หนังสือการค้นคืนระบบสารสนเทศ

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 1

บทท่ี 1
ขอ มลู และสารสนเทศ

1. การจัดการขอ มลู (Data Management)
2. ขอ มูล (Data)
3. สารสนเทศ (Information)
4. ลกั ษณะของสารสนเทศท่ดี ี
5. การประมวลผลขอมลู (Data Processing)

ขอ มลู เปนทรพั ยากรสาํ คัญในระบบสารสนเทศ ปรมิ าณขอมลู และสารสนเทศทีม่ ีมาก
มหาศาล สง ผลตอ การดําเนนิ งานขององคก ร แมจะมีหนว ยความจาํ สํารองขนาดมหมึ ารองรบั
ปรมิ าณขอ มลู และสารสนเทศน้ันได แตก ารเขาถึงขอ มลู และการจดั การขอ มูลเปนส่ิงสาํ คญั
อยางย่งิ ตอการประมวลผลในระบบสารสนเทศ

1. การจัดการขอ มูล (Data Management)

การจดั โครงสรา งขอมูลเพ่ือรองรับกบั การประมวลผลขอ มลู ในระบบสารสนเทศ การ
จัดการขอมูลทดี่ ีมผี ลตอการจดั โครงสรา งขอ มลู ซึง่ มอี งคป ระกอบดงั น้ี
ลาํ ดับขน้ั ของขอมลู (Hierachy of Data) ลาํ ดบั ขน้ั ของขอ มลู จากหนว ยเล็กสดุ ไปจนหนว ย
ใหญสดุ ไดแก

 หนว ยทเี่ ลก็ ที่สดุ ของขอมูลคือ bit (binary digit) หรอื เลขฐานสอง มคี าท่ี
เปน ไปได 2 คา คอื bit “0” และ bit “1”

 ตัวอักษรหรอื Character หรือ byte
ไบต (Byte) หมายถงึ หนวยของขอมูลท่ีเปนเลขฐานสองจํานวน 8 หลัก หรือ 8

บิต ท่ีใชแทนขอมูลที่เปนตัวอักษร ตัวเลข หรือสัญลักษณตาง ๆ เพียง 1 ตัว ตามรหัสแอสกี
(ASCII) เชน A B C ก ข ค ง ฯลฯ เปนตน หรือจํานวนเต็ม 1 จํานวน (128 ถึง 127 เม่ือคิด
เครื่องหมายหรือ 0 ถึง 255 เมื่อไมคิดเครื่องหมาย) เชน 01000001 คือ ตัว A หรือ
01100010 คอื ตวั B โดย 8 บิตเทากบั 1 ไบต

ไบตจ ึงเปนหนวยขอมูลที่มีขนาดใหญกวาบิตและนิยมใชเปนหนวยวัดความจุใน
การเกบ็ ขอมูลในคอมพิวเตอรหรือสื่อบันทึกขอมูลดวย หนวยความจําของคอมพิวเตอร นิยม

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 2

วัดเปนกิโลไบต (Kilobyte) เมกะไบต (Megabyte) กิกะไบต (Gigabyte) และเทระ
ไบต (Terabyte) ซง่ึ หนว ยวัดขอมลู ของคอมพวิ เตอร มีดงั นี้

o 1 ไบต = 8 บติ
o 1 กโิ ลไบต = 1,024 ไบต
o 1 เมกะไบต = 1,048,576 ไบต หรอื 1,024 กโิ ลไบต
o 1 กกิ ะไบต = 1,073,741,824 ไบต หรือ 1,024 เมกะไบต
o 1 เทระไบต = 1,099,511,627,776 ไบต หรอื 1,024 กิกะไบต

ตารางที่ 1 รหสั แอสกี

ฐาน ฐาน ฐาน
ฐาน สิบ ฐาน สิบ ฐาน สบิ
ฐานสอง สบิ หก อักขระ ฐานสอง สฐิบานสอหงก สอิบกั ขระหก อกั ขระ

0010 0000 32 20 (ชอ งวาง) 0100 0000 016140 00400 96@ 60 `

0010 0001 33 21 ! 0100 0001 016150 00401 97A 61 A

0010 0010 34 22 " 0100 0010 016160 004120 98B 62 B

0010 0011 35 23 # 0100 0011 016170 004131 99C 63 C

0010 0100 36 24 $ 0100 0100 016180 014040 100D 64 D

0010 0101 37 25 % 0100 0101 016190 014051 101E 65 E

0010 0110 38 26 & 0100 0110 017100 014160 102F 66 F

0010 0111 39 27 ' 0100 0111 01710 014171 103G 67 G

0010 1000 40 28 ( 0100 1000 017120 104080 104H 68 h

ตารางท่ี 1 (ตอ) การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 3

ฐาน ฐาน
ฐาน สิบ ฐาน สิบ
ฐานสอง สิบ หก อักขระ ฐานสอง สบิ หก อกั ขระ
0010 1001 41 29 ) 0110 1011 107 6B k
0010 1010 42 2A * 110 1100 108 6C l
0010 1011 43 2B + 0110 1101 109 6D m
0010 1100 44 2C , 0110 1110 110 6E n
0010 1101 45 2D - 0110 1111 111 6F o
0010 1110 46 2E . 0111 0000 112 70 p
0010 1111 47 2F / 0111 0001 113 71 q
0011 0000 48 30 0 0111 0010 114 72 r
0011 0001 49 31 1 0111 0011 115 73 s
0011 0010 50 32 2 0111 0100 116 74 t
0011 0011 51 33 3 0111 0101 117 75 u
0011 0100 52 34 4 0111 0110 118 76 v
0011 0101 53 35 5 0111 0111 119 77 w

ตารางที่ 1 (ตอ ) การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 4

ฐาน ฐาน
ฐาน สบิ ฐาน สิบ
ฐานสอง สิบ หก อกั ขระ ฐานสอง สบิ หก อักขระ
0011 0110 54 36 6 0111 1000 120 78 x
0011 0111 55 37 7 0111 1001 121 79 y
0011 1000 56 38 8 0111 1010 122 7A z
0011 1001 57 39 9 0111 1011 123 7B {
0011 1010 58 3A : 0111 1100 124 7C |
0011 1011 59 3B ; 0111 1101 125 7D }
0011 1100 60 3C < 0111 1110 126 7E ~
0011 1101 61 3D =
0011 1110 62 3E >
0011 1111 63 3F ?

ทีม่ า : วกิ ิพีเดีย (2556, ออนไลน)

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 5

 ขอบเขตของขอ มูล หรอื Field
ประกอบดว ยตวั อักษรตง้ั แต 1 ตวั ขึ้นไป เชนหนวยงานตองการเก็บขอมลู

พนักงาน ดังตาราง พนักงานแตละคนมีขอ มูล 4 field ไดแกร หัสพนักงาน ชื่อ สกลุ ตําแหนง
เชน field รหัสพนักงาน ประกอบดวยตวั เลข 4 byte มีขอบเขตขอ มูลชดั เจนแนนอน เปนตน

 ระเบยี น หรอื Record คอื กลุมของ field ทมี่ คี วามสัมพนั ธก นั มา อยูรวมกนั
เชน รหสั พนกั งาน ช่อื สกลุ ตําแหนง ทงั้ 4 field ตางเปน ขอบเขตขอมูลของ

พนกั งานมคี วามสัมพันธกนั อยูรวมกันเปน 1 ระเบยี น แตละระเบียนคอื ขอ มลู ของพนักงาน
1 คน

 แฟม หรอื File เปน กลมุ ของระเบียนท่ีมคี วามสัมพันธก นั มเี ปาหมายเดียวกนั
ถูกจัดใหอยูในแฟม เดียวกนั หรอื กลุมเดยี วกัน เชนทกุ ระเบยี น (Record) ตางเกบ็

ขอมลู ของพนักงานในหนวยงาน โดยจะทําการต้งั ชอื่ แฟมเพื่อใหส อดคลองกบั ขอ มูลที่จัดเกบ็

 ระดบั สงู สดุ ของโครงสรา งคอื ฐานขอมูล หรอื Database เปน กลมุ ของตาราง
หรือแฟมท่ีมีความสัมพนั ธกัน มีเปา หมายรวมกนั เชนแฟม ขอ มูลบุคลากร

แฟมขอมูลเงินเดือน แฟม ขอ มลู แผนก ตา งมีขอมูลที่มีความสัมพันธก นั จงึ รวมตารางหรือแฟม
เหลา นี้ไวใ นฐานขอ มลู เดียวกนั เพอ่ื จัดการการใชข อ มูลในฐานขอ มูลไดอ ยา งมีประสทิ ธิภาพ

ตวั อยางลําดบั ขน้ั ของขอ มลู
Bit = 0, 1
Byte = 0100 0001 (8 bit ของตัวอกั ษร A ตามรหัส ASCII)
File = 0001 file “รหัสพนกั งาน”
Record = 0001 นาวิน เยาวพลกลุ Programmer
File = Personel File

ตารางท่ี 2 ลําดับข้ันของขอมูล

รหัสพนกั งาน ช่อื สกลุ ตาํ แหนง

0001 นาวิน เยาวพลกุล Programmer

0002 นชิ คุณ หรเวชกลุ System Analysis

0003 ปวรรุจ จฑุ าเทพ Database Admin

0004 นาํ โชค ดวงดี Quality Assurance

0005 อนพชั หงษสิบสอง System Analysis

Database = Manager File (แฟม ผจู ัดการ) , Personel File (แฟม บคุ ลากร) ,

Department File (แฟมแผนก)

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 6

2. ขอมลู (Data)

ความหมายของขอ มลู
พรพรรณ ประชาพิพัฒ (2546) กลาววาขอมูล (Data) คือขอเท็จจริง (Facts) เชน

ขอมูลเกีย่ วกับนกั ศกึ ษาในระบบสารสนเทศทะเบียนนักศึกษา ไดแก ช่ือ-สกุล, วันเดือนปเกิด,
ทอ่ี ยขู องนกั ศกึ ษา ชนดิ ของขอ มลู (Data Type) มีหลายประเภทท่ีถูกนํามาใชในการประมวล
ผลลพั ธท่ไี ดจ ากการนําขอมูลมาประมวลผลเราเรียกกวา สารสนเทศ ซึ่งมีความหมายในตัวเอง
เชน เกรดเฉลี่ยของนักศึกษา เปนผลลัพธท่ีไดจากการนําเอาผลสอบทุกวิชาของนักศึกษามา
คํานวณหาคา เฉลี่ยเปน ตวั เลข เปน ตน

ขอมูล (Data) หมายถึง ขอเท็จจริงหรือเรื่องราวที่เกี่ยวของกับสิ่งตาง ๆ เชน คน
สตั ว สิ่งของสถานท่ี ฯลฯ โดยอยูใ นรูปแบบที่เหมาะสมตอการส่ือสาร การแปลความหมายและ
การประมวลผล ซึ่งขอมูลอาจจะไดมาจากการสังเกต การรวบรวม การวัด ขอมูลเปนไดทั้ง
ขอมลู ตัวเลขหรือสัญลกั ษณใ ดๆ ทสี่ ําคัญจะตอ งมคี วามเปน จริงและตอเน่ืองตัวอยางของขอมูล
เชน คะแนนสอบ ช่ือนักเรียน เพศ อายุ เปนตน เราสามารถรับรูขอมูลไดจากสวน
ตา งๆ ดังน้ี

1. การรับรูขอ มลู ทางตา ไดแ ก การมองเหน็ เชน ขอ มูลภาพจากหนังสือ
โทรทัศน

2. การรบั รทู างหู ไดแก การไดยนิ เสียงผา นเขา มาทางหู เชน ขอมลู เสียงเพลง
เสียงพูด เสยี งรถ เปน ตน

3. การรับรูทางมือ ไดแก การสัมผสั กับขอมลู เชน การจับเสอื้ ผา แลว รูส กึ วา นมุ
เปนเนือ้ ผา เปน ตน

4. การรับรทู างจมกู ไดแก การไดกลิ่น เชน หอมกลนิ่ อาหาร กล่นิ ดอกไม กลิน่
ขยะ เปน ตน

5. การรบั รทู างปาก ไดแก การรสู ึกถงึ รส โดยการสัมผสั ทางลน้ิ เชน เผ็ด หวาน
ขม เปน ตน (การรับรูข อ มลู , ออนไลน)

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 7

ตารางท่ี 3 ประเภทของขอ มูล

ขอ มูล นําเสนอโดย
1.ตัวอกั ขระ ตัวเลข (Number) ตวั อกั ษร (Character)
เครือ่ งหมายพเิ ศษอื่น ๆ (Special
2. รูปภาพ (Image data) Character)

3. เสียง (Audio data) กราฟก (Graphic Image) รูปภาพ
4. ภาพเคลอื่ นไหว (Video data) (Picture)
ที่มา : พรพรรณ ประชาพิพัฒ (2546 : 4) เสยี ง (Sound), (Noise), (Tone)

รปู ภาพ (Image) ที่เคลอ่ื นไหว

3. สารสนเทศ (Information)

ความหมายของสารสนเทศ
สารนิเทศ หรือ สารสนเทศ บัญญัติมาจากคําวา “information” ราชบัณฑิตยสถาน

กําหนดใหใชไ ดท ้งั สองคาํ คําวา “สารสนเทศ” มักนิยมใชในวงการคอมพิวเตอร การส่ือสาร
และธุรกิจ สวนในวงการบรรณารักษศาสตรและสารนิเทศศาสตร ใชคําวา
“สารนิเทศ” ดังท่ีสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงกลาวถึง
ความหมายและความแตกตางของท้ังสองคําดังน้ี (สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรม
ราชกุมารี, 2538, อา งถึงใน ประหยัด ชวยงาน, 2549)

คําวา สารสนเทศ ตามความหมายในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานไดให
ความหมายกวาง ๆ หมายถึง “ขาวสาร การแสดงหรือการชี้แจงขาวสาร ขอมูลตางๆ”
(ราชบัณฑิตยสถาน, 2542) สวนนกั วิชาการในวงการบรรณารกั ษศาสตรแ ละวงการ
คอมพวิ เตอรไดใหความหมายของคําวา สารนเิ ทศ และ สารสนเทศ ดังนี้

ALA Giossary Library and Information Science ไดใหนิยามวา สารนิเทศ
หมายถงึ ความคดิ ขอ เทจ็ จรงิ จนิ ตนาการ ซ่งึ ไดมีการสื่อสาร บนั ทกึ พิมพและเผยแพรท ั้งท่ี
เปน ทางการ และไมเ ปน ทางการในทุกรูปแบบ

นงลักษณ ไมหนายกิจ (2526 : 26) ใหค วามหมาย สารนิเทศวา ขาวขอ เท็จจรงิ ขอ มลู
ทไ่ี ดจากการสํารวจ การศกึ ษาหรือการสอนซ่ึงไดมีการบนั ทึกไวใ นรปู แบบตางๆ ทงั้ ในรปู วสั ดุ
ตพี มิ พ และไมต ีพิมพ เชน หนังสือ สารสาร หนังสอื พมิ พ จลุ สาร ตนฉบบั ตัวเขยี วภาพยนตร
แผน เสียง ภาพเล่อื น เทปโทรทัศน ไมโครฟล ม เทปแมเ หล็ก จานแมเหล็ก เปน ตน

ราชบณั ฑติ ยสถาน (2538 : 831) กาํ หนดนยิ ามของสารนเิ ทศ ( สา - ระ - นิ - เทด )
วา เปน การชี้แจง แนะนําเก่ียวกับขาวสารหรอื ขอมลู ตาง ๆ ซ่งึ สอดคลองกับคาํ จํากดั ความใน
พจนานุกรมทวั่ ไปท่ี ระบุวา Information คอื ความรู ขาว ขอมลู การบอกขา ว การบอกให

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 8

ทราบ การใหความรู และการรวบรวมขอ มลู (วิทย เที่ยงบูรณธรรม 2541 : 460) เชน เดียวกับ
ความหมายท่ปี รากฏในพจนานุกรมศัพทคอมพวิ เตอร ทอ่ี ธบิ ายวา สารสนเทศ (Information)
มีขอบขา ยครอบคลมุ สารนเิ ทศ ทร่ี วมถึงการสื่อสารดวยวิธกี ารตา ง ๆ

สารานุกรมคอมพิวเตอรอธิบายวา สารนิเทศคือขอมูลท่ีใชในการตัดสินใจ
(Encyclopedia of Computer Science 1993 : 953) เปนขอมูลที่นํามาประมวลผลดวย
เคร่ืองคอมพิวเตอร และเสนอผลออกมาในรูปท่ีผูใชรับรูความหมายได (ทักษิณา สวนานนท
2533 : 231) คาํ อธิบายน้มี ีลักษณะเฉกเชนกับนิยามของจีราภรณ รักษาแกว (2532 : 57) ที่
ไดอรรถาความวา สารสนเทศ ไดแก ขอมูลตา งๆ ทีไ่ ดร บั การประมวลผลแลว ดวยวธิ กี ารตาง ๆ
เปนความรูที่ตองการสําหรับใชทําประโยชน เปนสวนผลลัพธหรือเอาตพุตของระบบ
ประมวลผลขอมูลซ่ึงสื่อความหมายใหผูรับเขาใจและสามารถนําไปกระทํากิจกรรมอยางใด
อยางหน่งึ โดยเฉพาะได

ดังนั้นสารนิเทศในความหมายของสาขาวิชาคอมพิวเตอรจึงหมายถึงขอมูลท่ีตอง
ผา นการประมวลผลและนําไปใชประโยชนอยา งใดอยา งหนึง่

พวา พันธุเมฆา (2538 : 2) สรุปความหมายของสารนิเทศไววา สารนิเทศคือ ขอความรู
ท่ีเปนขอเท็จจริง มโนคติ ส่ิงท่ีเห็นได เหตุการณ ความคิด รวมทั้งกระบวนการตาง ๆ ที่มี
ความหมายเฉพาะแนนอนในบริบทหนึ่ง ๆ และสิ่งเหลานี้ไดเก็บบันทึกไวในวัสดุสารนิเทศ
รูปแบบตาง ๆ ทัง้ ทีเ่ ปนส่ิงตพี มิ พ และส่ือโสตทัศนอ่ืน ๆ เชนเดียวกับแมนมาส ชวลิต (2538 :
5) ท่กี ลา ววา สารนิเทศ เปนความรู เรื่องราว ขอมูล ขาวสาร ซึ่งมีการบันทึกและจัดการตาม
หลกั วิชาการเพือ่ เผยแพร และเพื่อใชประโยชนในการพัฒนาดานตาง ๆ ทั้งในสวนบุคคลและ
สงั คม และภาควชิ าบรรณารักษศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย (2540 :
17) ไดอธิบายวาสารนิเทศ (Information) หมายถึงความรู ขอมูล ขาวสาร ขอเท็จจริงและ
ความคิดตาง ๆ ท่ีไดมีการส่ือสาร บันทึก จัดพิมพ หรือ เผยแพรในรูปแบบตาง ๆ หรือ
แมก ระทงั่ ในความหมายของ ความหมายเดยี วกนั สารนเิ ทศเปน คําทใ่ี ชทางบรรณารักษศาสตร
และสารนิเทศศาสตร ขณะที่ สารสนเทศจะเปนคําท่ีใชในสาขาคอมพิวเตอรและสาขาธุรกิจ

พจนานุกรมทาง บรรณารักษศาสตร ยังระบุวา สารนิเทศคือขอมูลท่ีมีการส่ังสม
รวบรวมใหอยูในรูปแบบที่สามารถเขาใจไดเพื่อใชในการติดตอส่ือสาร (Prythech 1995 :
319)

