การงาน-อาชีพ ครู ดังไดกลาวมาบางแลววาทานเริ่มรับราชการ ครั้งแรกในต�ำแหนงครู เมื่อวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๗ ณ โรงเรียนประจ�ำมณฑลพิษณุโลก ทานเจริญกาวหนาในอาชีพนี้โดยล�ำดับ หลัง จากสอบไลไดประโยคครูประถมเปนที่ ๑ ของ ประเทศ พ.ศ. ๒๔๗๐ เขาใจวามีสวนสงเสริม ใหทานไปเปนครูใหญโรงเรียนประจ�ำจังหวัด เพชรบูรณ พ.ศ. ๒๔๗๒ อันเปนชวงเวลาที่ทาน ไดพบกับคูชีวิตของทาน ชีวิตครูของทานเจริญกาวหน าในต� ำแหนงครูใหญ มาโดยตลอดเขาใจวาสวนหนึ่งมาจากความรู ความสามารถทางดานสติปญญา เชนการสอบ ชุดประโยคครูมัธยม (ป.ม.) ไดส�ำเร็จในเวลา อันรวดเร็ว และอีกสวนนั้นมาจากคุณธรรม ประจ�ำตนสวนความขยันหมั่นเพียร ทุมเทให กับงาน ดังเชนทานเลาไววาชวงระยะเวลาที่มี ความสุขที่สุด คือการท�ำงานเปนครูใหญโรงเรียน ประจ�ำจังหวัดหลมสัก ระหวาง พ.ศ. ๒๔๗๕- ๒๔๘๓ วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 51
ศึกษาธิการจังหวัด (ในเวลานั้น เรียกวา ธรรมการจังหวัด) ชีวิตการท�ำงานเปลี่ยนแปลงไปอีก เมื่อทาน สมัครสอบคัดเลือกเปนธรรมการจังหวัดไดเปนที่ ๒ ของผูเข าสอบทั้งหมดได รับแตงตั้งเปนธรรมการจังหวัด เลย เมื่อ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๔ จากผูบริหารโรงเรียนกลายมาเปนผูบริหาร การศึกษาขนาดใหญทานเลาไววาไดมีผลงานส�ำคัญ หลายเรื่อง เชน อบรมสงเสริมขวัญก�ำลังใจแกบรรดา ครูใหญ ในชวงเวลายากล�ำบากเนื่องจากประเทศอยู ในภาวะสงคราม ระงับการลาออกของครูเนื่องจาก ภาวะตื่นทองในขณะที่ครูลาออกเปนจ�ำนวนมาก เพื่อไปกวานซื้อทองจากชาวบาน เพื่อน�ำไปขายตอ เชนรับซื้อ ๒๕-๓๐ บาท น�ำไปขาย ๖๐ บาท เมื่อ เปรียบเทียบกับเงินเดือนครู ๑๒-๑๖ บาท ท�ำให เกิดการขาดแคลนครู ทานแกไขปญหาโดยการออก ค�ำสั่งหามการลาออกกอนไดรับอนุญาต มิฉะนั้น จะถูกไลออก ความเฉียบขาดท�ำใหแก ไขสถานการณ โกลาหลนี้ไปได นอกจากนี้ทานยังเลาถึงผลงานการ จัดตั้งโรงเรียนศึกษาผูใหญ การสงเสริมการกีฬา หากดูตามผลงานแลวจะเห็นไดวาทานขยันท�ำงาน 52 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
จากจังหวัดเลยทานไดรับแตงตั้งไป เปนธรรมการจังหวัดลานชางดังที่เคยกลาว มาแลว ทานบันทึกอยางละเอียดเกี่ยวกับความ ยากล�ำบากของการเดินทางจากเลยไปลานชาง ชีวิตการท�ำงานที่ยากล�ำบากของดินแดนที่หาง ไกลความเจริญแถมยังอุดมไปดวยมาเลเรีย ชวงเวลาการท�ำงานที่ลานชาง พ.ศ. ๒๔๘๖-๒๔๘๘ เขาใจวาทานบริหารงานไปตาม สภาพ มากกวาการริเริ่มงานใหมดังที่เคยท�ำมา เนื่องความขาดแคลนทางดานตาง ๆ ดังนั้น ขอมูลที่ทานบันทึกไวจึงเต็มไปดวย เรื่องของ สภาพบานเรือน ผู คน ภูมิประเทศ การเดินทาง ไปตรวจราชการยังอ�ำเภอตางๆ ของลานชาง นับเปนการใหภาพชีวิตของสังคมทองถิ่นแหง ดินแดนลานชางที่ผูเขียนยังไมเคยพบวามีผูใด บันทึกไดอยางละเอียดเชนนี้ วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 53
นักการเมือง จากชีวิตครูมาสูนักบริหารการศึกษา ชีวิต ก็พลิกผันอีกครั้ง เมื่อทานไดรับการชักชวนใหเขาสู่ วิถีการเมือง ทานเลาไววาเหตุผลที่ตัดสินใจลาออก จากราชการ สมัครผูแทน เนื่องจากเปนชองทางที่ จะพาครอบครัวไปจากลานชาง ดินแดนแหงความ หางไกลและอดอยาก ทางราชการก็มิไดพิจารณาที่จะ โยกยายให ทานไดรับเลือกเปนส.ส.เพชรบูรณ และได รับแตงตั้งเปนเลขานุการมนตรีวาการกระทรวง ศึกษาธิการ แตนับวานาเสียดายที่การเปนเลขานุการ รัฐมนตรีของทานสั้นมาก เมื่อรัฐบาลนายควง อภัย วงศ แพโหวตในสภา ท� ำใหตองลาออก แตสภาพการ เปน ส.ส. ยังคงด�ำรงอยู จนกระทั่งเกิดรัฐประหารเมื่อ ๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๙๐ รวมระยะเวลาที่ทานเปน ผูแทน ๑ ป ๙ เดือน ๑๔ วัน **จากบันทึกของทาน ผูเขียนมีข อสังเกตบาง ประการเกี่ยวกับการเปนผูแทนราษฎรในเวลานั้น จึง อยากจะระบุไว ณ ที่นี้ 54 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
ประการแรก การเปนผูแทนในเวลา หากมี “เสียงดี” ยอมเปนอันหวังวาจะได รับเลือก ตางจากยุคสมัยหลังที่เสียงดีอาจจะ ไมเกี่ยวกับการไดคะแนนดี เพราะมีปจจัย แทรกซอน นายเชื้อระบุวาหมดเงินไประมาณ ๔-๕ พันบาท และ “ประชาชนไมไดเรียกร อง อะไรเลย” ทานเพียงแตไปปรากฏตัว เยี่ยมเยียน และกลาวปราศรัย ชางเปนการเลือกผูแทนที่ เรียบงาย และไมสิ้นเปลือง ประการตอไป ส.ส. เวลานั้นมีอิสระ ในการโหวตตามเจตจ�ำนงของตนในสภา ความ เปนอิสระเชนนี้คงหาไดยากขึ้นเรื่อยๆ ในยุค ตอมา ประการสุดทาย ทานบนไวในบันทึก วา การออกไปเยี่ยมประชาชนหลังจากปดสมัย ประชุม บางครั้งมีความรูสึกคลายเปนลูกหนี้ รายใหญ ยิ่งออกไปบอย ๆ เศรษฐกิจในครอบครัว ก็ยิ่งแยดวยเหตุผลเชนนี้กระมัง ผูแทนไทยยุค สมัยจึงมีวิธีแกไขที่ท� ำใหเศรษฐกิจในครอบครัว ไมแย แถมมีแตเฟองฟู วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 55
