พุทสัจธธรธรมแรหง รม
ตามแนวทางทา นพทุ ธทาส
อ า น า ป า น ส ติ
Anapanasati
โดย
พระอาจารย รศ.ดร.มารตุ เมธ�โก
วดั ธารนำ้ ไหล (สวนโมกขพลาราม) อ.ไชยา จ.สรุ าษฎรธ านี
วนั ที่ 27 มีนาคม พ.ศ. 2565
โครงการอบรมธรรมและปฏบิ ตั ธิ รรม ป 2565
ทุกวันอาทิตยสิ�นเดือน เวลา 09.00 น. - 12.00 น.
ณ อาคารพิพิธภณั ฑจ รรโลงพทุ ธศาสนา ซอยพฒั นาการ 64 ถนนพฒั นาการ แขวงประเวศ เขตประเวศ กรงุ เทพฯ
ดำเนินกิจกรรม
โดย มูลนิธ�ธรรมทานกุศลจ�ตและพิพิธภัณฑจรรโลงพุทธศาสนา
02 049 1095 @mfsb
สจั ธรรมแหง
พุทธธรรม พระอาจารย รศ.ดร.มารตุ เมธ�โกตามแนวทางทา นพทุ ธทาส
Pra Associate Professor Dr. Marut Maetiko
วดั ธารน้ำไหล (สวนโมกขพลาราม) อ.ไชยา จ.สุราษฎรธ านี
โครงการอบรมธรรมและปฏิบตั ิธรรม ป ๒๕๖๕
(จดั ประจำทกุ วนั อาทติ ยส ดุ ทา ยของเดอื น เวลา ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น.)
คร้งั ท่ี วนั ที่ เวลา หัวขอ
๑ ๒๙ มกราคม ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. สัจธรรมคืออะไร
What is the truth?
๒ ๒๗ กมุ ภาพนั ธ ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. สจั ธรรมแหงพระรัตนตรัย
Truth of Triple Gem
๓ ๒๗ มนี าคม ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. อานาปานสติ
Anapanasati
๔ ๒๔ เมษายน ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. ไตรสิกขา
Triple Sikkha
๕ ๒๙ พฤษภาคม ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. อรย� สจั สี่
Four Noble Truths
๖ ๒๖ มิถนุ ายน ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. สัจธรรมแหงชีวต� และธรรมชาติ
Truth of Life & Nature
๗ ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. สมั มตั ตะ ๑๐
Sammatta 10
๘ ๒๘ สงิ หาคม ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. สัจธรรมแหง ความทกุ ข
Truth of Suffering
๙ ๒๕ กันยายน ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. อาศรม ๔
Four Homages of Life
๑๐ ๓๐ ตลุ าคม ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. ปฏจิ จสมุปบาท
Dependent Origination
๑๑ ๒๗ พฤศจก� ายน ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. การรูแจงและนพิ พาน
Enlighten & Nirvana
๑๒ ๒๕ ธนั วาคม ๒๕๖๕ ๐๙.๐๐ น. - ๑๒.๐๐ น. สง�ิ ที่ดีทสี่ ุดทม่ี นุษยควรจะได
Summum bonum of Life
หมายเหตุ: หัวขอที่จะอบรม/บรรยายอาจมีการปรับเปลี่ยนตามสถานการณได
ณ อาคารพิพิธภัณฑจรรโลงพุทธศาสนา
๔๑ ซอยพฒั นาการ ๖๔ ถนนพัฒนาการ แขวงประเวศ เขตประเวศ กรุงเทพฯ ๑๐๒๕๐
๐๒ ๐๔๙ ๑๐๙๕ @mfsb Zoom ID: 81616421416 ติดตามชมการถา ยทอดสดผา น Facebook
Passcode: 1234567
MuseumforSustainableBuddhism
พุทสจัธธรธรมแรหงรม
ตามแนวทางทา นพทุ ธทาส
อ า น า ป า น ส ติ
Anapanasati
โดย
พระอาจารย รศ.ดร.มารุต เมธ�โก
วดั ธารน้ำไหล (สวนโมกขพลาราม) อ.ไชยา จ.สรุ าษฎรธ านี
วนั ท่ี 27 มีนาคม พ.ศ. 2565
โครงการอบรมธรรมและปฏิบตั ธิ รรม ป 2565
ทุกวันอาทิตยสิ�นเดือน เวลา 09.00 น. - 12.00 น.
ณ อาคารพิพิธภัณฑจรรโลงพุทธศาสนา ซอยพัฒนาการ 64 ถนนพัฒนาการ แขวงประเวศ เขตประเวศ กรุงเทพฯ
ดำเนินกิจกรรม
โดย มูลนิธ�ธรรมทานกุศลจ�ตและพิพิธภัณฑจรรโลงพุทธศาสนา
02 049 1095 @mfsb
ทำความรูจักพระว�ทยากร
พระอาจารย รศ.ดร.มารตุ เมธ�โก
Pra Associate Professor Dr. Marut Maetiko
วดั ธารน้ำไหล (สวนโมกขพลาราม) อ.ไชยา จ.สุราษฎรธ านี
ประวัติโดยยอ
พระอาจารย รศ. ดร. มารตุ เมธ�โก (รศ. ดร.มารุต ดำชะอม) วดั ธารน้ำไหล (สวนโมกขพลาราม) ตำบลเลม็ด
อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎรธานี เกิดเมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2490 (ค.ศ.1947) ณ บานเลขที่ 34 หมู 3 ตำบล
ทากระดาน อำเภอคีร�รฐั นิคม จงั หวดั สุราษฎรธ านี บิดาชือ่ นายหอ ย ดำชะอม มารดาชอ่ื นางชอน ดำชะอม
ไดร บั ทุนเด็กฉลาดประจำอำเภอซึ่งรัฐบาลสมัยนั้นจัดใหอำเภอละ 1 คน ใหเง�นทุนปละ 600 บาทเปนเวลา 6 ป
หลังจากเร�ยนจบชั้นประถมปที่ 4 จากโรงเร�ยนวัดในหมูบานนาชะอม ตำบลทากระดาน ชื่อโรงเร�ยนวัดเกษตราราม เร�ยน
ตอชั้นมัธยม 1-3 ที่โรงเร�ยนเชิงเวชผดุงว�ทยซึ่งเปนโรงเร�ยนเอกชนในอำเภอคีร�รัฐนิคม อุปถัมภโดยเจาคณะอำเภอ คือ
พระครูปราการสมานคุณ (หลวงพอเร�ยม) พักอยูที่วัดปราการหางจากภูมิลำเนา ประมาณ 7 กิโลเมตร วัดนี้จ�งเปนสวน
หน่งึ ของการหลอหลอมชวี ต� ใหเ ขา ใจความจรง� ในเบื้องตน
เมื่อเร�ยนจบ มัธยมปที่ 3 ตัดสินใจสอบเขาเร�ยนตอ โรงเร�ยนสุราษฎรธานี ซึ่งเปนโรงเร�ยนประจำจังหวัดชายใน
สมัยน้ัน เร�ยนท่นี ่ี 3 ป จบชนั้ มัธยมศึกษาปท ี่ 3 สอบเขาเร�ยนตอ ประกาศนยี บัตรการศกึ ษา (ป.กศ.)ที่ว�ทยาลยั ครูสงขลา
ใชเวลาศึกษาที่นี่ 2 ป สอบชิงทุนไปศึกษาตอ ประกาศนียบัติการศึกษาชั้นสูง(ป.กศ.สูง) ว�ชาเอกอุตสาหกรรมศิลป ที่
ว�ทยาลัยครูพระนคร สอบได รัฐบาลใหทุนการศึกษาปละ 2,500 บาท เร�ยนที่นี่ 2 ป จบการศึกษา สอบบรรจุเขาทำงาน
กรมสามมญั ศกึ ษา บรรจใุ หม าทำงานท่ีโรงเรย� นหาดใหญว ท� ยาลยั ทำงานทน่ี ่ี 2 ป ลาออก สอบบรรจเุ ขา ทำงานใหมในกรม
การฝกหัดครู บรรจุเขาทำงานที่ว�ทยาลัยครูยะลา เมื่อป พ. ศ. 2514 ในชวงเวลานี้ ไดสอบเขาเร�ยนตอระดับปร�ญญาตร�
วช� าเอกภาษาองั กฤษ ทม่ี หาวท� ยาลยั ทกั ษณิ (วท� ยาลยั วช� าการศกึ ษาสงขลา ในเวลานน้ั ) ป พ.ศ. 2515 ขอยา ยมาทำงาน
ที่วท� ยาลยั สงขลา ป พ.ศ. 2517 สำเรจ� การศกึ ษาระดับปรญ� ญาตร�
ตอ มาในป พ.ศ. 2518 เดินทางรอบโลก 14 ประเทศ ใชเวลา 55 วัน และในปนั้น ไดอุปสมบทและจำพรรษา
เพอ่ื ศกึ ษาปฏบิ ตั ธิ รรม ณ วดั ธารนำ้ ไหล (สวนโมกขพลาราม) อำเภอไชยา จงั หวดั สรุ าษฎรธ านี เปน เวลา 4 เดอื น มีโอกาส
ไดเกิดเปนครั้งที่สอง คือจากการเกิดมาเปนคน และศึกษาเร�ยนรูพัฒนาชีว�ตยกระดับจ�ตใจใหสูงเหนือความไมรูความจร�ง
เกิดใหมอีกครั้งเปนมนุษย (เหมือนลูกไกที่เจาะกระเปาะไขอว�ชชาออกมาได) รูวาอะไรเปนอะไรตามที่เปนจร�ง ทั้งจร�งแท
และจร�งสมมตบิ ญั ญัตเิ ปนจดุ เปลย่ี นของชีว�ต (Turning point)
ป 2523 สอบเขาศึกษาตอระดับปร�ญญาโท สาขาว�ชาการอุดมศึกษา ที่ จุฬาลงกรณมหาว�ทยาลัย จบการศึกษา
ครุศาสตรมหาบัณฑิต ปการศึกษา 2525 ตอมาป พ.ศ. 2526 ไดรับการคัดเลือกใหไปฝกอบรมการเปนผูนำชนบท
(Rural Social Leadership) ที่เกาะมินดาเนา ประเทศสาธารณรัฐฟลิปปนส เปนเวลา 7 เดือน เมื่อกลับมาทำงาน
ระยะหนึ่ง จ�งตัดสินใจขออนุญาตเดินทางไปศึกษาตอในระดับปร�ญญาเอกสาขาที่หนวยงานขาดแคลน คือ สาขาว�ชาการ
พัฒนาชนบท ที่ Central Luzon State University ประเทศสาธารณรัฐฟลิปปนส ปการศึกษา 2530 จบการ
ศึกษาระดับปร�ญญาเอก สาขาว�ชาการศึกษาชนบท (Ph.D. in Rural Development) กลับมาทำงานใหว�ทยาลัยครู
สงขลา จนถึง ป พ.ศ. 2535
ป พ.ศ. 2535 โอนยายมาทำงานที่คณะศึกษาศาสตร มหาว�ทยาลัยสงขลานคร�นทร ว�ทยาเขตปตตานี ทำหนาที่
หัวหนาแผนกว�ชาการศึกษาชนบท จัดการศึกษาโปรแกรมว�ชาเอกการศึกษาชนบทในระดับปร�ญญาตร� และผูจัดการหลัก
สูตรโปรแกรมว�ชาศึกษาศาสตรเพื่อพัฒนาชุมชน ในระดับปร�ญญาโท ป พ.ศ.2540-2543 ไดรับการคัดเลือก ใหดำรง
ตำแหนง หวั หนาภาคว�ชาการศึกษา คณะศกึ ษาศาสตร มหาว�ทยาลยั สงขลานคร�นทร
ป พ.ศ. 2545 ไดร บั รางวลั งานวจ� ยั ยอดเยย่ี มจากคณะมนตรก� ารศกึ ษาแหง เอเชยี อาคเนย (SEAMEO) จากการ
ทำวจ� ยั แรงงานเดก็ ประมงทจ่ี งั หวดั ปต ตานี ในประเดน็ “สทิ ธเ� ดก็ ตอ การศกึ ษา” (Children Rights to Education)
เปนคนไทยคนที่สองที่ไดรับรางวัลนี้ มีโอกาสนำผลงานว�จัยไปนำเสนอในกลุมประเทศอาเซี่ยน 23 วัน และใน 7 มหา-
ว�ทยาลัยสำคญั ในประเทศแคนาดา นับเปน เกียรตปิ ระวตั ทิ ี่ดตี อตนเองและช่อื เสียงของมหาว�ทยาลยั สงขลานคร�นทรทเ่ี ปน