สรปุ ไดว า สารนิเทศ หรือสารสนเทศ คือ ขอมูล ขาวสาร ความคิดเห็น หรือประสบการณ
ในรูปแบบตาง ๆ เชน ตัวอักษร ตัวเลข สัญลักษณ รูปภาพ เสียง ท่ีผานกระบวนการ
ประมวลผล และบันทึกไวอยางเปนระบบตามหลักวิชาการในส่ือประเภทตาง ๆ
เชน หนังสอื วารสาร หนังสอื พมิ พ วีดีโอ ซีดีรอม ฐานขอมูลอิเล็กทรอนิกส ฯลฯ เพื่อนํา
ออกเผยแพร และใชประโยชนไมว าจะเปน เร่อื งของการบรหิ าร การบรกิ าร การผลิต
การศึกษา การแพทยสาธารณสุข ธุรกจิ การคา การคมนาคม ฯลฯ

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 9

จากความหมายของสารนิเทศ สามารถสรุปใหเ ห็นถงึ ความเก่ยี วเน่อื ง ดงั แผนภมู ิตอไปน้ี

ความหมายตามพจนานุกรม
ขอ มลู ขา วสาร ความรูทมี่ ีการสื่อสารดว ยวิธกี าร

ตา งๆ

สารนิเทศหรือสารสนเทศ ความหมายตามสาขาคอมพิวเตอร
(Information) ขอมูลทผ่ี า นการประมวลผลและนาํ ไปใช
ประโยชนอยางใดอยางหน่งึ

ความหมายตามสาขาบรรณารกั ษ
ขอ มูล ขาวสาร ความรูแ ละสง่ิ อืน่ ๆทมี่ ีการบันทกึ
ในรูปแบบตา งๆ เพอ่ื การสบื คนหรอื คน คืน

นอกจากนมี้ ีคาํ อื่น ๆ ท่ีเก่ียวขอ งกับสารสนเทศ ไดแก
เทคโนโลยีสารสนเทศ (Information Technology) หมายถึง วิธีการและอุปกรณ

เคร่ืองมือท่ีนํามาใชกับสารสนเทศทั้งทางดานการประมวลผลขอมูล การจัดเก็บ การคน
คนื การเผยแพร และการนําไปใชป ระโยชน ซง่ึ เทคโนโลยที ี่ใชในการประมวลผล จัดเก็บ
และคนคืนก็คือ คอมพิวเตอรและโปรแกรมจัดการฐานขอมูล สวนเทคโนโลยีท่ีใชในการ
เผยแพรไ ดแ กเ ทคโนโลยเี พอื่ การส่ือสารตาง ๆ เชน วทิ ยุ โทรทศั น โทรศัพท ระบบเครือขาย
คอมพวิ เตอร รวมทง้ั ระบบเครอื ขายอินเทอรเ นต็ เปนตน

ระบบสารสนเทศ (Information System) ในทางคอมพิวเตอรและเทคโนโลยี
สารสนเทศหมายถึง ระบบจดั เกบ็ ขอ มูลในดา นตาง ๆ เอาไว แลวนําขอมูลมาประมวลใหเปน
สารสนเทศ เชน ระบบสารสนเทศเพื่อการจัดการ (management information system
หรือ MIS) ระบบสารสนเทศเพื่อผูบริหาร (executive information system) หรือ
EIS) ระบบสนับสนุนการตัดสินใจ (decision support system หรือ DSS) ระบบเหลาน้ี
ไดร ับการพัฒนา และใชกันมากในวงการบริหารจัดการทั้งทางภาคธุรกิจและเอกชน (ครรชิต
มาลัยวงศ, 2541) สวนคําวาระบบสารสนเทศในทางบรรณารักษและนักเอกสาร
สารสนเทศน้นั หมายถึง ระบบจัดเก็บและคนคืนทรัพยากรสารสนเทศ ซ่ึงไดแก ระบบจัดเก็บ
และคนคนื หนังสือ วารสาร หนงั สอื พมิ พ โสตทศั นวัสดุอ่ืน ๆ สําหรับใหผูคนควาสืบคนเรื่องท่ี
ตองการไดโดยสะดวกรวดเรว็

การจัดการความรู บัญญัติมาจากคําวา (Knowledge Management) หรือ KM คือ
การรวบรวมองคความรูท่ีกระจัดกระจายอยูใ นตัวบุคคลหรอื ในเอกสาร มาพัฒนาใหเปนระบบ
เพื่อใหทุกคนสามารถเขาถึงความรูและพัฒนาตนเองใหเปนผูรู และนําความรูที่ไดไป
ประยุกตใชในการปฏิบัติงานใหเกิดประสิทธิภาพ อันจะสงผลใหองคกรหรือชุมชนมี

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 10

ความสามารถในการแขง ขันประเดน็ ท่ีสําคัญของการจดั การความรูก็คือ ทําอยางไรใหความรูที่
มีอยูในตัวบุคคลถูกนํามาใชประโยชนไดอยางมีประสิทธิภาพมากที่สุด สามารถสืบทอดและ
ปรับปรุงเพิ่มเติมไดไมส้ินสุด ในกระบวนการจัดการความรูจะเกี่ยวของกับกิจกรรม 5
ประการคือ การหา การสราง การสืบทอด การแลกเปล่ียนและการประยุกตใช แต
กิจกรรมท่ีเปนประเด็นหลักสําหรับผูจัดการความรูก็คือ กิจกรรมที่ทําใหเกิดการแลกเปลี่ยน
ความรูและประสบการณระหวางบุคคล และการพยายามที่จะทําใหความรูที่ฝงลึกอยูในตัว
บคุ คลถายทอดออกมาเปน สารสนเทศ ซึง่ อาจเปน ลายลักษณอักษร ขอความ ภาพและเสียง
เก็บรวบรวมไวในส่ือตาง ๆ ที่สามารถนํามาใชประโยชนไดงายการจัดการความรูจะให
ความสําคัญกับความรูท่ีมีอยูในตัวบุคคล โดยถือวาความรูเปนทรัพยสินและเปนทุนทาง
ปญ ญาที่มีคา ดงั นัน้ ในสังคมความรูจึงมุงเนนการจัดการความรูเพ่ือใหเกิดทุนทางปญญาการ
สรางความรูในตัวบุคคล เปนกระบวนการที่สัมพันธตอเน่ือง โดยเร่ิมจากการแสวงหา
ขอมูล มาประมวลผลทําใหเกิดสารสนเทศ เมื่อทําความเขาใจสารสนเทศจะกอใหเกิด
ความรู และการรจู ักใชค วามรูจ ะกอเกิดเปน ปญญา

4. ลกั ษณะของสารสนเทศท่ีดี

สารสนเทศทด่ี ี คือสารสนเทศทม่ี ปี ระโยชนตอการใชงานตรงตามเปา หมาย เปน

ประโยชนต อผูบ ริหาร จึงควรมีคณุ ลักษณะดังน้ี

ตารางท่ี 4 ลกั ษณะของสารสนเทศท่ดี ี

ลกั ษณะ คําอธบิ าย

1. ถกู ตอ งแมนยาํ (Accurate) ไมมขี อ ผิดพลาด ถกู ตอง 100%

2. สมบูรณครบถวน (Complete) ประกอบดว ยขอเท็จจริงทส่ี าํ คัญทัง้ หมด

3. ประหยดั (Economical) การสรางสารสนเทศท่ดี ีดว ยเงินลงทุนที่

สมเหตุสมผลและคุมคาตอการลงทนุ

4. ยืดหยุน (Flexible) สารสนเทศท่ไี ดสามารถนาํ ไปใชประโยชนไ ด

หลายวตั ถปุ ระสงค หรอื หลายงาน

5. เชื่อถือได (Reliable) สารสนเทศทเ่ี ชอ่ื ถอื ไดตอ งถกู ตองแมนยาํ

มาจากการประมวลผลและขอ มูลท่ถี ูกตอง

6. เกี่ยวขอ ง (Relevant) กับการใชง านการ สารสนเทศทด่ี ตี อ งสนับสนุนการใชง าน ชวย

บรหิ าร ในการตดั สินใจของผูบรหิ าร

7. รายละเอยี ดในสารสนเทศดงู าย เปน รายละเอยี ดในสารสนเทศแสดงเฉพาะท่ี

ระเบยี บ (Simple) จําเปนตอ การใชงาน รปู แบบดูงาย มี

ระเบียบ ไมซ ับซอ น หลีกเลยี่ งการแสดง

ขอ ความลักษณะพรรณา

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 11

ตารางที่ 4 (ตอ ) คาํ อธบิ าย
ลกั ษณะ
บางสารสนเทศอาจนําขอ มลู จากหลาย
8. ตรวจสอบได (Verifiable) แหลงมาแสดงผล ผใู ชสามารถตรวจสอบ
ความถูกตองจากแหลง ที่มานั้นๆ ได
9. สามารถเขา ถึงได (Accessible)
ผูใ ชทไี่ ดร บั อนุญาต (authorize) หรือไดร ับ
10. การรกั ษาความปลอดภยั (Secure) การมอบหมายท่ถี ูกตอง สามารถใช เรยี กดู
11. ทันตอการใชง าน (Timely) สารสนเทศนี้ตามเวลา รปู แบบทก่ี าํ หนดได
ทีม่ า : พรพรรณ ประชาพพิ ัฒ (2546 : 6) มรี ะบบรกั ษาความปลอดภยั สําหรับผูใ ชท ่ี
ไมไดรบั อนุญาต

สารสนเทศที่ไดตอ งเสนอตอ ผใู ชทันตอ การ
ใชง าน

คณุ สมบัตทิ ีด่ ีของสารสนเทศควรมลี กั ษณะครบทกุ ขอตามตารางที่ แตท ่ีสาํ คัญคือ
ถูกตองแมนยํา ทนั ตอ การใชง าน สมบรู ณ และเชอ่ื ถือได

5. การประมวลผลขอ มลู (Data Processing)

คอื ขั้นตอนการแปลงขอมูลใหเปนสารสนเทศซึ่งอยูในรปู แบบทไี่ ดอ อกแบบไวดงั นี้
1. การคาํ นวณ (Calculation)
2. การสรางรายงาน (Reportion)
3. การแยกประเภทขอ มูล (Classification)
4. การปรบั ปรุงขอมูล (Updating)
5. การเรยี กดูหรอื การคนคืนขอมลู (Retrieving)
6. การสื่อสารขอมลู (Communication)
7. การเกบ็ ขอ มลู (Storing)
8. การเรียงขอมูล (Sorting)
9. การจัดระเบียบแฟม ขอ มลู (File Organization)
ขนั้ ตอนการกาํ หนดความสมั พนั ธระหวา งขอมลู เพ่ือสรา งสารสนเทศทีม่ ีคุณคา และ
ประโยชนต อการใชง าน เราจําเปน ตอ งใชความรู (Knowledge) ความรูค อื ความเขาใจ

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 12

แบบฝกหดั ทา ยบทที่ 1

1. ขอมลู และสารสนเทศมคี วามแตกตางกนั อยา งไร
2. จงอธิบายลําดบั ชนั้ ของขอมลู มาพอเขา ใจ
3. การหาขอมูลทางออนไลนเปนการรบั รขู อ มลู ผานอะไรบาง
4. ตวั อักขระเปนขอมูลอยางไร
5. สารสนเทศมปี ระโยชนอ ยางไร
6. ทําไมวงการธรุ กจิ จงึ ใหค วามสําคญั กบั สารสนเทศเปน อยา งมาก
7. อุปกรณหรอื เคร่อื งมอื อะไรบางทเ่ี ปนเทคโนโลยสี ารสนเทศในปจจุบนั
8. จงบอกระบบสารสนเทศทีต่ อ งรจู กั มาอยา งนอย 5 ระบบ
9. การจดั การองคค วามรูใ นตวั ทานคือเรอื่ งใด
10. ทานมวี ิธีการเผยแพรอ งคความรสู ผู อู นื่ ไดอยางไรบา ง

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 13

บทที่ 2
การคน คืนสารสนเทศ

1. ความหมายการคนคืน (Retrieval)
2. ประเภทของการคน คนื
3. การคนคืนดว ยทรัพยากรสารสนเทศ (Information)
4. การคน คนื ดว ยเทคโนโลยี

"การสืบคน" (Retrieval) ตามความหมายในวิทยานุกรมบรรณารักษศาสตร หมายถึง
การสืบเสาะคนหาเร่ืองใดเรื่องหนึ่ง ซึ่งอาจจะไดรับคําตอบในรูปของบรรณานุกรม ตนฉบับ
เอกสาร คําตอบที่เฉพาะเจาะจง ตัวเลข หรือขอความของเรื่องน้ัน "การสืบคน" หรือ "การ
สืบคนขอมูล (Information retrieval)" เปนคําที่ใชกันท่ัวไป โดยเฉพาะอยางยิ่งในแวดวง
หอ งสมุดและสารสนเทศ ซึง่ กค็ ือ "การคนหาขอมลู " ในทน่ี ี้ความหมายเนนหนักไปทางดานการ
คนหาขอมูลโดยใชเคร่ืองมือชวยคนประเภทที่เปนสื่ออิเล็กทรอนิกส เชน ระบบฐานขอมูล
คอมพิวเตอรของหองสมุด ฐานขอมูล CD-ROM/DVD ฐานขอมูลออนไลน Internet และ
search engine ตาง ๆ เปนตน การคนหาขอมูลใหไดรวดเร็ว ถูกตองแมนยํา และตรงตาม
ความตองการ จําเปนตองอาศัยทักษะและพ้ืนฐานความรูเกี่ยวกับการสืบคนขอมูล เชน
วิธีการใชเคร่ืองมือชวยคนแตละชนิด การใชคําหรือวลี (keyword) ใหสอดคลองกับเรื่องที่
กําลังคนหา การเลือกรูปแบบการคนใหเหมาะสม การใชคําเช่ือม (and, or, not, with,
adjacent) เพื่อกําหนดขอบเขตการคนใหมีความเฉพาะเจาะจงมากข้ึน ซ่ึงจะทําใหไดผลการ
คน /รายการขอมลู ทถ่ี ูกตอ งตรงตามความตอ งการมากที่สุด

การคนคนื (retrieve) หมายถงึ การไดรับสิ่งท่ีตองการกลับคืนมา การคนคืนสารสนเทศ
(information retrieval) จึงเปนการการกระทําใดๆ ที่ใหไดรับสารนิเทศท่ีตองการ ซึ่งอาจ
เปนขอมูลหรือรายการเอกสารซ่ึงบรรจเุ นอ้ื หาทตี่ องการ และสงใหกับผรู บั อยางรวดเร็ว

ระบบคน คนื สารสนเทศ หมายถงึ ระบบท่ีไดรบั การออกแบบเพ่อื วตั ถุประสงคใ นการคน
คืนสารสนเทศท่ีจดั เก็บอยูในระบบนัน้ ซึง่ อาจคน โดยแรงงานคน หรือคอมพวิ เตอรกไ็ ด

หนาท่ีของระบบการคนคืนสารสนเทศ เพื่อชวยแกปญหาการติดตามสารนิเทศใหมๆ
ซึ่งมีปรมิ าณเพิ่มขนึ้ ระบบสารสนเทศจะชวยคน คัดเลือก และกล่ันกรองสารนิเทศท่ีเกี่ยวของ
เพ่ือการใชประโยชนตอไป ในทัศนะของ Lancaster ระบบสารสนเทศมีหนาท่ีจัดหา

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 14

จัดระเบยี บและควบคมุ เพอ่ื ใหม ีการเขา ถึงสารนิเทศซ่ึงระบบสารนิเทศประกอบดวยระบบการ
ดําเนนิ งานยอยๆ 5 ระบบ คือ

1. การคัดเลอื ก เปน การรวบรวมสารนิเทศตามเกณฑและนโยบายที่กาํ หนดไว ซงึ่
สอดคลอ งกบั ความตอ งการของผใู ช

2. การวเิ คราะหเ อกสาร ไดแกการจดั หมวดหมู การจดั ทํารายการ การทาํ ดรรชนี และ
การทําสาระสังเขป

3. การจัดระเบยี บ ในระบบสารนเิ ทศท่ีใชคอมพวิ เตอรใ นการประมวลผล จะมีการจัด
ระเบยี บแฟมขอมลู โดยท่วั ไปจะเรยี งลาํ ดับเลขทะเบียน

4. การคน คืน เปน กระบวนการสําคัญในการประเมินศักยภาพของระบบสารนิเทศ เปน
จุดเริม่ ตนของการคน คืน online เพอื่ ใหต อบสนองความตองการของผูใชบริการ คือ ข้ันตอน
การวิเคราะหแนวคิด และขั้นตอนการกําหนดศัพท หลังจากนั้นก็นําคําศัพทไปดําเนินการคน
ถาคําศัพทตรงกับดรรชนีคําคนของเอกสารน้ัน จะไดรับเอกสารจํานวนหนึ่ง หรือผูคนจะทํา
การปรบั ปรุงเอกสารใหเปน ทีพ่ อใจของผใู ชบริการ

5. การแจกจา ย เปน การนาํ สงผลการคนคืนใหแกผูใช ที่มีความตองการเอกสารเอกสาร
ในเรอ่ื งนัน้ ๆ โดยทั่วไปคอื รายการอางอิงทางบรรณานกุ รม โดยการสบื คนสารสนเทศจะสิ้นสุด
เมือ่ ผูสบื คน สารสนเทศไดร บั เอกสารเหลา นั้นเรียบรอ ยแลว

2. ประเภทของการคน คืน

2.1 การคนคืนดวยทรัพยากรสารสนเทศ
ทรัพยากรสารสนเทศ หมายถงึ สื่อหรือวสั ดุทีใ่ ชเกบ็ บันทกึ สารสนเทศ ใชวัสดหุ ลาย

รูปแบบในการบันทึก ทงั้ นเี้ นอ่ื งจากสารสนเทศมีทั้งตัวอักษร ขอ ความ รูปภาพ และ
เสียง (มหาวทิ ยาลัยศรีนครินทรวิโรฒมหาสารคาม, 2549)

ธนกร ชอไมทอง กลาววา ทรัพยากรสารสนเทศหองสมุดประกอบดวยวัสดุ
สารสนเทศหลายรูปแบบ หองสมุดจัดไวบริการเพื่อการศึกษาคนควา และบุคลากรบริการ
สารสนเทศเพ่ือคอยอาํ นวยความสะดวกแกผูใช

อุทัย ทุติยโพธ์ิ กลาววา ทรัพยากรสารสนเทศหองสมุด คือ วัสดุหองสมุด
สื่อการศกึ ษา ทรพั ยากรหองสมุด วสั ดสุ ่ือการศึกษา เปนตน ทรพั ยากรสารสนเทศเปน 1 ใน 3
ของทรัพยากรของโลกท่ีสําคัญที่สุดนอกจากทรัพยากรธรรมชาติและทรัพยากรมนุษย
เน่ืองจากเปนทรัพยากรท่ีเกิดจากสติปญญาความคิดสรางสรรคของมนุษย เปนเหตุใหมีการ
ผลิตทรัพยากรสารสนเทศเพิ่มข้ึนมากมาย ซ่ึงเปนรากฐานท่ีจําเปน ความกาวหนาของอารย
ธรรม และสงั คม ท่ีเปน สว นหนึ่งของกระบวนการสรางสรรคในการใชทรัพยากรอ่ืนๆ และเปน
สวนหนงึ่ ท่สี าํ คัญอยางย่งิ ในการตัดสินใจ เพื่อพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คม ทรัพยากรสารสนเทศ
อาจจําแนกไดตามการเขาถงึ และใชสารสนเทศใน 2 แหลงใหญ คือ ทรัพยากรสารสนเทศจาก
หองสมุด และทรพั ยากรสารสนเทศจากอนิ เทอรเน็ต

