เพชบุระ ตุลาคม ๒๕๖๕ - มีนาคม ๒๕๖๖ ISSN ๒๒๒๙ - ๑๐๖๗ วารสารศิลปวัฒนธรรม ราย ๖ เดือน ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐
จ�ำนวนที่พิมพ ๑,๐๐๐ เลม เจ้าของ ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ วัตถุประสงค์ เพื่อเผยแพร่ข้อมูลศิลป วัฒนธรรมในจังหวัดเพชรบูรณ์ ISSN ๒๒๒๙ - ๑๐๖๗ ที่ปรึกษา รองศาสตราจารย ดร.ธวัช พะยิ้ม ผูชวยศาสตราจารย ดร.พงศศิริ คิดดี ผูชวยศาสตราจารย ดร.ส�ำราญ ทาวเงิน บรรณาธิการ ผูชวยศาสตราจารยจันทรพิมพ มีเปยม ผู้ช่วยบรรณาธิการ ผูชวยศาสตราจารยขุนแผน ตุมทองค�ำ อาจารยใจสคราญ จารึกสมาน อาจารย ดร.สดุดี ค�ำมี ผูชวยศาสตราจารยปาริชาติ ลาจันนนท อาจารยสมคิด ฤทธิ์เนติกุล อาจารยสมศักดิ์ ภูพรายงาม อาจารยพีรวัฒน สุขเกษม ประสานงาน นายวิโรจน์ หุ่นทอง ฝ่ายวารสารออนไลน์ นางสาวจิรภา เหมือนพิมทอง ฝ่ายด�ำเนินการ นางนิภา พิลาเกิด นางสาวปวีณา บัวบาง นางสาวสุพิชญา พูนมี นางสาวมัลลิกา อุฤทธิ์ นางสาวณัฐวดี แกวบาง นางสาวกัญญาภัค ดีดาร ฝ่ายกราฟก/ภาพ นางสาวมนชยา คลายโศก นายพิทักษ จันทรจิระ ผลิตและเผยแพรโดย ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ ๘๓ หมู่ ๑๑ ถ.สระบุรี - หลมสัก ต.สะเดียง อ.เมืองเพชรบูรณ จ.เพชรบูรณ ๖๗๐๐๐ โทรศัพท. ๐๕๖ - ๗๑๗๑๔๐ โทรสาร. ๐๕๖ - ๗๑๗๑๔๐ http://artculture.pcru.ac.th FB : ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ พิมพที่ : ร้านเก้าสิบ ๘๘ หมู่ ๖ ต.ชอนไพร อ.เมืองเพชรบูรณ์ จ.เพชรบูรณ์ ๖๗๐๐๐ โทร. ๐๘๙ - ๖๔๑๓๕๓๓
บทบรรณาธิการ วารสาร “ศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ” เปนวารสารที่ไดรวบรวม องคความรูทางศิลปวัฒนธรรมและภูมิปญญาท องถิ่นของจังหวัดเพชรบูรณ เปนหลัก ทั้งดานประวัติศาสตร โบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปหัตถกรรม ประเพณี วิถีชีวิตภูมิปญญาชาวบาน ต� ำนาน ความเชื่อ เครื่องมือ เครื่องใช อาหารการกินของชาวจังหวัดเพชรบูรณ วารสารฉบับนี้ได้ด�ำเนินมาถึงฉบับที่ ๑๐ กองบรรณาธิการมีความ ภาคภูมิใจอย่างยิ่งที่ได้หยิบยกเรื่องราวของศิลปวัฒนธรรมท้องถิ่นต่าง ๆ ในจังหวัดเพชรบูรณมาน� ์ำเสนอในหลากหลายแงมุม ไม ่ว่ าจะเป ่นบทความ็ ทางประวัติศาสตร์ เช่น ประวัติศาสตรชุมชนบ้านนาตะกรุด หรือจะเป็น เรื่อพระพุทธรูปส�ำริดในเมืองหล่มสัก ชีวประวัตินายเชื้อ สนั่นเมือง และ ยังมีเรื่องราวน่าสนใจอีกหลากหลายที่ได้รวบรวมมาไว้ในวารสารฉบับนี้ กองบรรณาธิการหวังเปนอยางยิ่งวาผูอานทุกทานจะได รับความรู และเพลิดเพลินไปกับนานาสาระของบทความในวารสารฉบับนี้ และหวัง เปนอยางยิ่งวาวารสารฉบับนี้จะเปนแรงผลักดันใหเกิดการศึกษาคนควา ทางวิชาการและการอนุรักษมรดกทางศิลปวัฒนธรรมของชาวจังหวัด เพชรบูรณสืบไป โอกาสนี้ กองบรรณาธิการขอขอบคุณผูเขียนบทความ ผูแนะน�ำ ขอมูล ผูทรงคุณวุฒิทุกทานที่กรุณาแสดงความคิดเห็นอันเปนประโยชน ตอคณะท�ำงาน ท�ำใหวารสาร “ศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ” ฉบับนี้ได เผยแพร ส�ำเร็จลุลวงมาไดดวยดี ผูชวยศาสตราจารยจันทร์พิมพ์ มีเปี่ยม ผูอ�ำนวยการส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
๓ บทบรรณาธิการ ๖ ประวัติศาสตร์ชุมชน บ้านนาตะกรุด ต�ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ๑๖ พระพุทธรูปส�ำริด ในเขตเมืองหล่มสัก ๔๐ อ่านชีวิตนายเชื้อ สนั่นเมือง (เพชรบูรณ) ต�ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ๖๐ วัดไตรภูมิ ๘๐ ภาษาพื้นถิ่นบ้านนาตะกรุด ๙๔ เมี่ยงหัวทูน สารบัญ
ประวัติชุมชนบ้านนาตะกรุด ต�ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ผูเขียน : ผศ.จันทรพิมพ มีเปยม ผูอ�ำนวยการส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม นางสาวมนชยา คลายโศก นักวิชาการวัฒนธรรม นางสาวจิรภา เหมือนพิมทอง นักวิชาการวัฒนธรรม ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ ----------------------------------- --------------------------------------------------------------- ----------------------------- --------------------------------------------------------------- 6 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ บานนาตะกรุดชุมชนเกาแกกอตั้งมาประมาณ ๒๐๐ ป ตั้งอยู หมูที่ ๑, ๒ และ ๓ ต�ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ ซึ่งค�ำวา “ตะกรุด” หมายถึงแหลงน�้ำหรือแหลงสุดของ แหลงน�้ำ และมีลักษณะล�ำน�้ำดวนคลองน�้ำสุด เปนการรวมกันของแหลงน�้ำที่มีอยูมากมาย หลายแหงตามชื่อเรียกของตนไมหลากหลาย ชนิดที่มีมากในบริเวณตะกรุดน�้ำนั้น ๆ ตลอดจน มีความอุดมสมบูรณเหมาะแกการเพาะปลูก ท�ำไรนา การท�ำมาหากินตั้งรกรากที่อยูอาศัย ของชาวบานที่อพยพจากศรีเทพนอยเพียง ไมกี่ครอบครัว จนเกิดเปนชุมชนที่มีความส�ำคัญ และเปนที่มาของชื่อเรียกค�ำวา บานนาตะกรุด จนถึงปจจุบัน
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 7 ประวัติความเปนมา จากเอกสารเรื่อง “เที่ยวที่ตาง ๆ ภาค ๓ เรื่องเที่ยวเมืองเพชรบูรณ” บันทึกโดยพระเจา บรมวงศเธอ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ กลาววา “...เที่ยวเมืองเพ็ชรบูรณที่พิมพ ในเลมนื้ ขาพเจาแตงไวครั้งไปตรวจราชการ มณฑลเพ็ชรบูรณเมื่อ รัตนโกสินทรศก ๑๒๓ ตรงกับปมะโรง พ.ศ. ๒๔๔๗ ...มีเมืองโบราณ อีกเมืองหนึ่งอยูใตเมืองวิเชียรบุรีลงมาขาง ฝงตะวันออกเหมือนกัน เมืองนี้เรียกวา เมือง ศรีเทพชื่อหนึ่ง อีกชื่อหนึ่งเรียกตามค�ำธุดงควา “เมืองภัยสาลี” อยูหางล�ำน�้ำสักขึ้นไปประมาณ ๑๕๐ เสน แลอยูที่ปาแดง จะไปดูไดไมยากนัก เมื่อจะลองจากเมืองเพ็ชรบูรณ ขาพเจาจึงได สั่งใหเอามาเดินมาคอยรับที่ทานาตะกรุดอัน เปนที่จะขึ้นไปสูเมืองศรีเทพ...” จากเอกสาร ดังกลาวท�ำใหทราบวา บานนาตะกรุดเริ่มมี มากอน พ.ศ. ๒๔๔๗ นับถึงปจจุบัน