ภายหลังสิ้นสุดบทบาททางการเมือง ทานกลับเขารับราชการ อีกครั้ง ไดรับการแตงตั้งให ด� ำรงต�ำแหนงศึกษาธิการจังหวัดพระนครศรีอยุธยา เมื่อ มกราคม พ.ศ.๒๔๙๐ จากนั้นทานก็เจริญกาวหนาในหนาที่ราชการมาโดยล�ำดับ จากขาราชการชั้นเอก ด�ำรงต�ำแหนงศึกษาธิการจังหวัดใหญ ๆ เชน อุบลราชธานี นครราชสีมา จนกระทั่งไดรับการแตงตั้งเปนขาราชการ ชั้นพิเศษ ต�ำแหนงสุดทายกอนการเกษียณอายุราชการ พ.ศ. ๒๕๑๐ คือ ผูตรวจราชการกระทรวง ชั่วชีวิตของการท�ำงานจากครูชั้นผูนอยจนเลื่อนเปนผู บริหาร กระทรวงชั้นพิเศษ เรียกไดวาทานท�ำงานเจริญกาวหนามาโดยล�ำดับ ดวยสติปญญา ความสามารถ และคุณธรรมสวนตน แมภายหลังหมดหน าที่ในสวนราชการแล ว ทานยังมีงานอื่นๆ เชนการเปนกรรมการของคุรุสภา แสดงใหเห็นถึงการยอมรับจากสังคม นาเสียดายที่บันทึกของทานจบลงดวยเหตุการณในชีวิตชวงเวลา ประมาณ พ.ศ. ๒๕๐๐ กอนการเกษียณอายุราชการประมาณ ๑๐ ป และกอนการถึงแกกรรมของทานกวา ๓๐ ป หากทานสุขภาพแข็งแรง สามารถบันทึกเหตุการณตาง ๆ ไวได เราคงมีขอมูลดี ๆ นาสนใจ เกี่ยวกับตัวทาน ครอบครัว และบานเมือง ที่นาสนใจอีกมาก ผูเขียนขอจบบทความนี้โดยน�ำขอเขียนของนักการศึกษา ส�ำคัญ ๒ คน ของเมืองไทย ที่เขียนถึงไวในหนังสืออนุสรณฯ มาเสนอ ตอผูอาน เพื่อใหทานเขาใจความเปนคนสนั่นเมือง ของทาน 56 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
“ทานศึกษาเชื้อเปนคนซื่อสัตย เปนคนรักงาน เปนคนกตัญู ทานมักจะพูดถึงครูอาจารยและผูบังคับบัญชาเกา ๆ ที่อบรมสั่งสอนทานมา แมขณะนั้นทานเปนศึกษาธิการจังหวัด เปนผูบริหารแตผมก็คิดวาทานท�ำหนาที่ “ครู” ไปพรอม ๆ กัน ทานจะสอนผูใตบังคับบัญชาทุกคน ทุกครั้งที่มีโอกาส ทานสอนพวกเราอยางไร ทานมักจะปฏิบัติอยางนั้น ทานศึกษาเชื่อ สนั่นเมือง นั้นจึงเปนปูชนียบุคคลโดยแท” ดร.จันทร ชุมเมืองปก วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 57
“คุณเชื้อเปนคนขยัน นอกจากจะท�ำงานในหนาที่ใหไดผล เต็มเม็ดเต็มหนวยแลวทานยังทุมเทใหแกกิจกรรมลูกเสือ แมแตจะพน จากหนาที่ทางราชการไปแลว คุณเชื้อยังสนใจและเขารวมในกิจกรรม ลูกเสือเปนบางครั้งบางคราว ส�ำหรับงานทางวิชาการนั้นปรากฏ วาคุณเชื้อหมั่นศึกษาหาความรูเพิ่มเติมอยูเสมอ ถึงแมจะเปนคนรุนเกา คุณเชื้อก็มีความรู และความคิดทันสมัยสามารถรวมงานทางวิชาการ ไดอยางเต็มภาคภูมิเมื่อยอนหลังถึงอดีตที่ผานมา ผมซาบซึ้งถึงผลงาน ที่คนรุนคุณเชื้อ ไดท�ำไวใหแกระบบการศึกษา โดยเฉพาะตัวคุณเชื้อเอง ก็ไดมีสวนในการผสมประสานความคิดเกากับความคิดใหมไดอยาง ละมุนละมอม คุณเชื้อมีสวนในการประคับประคองใหความเปลี่ยนแปลง ขยายไปสูภูมิภาค ไดอยางราบรื่น ถึงแมจะมีความขัดแยงกันบาง ทานก็ ชวยขจัดปดเปาใหไดอยางแนบเนียน” ศ.ดร.กอ สวัสดิพาณิชย 58 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 59 บรรณานุกรม จิราภรณ สถาปนะวรรธนะ. (บก.) (๒๕๔๒). บันทึกของคนทองถิ่น. โครงการทองถิ่นศึกษา มหาวิทยาลัยนเรศวร. อนุสรณงานพระราชทานเพลิงศพ นายเชื้อ สนั่นเมือง. ๔ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๓๔ รายงานการเก็บขอมูลประวัติศาสตรและวัฒนธรรมของ ๙ จังหวัด ภาคเหนือตอนลาง. โครงการทองถิ่นศึกษา มหาวิทยาลัย นเรศวร พ.ศ. ๒๕๓๘-๒๕๔๐
วัดไตรภูมิเปนวัดเกาแกของจังหวัดเพชรบูรณนับตั้งแตสมัยอยุธยา ตอนกลาง ตั้งอยูใจกลางเมือง มีก�ำแพงเมืองกอดวยอิฐโดยรอบ เนื่องจากวัดไตรภูมิตั้งอยูติดริมแมน�้ำปาสัก ซึ่งเปนแมน�้ำที่อยูตรง ใจกลางเมือง จึงกลายเปนศูนยกลางในการสรางก� ำแพงเมืองเพชรบูรณ ในสมัยอยุธยานับตั้งแตนั้นมา และปจจุบันวัดไตรภูมิตั้งอยูเลขที่ ๑๑๐ ถนนเพชรรัตน ต�ำบลในเมือง อ�ำเภอเมือง จังหวัดเพชรบูรณ สังกัด คณะสงฆ มหานิกาย มีเนื้อที่ ๗ ไร ๓ งาน วัดไตรภูมิแหงนี้เปนที่ประดิษฐานพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์คูบานคูเมือง เพชรบูรณมาตั้งแตครั้งโบราณกาล ตามต�ำนานที่เลาตอ ๆ กันมาวา ในระหวางที่ชาวบานออกหาปลาตามล� ำนํ้าปาสักก็ไดพบพระพุทธรูป เกาแกองคหนึ่ง ปางสมาธิเนื้อผิวสัมฤทธิ์ สมัยขอมหรือลพบุรีมีชื่อวา “พระพุทธมหาธรรมราชา” ที่ล�ำน�้ำแหงนี้ บริเวณหนาวังมะขามแฟบ จากนั้นชาวบานไดพากันอัญเชิญองคพระมาประดิษฐานที่วัดไตรภูมิ แหงนี้ และในทุก ๆ ป จะมีการจัดงานประเพณีอุมพระ “พุทธมหา ธรรมราชา” ลงสรงนํ้าเปนประจ�ำทุกป ตามต�ำนานความเชื่อของ ชาวบานที่ไดปฏิบัติสืบทอดตอ ๆ กันมาจนถึงปจจุบัน วัดไตรภูมิ ผู้เขียน : อาจารย์ ดร.รักชนก สมศักดิ์, ประธานสาขาวิชานิเทศศาสตร คณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์ ภูสุดา สืบสาคร และคณะ ------------------------------------ --------------------------------------------------------------- ----------------------------------- --------------------------------------------------------------- 60 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 61