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 15

สรปุ ทรัพยากรสารสนเทศ คือ วัสดุหรือส่ือประเภทตางๆ ที่มีใหบริการภายในหองสมุด
เพื่อใหผูใชบริการไดเขามาใชบริการไดอยางเต็มที่ ประกอบไปดวยสื่อตีพิมพ(Printed
Materials) และสอ่ื ไมต ีพมิ พ (Nonprint materials) มีรายละเอยี ดดงั น้ี

1. วัสดุตพี มิ พ
สิ่งพิมพที่มีการบันทึกความรู ความคิดของมนุษยนํามารวบรวมเปนเลม ใหผูอานได
ศึกษาคนควาและใชอางอิง แบงตามลักษณะเน้ือหา และเปนส่ือบันทึกสารนิเทศท่ียังคงมี
บทบาทสําคัญตอการศึกษาคนควา และมีปริมาณมากกวาทรัพยากรสารนิเทศประเภทอื่นๆ
อันประกอบดวย

1.1 หนังสือ (Books) เปนสิ่งพิมพที่รวบรวมเน้ือหาความรูหรือเรื่องราวตางๆ
ประกอบดวย * UNESCO ระบุสิ่งพมิ พป ระเภทหนังสือวา ตอ งมีความหนาต้ังแต 49 หนา ข้นึ ไป

1.1.1 หนังสอื ตาํ ราวิชาการ (Text book)
เปน หนังสอื ท่เี ขยี นขน้ึ ตามหลกั สตู รในสถาบนั การศกึ ษาระดับตางๆ
ใชป ระกอบการเรยี นการสอน เชน แบบเรียนวิชาตางๆ

1.1.2 หนงั สอื อา งองิ (Referrence book)
เปน หนังสือท่ีมลี ักษณะรวบรวมความรูไวหลากหลายเพือ่ ใชค น หาคาํ ตอบ
เรอื่ งใดเร่ืองหนึ่ง เรยี บเรยี งตามลําดบั อกั ษรของเร่ือง หรือเนอ้ื หาที่
ตอ งการคน เชน พจนานุกรมราชบณั ฑติ ยสถาน
และพจนานุกรมไทย-องั กฤษ สารานกุ รมวทิ ยาศาสตร เปนตน

1.1.3 หนังสอื บนั เทิงคดี (Fictions book)
เปน หนงั สอื ที่มเี น้ือหามงุ ใหความสนกุ สนาน บนั เทิง เชน นวนิยาย
เรอ่ื งสั้น นทิ าน หนังสือสําหรบั เด็ก เปน ตน

1.1.4 หนงั สอื สารคดี (Non Fictions book)
เปนหนังสอื ท่ีมีเน้อื หาใหค วามรูท่วั ไป ความรูเ ฉพาะเรื่องในสาขา
วิชาตางๆ เชน ตํารา แบบเรียน หนงั สอื อา นประกอบ หนงั สือความรทู ัว่ ไป

1.2 จุลสาร (Pamphlets)
เปนสิ่งพิมพท ่มี ีความหนาไมเกิน 48 หนา
จัดทาํ ขน้ึ โดยหนวยงานหรือองคกรตา งๆ
เพือ่ เผยแพรและประชาสมั พันธข อมูลเฉพาะเรอื่ งใดเรื่องหนง่ึ
เปน สิ่งพมิ พที่แจกเปน อภนิ ันทนาการตามหนว ยงานตางๆ

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 16

1.3 กฤตภาค (Clippings)
เปน สิ่งพมิ พท ไ่ี ดจ ากการตดั ขา ว หรอื บทความในวารสาร นติ ยสาร
หรือหนังสือพมิ พ และนํามาตัดติดกับกระดาษโดยใหหวั เรือ่ งพรอม
ระบุแหลงทม่ี าของเอกสารดงั กลา ว การจดั ทาํ กฤตภาค
มวี ตั ถุประสงคเพอ่ื จดั เก็บขอมูลที่นาสนใจใหก ับผูใชบรกิ าร
และแกปญ หาพื้นทใ่ี นการจัดเกบ็ หนงั สือพมิ พแ ละวารสารฉบบั ลว งเวลา

1.4 คูมอื สถานศึกษา (School Catalogs)
เปน สิ่งพิมพท ี่จดั ทาํ โดยสถาบันการศึกษา ตางๆ ทใ่ี หข อมลู
เก่ียวกบั สถาบนั การศกึ ษานั้นๆ เชน ประวัติการกอ ต้งั โปรแกรม
หรือคณะวิชาท่เี ปดสอนหลักสตู รในรายวิชาตาง ๆ คา ธรรมเนยี ม
และระเบยี บการเขา ศึกษา เปน ตน

1.5 วทิ ยานพิ นธ หรือปรญิ ญานิพนธ (Thesis หรือ Dissertations)
เปน สิง่ พมิ พท เ่ี ปนผลงานคน ควาวจิ ัยของนกั ศึกษามหาวิทยาลัยในระดับ
ปริญญามหาบัณฑิต และปรญิ ญาดษุ ฎีบณั ฑติ สาระในวทิ ยานิพนธ
จึงมหี ลากหลายสาขาวชิ าตามหลกั สตู รของมหาวิทยาลยั แตละแหง

1.6 ส่ิงพิมพร ฐั บาล (Government Publications)
เปน สิ่งพิมพท ี่จดั ทําโดยหนว ยงาน ทางราชการหรือหนว ยงานราชการ
เปนผูรับผดิ ชอบออกคา ใชจ ายในการจัดทาํ เพ่อื ใหเปน ส่ือในการเผยแพร
ขอมลู ตา งๆ เชน ขอ มลู ทางวิชาการ ผลการปฏบิ ัตงิ าน ระเบียบขอ บงั คบั เปนตน

1.7 รายงาน (Reports)
เปนสิ่งพิมพท่ีมีเนื้อหาในสาขาวิชาตางๆ เพื่อเสนอความกาวหนาทางวิชาการ ผลการ
ปฏิบัติงาน ผลการคนควา ทดลอง วิจัย เชน รายงานการประชุม รายงานผลการ
ประชมุ สมั มนา รายงานประชุมทางวชิ าการ รายงานผลการวิจัย รายงานประจําป รายงานผล
การทดลอง ฯลฯ

1.8 ตน ฉบบั ตวั เขียน (Manuscripts)
เปน สอ่ื บันทึกสารนิเทศที่ไมมีการพมิ พเผยแพรเ พราะเปนเอกสาร
ตน ฉบับของผเู ขียนและจัดเปน เอกสารแบบปฐมภูมิ เชน จดหมายสว นตัว
บนั ทกึ ประจาํ วัน บนั ทึกทางธุรกิจ ตน ฉบบั นวนยิ าย เปนตน

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 17

1.9 จดหมายเหตุ (Archives)
เปน สอื่ บันทกึ สารนิเทศทเี่ กยี่ วขอ งกบั การปฏบิ ตั ิงานของหนวยงาน
องคกรตา งๆ จัดเปน เอกสารแบบปฐมภูมิ ทมี่ คี ุณคาทางประวตั ศิ าสตร
เชนเดียวกับตน ฉบับ ตวั เขียน และเปน เอกสารทไี่ มพ มิ พเ ผยแพรท ่วั ไป

1.10 สทิ ธบิ ตั ร (Patents)
เปนเอกสารท่ีไดร บั การจดทะเบียนสิ่งประดิษฐใ หมเ พื่อใชแสดง
กรรมสทิ ธ์ิ หรอื คมุ ครองการประดษิ ฐ และการออกแบบผลิตภณั ฑ
เนื้อหาในสิทธิบัตรใหค วามรใู นสาขาวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี
เกย่ี วกับวธิ กี ารผลิตภณั ฑต างๆ ซ่ึงมสี วนกระตุนใหเ กดิ การประดิษฐ
ผลิตภัณฑใ หมได

สงิ่ พิมพต อเนอ่ื ง (Serials) เปนคําที่ใชเรียกช่ือส่ิงตีพิมพท่ีมีกําหนดเวลาแนนอนและออก
ตอเนื่องติดตอกันอยางสม่ําเสมอโดยแตละฉบับมีหมายเลขลําดับเอกสารกํากับ การที่เปน
สิ่งพิมพซ่ึงออกเผยแพรตามเง่ือนเวลาดังกลาวจึงมีช่ือเรียกอีกอยางหนึ่งวา Periodicals
สิ่งพิมพตอเน่ืองมีปรากฏในรูปของวารสาร (Journal) นิตยสาร (Magazine) และ
หนังสือพิมพ (Newspaper) การมีความรูในธรรมชาติของทรัพยากรสารนิเทศประเภท
สิ่งพิมพตอเนื่องเหลาน้ี ยอมชวยใหการศึกษาคนควาเปนไปอยางมีคุณภาพมากข้ึน ซึ่งมี
รายละเอียดดังน้ี

1.11 วารสาร (Periodicals) เปนส่ิงพิมพท่ีใหขอมูลทันสมัย จัดพิมพอยางตอเนื่อง
โดยมีกําหนดออกเปน วาระตางๆ เนื้อหาที่ตีพิมพในวารสารมีความหลากหลายทั้งที่ใหความรู
ความกาวหนาทางวิชาการ และใหความบันเทิงในเรื่องตางๆ วารสารจะประกอบดวย
บทความ หรือขอเขียนทาง วิชาการ ขณะที่นิตยสารมีเน้ือหาสวนใหญเปนการเสนอความ
บันเทงิ ดา นตางๆ (คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย 2540 : 23) กําหนดออกของ
วารสารมีวาระที่แตกตางกันไป เชนรายสัปดาห (ทุก 7 วัน) รายปกษ (ทุก 15 วัน) รายเดือน
ราย 2 เดอื น ราย 3 เดือน เปนตน

ประเภทของวารสาร วารสารที่มีเผยแพรส ามารถจาํ แนกออกได 2 ลกั ษณะ คอื
1. ประเภทของวารสารที่แบงตามกลมุ ผูผลิต
2. ประเภทของวารสารทีแ่ บง ตามเนื้อหาโดยรวม

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 18

1. วารสารทแ่ี บง ตามกลุมผผู ลติ มี 3 ประเภทคอื
1.1 วารสารท่ีผลิตโดยสมาคมทางวิชาการหรอื หนว ยงานราชการ เปนวารสาร

ที่จดั ทําขน้ึ โดยสมาคมทางวิชาการหรอื หนว ยงานราชการ เพ่ือเผยแพรบทความที่เก่ียวของกับ
สาขาวิชาทีส่ มาคมหรอื หนวยงานนั้นๆ เกยี่ วขอ งอยู โดยมสี มาชกิ ทีส่ นใจติดตามความกาวหนา
ในสาขาวิชาชีพน้ัน และเปนวารสารท่ีไมมีการวางจําหนายในรานหนังสือท่ัวไป วารสาร
ประเภทนี้มีการเสนอเน้ือหา 2 ประเภทคอื

1.1.1 วารสารท่ีเสนอรายงานความเคลื่อนไหวของสมาคม มีการตีพิมพ
ขอความที่เกี่ยวของกับสมาคม เชนบันทึกการประชุม การอภิปรายเรื่องที่สมาคมจัดทํา
กิจกรรมของสมาคม เปนตน

1.1.2 วารสารท่ีเสนอบทความทางวิชาการ มีการตีพิมพบทความท่ีเสนอ
ความกาวหนา หรือพัฒนาการในสาขาวิชาน้ันๆ เชน บทความเสนอผลการวิจัย บทความทาง
วชิ าการ ทฤษฎใี หมๆ เปนตน

1.2 วารสารท่ผี ลิตโดยบรษิ ทั เอกชน เปนวารสารทจ่ี ัดทาํ เพ่อื การคา เนน สารคดี
ท่วั ไป บันเทงิ หรอื วชิ าการ มจี ําหนายในรานหนงั สือทั่วไป

1.3 วารสารทผี่ ลติ โดยหนวยงานทางธุรกจิ เปนวารสารที่จดั ทําขน้ึ เพ่ือเผยแพร
หรอื ประชาสมั พนั ธระหวางองคก รกับลกู คา หรือหนว ยงานกับพนักงาน มีการผลิต 2 ลักษณะ

1.3.1 วารสารภายนอก (External) จัดทําเพ่ือเผยแพรเรื่องท่ีเก่ียวของกับ
สนิ คาหรอื บริการของบรษิ ัทใหแ กล กู คา ของบริษัท

1.3.2 วารสารภายใน (Internal) จดั ทาํ เพื่อเผยแพรเร่ืองราว หรือขาวนารู
เกี่ยวกบั องคก รใหแ กพนักงานทกุ ระดับในหนวยงาน เชน กิจกรรม นโยบาย ความเคล่ือนไหว
ตางๆ ขององคก ร (เดวินสนั 1969 : 19 - 21 อา งถงึ ใน พวา พันธุเมฆา 2538 : 123 - 124)

2. วารสารที่จดั แบงตามเนื้อหาโดยรวม มี 4 ประเภทคือ
2.1 วารสารวชิ าการ เปน วารสารท่ีจัดทําเพ่ือมุงเผยแพรความรูหรือพัฒนาการ

ทางวชิ าการในสาขาวิชาตา งๆ ซง่ึ จัดทําโดยหนวยงานทางวิชาการ หรือสถาบันการศึกษาที่ไม
หวังผลทางการคา บทความที่ตีพิมพในวารสารวิชาการสามารถนําไปใชอางอิงประกอบการ
คนควาไดเปนอยางดี และเปนสวนสําคัญในการศึกษาระดับสูง วารสารวิชาการอาจนําเสนอ
เนื้อหาเฉพาะสาขาวิชาใดเพียงวิชาหนึ่ง เชน วารสารสุขศึกษา วารสารหองสมุด วารสาร
ขา ราชการครู เปนตน หรืออาจเสนอบทความในรูปของสาขาวิชาซ่ึงเกี่ยวของกับหนวยงานที่
จัดทาํ เชน วารสารสุโขทัยธรรมาธริ าช เสนอบทความในสาขาวิชาตางๆ ท่ีมีการเรียนการสอน
ในมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธริ าช วทิ ยาจารยเสนอบทความในเรื่องท่ีเก่ียวของกับการศึกษา
ในประเด็นตา งๆ เปนตน

2.2 วารสารทั่วไป เปนวารสารท่ีจัดทําข้ึนเพื่อมุงเผยแพรความรูในสาขาวิชาใด
วิชาหน่งึ จัดทาํ โดยบรษิ ทั หรือองคกรทางธุรกจิ ทผ่ี ลิตเพือ่ จําหนา ย ซง่ึ บางครั้งเรยี กวา นิตยสาร

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 19

บทความทตี่ พี ิมพใ นวารสารประเภทนี้ อาจมุงเสนอเน้ือหาในเรื่องใดเรื่องหนึ่งโดยเฉพาะ เชน
นิตยสารใกลหมอ (เนนเน้ือหาทางการแพทยและสุขภาพ) อนุสาร อสท (เนนเน้ือหาการ
เดนิ ทางทอ งเท่ยี ว) ศิลปวฒั นธรรม (เนน เนือ้ หาทางดา นศิลปะ ประเพณี และวัฒนธรรมตางๆ)
ไมโครคอมพิวเตอร (เนนเนื้อหาดานคอมพิวเตอร) เปนตน สวนวารสารที่เสนอเนื้อหาไม
เฉพาะเจาะจง เชน นติ ยสารสารคดี นติ ยสารสรรสาระ เปนตน

2.3 วารสารบนั เทงิ คดี เปน วารสารที่จัดทาํ ข้นึ เพือ่ เสนอเร่อื งราวมุงความบันเทิง
มากกวา สาระทางวิชาการ เนอ้ื หาสว นใหญจ ะประกอบดวย นวนิยาย เรื่องสั้น หรือคอลัมน ที่
ใหค วามสนกุ สนานเพลิดเพลินเปน สาํ คัญ เชน กุลสตรี แพรว สกุลไทย คสู รา งคูสม เปนตน

2.4 วารสารประเภทขา วและวิเคราะหขาว เปนวารสารท่ีจัดทําเพื่อเสนอสรุป
ขา วหรอื เหตุการณส าํ คัญในแตละชว งเวลา ดงั นัน้ เนือ้ หาของวารสารประเภทนีจ้ ะประกอบดวย
สรุปขาวในดานตางๆ บทวิเคราะหเหตุการณท่ีสังคมกําลังใหความสนใจทั้งในประเทศและ
ตางประเทศ การอานวารสารประเภทนี้จงึ เสมอื นกบั การอา นหนังสือพิมพท่ีมีการรวบรวมและ
วิเคราะหในแงมุมตางๆ ซึ่งผูจัดทํามักเปนสํานักพิมพเดียวกับธุรกิจหนังสือพิมพ สวนใหญมี
กําหนดออกเปนรายสัปดาห เชน มติชนสุดสัปดาห สยามรัฐสัปดาหวิจารณ เนชั่นสุดสัปดาห
เปนตน

1.12 หนงั สือพมิ พ (Newspaper) เปนส่ิงพิมพตอเนื่องประเภทหน่ึงท่ีมุงเนนการเสนอ
ขาว เหตุการณความเคล่ือนไหวใหมๆ ท้ังในประเทศและตางประเทศในดานตางๆ เชน
การเมอื ง เศรษฐกจิ การศึกษา กีฬา สภาพสังคม เปนตน หนังสือพิมพเปนสิ่งพิมพที่ไมมีการ
เย็บเลมแตประกอบดวยกระดาษขนาดใหญหลายๆ แผนท่ีพับทบกัน มีกําหนดออกของ
หนังสือพิมพมีทั้งท่ีเปนรายวัน ราย 2 วัน ราย 3 วัน เปนตน การอานหนังสือพิมพจะทําให
ผูอานไดรับทราบเหตุการณ ที่มีความเปลี่ยนแปลงไดอยางทันสมัย หนังสือพิมพสามารถ
จดั แบงออกเปน 2 ประเภทคอื

1.12.1 หนังสือพิมพท่ัวไป เปนหนังสือพิมพที่เสนอขาวหรือเหตุการณใน
เร่ืองทั่วๆ ไป เนื้อหาประกอบดวยขาว บทความ บทวิจารณ และคอลัมนตางๆ ทั้งการเมือง
เศรษฐกจิ การศกึ ษา ศลิ ปะ บนั เทงิ กีฬา และดา นอื่นๆ มกั มกี ําหนดออกทุกวัน

1.12.2 หนังสอื พมิ พเฉพาะเร่ือง หรือเฉพาะกลุม หนังสือพิมพประเภทนี้
จะมุงเสนอขา วหรอื ความเคลื่อนไหวเฉพาะเรอ่ื ง เพื่อใหผ ูอานทม่ี ีความสนใจในเรื่องใดเรอื่ งหนึ่ง
โดยเฉพาะ เชน สยามกีฬา (เนน การเสนอขา วทางการกีฬา) ฐานเศรษฐกิจ (เนนการเสนอขาว
ทางเศรษฐกิจ การเงิน การคา) ตลาดหุน (เนนการเสนอขาวที่เกี่ยวของกับตลาดหลักทรัพย
สภาพการซ้อื ขายหุน ในกลมุ ตางๆ) เปนตน สว นใหญม กี ําหนดออกราย 3 วนั หรือรายสัปดาห

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 20

2. วัสดไุ มตีพมิ พ
เปน ส่ือบนั ทึกสารนิเทศที่ตองใชกับเครื่องมือหรืออุปกรณเฉพาะเพ่ือเรียกขอมูลที่มีการ

บนั ทึกใหปรากฏในรปู เสียงภาพ หรือ ขอ ความ ทรพั ยากรสารนิเทศประเภทน้ีมักมีขอมูลนําไป
ที่ใชป ระโยชนไ ดหลายลกั ษณะ เชน การคนควาเฉพาะเร่ืองหรือสาขาวิชา การใหความบันเทิง
การใหค วามรูในสาขาตางๆ เปน ตน วสั ดไุ มตีพิมพทีใ่ ชสําหรับการศึกษาคนควา ประกอบดว ย