8 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ กอนที่จะเกิดเปนบานนาตะกรุด ไดมีการ ยายถิ่นฐานมาจากบ านใหญ เดิมคือบ านศรีเทพน อย ในปจจุบัน ชาวบานได อพยพเดินทางลัดเลาะมาตาม ล�ำคลองบานและล� ำคลองหวยยาง ได พากันเดินทาง มา ๓ - ๔ พี่นอง และเมื่อมาถึงสถานที่ทายน�้ำ คือ สุดล�ำคลองพอดี ซึ่งค�ำวา “ตะกรุด” มีนัยความ หมายตามค�ำบอกเลาอยูหลายนัย ดังนี้ ประการแรก ตะกรุด หมายถึงแหลงน�้ำ คือแหลง สุดของแหลงน�้ำและมีลักษณะน�้ำดวนคลองน�้ ำสุดแบบนี้ อยูหลายแหง จึงไดเรียกชื่อวา ตะกรุดตาง ๆ ตาม แหลงน�้ำนั้น ๆ เชน ตะกรุดตะเขอยูที่หมู ๕ ตะกุดยอ ตะกรุดแฟบ ตะกรุดไอแต และตะกรุดดางอยูที่หมู ๓ แตละชื่อของตะกรุดลวนเรียกตามตนไมที่มีมาก ในที่พื้นที่นั้น ๆ เชน บานตะกรุดจิกเพราะมีตนจิก ตะกรุดแฟบเพราะมีตนแฟบ ตะกรุดยอเพราะมี ตนยอ เพราะเหตุที่มีหลายตะกรุดจึงไดมาปรึกษา กันวาจะตั้งชื่อสถานที่นี้วาอยางไรดี จึงไดขอสรุป วาใหเรียกชื่อ “นาตะกรุด” มาจนถึงทุกวันนี้ (เสมอ โตมะนิตย, ๒๕๖๔)
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 9 ประการที่สอง สาเหตุที่เรียกวา บานนาตะกรุด เพราะหมูบานนี้มีลักษณะพื้นที่เปนแองน�้ ำซึ่งไมลึกนัก เมื่อถึงฤดูฝนน�้ำจะเต็มแอง แองน�้ำนี้ ชาวบานเรียกวา “ตะกรุด” ซึ่งแองน�้ำมีอยูมากมายในหมูบาน เมื่อ ถึงฤดูแลงน�้ำก็จะแหง แองแตละแองจะมีความยาว ประมาณ ๑๐ วา ตอเนื่องกันบางไมตอเนื่องกันบาง ดังนั้นค�ำวาตะกรุดจึงมีลักษณะคลายคลอง แต ความยาวความสั้นของตะกรุดนั้นเกิดขึ้นมาตาม ธรรมชาติ เชน ตะกรุดขาง ตะกรุดยอ ตะกรุดตะเข ตะกรุดครก ตะกรุดไอโซ ตะกรุดจิก เปนตน ซึ่ง สวนใหญชื่อตะกรุดตางจะเรียกตามชื่อของพรรณไม ที่มีอยูบริเวณนั้นเปนจ�ำนวนมากๆ เชน ตะกรุดยอ มาจากตนยอ ตะกรุดจิก มาจากตนจิก เปนตน (ปรุงศรี กลิ่นเทศ, มมป.) ประการที่สาม สาเหตุที่เรียกชื่อบานนาตะกรุด เพราะมีคนมาหาเครื่องรางของขลัง คือ “ตะกรุด” นางจีน ตะกรุดงามไดเลาไววา ในสมัยกอนบริเวณนี้ เปนพื้นที่ที่เคยเปนเมืองเกา ตอมาเมืองดังกลาวเกิด การลมสลาย มีชาวบานจากเมืองอื่นเข ามาหาเครื่องราง ของขลังของเกาที่มีคา เชน ตะกรุด และชาวบาน ไดเขามาตั้งบานเรือนจนกลายเปนหมูบานเรียกวา บานนาตะกรุด (ปรุงศรี กลิ่นเทศ, มมป.)
10 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ การอพยพของชาวบาน จากศรีเทพนอยซึ่งเปนคนดั้งเดิม คนเมืองศรีเทพลงมาที่นาตะกรุดเนื่องจากเกิดโรคระบาด โรคหา อหิวาตกโรค จึงหนีจากโรคไปตามปาเขาเพื่อตั้งรกราก ตั้งบานตั้งเมือง ตามสถานที่ จากบานใหญเมืองศรีเทพแตกจึงมีการออกมา ตามต� ำนาน เรื่องเลามีอยูวา กอนที่เมืองเกาจะลม มีวัวอยูตัวหนึ่งถูกเสกยาพิษ เขาทองจากคนมีวิชา วัวตัวนี้รองอยูตลอด ๓ วัน ๗ วันเพื่อจะเขามา ในเมืองศรีเทพใหได วัวตัวนั้นรองจนเจาพอศรีเทพทนความร�ำคาญ ไมไหวจึงเปดประตูเมืองใหวัวเข า เมื่อวัวเข าไปในเมืองได ก็ทองแตกตาย สุดทายจึงเปนเหตุใหยาพิษกระจายจึงท�ำใหคนเมืองศรีเทพลมสลาย แตกกระจาย (เสมอ โตมะนิตย, ๒๕๖๔) สภาพภูมิศาสตรและการคมนาคม สภาพทั่วไปเปนที่ราบสลับที่เนิน มีอาณาเขตติดตอดังนี้ ทิศเหนือ ติดตอกับ บานศรีเทพนอย ต�ำบลนาสนุน ทิศใต ติดตอกับ ต�ำบลคลองกระจัง ทิศตะวันออก ติดตอกับ บานโคกสะแกลาด ทิศตะวันตก ติดตอกับ บานทาไมทอง การคมนาคม สามารถเดินทางไดทุกฤดูกาล สะดวกทุกเสนทางในการเดินทางเขา หมูบาน การใช ยานพาหนะจะเปนรถยนต รถจักรยานยนต ระยะทาง หางจากอ�ำเภอศรีเทพ ๑๙ กิโลเมตร ------------------------------------ --------------------------------------------------------------- ------------------------------------ ---------------------------------------------------------------
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 11 ---------------------------------------------- ------------------------------------------------ -------------------------------------------------------------- ประเพณีและวัฒนธรรม ประเพณีปใหมที่วัดโพธิ์ทอง รวมถึงวันพอวันแมมีการสวมนต สะเดาะเคราะห ตักบาตรขาวสาร อาหารแหง นิมนตพระสามวัด เดินทั้งสองฝงของถนนตั้งแต บานนาตะกรุดหมูที่ ๑ - ๓ เดิน จนสุด ประเพณีนี้มีมากวา ๒๐ ป ประเพณีท�ำบุญกลางบาน จัดราวเดือน ๖ ของทุก ๆ ป ใน เชาวันแรกเลี้ยงอีตาเจ าบ านสงผี แขกทายหมูบ าน ตกเย็นสวดมนต วันที่สอง ถวายอาหารใสบาตร ตอนเชา และทานขาวพรอมกัน ประเพณีสวดคาถาปลาชอน ถาฝนแลงจะมีการท�ำพิธีสวด คาถาปลาชอนใหฝนตก ถ าหาก ไมแลงก็ไมต้องท�ำพิธี คลายกับ พิธีแหนางแมว พิธีนี้จึงไมไดจัด ขึ้นทุกป ดูวาปไหนแลงก็จะจัด พิธีสวดคาถาปลาชอนขึ้น ประชากร มีประชากร ๒,๐๗๒ คน ชาย ๑,๐๑๖ คน หญิง ๑,๐๕๖ คน ๘๖๕ ครัวเรือน อาชีพ ประชากรประกอบอาชีพท�ำนา ท�ำไรและรับจาง แมน�้ ำที่ไหลผาน คือ แมน�้ำปาสัก ประเพณีสงกรานต จัดขึ้นทั้งหมด ๗ วัน วันสุดทาย ของสงกรานตจะมีการแหพระ ใหญศรีอริยเมตไตรย ซึ่งเปน พระที่คนในหมูบานหลอขึ้นเอง ซึ่งหลอขึ้นที่บานนะตะกรุด เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๐ และจะแหรอบบาน ในวันที่ ๑๙ เมษายน ของทุกป (https://cuturl.cfd/PZYf2Y1, ๒๕๖๖)