สว นรวม
ป 2558-ปจจบุ นั ไดเขาอุปสมบทสังกัด ณ วัดธารนำ้ ไหล (สวนโมกขพลาราม) ใหก ารอบรม นักเรย� นนักศกึ ษา
เพอ่ื การพัฒนาชีวต� และสังคม บรรยายธรรมการอบรมสตดิ วยลมหายใจโครงการ Silence Retreat at Meditation
Center Kow-Tahm Koh - Pangan Suratthani,Thailand ใหการอบรมนักศึกษา มหาว�ทยาลัยราชภัฏ
สรุ าษฎรธ านี เรอ่� งการทำงานมคั คเุ ทศกม อื อาชพี บรรยายธรรมเรอ่� งพทุ ธศาสนาในอาเชย่ี นทม่ี หาวท� ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณ
ราชวท� ยาลยั อำเภอวงั นอย จังหวดั พระนครศรอ� ยธุ ยา เปนตน
ขอคิดเพ่ือพจิ ารณา
“เราตอ งถามตัวเองวา เราจะใหอ ะไรแกมหาว�ทยาลัย สังคม และโลกใบนี้ ไมตอ งถามวา
มหาวท� ยาลัย สังคม และโลกใบนี้ จะใหอ ะไรแกเ รา”
สารบััญ 7
7
โครงการสััจธรรมแห่ง่ พุุทธธรรมตามแนวทางท่า่ นพุุทธทาส ครั้ง� ที่�่ 3 9
เรื่อ�่ ง อานาปานสติิ | Anapanasati 9
โดย พระอาจารย์์ รศ.ดร.มารุตุ เมธิิโก 10
11
ณ ห้อ้ งโถงปฏิบิ ััติิธรรม ชั้�้น 4 อาคารพิพิ ิธิ ภัณั ฑ์์จรรโลงพุุทธศาสนา 13
วันั ที่่� 27 มีีนาคม พ.ศ. 2565 14
15
ธรรมเทศนาเรื่�่อง อานาปานสติิ (Anapanasati) 16
วัันนี้้�คืือวัันสุุดท้้าย 17
ลมหายใจ หรืือปราณายามะ 18
ร่่างกายกัับจิิตใจนั้ �นแยกจากกัันไม่่ได้้ 18
จิิตนิ่่�ง เรีียกว่่า สมาธิิ 19
Brain ไม่่ใช่่จิิต จิิตไม่่ใช่่หััวใจ 19
ความสุุขหมายถึึงจิิตใจที่่�พบอิิสรภาพ 20
ดีีใจ คืือทุุกข์์ แต่่ใจดีี คืือความสงบสุุข 21
อนิิจจััง กฎของไตรลัักษณ์์ 22
ความรู้้�สึึก หรืือที่่�เรีียกว่่า “เวทนา” 23
ความสััมพัันธ์์ระหว่่าง ความรู้้�สึึก และระบบประสาท 24
ความหมายของคำว่่า “โลก” 25
อิิฏฐารมณ์์ กัับ อนิิฏฐารมณ์์ คืือความยิินดีีกัับความยิินร้้าย 27
สััญญา คืือตััวหมายรู้้� 28
สัังขาร คืือตััวความคิิด
งานคืือชีีวิิต ชีีวิิตคืืองาน บัันดาลสุุข 31
จิิตจดจ่่ออยู่่�กัับสิ่�งที่่�คิิด อยู่่�กัับกิิจที่่�ทำ อยู่่�กัับคำที่่�พููด 32
ลมหายใจสั้�น ลมหายใจยาว มีีผลต่่อจิิตใจอย่่างไร 34
จิิตที่่�บริิสุุทธิ์� เป็็นจิิตที่่�มีีความสุุขสููงสุุด
อารมณ์์สมาธิิ: อารมณ์์ที่่�เราใช้้ลมในการฝึึก
จิิตสัังขาร รู้้�ความคิิดของตััวเอง
สมถภาวนาและวิิปััสสนาภาวนา
สมมุุติิ 2 อย่่าง
ฐานกาย ฐานเวทนา ฐานจิิต และฐานธรรม
ภาคปฏิิบััติิ:
วิิธีีปฏิิบััติิ 3 ขั้�นตอน
การจััดท่่านั่�งสมาธิิ
เทคนิิค 3 ป. (ปลอบ, ปราบ, ปล่่อย)
อานาปานสติิ | Anapanasati
โดย พระอาจารย์์ รศ.ดร.มารุุต เมธิโิ ก
วััดธารน้้ำไหล (สวนโมกขพลาราม) อ.ไชยา จ.สุรุ าษฎร์ธ์ านีี
ณ อาคารพิิพิธิ ภัณั ฑ์์จรรโลงพุทุ ธศาสนา
41 ซอยพัฒั นาการ 64 ถนนพัฒั นาการ แขวงประเวศ เขตประเวศ กรุุงเทพฯ
วัันที่�่ 27 มีีนาคม พ.ศ. 2565
วัันนี้้�คืือวัันสุุดท้้าย
ท่่านประธานมููลนิิธิิฯ ซึ่�่งตอนนี้้�ท่่านมาไม่่ได้้ ท่่านผู้้�อำำ�นวยการก็็ได้้ทำำ�การแทน ทราบว่่าท่่าน
ได้้หกล้้มแต่่ว่่าไม่่ร้้ายแรงมากนััก ไม่่กี่่�วัันก็็คงกลัับมาได้้ นั่่�นก็็เป็็นที่่�อาตมาได้้กล่่าวแล้้ว่่า ยมบาลมา
เตืือนเราทุุกวััน เวลายมบาลเขาเตืือนครั้�งสุุดท้้ายนี่่�เขาจะต่่อรองไม่่ได้้เลย มีีโยมคนหนึ่่�งเขาได้้เสีีย
ชีีวิิตไป นี่่�เป็็นเรื่�่องเล่่า โยมอย่่าไปเชื่�อแต่่ว่่าเอามาคิิด เอามาเป็็นข้้อคิิด เขาเสีียชีีวิิตไป เนื่่�องจากเขา
เสีียชีีวิิตไปในขณะที่่� ยัังไม่่ได้้จััดการเรื่่�องทรััพย์์สิินมรดก เขาเป็็นห่่วงเขาจึึงขอร้้องยมบาลว่่า ขอกลัับไป
จััดการมรดกสัักเดืือนหนึ่�่ง เพราะมรดกเยอะมาก ยมบาลบอกไม่่ได้้ ถ้้าอย่่างนั้้�นก็็ขอสัักสััปดาห์์หนึ่�่ง
ได้้ไหม ยมบาลก็็บอกไม่่ได้้ ถ้้าอย่่างนั้้�นขอสัักวัันหนึ่่�งได้้ไหม ขอไปจััดการเรื่่�องมรดก น่่าจะพอมีี
โอกาสทำำ�ได้้ ยมบาลบอกไม่่ได้้ แม้้หนึ่่�งวิินาทีีก็็ไม่่ได้้ ไม่่ให้้กลัับแล้้ว นั่่�นคืือการพิิพากษาแล้้วโยม
เพราะฉะนั้้�นเราต้้องจััดการอะไรให้้เรีียบร้้อย อาตมาก่่อนจะออกจากบ้้าน ก่่อนจะออกจากกุุฏิิที่่�วััดทุุก
วััน ทุุกอย่่างต้้องเรีียบร้้อยหมด เป็็นการออกจากบ้้านแล้้วบอกกัับตััวเองว่่า เราอาจจะไม่่มีีโอกาสได้้
กลัับมาที่่�นี่่�อีีก เพราะฉะนั้้�นจะไม่่ทำำ�อะไรให้้คั่่�งค้้างเอาไว้้ นี่่�มีีบางคนทานอาหารเสร็็จแล้้ว ถ้้วยชามกอง
ไว้้ท่่วมหััวเลย นี่่�ถ้้าไปเสีียชีีวิิตแล้้วคนกลัับมาเห็็นสิ่ �งที่่�ไม่่เรีียบร้้อยอยู่�ที่�บ้้าน เพราะฉะนั้้�นเราต้้องทำำ�ให้้
เรีียบร้้อยในทุุกขณะ ด้้วยความไม่่ประมาท เพราะฉะนั้้�น บอกไว้้เลยว่่า วัันนี้�้คืือวัันสุุดท้้าย ออกจาก
บ้้านคืือครั้�งสุุดท้้ายอาจจะไม่่ได้้กลัับมาอีีกแล้้ว แล้้วมีีหลายคนเป็็นเช่่นนี้�้ ที่่�อาตมาได้้มาเล่่าสู่่�กัันฟััง
หลายครั้�งว่่า มีีเพื่่�อนหลายคนที่่�เขาเสีียชีีวิิตไปโดยไม่่ได้้รู้้�ตััวเลย คนหนึ่่�งเขาไปประชุุมผู้้�บริิหาร ผู้้�
อำำ�นวยการโรงเรีียนที่่�โคราช กำำ�ลัังเดิินลงบัันไดมา เส้้นเลืือดในสมองแตก ก็็ล้้มฟุุบลงเสีียชีีวิิตตรงนั้้�น
ทัันทีี ออกจากห้้องประชุุมเขาก็็ไม่่เคยคิิดว่่าเขาจะต้้องเสีียชีีวิิตในขณะนั้้�น ไม่่มีีใครรู้ �ว่ามัันจะหยุุดลม
เมื่่�อไร
ลมหายใจ หรืือปราณายามะ
และวัันนี้�้ที่่�เราจะมาพููดกัันนี้�้ เป็็นเรื่่�องที่่�สำำ�คััญที่่�สุุด ก็็คืือเรื่�่องของลมหายใจ แล้้วลมหายใจนั้้�น
เป็็นศาสตร์์ที่่�มีีการศึึกษามาตั้้�งแต่่สมััยดึึกดำำ�บรรพ์์ ก่่อนที่่�พระพุุทธเจ้้าจะเกิิดขึ้้�นอีีก ไม่่น้้อยกว่่า
2,000 ปีี ที่่�มีีการศึึกษาเรื่่�องลมหายใจกัันในประเทศอิินเดีีย เขาเรีียกว่่า ปราณายามะ คำำ�ว่่า ปราณ
7
หมายถึึงลมหายใจ หรืือหมายถึึงตััวชีีวิิต เพราะฉะนั้้�นญาติิโยมลองพิิจารณาดูู ว่่าถ้้าเรายัังมีีลมหายใจ
ก็็แสดงว่่ายัังมีีชีีวิิตอยู่่� แล้้วลมหายใจยัังบอกอะไรแก่่เรามากมาย ลมหายใจเป็็นที่่�ควบคุุมการดำำ�เนิิน
ชีีวิิตเกืือบทุุกชนิิดเลย อาตมาจะชี้�้ให้้ดููมัันมีีเคล็็ดลัับอยู่�หลายอย่่างมาก ในลมหายใจ เรื่่�องลมหายใจ
หรืือ เรื่�่องอานาปานสติิ อานา หรืือ อานะ แปลว่่า หายใจออก ปานะ แปลว่่า หายใจเข้้า เพราะนั้้�น
อานาปานสติิ จึึงแปลว่่า เราต้้องรู้้�ตััวอยู่ �ทั้�้งหายใจเข้้า และหายใจออก แสดงว่่าไม่่เผลอว่่าเราลืืมไปว่่า
เรากำำ�ลัังหายใจเข้้า นี่่�หลายคนไม่่รู้้�ตััวว่่าเรากำำ�ลัังหายใจอยู่่� แต่่การที่่�เราไม่่รู้ �ว่าเรากำำ�ลัังหายใจอยู่่� แสดง
ว่่าเราไม่่รู้�ว่าเรากำำ�ลัังมีีชีีวิิต และชีีวิิตเรามัันอยู่�จนเคยชิิน เราจึึงไม่่รู้�ว่า การที่่�เราหายใจอยู่�นั้�นมีีผลต่่อ
พฤติิกรรมของเราทุุกอย่่างเลย ถ้้าเราหายใจสั้ �นจะมีีผลต่่อชีีวิิตแบบลมหายใจสั้ �น ถ้้าเราหายใจยาวก็็มีี
ผลต่่อชีีวิิตแบบลมหายใจยาว
พระพุุทธเจ้้าจึึงได้้นำำ�เอาอานาปานสติิมาใช้้ในการฝึึกอบรมจิิตใจ แล้้วท่่านฝึึกอบรมจนกระทั่่�ง
ท่่านประสบความสำำ�เร็็จตั้้�งแต่่ยัังเป็็นเด็็ก ที่่�เรีียกว่่าพระโพธิิสััตว์์ ยัังเป็็นเจ้้าชายอยู่่� วัันที่่�ไปแรกนา
ขวััญ ท่่านก็็ไปนั่่�งสมาธิิด้้วยลมหายใจ คืือ อานาปานสติิ ก็็ทำำ�ให้้มีีคนบัันทึึกไว้้ว่่า ต้้นหว้้านั้้�น เงาหว้้า
นั้้�นไม่่เปลี่ �ยนแปลง เพราะท่่านนั่่�งสมาธิิอยู่่� ซึ่�่งก็็เป็็นเรื่่�องของอภิินิิหาร อาตมาก็็ไม่่ทราบว่่า มัันเป็็น
จริิงอย่่างไร แต่่ว่่าเป็็นการบ่่งบอกว่่าท่่านใช้้อานาปานสติิตั้้�งแต่่เด็็ก ก็็ท่่านพััฒนามาจาก ปราณายามะ
ก็็คืือเรื่�่องลมหายใจ ท่่านพิิจารณาดููแล้้วว่่า การที่่�จะฝึึกอบรมจิิตใจนั้้�นเป็็นเรื่่�องที่่�มีีความสำำ�คััญอย่่าง
มาก เพราะว่่าจิิตใจนั้้�นเป็็นตััวสาระของชีีวิิตทั้้�งหมด ร่่างกายเป็็นแค่่เปลืือกภายนอก เราจะเป็็นอะไร
หรืือจะทำำ�อะไรก็็อยู่ �ที่ �จิิตใจทั้้�งนั้้�น