2.1 โสตทัศนวสั ดุ (Audio-Visual Materials) เปน วสั ดทุ ่ใี ชบนั ทึกสารนิเทศทั้งภาพและ
เสยี ง ไดแก

2.1.1 ภาพยนตร (Motion Pictures) เปนวัสดุท่ีบันทึกภาพเคล่ือนไหว ขนาดของ
ฟลม ภาพยนตรม หี ลายขนาด เชน 8 มม . 16 มม .* 35 มม . ฯลฯ ใหความรูในเรื่องตางๆ โดย
ใชเรื่องท่ีเปนการสาธิตหรือการสอนทักษะเพ่ือใหฝกปฏิบัติตาม ภาพยนตรมักใชควบคูกับ
เครอื่ งฉายภาพยนตรตามขนาดของฟล ม

2.1.2 เทปบันทึกภาพ / วีดิทัศน (Video Tapes) เปนวัสดุที่ใชบันทึกภาพ และ
เสยี งลงเทปแมเหลก็ บรรจุในตลบั ใหความรูใ นเร่อื งตา งๆ เชน เดียวกบั วสั ดอุ ่ืนๆ โดยเฉพาะการ
ถายทอดเรื่องทใี่ ชท ักษะหรือการสัมภาษณ การทดลอง เชนเดียวกับภาพยนตร แตตองใชคูกับ
เครื่องเลนเทปบนั ทกึ ภาพ

2.1.3 แผนซีดี - รอม (Compact Disc Read Only Memory-CD-ROM) เปนวัสดุ
ที่ทําจากโพลีคารบอนเนตในรูปวงกลม มีคุณสมบัติพิเศษคือ สามารถจุขอมูลได 250,000
หนากระดาษ หรือ 600 ลานตัวอักษร และจัดเก็บสารนิเทศไดหลายรูปแบบ เชน ตัวอักษร
ภาพนงิ่ ภาพเคลอ่ื นไหว เสียง และลักษณะอ่ืนๆ ซึ่งเรียกวา มัลติมีเดีย ปจจุบันซีดี-รอม เปน
ทรพั ยากรสารนเิ ทศ ที่มีแนวโนมในการนํามาใชเพ่ิมขึ้นเร่ือยๆ เน่ืองจากมีขนาดเล็กแตบันทึก
ขอ มูลไดม ากกวา ทรพั ยากรสารนเิ ทศประเภทอ่ืนๆ การเรียกดขู อมลู จากแผนซีดี - รอม ตองใช
คูกบั เครอ่ื งอา นซีดี - รอม ในคอมพวิ เตอร

2.1.4 แผนภูมิ (Charts) และแผนภาพ (Diagrams) เปนวัสดุท่ีใชในการสื่อสาร
นเิ ทศ โดยเฉพาะแผนภมู ิจะใชแสดงความสมั พันธของเร่ืองหรือแนวความคิดตางๆ โดยใชภาพ
ตัวเลข ตวั หนงั สอื และสญั ลกั ษณประกอบกัน สวนแผนภาพมักใชในการแสดงโครงสรางหรือ
ความสัมพันธของกระบวนการตาง ๆ ดวยการใชลายเสน และสัญลักษณซ่ึงมีคําบรรยาย
ประกอบ

2.1.5 แผนท่ี (Maps) เปน วัสดุที่ใชแสดงขอมูลเกี่ยวกับภูมิศาสตร ภูมิประเทศ โดย
ใชเสนสี ภาพ และสัญลักษณในการส่ือสาร ซ่ึงมีทั้งชนิดเปนแผน และเปนเลมเชนเดียวกับ
หนังสือ

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 21

ภาพที่ 1 โสตทัศนวสั ดุ

ภาพยนตร เทปบนั ทกึ ภาพ แผน ซดี -ี รอม แผนท่ี แผนภมู ิ /
แผนภาพ

2.2 วัสดุยอสวน (Microforms) หมายถึงวัสดุที่ใชในการถายยอขอความจากหนังสือ
วารสาร หรอื เอกสารตางๆ ใหมีขนาดเล็กลงและบันทึกลงฟลมถายภาพ ทรัพยากรสารนิเทศ
ประเภทวสั ดยุ อสว น ประกอบดว ย

2.2.1 ไมโครฟลม (Microfilms) เปนมวนฟลมท่ีมีความยาวประมาณ 100 ฟุตใชใน
การบันทกึ สารนเิ ทศท่มี ีความยาวหรือเนื้อหาตอเนื่อง เชน ขอความในวารสาร นิตยสาร และ
หนังสอื พมิ พ ใชก ับเครื่องอา นไมโครฟล ม

2.2.2 ไมโครฟช (Microfiches) เปน แผนฟล ม ขนาด 4 X 6 น้วิ ทสี่ ามารถบรรจุภาพ
ไดประมาณ 98 ภาพ นิยมใชบันทึกสารนิเทศท่ีมีขนาดสั้นๆ หรือไมตอเน่ือง เชน เน้ือหาจาก
หนังสือวิทยานิพนธ รายงานตางๆ โดยตองใชควบคูกับเคร่ืองอานไมโครฟช ซ่ึงบางเครื่องใช
อา นไดทัง้ ไมโครฟลมและไมโครฟช และอาจใชถ ายสําเนาหนา เอกสารไดดวยการใชเคร่ืองอาน
และทําสําเนา (Reader Printer) (พวา พันธุเมฆา 2538 : 21 - 26 ; คณะอักษรศาสตร
จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลัย 2540 : 21 - 29)

ภาพท่ี 2 วสั ดยุ อ สวน

ไมโครฟลม เครอ่ื งอาน ไมโครฟช เครอื่ งอานไมโครฟช
ไมโครฟลม

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 22

4. การคนคนื ดวยเทคโนโลยี

เครื่องมือสืบคนทําใหผูใชสามารถสืบคนสารสนเทศไดอยางรวดเร็วและครอบคลุม
ประเด็นหัวขอที่ตองการไดอยางลึกซ้ึงกวางขวาง เปนบันทึกรายละเอียดของรายการ
สารสนเทศไวใ นรูปแบบอิเล็กทรอนิกส โดยใชเทคโนโลยีคอมพิวเตอรในการบันทึกและสืบคน
สารสนเทศ เครื่องมือสืบคนสารสนเทศดวยเทคโนโลยีที่ใชอยางแพรหลายในหองสมุดและ
แหลงใหบริการสารสนเทศ จาํ แนกเปน 3 ประเภท ดังน้ี

1. OPAC ยอมาจากคําวา Online Public Access Catalog หรือบางครั้งอาจ
เรียกวา Online Catalog เปนเคร่ืองมือที่บันทึกรายละเอียดขอมูลบรรณานุกรมของ
ทรัพยากรสารสนเทศทมี่ ีในหอ งสมดุ ไวใ นฐานขอ มูลดวยระบบคอมพิวเตอรในรูปแบบที่ตองใช
เคร่ืองอาน (Machainereadable format) และใหผูสืบคนสารสนเทศแบบเช่ือมตรงกับ
ฐานขอมูลจากเคร่ืองคอมพิวเตอรซ่ึงผูใชสามารถปอนคําสําคัญหรือหัวเร่ืองท่ีตองการสืบคน
และแสดงผลการสบื คนไดท างจอภาพ

นอกจากน้ี บางหอ งสมุดไดอ อกแบบ OPAC ใหม ลี กั ษณะเปน กราฟก (Graphic User
Interface-GUI) เพื่อการใชท่ีงายและสะดวกยิ่งขึ้นสําหรับผูสืบคนและสามารถเขาสืบคน
ทรัพยากรของหองสมุดตาง ๆ ที่เช่ือมโยงกับระบบเครือขาย ดังนั้นจึงมักเรียก OPAC หรือ
WebPac เปน ตน

2. ฐานขอมูลออนไลน (Online Database) เปนแหลงรวบรวมสารสนเทศอยาง
เปนระบบ เพ่ือความสะดวกในการจัดเก็บและคนคืนสารสนเทศ การสืบคนขอมูลโดยผาน
ระบบเครือขายอินเทอรเ น็ต ซ่ึงผูใชสามารถสืบคนขอมูลจากแหลงขอมูลตางๆ ที่เชื่อมโยงกัน
อยทู ว่ั โลก สําหรับขอมูลตางๆ ท่ีมีใหบริการน้ันมีทั้งประเภทท่ีไมตองเสียคาใชจายและตอง
เสยี คาใชจ ายในการใชฐานขอมูล ใหรายละเอียดทางบรรณานุกรม บทคัดยอและหรือเนื้อหา
เต็ม (Full-text) เอกสารอางอิงของส่ิงพิมพประเภทตางๆ ไมวาจะเปนหนังสือ บทความ
วารสาร งานวิจยั วทิ ยานพิ นธ

เครือขายบริการสารสนเทศ (information services network) เกิดข้ึนจาก
การรวมตัวกันของกลมุ สถาบันบรกิ ารสารสนเทศ เพอ่ื เพ่ิมประสทิ ธภิ าพในการดําเนินงานดาน
การบริการทางบรรณานุกรม ไดแก การทําบัตรรายการ การพัฒนาทรัพยากร การยืม
ระหวางหองสมุด และการบริการฐานขอมูลอิเล็กทรอนิกส เชน เครือขายยูนิเน็ต (UniNet)
เครือขายยูนิเน็ตจัดดําเนินการโดยสํานักงานบริหารเทคโนโลยีสารสนเทศเพ่ือพัฒนา
การศึกษา ในสงั กัดสาํ นักงานคณะกรรมการการอดุ มศึกษา มีวัตถุประสงคเพ่ือสนับสนุนและ
สง เสริมใหม กี ารใชทรัพยากรสารสนเทศรวมกัน ไดดําเนินโครงการพัฒนาเครือขายหองสมุด
มหาวิทยาลัยในประเทศไทย ท่ีมีชื่อยอวา “ThaiLIS” (Thai Library Integrated
System) โดยเช่ือมโยงเครือขายระหวางหองสมุดมหาวิทยาลัยและสถาบันจํานวน 24
แหง ใหสามารถใชงานผานเครือขายยูนิเน็ต มีสารสนเทศที่ใหบริการในฐานขอมูล
อเิ ล็กทรอนิกสอ อนไลนตา งประเทศ 9 ฐาน ดงั นี้

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 23

1. ACS : American Chemical Society
URL : http://pubs.acs.org
ประเภทสิง่ พิมพ : วารสารอเิ ล็กทรอนิกส
จํานวนวารสารท่บี อกรบั : ประมาณ 38 ชือ่
ชือ่ วารสารที่ไมบอกรบั : 1. Biotechnology Progress
2. Chemical & Engineering News
3. Journal of Chemical Education
ปท่เี ขาดู Full Text : 1996 – ปจจุบนั
รูปแบบไฟลการแสดงผล Full Text : PDF หรอื HTML (ตั้งแตป  1996 – ปป จ จบุ นั )
ระยะเวลาทบ่ี อกรับ : 12 เดอื น
ขอบเขตสาขาที่ครอบคลุม : สาขาเคมีและสาขาทีเ่ กีย่ วของ เชน Biochemistry,
Biotechnology, Biomedical เปนตน

2.IEEE/IEE Electronic Library (IEL)
URL : www.ieee.org
ประเภทสิ่งพมิ พ : วารสาร รายงานการประชมุ และเอกสารมาตรฐาน
จํานวนวารสารท่ีบอกรบั : ประมาณ 12,000 รายการ
ปท ี่เขา ดู Full Text : 1988 – ปจ จุบนั
ระยะเวลาทบ่ี อกรับ : 12 เดอื น
ขอบเขตสาขาทีค่ รอบคลมุ : สาขาวิศวกรรมศาสตร

3. ABI/INFORM Complete
URL : http://search.proquest.com/autologin
ประเภทสิ่งพิมพ : สิ่งพิมพต อเนอื่ ง และวทิ ยานิพนธฉบับเตม็
ปที่เขา ดู Full Text : 1971 – ปจจบุ นั
รปู แบบไฟลก ารแสดงผล : PDF หรอื HTML
ระยะเวลาท่ีบอกรับ : 12 เดอื น
ขอบเขตสาขาท่ีครอบคลมุ : ครอบคลมุ สาขาบรหิ ารการจัดการ และสาขาท่ีเกีย่ งขอ ง

4. Dissertation & Theses
URL : http://search.proquest.com/autologin
ประเภทสง่ิ พิมพ : วทิ ยานพิ นธและดุษฎีนพิ นธ
ปท่เี ขาดู : 1637 – ปจ จบุ ัน

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 24

: สาระสังเขปวทิ ยานพิ นธป ริญญาเอก ตงั้ แตป 1980 – ปจจุบัน
: สาระสังเขปวทิ ยานิพนธปรญิ ญาโท ตัง้ แตป  1988 – ปจจุบัน
: สาระสังเขปวทิ ยานิพนธไมน อ ยกวา 2.4 ลานรายการ
: Preview ของวทิ ยานพิ นธปรญิ ญาเอกและปริญญาโท ตง้ั แตป 1997

– ปจ จุบัน รายการละไมน อ ยกวา 24 หนา
ระยะเวลาทบ่ี อกรับ : 12 เดือน
ขอบเขตสาขาที่ครอบคลมุ : สหสาขา (Multidisciplinary) คอื ครอบคลมุ ในกลมุ สาขา

วทิ ยาศาสตรการออกแบบและสถาปตยกรรม
(Architecture and Design) วิศวกรรม (Engineering)
วทิ ยาศาสตรค อมพิวเตอร (Computer Science) ฟส กิ สและ
ดาราศาสตร (Physics and Astronomy) เคมแี ละวสั ดศุ าสตร
(Chemistry and Meterials Science) และ Medicine
สาขาสังคมศาสตร : บริหารธุรกิจและเศรษฐศาสตร (Business
and Life Science) กฎหมาย (Law) การศกึ ษา (Education)
สาขามนุษยศาสตร : ประวัตศิ าสตร (History)
บรรณารักษศาสตร (Libray Science) วฒั นธรรมศึกษา
(Cultural Studies) เปนตน

5.ACM Digital Library
URL : http://portal.acm.org/dl.cfm
ประเภทส่ิงพมิ พ : สิ่งพมิ พต อเนือ่ ง, จดหมายขา ว, เอกสารในการประชมุ วิชาการ,
Special Interest Groups
ปท่ีเขาดู Full Text : 1985 – ปจจุบนั
รูปแบบไฟลก ารแสดงผล Full Text : PDF
ระยะเวลาทบ่ี อกรบั : 12 เดอื น
ขอบเขตสาขาท่ีครอบคลุม : สาขาคอมพวิ เตอร และเทคโนโลยีสารสนเทศ

6.Lixis.com and Nexis.com
URL : http://www.lexisnexis.com/en-us/home.page
ประเภทสง่ิ พิมพ : บทความวารสาร ขา วจากหนังสอื พิมพ ขอ มลู บริษทั
จํานวนวารสารท่บี อกรับ : ประมาณ 36,000 รายการ
ปท ่ีเขา ดู Full Text : 1980 – ปจ จบุ นั
รปู แบบไฟลการแสดงผล Full Text : PDF
ระยะเวลาทีบ่ อกรับ : 12 เดอื น

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 25

ขอบเขตสาขาที่ครอบคลุม : ดา นกฎหมาย ธุรกจิ การเงนิ การวจิ ัยการตลาด การแพทย
และสาขาวชิ าอ่นื ๆ ท่เี กี่ยวของ
Lexis.com ฐานขอมูลทางกฎหมาย และ
Nexis.com ฐานขอมูลทางบรหิ ารธรุ กิจและการจัดการ

7.H.W.Wilson
URL : http://vnweb.hwwilsonweb.com/hww/jumpstart.jhtml
ประเภทส่ิงพิมพ : สิง่ พมิ พต อ เนอ่ื ง
ปทีเ่ ขาดู Full Text : 1981 – ปจ จุบนั
รูปแบบไฟลการแสดงผล Full Text : PDF หรือ HTML
ระยะเวลาทบ่ี อกรับ : 12 เดือน
ขอบเขตสาขาที่ครอบคลุม : สหสาขา (Multidisciplinary) คือ ครอบคลมุ ในกลุม สาขา
Applied Science & Technology, Art, Biological &
Agricultural, Business, Education, General Science,
Humanities, Legal, Libray Liberature and Information
Science และ Social Sciences เปน ตน

8.Web of Science
URL : http://isiknowledge.com
ประเภทส่ิงพมิ พ : วารสารอเิ ลก็ ทรอนิกส
ปที่เขาดู Full Text : 2001 – ปจจุบัน
รูปแบบไฟลการแสดงผล Full Text : ไมม บี ริการเอกสารฉบับเต็ม
ระยะเวลาที่บอกรบั : 12 เดอื น
ขอบเขตสาขาทคี่ รอบคลุม : สหสาขา (Multidisciplinary) คือ ครอบคลมุ ในกลมุ สาขา
วทิ ยาศาสตร, สังคมศาสตร และมนุษยศาสตร ประกอบดว ย 3
ฐานขอ มูลยอย คอื
1. Science Citation Index Expanded
2. Social Sciences Citation Index
3. Arts & Humanities Citation Index

9.SpringerLink
URL : www.springerlink.com
ประเภทสงิ่ พมิ พ : วารสารอิเลก็ ทรอนิกส
จาํ นวนวารสารที่บอกรับ : ประมาณ 1,800 ชื่อ

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 26

ปท เ่ี ขาดู Full Text : 1997 – ปจ จุบนั
รูปแบบไฟลก ารแสดงผล Full Text : PDF หรือ HTML (ตง้ั แตป  1997 – ปป จ จุบัน)
ระยะเวลาท่ีบอกรับ : 12 เดือน
ขอบเขตสาขาทคี่ รอบคลมุ : สหสาขา (Multidisciplinary) คอื ครอบคลมุ ในกลุมสาขา

วิทยาศาสตรก ารออกแบบและสถาปต ยกรรม (Architecture
and Design) วิศวกรรม (Engineering) วิทยาศาสตร
คอมพวิ เตอร (Computer Science) ฟส กิ สแ ละดาราศาสตร
(Physics and Astronomy) เคมแี ละวัสดศุ าสตร (Chemistry
and Meterials Science) และ Medicine เปนตน
สาขาสงั คมศาสตร : บรหิ ารธรุ กิจและเศรษฐศาสตร (Business
and Life Science) กฎหมาย (Law) การศึกษา (Education)
สาขามนษุ ยศาสตร : ประวตั ิศาสตร (History)
บรรณารกั ษศาสตร (Libray Science) วฒั นธรรมศกึ ษา
(Cultural Studies) เปนตน

3. CD-ROM โดยทั่วไปมักใช CD-ROM เปนเครื่องมือที่ใชสืบคนฐานขอมูล
บรรณานุกรม (Bibliographic database) และหรือขอมูลเน้ือหาเต็ม (Fulltext) สวนมากจะ
เปนบทความวารสารภาษาตางประเทศ รายงานการประชุมทางวิชาการ รายงานการวิจัย
บทวิจารณหนังสือหรือสิ่งพิมพอื่นๆ ที่เปนภาษาตางประเทศ สวนมากซีดี-รอม 1 ชื่อมัก
รวบรวมขอ มลู เนน เฉพาะทางใดทางหนึ่ง เชน Agricola รวบรวมขอมูลทางดานการเกษตร
COMPENDEX Plus รวบรวมขอมูลดานวิศวกรรมศาสตร ABI/INFORM รวบรวมขอมูลใน
สาขาธุรกิจ การจัดการฯลฯ ERIC รวมรวมขอมูลในสาขาการศึกษา เปนตน ซ่ึงแตเดิม
ฐานขอ มลู ซีดี-รอมใหบริการเฉพาะในรูปของแผนซีดี –รอมเทาน้ัน แตในปจจุบันมีผูผลิตบาง
รายได ใหบ ริการออนไลนผานเครือขายอินเทอรเน็ตดวย ซึ่งเปนการอํานวยความสะดวกใน
การสบื คนขอ มูลอีกทางหนึ่ง