ภายในวัดไตรภูมิมีโบราณสถานที่ ส�ำคัญ คือ โบสถโบราณ ตั้งอยูในลักษณะดาน หนาหันเฉียงมาทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งแตกตางจากโบสถทั่วไปตรงที่โบสถของวัด ไตรภูมิจะหันหนาไปทางแมน�้ำซึ่งอยูทางดาน ประตูทิศตะวันออก ประตูดังกลาวเปนประตู ที่ชาวบานขนศพออกไปเพื่อเผานอกเมือง หรือ เรียกวา “ประตูผี” โดยมีที่มาจากคติความเชื่อ มาแตโบราณวา การสรางสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในเมือง ตองให หันหน าไปยันประตูผีไว เพื่อปองกันไมให สิ่งอัปมงคลเขามาในเมือง เจดียโบราณ วัดไตรภูมิ มีเจดียโบราณที่แมจะปรัก หักพังไปมากแลว แตก็ยังพอเหลือหลักฐานให เห็นเปนองคเจดียกออิฐถือปูน ยอดปรางคทรง เหลี่ยม ย่อมุมไมสิบสองเปนศิลปะสมัยอยุธยา ตั้งอยูบริเวณดานหลังโบสถ สอดคลองจาก หลักฐานที่คนพบทางประวัติศาสตรตั้งแตการ สรางก�ำแพงเมือง ท�ำใหทราบไดวาเจดียทรง ปรางคภายในวัดไตรภูมิแหงนี้ เปนโบราณสถาน เกาแกในสมัยอยุธยาตอนกลาง 62 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 63
64 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
ก�ำแพงเมือง ก�ำแพงเมืองเพชรบูรณไดสรางมาตั้งแตสมัย กรุงศรีอยุธยา เมื่อประมาณ ๕๐๐ ป ที่แลว แนวคิดการสรางก�ำแพงเมืองที่มั่นคงถาวรโดย การกออิฐถือปูนเริ่มมีขึ้นมาตั้งแตสมัยกรุงศรี อยุธยาตอนกลาง โดยก�ำแพงเมืองประกอบ ดวยแนวก� ำแพงปอมปราการ และประตูเมือง ในแตละดาน ซึ่งจะมีทั้งหมด ๔ ดาน แตละ ดานจะมีประตูที่มีความส�ำคัญตามการใชสอย ประกอบดวย แนวก� ำแพงเมืองทั้ง ๔ ดานมีปอม ปราการทั้ง ๔ มุม คือ ๑) ปอมศาลหลักเมือง ๒) ปอมถนนหลักเมือง ๓) ปอมสนามชัย และ ๔) ปอมศาลเจาแม ซึ่งปอมปราการทั้ง ๔ นี้ จะมีประตูอยูกึ่งกลางก�ำแพงเมืองแตละดาน ทั้ง ๔ ทิศ ไดแก ๑) ประตูโพธิ์เย็น ๒) ประตู ดาว หรือประตูผี ๓) ประตูประชาสรรค และ ๔) ประตูชุมพล วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 65
ประตูผี วัดไตรภูมิไมมีการประกอบพิธีกรรมการเผาศพ เนื่องจากวัดไตรภูมิเปนวัดหลวง หากมีคนตาย ในบริเวณใกลเคียงฝงแมน�้ำทางหนาวัดไตรภูมิ ชาวบานก็จะน�ำศพออกไปเผาที่วัดโพธิ์เย็น ซึ่ง ในอดีตเรียกวา “วัดศพ” โดยจะไมมีการน�ำศพ ขามแมน�้ำเด็ดขาด สวนอีกฝงแมน�้ำทางดาน การประปา หากมีคนตายชาวบานก็จะน� ำศพไป เผาที่วัดประตูดาว “ประตูผี” เปนประตูที่ใชน�ำศพคนตายออกไป นอกเมือง และเปนประตูที่กองทัพทหารจะใชใน การเดินทัพออกจากเมืองไปสูรบในศึกสงคราม ตามความเชื่อเพื่อเปนเคล็ดวา “ทุกคนไดตาย ไปหมดแลวจึงสู รบได อยางไมต องกลัวตายอีก” สวนดานที่อยูตรงกับประตูผีนั้น จะต องเปนที่ตั้ง ของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ส�ำคัญที่สุดของเมือง (นั่นก็คือ วัดไตรภูมิ ซึ่งมีโบสถหันหนายันประตูผี) เพื่อ เปนการปองกันยันไมใหสิ่งชั่วร าย หรือสิ่งที่เปน อัปมงคลเขามาในเมืองได สวนประตูเมืองหลัก ที่ถือเปนดานหน าของเมือง คือ ประตูชุมพลเปน ปอมประตูที่อยูทางทิศตะวันตก หันหนาไปยัง บริเวณตัวเมืองเพชรบูรณเดิมตั้งแตสมัยสุโขทัย 66 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 67
68 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
หลวงพอใหญ พระประธานภายในโบสถวัดไตรภูมิ ชาวบาน ตางพากันเรียกวา “หลวงพอใหญ” เปนพระ พุทธรูปโบราณ ปนโดยชางเพชรบูรณ หรือ ชางปนชาวบานที่รวมมือกันปนองคพระขึ้นมา ศิลปะการปนแบบชาวบานนั้นเนื้อปูนปนจะมี ลักษณะหยาบ ไมละเอียดสวยงามวิจิตรบรรจง เทากับชางสกุลชาง ซึ่งมีวิธีการท�ำปูนปน โดย ใชกอนหินเผาไฟ เพื่อไหไดขี้เถาจากหินมผสม กับเปลือก หอย และทราย ปูนที่ไดจะมีลักษณะ เนื้อละเอียด เปนสีขาว แสดงถึงความละเอียด ประณีต พิถีพิถันของชางสกุลชางที่ถือวาเปน ผูมีบารมีในการสรางองคพระพุทธรูป วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 69
พระพุทธรูปโบราณ ภายในวัดไตรภูมิมีพระพุทธรูปโบราณ เปนพระพุทธรูปปางยืนศิลปะ สมัยอยุธยา ทรงเครื่องนอย ประดิษฐานอยูบนศาลาการเปรียญ สันนิษฐานวา เปนพระพุทธรูปรุนเดียวกันกับวัดชางเผือก ต� ำบลในเมือง อ�ำเภอเมือง จังหวัดเพชรบูรณ 70 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