มีีนิิทานสั้�นๆ อยู่�เรื่่�องหนึ่่�ง สามเณรน้้อยเดิินตามหลวงตาไป บอกกัับหลวงตาพููดไปจากข้้าง
หลัังว่่า หลวงตาครัับ ผมจะไม่่ลาสิิกขาบทแล้้ว ผมจะตั้้�งใจศึึกษาปฏิิบััติิธรรมให้้จริิงจัังจนกระทั่่�งว่่า
สามารถบรรลุุธรรมได้้ สามารถดัับทุุกข์์ได้้ แล้้วจะออกไปช่่วยคนทั้้�งโลกให้้พ้้นทุุกข์์ให้้หมดเลย นี่่�คืือ
สามเณรน้้อยนะโยม หลวงตาหัันกลัับมาก้้มลงกราบสามเณร แล้้วก็็บอกว่่า นิิมนต์์ใต้้เท้้าไปเดิินข้้าง
หน้้าเถอะ สามเณรเดิินไปสัักพัักหนึ่่�ง ก็็หัันมาบอกหลวงตาว่่า หลวงตาที่่�พููดตะกี้�้ไม่่เอาแล้้ว จะลา
สิิกขาบทออกไปเล่่นลููกข่่างดีีกว่่า หลวงตาบอก เฮ้้ย..มึึงไปเดิินหลัังกูู ....นิิทานจบแล้้วโยม
โยมได้้ข้้อคิิดอะไร เพราะฉะนั้้�นเราจะเป็็นคนอย่่างไรก็็อยู่�ที่�จิิตมัันคิิดอย่่างไร แล้้วจิิตของเรา
คิิดได้้ทีีละเรื่�่อง พอเราคิิดที่่�จะไปช่่วยเพื่่�อนมนุุษย์์ เราเป็็นพระโพธิิสััตว์์ทัันทีีเลย เพราะฉะนั้้�นหลวงตา
แก่่ๆ จึึงต้้องก้้มลงกราบ ไม่่ได้้กราบสามเณร ท่่านกราบพระโพธิิสััตว์์ แต่่พอเดิินไปสัักพัักวิิสััยความ
เป็็นเด็็ก มัันก็็ชอบเล่่น ก็็บอกว่่าไม่่เอาแล้้วในการที่่�จะบวชต่่อ ขอสึึกออกไปเล่่นลููกข่่างดีีกว่่า อย่่างนี้้�
เป็็นเด็็กแล้้ว หลวงตาจึึงไล่่ให้้ไปเดิินตามหลัังต่่อไปอีีก นี่่�แหละเราคิิดอย่่างไร ทีีนี้�้ใครที่่�ยัังคิิดเรื่่�องกิิน
เรื่�่องเล่่นอยู่่�ก็็แสดงว่่ายัังเป็็นเด็็ก คืือพฤติิกรรมของเด็็ก เพราะฉะนั้้�นถ้้าญาติิโยมสัังเกตดูู อาตมาเคย
ถามเด็็กๆ ว่่า อะไรคืือสิ่ �งที่่�ดีีที่่�สุุดที่่�เขาต้้องการ เด็็กๆ ก็็บอกได้้กิิน ได้้เล่่นนั้้�นสุุดยอดแล้้ว เพรา
ฉะนั้้�นถ้้าใครอายุุตั้้�ง 30, 40 หรืือ 50 แล้้วก็็ยัังเห็็นว่่า ยัังอยู่�แต่่เรื่�่องกิิน เรื่่�องเล่่นอยู่่�ก็็แสดงว่่าเขาก็็ยััง
8
เป็็นเด็็ก แต่่เด็็กทางจิิตใจ ร่่างกายนั้้�นมัันแก่่แล้้ว เขาจึึงเรีียกว่่า เยาวชนหงอก หรืือเรีียกว่่า เฒ่่าทารก
เพราะฉะนั้้�นพฤติิกรรมของจิิต บางคนสำำ�เร็็จอรหัันต์์ตั้้�งแต่่อายุุยัังน้้อยๆ เป็็นพระอริิยบุุคคลเลย ก็็
กลายเป็็นพระมหาเถระเลย เพราะฉะนั้้�นจิิตใจเป็็นเรื่�่องสำำ�คััญที่่�สุุด เราถึึงต้้องทำำ�ความรู้้�จััก
ร่่างกายกัับจิิตใจนั้้�นแยกจากกัันไม่่ได้้
ก่่อนที่่�จะพููดเรื่�่องของอานาปานสติิต่่อไป อาตมาก็็ใคร่่ที่่�จะถามพวกเราว่่า พวกเรามีีใครที่่�รู้�จัก
จิิตใจของตััวเองดีีแล้้ว เป็็นคำำ�ถาม โยมไม่่ต้้องตอบ เดี๋๋�ยวอาตมาจะช่่วยตอบให้้ ขอให้้ตั้้�งใจฟััง เรื่�่อง
ของจิิตใจนี้้�เป็็นสิ่ �งที่่�ผู้้�คนคิิดว่่ารู้�จักแล้้ว แต่่แท้้จริิงไม่่รู้�จัก เพราะว่่าจิิตใจนั้้�นมัันมองด้้วยตา เนื้้�อนี้�้มอง
ไม่่เห็็น ไม่่มีีใครสามารถเห็็นมัันได้้ เหมืือนกัับไฟฟ้้า ถามว่่ามีีใครที่่�เคยเห็็นตััวไฟฟ้้าบ้้าง ไม่่มีีใครเคย
เห็็น แต่่เขาสามารถทำำ�ให้้ไฟฟ้้าเกิิดขึ้้�นได้้ สามารถเอามาใช้้ประโยชน์์ได้้ และป้้องกัันโทษของไฟฟ้้า
ได้้ด้้วย เรื่�่องของจิิตใจเช่่นเดีียวกััน เราไม่่สามารถที่่�จะเห็็นได้้ด้้วยตานี้้� แต่่เราสามารถที่่�จะฝึึกมัันได้ ้
สามารถควบคุุมมัันได้้ สามารถจััดการมัันได้้ สามารถเอามัันมาใช้้ประโยชน์์ได้้
เพราะฉะนั้้�นถามว่่า แล้้วจิิตใจมัันคืืออะไร มัันอยู่�ที่�ไหน จิิตใจนั้้�นเป็็นส่่วนหนึ่่�งของชีีวิิตที่่�เป็็น
ส่่วนสำำ�คััญ ถ้้าเขาอธิิบายชีีวิิตว่่า เป็็นเรื่่�องของนามรููป ญาติิโยมสัังเกตดููนะเขาใช้้คำำ�ว่่านามรููป คืือ
นาม กัับ รููป ไม่่ได้้บอกว่่า นาม และ รููป คำำ�ว่่า นามรููป เป็็นคำำ�เดีียวกััน แสดงว่่าชีีวิิต ร่่างกายกัับ
จิิตใจนั้้�นแยกจากกัันไม่่ได้้ ถ้้าใครมีีแต่่กายเขาไม่่เรีียกชีีวิิต ถ้้าใครมีีแต่่จิิตก็็ไม่่เรีียกชีีวิิตอีีกเหมืือนกััน
เพราะฉะนั้้�นที่่�โยมนั่่�งอยู่�ตรงนี้�้ ถ้้ากายกัับจิิตมัันอยู่�ด้้วยกััน เขาเรีียกว่่ากายกัับจิิตมัันปรองดองกััน นั่่�น
แสดงว่่าเรามีีสมาธิิแล้้ว เมื่่�อจิิตมัันอยู่่�กัับกายมัันไม่่ไปไหนมัันอยู่่�กัับกายในขณะนี้�้ นั่่�นแหละคืือสมาธิิ
ของชีีวิิตมัันปรากฏขึ้้�น ชีีวิิตเราก็็จะมีีพลััง ร่่างกายมัันต้้องการเคลื่ �อนไหว เพราะถ้้าโยมไม่่เคลื่ �อนไหว
ร่่างกายจะอ่่อนแอ โยมไปดููนะ โดยธรรมชาติิบางทีีเราขี้�เกีียจที่่�จะออกกำำ�ลัังกาย บางคนขี้�เกีียจ ถ้้า
ใครขี้�เกีียจไม่่เคลื่�อนไหวร่่างกาย ร่่างกายจะอ่่อนแอและเป็็นที่่�เกิิดโรคต่่างๆ โรคทางกายมาสารพััด
เลย บางคนรู้�หมดเลยว่่าการออกกำำ�ลัังกายนั้้�นดีีมากๆ แต่่ก็็ไม่่ค่่อยออกกำำ�ลัังกาย เพราะฉะนั้้�นโยม
ต้้องจััดตััวเองในการที่่�จะทำำ�ให้้ร่่างกายนี้้�ได้้เคลื่ �อนไหว ทีีนี้�้การออกกำำ�ลัังกายในสมััยก่่อนนั้้�นเขาไม่่ต้้อง
ไปเข้้าฟิิตเนส เขามีีการออกกำำ�ลัังกายในการงาน หมายความว่่าทำำ�งานไปด้้วย ออกกำำ�ลัังกายไปด้้วย
ผลงานก็็ออกมาด้้วย นั่่�นคืือเรื่่�องกายต้้องเคลื่ �อนไหว
จิิตนิ่่�ง เรีียกว่่า สมาธิิ
ส่่วนจิิตใจนั้้�นถ้้ามัันเคลื่�อนไหว จิิตใจก็็จะอ่่อนแอ เพราะจิิตใจจะต้้องทำำ�ให้้มัันนิ่่�ง พอจิิตมัันนิ่่�ง
มัันจะมีีพลััง จิิตที่่�นิ่่�งได้้นั้้�นต้้องมีีการฝึึก ถ้้าไม่่ฝึึกมัันก็็นิ่่�งได้้โดยธรรมชาติิ แต่่นิ่่�งได้้ไม่่มาก การที่่�จิิต
นิ่่�งนั่่�นแหละเขาเรีียกว่่า สมาธิิ
9
สมาธิิ แปลว่่า จิิตตั้้�งมั่่�น จิิตตั้้�งมั่่�นแสดงว่่าจิิตมัันตั้้�งมั่่�นอยู่�ในเรื่�่องหนึ่�่งเรื่�่องใด ตั้้�งมั่่�นอยู่�ในเรื่่�อง
ก็็ได้้ เช่่น อ่่านหนัังสืือ จดจ่่ออยู่่�กัับการอ่่านตลอดเวลา เขาก็็มีีสมาธิิ เขาฟัังที่่�พระอาจารย์์กำำ�ลัังบรรยาย
อยู่ �อย่่างตั้้�งใจจดจ่่อทุุกถ้้อยคำำ� ไม่่เผลอไปคิิดเรื่่�องอื่ �นเลย ก็็แสดงว่่าใจเขาก็็มีีสมาธิิ นั่่�นคืือจิิตตั้้�งมั่่�น
แปลว่่าจดจ่่ออยู่่�กัับเรื่่�องหนึ่่�งเรื่�่องใดติิดต่่อกัันเป็็นเวลานาน ติิดต่่อกัันได้้นานเท่่าไหร่่เขาก็็มีีสมาธิินาน
เท่่านั้้�น สมาธิิแบบนี้�้จริิงๆ แล้้วในธรรมชาติิมัันมีีอยู่�เดิิมซึ่�่งธรรมชาติิให้้มาแล้้ว นก หนูู มด แมง ที่่�มััน
ไปจัับสััตว์์หรืือไปหาอาหารมัันก็็ต้้องใช้้สมาธิิ ถ้้าญาติิโยมมองเห็็นเวลานกเหยี่�ยวมัันมองปลาอยู่�ในน้ำ�ำ�
มัันมองเห็็นแล้้วเวลามัันโฉบลงมาไม่่มีีพลาดเลย นั่่�นแสดงว่่ามัันจ้้อง แสดงว่่านั่่�นคืือสมาธิิที่่�มีีอยู่�ตาม
ธรรมชาติิ แต่่คนเรามีีเหมืือนกัันแต่่สมาธิิแต่่ละคนจะไม่่เท่่ากััน สััตว์์ไม่่มีีความสามารถในการมาฝึึก
ให้้มัันมีีเพิ่่�มขึ้้�นได้้ มัันมีีมาเท่่าไหร่่ก็็มีีเท่่านั้้�น เพราะเป็็นสมาธิิที่่�มาจากสััญชาตญาณ
Brain ไม่่ใช่่จิิต จิิตไม่่ใช่่หััวใจ
สััญชาตญาณคนสามารถเอามาพััฒนาได้้ คนจึึงมีีทั้้�งสััญชาตญาณ และมีีภาวิิตญาณ ภาวิิตา
แปลว่่า เอามาพััฒนา พััฒนาให้้มีีปััญญาเพิ่่�มขึ้�้นได้้ สมาธิิก็็เช่่นเดีียวกัันสามารถทำำ�ให้้มีีมากขึ้�นได้ ้
โดยปกติิเขาเรีียกว่่าสมาธิิพื้้�นฐาน ถ้้าไม่่มีีโยมก็็ฟัังอาตมาที่่�พููดอยู่�นี่�ไม่่ได้้ กิินข้้าวไม่่ได้้ เดิินไม่่ได้้ นั่่�ง
ไม่่ได้้ มัันมีีอยู่�แล้้วตััวสมาธิิ แต่่ว่่ามัันไม่่สมบููรณ์์หรืือมีีกำำ�ลัังไม่่มาก ทำำ�ให้้นิ่่�งได้้นานๆ ไม่่ได้้ นิ่่�งอยู่�
สั้�นๆ ถ้้าจะทำำ�อะไรนานๆ เดี๋๋�ยวมัันไปทำำ�โน่่น ทำำ�นี่่� บางทีีมัันก็็ฟุ้�งซ่่านไปเสีีย จิิตมัันก็็อ่่อนแอ นี่่�เป็็น
เรื่�่องของจิิต
ที่่�พููดมาตั้้�งเยอะแยะยัังไม่่รู้�เลยว่่า แล้้วจิิตมัันคืืออะไร บางคนพอพููดถึึงจิิตเขาก็็ชี้�้ไปที่่�สมอง
คิิดว่่าสมองคืือจิิตอัันนี้้�ไม่่ใช่่ สมองนั้้�นคืือ brain ในภาษาฝรั่่�ง brain หมายถึึง ศููนย์์ควบคุุมระบบ
ประสาท และเดี๋๋�ยวอาตมาจะเชื่�อมโยงให้้ดููว่่า brain กัับ จิิต มัันทำำ�งานยัังไง หลายคนยัังไม่่เข้้าใจ คิิด