ประเภทของฐานขอมูลที่นิยมนํามาใชบริการ ไดแก ฐานขอมูลบรรณานุกรม
(Bibliographic Database) และฐานขอ มลู เต็มรูป (Fulltext Database) สําหรับฐานขอมูล
บรรณานุกรม จะชวยใหผูใชสามารถสืบคนขอมูลบรรณานุกรมของบทความจากวารสาร
บทความในหนงั สอื วทิ ยานิพนธ และส่ิงพมิ พต างๆ ฐานขอ มูลบรรณานุกรมท่ีควรรูจักจําแนก
ตามสาขาวิชามีดงั น้ี

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 27

3.1 ฐานขอมลู ทางดา นวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
1. AGRICOLA เปน ฐานขอ มลู ดานเกษตรศาสตร
2. CAB เปนฐานขอมูลดา นเกษตรศาสตรแ ละสตั วแพทยศาสตร
3. COMPENDEX เปนฐานขอ มูลดา นวศิ วกรรมศาสตร
4. Health STAR เปน ฐานขอ มูลดา นสุขภาพและอนามัย
5. LIFE SCIENCES เปนฐานขอมูลดา นวทิ ยาศาสตรช ีวภาพ
6. CINAHL (COMMULATIVE INDEX NURSING & ALLIED

HEALTH LITERATURE) เปนฐานขอมลู ดานพยาบาลศาสตร
7. SCIENCE CITATION INDEX เปนฐานขอ มูลดานวิทยาศาสตร
8. MEDLINE เปน ฐานขอมลู ดา นแพทยศาสตร
9. International Pharmaceutical Abstracts เปน ฐานขอมูล

ดา นเภสัชศาสตร

3.2 ฐานขอมูลทางดา นมนษุ ยศาสตรและสงั คมศาสตร
1. ERIC (Educational Resources Information Center)

เปน ฐานขอมลู ดา นการศึกษา
2. INFORMATION SCIENCE เปนฐานขอมูลดานบรรณารักษ

ศาสตรและสารนิเทศศาสตร
3. SOCIAL SCIENCES CITATION INDEX เปนฐานขอมูลดาน

สงั คมศาสตร

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 28

แบบฝก หดั ทายบทที่ 2

1. การคน คนื หมายความวาอยา งไร
2. จงบอกประเภทของการคนคืน
3. การคน คืนดว ยทรัพยากรสารสนเทศคือ
4. การคน คืนดวยเทคโนโลยคี ือ
5. จากเครื่องมือตอ ไปน้ี จงบอกวา ขอใดเปน การคนคืนดวยทรัพยากรสารสนเทศ หรือการคน
คืนดวยเทคโนโลยี

5.1 สารานกุ รมวทิ ยาศาสตร
5.2 โสตทัศนวสั ดุ
5.3 บรรณานกุ รม
5.4 WebOPAC
5.5 ตนฉบับตัวเขียน
5.6 กฤตภาค
5.7 ฐานขอมูลออนไลน
5.8 แผน ซดี ีรอม
5.9 สาระสังเขป
5.10 ภาพยนตร
5.11 ฐานขอมลู ดานวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี
5.12 วารสารแพรว
5.13 หนงั สือพิมพไทยรัฐ
5.14 จดหมายเหตุ
5.15 วทิ ยานพิ นธ หรือปรญิ ญานพิ นธ

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 29

บทท่ี 3
แหลง สารสนเทศ

1. ความหมายแหลงสารสนเทศ

2. ความสาํ คัญของแหลง สารสนเทศ
3. ประเภทแหลงสารสนเทศ

3.1 หองสมุด (Library)
3.2 ศูนยสารนิเทศ
3.3 ศูนยบ รกิ ารสารนิเทศเชิงพาณิชย
3.4 หอจดหมายเหตุ

3.5 แหลง สารนิเทศท่ีเปน บคุ คล
3.6 แหลงสารนเิ ทศท่ีเปนสถานที่
3.7 หนว ยงานสารนิเทศท่ีมีชอ่ื เรยี กอืน่ ๆ

1. ความหมายแหลงสารสนเทศ

แหลงสารนิเทศ (Information Sources) หมายถงึ แหลงขอ มูล ขา วสาร มหี ลาย
ลกั ษณะ แหลงสารนเิ ทศอาจเปน สถาบนั บุคคล หรอื สถานทอี่ าจแบง แหลง สารนเิ ทศออกเปน
ประเภทตางๆ ไดด ังน้ี

1. หองสมุด (Library)
2. ศนู ยส ารนิเทศ (Information Center)
3. ศนู ยบริการสารนิเทศเชิงพาณชิ ย (Information Broker)
4. หอจดหมายเหตุ
5. แหลง สารนิเทศท่ีเปนบุคคล
6. แหลงสารนิเทศที่เปน สถานท่ี

ธนู บุญญานุวัตร (2555 : ออนไลน) กลาววาแหลงสารสนเทศ (information
sources) หมายถึง แหลงท่ีมา แหลงผลิต แหลงเผยแพรและใหบริการสารสนเทศ ซ่ึงอาจ
เปนบุคคล ส่ือมวลชน และสถาบันบริการสารสนเทศ แหลงสารสนเทศแยกประเภทตาม
ทม่ี าและลาํ ดับการผลติ แบง ไดเปน 3 ประเภทคือ

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 30

1. สารสนเทศปฐมภมู ิ (primary sources) หมายถึง สารสนเทศท่ีเรียบเรียงข้ึน
จากประสบการณของผูเ ขียน หรือเปน ผลการคนควาวจิ ยั นาํ เสนอความรใู หมๆ ไดแก รายงาน
การวิจัย วิทยานิพนธ เอกสารการปฏิบัติงาน รายงานการประชุมทางวิชาการ บทความ
วารสารวชิ าการ เอกสารสทิ ธิบัตร เอกสารมาตรฐาน เอกสารจดหมายเหตุ

2. สารสนเทศทุติยภมู ิ (secondary sources) หมายถึง สารสนเทศท่ีไดจากการ
นําสารสนเทศปฐมภูมิมาสังเคราะหและเรียบเรียงขึ้นใหม เพ่ือเสนอขอคิดหรือแนวโนมบาง
ประการ ไดแก หนังสือท่ัวไป หนังสือตํารา หนังสือคูมือการทํางาน รายงาน
ความกาวหนาทางวิทยาการ บทคัดยองานวิจัย บทวิจารณหนังสือ วารสารสาระสังเขป
เปน ตน

3. สารสนเทศตติยภูมิ (tertiary sources) หมายถงึ สารสนเทศท่ชี ้ีแนะแหลงที่อยู
ของสารสนเทศปฐมภูมิและทุติยภูมิ จะใหขอมูลทางบรรณานุกรมของสารสนเทศ ไดแก
หนงั สอื นามานกุ รม บรรณานุกรม และดชั นีวารสาร เปนตน

แหลง สารสนเทศมีความสําคัญตอความนาเช่ือถือของขอมูล ในการอางอิงทางวิชาการ
ถอื วา สารสนเทศจากแหลงปฐมภูมิเปนสารสนเทศท่ีดี มีความนาเชื่อถือในเร่ืองความถูกตอง
ตามขอ เทจ็ จริงมากกวา สารสนเทศทตุ ิยภมู แิ ละสารสนเทศตตยิ ภูมิ

2. ความสาํ คญั ของแหลง สารสนเทศ

2.1 เปรียบเสมือนแผนทบ่ี อกใหทราบวาหองสมดุ มที รพั ยากรสารสนเทศ และจดั เกบ็ ไวท ่ี
ไหนบา ง

2.2 ใหข อมูลรายละเอยี ดเกีย่ วกับตัวเลม สถานะของทรัพยากรสารสนเทศนนั้ ๆ
2.3 สามารถสบื คน จากหอ งสมุดหลายๆ แหงพรอมกนั ได
2.4 ใหข อมูลบรรณานุกรมของทรพั ยากรสารสนเทศ
2.5 สามารถเช่อื มโยงไปยงั แหลงขอมูลเพิ่มเตมิ เชน เอกสารฉบับเต็ม
2.6 สามารถบนั ทกึ หรอื ถา ยโอนขอ มลู ไปใชในการรวบรวมบรรณานุกรมได
2.7 ชแี้ หลง ขอมูลทางดานวชิ าการที่นาเชอ่ื ถือ

3. ประเภทแหลงสารสนเทศ (Information Sources)

แหลงสารสนเทศ หมายถงึ สถานท่ีทีม่ ีสารสนเทศสะสมอยู และเปด โอกาสใหบคุ คล
สามารถเขาใชสารสนเทศเหลานนั้ ได แบงไดเ ปน 6 ประเภท ดังนี้

3.1 หองสมุด (Library)
เปน แหลงสารนเิ ทศที่ใหบ รกิ ารทางวชิ าการมายาวนานและมีปริมาณมากที่สดุ สําหรับ

สังคมสารนิเทศไทยในปจ จบุ ัน การจัดตั้งหองสมุดโดยทั่วไปจะมีวัตถุประสงคหลัก 5 ประการ
คอื เพอ่ื การศกึ ษา เพ่อื ขอ มูลขา วสาร เพื่อการ คนควาวิจัย เพื่อความจรรโลงใจ และเพื่อความ
บันเทิงหรือนันทนาการ ซง่ึ วตั ถุประสงคดงั กลา วเปนสว นหนึง่ ของการจดั ต้ังหอ งสมุดที่แบงออก

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 31

ได 5 ประเภทคือ หองสมุดโรงเรียน หองสมุดมหาวิทยาลัยและวิทยาลัย หองสมุดเฉพาะ
หอ งสมดุ ประชาชน และหอสมดุ แหง ชาติ

หอ งสมดุ ในแตล ะกลมุ จะมีบทบาทในการจัดบรกิ ารสารนเิ ทศทีแ่ ตกตางกันไปตาม
ประเภทของหอ งสมุด ดงั นี้

1) หองสมุดโรงเรียน (School Library) เปนหองสมุดท่ีจัดตั้งขึ้น เพื่อรวบรวม
และใหบ ริการสารนิเทศท่ีสอดคลองกับการเรียนการสอนในหลักสูตรของโรงเรียน โดยมีกลุม
ผูใ ชบ รกิ ารคือ ครู อาจารย นักเรียน และบคุ ลากรภายในโรงเรียน บทบาทสําคัญของหองสมุด
โรงเรียนคือ ดําเนินการเปนศูนยสื่อการเรียนการสอน ดวยการจัดหาทรัพยากรสารนิเทศ
รูปแบบ ตางๆ ท้ังที่เปนวัสดุตีพิมพและวัสดุไมตีพิมพใหบริการแกผูใช โดยมุงหวังใหเกิด
ประโยชนดานพัฒนาการเรียนการสอนไดสูงสุด และหากหองสมุดโรงเรียนมี
ทรัพยากรสารนิเทศในรูปของส่ือโสตทัศนในปริมาณมาก จะมีการเรียกชื่อเปนอยางอื่น เชน
ศูนยส่ือการศึกษา ศูนยวัสดุการเรียน หรือศูนยวัสดุการสอน เปนตน บุคลากรผูใหบริการ
สารนิเทศจึงประกอบดว ยบรรณารกั ษ และนักโสตทศั นศึกษา

2) หองสมุดมหาวิทยาลัยและวิทยาลัย (College and University
Library) หรอื ทีเ่ รียกอีกชือ่ หนึง่ วา หองสมดุ กลางของสถาบันอุดมศึกษา (Academic Library)
เปน หอ งสมุดท่ีตั้งข้ึนเพ่ือรวบรวมและใหบริการสารนิเทศ เพื่อการศึกษาวิจัยเปนสําคัญ กลุม
ผูใชบริการหองสมุดประเภทนี้ ประกอบดวย อาจารย นักศึกษา นักวิจัย ผูบริหารและ
บุคลากรอ่ืน ๆ ของสถาบัน บทบาทสําคัญของหองสมุดสถาบันอุดมศึกษา คือการจัดหา
ทรัพยากรสารนเิ ทศรปู แบบตา ง ๆ เพ่ือใหบรกิ ารดานการศึกษา การคนควา วิจัย การทํานุบํารุง
ศิลปวัฒนธรรม และการบริการสังคม ตามภาระหนาที่ของสถาบันอุดมศึกษาโดยทั่วไป
ปจ จุบัน หองสมดุ สถาบันอุดมศึกษามีชือ่ เรยี กทแี่ ตกตางกนั ออกไป เชน สํานักหอสมุด สถาบัน
วิทยบรกิ าร สาํ นักบรรณสารสนเทศ สาํ นักหองสมดุ และสอื่ บรรณสารสนเทศ เปนตน บุคลากร
ผใู หบรกิ ารสารนเิ ทศจึงประกอบดว ย บรรณารักษ นักโสตทศั นศกึ ษา และนักเอกสารสนเทศ

3) หองสมุดเฉพาะ (Special Library) คือหองสมุดที่จัดตั้งข้ึนภายในหนวยงาน
องคกร หรือสถาบันตางๆ เพ่ือรวบรวมและใหบริการสารนิเทศเฉพาะสาขาวิชาสําหรับการ
คนควา วิจยั กลมุ ผใู ชบริการประกอบดวยบุคลากรผปู ฏิบัติงานในหนว ยงานที่หอ งสมุดน้ันสังกัด
อยู บทบาทสาํ คัญของหองสมุดเฉพาะคือ การจดั หาทรพั ยากรสารนิเทศและการจัดบริการเพ่ือ
สนับสนุนดานการคนควาวิจัย อันกอใหเกิดพัฒนาการในผลผลิตและการปฏิบัติงานของ
หนวยงาน รูปแบบของทรพั ยากรสารนิเทศทม่ี บี รกิ ารในหอ งสมุดเฉพาะจงึ มีทั้งเอกสารปฐมภูมิ
และทตุ ยิ ภูมิ ซงึ่ มีขอบเขตเนอื้ หาเฉพาะกลมุ สาขาวิชาตามลกั ษณะของหนว ยงานตนสังกัด การ
จัดบริการของหองสมุดเฉพาะมุงเนนใหผูใชสามารถเขาถึงสารนิเทศไดรวดเร็วและมี
ประสิทธภิ าพมากท่ีสดุ ตัวอยางหองสมุดเฉพาะท่ีมีดําเนินการใหบริการในสาขาวิชาตาง ๆ มี
ดังนี้

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 32

ตารางท่ี 5 รายชื่อหองสมดุ

ชอื่ หองสมดุ การใหบริการ

1. หองสมดุ คณะที่จัดตง้ั และบริการใน จัดเก็บและบริการตามสาขาวิชาท่เี ปดสอน

มหาวทิ ยาลยั สวนกลางและสว นภูมิภาคและ ของคณะน้นั ๆ เชนหองสมุดคณะ

กรงุ เทพฯ วศิ วกรรมศาสตร หองสมดุ คณะ

บริหารธรุ กิจและศลิ ปศาสตร

2. หอ งสมุดสาํ นักการศกึ ษา กรุงเทพมหานคร ดานสงั คมศาสตร หลกั สูตรประถมศกึ ษา

การวิจยั การศกึ ษา แบบเรียน กฎหมาย

เกีย่ วกับการจัดการศึกษาของ

กรงุ เทพมหานคร

3. หอ งสมดุ ศูนยพฒั นาหลกั สตู ร กรมวิชาการ สิ่งพมิ พข องกระทรวงศึกษา หนังสือสาํ หรบั

เดก็ หนังสือหายาก หนังสอื แบบเรียน

หนังสืออา นประกอบ

4. หอ งสมดุ สาํ นักงานสถิตแิ หงชาติ ดานสถติ ิ เศรษฐศาสตร ประชากรศาสตร

และคอมพวิ เตอรข อมูลภายในประเทศไทย

5. หองสมุดสํานกั งานคณะกรรมการการศกึ ษา ดา นการศึกษา การวจิ ยั ทางการศึกษา

แหง ชาติ

6. หองสมุดการเคหะแหง ชาติ ดา นสังคมศาสตรแ ละวิทยาศาสตรป ระยกุ ต

ทเ่ี กี่ยวขอ งกับการสรางทีอ่ ยูอ าศัย การต้ังถ่นิ

ฐานของมนษุ ย

7. หองสมุดสยามสมาคม ดานสาขามนุษยศาสตร สังคมศาสตร และ

ประวัติศาสตร

8. หอ งสมุดสํานกั งานใหญยเู นสโกสําหรบั ภาคพื้นดา นการศึกษาของประเทศในแถบเอเชียและ

เอเชยี และแปซฟิ ก แปซิฟก การพฒั นาเศรษฐกจิ เทคโนโลยี

การศึกษา การศึกษาผใู หญ การอดุ มศึกษา

วิทยาศาสตร สังคมศาสตร วัฒนธรรม และ

การสือ่ สาร

9. TK Park หองสมดุ มชี ีวิต โซนเกมสสรางสรรค

หองสมดุ เด็ก หอ งสมุดดนตรี IT Library มุม

หนังสอื การต ูน

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 33

ตารางที่ 5 (ตอ )

ชือ่ หอ งสมุด การใหบรกิ าร

10. หองสมุดแอสแคป (ESCAP) ดา นเศรษฐกิจ การเกษตร อาหาร

คณะกรรมาธกิ ารเศรษฐกิจและสงั คมเพื่อเอเชีย อตุ สาหกรรม การคา ระหวา งประเทศ การ

และแปซิฟกแหง สหประชาชาติ พฒั นาทรพั ยากรบคุ คล ทรพั ยากรธรรมชาติ

แหลง พลงั งาน แหลง น้ํา การคมนาคม การ

ทอ งเท่ียว การบริการสังคม การบริการ

สาํ หรบั เด็กและ เยาวชน สถติ ิ สง่ิ แวดลอม

การตง้ั ถน่ิ ฐานของมนุษย การส่ือสาร

คมนาคม บริเวณนอกฝงในยานเอเชยี และ

แปซิฟก

11. หองสมดุ วทิ ยาลยั ปอ งกนั ราชอาณาจักร ดา นการทหาร เศรษฐศาสตร การเมอื ง

ประวัตศิ าสตร และสังคมศาสตร

12. หองสมุดสาํ นักงานคณะกรรมการพฒั นาการ ดา นเศรษฐศาสตร และการพัฒนาสงั คม

เศรษฐกจิ และสงั คมแหงชาติ

13. หอ งสมุดการปโ ตรเลยี มแหงประเทศไทย ดานอตุ สาหกรรมนาํ้ มนั และแกส

วิทยาศาสตร เทคโนโลยี และเศรษฐศาสตร

14. หอ งสมุดสถาบันสงเสริมการสอน ดา นวิทยาศาสตร คณิตศาสตร การศึกษา

วิทยาศาสตร การเกษตร คหกรรมศาสตร เทคโนโลยี

และเทคโนโลยี คอมพวิ เตอร ศิลปะเชงิ พาณชิ ย

15. หองสมดุ มารวย ดานทเี่ กย่ี วกบั การเงิน การออม การลงทนุ

ตลาดหนุ และอ่ืนๆ ทเ่ี กี่ยวขอ ง

16. หองสมุดโรงพยาบาลราชวถิ ี ดานการแพทย สาธารณสขุ และสาขาอ่ืน ๆ

ทเ่ี กี่ยวขอ ง

17. หองสมดุ สถาบนั มะเร็งแหงชาติ ดา นวิทยาศาสตรก ารแพทย แพทยศาสตร

18. หอ งสมดุ เอฟ เอ โอ สํานกั งานภาคพ้นื เอเชยี ดา นเกษตร อาหาร โภชนาการ การพฒั นา