ต�ำนานอุมพระด�ำน�้ำ วัดไตรภูมิเปนที่ประดิษฐาน “พระพุทธมหาธรรมราชา” พระคูบานคูเมืองเพชรบูรณมา ตั้งแตครั้งโบราณกาล ตามประวัติศาสตรที่ เลาสืบตอกันมาหลายชั่วอายุคนวา ประมาณ ๔๐๐-๕๐๐ ป ที่ผานมามีชาวบ านกลุมหนึ่งออก หาปลาในล�ำน�้ำปาสัก อยูมาวันหนึ่งชาวบานก็ ไดออกหาปลาตามปกติ และไดเกิดเหตุการณ ประหลาดขึ้น ตั้งแตเชาถึงบายไมมีใครจับปลา และสัตวน�้ำอื่นๆ ไดเลยแม สักตัวเดียวคล ายกับ วาใตพื้นนํ้าไมมีสิ่งมีชีวิตอาศัยอยูเลย สราง ความงุนงงแกพวกเขาเปนอยางมาก ตางพากัน นั่งปรึกษาหารือกันวาจะท�ำอยางไรดีเมื่อหาปลา ไมได ในระหวางที่ชาวบานก�ำลังปรึกษาหารือ กันอยูนั้น บริเวณหนาวังมะขามแฟบ ซึ่งอยูทาง ทิศเหนือของเมืองเพชรบูรณ เกิดกระแสน�้ำใน แมน�้ำไดหยุดไหลนิ่งสงบ แลวกลายเปนวังน�้ำ วนใหญและลึกมากยิ่งๆ ขึ้น ชาวบานตางมองดู ดวยความมึนงง ไมสามารถหาค� ำตอบไดวาเกิด อะไรขึ้น วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 71
เหตุการณด�ำเนินตอไปจนกระทั่งกระ แสนํ้าวนนั้นเริ่มคืนสูสภาพเดิมและดูดเอา พระพุทธรูปองคหนึ่งลอยขึ้นมาจากใตพื้นนํ้า และลอยขึ้นมาอยูเหนือผิวนํ้าในลักษณะอาการ ด�ำผุดด�ำวายอยูตลอดเวลา เหมือนอาการของ เด็ก ๆ ที่ก�ำลังเลนน�้ำ ชาวบานกลุมนั้นได เห็นถึง ความศักดิ์สิทธิ์จึงไดรวมกันอัญเชิญพระพุทธรูป องคนี้ขึ้นฝง และอัญเชิญไปประดิษฐานไวที่วัด ไตรภูมิแหงนี้จนถึงปจจุบัน 72 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
ในปตอมา เมื่อถึงเทศกาลสารทไทย พระพุทธรูปองคนี้ไดหายไปอยางไรรองรอย ชาวบานได ออกตามหากันจ าละหวั่น แล วในที่สุด ก็ไปพบพระพุทธรูปบริเวณที่พบองคพระครั้ง แรกที่วังมะขามแฟบในลักษณะอาการเดิม คือ ก�ำลังด�ำผุดด�ำวายอยูกลางล�ำนํ้า และชาวบาน ก็ไดพากันอัญเชิญ องคพระกลับมาประดิษฐาน ที่วัดไตรภูมิอีกครั้ง ในปตอมาชาวบานจึงจัด ประเพณีอุมพระด�ำนํ้าขึ้นและไดปฏิบัติเชนนี้ เปนประจ�ำทุก ๆ ป จนกลายเปนที่มาของ ประเพณีอุมพระด�ำน�้ำที่ไดสืบทอด สืบสาน กันจนถึงปจจุบัน โดยพิธีกรรมเริ่มจากการถวายภัตตาหาร เชาแกพระภิกษุสงฆ และเจาเมืองเพชรบูรณ พรอมดวยขาราชการ นิสิตนักศึกษา พอคา ประชาชน และ คหบดีชาวจังหวัดเพชรบูรณได รวมกันอัญเชิญพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์องคนี้ไป ประกอบพิธีอุมพระด�ำน�้ำที่วังมะขามแฟบ หรือ บริเวณหนาวัดโบสถชนะมารเปนประจ� ำทุกปี วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 73
ชาวเพชรบูรณตางมีความเชื่อกันวามี เทพสิงสถิตยอยูในองคพระพุทธมหาธรรมราชา ์ ซึ่งสรางในยุคสมัยลพบุรี ตอมาเมื่อกรุงสุโขทัย แผอ�ำนาจขยายอาณาเขตออกไปอยางกวางขวาง “พระพุทธมหาธรรมราชา” ไดถูกอัญเชิญไป ประดิษฐานไวที่กรุงสุโขทัย จนถึงสมัยพระมหา- ธรรมราชาลิไท (กษัตริยองคที่ ๖ ในราชวงศ พระรวง) เปนชวงที่จังหวัดเพชรบูรณเวนวางจาก ผูครองนคร (หรือเจาเมือง) จึงโปรดใหออกญา ศรีเพชรรัตนานัคราภิบาลมาเปนเจาครองเมือง เพชรบูรณ ขึ้นตรงตอกรุงสุโขทัย พรอมได พระราชทานพระพุทธรูป “พระพุทธมหาธรรม ราชา” เปนพระคูบานคูเมืองโดยมีพระกระแส รับสั่งไววา ใหมาทางล�ำนํ้า หากแวะที่ใดก็ให สรางวัดขึ้นใหมใหเปนที่ประดิษฐานองคพระ เมื่อเดินทางมาถึงเมืองเพชรบูรณมีด�ำริจะน�ำ “พระพุทธมหาธรรมราชา” ประดิษฐาน ที่วัด มหาธาตุ แตเนื่องจากเกรงวาจะเปนการขัดตอ พระบรมราชโองการจึงสรางวัดขึ้นใหม และตั้ง ชื่อวา “วัดไตรภูมิ” เพื่อเฉลิมพระเกียรติแก พระรวงที่ไดพระราชนิพนธ เรื่องไตรภูมิพระรวง พรอมกับอัญเชิญองคพระขึ้นประดิษฐานไว ณ วัดไตรภูมิ 74 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
สวนความเชื่ออีกดานหนึ่งเชื่อกันวา “พอขุนผาเมือง” เจาเมืองราด ได รับพระราชทาน จาก “พระเจาชัยวรมันที่ ๗” กษัตริยนครธม ผูเปนพอตา ให อันเชิญองคพระพุทธมหาธรรม- ราชา ไปประดิษฐานไว้เปนพระคูบานคูเมือง ภายหลังอภิเษกสมรสกับ “พระนางสิงขรมหาเทวี” ราชธิดา แตหลังจาก “พอขุนผาเมือง” รวมกับ “พอขุนบางกลางหาว” เจาเมืองบางยาง ซึ่งเปนพระสหายยกทัพเขายึดครองกรุงสุโขทัย ไวได พอขุนผาเมืองจึงยกเมืองให กับพระสหาย ปกครอง จึงท�ำให “พระนางสิงขรมหาเทวี” โกรธแคนและไดเผาเมืองราด จากนั้นพระนาง ไดโดดลงแมน�้ำปาสักปลงพระชนมชีพ เหลา เสนาอ�ำมาตยไดพากันอัญเชิญพระพุทธมหาธรรมราชาลงแพลองไปตามแมน�้ำปาสักเพื่อหนี เปลวเพลิง แตเนื่องจากแมน�้ำปาสักมีความคด เคี้ยวเชี่ยวและกรากท�ำใหแพอัญเชิญองคพระ แตก เปนเหตุใหองคพระพุทธมหาธรรมราชา จมลงสูแมนํ้า กระทั่งตอมากลุมชาวบานหาปลา ไดไปพบองคพระที่วังมะขามแฟบตาม ต�ำนาน เลาขานไว วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 75