12 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ ปราชญชาวบาน/ผูน�ำ/ บุคคลส�ำคัญของชุมชน - นายประเวศ ตะกรุดจันทร ผูใหญบาน - นางปรุงศรี กลิ่นเทศ ครูโรงเรียนบานนาตะกรุด วัฒนธรรมประเพณีทองถิ่น การรายร� ำ และการละเลนพื้นบาน - นางทัศนีย เต็มเปยม การประดิษฐเศษวัสดุ เปนของใชจากเศษผากระดาษ และของเหลือใชอื่น ๆ - นางล�ำพวน มีเดช การทอผาดวยกี่กระตุก - นางชวย บุญแจง การทอผาดวยกี่กระตุก สถานที่ทองเที่ยว วัดโพธิ์ทอง มีชื่อเดิมวา วัดอุทุมพร สรางขึ้น เมื่อป ๒๕๔๗ และเปนสถานที่จัดพิธีกรรมไหว ครู ครอบเศียร โดยมีโยมแสน โยมเมือง มาถวายที่ ใหตั้งแตรุนหลวงปูชม หลวงปู หลวงปูจ อยกันทร หลวงปูอั๋น และปจจุบันพระครูปลัดสุขเกษม สุขเขโม หรือพระอาจารยด�ำ วัดโพธิ์ทองแหงนี้ เปดใหเปนสถานที่ทองเที่ยวแล ว ให นักทองเที่ยว ไดมาสักการะบูชา ดูดวง อาบน�้ำมนต ขอพร ปลุกเสกพระ แกบน สวนมากจะแกบนดวยไข และประทัด ผลไม และมีการสักยันต โดยมี คนนอกเขามาท� ำการสักยันต ไมใชพระอาจารย แตอยางใด ----- ---------------------------------------------------------------
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 13 ก�ำแพงหรือประตูทางเขาวัดโพธิ์ทอง สรางขึ้นหรือกอสรางที่ เขาพนมรุงจังหวัดบุรีรัมย ปนแบบศิลปะทางขอม พระอาจารยด� ำเปน ผูไปดูและศึกษาแบบ เมื่อปนเสร็จจึงไดท�ำการเคลื่อนยายก�ำแพงวัด มาที่จังหวัดเพชรบูรณ อ�ำเภอศรีเทพ ต�ำบลศรีเทพ หมู ๓ บานนาตะกรุด แหงนี้ และประตูของก�ำแพงวัดสามารถเขาไปนั่งขางในได
14 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หลวงพอหินเขียว เปนพระที่แกะสลักดวยหินสีเขียว ที่จังหวัดนครราชสีมา ไดท�ำการแกะสลักหลวงพอหิน เขียวมา ๑ ป พระอาจารยด�ำไดเดินทางไปดู เห็นวา ยังไมสวยเทาที่ควรจึงใหเริ่มแกะใหม หลังจากแกะสลัก เสร็จแลวจึงไดเคลื่อนยายมาที่วัดโพธิ์ทองแหงนี้ในวัน วิสาขบูชา ในทุก ๆ ป ของวันวิสาขบูชานี้จึงตองมีการ ฉลองหลวงพอหินเขียว (https://cuturl.cfd/PZYf2Y1, ๒๕๖๖)
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 15 บรรณานุกรม จันทร ตะกรุดเงิน. (๒๕๖๔). อายุ ๗๔ ป บานเลขที่ ๗๗/๒ หมู ๒ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม. จ�ำรัส ปานเงิน. (๒๕๖๔). อายุ ๖๔ ป บานเลขที่ ๖๑/๑ หมู ๑ บาน นาตะกรุด ต�ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม. เฉลียว ชวยดับโรค. (๒๕๖๔). อายุ ๖๖ ป บ านเลขที่ ๔๖/๒ หมู ๒ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม. ณรงคศักดิ์ บุญชวย. (๒๕๖๔). อายุ ๖๗ ป บานเลขที่ ๑๑๒ หมู ๒ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม. ประทีป มีเดช. (๒๕๖๔). อายุ ๗๓ ป บานเลขที่ ๓๕ หมู ๒ บาน นาตะกรุด ต�ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๒ มกราคม. ประยูร คุรุเจริญ. (๒๕๖๔). อายุ ๗๒ ป บานเลขที่ ๙๗/๑ หมู ๒ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๒ มกราคม.
----------------------------------- --------------------------------------------------------------- ----------------------------------- --------------------------------------------------------------- 16 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ เมืองหลมสักเปนชุมชนโบราณที่อยูในพื้นที่ลุม แมน�้ำปาสักตอนบน สันนิษฐานวาอาณาเขตของ เมืองครอบคลุมพื้นที่ในเขตอ�ำเภอหลมเกาและ อ�ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ ภายในพื้นที่ ราบลุมของชุมชนโบราณไดมีการพบหลักฐาน ทางโบราณคดีและสถาปตยกรรมที่แสดงใหเห็น ถึงความสัมพันธกันกับวัฒนธรรมลานชางใน ลุมแมน�้ำโขงเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือหรือ ภาคอีสาน แมแตวิถีชีวิต ภาษาและวัฒนธรรม ของชาวหลมสัก-หลมเกาในปจจุบันก็ยังคลาย กับผูคนในภาคอีสานและผูคนในประเทศลาว โดยเฉพาะอยางยิ่งชาวเมืองหลวงพระบางและ เวียงจันทน (ธีระวัฒน แสนค�ำ, ๒๕๕๖: ๑๙๕- ๒๑๖; วัฒนชัย หมั่นยิ่ง, ๒๕๕๔: ๘๔-๙๔) จึง ท�ำใหมีนักวิชาการและผูสนใจจ�ำนวนหนึ่งตั้ง ขอสังเกตและพยายามศึกษาเรื่องราวทาง ประวัติศาสตรของชาวหลมสัก-หลมเกา พระพุทธรูปส�ำริด ในเขตเมืองหล่มสัก ผูเขียน : ผศ.ดร. ธีระวัฒน แสนค�ำ อาจารยพิเศษ มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตศรีลานชาง
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 17 การที่บริเวณเมืองหลมสักเปนพื้นที่ ที่มีผูคนเขามาตั้งถิ่นฐานบานเรือนชานาน สันนิษฐานวาผูคนยุคแรก ๆ ที่เขามาสรางบาน แปงเมืองนั้นเปนชาวลานชางที่อพยพหนีภัย จากลุมแมน�้ำโขงขามเข ามาตั้งถิ่นฐานอยูในเขต ลุมแมน�้ำพุงซึ่งเปนล�ำน�้ำสาขาส�ำคัญของแมน�้ำ ปาสัก ตลอดจนพื้นที่ลุมแมน�้ำปาสักตอนบน เนื่องจากเปนพื้นที่รอยตอของอาณาจักรลานชาง กับอาณาจักรกรุงศรีอยุธยาท�ำใหมีการพบรองรอย โบราณสถานและศิลปวัตถุทางพระพุทธศาสนา เชน สิม (โบสถ) วิหาร ธรรมาสน พระพุทธรูป และเจดียโบราณซึ่งไดรับอิทธิพลศิลปะลานชาง กระจายอยูตามพื้นที่ราบลุมซึ่งเคยเปนบริเวณ ชุมชนโบราณระดับหมูบานมากอน
18 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ พระพุทธรูปหรือที่คนทองถิ่นในอ� ำเภอ หลมสักและอ�ำเภอหลมเกาเรียกวา “พระเจา”, “รูปพระเจา”, “หลวงพอ” หรือ “หลวงปู” เปนสิ่ง ที่ถูกสรางขึ้นเพื่อเปนตัวแทนของพระสัมมาสัม- พุทธเจา ผู เปนศาสดาของพระพุทธศาสนา พระ- พุทธรูปสรางขึ้นจากวัสดุหลายประเภท อาทิ ศิลา ไม โลหะ อิฐ ปูน ดินเผา เขาสัตว เปนตน ตาม ความนิยมและทรัพยากรทางธรรมชาติที่มีอยูใน ทองถิ่นนั้น ๆ มารังสรรคให เกิดเปนงานพุทธศิลป ที่มีความงดงามและเปนเอกลักษณเฉพาะของ ฝมือชาง (ศักดิ์ชัย สายสิงห, ๒๕๕๖: ๒-๖) พระพุทธรูปโบราณในเขตเมืองหลมสัก แตละองคตางก็มีความส�ำคัญที่แตกตางกัน เปน พระพุทธรูปที่มีคุณคาทางประวัติศาสตร และ พุทธศิลป เปนศูนยรวมศรัทธาของชาวบานใน ชุมชนหรือทองถิ่น โดยเฉพาะอยางยิ่งพระพุทธรูป ที่หลอดวยโลหะส� ำริดดังจะเห็นไดวาพระพุทธรูป ส�ำริดในเขตเมืองหลมสักหลายองคมีวัฒนธรรม ทองถิ่นที่เกี่ยวข อง เชน การท� ำพิธีกรรมบวงสรวง สมโภช การอัญเชิญสรงน�้ำประจ�ำป วิธีการขอพร เสี่ยงทาย และการสักการบูชา เปนตน ซึ่งมีความ นาสนใจในมิติทางดานสังคมและวัฒนธรรม ทองถิ่น