และแปซิฟก ชนบท ผลผลติ จากพืช ปา ไม ผลผลติ จาก

สัตว เครอื่ งจักรเกษตรกรรม และการประมง

19. หองสมุดกรมวิชาการเกษตร กระทรวง ดา นการเกษตร การวิจัยเกีย่ วกับพืช

เกษตรและสหกรณ

20. หองสมดุ กรมปา ไม ดา นปา ไม การจัดการปาไม การรักษาปาไม

การจดั การสันปนนา้ํ ผลผลิตจากปา และ

การใชประโยชน การคํานวณพ้ืนทปี่ าไม

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 34

จากตัวอยางดังกลาว เห็นไดวา หองสมุดเฉพาะน้ันอาจต้ังในสถาบันการศึกษาสวน
ราชการ หนวยงาน เอกชน หรือแมแตองคการระหวางประเทศที่จัดเก็บและใหบริการ
สารนิเทศในสาขาที่เก่ียวของกับการดําเนินงานของหนวยงานตนสังกัด ซ่ึงอาจเปนสาขาวิชา
เดยี ว หรอื สหวิชาก็ได

4) หองสมดุ ประชาชน (Public Library) เปนหองสมุดท่จี ัดตง้ั ข้ึน เพอ่ื ใหบริการ
สารนิเทศแกชุมชนโดยตรง กลุมผูใชบริการจึงเปนประชาชนท่ัวไปที่ไมจํากัด เพศ วัย หรือ
อาชีพ บทบาทสําคัญของหองสมุดประชาชน คือการจัดหาทรัพยากรสารนิเทศท่ีไมจํากัด
รูปแบบและสาขาวิชา เพ่ือใหบริการแกผูสนใจซ่ึงจัดเปนสวนหนึ่งของการศึกษานอกระบบ
โรงเรียน ปจ จุบนั หองสมดุ ประชาชนในสังคมไทย จัดแบงออกตามหนวยงานท่ีสังกัดออกได 4
กลุม คือ

(4.1) หองสมุดประชาชนในสังกัดกรุงเทพมหานคร จัดตั้งโดยไดรับ
งบประมาณ จากกรุงเทพฯ โดยมุงใหบริการแกประชาชนท่ีอาศัยในกรุงเทพฯและปริมณฑล
เปน สาํ คัญ

(4.2) หองสมุดประชาชนในสังกัดหนวยงานเอกชน จัดตั้งโดยไดรับ
งบประมาณจากองคกรธุรกิจเอกชน เชน บริษัท หางหุนสวน หรือธนาคาร โดยใหบริการแก
บุคคลทั่วไป ซ่ึงจัดเปนบริการทางสังคมของภาคเอกชนรูปแบบหนึ่ง เชน หองสมุดสยาม
สมาคม และหองสมุดมารวย เปนตน

(4.3) หองสมดุ ประชาชนในสังกดั หนว ยงานตา งประเทศ จัดตง้ั โดยไดร บั
งบประมาณจากหนวยงานตางประเทศ แตใ หบริการคนควาแกบุคคลท่ีสนใจสารนิเทศท่ีมีการ
ผลติ หรือเกีย่ วขอ งกับประเทศท่ีหอ งสมดุ แหง นั้นสังกัดอยู ทรัพยากรสารนิเทศที่มีบริการจึงมัก
เปน ขอ มูลซ่ึงเกี่ยวของกับประเทศน้ัน ๆ เชน หองสมุดสํานักงานใหญยูเนสโกสําหรับภาคพ้ืน
เอเชียและแปซฟิ ก และหองสมดุ บรชิ ตชิ เคานซ ิล และหอ งสมุดแอสแคป เปนตน

(4.4) หองสมดุ ประชาชนในสงั กดั กรมการศึกษานอกโรงเรียน จดั ตั้งโดย
ไดร ับงบประมาณแผน ดนิ มีการดาํ เนนิ งาน 2 ระดับ คอื

(4.4.1) หองสมุดประชาชนระดับจังหวัด ต้ังในเขตอําเภอเมือง
ประจําจังหวัดตางๆ ทําหนาท่ีใหบริการสารนิเทศแกบุคคลทั่วไป และมีการดําเนินงานเปน
หอ งสมุดรบั ฝาก (Depository Library) ใหก บั มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช

(4.4.2) หองสมุดประชาชนระดับอําเภอ จัดต้ังและใหบริการใน
บางอําเภอ ซง่ึ ปจจุบนั ใชช อื่ หอ งสมดุ เฉลิมราชกมุ ารี

หองสมดุ ประชาชนทงั้ 2 ระดบั นอกจากจะมหี นาทีส่ าํ คัญในการจัดเก็บและ
ใหบริการในฐานะเปน แหลงสารนเิ ทศของชุมชนแลว ยงั ตองรวบรวมและใหบริการสารนิเทศ
ทองถิน่ ของชุมชนอยางสมบูรณดวย

5) หอสมุดแหงชาติ (National Library) คือหองสมุดประจําของประเทศ ซ่ึงมี
บทบาทในการจัดและบริการสารนิเทศที่สําคัญ เพราะเปนหองสมุดที่จัดต้ังเพื่อใหบริการแก

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 35

ประชาชนทัว่ ไปในการศึกษาคนควา รวมทั้งมีบทบาทในการสะสมทรัพยากรสารนิเทศท่ีผลิต
ขึ้นในประเทศโดยมีพระราชบัญญัติท่ีระบุใหผูผลิตทรัพยากรสารนิเทศใดๆ ในประเทศตอง
จัดสงใหหอสมุดแหงชาติชื่อเร่ืองละ 2 ฉบับ นอกจากน้ี หอสมุดแหงชาติยังมีหนาที่ในการ
รว บ ร ว มบ ร ร ณ านุ ก ร ม แห ง ช า ติ ด ว ย กา ร กํ า หน ด เ ล ขม า ต ร ฐา น ส า กล ป ร ะ จํ า
หนังสือ (International Standard Book Number - I S B N) และเลขมาตรฐานสากล
ประจําวารสาร (International Standard Serials Number - I S S N) ที่มีการผลิต
ภายในประเทศ และจดั บรกิ ารบรรณานกุ รมแหงชาติเพ่ือการสืบคนทรัพยากรสารนิเทศท่ีผลิต
ในประเทศไทย นอกจากนีห้ อสมดุ แหงชาติยงั มกี ารบรกิ ารคนควาส่ิงพิมพร ฐั บาลในฐานะท่ีเปน
หองสมุดรับฝากและการเปนศูนยกลางในการแลกเปลย่ี นและยืมเอกสารแหง ชาติ จากลักษณะ
การดําเนินงานและขอบเขตการใหบริการ หอสมุดแหงชาติจึงจัดเปนแหลงท่ีใหบริการ
สารนิเทศในลักษณะเดียวกับหองสมุดประชาชน แตมีการดําเนินงานดานบริการสารนิเทศท่ี
แตกตางไปจากหองสมุดประเภทอ่ืนๆ ปจจุบันหอสมุดแหงชาติ ตั้งอยูตําบลทาวาสุกรี
กรุงเทพฯ และมีการจัดต้ังหองสมุดสาขาในสวนภูมิภาค เพื่อใหบริการแกประชาชนใน
ตา งจังหวัด เชน หอสมุดแหงชาติสาขาอินทรบุรี จังหวัดสิงหบุรี หอสมุดแหงชาติสาขาชลบุรี
หอสมุดแหงชาติสาขาสงขลา หอสมุดแหงชาติสาขาเชียงใหม หอสมุดแหงชาติสาขา
นครราชสมี า เปนตน

หองสมุดในแตละประเภทดังกลาวมีการดําเนินงาน วัตถุประสงคของการสะสม
ทรัพยากรสารนิเทศ กลุมผูใชบริการ หรือช่ือเรียกกลุมหองสมุดในแตละประเภทแตกตางกัน
ออกไปดังตารางสรปุ ได ดังน้ี

3.2 ศูนยส ารนิเทศ (Information Center) หรอื
ศูนยบริการเอกสาร (Documentation Center) เปนแหลงสารนิเทศ ท่ีต้ังขึ้นเพื่อ

จัดเก็บและใหบริการสารนิเทศที่มีเนื้อหาเฉพาะเจาะจงลุมลึก ทันสมัย ถูกตอง และทันกับ
ความตองการของผูใช กําเนิดของศูนยสารนิเทศมีพัฒนามาจากปญหาของการทวมทน
สารนิเทศ และความตองการใชขอมูลของผูใชบริการเปล่ียนแปลงไปโดยเฉพาะกลุม
ผูใชสารนิเทศในสาขาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่เปนผูริเร่ิมใหมีการจัดต้ังแหลงสารนิเทศ
ประเภทศนู ยสารนเิ ทศข้ึน เพอื่ ดําเนินการสะสม และรวบรวมบนั ทึกสารนิเทศทุกรูปแบบ และ
จัดบริการเขาถึงตัวผูใชเปนเฉพาะกรณี อันยังประโยชนในการติดตาม คิดคน และพัฒนา
ทฤษฎี ความรู และสง่ิ ประดิษฐใ หมๆ หนวยงานท่ีเปนศูนยสารนเิ ทศมีลกั ษณะ ดังน้ี

1) ทาํ หนาทเี่ ปนหนวยงานในการจัดหา จดั เกบ็ และใหบริการ สารนิเทศเฉพาะ
สาขาวชิ าหรือเฉพาะเรื่อง

2) ลักษณะของสารนิเทศท่ีจัดเก็บและใหบริการจะเนนเอกสารทางวิชาการ
รายงานการประชุม หรือเอกสารอนื่ ๆ ที่ไมเ ผยแพร

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 36

3) การบริการของศูนยสารนิเทศจะใหบริการที่คํานึงถึงความจําเปนของผูใช
เปน สาํ คญั

4) รูปแบบของการบริการมีลักษณะสอดคลองกับระบบสารนิเทศ ที่บริการ
คําตอบซ่ึงมุงใหสารนิเทศเฉพาะเร่ืองที่ตรงตามความตองการของผูใช เชน บริการรวบรวม
บรรณานุกรม บรกิ ารสารนิเทศเลือกสรร การบริการและจัดทําสาระสังเขป การเขียนรายงาน
ทางวิชาการ บรกิ ารแปล เปน ตน

5) ศูนยสารนิเทศบางแหงมีการดําเนินงานรวมกับหองสมุดเฉพาะ หรือ
หนว ยงานท่ีเก่ียวของเพอื่ แสวงหาขอมลู ใหสนองความตอ งการของผใู ชม ากท่สี ดุ

6) บุคลากรผูใหบริการประกอบดวย บรรณารักษ นักเอกสารสนเทศ นักวิจัย
นักบรรณานกุ รม ฯลฯ

การดาํ เนนิ งานของศนู ยสารนเิ ทศมรี ายละเอียดของการบริการทีแ่ ตกตา งกันไปตาม
ประเภทของศูนยสารนิเทศท่ปี ระกอบดว ย

1. ศนู ยสารนเิ ทศทจ่ี ดั แบง ตามลกั ษณะการดําเนนิ งานและใหบ รกิ าร จัดแบง
ได 7 ประเภทดังนี้

1.1 ศนู ยบริการเอกสารสาธารณะ (Public Documentation Center) เปน
แหลงสารนเิ ทศที่ใหบริการแกบุคคลทั่วไป เนื่องจากจัดต้ังและไดรับงบประมาณจากเงินภาษี
ของประชาชน

1.2 ศนู ยบรกิ ารเอกสารกง่ึ สาธารณะ (Semi-Public Documentation
Center) เปน แหลง สารนิเทศทใี่ หบ ริการแกส มาชกิ ของสถาบันตนสงั กดั ( เชน สมาคมวชิ าชพี
สมาคมวชิ าการ ) และอนญุ าตใหบ ุคคลภายนอกไดใชบริการดวย

1.3 ศูนยบริการเอกสารเอกชน (Private Documentation Center) เปน
แหลง สารนเิ ทศที่สังกัดบริษัท หางรานเพ่ือรวบรวมส่ิงพิมพท่ีเปนประโยชนตอการดําเนินของ
บรษิ ทั และใหบ ริการเฉพาะบุคลากรของบรษิ ัท หางรานนัน้ ๆ

1.4 ศูนยสารนิเทศภายใน (Internal Information Center) เปน
แหลงสารนิเทศที่รวบรวมและจัดเตรียมขอมูลของหนวยงานใหสะดวกตอการใชงาน รวมทั้ง
การแสวงหาสารนิเทศอื่นๆ ท่ีเปนประโยชนตอการบริหารงานใหบริการแกบุคลากรของ
หนวยงาน

1.5 ศูนยสารนิเทศเฉพาะ (Specialized Information Center) เปน
แหลงสารนิเทศทจ่ี ดั ตัง้ ขึน้ เพื่อใหบริการสารนิเทศ รวมท้ังใหค ําแนะนาํ ดานการจัดการและการ
ใชผ ลผลิต ของหนว ยงานตนสงั กัดซ่ึงอาจเปน บรษิ ัท สมาคมตางๆ

1.6 หนวยงานอื่นที่คลายคลึง ซ่ึงไมใชชื่อศูนยสารนิเทศ หรือศูนยบริการ
เอกสารแตมีบทบาทใหบริการเนื่องจากเปนผูผลิตและเผยแพรสารนิเทศ เชน สํานักพิมพ
เฉพาะวชิ า

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 37

1.7 รูปแบบผสม (Mixed Forms) เปนแหลงสารนิเทศที่ไมมีลักษณะแบบ

1 - 6 แตมกี ารบริการสารนิเทศตามลักษณะของการปฏิบัติงาน เชน งานสารบรรณ งานแฟม

เอกสาร เปนตน (Frank 1961 : ไมปรากฏเลขหนา อางถึงใน ชุติมา สัจจานันท 2538 :

129 – 131)

2. ศูนยส ารนเิ ทศแบงตามลกั ษณะ สาขา มี 3 ประเภท คือ

2.1 ศูนยสารนิเทศทางดานมนุษยศาสตร เปนหนวยงานท่ีจัดเก็บและ

ใหบรกิ ารทรัพยากรสารนเิ ทศในสาขามนุษยศาสตร และสาขาวชิ าอ่นื ๆ ทีเ่ ก่ยี วขอ ง

2.2 ศูนยสารนิเทศทางดานสังคมศาสตร เปนหนวยงานที่จัดเก็บและ

ใหบ ริการทรพั ยากรสารนเิ ทศในสาขาสังคมศาสตร และสาขาวชิ าอ่ืนๆ ท่เี กย่ี วของ

2.3 ศูนยสารนิเทศทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี เปนหนวยงานท่ี

จดั เกบ็ และใหบริการทรพั ยากรสารนิเทศในสาขาวิทยาศาสตร เทคโนโลยี และสาขาวิชาอื่นๆ

ท่เี กย่ี วของ (พนู สุข ปริวตั รวรวฒุ ิ 2531 : 1)

ตารางท่ี 6 ตัวอยางศูนยสารนเิ ทศท่ีมีการดําเนนิ งานและใหบรกิ ารในกลุมสาขาวิชาตา งๆ

ชอื่ หนวยงาน สาขาวิชาที่จัดเก็บและใหบ รกิ าร

1. ศนู ยเ อกสารมูลนิธอิ าสาสมัครเพื่อสังคม ดา นการพฒั นาเด็ก ผูห ญิงสลมั สิทธมิ นษุ ยชน

(มอส ) สาธารณสขุ งานชนบท งานพฒั นาทาง

เศรษฐกิจ การเมอื ง สงั คม บุคลากร การ

ฝกอบรม และงานอาสาสมัคร

2. ศูนยสนเทศสตรีและหอ งสมดุ สภาสตรี ดานขอ มลู สตรีในดานตาง ๆ ทัง้ ทางเศรษฐกจิ

แหงชาติ ในพระบรมราชินูปถัมภ สังคม การเมือง และการศึกษา

3. ศูนยบริการสารนเิ ทศเทคโนโลยีแกสชีวภาพ ดานเทคโนโลยแี กสชวี ภาพและเทคโนโลยี เยอ่ื

สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี แผน

4. ศนู ยพ นั ธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพ ดา นเทคโนโลยีชีวภาพ วิศวกรรมชีวเคมี การ

แหง ชาติ เพาะเลีย้ งเนือ้ เย่ือ และสาขาวชิ าท่ีเกีย่ วขอ ง

5. ศนู ยส นเทศทางการเกษตรแหง ชาติ ดา นการเกษตรท่เี กี่ยวขอ งโดยมขี อบขา ย

(AGRIS) รว มกบั นานาชาติและองคก รตา งประเทศใน

การรวบรวม และบรกิ ารบรรณานกุ รมเฉพาะ

สาขาวชิ าการเกษตร

6. ศนู ยส นเทศกระบอื นานาชาติ (IBIC) ดา นการกระบือทว่ั โลกและขอ มลู เกย่ี วกบั

นักวิจยั ทางการกระบือ

7. ศนู ยส นเทศทางปยุ ดานการใชปุย การผลติ และเรือ่ งทเ่ี ก่ยี วขอ งกบั

ปุย ในประเทศไทย

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 38

ตารางที่ 6 (ตอ)

ช่อื หนว ยงาน สาขาวชิ าที่จดั เกบ็ และใหบ รกิ าร

8. ศูนยบริการเอกสารการวิจยั แหง ปท.ไทย ดานวทิ ยาศาสตรการเกษตรในสาขาวชิ าตา ง ๆ

9. หอ งสมุดศูนยบ ริการเอกสารการวจิ ยั แหง ดา นวิทยาศาสตร และเทคโนโลยี

ประเทศไทย สถาบันวทิ ยาศาสตรแ ละ

เทคโนโลยีแหง ประเทศไทย

10. หองสมุดและศนู ยส ารนิเทศ ธนาคารแหง ดา นเศรษฐศาสตร การเงิน การธนาคาร การ

ประเทศไทย จัดการงบประมาณ การบัญชี และการบรหิ าร

เงิน

11. หอ งสมุดและศนู ยสนเทศขององคก าร ดา นอตุ สาหกรรมสัมพนั ธ กฎหมายแรงงาน

แรงงานระหวางประเทศ (ILO) การวาจางแรงงาน สภาพการทํางาน การคา

เศรษฐศาสตรแ รงงาน การพัฒนาสงั คมชนบท

การพัฒนาการจดั การ และการอตุ สาหกรรม

12. หอ งสมุดกองสนเทศวิทยาศาสตรแ ละ ดานวทิ ยาศาสตร เทคโนโลยี และอตุ สาหกรรม

เทคโนโลยี กรมวทิ ยาศาสตรบ ริการ

กระทรวงวทิ ยาศาสตร เทคโนโลยีและ

ส่ิงแวดลอม

ฯลฯ

จากตัวอยางศูนยสารนิเทศดังกลาว จะพบวาหนวยงานประเภทศูนย
สารนิเทศนั้นมีช่ือเรียกเปนอยางอ่ืน เชน ศูนยสนเทศ ศูนยเอกสาร ศูนยบริการสารนิเทศ
ศูนยบริการเอกสาร และมีศูนยสารนิเทศหลายหนวยงานที่มีการดําเนินงานรวมกับหองสมุด
เฉพาะ โดยสารนเิ ทศท่ีใหบ รกิ ารอาจมเี พยี งสาขาเดียว หรอื เปน กลุมสาขาวิชาก็ได

3.3 ศนู ยบ รกิ ารสารนิเทศเชิงพาณิชย ประกอบดวย
1. ศูนยบรกิ ารสารนิเทศทนั สมยั (Current Awareness Services)
เปนแหลงสารนิเทศท่ีใหบรกิ ารสารนเิ ทศในรปู ของบรรณานุกรม ดรรชนีวารสาร