ว่่า brain ก็็คืือจิิต ไม่่ใช่่ จิิต ไม่่ใช่่ brain brain นั้้�นเป็็นวััตถุุ เป็็นก้้อนๆ อยู่�ในกระโหลกศีีรษะ
อาตมาไปดููเพื่่�อนที่่�เชีียงใหม่่เขาเป็็นหมอศััลยกรรมสมอง เขาเรีียกว่่า Neuron Surgery เขาสอน
อยู่�ที่�มหาวิิทยาลััยเชีียงใหม่่ ที่่�คณะแพทย์์ เป็็นเพื่่�อนเขามาจำำ�พรรษาก็็ฝึึกอยู่�ด้้วยกัันที่่�สวนโมกข์์พร้้อม
กัับอาตมา เมื่่�อปีี 2518 คืือ รศ.นพ. โกสุุม ตอนนี้�้ท่่านก็็เสีียชีีวิิตไปแล้้ว แต่่ท่่านก็็พาอาตมาไปดููว่่า
สมองมัันเป็็นยัังไง ก็็มีีคนขัับมอเตอร์์ไซด์์แล้้วไปล้้มหััวฟาด แล้้วเขาก็็เสีียชีีวิิต เขาเอาไปใส่่ไว้้ในถััง
เหมืือนเป็็นลิ้ �นชััก ใส่่ไว้้ในตู้�เย็็นที่่�โรงพยาบาล ไปถึึงเขาก็็ดึึงออกมา แล้้วเขาก็็ใช้้เลื่�อยไฟฟ้้าเลื่�อยรอบ
ศีีรษะ พอเลื่�อยรอบปุ๊๊�บ เขาก็็เอาค้้อนมาเคาะที่่�กระโหลก เคาะโป๊๊กมัันก็็ออกมาเหมืือนกัับกะลา
มะพร้้าวเลย เพราะฉะนั้้�นก้้อนสมองก็็อยู่่�ข้้างในนี่่�คืือสมอง อัันนี้้�เป็็นศููนย์์ควบคุุมระบบประสาท
ทั้้�งหมด เช่่น มีีดบาด พอบาดปุ๊๊�บมัันก็็รายงานไปที่่�สมองทัันทีี เพราะฉะนั้้�นการเจ็็บปวดต่่างๆ นั้้�นเป็็น
ระบบประสาทรายงาน
บางคนก็็มีีความรู้้�เรื่�่องนี้้� จึึงเอาไปใช้้ในการฆ่่าตััวตาย เพราะว่่ามัันเกิิดความทุุกข์์แล้้วหา
10
ทางออกไม่่ได้้ มีีอยู่�คนหนึ่�่งตอนที่่�อาตมาอยู่�ที่�สวนโมกข์์ วัันหนึ่่�งเดิินมาที่่�หน้้าโรงหนััง เขาเรีียกโรง
มหรสพทางวิิญญาณ หรืือ spiritual theater ออกมาที่่�หน้้าโรงหนััง ได้้ยิินเสีียงปืืน ปััง เอ๊๊ะ..ใคร
เข้้ามายิิงสััตว์์ในวััด อาตมาก็็สงสััย ก็็เลยเดิินตามเสีียงปืืนขึ้�นไป เดิินขึ้�นไปบนภููเขาที่่�เป็็นโบสถ์์
ธรรมชาติิ เขาเรีียก ภููเขาพุุทธทอง พอขึ้�นไปปรากฏว่่า อ้้าว..นอนหงายเก๋๋งไปแล้้วปรากฏว่่า ระเบิิด
สมองตรงนี้�้ ทีีนี้�้การระเบิิดสมอง เมื่่�อสมองมัันถููกทำำ�ลาย การรายงานตามระบบประสาท มัันไม่่มีี
เพราะฉะนั้้�นเขาก็็ไม่่เจ็็บ นี้้�แสดงว่่าเขามีีความรู้้�เรื่่�องวิิธีีการฆ่่าตััวตายไม่่ให้้เจ็็บ
วัันนี้้�อาตมาก็็ได้้บอกวิิธีีการฆ่่าตััวตายให้้ญาติิโยมไปแล้้ว เพราะนั้้�นถ้้าใครต้้องการฆ่่าตััวตายไม่่
ให้้เจ็็บก็็ใช้้วิิธีีนี้�้แหละ จี้้�เข้้าตรงนี้�้เลย บางคนบอกว่่ายิิงตััดขั้้�วหััวใจ อาตมาถามว่่าตััดขั้้�วหััวใจ เจ็็บก่่อน
ตายไหม เจ็็บแน่่นอน 5 นาทีี เพราะฉะนั้้�นถ้้าใครต้้องการฆ่่าตััวตายแล้้วเอาปืืนมายิิงตััดขั้้�วหััวใจนี้้� ต้้อง
เจ็็บก่่อนตาย นั่่�นคืือความรู้้�เรื่�่องสมอง เพราะนั้้�นสมองมัันควบคุุมระบบประสาททั้้�งหมดเลย เพราะนั้้�น
สมองถููกทำำ�ลายก็็จบ ทางการแพทย์์ถืือว่่าถ้้าแกนสมองตาย ถืือว่่าคนนั้้�นตายแล้้ว ทั้้�งๆ ที่่�ยัังหายใจอยู่ �
แต่่ว่่าไม่่รัับรู้�อะไรแล้้วนอนเป็็นพืืชไปแล้้ว การรัับรู้�ไม่่มีี เพราะนั้้�นสมองนี่่�มัันจะทำำ�งานร่่วมกัับจิิตใจ
สมองมัันจะรัับรู้้�มัันจะมีีเมมโมรี่่�ด้้วย แล้้วมัันก็็จะส่่งไปยัังจิิตใจ จิิตใจเป็็นตััวตััดสิินใจอีีกทีีหนึ่�่ง จิิตใจ
เป็็นส่่วนที่่�เป็็นนามธรรมที่่�เราเอามาให้้ดููไม่่ได้้ สมองนั้้�นเอาให้้ดููได้้ สมอง ฝรั่่�งเรีียก brain จิิตใจ เขา
เรีียก mind หมายถึึง จิิตใจ ซึ่�่งจัับมาให้้ดููไม่่ได้้แต่่เราสามารถที่่�จะดููได้้ด้้วยตััวเอง แต่่ละคนต้้องดููใจ
ของตััวเอง คนอื่ �นเห็็นๆ ก็็ไม่่ใช่่จิิตใจแล้้ว เห็็นแต่่พฤติิกรรมที่่�แสดงออก เช่่น ออกมาทางวาจา ออก
มาทางการกระทำำ�ทางร่่างกาย นั่่�นไม่่ใช่่จิิตใจแล้้ว จิิตใจมัันสั่�ง แล้้วระบบประสาทมัันก็็จะรัับช่่วงไป
ทำำ�งานอีีกทีีหนึ่�่ง เป็็นช่่วงๆ
เพราะฉะนั้้�น จิิตใจจึึงอยู่่�ภายในที่่�มองไม่่เห็็น ทีีนี้้�บางคนบอกว่่า จิิตใจ ก็็คืือ heart ใช่่ไหม คืือ
หััวใจ นี้้�ก็็ไม่่ใช่่อีีก เพราะหััวใจนั้้�นเป็็นศููนย์์ควบคุุมระบบไหลเวีียนของเลืือด เขาเรีียกว่่า blood
system นี่่�ก็็เป็็นหััวใจ นี่่�ก็็เป็็นวััตถุุอีีก ไม่่ใช่่นามธรรม เพราะฉะนั้้�น จิิตใจ ไม่่ใช่่ หััวใจ แต่่เรามาใช้้
สััญลัักษณ์์ของหััวใจเวลาเราส่่งไปถึึงใคร เช่่นว่่า รัักใครก็็เขีียนเป็็นรููปหััวใจ ที่่�จริิงหััวใจนั้้�นเป็็นเพีียง
สััญลัักษณ์์ ไม่่ใช่่หััวใจ หมายถึึงจิิตใจคนละอย่่างกััน นี่่�ญาติิโยมต้้องทำำ�ความเข้้าใจตรงนี้�้ เพราะ
ฉะนั้้�นเรื่่�องของจิิตใจต้้องรู้�จักมัันให้้มากพอ รู้้�จัักมัันมากพอแล้้วก็็ควบคุุมมัันให้้ได้้ แล้้วก็็ใช้้งานมัันได้ ้
แล้้วคราวนี้�้ที่่�สุุดจิิตใจนี้้�จพาเราไปสู่่�อิิสรภาพๆ ที่่�แท้้จริิงก็็จะได้้พบมาจากจิิตใจ
ความสุุขหมายถึึงจิิตใจที่่�พบอิิสรภาพ
ทีีนี้้�อาตมาจะมาชี้้�ให้้ดููว่่า เรื่่�องของความสุุขและทุุกข์์ บางคนว่่ามัันก็็อยู่�ที่�จิิตใจอีีกเหมืือนกััน
อย่่างเช่่นโยมปรีีชาที่่�นั่่�งอยู่่�ข้้างหน้้านี่่� เขีียนว่่า happiness ซึ่่�งแปลว่่า ความสุุข ทีีนี้้�อาตมาถามว่่า
happiness คืือ ความสุุขนี่่�มัันคืืออย่่างไร ความสุุขของเรากัับความสุุขของพระอริิยะ เหมืือนกัันหรืือ
ไม่่ เพราะฉะนั้้�นความสุุขที่่�พระพุุทธเจ้้าท่่านตรััสว่่า “นิิพพานััง ปรมััง สุุขขััง” นิิพพาน คืือบรมสุุข
11
หรืือ สุุขอย่่างยิ่ �ง แล้้วพระองค์์ก็็ยัังตรััสอีีกว่่า “นิิพพานััง ปรมััง สุุญญััง” นิิพพาน คืือ ว่่างอย่่างยิ่ �ง
บางคนไม่่เข้้าใจว่่า สุุขอย่่างยิ่ �งแล้้วมัันจะว่่างอย่่างยิ่ �งได้้ยัังไง ที่่�จริิงมัันคืือสิ่ �งเดีียวกััน
ความสุุขของพระอริิยะ หมายถึึง จิิตใจที่่�พบอิิสรภาพ พบอิิสรภาพจากอะไร จากสิ่ �งแวดล้้อม
ทั้้�งหมด สิ่่�งแวดล้้อมที่่�เข้้ามา ทางตา ทางหูู ทางจมููก ทางลิ้ �น ทางกาย ทางใจ พอเข้้ามาสู่�ใจปั๊๊�บใจเรา
ก็็พบอิิสระไม่่ตกเป็็นทาสสิ่่�งแวดล้้อม เช่่น คนด่่า กัับ คนชม มีีค่่าเท่่ากััน เวลาคนด่่าก็็ไม่่รัับอารมณ์์
โกรธเข้้ามา เวลาคนชมก็็ไม่่รัับอารมณ์์ดีีใจเข้้ามา อาตมาถามคนที่่�มาที่่�วััดว่่า ดีีใจ กัับ เสีียใจ โยมรู้้�ใช่่
ไหม รู้้� ถามว่่า เสีียใจ คืือทุุกข์์ใช่่ไหม โยมบอกว่่า ใช่่ ดีีใจ คืือ สุุข ใช่่ไหม โยมบอกว่่า ใช่่ ทีีนี้�้อาตมา
ก็็ถามว่่า ดีีใจ เป็็นสุุขจริิงเหรอ แล้้วทำำ�ไม ดีีใจ บางคนตายเลย ถ้้าดีีใจสุุดขีีดนี่่�ช็็อคตายเลย เห็็นไหม
โยม ถ้้าบางคนดีีใจมากๆ เป็็นบ้้าไปก็็มีี การอารามที่่�ดีีใจ แล้้วพฤติิกรรมต่่างๆ ก็็แปรปรวนไปหมดเลย
เช่่น คนที่่�ถููกล็็อตเตอรี่� ตื่่�นเต้้นมาก เงิินที่่�ได้้มาใช้้หมดภายใน 1 อาทิิตย์์ ก็็มัันไม่่มีีความเป็็นเหตุุเป็็น
ผลแล้้ว อารมณ์์เป็็นใหญ่่เข้้ามาครอบงำำ�จิิตใจ
นี่่�ชี้�้ให้้ดููว่่า เวลาดีีใจมัันก็็ไม่่ใช่่ความสุุขที่่�แท้้จริิง เป็็นสุุขหลอก เพราะฉะนั้้�นถ้้าเราดีีใจเมื่่�อได้้
เราก็็หนีีการร้้องไห้้เมื่่�อเสีียไปไม่่ได้้ เพราะว่่าปรากฏการณ์์ในธรรมชาติินั้้�นมัันเปลี่�ยนแปลง เพราะ
ตอนที่่�มัันเข้้ามานี่่�เราเห็็นว่่า เอ้้อ..มัันทำำ�ให้้เราตื่่�นเต้้นดีีใจ สัักประเดี๋๋�ยวหนึ่่�งมัันก็็เปลี่�ยนไปทำำ�ให้้เรา
ต้้องเสีียใจอีีก เพราะฉะนั้้�นถ้้าเรายัังดีีใจเมื่่�อได้้ เราหนีีการร้้องไห้้เมื่่�อเสีียไม่่ได้้ เพราะฉะนั้้�นเราจึึงต้้อง
ไม่่ดีีใจเมื่่�อได้้ ไม่่ร้้องไห้้เมื่่�อเสีีย เมื่่�อได้้มาก็็จััดการสิ่่�งที่่�ได้้มาด้้วยสติิ ด้้วยปััญญา ไม่่มีีอารมณ์์ใดๆ ที่่�
จะไปตื่่�นเต้้นดีีใจ เมื่่�อมัันสีียไปก็็ไม่่ต้้องไปเสีียใจกัับสิ่ �งที่่�มัันเสีียไป เพราะเราตื่่�นเต้้นดีีใจสิ่ �งที่่�ได้้มามััน
ก็็ไม่่ได้้เปลี่�ยนแปลง เวลาเสีีย เราไปเสีียใจเราก็็ไม่่ได้้ทำำ�ให้้สิ่ �งที่่�เสีียไปมัันเปลี่�ยนแปลงด้้วย เพราะ
ฉะนั้้�นเราจึึงต้้องจััดการสิ่ �งที่่�ได้้และสิ่ �งที่่�เสีียด้้วยสติิ ด้้วยปััญญา นี้้�สติิและปััญญามัันเกิิดมาจากจิิตใจ
ทั้้�งนั้้�นเลย
