันอดุุลย์์ แห่่งพระผู้้อยู่่เกล้้า พระผู้้เป็็นเจ้้าจึ่่งทวรมาน ข้้าก็็จะได้้ถึึงสถานอัันรม
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๙๑ เยศ ก็็ชื่่อว่่าเป็็นเหตุุก่่อนจึ่่งเป็็นผล จะให้้คุุณอนัันต์์เลิิศไกร จะสุุขใน อิิธโลกยแลปรโลกย เพราะสมเด็็จพระมหาโมคคััลลาน โปรดข้้าพระ องค์์ในกาลบััดนี้้แล ๏ อถ เถโร นาคราชสฺส วจนํํสุุตฺวา โอรสปุุตฺตวิิย มฺมาโน สตฺถา นนฺท อิิธาคโต เตน ตํํ ทมาปยมาโน สเจ ตุุมฺหากํํ โทสํํขมาเปติิ เอหิิ ภควนตํํ โลกากรณขมาเปสีีติิ ๏ ในกาลบััดนั้้น อัันว่่าพระมหาโมคคััลลานะเถร อัันเป็็น พระชิิเนนทรโอรส ได้้สดัับพจนแห่่งบรรนะคาธิิราช ก็็มีีพระหฤไทย สาธุุสำำคััญ ว่่าพระญานาคนั้้นประดุุจโอรส อัันปรากฏแต่่พระอุุระ ก็็มีีพระ พจนควรทยาลูู ว่่าดููกรพระญานัันโทปนัันท อัันว่่าสมเด็็จพระศรีีสรร เพชญ์์ ก็็เสด็็จมาอยู่่ที่่นี้้ สมเด็็จบรํํมตรีีภวนะมณฑล สกลโลกยนาถา อนุุญาตให้้อาตมาทวรมานท่่าน อัันจะให้้อาตมกษานติิโทษา ท่่านจงมา ให้้สมเด็็จ พระสรรเพชญ์พุ์ุทธทิิวากร อัันเถพอโลกวิิวรให้้อาภา ขษาน ติิโทษาแห่่งท่่านเทอญ ๏ อถ เถโร นํํ ภควโต สนติิเก เนสิิ ๏ ในกาลนั้้น อััน
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๙๒ ว่่าพระมหาโมคคััลลา ก็นำ็ ำพระญานาคเข้้าไป ในสำำนัักพุุทธบาทา (สม) เด็็จภวนารรถาบพิิตรแล ๏ อถ นาคราชา สกลทิิพฺพมานวคณสิิลิิมุุขนิิกรสตต เสวิิตํํ จกฺกลกขณลกขิตํํ ิสุุวิิโสธิิตสพฺพกายิิกวิิมลจามิิกรวทนมฺปการวิสุิุทฺโธตฺตมนขวิิรา ชิิตํํ ภควโต ปาทปัังฺกชยมกํํ วนธิิตฺวา อจฺจโย มํํ ภนฺเต อจฺจคมา ยถา พาลํํ ยถา มุุฬหํํ ยถา อกุุสลํํ โยหํํ ภนฺเต สํํสารรตติิยานิิทฺธายมาโน สกายหทยพฺภนฺตเร ถิิตาย มิิจฺฉาทิฏิิฆฏิิตนฺธการาย ปริิ- โยนทฺธวทโนชนชรามรณหิิตํํ นาถํํภควนฺตมนนฺตคุุณํํ น ชานามิิ ภนฺเต ปเทตรหิิตํํ อคฺคปุุคฺคปุุลมุุตฺตมํํปฺุุกฺเขตตํํ ยตถํํ อปฺปมตฺตกํํทิินนํํมหปฺผลตรํํ โหติิ อิิโต ปฏาย ภนฺเต อตฺตานํํ ปริิจชชิิตฺวาปิิ ตีีณิิ สรณานิิ ปริิจชชิิตุุ น สกฺโกมีติีิ กตฺตพฺพวสาเณตีีณิิ สรณานิิ อคฺคเหสิิ ๏ ในกาลนั้้น อัันว่่าทฤรรสรรญุุราชา อัันเป็็นอิิศวราในบาดาล ก็็ถวาย นมััสการซึ่่งบงกช ทสนขะวรา คืือพุุทธบาทายะมก แห่่งสมเด็็จบรํํม นายกดิิลกโลกยมกุุฎ อุุดมวิสุิุทธชััชวาลย ประดุุจบวรกาญจนม ลา พระภาคยุุเบดาแห่่งสมเด็็จ พระสรรเพชญ์์พุุทธเจ้้านั้้น สรรพ
๏ นัันโทปนัันทสููตรคำำ�หลวง ๏ ๙๓ ชำำระด้้วยดีี มีีพระพุุทธบาทยุุคคล อำำพลด้้วยกงจัักรลัักษณบวร อัันนิิกรมฤธุุกรนานา คืือพรรคแห่่งเทพามนุุษย์์ทั้้งผอง ย่่อมส้้อง เสพเป็็นอััตรา พระญาภุุเชดศวราธิิราชนั้้น ยออััญชวลีีกรรมดำำกล เลิิศบวงบนสิิโรเสร็็จ ก็็กราบทููลสมเด็็จโลกยวิิทูู เบญญููกฤษฎดั่่งนี้้ ข้้าแต่่สมเด็็จพระผู้้มีีพุุทธภาคย อัันว่่าโทษอัันมากแห่่งข้้าพระพุุทธ เจ้้า อัันเป็็นคนเขลาคนพาล อัันโมหัันธการบ่่มีีฉลาด ข้้าแต่่สมเด็็จ ศิิริิสากยมุุนิินารรถรวิิวงษ อัันว่่าข้้าพระพุุทธองค์ผู้้ ์ ใด นฤทรเนาในรช นิิยารมณ คืือนิิยมในสงสารจัักร แลมีีภัักตรกลัับเป็็นบดล อยู่่ด้้วย มืืดมนเป็็นนัักหนา คืือมฤจฉาทฤษฎีี อัันสถิิตสถีีรอยู่่ภายใน กมลหฤไทยแห่่งอาตมา ข้้าก็บ่็ ่มีีได้้รู้้จััก ซึ่่งสมเด็็จแธรรยููกฤษฎา นััคคอัันอุุดดมา อัันประกอบด้้วยพระอนัันตญาณาธิิคุุณ อัันไพบููลย์์ เป็็นอัันมาก แลเว้้นจากชาติิชรามรณะ แลเป็็นที่่อดิิสรณสกลสถาน