และสาระสงั เขป แกผใู ชท ่เี ปน สมาชกิ ของศูนย ลักษณะของการบริการคือการรวบรวมรายการ
บรรณานุกรมในแตละสาขาใหกับลูกคาที่สนใจ ดังนั้นหนวยงานสารนิเทศประเภทน้ีจึงเปน
เสมือนผูเช่ือมโยงระหวาง ผูใชสารนิเทศกับผูผลิตสารนิเทศ สําหรับในประเทศไทยบริการ
สารนิเทศทันสมัย จะมีบริการในหองสมุดและศูนยสารนิเทศมากกวาการดําเนินงานในรูป
หนว ยงานเอกเทศ

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 39

2. ศนู ยบ รกิ ารสาระสงั เขปและดรรชนี
เปน แหลง บริการสาระสังเขปและดรรชนี เปนองคกรสารนิเทศที่ดําเนินงานใน

การจัดทําสาระสังเขปและดรรชนีสําหรับการสืบคนวารสารและส่ิงพิมพตางๆ จัดเปน
แหลงสารนิเทศท่ีชวยใหหองสมุดและศูนยสารนิเทศสามารถจัดบริการชวยตอบคําถามและ
ชวยการคนควาใหแ กผูใชไดมีประสิทธิภาพมากข้ึน ดังน้ันศูนยบริการสาระสังเขปและดรรชนี
จึงเปนหองสมุดและศูนยสารนิเทศตาง ๆ เชน การเปนสมาชิกของบริษัท University
Microfilm เพื่อบอกรับสาระสังเขปวิทยานิพนธ (Dissertation Abstracts International -
DAI) ใหบริการสืบคนขอมูลวิทยานิพนธในสาขาวิชาตาง ๆ แกผูใช บริษัท Bowker ผลิต
รายชือ่ หนังสือใหม Cumulative Book Index เพื่อเปน คูมือในการจัดซื้อหนังสือของหองสมุด
และศูนยส ารนเิ ทศ เปน ตน (สนุ ทร แกว ลาย 2539 : 22)

3. สํานกั พมิ พห รอื โรงพมิ พ
สํานักพิมพหรือโรงพิมพ จัดเปนแหลงผลิตสารนิเทศ เพ่ือการเผยแพรใน

สาขาวิชาตา งๆ ซึ่งสวนใหญอยูในรูปส่ือส่ิงพิมพ เชน หนังสือ วารสาร นิตยสาร หนังสือพิมพ
เปนตน สาํ นักพมิ พบางแหงมกี ารผลติ สารนเิ ทศเฉพาะสาขาวชิ าหรืออาจผลิตสหสาขาวิชาก็ได
เชน สาํ นักพิมพไ ทยวฒั นาพานชิ เนนการผลติ แบบเรียนของนักเรียนในระดับตางๆ สํานักพิมพ
ซีเอ็ดยูเคชั่น ผลิตตําราทางวิชาการ รวมท้ังตําราที่แปลจากตางประเทศในสาขาวิชาตางๆ
โดยเฉพาะคอมพิวเตอร สํานักพิมพโอเดียนสโตรเนนการผลิตหนังสือ ตํารา ที่เปนแบบเรียน
และหนงั สืออานประกอบ สาํ นกั พิมพบ า นวรรณกรรมผลติ หนังสือประเภทนวนิยายและบันเทิง
คดี เปน ตน

4. องคก รทางวชิ าชพี
องคก รทางวิชาชีพหรือองคกรทางวิชาการ รวมท้ังสถาบันทางการศึกษา เปน

อีกหนึ่งหนวยงานที่มีการผลิตสารนิเทศสาขาวิชาตางๆ ออกเผยแพร เชน กองกีฬา กรมพล
ศกึ ษา ผลิตกตกิ ากฬี าประเภทตา งๆ หนวยศึกษานิเทศกกรมพลศึกษา ผลิตเอกสารวิชาการท่ี
เกี่ยวของกับการเรียนการสอนในหลักสูตร สมาคมหองสมุดแหงประเทศไทยในพระบรม
ราชปู ถมั ภฯ ผลติ เอกสารตาํ ราทางบรรณารักษศาสตรแ ละสารนเิ ทศศาสตร เปน ตน

5. ผผู ลิตและจําหนา ยฐานขอ มลู
เปนแหลงสารนิเทศท่ีมีบทบาทสําคัญเพ่ิมมากข้ึนเรื่อยๆ ในสภาพการณ

ปจ จบุ ันโดยเฉพาะ สถาบนั บรกิ ารสารนิเทศที่มีการนําเทคโนโลยีสารนิเทศเขามาใหบริการแก
ผใู ช ผูผ ลิตและจาํ หนายฐานขอ มลู สามารถจดั แบงออกไดเ ปน 3 กลุม คอื

5.1 หนวยงานของรฐั ประกอบดวย กระทรวง กรม กอง สถาบนั ทเ่ี กี่ยวของกับ
การวิจัยและการศึกษา รวมทั้งสถาบันบริการสารนิเทศประเภทตางๆ ฐานขอมูลที่ผลิตจาก
องคกรเหลา นีม้ ักจัดทําขน้ึ เพ่ือใชใ นการพัฒนางานหรือปฏิบัติงานในขอบขายความรับผิดชอบ
ของตน และเผยแพรใ หแ กผูสนใจโดยไมมุงหวงั ผลทางธรุ กจิ

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 40

5.2 หนวยงานในภาคเอกชน ประกอบดวย สมาคมวิชาชีพ สมาคมวิชาการ
มูลนธิ ิ สถาบันท่เี ก่ยี วขอ งกบั การศึกษาวจิ ัย และบรษิ ัทเอกชน ดาํ เนนิ การผลิตฐานขอ มูลเพื่อใช
ประกอบการปฏิบัติงานของหนวยงาน และเผยแพรใหแกบุคคลภายนอกโดยอาจเปนบริการ
แบบใหเ ปลาหรือจาํ หนา ยในเชงิ พาณิชยก็ได

5.3 หนวยงานระหวางประเทศ ประกอบดวยองคกร หรือสถาบันท่ีตั้งข้ึนใน
ความรว มมอื ของประเทศตา งๆ ในการผลิตฐานขอมูล เพื่อเผยแพร แลกเปลี่ยน หรือใหความ
รว มมือทางวิชาการระหวา งกนั อาจใหบ รกิ ารแบบใหเ ปลาหรือจาํ หนายโดยไมหวงั ผลทางธุรกิจ
กไ็ ด (บุญเรอื ง เนียมหอม 2539 : 271)

อยางไรก็ตามฐานขอมูลที่มีการผลิตในหนวยงานทั้ง 3 ประเภท จะมีรูปแบบ
สาระ และวัตถุประสงคที่แตกตางกันออกไป ตามบทบาทหนาที่และวัตถุประสงคในการ
เผยแพรข อง ผูผลิตฐานขอ มูลนั้นๆ โดยสรปุ แหลง สารนิเทศประเภทตางๆ ดังที่ไดกลาวมาแลว
นนั้ บางแหงใหบริการแกผ ูใชโ ดยกําหนดเปน หนาทีโ่ ดยตรง บางแหลงดาํ เนินการเพ่อื ประโยชน
ในการศึกษา คนควาของผูใชโดยผานสถาบันบริการสารนิเทศประเภทตางๆ ผูใชบริการควร
รจู ักเลอื กประเภทของแหลง สารนเิ ทศเพือ่ ใหก ารคน ควา ขอ มลู ที่ไดตรงตามเปาประสงคใหมาก
ที่สดุ ซึ่งสว นใหญในสงั คมสารนิเทศของประเทศเรา แหลงสารนิเทศที่สําคัญและมีบทบาทตอ
การศกึ ษาคน ควา ยงั คงเปนหอ งสมุด ศูนยส ารนิเทศ หอจดหมายเหตุ มากกวาแหลงสารนิเทศ
ประเภทอน่ื ๆ

3.4 หอจดหมายเหตุ
เปนแหลงสารนิเทศที่ตั้งขึ้นเพื่อจัดเก็บและใหบริการทรัพยากรสารนิเทศประเภท

จดหมายเหตุ ซง่ึ เปนทรพั ยากรสารนิเทศท่ีเกิดจากการปฏิบัติของหนวยงานตางๆ แตปจจุบัน
ไดพนกระแสการใชงานและยังมีเน้ือหาท่ีทรงคุณคาทางประวัติศาสตร สามารถนําไปใช
ประโยชนในการคนควาอางอิงได เชน หนังสือราชการ ภาพถาย ภาพยนตร แถบบันทึกเสียง
สไลด วีดีทัศน ตนฉบับตัวเขียน ฯลฯ ส่ิงตางๆ เหลานี้ตองมีอายุต้ังแต 25 ปข้ึนไป
ทรัพยากรสารนิเทศประเภทจดหมายเหตุเปนสารนิเทศปฐมภูมิท่ีมีความสําคัญตอการศึกษา
คนควา และมีคุณคาเปนอยางยิ่ง หนวยงานประเภทจดหมายเหตุ การดําเนินงานของหอ
จดหมายเหตุสามารถจําแนกออกเปน ประเภทตา งๆ ไดด งั นี้

1. หอจดหมายแหงชาติ มีฐานะเปนกอง สังกัดกรมศิลปากร ทําหนาที่จัดเก็บ
และใหบริการจดหมายเหตุของสวนราชการ รวมทั้งบันทึกเหตุการณสําคัญๆ ทาง
ประวัตศิ าสตร เพื่อบรกิ ารแกบ คุ คลทวั่ ไป

2. หอจดหมายเหตุสวนภูมิภาคและทองถ่ิน สังกัดสวนราชการหรือองคการ
บริหารสวนภูมิภาค เนนการจัดเก็บและใหบริการจดหมายเหตุที่มีคุณคาในสวนภูมิภาคและ
ทองถนิ่ นั้นๆ

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 41

3. หอจดหมายเหตุของมหาวิทยาลัย จัดต้ังเปนหนวยงานหน่ึงของมหาวิทยาลัย
เพอื่ ดาํ เนินการสะสม รวบรวม และใหบ ริการขอมูลท่ีเกี่ยวของกับการปฏิบัติงานของวิทยาลัย
ในดานตางๆ เชน ประวัติและพัฒนาการของมหาวิทยาลัย นโยบายการปฏิบัติงาน ผลการ
ดําเนินงานของมหาวทิ ยาลยั เปน ตน

4. หอจดหมายเหตุวัดหรือสถาบันทางศาสนา จัดตั้งเปนหนวยงานภายในวัด
เพือ่ ดาํ เนินการสะสม รวบรวม และใหบริการขอมูลท่ีเก่ียวของกับประวัติและพัฒนาการของ
วัดหรือสถาบันทางศาสนาแหงนั้นๆ รวมทั้งมีขอมูลท่ีเก่ียวของกับวัดหรือสถาบันทางศาสนา
อน่ื ๆ

5. หอจดหมายเหตุของหนวยงานทางธุรกิจและอุตสาหกรรม จัดตั้งเปน
หนวยงานสังกัดองคกรทางธุรกิจและอุตสาหกรรม เพ่ือจัดเก็บและรวบรวมสารนิเทศท่ี
เกี่ยวของกับประวัติ และพัฒนาการของสถาบัน การดําเนินงาน การผลิต การลงทุน การ
บรหิ ารงาน รวมทงั้ เร่ืองตา งๆ ทเ่ี กีย่ วของและเปน ประโยชนในการดําเนนิ งานขององคกร

6. หอจดหมายเหตุของสวนราชการ จัดตั้งเปนหนวยงานในสังกัดสวนราชการ
เพ่ือรวบรวมเก็บรักษาและใหบริการแกสวนราชการน้ันๆ สารนิเทศท่ีจัดเก็บจึงเปนเร่ือง
ตา งๆ ทีเ่ กี่ยวขอ งกับหนว ยงานนน้ั โดยตรง

7. หอประวัติบุคคลสําคัญ เปนหอจดหมายเหตุท่ีมีลักษณะควบคูกับพิพิธภัณฑ
เพราะนอกจากจะรวบรวมสารนิเทศที่เกี่ยวของกับประวัติและผลงานของบุคคลท่ีมี
ความสําคัญแลว ยังมีการจัดแสดงเครื่องใชสวนตัวของบุคคลผูนั้นดวย (ชุติมา สัจจานันท
2538 : 145 - 148)

3.5 แหลงสารนิเทศทีเ่ ปน บคุ คล
เปนแหลง สารสนเทศทม่ี ีอยูในตวั บุคคลทีเ่ ปนผูรสู ารสนเทศ โดยเกดิ จากการประมวล

ความคิด ความรูและประสบการณของแตละบุคคล แหลงสารสนเทศบุคคลท่ีสําคัญ เชน
ปราชญชาวบาน ผูเช่ียวชาญ นักวิชาการ นักวิชาชีพในสาขาวิชาตางๆ เปนตน การเขาถึง
สารสนเทศบุคคลอาจตองใชวิธีการตดิ ตอสอบถามขอความรู คําแนะนําเพ่ือใหไดสารสนเทศท่ี
ตองการจากบุคคลเหลาน้ันโดยตรงไดแก ผูเช่ียวชาญ ผูรอบรูในสาขาตางๆ ผูตองการ
สารสนเทศจากบุคคลตองไปพบปะสนทนาหรือสอบถามจากผูเช่ียวชาญนั้นโดยตรงจึงจะได
สารสนเทศที่ตองการ

3.6 แหลงสารสนเทศที่เปนสถานที่ ไดแก อนุสาวรีย โบราณสถาน อุทยานแหงชาติ
รวมถึงสถานที่จาํ ลองดว ย เชน อนสุ าวรยี ช ัยสมรภูมิ ปราสาท หินพิมาย เมืองโบราณ เปนตน
แหลง สารสนเทศเหลานี้ มีประโยชนต อการศึกษาคนควาอยางยงิ่ ทั้งยังเปนแหลงท่ีเขาถึงไดไม
ยากนัก ขอดอ ยของแหลง สารสนเทศทเ่ี ปน สถานท่กี ็คอื สถานทบ่ี างแหง อยูไกล การเดินทางไป
สถานที่แหง นน้ั ตองใชเวลาและคา ใชจา ยเปนจํานวนมาก

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 42

ภาพท่ี 3 แหลง สารสนเทศทเ่ี ปน สถานที่

วดั โบราณสถาน อนุเสาวรยี 

3.7 หนว ยงานสารนเิ ทศทม่ี ชี ือ่ เรียกอน่ื ๆ
1. ศูนยบริการสารสนเทศแบบซีดีรอม และแบบออนไลน ศูนยบริการประเภทน้ีมี

วิวัฒนาการ สืบเนื่องมาจากศูนยสารสนเทศท่ีไดอธิบายไปขางตน เม่ือเทคโนโลยีสารสนเทศ
กาวหนามากข้ึน ศูนยฯ จึงนํา IT มาเปนเครื่องมือ ในการใหบริการแกลูกคา เพราะสามารถ
ใหบ รกิ ารไดสะดวกและรวดเร็วกวา IT ที่ ศูนยบริการสารสนเทศนํามาใชมีทั้งการจัดทําเปน
ซดี รี อมใหผขู อซ้ือบริการ ซ่ึงสวนใหญก็คือ บรรดาหองสมุดตางๆ และการจัดบริการออนไลน
ใหหองสมุดตางๆ ใชคอมพิวเตอรคนหาบทความ ในฐานขอมูลที่ศูนยไดจัดทําขึ้น อยางไรก็
ตาม การใชซีดรี อมนั้น มีปญหาในเร่ือง ความสมบรู ณ และทันสมัยของเน้ือหา ดังน้ันจึงนิยมใช
การคน แบบออนไลนมากกวา แมจะตองเสียคาใชจ า ยเพมิ่ ขึ้น

2. ศนู ยขอมูล คลงั ขอมลู ธนาคารขอมลู เปน แหลงสารนเิ ทศทีผ่ ลติ หรอื รวบรวมขอมูล
ตวั เลข ท่เี กี่ยวขอ งกับการดําเนินงานของหนวยงาน เนนใหบริการแกผูใชหนวยงานน้ัน ๆ และ
อาจใหบ ุคคลภายนอกไดใชบริการเปนบางกรณี ตัวอยางศูนยขอมูลท่ีมีบริการในประเทศไทย
เชน

2.1 ศูนยขอมูลทางเทคโนโลยี สมาคมสงเสริมเทคโนโลยี (ไทย - ญ่ีปุน) ใหบริการ
ขอมูลดานอุตสาหกรรม เทคโนโลยีการผลิตในภาคอุตสาหกรรมขนาดกลาง การผลิตและ
บรกิ ารทางอตุ สาหกรรม การออกแบบผลติ ภณั ฑ

2.2 สวนหอ งสมดุ และคลังขอมลู ธนาคารกรุงเทพ ใหบรกิ าร สารนเิ ทศดานการบัญชี
การเงนิ การธนาคาร การตลาด การจดั การ และขอมูลทเี่ กย่ี วของทางเศรษฐศาสตร

2.3 หอ งสมดุ ศูนยข อมลู เทคโนโลยี บริษัทปูนซิเมนตไทยจํากัด ใหบริการขอมูลดาน
เทคโนโลยี อตุ สาหกรรมดานตางๆ การจัดการ และวศิ วกรรมศาสตร

2.4 ศูนยขอมูลสมุนไพร มหาวิทยาลัยมหิดล ใหบริการขอมูลที่เกี่ยวกับสมุนไพรใน
ดา นตางๆ

2.5 ศูนยขอมูลพลังงานแหงประเทศไทย ใหขอมูลเกี่ยวกับ พลังงานประเภทตางๆ
และเรื่องอน่ื ๆ ท่ีเกย่ี วขอ ง

3. หนวยทะเบียนและสถิติ เปนแหลงสารนิเทศท่ีมีการผลิตและรวบรวมขอมูลในเร่ือง
ใดเรื่องหน่ึง เพ่ือใชประโยชนในการปฏิบัติงาน ซ่ึงอาจมีสถานภาพเปนหนวยงานยอย ๆ ใน

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 43

องคกรหรือไดรับการจัดต้ังเปนหนวยงานอิสระเพ่ือดําเนินงานจดทะเบียนและจัดเก็บสถิติ
เฉพาะเร่ืองใดเร่ืองหน่ึง สารนิเทศที่ไดจากหนวยทะเบียนและสถิติจึงมักเปนขอมูลดาน
ทะเบยี นประเภท ตางๆ ทห่ี นวยงานนัน้ รับผิดชอบ หรือปฏิบัติงานอยู เชน งานทะเบียนของ
วทิ ยาลัย เปนแหลงสารนิเทศที่จัดเก็บและใหบริการเรื่องเก่ียวกับนักศึกษาของวิทยาลัย กอง
การทะเบยี น กรมการปกครอง เปนแหลงสารนเิ ทศเก่ยี วกบั ทะเบยี นราษฎร เปน ตน

4. ศนู ยวิเคราะหสารนเิ ทศ เปนแหลงสารนิเทศที่มีบทบาทนอกเหนือจากการรวบรวม
สารนิเทศเฉพาะสาขาวิชาแลว ยังตองนําสารนิเทศที่จัดเก็บมาวิเคราะห ประเมิน สรุป และ
จดั เปนระบบตามรูปลักษณตางๆ เชน แฟมขอมูล ใบขอมูล (Sheet) และ ปริทัศน (Review)
เพอื่ ชว ยในการดาํ เนนิ งานตอบคาํ ถามดวยการจดั สง สารนิเทศเฉพาะเรื่องใหกับผูใชท่ีสนใจเปน
รายบคุ คลหรอื รายกลมุ

5. ศูนยประมวลและแจกจายสารนิเทศ / ศูนยแนะแหลงสารนิเทศ เปน
แหลง สารนเิ ทศท่ที าํ หนา ที่แนะแหลงขอ มูลใหกับผูใชบริการ โดยไมเนนการจัดเก็บสารนิเทศไว
ในหนวยงาน แตศูนยประมวลและแจกจายสารนิเทศมีบทบาทที่แตกตางออกไปคือการทํา
หนาท่ีเปนศูนยกลางระหวางผูผลิตสารนิเทศ / หรือ ทรัพยากรสารนิเทศ แจกจายไปยัง
ผใู ชส ารนิเทศในสาขาวชิ าน้ัน