ประเพณีอุมพระด�ำน�้ำ วัดไตรภูมิ เปนสถานที่ประกอบพิธีกรรมส�ำคัญในงานประเพณี อุมพระด� ำน�้ำ โดยมีการอัญเชิญพระพุทธมหาธรรมราชา ที่ประดิษฐาน อยูภายในมณฑปของวัดไตรภูมิ เพื่อประกอบพิธีอุมพระด�ำน�้ำ ซึ่งจัด ขึ้นในวันแรม ๑๕ ค�่ำ เดือน ๑๐ ของทุก ๆ ป เปนงานประเพณีเกาแก ของจังหวัดเพชรบูรณ และนับเปนประเพณีที่มีความแปลกแตกตาง จากจังหวัดอื่น ๆ ซึ่งไมมีที่ไหนในโลก ประเพณี “อุมพระด�ำนํ้า” จึง นับวาเปนประเพณีหนึ่งเดียวในโลกนอกจากมีเรื่องราวเชิงอิทธิปาฏิหาริย เขาไปผูกพันแลว ยังนับเปน “มรดกทางวัฒนธรรม” ที่แฝงไวดวย ภูมิปญญา ทองถิ่นเพชรบูรณ โดยบรรพบุรุษได น� ำความเชื่อและความ ศรัทธาจากชาวบานที่มีตอพุทธศาสนา และองคพระพุทธมหาธรรมราชา มาบอกกลาวเพื่อใหชาวบานรวมกันดูแลรักษาแมนํ้าล�ำคลองตอไป ในวันแรม ๑๕ ค�่ำ เดือน ๑๐ ของทุกป เจาเมืองหรือผูวา ราชการจังหวัดเพชรบูรณ พรอมดวยพอคา คหบดี และประชาชน จะตองรวมกันอัญเชิญองคพระพุทธมหาธรรมราชาไปประกอบพิธี “อุมพระด�ำนํ้า” ณ บริเวณวังมะขามแฟบ ซึ่งไดสืบทอดมาจนกระทั่ง ปจจุบัน โดยมีขอก�ำหนดวา ผูที่จะอุมพระด�ำน�้ำไดนั้น จะตองเปน เจาเมือง หรือผู วาราชการจังหวัดเพชรบูรณคนเดียวเทานั้น เนื่องจาก มีต�ำแหนงเทียบเทากับเจาเมืองในสมัยโบราณ ซึ่งจะใหผูอื่นกระท�ำ แทนมิได และหลังจากการประกอบพิธีกรรมแลวชาวบานเชื่อกันวา องคพระจะไมหาย ไปด�ำนํ้าเอง ฝนก็จะตกตองตามฤดูกาล บ านเมือง 76 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
ก็จะมีแตความสงบสุข รมเย็น พืชผลอุดมสมบูรณ พระพุทธรูปที่อัญเชิญ ประกอบพิธีอุมพระด� ำนํ้าเปนองค “พระพุทธมหาธรรมราชา” พระพุทธ รูปปางสมาธิ ศิลปะสมัยลพบุรี หลอดวยทองสัมฤทธิ์ หนาตักกวาง ๑๓ นิ้ว สูง ๑๘ นิ้ว ไมมีฐาน พุทธลักษณะเปนทรงเทริด พระพักตร กวาง พระโอษฐแบะ พระหนุปาน พระกรรณยาวย อยจนจรดพระอังสา ที่พระเศียรทรงเครื่องชฎาเทริด หรือมีกระบังหนาทรงสรอยพระศอ พาหุรัด และประคตเปนลวดลายงดงามยิ่ง วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 77
ในพิธีอุมพระด� ำน�้ำจะมีผูท� ำหนาที่อุ มพระด� ำน�้ำ ประกอบดวย กรมเวียง กรมวัง กรมคลัง กรมนา และผูวาราชการจังหวัดเพชรบูรณ ยืนตรงกลางปะร�ำพิธีกลางนํ้า อุมพระด� ำนํ้า เพียง ๒ ทิศ ทิศละ ๓ ครั้ง คือ หันหนาทวนนํ้า (ทิศเหนือ) และหันหนาตามนํ้า (ทิศใต) ทิศละ ๓ ครั้ง แสดงถึงการใหความส�ำคัญกับแมนํ้าของชาวบาน และปริมาณ นํ้าที่เปนปจจัยส�ำคัญในการท�ำมาหากินในชีวิตประจ�ำวัน หลังจาก เสร็จพิธีด�ำน�้ำ จะมีกิจกรรมที่แสดงใหเห็นถึงการมีปฏิสัมพันธทาง สังคมของชาวบาน เชน การโยนขาวตมลูกโยน และผลไมในพิธีให กับชาวบานที่เขารวมพิธีสองฟากฝงแมน�้ำปาสักระหวางขบวนเรือ ที่แหไปรวมพิธีเปนคติค�ำสอนใหรูจักการพึ่งพาและรูจักการแบงปน กันในงานประเพณีดังกลาว จะมีการแขงเรือทวนน�้ำระหวางชาวบาน หมูบานตาง ๆ ในล� ำนํ้าปาสัก เพื่อเปนการฝกการท�ำงานเปนทีม รูจัก แบงหนาที่กันท�ำงาน และสรางความสามัคคีในหมูคณะ 78 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 79 บรรณานุกรม ถนัดศรี สวัสดิวัตน, ม.ร.ว. (๒๕๕๘) ประเพณีอุมพระด�ำนํ้าเพชรบูรณ.. ไทยรัฐออนไลน. สืบคนเมื่อ ๑๘ มิถุนายน ๒๕๕๙ จาก : https://www.thairath.co.th วิศัลย โฆษิตานนท (๒๕๕๘). มหัศจรรยเพชรบูรณ (Unseen Phet chabun). กรุงเทพฯ : ทริปเปล บี เพลส. วิศัลย โฆษิตานนท. ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดเพชรบูรณ ให สัมภาษณ, วันที่ ๒๑ มีนาคม ๒๕๕๙. ภูสุดา สืบสาคร ผูสัมภาษณ. ประวัติวัดไตรภูมิ. หอภูมิปญญาและวิถี ชาวบานเพชรบูรณ. ประเพณีอุมพระด�ำน�้ำ https://paikondieow.com
80 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ ภาษาพื้นถิ่น บานนาตะกรุด ต�ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ ผูเขียน : อาจารย์สมศักดิ์ ภู่พรายงาม อาจารย์ประจ�ำสาขาวิชานาฏศิลป์และศิลปะการแสดง นางสาวปวีณา บัวบาง เจ้าหน้าที่บริหารงานทั่วไป นางสาวสุพิชญา พูนมี เจ้าหน้าที่บริหารงานทั่วไป ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ ------------------------------------ --------------------------------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------- อ�ำเภอศรีเทพมีกลุมชาติพันธุไทยเบิ้ง หรือไทย เดิ้ง อพยพเขามาตั้งรกรากถิ่นฐานอยูอาศัยที่ มีภาษาซึ่งใชภาษาถิ่นไทยเบิ้งหรือไทยเดิ้งในการ สื่อสารพูดคุยกันภายในชุมชนที่มีเอกลักษณ ทางภาษาที่แตกตางจากกลุมชนอื่นเปนกลุมที่ใช ภาษาไทยภาคกลางเพี้ยน เหนอ น�้ำเสียงหว สั้น ภาษาพูดนิยมลงทายประโยคดวยค�ำวา “เบิ้ง” หรือ “เดิ้ง” ชาวไทยเบิ้ง หรือชาวไทยเดิ้ง เปน กลุมชนกลุมหนึ่งที่ตั้งบานเรือนอยูบริเวณลุม แมน�้ำลพบุรีและลุมแมน�้ำปาสักและกระจัด กระจายอยูในหลายจังหวัด ไดแก ลพบุรี สระบุรี เพชรบูรณ บุรีรัมย ชัยภูมิ และนครราชสีมา เปนตน มีหลักฐานยืนยันวา มีการตั้งถิ่นฐานตั้ง แตยุคกอนประวัติศาสตรตอนปลาย