จิิตใจเราไม่่สามารถที่่�จะเห็็นได้้ ทีีนี้้�เราจะเห็็นจิิตใจได้้ เราต้้องรู้�ว่าจิิตใจมัันทำำ�งานยัังไง เหมืือน
กัับไฟฟ้้าเนี่่�ย ไมเคิิล ฟาราเดย์์ เขาไม่่เคยเห็็น แต่่เขาสามารถทำำ�ให้้ไฟฟ้้ามัันเกิิดขึ้้�นได้้ แล้้วสามารถ
เอามาใช้้งานได้้ และป้้องกัันไม่่ให้้เกิิดโทษได้้ ทีีนี้�้ถ้้าเราไม่่รู้ �นี่ �มัันเป็็นโทษมากเลย ที่่�บอกว่่าคุุณอนัันต์์
แต่่โทษมัันก็็มหัันต์์ ไฟฟ้้านี่่�ถึึงตายเลย ถึึงชีีวิิตเหมืือนกััน จิิตใจก็็เช่่นเดีียวกััน ถ้้าเราไม่่รู้้�มัันก็็จะทำำ�ให้้
มีีโทษมหัันต์์
เพราะฉะนั้้�นการที่่�เราเป็็นทุุกข์์ เป็็นสุุขก็็มาจากใจนี่่�แหละ แล้้วเราก็็จะไม่่รู้�จักความสุุขที่่�แท้้จริิง
ทีีนี่่�ถามว่่าตกลงว่่า ที่่�บอกว่่าดีีใจคืือสุุข เสีียใจคืือทุุกข์์ อัันนี้�้อาตมาปรัับลงไปชััดเจนเลยว่่า นี่่�คืือมิิจฉา
ทิิฏฐิิ เป็็นความเห็็นที่่�ผิิด เพราะสิ่ �งที่่�เราดีีใจมัันไม่่ใช่่ความสุุขที่่�แท้้จริิง สุุขหลอก เพราะมัันเป็็นภาวะ
แห่่งความตื่่�นเต้้น เป็็นเวลาตื่่�นเต้้น ลมหายใจ นี่่�พููดถึึง อานาปานสติิ ลมหายใจสั้�น เพราะจิิตใจไม่่สงบ
ลมหายใจสั้�นทัันทีี พอมาทางลบเกิิดเบื่่�อเซ็็ง หงุุดหงิิด น้้อยเนื้้�อต่ำ�ำ�ใจ โกรธเกลีียด อารมณ์์เสีีย ลมก็็
12
สั้�นอีีก เพราะใจไม่่สงบเท่่ากัันทั้้�งสองฝ่่าย พอใจไม่่สงบลมสั้้�น พอลมสั้้�นปั๊๊�บส่่งผลต่่อระบบทาง
ร่่างกายทัันทีี ร่่างกายที่่�ลมสั้้�นหรืือออกซิิเจนเข้้าไปเลี้้�ยงได้้น้้อยด้้วยก็็ทำำ�ให้้ร่่างกายเราขาดออกซิิเจน
เพราะฉะนั้้�นใครที่่�มีีอารมณ์์อยู่่�บ่่อยๆ มัันก็็ทำำ�ให้้ลมที่่�นำำ�ออกซิิเจนเข้้าไปเลี้้�ยงเซลล์์ในร่่างกาย
ไม่่เพีียงพอ เซลล์์ในร่่างกายของมนุุษย์์นี้�้ไปเปิิดดููใน google มัันก็็รายงานว่่ามีีอยู่�ทั้�งหมด 16 ล้้าน
ล้้านเซลล์์ เซลล์์เล็็กๆ และเซลล์์เหล่่านี้้�ต้้องการออกซิิเจนอย่่างมากมหาศาลเลย แต่่ทีีนี้�้เมื่่�อมัันเข้้าไป
ไม่่พอ เซลล์์มัันก็็เหี่่�ยว เซลล์์มัันเหี่่�ยวมัันก็็ส่่งผลมาที่่�ใบหน้้า เพราะฉะนั้้�นใบหน้้าของญาติิโยมทั้้�งหลาย
ก็็จะเหี่่�ยว เหี่่�ยวต่่อไปหน้้าก็็แก่่ ก็็กลายเป็็นคนที่่�แก่่เกิินไป อย่่างเช่่น โยมปรีีชา สมมติิว่่าอายุุ 30 แต่่
ใบหน้้า 50 แล้้ว นี่่�ก็็เพราะว่่าเกิิดอารมณ์์บวก อารมณ์์ลบ เพราะใจเราไม่่สงบ เพราะฉะนั้้�นการที่่�ใจไม่่
สงบจะเป็็น ดีีใจ หรืือเสีียใจ เป็็นภาวะแห่่งทุุกข์์ นี่่�แหละเพราะฉะนั้้�นอาตมาจึึงเชื่�อมโยงไปให้้เห็็นว่่า
ภาวะของอารมณ์์ที่่�เกิิดขึ้้�นที่่�ทำำ�ให้้ใจไม่่สงบนั้้�นคืือภาวะที่่�ทำำ�ให้้เรามีีความทุุกข์์ เพราะฉะนั้้�นทุุกข์์ไม่่ได้้
ทุุกข์์เพราะแก่่ ไม่่ได้้ทุุกข์์เพราะเจ็็บ ไม่่ได้้ทุุกข์์เพราะตาย แต่่ทุุกข์์เพราะใจเราไม่่สงบ การที่่�ใจไม่่
สงบเพราะใจยัังไม่่มีีสติิ และปััญญาคุ้�มครอง สติิและปััญญาคุ้�มครอง ภาษาพระหรืือภาษาวััด เขา
เรีียกว่่า มีีทั้้�งวิิชชาและวิิมุุตติิ วิิชชา ก็็คืือตััวความรู้้� ที่่�รู้้�ความจริิง และวิิมุุตติิ ก็็คืือพบอิิสรภาพไม่่ตก
เป็็นทาสสิ่่�งต่่างๆ จิิตใจมัันก็็ยัังสงบอยู่�ตามธรรมชาติิ นี่่�คืือ วิิชชาและวิิมุุตติิ เป็็นตััวคุ้�มครอง
ดีีใจคืือทุุกข์์ แต่่ ใจดีีคืือความสงบสุุข
เพราะฉะนั้้�นอาตมาจึึงพููดคำำ�ใหม่่เพื่่�อให้้เข้้าใจได้้ง่่ายขึ้�นว่่า โยม ระหว่่าง ใจดีี กัับ ดีีใจ จะเลืือก
อัันไหน ตอบเหมืือนกัันหมดเลยชอบ ใจดีี ถามว่่า อ้้าว.. แล้้วนี่่�ถ้้าถููกล็็อตเตอรี่�แจ็็กพอต 30 ล้้านจะ
ดีีใจไหม เขาก็็บอกอาตมาทัันทีีเลย ก็็ดีีใจสิิท่่าน เอา 2 อย่่างได้้ไหม เขาจะเอาทั้้�งดีีใจ ทั้้�งใจดีีเลย
อาตมาก็็ถามว่่า แล้้ว ใจดีี กัับ ดีีใจ มัันเหมืือนกัันไหม เขาบอกไม่่เหมืือน อ้้าว.. แล้้วจะเอาได้้ยัังไง
เพราะดีีใจ เป็็นภาวะที่่�ใจเราไม่่สงบ เป็็นภาวะแห่่งทุุกข์์ แต่่ใจดีี เป็็นภาวะที่่�ใจของเราสงบ ใจเรา
สะอาด ใจเราปลอดโปร่่ง ใจเราโล่่ง ซึ่่�งโดยธรรมชาติิในวัันหนึ่่�งๆ เรามีีมาก เพราะนั้้�นถ้้าเราตื่่�นเต้้น
ดีีใจสััก 2 ชั่่�วโมงต้้องส่่งโรงพยาบาลแน่่เลย เห็็นไหมโยม เพราะนั้้�น การตื่่�นเต้้น ดีีใจ นี่่�มัันเหนื่่�อยเยอะ
เลย มัันส่่งผลต่่อระบบชีีวิิตทั้้�งหมด เพราะฉะนั้้�นจึึงมองว่่า จะเอา 2 อย่่างไม่่ได้้ เราต้้องมองเห็็นว่่า
ดีีใจ นั่่�นคืือทุุกข์์ แต่่ ใจดีี นั้้�นคืือความสงบสุุข ที่่�เขีียนไว้้ในพิิพิิธภััณฑ์์จรรโลงพุุทธศาสนาว่่า นััตถิิ
สัันติิ ปะรััง สุุขััง สุุขอื่่�นใดเสมอด้้วยความสงบนั้้�นไม่่มีี ความสงบ หมายถึึง ภาวะจิิตที่่�มัันสงบ ไม่่ใช่่
สงบเรื่�่องข้้างนอก ข้้างนอกนั้้�นมัันเปลี่�ยนแปลงตลอดเวลา เหมืือนคนเข้้ามาที่่�สวนโมกข์์ พอเข้้ามาปุ๊๊�บ
บอก โอ้้ย.. เย็็นจััง สบายจััง อาตมาก็็บอกว่่า แล้้วเดี๋๋�ยวออกไปจะเป็็นยัังไง มัันก็็ร้้อนแล้้วก็็วุ่�นวายอีีก
ก็็แสดงว่่าโยมนั้้�นยัังไม่่อิิสระจากสิ่ �งที่่�อยู่่�ภายนอก ขึ้้�นอยู่่�กัับภาวะภายนอก และภายนอกนั้้�นเรา
ควบคุุมไม่่ได้้ หลายอย่่างควบคุุมไม่่ได้้
เพราะฉะนั้้�นสิ่ �งที่่�ควบคุุมได้้คืือเรื่่�องของภายใน คืือเรื่่�องของจิิตใจ เพราะนั้้�นโยมต้้องควบคุุม
13
จิิตใจให้้ได้้ เข้้ามาในสวนโมกข์์ได้้สััมผััสความเย็็นแล้้ว ความสงบแล้้ว ทำำ�ความรู้้�จัักกัับสิ่ �งนี้้�ให้้ชััดแล้้วดูู
ว่่าทำำ�ไมมัันสงบ พอสงบแล้้ว เออ..จิิตใจมัันสบาย ทีีนี้�้ถามว่่า ทำำ�ยัังไงเมื่่�อออกไปข้้างนอกทำำ�ไมมัันจึึง
ไม่่สงบ อ๋๋อ...สิ่ �งที่่�เข้้ามาจากภายนอกเข้้ามาสู่�ใจเราอีีก เพราะฉะนั้้�นเราจึึงต้้องป้้องกัันว่่าไม่่ให้้สิ่ �ง
ภายนอกเข้้ามารบกวนใจเราให้้ได้้ เพราะนั้้�น ตาเห็็นรููปก็็เห็็นว่่ามัันเป็็นอะไร มัันเย็็นเราก็็รู้�ว่าเย็็น นั่่�น
คืือระบบประสาทเมื่่�อรายงานแล้้ว เพราะฉะนั้้�นใจเราจะไม่่แปรปรวนไปตามสิ่่�งแวดล้้อม เพราะสิ่ �ง
แวดล้้อมนั้้�นแปนปรวนไปตลอดเวลา ภาษาพระเขาเรีียกว่่า สัังขาร ย่่อมมีีการเปลี่ �ยนแปลง นั่่�นล่่ะ
เขาเรีียกเป็็นอนิิจจััง เป็็น อนััตตา นี่่�ก็็เป็็นภาษาวััด เข้้าใจยาก เพราะนั้้�น อาตมาจึึงไม่่ค่่อยเอามาใช้้ นี่่�
เพื่่�อนมากระตุ้ �นให้้ไปเรีียนบาลีีอีีก อาตมาบอกว่่าพอแล้้วไม่่ต้้องไปเรีียน เพราะภาษาบาลีีนั้้�นมัันเป็็น
ภาษาหนึ่่�ง แต่่ถ้้าเรารู้�บาลีีแต่่ไม่่รู้�ธรรมะ ก็็ไม่่สามารถที่่�จะเอามาดัับปััญหา หรืือแก้้ทุุกข์์ได้้ เพราะนั้้�น
ความทุุกข์์จริิงๆ ไม่่มีีภาษาถ้้าเรารู้�ความจริิง
อนิิจจััง กฎของไตรลัักษณ์์
ในที่่�สุุดก็็บอกว่่า ใจดีี คืืออย่่างไร ใจดีี คืือ ใจที่่�สงบ ใจที่่�สะอาด ใจที่่�สว่่าง ซึ่�่งมัันมีีอยู่�แล้้วทุุก
คน แต่่ทีีนี้�้พอ ตา หูู จมููก ลิ้้�น กาย ใจ ไปกระทบกัับสิ่ �งแวดล้้อมภายนอก เราขาดสติิ เนี่่�ย ตััวสติินี่่�
สำำ�คััญมาก พอขาดสติิแล้้วก็็ไม่่มีีปััญญา คืือไม่่มีีความรู้้�ในเรื่่�องสิ่ �งแวดล้้อมที่่�มาจากภายนอก ว่่าสิ่ �ง
แวดล้้อมภายนอกนั้้�น มัันเปลี่�ยนแปลงและแปรปรวนไปตลอดเวลา ตามกฎของธรรมชาติิ ที่่�
พระพุุทธเจ้้าท่่านไปสัังเกตเห็็น นั่่�นก็็คืือเห็็นไตรลัักษณ์์ ซึ่่�งเป็็นกฎเฉีียบขาดของธรรมชาติิ ที่่�มััน
ควบคุุมทุุกอย่่าง วัันนั้้�นเมื่่�อวานซืืน ก่่อนที่่�อาตมาจะมากรุุงเทพ ก็็มีีโยมคนหนึ่่�งถามว่่า ท่่าน อนิิจจััง
นี่่�มัันคืืออะไรล่่ะ เนี่่�ยฟัังมาตั้้�งแต่่เด็็กยัังไม่่เข้้าใจเลย ไม่่รู้�อนิิจจัังยัังไง พระก็็พููดว่่า อนิิจจััง ทุุกขััง
อนััตตา นี่่� การเอามาสอนธรรมะ ทำำ�ให้้คนเขาเข้้าใจไม่่ได้้เพราะภาษาเป็็นอุุปสรรค อนิิจจัังมัันเป็็นยััง
ไงฟัังมาตั้้�งแต่่เด็็ก ไม่่เคยเห็็น แล้้วอนิิจจัังหน้้าตามัันเป็็นยัังไง อาตมาก็็บอกว่่า อนิิจจัังนั่่�นคืือความ