สารสนเทศเปนทรัพยากรที่สําคัญท่ีสุดของโลกประเภทหนึ่ง ซ่ึงองคการศึกษา
วิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติไดกําหนดไวมี 3 ประเภท คือ
ทรพั ยากรธรรมชาติ ทรัพยากรมนษุ ย และทรพั ยากรสารสนเทศ อนั ถอื วาเปนส่ิงมีคุณคาที่เกิด
จากภูมิปญญาของมนุษย เปนทรัพยสินทางปญญาสามารถเพ่ิมเติมโดยไมหมดส้ิน ท้ังยัง
สามารถนาํ กลับมาใชไดอกี ในสภาพสังคมปจ จุบนั ความกาวหนาทางเทคโนโลยดี า นตางๆ ทํา
ใหม ีการถา ยทอดสารสนเทศออกมาในปริมาณท่ีมากมายมหาศาลและหลากหลายรูปแบบ ไม
วาจะเปนทรัพยากรตีพิมพ เชน หนังสือ วารสาร และส่ิงพิมพรูปแบบตางๆ ทรัพยากรไม
ตีพิมพ เชน โสตทัศนวัสดุและวัสดุยอสวน ตลอดจนทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส จะเห็นไดวา
สารสนเทศบรรจอุ ยูสอื่ อันมรี ปู แบบแตกตางมากมายกวาในอดีตและแพรกระจายไปทั่วทุกมุม
โลก ดังนั้น หองสมุดจึงไมใชแหลงสารสนเทศเพียงแหลงเดียวท่ีผูใชจะหาสารสนเทศที่
ตองการได แตยังสามารถเสาะแสวงหาสารสนเทศจากแหลงสารสนเทศอื่นๆ ไดอีกมากมาย
ผูใชจงึ ควรเลอื กแหลงและทรัพยากรสารสนเทศใหเ หมาะสมสอดคลองกับความตอ งการเพ่ือจะ
ไดสามารถนําสารสนเทศไปใชใ หเปนประโยชนอยางเต็มท่ี

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 44

แบบฝกหดั ทา ยบทท่ี 3

1. แหลงสารสนเทศหมายถึง
2. แหลง สารสนเทศมคี วามสาํ คญั อยางไร
3. จากสถานท่ตี อ ไปนี้ จงตอบวาเปน แหลง สารสนเทศประเภทใด

3.1 หอประวัติบุคคลสาํ คัญ
3.2 อุทยานแหง ชาติศรนี า น
3.3 TK Park
3.4 ศิลปน แหงชาติ
3.5 ศนู ยส นเทศทางการเกษตรแหง ชาติ
3.6 หองสมุดและศนู ยสนเทศขององคการแรงงานระหวางประเทศ
3.7 ศนู ยบริการสาระสงั เขปและดรรชนี
3.8 ปราสาทหนิ พิมาย
3.9 สมาคมหอ งสมดุ แหง ประเทศไทยในพระบรมราชปู ถัมภฯ
3.10 ศูนยข อมลู สมนุ ไพร
3.11 หอสมุดแหงชาติ
3.12 ปราชญชาวบา น
3.13 หอจดหมายเหตสุ ว นภมู ภิ าคและทอ งถน่ิ
3.14 อนุสาวรียชัยสมรภูมิ
3.15 ภมู ปิ ญญาทองถนิ่
3.16 หอ งสมุดสยามสมาคม
3.17 สาํ นกั พิมพโอเดยี นสโตร
3.18 ผเู ช่ียวชาญดา นเทคโนโลยี
3.19 ศูนยพ ันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยชี วี ภาพแหง ชาติ
3.20 ศนู ยขอมลู ทางเทคโนโลยี สมาคมสง เสรมิ เทคโนโลยี (ไทย - ญี่ปุน )

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 45

บทที่ 4
โมเดลการสืบคนขอ มูล

1. ประเภทของโมเดล

2. Classical Boolean Model (CBM)
3. Vector Space Model (VSM)
4. Neural Network Model (NNM)

ศุภชัย ตั้งวงศศานต, 2551 ไดกลาวไววา โมเดล หมายถึงรูปแบบท่ีแสดงในเชิงตรรกะ
(Logical View) เพื่อจําลองส่ิงของในระบบหรือตัวระบบเอง รวมทั้งจําลองการปฏิบัติการ
หรือปฏิกริ ยิ าในสงิ่ เปาหมายอยา งมีเหตแุ ละผล โดยท่ัวไปรูปแบบอาจจะเปนรูปภาพ หรือเปน
สัญลกั ษณแ ละมีลายเสนโยงตอกันไปมา รวมทั้งอาจจะเขียนเปนสัญลักษณทางคณิตศาสตร
และสมการคณิตศาสตรเ พอื่ แสดงขบวนการปฏบิ ัตกิ ารทป่ี รากฏทางกายภาพ

สําหรบั โมเดลของระบบการสืบคน ก็มีรูปแบบเปนการเฉพาะที่แสดงในเชิงตรรกะ เพ่ือ
จําลองสิ่งของตางๆ ในระบบ เชนตัวเอกสาร คลังเอกสาร ขอสนเทศท่ีผูใชตองการหรือคํา
สอบถาม รวมทั้งปฏิบัติการเทียบเคียง (Matching) เพ่ือหาผลลัพธ ปฏิบัติการการจัดกลุม
การจัดหมวดหมูของคลังเอกสาร และอ่ืน เปนตน รวมอยูในโมเดลอาจจะเขียนเปนรูปภาพ
หรือเปนสัญลักษณและมีลายเสนโยงตอกันไปมา และท่ีสําคัญเขียนเปนสัญลักษณทาง
คณิตศาสตรและการคาํ นวณทางคณิตศาสตร

1. ประเภทของโมเดล

เปน เวลารวม 50 ป ท่มี กี ารพัฒนาระบบการจัดเก็บและการสบื คน สารสนเทศ และ
นําเสนอทฤษฎที างคณติ ศาสตรใ นการสรางโมเดลในรูปแบบตา งๆ สําหรบั การสบื คน แบง
ประเภทได 3 แบบหลกั ตามทฤษฎที างคณติ ศาสตร ดังน้ี

1.Set Theory
2.Matrix Algebra
3.Probability Theory
ใน Set Theory ระบบ IR ที่พัฒนาข้ึนจะมีโมเดลของเอกสาร ประกอบดวยประโยค
ตางๆที่อยูภายในและเพ่ือสะดวกในการสืบคน จึงสรางเปนดรรชนีของประโยคน้ัน เม่ือ

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 46

กาํ หนดคําทต่ี องการสืบคนในประโยคตางๆ การสืบคนจึงเปนเร่ืองการ Match ของประโยค
ในคําสืบคน ผลลัพธที่ไดจึงมีเพียง Match และไม Match 2 คาเทาน้ัน ไมมีคําตอบอ่ีน
อยา งไรก็ตาม คําสืบคน สามารถเขียนดวยปฏิบัติการ And, Or, Not ทําใหปฏิบัติการเปนการ
Match ประโยคในเบือ้ งตน เพอ่ื ใหไ ดผลเปนเซทของเอกสาร จากนั้นก็มาทําการรวมเซทดวย
Boolean Operations จงึ มีชอ่ื เรยี กรูปแบบนวี้ า Classical Boolean Model (CBM)

ในวิธีตอ มาเปนการปรับปรุง Classical Boolean Model โดยฉีกแนวออกไปดวยวิธีการ
Matrix Algebra กลาวคือ โมเดลของเอกสารจะเปนรูป Term-Document Matrix ตัว
ประโยคเองจะสรางเปนดรรชนีเพื่อความรวดเร็วในการสืบคนแตละหนวยใน Matrix จะเปน
คาน้ําหนักที่ข้ึนอยูกับความถี่ของประโยคท่ีปรากฏในเอกสาร (Term Frequency) และ
อัตราสวนระหวางจํานวนเอกสารท้ังหมดกับจํานวนเอกสารท่ีมีประโยคนั้นปรากฏ (Inverse
Document Frequency) คําสืบคนก็จะเขยี นเปน เวกเตอรข องประโยคสอดคลองกับประโยค
ตามแนวตั้งของ Term-Document Metrix ขางตน คําท่ีปรากฎก็จะกําหนดเปนคาน้ําหนัก
มากนอยขึ้นอยูกับความสําคัญของคําน้ันเอง สวนคําท่ีไมปรากฏก็จะใหมีคาเปน 0 หลักการ
Matching ทีส่ อดคลองกบั คาํ สบื คน ที่กําหนด โมเดลนี้มีชอื่ วา Vector Space Model (VSM)

สําหรับโมเดลที่อาศัยทฤษฎี Probability Theory จะมีชื่อเรียกวา Probabilistic
Relevance Model (PRM) ก็จะมีการความแตกตา งจาก 2 รูปแบบแรกโดยส้ินเชิง กลาวคือ
ในโมเดลน้ี การ Matching ของคําสืบคนกับเอกสารจะเปนการเปรียบเทียบคาความนาจะ
เปน 2 คา คาหนี่งเปนความนา จะเปน ที่เอกสารจะเก่ียวพันธกับคําสืบคน สวนอีกคาหน่ึงเปน
ความนาจะเปนที่เอกสารไมเก่ียวพันธกับคําสืบคน ดังนั้น รายละเอียดยังมีการคํานวณท่ี
คอ นขา งซบั ซอ น ทาํ ใหไมไดเปน ทน่ี ิยมทใ่ี ชพัฒนาระบบ IR

2. Classical Boolean Model (CBM)

เปนตนแบบของระบบการสืบคนในยุคแรก โดยเอกสารประกอบดวยคําตางๆ ท่ีอยู

ภายในและเพือ่ ความสะดวกในการสืบคน จึงสรางเปนดรรชนขี องคํา เม่ือกําหนดคําสืบคนเปน

ชดุ ของคําตางๆ การสืบคน จงึ เปน เรื่องการ Match ของคําในคําสืบคน ถา Match ไดทุกคําก็

ตองถือวา Match และสามารถสบื คน คาํ นัน้ ได เชนใหเอกสารชุดหน่งึ ซึ่งมขี อความดังนี้

เอกสาร ขอ ความ

1 Pease porridge hot, pease porridge cold.

2 Pease porridge in the pot.

3 Nine days old.

4 Some like it hot, some like it cold.

5 Some like it in the pot.

6 Nine days old.

ทม่ี า : ศภุ ชัย ต้ังวงศศ านต, 2551 : 37.

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 47

สําหรับการสืบคนเพ่ือการคนหาคําใน CBM ก็เปนไปอยางตรงไปตรงมา ในเบื้องตน
สมมุติตองการสืบคนคาํ วา hot ปรากฏท่ีใด ก็เพียงแตไลตรวจสอบจากเอกสารท่ี 1 จนถึง N
(ในทน่ี ้ี N=6 สาํ หรับเอกสาร 6 ชุด) เมื่อส้ินสุดลง จะมีเพียงเอกสารชุดที่ 1 และ 4 ท่ีมีคําวา
hot ปรากฏ คาํ ตอบจงึ เปน Match = {1,4}

การสบื คน โดยทั่วไป คงไมใชมเี พยี งคําเดียว อาจมีหลายๆ คําได ซ่งึ ข้ึนอยกู ับความ
ตองการของผูใช สมมุติใหก ารตั้งคําสืบคนเปน 3 ชุดดังน้ี

Q1 = (hot and cold)
Q2 = (hot, days)
และ Q3 = (some, hot, pot)
สาํ หรบั Q1 เมอ่ื ไลจากเอกสารชุดท่ี 1 ถึง N จะมเี อกสารท่ี 1 และ 4 ปรากฏทง้ั
สองคําพรอ มกนั คอื คําวา hot และ cold คําตอบจึงเปน Math = {1,4}
สําหรับ Q2 เมื่อไลจ ากเอกสารชดุ ที่ 1 ถึง N ไมพบเอกสารใดเลยทีม่ ีการปรากฎ
ของคาํ วา hot และ days พรอ มกนั บางเอกสารมีเพยี ง hot แตไมม ี days เชนเอกสารที่ 1,4
และบางเอกสารมเี พียง days แตไมม ี hot เชน เอกสารที่ 3,6 คําตอบจึงเปน Not Match
ในทํานองเดียวกัน Q3 เม่ือเทียบกับเอกสารท้ังหมด ก็ตองใหคําตอบวา Not
Match แมวาบางเอกสารจะมีบางคํา เทียบไดตรงกันเปน 2 ใน 3 ซึ่งมากกวาครึ่ง แตดวย
กติกาที่กําหนด (ซึ่งตองปรากฏทุกคําพรอมกันหมด) จึงตองถือวาไมสอดคลองกันไมสามารถ
หาคําทง้ั 3 เจอในทุกเอกสารจึง Not Match (ไมมีการใหน้ําหนักคํา สามารถเช่ือมโยงโดยใช
and or not ได)

3. Vector Space Model (VSM)

เปนรูปแบบที่พัฒนาตอจาก Classical Boolean Model ดวยการสรางโมเดลของคลัง
เอกสารเปนรูป Matrix ของ Term-Document และเขียนคําสืบคนและตัวเอกสารอยูในรูป
เวกเตอร การวดั ความเหมือนจึงไมไดมีเพียง Match และไม Match ดังเชนในเอกสาร CBM
แตจะวดั ความใกลข องคเู วกเตอรของคาํ สบื คน กับเอกสารนน้ั วา จะใกลกันมากนอยเพียงใด ยิ่ง
ใกลมากก็ควรจะสอดคลองมาก หรือ Match มาก ย่ิงไกลมากก็ควรจะสอดคลองนอยหรือ
Match นอย วิธีนี้จะทําใหเราสามารถจัดอันดับ Ranking ของผลลัพธ โดยเรียงเอกสารที่ได
ตามลาํ ดับความสอดคลองกับคําสืบคน และใหคาน้ําหนัก 2 คา คาหนึ่งเปนความถี่ของคําท่ี
ปรากฏจะใหคา นาํ้ หนักเปน 1 ถาไมปรากฏเลยใหคา เปน 0 สําหรับวิธีการวัดความสอดคลอง
ของเวกเตอร ก็จะใช Inner Product เปนเกณฑในการคํานวณ

การคน้ คืนระบบสารสนเทศ | 48

เอกสารตา งๆ ในชุดเอกสารมีดงั ตอ ไปนี้
เอกสารที่ 1 : Interest in real estate speculation
เอกสารที่ 2 : Interest rates and rising home costs
เอกสารท่ี 3 : Kids do not have an interest in banking
เอกสารที่ 4 : Lower interest rates, hotter real estate market
เอกสารที่ 5 : Feds’ interest in raising interest rate rising

สมมุติวา Stop-word ไดแก an, and, do, in และ not

การสราง Term-Document Matrix ของเอกสารตา งๆทก่ี ําหนดให ดงั นี้ เอกสาร5
คํา เอกสาร1 เอกสาร2 เอกสาร3 เอกสาร4 0
0
banking 0 0 1 0 0
costs 0 1 0 0 1
estate 1 0 0 1 0
feds 0 0 0 0 0
home 0 1 0 0 1
hotter 0 0 0 1 0
interest 1 1 1 1 0
kids 0 0 1 0 0
lower 0 0 0 1 1
market 0 0 0 1 1
raising 0 0 0 0 0
rates 0 1 0 1 1
real 1 0 0 1 0
rising 0 1 0 0
speculation 1 0 0 0
ท่มี า : ศุภชยั ตั้งวงศศ านต, 2551 : 91.

สรุปเอกสารชดุ นี้คาํ สําคัญคอื คําวา interest เพราะเปนคําที่ปรากฏครบท้ัง 5 เอกสาร
(ยงิ่ ปรากฏบอ ย ยิง่ มีความสาํ คัญมาก เอกสารจะตรงกบั คําเม่อื คาความเหมือนเปน 1)

4. Neural Network Model (NNM)

ในวชิ าวาดวยปญ ญาประดษิ ฐ (Artificial Intelligence) ไดม ีการพัฒนาโมเดลของสมอง

มนุษยเพ่ือที่จะสามารถทํางานคลายมนุษย ไมวาการสั่งงาน การประมวลผล การรูจํา โดย

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 49

สรา งเปนเครือขายท่ีคอนขางซับซอนเรียกวา นิวรอลเนท (Neural Network) หรือเครือขาย
เซลลสมอง (Neuron) หลักการของนิวรอลเนทสรางขึ้นเพ่ือใชในการเทียบเคียงระหวางคํา
สืบคนกบั ตวั เอกสารในความสอดคลอ ง และจดั ลาํ ดบั ไดใ นคําตอบ

ใหต วั อยา งหนงึ่ ท่มี ีเอกสารอยู 5 เอกสารประกอบดว ยขอความดังนี้

เอกสาร (D) ขอความ

1 Cats and dogs eat

2 The dog has a mouse

3 Mice eat anything

4 Cats play with mice and rats

5 Cats play with rats

ตัวอยา งโมเดลหน่งึ ของนวิ รอลเนทใน IR

Query Terms Document Terms Documents

Cat Eat D1

Dog D2

Mouse Cat D3

Mouse D4
Play Rat D5

Play

ตามรูป Neural Network ที่ใชใน IR มีรูปแบบแบงเปน 3 ชั้น โดยช้ันท่ี 1 เปนชุดของ
คําที่คําสืบคน (Query Terms) ชั้นที่ 2 เปนชุดของคําในเอกสารท้ังหมด (Document
Terms) โดยตัดพวกคําโหล (Stop-words) ออก และคงไวเพียงคําหลัก สังเกตจะไมมีคํา a,
and, anything, eat, has, with และชั้นที่ 3 เปนชุดเอกสาร (Documents) (เพื่อคนหาคํา
สําคัญในเอกสารหรอื Query term)

การคน้ คนื ระบบสารสนเทศ | 50

แบบฝกหดั ทา ยบทที่ 4

1. จงบอกประเภทของตัวแบบ (Model) การคนคืนสารสนเทศ (IR)

2. จากชุดเอกสารนี้ จงนาํ ไปตอบในแตละโมเดล

D.1 The World Wide Web, abbreviated as WWW and commonly known
as the Web, is a system of interlink hypertext documents access via the
Internet.[1]

D.2 With a web browser, one can view web pages that may contain
text, images, videos, and other multimedia and navigate between them via
hyperlinks. [2]

D.3 Using concepts from earlier hypertext systems, English engineer
and computer scientist Sir Tim Berners-Lee, now the Director of the World

Wide Web Consortium, wrote a proposal in March 1989 for what would
eventually become the World Wide Web.[3]

D.4 At CERN in Geneva, Switzerland, Berners-Lee and Belgian computer
scientist Robert Cecilia proposed in 1990 to use[4]

D.5 "Hypertext to link and access information of various kinds as a web
of nodes in which the user can browse at will", and publicly introduced the
project in December. [5]

หมายเหต.ุ - คาํ ที่ขีดเสน ใตค อื Stop-word ท้ังหมด เพ่ือหา
2.1 จงตอบคําถามตอไปนใี้ นรปู แบบ Classical Model
(1) คาํ สืบคน คือ WWW, Web, Internet
(2) คาํ สบื คน คือ hypertext
(3) คําสืบคน คือ System, hypertext, Computer
(4) คําสืบคน คือ Computer
(5) คําสบื คน คือ Text, Document
2.2 จงแปลงขอมูลใหอ ยูในรูปแบบของ Document & Keyword Model
2.3จงตอบคําถามตอไปนี้เม่ืออยูในรูปแบบ Neural Network Model

Query Terms มคี าํ อะไรบาง