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 81 มีเอกลักษณทางวัฒนธรรมที่โดดเดน งดงามทั้ง ในแงของคติความเชื่อขนบธรรมเนียมประเพณี ภูมิปญญาและการละเลน ตลอดจนวัฒนธรรม ทางสังคมอื่น ๆ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พิษณุโลก ไดท�ำการศึกษาสืบคนวัฒนธรรม พื้นบานนาตะกรุด โดยแบงหมวดหมูของการ ศึกษาดานวัฒนธรรมเปน ๔ ดาน ไดแก ดาน วัฒนธรรมทางสังคมและความเปนอยู ดาน วัฒนธรรมคติความเชื่อ ดานวัฒนธรรมขนบ ธรรมเนียมประเพณี และดานวัฒนธรรมภูมิ ปญญาการละเลนพื้นบาน พบวาชุมชนนตะกรุด ซึ่งตั้งอยูบนที่ลุมแมน�้ำปาสักตอจากลุมน�้ำลพบุรี เปนกลุมคนสวนใหญที่อพยพมาจากจังหวัด นครราชสีมา และจังหวัดลพบุรี เปนชุมชนหนึ่ง ที่สืบทอดเชื้อสายมาจากชาวไทยเบิ้งมีเอกลักษณ ทางวัฒนธรรมตามแบบชาวไทยเบิ้งในอดีต และมีการสืบทอดเอกลักษณทางวัฒนธรรมมา ยาวนาน แตเมื่อกาลเวลาเปลี่ยนแปลง สังคมก็ มีการเปลี่ยนไปตามยุคสมัย สิ่งแวดลอมทาง วัฒนธรรมที่เคยสืบทอดวัฒนธรรมกันมายาวนาน อยางงดงามมีแนวโนมที่จะเสื่อมสลายลงตาม กาลเวลา (ฉัตรทิพย นาถสุภา. ๒๕๓๔ :๓ - ๕)
82 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ ลักษณะเฉพาะของภาษาไทยเบิ้งคือเปนภาษาที่เหมือนกับ ภาษาไทยภาคกลางแตมีค�ำลงทายประโยคเปนลักษณะเฉพาะท องถิ่น มีหนวยเสียงพยัญชนะ ๒๑ หนวยเสียง เสียงสระ ๑๘ หนวยเสียง และเสียงวรรณยุกต ๕ หนวยเสียง การอธิบายหนวยเสียงตาง ๆ โดย เฉพาะหนวยเสียงพยัญชนะและหนวยเสียงสระไดอาศัยวิธีการวิเคราะห ตามแนวภาษาศาสตร หนวยเสียงพยัญชนะมี ๒๑ หนวยเสียง ดังนี้ กลุมที่ ๑ พยัญชนะระเบิดและพยัญชนะกัก ไดแก ป ต จ ก อ พ(ผ) ท(ถ) ช(ฉ) ค(ข) บ ด กลุมที่ ๒ พยัญชนะนาสิก ไดแก ม น ง กลุมที่ ๓ พยัญชนะขาง ไดแก ล กลุมที่ ๔ พยัญชนะรัว ไดแก ร (ชาวไทยเบิ้งสามารถออกเสียง ร ได ชัดเจนมาก) กลุมที่ ๕ พยัญชนะแทรก ไดแก ฟ(ฝ) ฮ(ห) ซ(ส) กลุมที่ ๖ พยัญชนะครึ่งสระ ไดแก ย ว หนวยเสียงสระมี ๒๑ หนวยเสียง ดังนี้ กลุมที่ ๑ สระเดี่ยว มีทั้งสระเสียงสั้นและสระเสียงยาวรวม ๑๘ หนวย เสียง คือ อะ อา อิ อี อึ อื อุ อูเอะ เอ แอะ แอ เออะ เออ โอะ โอ เอาะ ออ
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 83 กลุมที่ ๒ สระประสมมี ๓ หนวยเสียง มีเสียงยอยหนวยละ ๒ เสียง เปนสระเสียงสั้นและยาว คือ หนวยประสม เอีย มีเสียงยอย คือ เอียะ เอีย หนวยประสม เอือ มีเสียงยอย คือ เอือะ เอือ หนวยประสม อัว มีเสียงยอย คือ อัวะ อัว หนวยเสียงวรรณยุกต มีหนวยเสียงที่แตกตางกัน ๕ หนวย เสียง ไดแก เสียงสามัญ เสียงเอก เสียงโท เสียงตรี และเสียงจัตวา แตชาวไทยเบิ้งออกเสียงสูงต�่ำตางจากการออกเสียงวรรณยุกตใน ภาษาไทยภาคกลางเปนลักษณะของเสียงเหนอซึ่งถาจะน�ำมาเปรียบ เทียบกับการออกเสียงวรรณยุกตในภาษาไทยภาคกลางแลวเสียงที่ แตกตางกันจะมีดังนี้ ภาษาไทยเบิ้ง ภาษาไทยภาคกลาง เสียงวรรณยุกตตรี (ซิบ) เสียงวรรณยุกตเอก (สิบ) เสียงวรรณยุกตโท (น�่ำ, ไม) เสียงวรรณยุกตตรี (น�้ำ, ไม) เสียงวรรณยุกตเอก (ฝน) เสียงวรรณยุกตจัตวา (ฝน)
84 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หมวด ก กะหมวง ภาชนะส�ำหรับใสปลา กะปง ถังน�้ำ กาด (ค�ำกริยา) หั่น (หั่นประเภทผัก) กะเติ่ง (ค�ำกริยา) กระโดดขาเดียว กะบม (ค�ำกริยา) เอามือดันกนบุคคลที่ขึ้นที่สูง เชน ขึ้นตนไม กระเดียด ใชตะโพกและมือถือของหนักไวขางเอว โกงโคง ยืนอยูแลวกลับตัวและหัวถึงพื้น กรอก ซอย หรือทางเดินแคบ ๆ กระโดกกระเดก กริยาแขงกระดาง กระเถิบ ขยับ (ขยับเขามาใกล ๆ) กอกน เริ่มตน ตั้งตน หรือเริ่มท�ำงานครั้งแรก แกม เอา มีสวนรวม กับจวด ไมขีด กับแจด ไมขีด หมวด ข ขะเหนอก คันกั้นน�้ำซึ่งท�ำขึ้นชั่วคราว ขะหยืด กลัว (กลัวเกี่ยวกับความสูง) ขะหยอน การหามของหนาแล วเดินเร็วเปนจังหวะ ขี้สีก น�้ำคล�ำ
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 85 ขี้ปด โกหก แขะ แคะ (ค�ำกริยา) ขอเดิ้ง ขอบาง แขยงขน ขนลุก หมวด ค คดขาว ตักขาวออกจากหมอใสจาน คางน�้ำ ตั้งหมอตมน�้ำ คางหมอขาว ตั้งหมอขาวบนเตาเพื่อหุงขาว คอยคอย เบาเบา หมวด ง โหงย ลมลง (ค� ำกริยา) ตั้งสิ่งของไวแลวของลม หมวด จ จน งานมาก เชน มีงานท�ำหลายงานขณะเดียวกัน จั๊กกะแร รักแร จั๊กกะลืน ขยะแขยง จั๊กกะเดียม จั๊กกะจี้ โจงเล็ง รสชาติของอาหารไมเขมขน เจิ่น เปลี่ยนทิศทาง (กริยา) ขวางสิ่งของ จก ลวง หรือ จับ (เชนจกฉลาก)