เปลี่�ยนแปลง โยมลองดููสิิว่่ามีีอะไรบ้้างที่่�ไม่่เปลี่�ยนแปลง และความเปลี่�ยนแปลงนั้้�นมัันตรงกัันข้้ามกัับ
สิ่ �งที่่�ไม่่เปลี่�ยนแปลง
เพราะฉะนั้้�น อนิิจจััง จึึงตรงกัันข้้ามกัับคำำ�ว่่า นิิจจััง นิิจจััง แปลว่่า ไม่่เปลี่�ยนแปลง ทีีนี้้�ถ้้าไม่่
เปลี่�ยนแปลงอาตมาก็็พููดให้้โยมฟัังไม่่ได้้ โยมก็็ฟัังที่่�อาตมาพููดไม่่ได้้ เพราะฉะนั้้�นสิ่ �งต่่างๆ ที่่�เป็็น
กิิจกรรมอยู่ �บนโลกใบนี้�้มาจากอนิิจจัังทั้้�งนั้้�น เห็็นไหมโยม ที่่�ปากอ้้าขึ้ �นมาได้้นี่่�ก็็เป็็นเพราะอนิิจจััง มััน
ทำำ�ให้้เกิิดการเปลี่�ยนแปลง ดอกไม้้บาน ผีีเสื้�อบิิน น้ำ�ำ�ตก สายลม แสงแดด เกลีียวคลื่�น ที่่�เราเห็็น
ต่่างๆ นั้้�นเป็็นเรื่�่องของอนิิจจัังหมดเลย เพราะฉะนั้้�นอนิิจจัังมัันทำำ�งานอยู่ �ตลอดเวลา นี่่�คืือภาษาที่่�เรา
ต้้องทำำ�ความเข้้าใจ มองให้้เห็็นว่่าอนิิจจัังทำำ�ให้้สิ่ �งต่่างๆ มัันแปรปรวนให้้เราเห็็นตลอดเวลา ดอกไม้้
บาน เดี๋๋�ยวดอกไม้้เหี่่�ยว เดี๋๋�ยวผีีเสื้�อบิินอะไรอย่่างนี้้� ทีีนี้�้ถ้้าพอเป็็นอนิิจจัังทุุกสิ่ �งมัันก็็นิ่่�งหมด มัันก็็ไม่่ใช่่
เป็็นความจริิง เพราะความจริิงในธรรมชาติินั้้�นเป็็นอนิิจจััง เนี่่�ย พออธิิบายปุ๊๊�บเขาบอก โอ้้โห... ตั้้�งแต่่
เกิิดมาจนถึึงวัันนี้้�เนี่่�ย เพิ่่�งโล่่งวัันนี้้�เอง เพิ่่�งเห็็นว่่าอนิิจจัังมัันทำำ�งานอยู่�ตลอดวลา ไม่่มีีวัันเสาร์์อาทิิตย์ ์
14
กลางค่ำำ��กลางคืืนมัันก็็ไม่่หลัับไม่่นอน อนิิจจัังเนี่่�ย ทำำ�งานตลอด ถามว่่าเส้้นผมบนศีีรษะโยมนี่่�กำำ�ลััง
เป็็นอนิิจจัังอยู่�ไหม เนี่่�ยกำำ�ลัังเป็็นอนิิจจัังเนี่่�ย ผมบนศีีรษะของโยมปรีีชาเห็็นไหม เปลี่�ยนสีีไปแล้้ว
เปลี่�ยนสีีด้้วย มัันยาวด้้วย มัันเปลี่�ยนแปลงไม่่หยุุดเลย โยมดููสิิ นี่่�อยู่�ๆ ไปสัักพัักโยมก็็ต้้องไปร้้านตััดผม
ไปตััดมัันออกอีีก เห็็นไหมมัันไม่่หยุุด มัันเปลี่�ยนไม่่หยุุดหรอก เพราะฉะนั้้�น อนิิจจัังจึึงทำำ�งานไม่่หยุุด
ไม่่มีีวัันพััก ที่่�นี้�้เมื่่�อมัันเปลี่�ยนแปลงอย่่างนี้�้เราก็็ต้้องเข้้าใจว่่า เราจะไปรััก ไปเกลีียดสิ่่�งเหล่่านั้้�นไม่่ได้้
จิิตใจของเราต้้องมีีอิิสระ การที่่�จิิตเป็็นอิิสระนั่่�นแหละเขาเรีียกเป็็นคนใจดีี
เพราะนั้้�นสิ่ �งไรที่่�เข้้ามาที่่�อาตมาพููดในตอนต้้นแล้้วว่่า เขาด่่าก็็เป็็นอนิิจจััง เพราะฉะนั้้�นถ้้าเขา
ด่่าปั๊๊�บ ยิ้้�มเลย เออ..อนิิจจััง ทีีหลัังก็็บอกไป อนิิจจััง หมดไปแล้้ว ดัับไปแล้้ว พอเขาหุุบปากมัันก็็หมด
ไปแล้้ว โยม เราอย่่าไปเอาเข้้ามา พอเขาชมเราก็็บอกอนิิจจัังเหมืือนกััน แต่่เรารัับรู้�ว่าเขาด่่า เรารัับรู้�
ว่่าเขาชม ทีีนี้้�ถ้้าเขาด่่าเราจะเอาไปใช้้ประโยชน์์อย่่างไร เมื่่�อเขาชมจะเอาไปใช้้ประโยชน์์อย่่างไร นี่่�คืือ
ใช้้ประโยชน์์แล้้ว
ความรู้้�สึึก หรืือที่่�เรีียกว่่า “เวทนา”
เพราะฉะนั้้�นการที่่�เราจะมารู้�จักจิิตใจนี้�้ เราจึึงต้้องศึึกษาใน 4 เรื่่�อง หนึ่�่ง ศึึกษาความรู้�สึึก เขา
เรีียกว่่า เวทนา เวทนาซึ่�่งในวััดเขาก็็จะสอนกััน 3 อย่่าง ก็็คืือ สุุขเวทนา ทุุกขเวทนา อสุุขอทุุกขเวทนา
อาตมาพููดได้้หมดทุุกอย่่างภาษาบาลีีพวกนี้�้ แต่่ว่่าไปพููดแล้้วบางคนก็็ไม่่ค่่อยเข้้าใจ เพราะนั้้�นเรามา
พููดภาษาที่่�เราเข้้าใจกัันง่่ายเพื่่�อสะดวก เวลาคนมาฟัังเวลาอาตมาอธิิบายธรรมะ เขามัักจะบอกว่่า
โหย..ท่่านทำำ�ไมธรรมะมัันง่่ายแบบนี้�้ล่่ะ แล้้วทำำ�ไมเราจะทำำ�ธรรมะให้้มัันยากล่่ะ ในเมื่่�อธรรมะมัันก็็
ง่่ายของมัันอย่่างนี้�้แหละ แต่่ว่่าคนเอามาพููดให้้มัันยากจนกระทั่่�งไม่่สามารถเข้้าใจกัันได้ ้
เวทนา คืือความรู้้�สึึกนี้้� มีี 3 ก็็จริิง แต่่จริิงๆ แล้้วมัันก็็สรุุปลงไป 2 เท่่านั้้�น คืือ ชอบ กัับ ไม่่
ชอบ คืือ บวก กัับ ลบ ยกตััวอย่่าง ที่่�โยมเข้้ามานี่่� โยมที่่�เพิ่่�งมาใหม่่ ไม่่เคยเห็็นอาตมาเลย พอตาเห็็น
อาตมาปั๊๊�บเป็็นไง เนี่่�ย ได้้เกิิดผััสสะแล้้ว เกิิดตากระทบเห็็นรููปแล้้ว มัันก็็จะเกิิดความรู้้�สึึกขึ้�นเมื่่�อเห็็น
ใหม่่ๆ บางคนพอเห็็นหน้้าใหม่่ปั๊๊�บเป็็นไงโยม เห็็นหน้้าปุ๊๊�บ ชอบเลย เห็็นปั๊๊�บ ชอบเลย ลัักษณะอย่่างนี้้�
ชอบมาเลย บางคนพอเห็็นหน้้าปุ๊๊�บหมั่่�นไส้้เลย บางคนเห็็นหน้้าก็็เฉยๆ นี่่�คืือลัักษณะ 3 อย่่างที่่�มััน
เกิิดขึ้้�น เห็็นไหมโยม แต่่ที่่�เฉยไม่่ได้้เฉยจริิง ไม่่ยอมกลัับมาพููดกัับอาตมา ได้้ฟัังอาตมาพููด โยมก็็
อาจจะมาบวกก็็ได้้ ลบก็็ได้้ ชอบก็็ได้้ ไม่่ชอบก็็ได้้ พอเข้้าใกล้้แล้้วเป็็นไง พอไปทานข้้าวด้้วยกััน โอ๊๊ะ..
มัันเห็็นแก่่ตััวตัักอาหารหมดเลยเพื่่�อนไม่่ได้้กิิน เนี่่�ย มัันทำำ�ให้้เกิิดการที่่�ไม่่ชอบเกิิดขึ้้�นได้้อีีก นี่่�คืือสิ่ �งที่่�
เกิิดขึ้้�นเมื่่�อได้้รัับข้้อมููลเพิ่่�มขึ้้�น การที่่�เขายัังไม่่ตััดสิินใจ นั่่�นแสดงว่่าข้้อมููลเขายัังไม่่พอ
เพราะฉะนั้้�น คืือสรุุปแล้้วยัังไงมัันต้้องไปบวก หรืือไปลบ ตรงกลางๆ นั้้�นมัันอยู่�ได้้ชั่�วคราวนิิด
เดีียว เพราะฉะนั้้�นคนที่่�เขารู้�สึกต่่อญาติิโยมทั้้�งหลายเขาก็็จะรู้�สึกใน 3 พวกนี้�้แหละ บางคนที่่�เขาได้้
15
ประโยชน์์ เขาเห็็นโยมแล้้วเขาพอใจ คนที่่�เขาเสีียประโยชน์์เขาก็็จะไม่่พอใจโยม คนที่่�ไม่่เกี่่�ยวข้้องกัับ
โยมเลย เขาก็็เฉยๆ อย่่างนี้�้เป็็นต้้น เพราะฉะนั้้�นความรู้้�สึึกที่่�เขามีีต่่อเรา แล้้วที่่�เราไปรู้�สึกต่่อเขา ก็็มีี
3 พวกนี้�้แหละ ซึ่�่งเป็็นอยู่่�คู่่�กัับโลก เพราะฉะนั้้�นถ้้าเราไปเที่่�ยววุ่�นวายกัับมัันเราก็็จะบ้้าตายกัับมัันเอง
เพราะฉะนั้้�นเราก็็อย่่าไปยุ่�งกัับมััน เพีียงแต่่รัับรู้�ว่าโลกมัันเป็็นอย่่างนี้�้เอง นั่่�นคืือ ความรู้้�สึึก
ความสััมพัันธ์์ระหว่่าง ความรู้้�สึึกและระบบประสาท
เรื่�่องของความรู้้�สึึกนี้�้ถ้้าวิิเคราะห์์ให้้ดีีแล้้ว ที่่�เราจะรู้�จักจิิตใจเนี่่�ย ถามว่่ามีีใครบ้้างที่่�ไม่่มีีความ
รู้�สึก ที่่�นั่่�งอยู่�นี่� และท่่านที่่�อยู่่�ทางบ้้านที่่�ดููทางซููมเนี่่�ย ถามว่่าใครบ้้างที่่�ไม่่รู้�สึก เพราะนั้้�นความรู้้�สึึก
แม้้แต่่ดููที่่�ฟัังเสีียงนี่่�ก็็รู้�สึก ตาเห็็นก็็รู้�สึก ความรู้้�สึึกมัันจะมีีอยู่่� 2 ระดัับ หนึ่�่ง เป็็นความรู้้�สึึกของระบบ
ประสาท เช่่น ตาเห็็นรููป เห็็นแล้้วเป็็นไง ถ้้าสีี แสง มัันไม่่จ้้าเกิินไป ตาเรารัับได้้ ดููแล้้วสบายตา นี่่�เป็็น
ความรู้้�สึึกของระบบประสาท สมองมัันรัับงานแล้้ว ระบบประสาท สมองมัันรู้�แล้้วว่่าสบาย แต่่นี้�้จิิตมััน
โง่่ พอมัันสบายปั๊๊�บมัันชอบ พอมัันชอบมัันก็็จะชอบดููแต่่แสง สีี ที่่�มัันสบายอย่่างเนี่่�ย ถามว่่า โนโลกนี้้�
มัันมีีแสง สีี ที่่�ให้้เราสบายตลอดไหมล่่ะ ไม่่ใช่่ มัันเปลี่�ยนแปลงอีีก บางทีีมัันก็็ แสง สีี มัันเปลี่�ยนไป
เป็็นแสงจ้้าบ้้าง เป็็นแสงที่่�เรามองไม่่ค่่อยเห็็นบ้้าง ทำำ�ให้้เราเกิิดความงุ่่�นง้้าน รำำ�คาญกัับการที่่�มองเห็็น
ไม่่ชััด อย่่างนี้้�เป็็นต้้น นี่่�ก็็คืือเรื่่�องของใจ
เพราะฉะนั้้�นระบบประสาทมัันจะเป็็นตััวเซ็็นเซอร์์รายงานเบื้้�องต้้นก่่อน เมื่่�อมัันเห็็นปั๊๊�บ เพราะ
ฉะนั้้�นท่่านอาจารย์์พุุทธทาสได้้อธิิบายว่่า คนมัันจะเริ่�มโง่่ตั้้�งแต่่ดููดนมแม่่ครั้�งแรก เพราะพอออกมาเนี่่�ย
มัันยัังไม่่รู้�ประสีีประสาอะไร แต่่พอดููดนมแม่่ พอดููดปั๊๊�บเป็็นไง ระบบประสาทมัันรายงานแล้้ว เพราะ
ระบบประสาททำำ�งานแล้้ว นี่่�สััมผััสที่่�ลิ้ �นแล้้ว รายงานไปที่่�สมอง สมองก็็รายงานว่่า สบาย พอสบายปั๊๊�บ
จิิตโง่่ จิิตมัันโง่่ จิิตมัันรัับช่่วงต่่อ ชอบ กัับ ไม่่ชอบ เป็็นความรู้้�สึึกของจิิต แต่่ที่่�ว่่า สบาย หรืือ ไม่่สบาย
นั้้�น เป็็นการรู้�สึกของระบบประสาท เพราะนั้้�นมัันมีี 2 ชั้้�น
ทีีนี้้�ถามว่่าสิ่ �งที่่�สบายนั้้�น มีีไหมบางอย่่างที่่�สบาย แต่่อัันตราย มีีไหมบางอย่่างที่่�ไม่่สบาย แต่่มีี