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 19 ดังนั้น ผูเขียนจึงรวบรวมข อมูลเบื้องต น ที่เกี่ยวกับพระพุทธรูปส�ำริดในเขตเมืองหลมสัก ที่เปนพระพุทธรูปที่มีความส�ำคัญทางดาน ประวัติศาสตรทองถิ่น มีคุณคาทางด านพุทธศิลป และมีความส�ำคัญทางดานวัฒนธรรมประเพณี ของคนในชุมชนนั้น ๆ ซึ่งอยูภายในบริเวณอ�ำเภอ หลมเกา และอ�ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ มาน�ำเสนอ อันเปนการเผยแพรองคความรูทาง ดานประวัติศาสตรและศิลปกรรมทองถิ่นให พี่นองชาวจังหวัดเพชรบูรณและประชาชนทั่วไป ไดศึกษาเรียนรู อันจะน� ำไปสูความกาวหนาทาง วิชาการดานประวัติศาสตรและศิลปวัฒนธรรม ของทองถิ่นจังหวัดเพชรบูรณตอไป
20 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หลวงพอกูแกว วัดศรีสุมังค หลวงพอกูแกว วัดศรีสุมังค เปน พระพุทธรูปส�ำริด ปางมารวิชัย ขนาดหนาตัก กวาง ๕๔ เซนติเมตร ฐานกวาง ๕๗ เซนติเมตร ความสูงรวมฐาน ๘๔ เซนติเมตร ประดิษฐาน อยูภายในวัดศรีสุมังคบานศรีสุมังค ต� ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ หลวงพอกูแกว มีพุทธลักษณะประทับ นั่งขัดสมาธิราบบนฐานหนากระดานเตี้ย ๆ พระพักตรปอมและใหญเมื่อเทียบกับพระวรกาย พระเนตรหรี่มองต�่ำ ขมวดพระเกศาขนาดเล็ก และถี่ มีขอบไรพระศกเปนเสนชัดเจน พระรัศมี เปนทรงกรวยคลายดอกบัวตูม พระโอษฐเล็ก พระนาสิกเล็ก สังฆาฏิพาดยาวจรดพระเพลา นิ้วพระหัตถคอนขางยาว พระหัตถขวาวาเหนือ พระชานุขวาสวนพระหัตถซายวางเหนือ พระเพลา
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 21 ประวัติระบุวาพระพุทธรูปองคนี้ เดิมประดิษฐานอยูที่วัดกูแกว ซึ่งเปนวัดราง ทางทิศใตของวัดศรีสุมังคตอมาชาวบ านเกรง วาจะสูญหายจึงอัญเชิญมาเก็บรักษาไวที่ วัดศรีสุมังค และเปนพระพุทธรูศักดิ์สิทธิ์ที่ ชาวหลมเกาใหความเคารพศรัทธา หลวงพอกู แกวมีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งวา “หลวงพอพุทธ สัมฤทธิ์” (พระครูสิริพัชรมงคล, สัมภาษณ) เมื่อพิจารณาจากรูปแบบทางพุทธศิลป เทียบไดกับกลุมพระพุทธรูปส�ำริดศิลปะ ลานช างที่ก� ำหนดอายุราวพุทธศตวรรษที่ ๒๓ และถือเปนพระพุทธรูปโลหะองคใหญที่สุด ในเขตเมืองหลมสัก หลวงพอกูแกว วัดศรีสุมังค ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ์
22 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หลวงพอพระเสี่ยง วัดทุงธงไชย หลวงพอพระเสี่ยง วัดทุงธงไชย เปนพระพุทธรูป ส�ำริด ปางมารวิชัย ขนาดหนาตักกวาง ๒๓ เซนติเมตร ฐานกวาง ๒๗ เซนติเมตร ความสูง รวมฐาน ๔๘ เซนติเมตร เรียกอีกชื่อหนึ่งวา “หลวงพอสัมฤทธิ์” ประดิษฐานอยูภายในวัด ทุงธงไชย ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัด เพชรบูรณ หลวงพอพระเสี่ยง วัดทุงธงไชย ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ์
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 23 พระเสี่ยงวัดทุงธงไชยมีพุทธลักษณะ ประทับนั่งขัดสมาธิราบบนฐานหนากระดาน พระพักตรเรียว พระเนตรหรี่ พระขนงโกงขมวด พระเกศาขนาดเล็กและถี่เหมือนหนามขนุน ขอบไรพระศกตัดตรง พระรัศมีเปนทรงกรวย คลายดอกบัวตูมพระโอษฐเล็ก พระนาสิกเล็ก พระกรรณแนบชิดกับพระเศียร สังฆาฏิพาดยา จรดพระนาภี พระหัตถขวาวางเหนือพระชานุขวา พระหัตถซายวางเหนือพระเพลา เมื่อพิจารณา จากรูปแบบทางพุทธศิลปเทียบไดกับกลุม พระพุทธรูปส�ำริดศิลปะลานชางที่ก�ำหนดอายุ ราวปลายพุทธศตวรรษที่ ๒๓-๒๔ พระเสี่ยงวัดทุงธงไชยเปนพระพุทธรูป ส�ำคัญที่ชาวหลมเกาใหความเคารพศรัทธา เปนอยางมากเนื่องจากเปนพระพุทธรูปที่ใชใน การยกเสี่ยงทาย ทางวัดจะมีการอัญเชิญออก มาใหพุทธศาสนิกชนไดกราบไหวขอพรและยก อธิษฐานเสี่ยงทายเฉพาะในชวงเทศกาลแขงเรือ ประจ�ำปของวัดทุงธงไชยเทานั้น (พระอธิการ สมศักดิ์ วชิรญาโณ, สัมภาษณ)
24 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ พระพุทธรูปส�ำริด วัดทุงธงไชย (๑) ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ์
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 25 พระพุทธรูปส�ำริด วัดทุ่งธงไชย (๑) พระพุทธรูปส�ำริดวัดทุ่งธงไชย (๑) เปนพระพุทธรูปส� ็ำริด ปางมารวิชัย ขนาดหน้าตักกว้าง ๔๐ เซนติเมตร ฐานกว้าง ๔๔ เซนติเมตร ความสูง รวมฐาน ๘๖ เซนติเมตร ประดิษฐาน อยู่ที่วัดทุ่งธงไชย ต�ำบลหล่มเก่า อ�ำเภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์ พระพุทธรูปส�ำริดวัดทุงธงไชย (๑) มีพุทธลักษณะใกลเคียงกับหลวงพอ พระเสี่ยงวัดทุงธงไชย และเปนพระ พุทธรูปส�ำริดองคใหญที่สุดใน กลุมพระพุทธรูปโลหะวัดทุงธงไชย แตกตางเพียงแคมีการตกแตงเสน ของสังฆาฏิและมีการวางต�ำแหนง ขอบสบงไวตรงกลางต�ำแหนง พระเพลา ก�ำหนดอายุราวปลาย พุทธศตวรรษที่ ๒๓-๒๔
26 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ วัดทุงธงไชย (๒) พระพุทธรูปส�ำริดวัดทุงธงไชย (๒) เปน พระพุทธรูปส�ำริด ปางมารวิชัย ขนาดหนาตัก กวาง ๑๕.๕ เซนติเมตร ฐานกว าง ๑๙ เซนติเมตร ความสูงรวมฐาน ๓๔ เซนติเมตร ประดิษฐาน อยูภายในวัดทุงธงไชย ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอ หลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ พระพุทธรูปส�ำริดวัดทุงธงไชย (๒) มี พุทธลักษณะประทับนั่งขัดสมาธิราบบนฐานเอว ขันโดยชั้นลางเปนฐานหนากระดาน สวนชั้นบน มีลักษณะคลายบัวลูกแก วขนาดใหญ พระพักตร คอนขางกลม พระเนตรหรี่ พระขนงโกง ขมวด พระเกศาขนาดเล็กและถี่เหมือนหนามขนุน ขอบไรพระศกตัดตรง พระรัศมีเปนทรงกรวย คลายดอกบัวตูมขนาดใหญ พระโอษฐเล็ก พระ นาสิกเล็กพระกรณแนบชิดกับพระเศียร สังฆาฏิ ์ พาดยาวจรดพระนาภี พระหัตถขวาวางเหนือ พระชานุขวา สวนพระหัตถซายวางเหนือพระ เพลา เมื่อพิจารณาจากรูปแบบทางพุทธศิลป เทียบไดกับกลุมพระพุทธรูปส�ำริดศิลปะ ลานช างที่ก� ำหนดอายุราวปลายพุทธศตวรรษ ที่ ๒๓-๒๔