86 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หมวด ฉ เฉด ค�ำที่ใชไลสุนัข หมวด ซ ซง คลาย ๆ เชน ซงเหมือนจะมีอาการเปนไข ซีก ชิ้น (ใชเรียกการผาผลไมเปนชิ้น) ซอก ทางเดินแคบ ๆ ลงแมน�้ำหรือล�ำคลอง ซอกแซ็ก แอบรู แอบเห็น เซี่ยม ท�ำใหปลายแหลม เชน เซี่ยดินสอ เซา คอยยังชั่ว เบาลง หมวด ฐ ฐาน สวมของพระสงฆ หมวด ด ดะ กั้น (กริยา) การปองกันตัว เด ค�ำลงทาย ค�ำบอกเลา เชน ไปโนนเด ดอย กมเดินยอง เดินชา เพื่อแอบไป เดิ่น ลานกวาง เชน ลานบาน ลานวัด ดอก ค�ำลงทายค�ำปฏิเสธ เชน ไมมีดอก เดอ ค�ำลงทายค�ำกลาวลา เชน ไปแลวเดอ เดิ้ง บาง
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 87 หมวด ต ตะกูง กอดคอดานหลัง เชน ตะกูงเด็ก เอาคนขี่หลัง ตลุกหลุม (หลุมเล็กกลางทุง) ตาว บอกย�้ำเพื่อความแนนอน สงขาว ตูน ทู หรือไมแหลม ตูย ใชปายของกินขึ้นมากิน (ใชนิ้วชี้ปาย) ตึ่ง อาการบวม ตอน ชิ้น (ประเภทชิ้นเนื้อ) โตงโมง โต ใหญ เตลิด เลย เชน เดินเตลิดบาน (เดินเลยบาน) ตอมะแน็ด ตอแหล ตื้อกัน เทากัน เสมอกัน (การเปรียบเทียบ) ตกกะใจ ตกใจ ตกละโลก ตกโคลนซึ่งมีน�้ำแฉะชื้น ตกคลัก ปลาตกคลัก (ปลาอาศัยอยูในที่ที่มีน�้ำนอย) หมวด ถ ถมถืด มากมาย (เชน มีถมถืด) หมวด ท ที่โอ ที่สุดทาย ที่โหล ที่สุดทาย ที่โป ที่สุดทาย เทิน วางไวขางบน
88 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หมวด น นั่งสอ เด็กนั่งฟงผูใหญคุยกัน หนอไมสม หนอไมดอง หมวด บ บานเอง บานของเรา บานฉัน บอง เจาะใหเปนรูเล็กรูใหญรูยาว ผา เบิ้ง บาง (ของสิ่งของ) ขอบาง เบย เปนค�ำตัดพอ หรือ ทอถอย อุทาน “วา...” บอก หองสวม บวก แองน�้ำที่มีน�้ำอยูเล็กนอย เชน ปลาอยูในบวก หมวด ป ปาหวะ ปลีกเวลา ปาด หั่น (หั่นเนื้อหมู เนื้อไก เนื้อปลา) ปง หนังสือ ปงหนึ่งหัว หนังสือหนึ่งเลม เปย ค�ำอุทาน (เปนค�ำทอถอย) ไปกะไร ไปไหน ไปท�ำอะไร ไปหยองดู ไปแอบดู ปอลอ โผล (เชน โผลหัวปอลอ) ปะเหลาะ ปลอบโยน ปลอบใจ
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 89 หมวด พ พอแก คุณตา พูดเดิม การพูดนินทาผูอื่น พิลึกพิลือ มากมาย หมวด ม มะแวง มะเขือพวง มุนของไว ซอนของไว มุบโหม ผลุบโผล โมม กินอาหารค�ำโต ๆ มอด ลอด เชน มอดไปใตโตะ แมแก คุณยาย ไมแกงกน ไมเช็ดกน (ใชไมแทนกระดาษช�ำระ) ไมสวง ไมสบาย หรือรูสึกมีอาการไมสบาย ไมสานัดสาเน ไมละเอียดถี่ถวน ไมแจม ไมชัดเจน เมาะ ฟุบ เชน คุณงวงก็เมาะลงที่ตัวฉันสิ หมวด ย หยาย ไมเชื่อหรือไมแนใจกับค�ำบอกเลา แยงไปฉาย สองไฟฉาย ยิ้มแปแหว ยิ้มแฉง ยอดสะหมิด ยอดตนไมที่สูงที่สุดหรือสูงมาก
90 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ หมวด ร ระหรูด ไดทั้งหมด หรือ ไดทุกอยาง ระวังโหงย ระวังลม หมวด ล หลัน หลาน (เด็ก ๆ ใชพูดแทนตัวเองกับ ลุง ปา นา อา) ลิเหลอ อางวาง หรือ วาเหว หนาเดอดา ละเหลย ทะลึ่ง หรือ มากเกินไป หมวด ว เหวย ค�ำลงทายค�ำนาม (มีของไมเหวย) ละ เหวี่ยง ขวาง ไวถา ไวคอย เว็ด หองสวม หมวด ส เสียบทอง อาการปวดทอง สาระดอง สอดสอง หรือ สอดแนม สุมปา เผาปา สมเพด สงสาร
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 91 หมวด ห หัวขี้แต ดินที่เปนกอนเล็ก ๆ สูงเทาพื้นที่ในทองนา ขี้ไถ(กอนดิน) หัวไมกรงฟา คนเกียจครานนอนไมยอมลุกขึ้น เหื่อ เหงื่อ หมวด อ อี้ว......อี้ว ออกเสียงไลไก เอิ้น เรียก เอื้อยเตื้อย เชื่องชา ออยอิ่ง / อาการคนขี้เกียจ ไอเณร เด็กผูชาย อีนาง เด็กผูหญิง จากตัวอยางค�ำศัพทภาษาถิ่นในชุมชนที่กลาวมาแลวขางตน ซึ่งเปนภาษายอยที่ใชพูดคุยสื่อสารกันภายในชุมชน เกิดจากการใช ภาษาเพื่อการสื่อความหมายความเขาใจกันระหวางผูคนที่อาศัยอยู ในชุมชนนั้น ๆ การใชค�ำ ภาษาถิ่น เปนภาษาที่มีลักษณะเฉพาะ ทั้ง ถอยค�ำที่ท�ำใหเราทราบถึงความเปนมาของภาษาถิ่นจน ท�ำใหเห็น ความส�ำคัญของภาษา และเกิดความรูสึกรักหวงแหนภาษานั้นไวให ลูกหลานไดสืบทอดตอไปในอนาคต และสมควรที่จะอนุรักษใหคงอยู คูชุมชนสืบไป
92 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ บรรณานุกรม ปรุงศรี กลิ่นเทศ. (๒๕๖๔). อายุ ๘๒ ป บานเลขที่ ๒๑๒ หมู ๒ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม. ปอน สีชุมพร. (๒๕๖๔). อายุ ๘๒ ป บานเลขที่ ๑๐๓ หมู ๑๕ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม. เปรียว บัวกลา. (๒๕๖๔). อายุ ๗๓ ป บานเลขที่ ๓๕ หมู ๑ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม. มะลิวรรณ ขึ้นทันตา. (๒๕๖๔). อายุ ๕๓ ป บานเลขที่ ๘ หมู ๒ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม. สมพงษ โตมะนิตย. (๒๕๖๔). อายุ ๗๗ ป บ านเลขที่ ๓๖ หมู ๑๕ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๐ มกราคม. สมหวัง คุรุเจริญ. (๒๕๖๔). อายุ ๖๘ ป บ านเลขที่ ๙๗/๑ หมู ๒ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม.