ประโยชน์์ นี่่�โยมไปคิิดดูู เพราะฉะนั้้�น เราจึึงไม่่เชื่�อระบบประสาท อย่่าตกเป็็นทาสระบบประสาท เมื่่�อ
มัันรายงานมาเราต้้องใช้้สติิ ใช้้ปััญญา นั้้�นก็็คืือจิิตใจไปพิิจารณาว่่าจะจััดการกัับสิ่ �งนี้�้อย่่างไร ทีีนี้้�พอคุุณ
แม่่จะให้้เด็็กหย่่านมเขาทำำ�ยัังไงโยม เขาก็็เอาบอระเพ็็ดมาทาบ้้าง เอายาดำำ�มาทาบ้้างทำำ�ให้้มัันขม พอ
เด็็กไปแตะที่่�ลิ้ �นปั๊๊�บเป็็นไง ไม่่ชอบ นี่่�โง่่ทั้้�งคู่�เลย นี่่�คืือความไม่่รู้� คืือ อวิิชชา พอไม่่ชอบปั๊๊�บต่่อไปมััน
ก็็เกิิดความรำำ�คาญ เกิิดความโกรธ เกิิดอารมณ์์เสีีย พอดีีลููกร้้องจ้้าโกรธแม่่ที่่�เอาบอระเพ็็ดมาทา เนี่่�ย
คืือความโง่่ที่่�มัันสะสมกัันมา ที่่�จริิงมัันพีียงแต่่รายงานว่่านี่่�มัันขมนะ แต่่ถ้้าบางอย่่างขมเราก็็ต้้องกิิน
เช่่น ยาดำำ�นี่่�ขมมากเลย แต่่กิินเข้้าไปแล้้วมัันรัักษาโรคได้้ เพราะนั้้�นเราจึึงไม่่เชื่�อระบบประสาท อัันนี้้�
ท่่านอาจารย์์พุุทธทาสพููดเรื่�่องนี้�้มาก ช่่วงชีีวิิตบั้้�นปลายของท่่านว่่า อย่่าตกเป็็นทาสระบบประสาท
เพราะฉะนั้้�นระบบประสาทมัันรายงานแล้้ว ว่่ามััน สบาย หรืือ ไม่่สบาย มัันหวาน หรืือ ไม่่หวาน หวาน
16
หรืือขม พอมัันรัับรู้�แล้้วเนี่่�ย มัันร้้อน หรืือ หนาว รัับรู้�แล้้ว เราก็็พิิจารณาด้้วยปััญญาว่่าจะจััดการกัับสิ่ �ง
นั้้�นอย่่างไร นั่่�นคืือ จิิต จิิตทำำ�งานอยู่่�ข้้างหลััง
เพราะฉะนั้้�นความรู้้�สึึกที่่�เราจะต้้องถอนออก เขาเรีียก ถอนออกจากโลก ในอานาปานสติิ โดย
เฉพาะในข้้อที่่�พููดถึึงเรื่่�องสติิในอริิยมรรคมีีองค์์ 8 ในสติิ ในข้้อสติิ สััมมาสติินี้้�จะพููดถึึงเรื่�่องของการ
ถอนความยิินดีี ยิินร้้ายในโลกออกเสีียได้้ หมดเลย เพราะฉะนั้้�นในการฝึึกสติิปััฏฐาน 4 ในสติิปััฏฐาน
4 มัันจะมีีอยู่่� 4 ฐาน
1) ฐานกาย
2) ฐานเวทนา ความรู้้�สึึก
3) ฐานจิิต คืือ ตััวจิิตโดยตรงเลย และ
4) ฐานธรรม นั่่�นก็็คืือฐานของการพิิจารณาความจริิงในธรรมชาติิ ธรรม นี่่�หมายถึึงตััวสััจธรรม
คืือความจริิงในธรรมชาติิ เพราะฉะนั้้�นความจริิงในธรรมชาติิ ที่่�เราพิิจารณาก็็คืือ พิิจารณา อนิิจจััง
ทุุกขััง อนััตตา นี่่�แหละ นั่่�นก็็คืือฐานธรรมะ
ทีีนี้�้ทุุกฐานเลย เมื่่�อพิิจารณาให้้ทำำ�อย่่างไร ฐานกาย เขาบอกว่่า ดููกายในกายอยู่�เป็็นประจำำ� และ
ใช้้ความพากเพีียรพยายามในการที่่�จะถอนความยิินดีี ยิินร้้ายในโลกออกเสีียได้้ ในโลก
ความหมายของคำว่่า “โลก”
คำำ�ว่่า “โลก” เนี่่�ย โลกมีี 2 ความหมายเป็็นอย่่างน้้อย 1) โลกภายนอก กัับ 2) โลกภายใน
โลกภายนอกก็็คืือโลกที่่�อยู่�รอบๆ ตััวเรานี่่�แหละ ที่่�มัันเป็็นโลกทาง อายตนะภายนอก คืือ รููป เสีียง
กลิ่่�น รส สััมผััส และสิ่ �งที่่�เป็็น ธรรมารมณ์์ กัับโลกภายในคืือ อายตนะภายใน เป็็นโลกภายใน และโลก
ที่่�พระพุุทธเจ้้าท่่านปรารภนั้้�นก็็คืือโลกอยู่�ในร่่างกาย อัันยาววาหนึ่่�ง ซึ่�่งมีีสััญญาและใจ นี่่�คืือโลก โลกจะ
มาปรากฏอยู่�ในใจนี่่�หมดเลย ผ่่านทางตา ทางหูู ทางจมููก ทางลิ้ �น ทางกาย ทางใจ โลกทางตาก็็คืือรููป
ทั้้�งหลาย โลกทางหููก็็คืือเสีียงทั้้�งหลาย นั่่�นคืือโลก มัันจะเป็็นโลก เมื่่�อสิ่ �งที่่�เป็็นโลกมัันก็็ต้้องเป็็นสิ่ �งที่่�
เป็็นอนิิจจััง เป็็นทุุกขััง เป็็นอนััตตา สิ่่�งที่่�เป็็นโลกนั้้�นไม่่เที่่�ยง ทนสภาพเดิิมไม่่ได้้และไม่่มีีตััวตน โลกนั้้�น
ต้้องแตก แตกแปลว่่า มัันจะทนอยู่�อย่่างเดิิมไม่่ได้้ คำำ�ว่่าโลกแตกนี่่�ไม่่ใช่่ว่่าโลกใบนี้�้แตก โลกก็็คืือโลก
ในอารมณ์์ หรืือโลกในความคิิดที่่�เข้้ามาสู่่�จิิตใจของเรา นั่่�นคืือโลกที่่�อยู่�ในตััวเรา
โลกพระพุุทธเจ้้าท่่านก็็แบ่่งออกเป็็น 2 ทิิศทางก็็คืือ โลกทางฝ่่ายอบาย เขาเรีียก อบายภููมิิ
กัับ โลกทางสุุคติิ นั่่�นก็็โลกไปสู่�โลกสวรรค์์ โลกนรก มีี 2 ทิิศทาง ทางโลกอบายนี่่�ก็็มีี เปรต อสุุรกาย
มีีสััตว์์นรก มีีเดรััจฉาน เนี่่�ย 4 ภููมิิใหญ่่ๆ ซึ่่�งในคราวก่่อนที่่�อาตมาได้้พููดไปแล้้วว่่า คนที่่�เล่่นการพนััน
คนที่่�ซื้�อเบอร์์ ซื้้�อหวยว่่าจะต้้องตกอบายทั้้�ง 4 อบายเลย เห็็นไหม ซื้้�อปั๊๊�บพอมัันอยากๆ ได้้ก็็เป็็นเปรต
แล้้วอารมณ์์นั้้�นมัันก็็เป็็นอารมณ์์ชั่�วขณะหนึ่่�งเดี๋๋�ยวมัันก็็เปลี่�ยนไปอีีก พอเกิิดความกลััวๆ ว่่ามัันจะไม่่ถููก
17
เราก็็เป็็นอสุุรกาย ก็็อยู่�ที่�อารมณ์์แต่่ละอารมณ์์ เพราะนั้้�นการที่่�เขาเรีียกชื่�อต่่างๆ นั้้�นก็็เป็็นพฤติิกรรม
ของจิิตแต่่ละขณะๆ นั่่�นแหละคืือโลก โลกของเราจิิตมัันไปอยู่�ในโลกไหน นั่่�นล่่ะเขาเรีียกปรโลก ปรโลก
ไม่่ใช่่โลกปััจจุุบััน มัันไปอยู่�โลกอื่�นๆ คำำ�ว่่า ปะระ แปลว่่า อื่่�น ไปอยู่�โลกต่่างๆ นี่่�ก็็คืือโลก เพราะ
ฉะนั้้�นเราต้้องจััดการกัับเรื่�่องนี้้�ให้้ได้้
อิิฏฐารมณ์์ กัับ อนิิฏฐารมณ์์ คืือความยิินดีีกัับความยิินร้้าย
กลัับมาดููว่่าเรื่่�องของจิิตใจ จิิตใจตกลงว่่าเราต้้องรู้้� ว่่าถ้้าเราไปรัับอารมณ์์ใดมัันก็็จะไปสู่�โลกนั้้�น
ไปอารมณ์์บวกมัันก็็จะไปสวรรค์์ ไปอารมณ์์ลบก็็ไปสู่�โลกนรก นี่่�ก็็คืือโลกทางจิิตใจ โลกทางจิิตใจที่่�มััน
เกิิดขึ้้�น แต่่โลกทางจิิตใจนั้้�นมัันเข้้ามาจากโลกภายนอก ซึ่�่งโลกภายนอกนั้้�นมัันเปลี่�ยน ทีีนี้้�ถ้้าจิิตใจ
ของเราไม่่เป็็นอิิสระกัับโลกภายนอก เราก็็จะมีีบวก มีีลบ ก็็จะมีีแต่่ทุุกข์์ คืือดีีใจบ้้าง เสีียใจบ้้างอย่่างที่่�
กล่่าวแล้้ว เราจะไม่่ใช่่เป็็นคนที่่�ใจดีี นั่่�นคืือเรื่่�องของฐานกาย ฐานกายก็็ให้้ถอนความยิินดีี ยิินร้้ายใน
โลกออกเสีียได้้
ต่่อมาก็็เป็็นฐานเวทนา คืือฐานความรู้้�สึึก ก็็บอกอีีกว่่าให้้ถอนความยิินดีี ยิินร้้ายในโลกออกเสีีย
ได้้ ก็็คืือโลกของความรู้้�สึึกต้้องถอนออก พอมาฐานจิิตก็็สั่ �งอีีกว่่าให้้ถอนความยิินดีี ยิินร้้ายในโลกออก
เสีียได้้ พอมาฐานธรรมะมาดููแล้้วพิิจารณาดููแล้้วว่่าทุุกอย่่างมัันเป็็นอนิิจจััง เป็็นทุุกขััง เป็็นอนััตตา
เราก็็ถอนความยิินดีี ยิินร้้ายในโลกออกเสีียได้้ เพราะมัันเปลี่ �ยนแปลง แล้้วเราจะไปยิินดีี ยิินร้้ายกัับ
มัันทำำ�ไม
เพราะฉะนั้้�น ทุุกๆ โลก ทุุกๆ ฐานของการฝึึกอานาปานสติิ หรืือในสติิปััฏฐาน 4 หรืือมหา-
สติิปััฏฐาน 4 เหมืือนกััน ต้้องถอนความยิินดีียิินร้้าย ซึ่�่งในภาษาวััดเขาเรีียกว่่า อิิฏฐารมณ์์ กัับ
อนิิฏฐารมณ์์ คืือ ความยิินดีีกัับความยิินร้้าย ยิินดีีก็็คืือดีีใจ ยิินร้้ายก็็คืือเสีียใจ ไม่่พอใจ อย่่างเนี่่�ยก็็ต้้อง
ถอนออก นั่่�นแสดงว่่าเราไปรัับอารมณ์์เข้้าแล้้ว เวลาเขาด่่าเราก็็รัับอารมณ์์เข้้ามา ถ้้าเราไม่่รัับเพีียงแต่่
รัับรู้้� นี่่�อาตมาพููดสั้้�นๆ ว่่า รัับรู้�แต่่ไม่่รัับอารมณ์์ว่่าเขาพููดอะไรเราก็็เอาประโยชน์์จากมัันได้้ นี่่�คืือการ
รู้ �จักภาวะการทำำ�งานของจิิต
สััญญา คืือตััวหมายรู้้�
สิ่ �งที่่�เราจะรู้�จักจิิตในฐานต่่อมาก็็คืือสััญญา สััญญานี่่�ก็็เป็็นตััวเหตุุเหมืือนกััน สััญญา แปลว่่า
จำำ�ได้้หมายรู้้� นี่่�ก็็คืือ perception ตััวนี้�้ ตััวสััญญาเนี่่�ย จำำ�ได้้หมายรู้้� อาตมามาที่่�นี่่�อีีก ดร.ธััญก็็จำำ�ได้้
ว่่านี่่�คืือพระอาจารย์์ จำำ�ได้้เห็็นหน้้าเพราะเคยเจอกัันแล้้วอย่่างเนี่่�ยที่่�จำำ�ได้้ แต่่คำำ�ว่่า หมายรู้้� นี่่�มัันมีีลึึก
เข้้าไป หมายถึึง หมายรู้้�เข้้าไปยึึดมั่่�น ถืือมั่่�นได้้ด้้วย คำำ�ว่่า จำำ�ได้้ นี้�้ไม่่เป็็นไร แต่่พอหมายรู้� นี่�มัันหมาย
รู้� รู้�จำำ� แล้้วก็็รู้้�ยึึดด้้วย ยึึดถืือนี่่�คืืออุุปาทาน เพราะฉะนั้้�นจำำ�ได้้นี่่�โอเค ใช้้ได้้ แต่่หมายรู้้� นี่่�ต้้องระวัังว่่า
18
เราจะเข้้าไปยึึดมั่่�น ถืือมั่่�นมา ว่่าคนนี้้�ชอบ คนนี้้�ไม่่ชอบ มัันมีีตััวความยึึดเข้้ามาแล้้ว การที่่�เกิิดชอบ ไม่่