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 27 พระพุทธรูปส�ำริดวัด ทุงธงไชย (๒) ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ์
28 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หลวงพอพระเสี่ยง วัดศรีภูมิ หลวงพอพระเสี่ยงวัดศรีภูมิ เปนพระ พุทธรูปส�ำริด ปางมารวิชัย ขนาดหนาตักกว าง ๒๓ เซนติเมตร ฐานกวาง ๒๙ เซนติเมตร ความ สูงรวมฐาน ๓๗ เซนติเมตร ประดิษฐานอยูภาย ในวัดศรีภูมิ บานติ้ว ต� ำบลบานติ้ว อ� ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ พระเสี่ยงวัดศรีภูมิถือเปน พระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบานติ้วและละแวก ใกลเคียงใหความเคารพศรัทธาเปนอยางมาก โดยนิยมมาอธิษฐานยกเสี่ยงทายในชวงงาน เทศกาลประจ�ำปของวัด (พระครูสิริพัชรากร, สัมภาษณ) หลวงพอพระเสี่ยง วัดศรีภูมิ ต�ำบลบานติ้ว อ�ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ์
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 29 หลวงพอพระเสี่ยงวัดศรีภูมิมีพุทธลักษณะพระพักตรรูปไข มีเสนขอบไรพระศก ขมวดพระเกศาเล็กและถี่ พระรัศมีทรงกรวย พระกรณยาวแนบพระเศียร พระขนงโกง พระ เนตรเรียวเหลือบลงต�่ำ พระนาสิกและพระโอษฐ เล็ก พระหัตถและนิ้วพระหัตถใหญและปลายนิ้ว พระหัตถเทากัน กลางฝาพระบาทขวามีภาพ ธรรมจักร สังฆาฏิเปนแผนใหญ ยาวลงมาจรด พระนาภี คาดรอบพระองคดวยผารัดอก ตรง กลางเปนลายประจ�ำยาม ประทับนั่งบนฐาน กระดานประดับลวดลายกลีบบัว ดานหนามี รองรอยที่พยายามท�ำเปนลวดลายคลายผ าทิพย เมื่อพิจารณาจากพุทธลักษณะของ หลวงพอพระเสี่ยงวัดศรีภูมิสามารถเทียบไดกับ พระพุทรูปส�ำริดศิลปะพื้นบานหลายองคใน ภาคอีสานซึ่งหลอขึ้นในชวงพุทธศตวรรษที่ ๒๕ สันนิษฐานวาหลวงพอพระเสี่ยงวัดศรีภูมิ อาจจะถูกหลอขึ้นในชวงที่พระครูสังวรธรรม คุตสุวิสุทธคณีสังฆวาหะ (หลวงปูเหงา) อดีต เจาคณะจังหวัดหลมสัก อดีตเจาอาวาสวัดศรี ภูมิ ซึ่งครองวัดตั้งแตชวงตนพุทธศตวรรษที่ ๒๕ เรื่อยมาจนกระทั่งมรณภาพ
30 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หลวงพอโคตวงษา วัดศรีภูมิ หลวงพอโคตวงษา วัดศรีภูมิ เปนพระ พุทธรูปส�ำริด ปางมารวิชัย ขนาดหนาตักกว าง ๓๐ เซนติเมตร ฐานกวาง ๓๑ เซนติเมตร ความสูง รวมฐาน ๕๒ เซนติเมตร ประดิษฐานอยูภายใน วัดศรีภูมิ บานติ้ว ต�ำบลบานติ้ว อ�ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ หลวงพอโคตวงษา วัดศรีภูมิ มีพุทธลักษณะประทับนั่งขัดสมาธิราบบนฐานหนา กระดาน พระพักตรเรียว พระเนตรหรี่ พระขนง โกง ขมวดพระเกศาขนาดเล็กและถี่เหมือนหนาม ขนุน ขอบไรพระศกตัดตรง พระรัศมีเปนทรง กรวยคลายดอกบัวตูม พระโอษฐเล็ก พระนาสิก เล็ก พระกรรณแนบชิดกับพระเศียร สังฆาฏิ พาดยาวจรดพระนาภี พระหัตถขวาวางเหนือ พระชานุขวาสวนพระหัตถซายวางเหนือพระ เพลา กลางฝาพระบาทขวาและฝาพระหัตถ ซายมีภาพวงกลม
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 31 บริเวณฐานดานหนามีการจารึกขอความดวย อักษรธรรม ระบุวาสรางขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๐ กลาวถึงบุคคลผูสรางชื่อ “โคตวงษา” สันนิษ ฐานวานาจะเปนชื่อในสุพรรณบัตรตามจารีต การหดสรงหรือเถราภิเษกในวัฒนธรรมลานชาง ของพระครูสังวรธรรมคุตสุวิสุทธคณีสังฆวาหะ (หลวงปูเหงา) อดีตเจ าคณะจังหวัดหลมสัก อดีต เจาอาวาสวัดศรีภูมิ กอนที่จะได รับพระราชทาน สมณศักดิ์จากราชส�ำนักกรุงเทพฯ (พระสมุห ไพรศาล ภทฺทมุนี, สัมภาษณ) หลวงพอโคตวงษา วัดศรีภูมิ ต�ำบลบานติ้ว อ�ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ์
32 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ พระพุทธนิมิตมงคล วัดศรีฐานปยาราม พระพุทธนิมิตมงคล วัดศรีฐานปยาราม เปน พระพุทธรูปส�ำริด ปางมารวิชัย ขนาดหนาตัก กวาง ๒๓ เซนติเมตร ฐานกว าง ๒๘ เซนติเมตร สวนฐานที่เปนโลหะช�ำรุดจึงมีการสรางฐานไม แกะสลักซอมแซมท�ำใหองคพระมีความสูง รวมฐาน ๖๗ เซนติเมตร ประดิษฐานอยูภายใน วัดศรีฐานปยาราม บานวังบาล ต�ำบลวังบาล อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ พระพุทธ นิมิตมงคลถือเปนพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ที่ ชาววังบาลและละแวกใกลเคียงให ความเคารพ ศรัทธาเปนอยางมาก พระพุทธนิมิตมงคล วัดศรีฐานปยาราม ต�ำบลวังบาล อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ์
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 33 พระพุทธนิมิตมงคลมีพุทธลักษณะ พระพักตรรูปไข มีเสนขอบไรพระศก ขมวดพระ เกศาเล็กและถี่ พระรัศมีเปลวเปนกลีบบัวงอน ซอนกัน พระกรรณกาง พระขนงโกง พระเนตร เรียวเหลือบลงต�่ำ พระนาสิกและพระโอษฐเล็ก พระหัตถและนิ้วพระหัตถใหญและปลายนิ้ว พระหัตถเทากัน สังฆาฏิเปนแผนใหญ ยาวลงมา จรดพระนาภี มีลวดลายพันธุพฤกษาประดับบน สังฆาฏิและขอบจีวรประทับนั่งบนฐานบัวงอนและ มีผาทิพยดานหนา ดานหลังมีจารึกอักษรธรรม จากการอานเบื้องตนของพระสมุหไพรศาล ภทฺทมนี เจาอาวาสวัดทากกแก พบวาจารึกข อมูล เกี่ยวกับการสรางเมื่อป พ.ศ. ๒๓๙๐ และมีฐาน ไมแกะสลักรองรับอีกชั้นหนึ่ง (พระสมุหไพรศาล ภทฺทมุนี, สัมภาษณ ส�ำหรับประวัติการสรางพระพุทธนิมิต มงคลนั้น เนื่องจากมีการประดับลวดลายบน สังฆาฏิและชายจีวรเชนเดียวกับพระพุทธรูป ประธานองคเกาภายในสิมวัดศรีฐานปยาราม จึง มีเรื่องเลาสืบตอกันมาวาพระพุทธนิมิตมงคลเปน พระพุทธรูปที่หลอขึ้นมาเพื่อจ�ำลองพระพุทธรูป ประธานองคเกาเพื่อใชในการเสี่ยงทายและสรงน�้ ำ ในวันสงกรานต (พระครูปริยัติพัชรกิจ, สัมภาษณ)