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 93 เสงี่ยม ศรีไพร. (๒๕๖๔). อายุ ๖๒ ป บานเลขที่ ๑ หมู ๕ ต�ำบล ศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๔ มกราคม. เสมอ โตมะนิตย. (๒๕๖๔). อายุ ๗๘ ป บานเลขที่ ๓๖ หมู ๑๕ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๐ มกราคม. เสมียน ตะกรุดราช. (๒๕๖๔). อายุ ๘๑ ป บานเลขที่ ๙๘/๑ หมู ๘ ต�ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๔ มกราคม. แสนสุข บุญชวย. (๒๕๖๔). อายุ ๖๕ ป บานเลขที่ ๑๑๒ หมู ๒ บานนาตะกรุด ต� ำบลศรีเทพ อ�ำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๑ มกราคม.
94 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ เมี่ยงหัวทูน ผูเขียน : อาจารย์ใจสคราญ จารึกสมาน รองผู้อ�ำนวยการส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม นางสาวกัญญาภัค ดีดาร์ เจ้าหน้าที่บริหารงานทั่วไป ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ ------------------------------------ --------------------------------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------- ทูน เปนพืชตระกูลบอน มีหัวอยูใตดิน ใบเลี้ยง เดี่ยวขนาดใหญ รูปรางเปนลูกศร มีนวลเคลือบ แผนใบ กานใบยาวกลมมีนวลเคลือบ กานใบสี เขียวอมขาว มีกาบหุมจนมิด ในบางพื้นที่ที่มี ความชื้นสูงจะสงเสริมการปลูกเปนแปลงเพราะ สามารถเก็บกานและใบมากินได ตลอดป ใชกาน ทูนดิบมาประกอบอาหาร มักใชกานที่โตเต็มที่ ลอกเอาเปลือกเขียวที่หุมอยูออก กินเปนผักสด จิ้มน�้ำพริก แกลมแกงรสจัด และน�ำมากินกับ สมต
สวนประกอบ ๑. หัวทูน ๒. ปลานิลหรือปลาดุก ๓. มะเขือเครือ ๔. ปลารา ๕. น�้ำปลา ๖. ชูรส ๗. ถั่วลิสง ๘. งา ๙. เกลือปน ๑๐. ขิง ๑๑. ตนหอม – ผักชี
96 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ วิธีการและขั้นตอนการท�ำเมี่ยงหัวทูน ๑. น�ำหัวทูนมาปอกเปลือกออกใหหมดแลว น�ำมาลางน�้ำเปลาใหสะอาด แลวน�ำหัวทูนมา สับใหละเอียดเสร็จแลวน�ำเกลือปนมาเคลากับ ทูนเพื่อใหน�้ำของทูนออก แลวปนใหน�้ำออกให สนิทเสร็จแลวพักไว ๒. น�ำถั่วลิสงกับงา คั่วไฟออน ๆ เสร็จแลว น�ำมาพักไว ๓. น�ำหอมแดงกับกระเทียมคั่วไฟใหสุก แลวน� ำมาต�ำรวมกันใหละเอียดแล วน� ำมาพักไว ๔. ซอยขิงสด พรอมกับตนหอม - ผักชี ให ละเอียดแลวน�ำมาพักไว ๕. ตมน�้ ำปลาราให เดือดเสร็จแล วน� ำปลานิล หรือปลาดุก ตมใหสุก เสร็จแลวใหน�ำปลาออก พักไวแลวกรองกากออกใหหมด ๖. เริ่มน�ำของทุกอยางที่เตรียมไวมาเคลา ใหเขากัน เปนอันวาเสร็จเรียบรอยหลังจากนั้น จึงน�ำมารับประทานรวมกับผักพื้นบาน เชน ใบชะพลู ผักไชยา กะหล�่ำ เปนตน
เมี่ยงหัวทูนจึงเปนที่นิยมท�ำขึ้นกันภายใน ชุมชนโดยรวมตัวกันน�ำวัตถุดิบตาง ๆ ที่หามา ไดน�ำมารวมกันท�ำเพื่อเปนอาหารวางทานกัน เลน ๆ นอกจากเมี่ยงหัวทูนจะเปนอาหารที่ทาน กันเลน ๆ แลวยังเปนอาหารที่มากด วยสรรพคุณ อยางมากมาย ซึ่งในปจจุบันจะหาทานกันยาก ขึ้นไปทุกที ซึ่งจะยังคงมีใหพบเห็นบางสวนที่ ยังคงนิยมท�ำรับประทานกันในกลุมครอบครัว หรือเวลาเดินทางไปท�ำไรท�ำสวนกันเพียงเทานั้น
98 ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ บรรณานุกรม ขันทอง ศรีมูล. (๒๕๖๔). อายุ ๘๐ ป ต� ำบลหลมเกา อ�ำเภหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๕ กุมภาพันธ. ค�ำพูน ทอนแกว. (๒๕๖๑). อายุ ๖๙ ป บ านเลขที่ ๖๑ หมู ๓ ต� ำบล วังบาล อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๑๖ กรกฎาคม. จรัส ทองแกน. (๒๕๖๑). อายุ ๗๐ ป บ านเลขที่ ๔๖/๑ หมู ๘ ต� ำบล หลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๐ เมษายน. จ�ำเนียร บุญสิงห. (๒๕๖๔). อายุ ๗๙ ป บานเลขที่ ๒ หมู ๓ ต�ำบล หลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๕ กุมภาพันธ. เฒา ทองเติม. (๒๕๖๑). อายุ ๘๐ ป บ านเลขที่ ๓๒ หมู ๘ ต� ำบล หลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๐ เมษายน.
วารสารศิลปวัฒนธรรมเพชบุระ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๑๐ 99 ตาน ชนะแพง. (๒๕๖๔). อายุ ๗๓ ป ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๕ กุมภาพันธ. นารี บุญเหลือ. (๒๕๖๑). อายุ ๗๑ ป บานเลขที่ ๔๓ หมู ๘ ต�ำบล หลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๐ เมษายน. นิตยา อินฑูรย. (๒๕๖๑). อายุ ๔๙ ป บานเลขที่ ๑๙/๑ หมู ๘ ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๒๐ เมษายน. บรรจง เพชระบูรนิน. (๒๕๖๔). อายุ ๖๕ ป บานเลขที่ ๗๖ หมู ๗ ต�ำบลหลมเกา อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๕ กุมภาพันธ. บุษบา โถเมือง. (๒๕๖๑). อายุ ๗๘ ป บานเลขที่ ๑๒๘ หมู ๕ ต�ำบลนาแซง อ�ำเภอหลมเกา จังหวัดเพชรบูรณ. สัมภาษณ, ๑๕ มกราคม.
วารสารศิลปวัฒนธรรม โดย ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์ เพชบุระ