34 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ พระพุทธโคดมบรมเสฎฐา วัดศรีสะอาด พระพุทธโคดมบรมเสฎฐา วัดศรีสะอาด เปน พระพุทธรูปส�ำริด ปางมารวิชัย ขนาดหนาตักกวาง ๔๑ เซนติเมตร ประดิษฐานอยูภายในวัดศรีสะอาด ต�ำบล ตาลเดี่ยว อ�ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ พระพุทธโคดมบรมเสฎฐา วัดศรีสะอาด พุทธ ลักษณะประทับนั่งขัดสมาธิราบบนฐานหนากระดาน เตี้ย ๆ พระพักตรกลม พระเนตรเบิก พระขนงโกงขมวด พระเกศาขนาดเล็กและถี่ ขอบไรพระศกเปนเสนโคง พระรัศมีเปนทรงกรวยคลายดอกบัวตูมแปดเหลี่ยม ดานหนาตรงกลางพระรัศมีมีอุนาโลม พระโอษฐใหญ ริมพระโอษฐนูนชัดเจน พระนาสิกเล็ก พระกรรณใหญ และกางสังฆาฏิพาดยาวจรดพระนาภี พระหัตถขวาวาง เหนือพระชานุขวาสวนพระหัตถซายวางเหนือพระเพลา เนื่องจากสวนพระศอมีรองรอยการถูกตัดจึง มีความเปนไปไดวาพระเศียรปจจุบันอาจจะถูกหลอ ขึ้นใหมจึงท�ำใหไมสมสวนกับพระวรกาย บริเวณฐาน ดานหนามีการจารึกขอความดวยอักษรธรรม ยังไมได รับการอานแปลอยางเปนทางการ พระสมุหไพรศาล ภทฺทมุนี เจาอาวาสวัดทากกแก ซึ่งไดท�ำการอาน เบื้องตนอธิบายวาขอความที่พอจะอานไดกลาวถึง
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 35 “พระพุทธโคดมบรมเสฎฐา” ท�ำใหกลายมาเปนชื่อของพระพุทธรูป (พระสมุหไพรศาล ภทฺทมุนี, สัมภาษณ) สวนชาวบานนิยมเรียกชื่อ วา “หลวงพอยิ้ม” ตามลักษณะของพระพักตร (พระครูสิริพัชรโสภิต, สัมภาษณ) ฐานบริเวณดานหลังมีหวงวงกลมติดอยู สันนิษฐานวาท�ำ ขึ้นเพื่อเปนที่ส�ำหรับปกกานฉัตรถวายองคพระ เมื่อพิจารณาจาก รูปแบบทางพุทธศิลปสันนิษฐานวานาจะสรางขึ้นราวพุทธศตวรรษ ที่ ๒๔-๒๕ พระพุทธโคดมบรมเสฎฐา วัดศรีสะอาด ต�ำบลตาลเดี่ยว อ�ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ์
36 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ บทสงทาย เมืองหลมสักแมวาจะเปนเมืองโบราณในวัฒนธรรมลานชาง ที่มีพัฒนาการทางประวัติศาสตรสืบเนื่องมาตั้งแตพุทธศตวรรษที่ ๒๒-๒๓ แตตามชุมชนโบราณตาง ๆ ของเมืองมีการส�ำรวจพบพระพุทธรูป ที่หลอดวยโลหะส�ำริดจ�ำนวนนอยมากเมื่อเทียบกับเมืองโบราณใน วัฒนธรรมลานชางรวมสมัยในเขตลุมแมน�้ำโขง ซึ่งมีการส�ำรวจพบ พระพุทธรูปโลหะโดยเฉพาะอยางยิ่งพระพุทธรูปส�ำริดทั้งขนาด ตางๆ จ�ำนวนมาก ในขณะที่พระพุทธรูปโบราณภายในเมืองหลมสัก สวนใหญเปนพระพุทธรูปปูนปน จากการส�ำรวจพระพุทธรูปส�ำริดในเขตเมืองหลมสักพบวา พระพุทธรูปสวนใหญมีขนาดเล็ก ลักษณะทางพุทธศิลปคอนขางมี เอกลักษณเฉพาะความเปนทองถิ่น เชน พระรัศมีเปนทรงกรวยคล าย ดอกบัวตูม ประทับนั่งบนฐานหนากระดานเตี้ย ๆ บางองคมีจารึกที่ฐาน ซึ่งหากเทียบรูปแบบทางพุทธศิลปกับพระพุทธรูปส�ำริดศิลปะลานชาง ที่พบในชุมชนโบราณตามลุมแมน�้ำโขงจะเห็นความแตกตางของงาน ศิลปกรรมอยางชัดเจน สะทอนใหเห็นพัฒนาการเชิงชางที่เกิดขึ้น ภายในทองถิ่นเมืองหลมสักไดเปนอยางดี
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 37 อยางไรก็ดี ในการเก็บขอมูลพระพุทธรูปส�ำริดในเขตเมือง หลมสักยังมีขอจ� ำกัดหลายอยาง เชน พระพุทธรูปส�ำริดบางสวนถูกเก็บ รักษาไวเปนอยางดี ไมอนุญาตให ส� ำรวจและเผยแพรขอมูล พระพุทธรูป บางองคมีการสรางหรือการบูรณปฏิสังขรณโดยฝ มือชางพื้นบ าน ท� ำให ลักษณะทางพุทธศิลปอาจมีความแตกตางไปจากลักษณะทางพุทธศิลป ของพระพุทธรูปที่สรางขึ้นรวมสมัยในเมืองหลวงหรือถิ่นก� ำเนิดลักษณะ พุทธศิลปนั้นได สวนหนึ่งไมสามารถสืบคนประวัติความเปนมาของ พระพุทธรูปไดชัดเจน เนื่องจากเปนพระพุทธรูปที่มีความเกาแก มีอายุ การสรางมาชานาน ถูกเคลื่อนยายจากที่ประดิษฐานเดิม รวมไปถึง ความขาดแคลนของเอกสารหลักฐานประวัติศาสตร ขอมูลทางดาน โบราณคดีและความชัดเจนทางดานศิลปกรรม จึงท�ำใหขอมูลที่น�ำ เสนอในบทความนี้ เปนเพียงขอมูลและขอสันนิษฐานเบื้องตน ควรที่ จะไดรับการศึกษาวิเคราะหทางดานพุทธศิลปอยางลุมลึกตอไป
38 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ บรรณานุกรม ธีระวัฒน์ แสนค�ำ. (๒๕๕๖). “เมืองหล่มสัก: ชุมชนโบราณวัฒนธรรม ล้านช้างที่ถูกลืม”. ใน ไพโรจน ไชยเมืองชื่น และภูเดช แสนสา ์ (บรรณาธิการ). หมุดหมายประวัติศาสตรล์านนา. ้ กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ตะวันออก. ประภัสสร์ ชูวิเชียร. (๒๕๕๗). ศิลปะลาว. กรุงเทพฯ: มติชน. วัฒนชัย หมั่นยิ่ง. (๒๕๕๔). “ภาษาถิ่นของอ�ำเภอหล่มสัก”. ใน ศิลป วัฒนธรรมเพชบุระ. ปีที่ ๑ ฉบับที่ ๑. ศักดิ์ชัย สายสิงห์. (๒๕๕๕). เจดีย์ พระพุทธรูป ฮูปแต้ม สิม ศิลปะ ลาวและอีสาน. กรุงเทพฯ: มิวเซียมเพรส. ศักดิ์ชัย สายสิงห์. (๒๕๕๖). พระพุทธรูปในประเทศไทย: รูปแบบ พัฒนาการ และความเชื่อของคนไทย. กรุงเทพฯ: ภาควิชา ประวัติศาสตรศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร. ์
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 39 สัมภาษณ์บุคคล พระครูปริยัติพัชรกิจ. (๒๕๖๖). เจ้าอาวาสวัดศรีฐานปิยาราม ต�ำบล วังบาล อ�ำเภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์. สัมภาษณ์, ๒๒ มกราคม. พระครูสิริพัชรมงคล. (๒๕๖๑). เจ้าอาวาสวัดศรีสุมังค์ ต�ำบลหล่มเก่า อ�ำเภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์. สัมภาษณ์, ๑๘ สิงหาคม. พระครูสิริพัชรโสภิต. (๒๕๖๑).เจ้าอาวาสวัดศรีสะอาด ต�ำบลตาลเดี่ยว อ�ำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์. สัมภาษณ์, ๙ มิถุนายน. พระครูสิริพัชรากร. (๒๕๖๑). เจ้าอาวาสวัดศรีภูมิ ต�ำบลบ้านติ้ว อ�ำเภอ หล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์. สัมภาษณ์, ๙ มิถุนายน. พระสมุห์ไพรศาล ภทฺทมุนี. (๒๕๖๑). เจ้าอาวาสวัดท่ากกแก ต�ำบล ตาลเดี่ยว อ�ำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์. สัมภาษณ์, ๑๘ สิงหาคม. พระอธิการสมศักดิ์ วชิรญาโณ. (๒๕๖๖). เจ้าอาวาสวัดทุงธงไชย ต� ่ำบล หล่มเก่า อ�ำเภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์. สัมภาษณ์, ๒๑ มกราคม.
ผูเขียนสอนรายวิชาประวัติศาสตรทองถิ่นมายาวนานนับ ๒๐ ป นอกจากกิจกรรมการเรียนการสอนแลว ผูเขียนยังมีงานวิจัยเกี่ยวกับ ทองถิ่นด านตางๆ โดยเฉพาะประวัติศาสตรและวัฒนธรรมของชาวเมือง เหนือตอนลางอันประกอบไปดวย จังหวัดทั้ง ๙ คือ พิษณุโลก สุโขทัย อุตรดิตถ ตาก ก�ำแพงเพชร พิจิตร นครสวรรค อุทัยธานี และเพชรบูรณ หนึ่งในกิจกรรมอันหลากหลายไดแกโครงการท องถิ่นศึกษา ซึ่งผู เขียน เริ่มด�ำเนินงานมาตั้งแต พ.ศ. ๒๕๓๔ โดยท�ำการเก็บรวบรวมขอมูล ดานประวัติศาสตร ภูมิศาสตร วัฒนธรรม ภูมิปญญา บุคคลส� ำคัญและ อื่นๆ ของจังหวัดทั้ง ๙ โดยเฉพาะขอมูลจากเอกสารทองถิ่น ผลงาน ส�ำคัญของโครงการ คือ การจัดพิมพเผยแพรบันทึกของคนทองถิ่นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๒ จากการเก็บรวบรวมเอกสารทองถิ่นของจังหวัดทั้ง ๙ ผูเขียนไดมี โอกาสอานเอกสารส�ำคัญ คือ บรรดาหนังสืองานศพบุคคลส�ำคัญของ แตละจังหวัดจ�ำนวนมาก หนังสือประเภทนี้มีลักษณะเปนบันทึกสวน ตัวเขียนโดยผูวายชนมเอง หรืออาจเปนชีวประวัติที่เขียนโดยลูกหลาน ผูเกี่ยวของ อานชีวิต นายเชื้อ สนั่นเมือง (เพชรบูรณ) (พ.ศ.๒๔๔๙-๒๕๓๓) ผู้เขียน : รศ.ดร.จิราภรณ สถาปนะวรรธนะ อาจารยประจ�ำภาควิชาประวัติศาสตร คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยนเรศวร ------------------------------------ --------------------------------------------------------------- ----------------------------------- --------------------------------------------------------------- 40 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
เอกสารดังกลาวนับวามีประโยชนอยาง มาก ส�ำหรับการศึกษาประวัติศาสตรสังคมไทย ในระดับปจเจกบุคคลเราสามารถมองเห็นวิธีคิด ระบบคุณคา การใหความหมายตอสิ่งตาง ๆ ของ เจาของบันทึกในระดับสังคม เราไดเห็นภาพ การเมือง เศรษฐกิจ สังคมของยุคสมัยที่ทาน เหลานั้นมีชีวิตอยู นับเปนการเติมเต็มใหชีวิต แกภาพที่ไดจากบันทึกของทางราชการ ดวย ปรากฏในบันทึกของหลวงนรัตถรักษา ขุนเพง ลิมปะพันธุ และนายเชื้อ สนั่นเมือง เปนตน เนื่องจากบทความของผูเขียนตีพิมพ ในวารสารของส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ ผูเขียนจึงคัด เลือกเรื่องของนายเชื้อ สนั่นเมือง แหงเพชร บูรณ มาท�ำการศึกษา ขอมูลทั้งหมดน� ำมาจาก บันทึกของพอ ซึ่งเปนอัตประวัติของทาน ตีพิมพ ครั้งแรกในหนังสืออนุสรณงานพระราชทาน เพลิงศพ พ.ศ. ๒๕๓๔ ตีพิมพซ�้ำในบันทึก ของคนทองถิ่น พ.ศ. ๒๕๔๒ โดยได รับอนุญาต จากทางครอบครัว (รศ.พรรณี เหมือนวงศ) ผูเขียนใครขอขอบพระคุณซ�้ ำอีกครั้งและส�ำหรับ งานเขียนนี้ หากมีขอบกพรองใด ๆ ก็ขออภัย ตอทางครอบครัวไว ณ ที่นี้ วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 41
หนังสืออนุสรณงานพระราชทานเพลิง ศพนายเชื้อ สนั่นเมือง ไดกลาวสรุปประวัติของ ทานไววา เปนชีวิตที่นาสนใจมาก ค� ำกลาวที่มิได เกินจริงเลย เมื่ออานชีวิตของทานอยางละเอียด ทั้งที่มีผูกลาวถึงและรวมทั้งที่ทานเขียนไวดวย ตนเอง ชีวิตของคนคนหนึ่งที่มิไดเกิดในตระกูล สูงสง ฟนฝาอุปสรรคชีวิตมาไดดวยคุณธรรม แหงตน อุปการะเลี้ยงดูครอบครัวขนาดใหญได อยางดี เปนทั้งครู นักบริหาร นักการเมือง ผาน เหตุการณส�ำคัญของบานเมืองทั้งการปฏิวัติ รัฐประหาร สงครามและความขัดแยง ตลอด จนยุคโชติชวงชัชวาล เจริญวัยมาครบ ๘๔ ป ชีวิตของเขายอมไมธรรมดาจริง ๆ 42 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
ครอบครัว หากเปรียบเทียบกับชาวชนบทโดย ทั่ว ๆ ไป นายเชื้อ สนั่นเมือง ถือก�ำเนิดมาใน ตระกูลชนชั้นน�ำของอ�ำเภอบัวชุม (ขึ้นกับ เพชรบูรณในเวลานั้น ปจจุบันขึ้นอยูกับอ�ำเภอ ชัยบาดาล ลพบุรี) บิดามารดาของทานมาจาก ชนชั้นปกครองระดับเจาเมือง หากแตชีวิต ผันแปร เมื่อบิดาปวยตองลาออกจากราชการ และถึงแกกรรมในเวลาตอมา ทานเลาไวเกี่ยวกับความล�ำบากของ มารดาที่ตองเลี้ยงดูบุตร-ธิดา ๖ ชีวิต โดยล� ำพัง แตสิ่งที่ท�ำใหครอบครัวด�ำเนินชีวิตตอไปได คือ การชวยเหลือเกื้อกูลกันในหมูพี่นอง พี่สาว พี่ชาย ชวยแมท�ำนา ตัวทานไดรับการอุปการะ จากพี่ชายคนโตดานการศึกษาท�ำใหตองจาก ครอบครัวที่วิเชียรบุรีมาอยู ณ ตัวเมืองเพชรบูรณ อันเปนสถานที่ท�ำงานของพี่ชายคนโต การ ชวยเหลือเกื้อกูลในหมูญาติโดยเฉพาะทาง ดานการศึกษา นับเปนคุณธรรมที่เราเห็นอยูได โดยทั่วไปในครอบครัวไทย วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 43
เมื่อทานเจริญวัย จบการศึกษา และสรางครอบครัวของตนเอง ผูเขียนคิดวาทานคงไดรับความประทับใจสวนหนึ่งมาจากมารดาของ ทาน คือการแสวงหาผูหญิงเกงและแกรงที่สามารถดูแลครอบครัวได ไมแพชาย คงเห็นไดจากคูชีวิตของทานมีพื้นฐานมาจากตระกูลดี มี การศึกษารวมสรางครอบครัวขนาดใหญกับทาน ที่ใหวัดจากจ�ำนวน บุตรชาย ๔ คน ธิดา ๗ คน การดูแลครอบครัวที่ใหญขนาดนี้ หากฝาย มารดามิไดเกงและแกรงจริง คงไมสามารถน� ำพาสมาชิกในครอบครัว ทุกคนไปสูการเปนคนที่มีคุณภาพโดยเฉพาะดานการศึกษา รวมทั้ง การดูแลครอบครัวในชวงระยะเวลาที่หัวหนาครอบครัวตองจากไป ไกลดวยภาระหนาที่การงาน เนื่องจากผูเขียนยังไมมีโอกาสไดขอมูลเกี่ยวกับคูชีวิตของ ทานจากทางอื่น นอกจากที่ระบุไวในหนังสือของทาน จากขอมูลที่มี อยูท�ำใหทราบวาทานสมรสกับธิดาของลูกผู ดีมีตระกูลทัดเทียมกับทาน นางสาววิเชียร สินธุโกมล เปนธิดาของขุนรักษรัตนากร (เต สินธุโกมล สรรพกร จังหวัดหลมสัก) (ขณะนี้คืออ�ำเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ) เขาใจวาภรรยาของทานคงมาจากครอบครัวที่มีฐานะมั่นคง เธอได รับ การศึกษา และประกอบอาชีพเปนครู นับตั้งแตเริ่มตนชีวิตสมรส เมื่อวันที่ ๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๒ ระหวางเวลา พ.ศ. ๒๔๗๓-๒๔๙๘ ทั้งคูมีบุตร - ธิดา รวม ๑๑ คน ใครขอระบุนามพรอมวุฒิการศึกษา เพื่อยืนยันวาทั้งคูได ชวยกันอบรม เลี้ยงดูลูก ๆ ใหเปนคนมีคุณภาพของสังคมจริง ๆ 44 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
๑. นายประชุม สนั่นเมือง ประกอบอาชีพอิสระ ๒. ด.ช.ปรีชา สนั่นเมือง ถึงแก่กรรมเมื่ออายุ ๓ ขวบ ๓. นางสุชาดา พานิชกุล ค.บ.อาจารย์โรงเรียนมัธยมวัดบึงทอง หลาง ๔. นางสดุดี บุญญพันธุ์ ป.ม.กศ.บ. อาจารย์โรงเรียนวัดสังเวช ๕. นางฉวีวรรณ วรเพียร ค.บ. (จุฬาฯ) อาจารย์โรงเรียนมัธยม วัดบึงทองหลาง ๖. รองศาสตราจารย์พรรณี เหมือนวงศ์ วท.บ.พยาบาลสาธารณสุข มหาวิทยาลัย ๗. นางศรีสมร ยอทซ์ กศ.บ.M.Ed (Copenhagen) เจ้าหน้าที่ ธนาคาร Den Danske Bank, Denmark ๘. ร.ต.ท. พรชัย สนั่นเมือง วศ.บ. สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า พระนครเหนือนักบินการบินไทย ๙. นายสมชาย สนั่นเมือง วิศวกรรมส�ำรวจ บธ.บ. มหาวิทยาลัย สุโขทัยธรรมธิราชกองวางแผนโครงการการทองเที่ยวแห ่ งประเทศไทย ่ ๑๐. รองศาสตราจารย์ทันตแพทย์หญิง กอบกาญจน์ ทองประสม วท.บ. (จุฬาฯ) (เกียรตินิยม) ทบ.(เกียรตินิยม) Master of Science (Oral Medicine) Umiversity of London อาจารย์ภาควิชา เวชศาสตรช์องปาก คณะทันตแพทย ่ศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย ์ ๑๑. น.ส.รจนา สนั่นเมือง บริหารธุรกิจมหาวิทยาลัยหอการค้าไทย ศศ.บ. (สังคมวิทยามนุษยวิทยา) มหาวิทยาลัยรามค�ำแหง วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 45
ยังมีขอมูลบางประการที่ระบุถึงคุณสมบัติของคูชีวิต นอกจาก ความเปนครู แมบาน แลวภรรยาของทานยังมีความสามารถพิเศษ อีกหลายดาน เชน เปนชางทอผาเพื่อน�ำผามาตัดเย็บใหแกลูกๆ เปน ชางท�ำขนมใหลูกน�ำไปขาย เปนแมคาซื้อ-ขายสินคาอุปโภค-บริโภค โดยเฉพาะในชวงระยะเวลายากล�ำบากของครอบครัว ระหวางการ เดินทางไปท�ำหนาที่ศึกษาธิการ ของจังหวัดลานชาง พ.ศ. ๒๔๘๖ นอกจากนี้เธอยังท�ำหนาที่หัวหนาครอบครัวดูแลลูกๆ เพียงล�ำพังที่ ลานชาง ระหวางที่หัวหนาครอบครัวเดินทางไปท�ำหนาที่สมาชิกสภา ผูแทนราษฎร พ.ศ. ๒๔๘๙ นับวานาเสียดายที่ผูเขียนรูขอมูลนอยมาก หากสมาชิก ครอบครัวผูใดมีโอกาสไดอานบทความนี้ และจะกรุณากลาวขอมูล เกี่ยวกับภรรยาของนายเชื้อ สนั่นเมือง มาใหแกผูเขียนก็จะเปน พระคุณยิ่ง ผูเขียนคาดเดาไว วาข อมูลทางฝายภรรยาคงชวยสนับสนุน ค�ำกลาวที่วา “เบื้องหลังความส�ำเร็จของบุรุษ ครึ่งหนึ่งมาจากสตรี ผูอยูเคียงกาย” 46 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
การศึกษา นายเชื้อ สนั่นเมือง นับวาโชคดีที่เกิดมาใน ครอบครัวที่เห็นความส�ำคัญของการศึกษา พี่ชายของทานก็ไดเลาเรียนจนถึงระดับเขารับ ราชการ เปนเสมียนทั้ง ๒ คน ตัวทานเองเจริญวัย ในชวงที่บิดาถึงแกกรรมไปแลวแตด วยการสนับ สนุนของครอบครัว ทานก็ไดรับการศึกษาไป ตามระบบ โดยศึกษาระดับประถมศึกษา-มัธยม ศึกษาที่เพชรบูรณ และเดินทางมาศึกษา ณ โรงเรียนประจ�ำมณฑลพิษณุโลก จนจบชั้นมัธยม ปที่ ๖ พ.ศ. ๒๔๖๗ ตอมาทานสามารถสอบประโยคครูมูล นับเปน จุดเริ่มตนของการรับราชการครูครั้งแรก พ.ศ. ๒๔๖๗ ณ โรงเรียนประจ�ำมณฑลพิษณุโลก ดังจะไดกลาวรายละเอียดในหัวข อการงานตอไป ชีวิตดานการศึกษาของนายเชื้อ สนั่นเมือง สะทอนให เห็นถึงคุณลักษณะของครอบครัวไทย หลายประการ วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 47
ประการแรก ครอบครัวเกษตรกรโดยทั่วไปตองพึ่งแรงงาน สมาชิกในครอบครัวเปนหลักแตก็ไมเปดโอกาส แกลูกชายที่เรียนเกงหัวดี ใฝใจดานการศึกษา เลาเรียนการที่ครอบครัวไทยมีแนวนิยมปฏิบัติ เชนนี้ ท�ำใหชางเผือกมีโอกาสปรากฏตัวใน สังคมไทย นายเชื้อมิไดโอ อวดตัวเองวาเรียนเกง หัวดี แตจากการที่ทานสอบประโยคครูประถม ที่ผูสอบตองสมัครสอบวิชาชุดตามเกณฑที่ ก�ำหนดไดเปนที่ ๑ ของประเทศและได รับรางวัล จากกระทรวงศึกษาธิการเปนเงิน ๖๐ บาท เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๐ สนับสนุนขอสังเกตประการ แรกของผูเขียน ประการตอไป ในยุคที่ความเจริญดานการศึกษายังกระจุกตัว อยู ณ บริเวณศูนยกลาง ผูหวังความเจริญ กาวหนาดานนี้ยอมพาตนเองมาสูจุดที่ตนตั้ง ความหวังไวดวยการเขาระบบอุปถัมภของ พี่นอง ญาติมิตร ดังที่นายเชื้อไดเลาไวเกี่ยวกับ การจากบานที่วิเชียรบุรี มาอาศัยอยูกับพี่ชาย ที่ตัวเมืองเพชรบูรณ เพื่อเรียนหนังสือ ผูเขียน รูสึกประทับใจในขอเขียนตรงนี้ จึงขอคัดลอก มาตรง ๆ 48 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
“การอยูกับพี่ชายใหญ ๖ ป นับวามีความสุข ถึงแมพี่จะเปนคนเขมงวดกวดขัน แตก็มีความปรารถนาดีใหตัวในทางดีงาม ทั้งความประพฤติและการเลาเรียน พอตองชวยท�ำงานบาน นับแตหาบน�้ำ จากล�ำน�้ำปาสักมาใชสอยฤดูหนาวตองชวยปลูกผัก หอม กระเทียม และตักน�้ำมารดผักตลอดฤดู บางครั้งตองออกไป ตกเบ็ด ลงเบ็ด หาปลามาชวยครอบครัว เพราะพี่มีเงินเดือนนอย” และเมื่อเดินทางไปสูพิษณุโลกเพื่อเรียนตอโรงเรียนประจ�ำ มณฑล ทานก็ไดรับการอุปการะจากบรรดาญาติมิตรที่เปนข าราชการ ชั้นผูใหญประจ� ำมณฑลหลายทาน แนวปฏิบัติที่ผูใหญให ความอุปการะ แกเด็กตางจังหวัดมาพักอาศัย เพื่อการศึกษาเลาเรียน ยังมีอยูใหเห็น แมในสังคมปจจุบัน ด วยโอกาสเชนนี้ เราจึงได เห็นคนส� ำคัญในสังคม หลากหลายอาชีพ ลวนมีผู อุปการะเกื้อกูลในระยะเริ่มต นของชีวิตโดย เฉพาะดานการศึกษา ดังกรณีของนายชวน หลีกภัย อดีตนายกรัฐมนตรี เดินทางมาจากจังหวัดตรัง มาพักอาศัย ณ วัดแหงหนึ่งในกรุงเทพฯ เพื่อการศึกษาเลาเรียน วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 49
ประการสุดทาย ครอบครัวไทยสงเสริมแนวปฏิบัติ “สงตอ” หรืออาจเรียกเปนภาษาอังกฤษวา “Pay it forward” เมื่อครอบครัว เสียสละสงเสียพี่ใหได เปนหลักแล ว พี่ก็ชวยสงเสียอุปการะน องตอ และ สงตอ ๆ กัน ดังเชนนายเชื้อ ไดเลาไววาเมื่อเปนครูแลว ก็น�ำนองชาย คนเล็กมาอยูดวยที่พิษณุโลก เพื่อสนับสนุนใหเรียนตอ นี่ก็เปนสิ่งที่ ปฏิบัติกันอยูในครอบครัวไทย 50 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