ชอบนั้้�นเพราะอุุปาทาน ถ้้าไม่่มีีอุุปาทาน ชอบ ไม่่ชอบ มัันไม่่เกิิด
เพราะฉะนั้้�น ยิินดีียิินร้้ายแท้้ที่่�จริิงแล้้วพื้้�นฐานก็็มาจากอุุปาทาน เพราะฉะนั้้�นตััวสััญญา โยม
ถึึงจะดููเห็็นหน้้าปั๊๊�บนี่่� อย่่างโยมอุ๊๊�พอมานั่่�งปั๊๊�บ อาตมาก็็เห็็นอัันนี้้�จำำ�ได้้ โยมอุ๊๊�มาแล้้ว นี่่�ก็็เพราะจำำ�ได้้
แล้้วโยมอุ๊๊�ช่่วยเหลืืออาตมาหลายๆ อย่่าง ก็็ยัังจำำ�ได้้อีีก ทีีนี้�้ถ้้าเราไปหมายรู้� เข้้าไปยึึดมัันถืือมั่่�นมัันก็็จะ
เกิิดเป็็นทุุกข์์ขึ้ �นมา
สัังขาร คืือตััวความคิิด
ทีีนี่่�พอหน้้าที่่�อัันสุุดท้้ายของจิิต ก็็คืือ ตััวสัังขาร สัังขารนั้้�นคืือตััวความคิิด ตััวความคิิดที่่�จิิตมััน
คิิด อาตมาจะพููดให้้มัันสั้�นอีีกทีีหนึ่่�งว่่า
1) ตััวความรู้้�สึึก คืือ เวทนา
2) สััญญา คืือ ความจำำ�ได้้ หมายรู้้�
3) สัังขาร คืือตััวคิิด
4) วิิญญาณ คืือ ตััวรู้้�
นี่่�คืือ 4 ตััวที่่�มัันทำำ�งาน เพราะนั้้�นอาตมาย้้อนกลัับมาดููว่่าใครบ้้างที่่�ไม่่มีีความรู้้�สึึก และเราเคย
ศึึกษาความรู้้�สึึกไหม นี่่�คืือศึึกษาเวทนา นี่่�ต้้องรู้�จักเวทนา ฐานเวทนานี่่�ต้้องศึึกษาเวทนาให้้รู้�จัก ว่่า
เวทนามัันมีีผลอย่่างไรต่่อชีีวิิต ถ้้าเราไปรู้ �สึ กไม่่ดีีกัับใครสัักคนหนึ่�่ง ถามว่่าความรู้้�สึึกไม่่ดีีมัันอยู่ �ที่ �ไหน
มัันอยู่�ที่�ใจเรานี่่�เอง แล้้วใครเป็็นคนรัับผล เราเองรัับผลหมดเลย นี่่�คืือวิิธีีการที่่�จะเอามาใช้้ นี่่�ที่่�นั่่�งฟััง
อาตมาอยู่ �นี่ � ถามว่่าเรารู้ �สึ กยัังไง ผลก็็เกิิดขึ้้�นที่่�ตััวเราหมดเลย เราจึึงต้้องฉลาดที่่�จะเป็็นอิิสระจากทุุก
สิ่ �งที่่�เราเข้้าไปเกี่่�ยวข้้อง ไม่่ให้้มัันมีีผลต่่อจิิตใจของเรา เพีียงแต่่รัับรู้�แต่่ไม่่รัับอารมณ์์ให้้เกิิดขึ้้�นทั้้�งบวก
ทั้้�งลบ นี่่�แหละ นี่่�คืือตััวความรู้้�สึึก เพราะฉะนั้้�นถ้้าคนศึึกษาเรื่�่องความรู้้�สึึกอย่่างเดีียว เขาก็็จะไม่่มีี
ความทุุกข์์จากความรู้้�สึึกได้้เลย แล้้วอาจารย์์พุุทธทาสพููดอยู่ �เสมอว่่า โลกทั้้�งใบที่่�กำำ�ลัังเคลื่ �อนไหวอยู่ �
ทุุกวัันนี้้�มาจากคนตกเป็็นทาสความรู้้�สึึก เป็็นทาสความรู้้�สึึกซึ่�่งเป็็นเรื่่�องใหญ่่มากเลย
งานคืือชีีวิิต ชีีวิิตคืืองาน บัันดาลสุุข
ถ้้าชอบแล้้วเป็็นยัังไงโยม ทำำ�ยอมตายเลย ถ้้าพอไม่่ชอบ ไม่่ยอมทำำ� หรืือถ้้าทำำ�ก็็จำำ�ใจต้้องทำำ�
หรืือต้้องหนีีไปเลย เพราะฉะนั้้�นอัันนี้้�ก็็เชื่ �อมโยมชี้้�ให้้ดููว่่า แม้้แต่่ญาติิโยมที่่�ทำำ�งาน ถ้้าทำำ�ด้้วยความ
ชอบในงานมัันก็็จะมีีความสุุขในงาน แต่่ถ้้าไม่่ได้้ชอบในงานเราก็็จะมีีความทุุกข์์ในงาน บางคนเวลา
ทำำ�งานไม่่อยากทำำ�งานแต่่ต้้องการได้้เงิิน ถามว่่า ถ้้าทำำ�งานโดยไม่่ชอบแต่่ต้้องการได้้เงิิน และเราไปอยู่�
ที่่�ไหน นั่่�นแหละ คืือนรกชััดๆ เลย ทำำ�งานไปตกนรกไป แล้้วเขาจะมีีความสุุขเมื่่�อไหร่่ มีีความสุุขเมื่่�อ
19
ได้้เงิิน เพราะฉะนั้้�นตั้้�งแต่่ต้้นเดืือนจนถึึงปลายเดืือนเป็็นยัังไง เขาก็็อยู่ �ในนรกทั้้�งเดืือนเลย เขาจะมีี
สวรรค์์ขึ้ �นมาเพีียงวาบเดีียวตอนปลายเดืือนที่่�เขาจ่่ายเงิินเดืือนเท่่านั้้�นเอง เพราะไม่่อยากทำำ�งานแต่่จำำ�
ใจต้้องทำำ� ทนทำำ�เพราะต้้องการได้้เงิิน เพราะฉะนั้้�นขณะที่่�ทำำ�งานไม่่มีีความสุุข
เพราะนั้้�นจึึงเตืือนญาติิโยมทั้้�งหลายไว้้ว่่า เวลาทำำ�งานอย่่าเอาเงิินเป็็นเป้้าหมาย ให้้เอางานเป็็น
เป้้าหมาย จึึงมีีคำำ�พููดว่่า “งานคืือชีีวิิต ชีีวิิตคืืองาน บัันดาลสุุข ทำำ�งานแล้้วสนุุก แล้้วเป็็นสุุขเมื่่�อ
ทำำ�งาน” ขณะนี้้�ที่่�โยมกำำ�ลัังฟัังอาตมาบรรยายอยู่่�นี้้� โยมกำำ�ลัังทำำ�งานไหมล่่ะ ถ้้ากำำ�ลัังทำำ�งานอยู่่�ก็็จง
เป็็นความสุุขจากการฟัังด้้วย เพราะนั้้�นทุุกๆ งานแหละ งานมัันมีีอยู่่� 2 ชนิิดเป็็นอย่่างน้้อย
1) งานที่่�มีีต่่อชีีวิิตที่่�มัันผ่่านเข้้ามาทาง ตา หูู จมููก ลิ้้�น กาย ใจนี่่�แหละ
2) เป็็นงานที่่�เราปฏิิบััติิเพื่่�อรัับใช้้ บริิการเพื่่�อนมนุุษย์์ เพราะให้้เป็็นงานที่่�เรามีีความสุุขกัับมััน
จิิตจดจ่่ออยู่่�กัับสิ่่�งที่่�คิิด อยู่่�กัับกิิจที่่�ทำ อยู่่�กัับคำที่่�พููด
เพราะฉะนั้้�นจึึงใช้้คำำ�ว่่า จะทำำ�อะไรก็็ตาม อย่่าจำำ�ใจทำำ� ให้้เต็็มใจทำำ� ตั้้�งใจทำำ� ความสุุขมัันมา
ทัันทีี คำำ�ว่่า ตั้้�งใจ แปลว่่า จดจ่่ออยู่ �กัับสิ่่�งนั้้�นคืือมีีสมาธิิ คำำ�ว่่าตั้้�งใจนี่่�คืือจิิตตั้้�งมั่่�น คืือตััวสมาธิิอีีกเช่่น
เดีียวกััน เพราะฉะนั้้�นตััวสมาธิินี่่�มัันจะรวมอยู่�ใน 3 กิิจกรรมของมนุุษย์ ์
1) คิิด จดจ่่ออยู่่�กัับเรื่�่องใด นี่่�เขาเรีียกว่่า ตั้้�งใจคิิด
2) พููด จดจ่่ออยู่่�กัับเรื่�่องใด เขาเรีียก ตั้้�งใจพููด
3) ทำำ� อะไรจดจ่่อสิ่ �งที่่�ทำำ� เรีียกว่่า ตั้้�งใจทำำ�
เพราะฉะนั้้�นอาตมาจึึงเอามาผููกเป็็นภาษาที่่�จำำ�ได้้ง่่ายว่่า จิิตจดจ่่ออยู่ �กัับสิ่่�งที่่�คิิด อยู่ �กัับกิิจที่่�ทำำ�
อยู่ �กัับคำำ�ที่่�พููด นี่่� 3 อย่่าง อยู่่�กัับสิ่ �งที่่�คิิด อยู่่�กัับกิิจที่่�ทำำ� อยู่่�กัับคำำ�ที่่�พููด ก็็หมดแล้้ว นั่่�นแหละคืือ
ตััวสมาธิิ เพราะฉะนั้้�นทำำ�อะไรให้้มีีสมาธิิแล้้วเรีียบร้้อย มัันจะไม่่มีีความทุุกข์์เข้้ามารบกวนได้้เลย
เพราะเวลามีีสมาธิิอารมณ์์มัันจะเข้้ามากวนไม่่ได้้ คนที่่�มีีอารมณ์์นั้้�นมาจากจิิตที่่�ไม่่มีีสมาธิิ พออารมณ์์
เข้้ามารบกวนแล้้วจิิตฟุ้�งซ่่าน มัันจะคิิดปรุุงแต่่งไปต่่างๆ นานา นี่่�คืือเรื่�่องของสมาธิิ
เพราะฉะนั้้�นโยมต้้องเข้้าใจรู้�จักจิิตใจ ตกลงว่่าโยมจะดููจิิตใจที่่�ไหน
1) ดููที่่�ความรู้้�สึึก
2) ดููที่่�ความจำำ� ที่่�มัันจำำ�ขึ้้�นมามัันจำำ�อะไรได้้บ้้าง เวลาจำำ�นั่่�นล่่ะคืือจิิตมัันทำำ�งานของมััน
3) ดููที่่�ตััวจิิตเอง อาจจะดููยากถ้้าเราไม่่เข้้าใจ ตััวจิิตดููจิิต ดููเวลาจิิตเราที่่�ไม่่มีีอารมณ์์มัันเป็็นยััง
ไง มัันโปร่่ง มัันโล่่ง มัันเบา มัันสบาย
ดููเห็็นไหม ถามโยมว่่า เคยเห็็นใจตััวเองไหม มีีใครเคยเห็็นใจตััวเองบ้้าง ถ้้าเราเคยเห็็นใจเรา
เราจะไม่่ทำำ�ร้้าย ที่่�เราทำำ�ร้้ายอยู่่�ทุุกวัันนี้�้เพราะเราไม่่เห็็นใจเราเอง โยมบางทีีทำำ�งานเหนื่่�อยๆ เพื่่�อนก็็
บอกว่่า แหมเธอนี่่�ไม่่เห็็นใจฉัันเลยนะ แล้้วถามว่่า แล้้วเราเคยเห็็นใจตััวเองบ้้างหรืือเปล่่า เราไม่่เคย
20
เห็็นใจเราเพราะเราทำำ�ร้้ายใจเราตลอดเวลา ไม่่มีีใครหรอกในโลกใบนี้�้ที่่�จะทำำ�ร้้ายตััวเราเองได้้ร้้ายแรง
เท่่ากัับใจของเราเอง เพราะใจของเราเองที่่�ทำำ�ร้้ายที่่�สุุดก็็คืือตััวเวทนา ตััวความรู้้�สึึก ตััวความรู้้�สึึกนี่่�มััน
ทำำ�ร้้ายเรามากๆ เลย เพราะฉะนั้้�นโยมต้้องรู้�ให้้ทัันว่่าเวลาเกิิดความรู้้�สึึก มัันเกิิดการทำำ�ร้้ายตััวเองแล้้ว
หยุุดมัันให้้ได้้
ลมหายใจสั้�น ลมหายใจยาว มีีผลต่่อจิิตใจอย่่างไร
เพราะฉะนั้้�น ใน 4 ฐานของการฝึึกสมาธิิ ในอานาปานสติิ ฐานกาย เขาก็็ให้้ดููลมหายใจ ลม
หายใจก็็มีีทั้้�งลมสั้้�น และลมยาว ศึึกษาธรรมชาติิของลมยาว ศึึกษาธรรมชาติิของลมสั้้�น ให้้รู้�ว่าลมยาว
มัันมีีผลอย่่างไรต่่อร่่างกาย มีีผลอย่่างไรต่่อจิิตใจ ดููลึึกเข้้าไปถึึงจิิตใจเลย เราจะไปควบคุุมจิิตใจ
โดยตรงไม่่ได้้ อัันนี้�้เราอาศััยการควบคุุมกาย ก็็คืือควบคุุมกายลม เพราะฉะนั้้�นก็็ถืือว่่าลมก็็เป็็นกาย
อย่่างหนึ่�่งด้้วย เพราะว่่าคำำ� กายะ ในภาษาบาลีีนี่่�แปลว่่า หมู่่� แปลว่่า กอง เหมืือนอย่่างกองทหาร มััน
เป็็นอยู่�เป็็นกอง เป็็นหมู่่� คำำ�ว่่า กายะ นี่่� แต่่เราเข้้าใจคำำ�ว่่ากายหมายถึึงร่่างกายเพีียงอย่่างเดีียว แต่่ที่่�
จริิงคำำ�ว่่า กายะ นี่่�มัันหมายถึึงหมู่�อะไรก็็ได้้ อยู่่�กัันเป็็นหมู่�ๆ เขาเรีียก กายทั้้�งนั้้�น เพราะฉะนั้้�นลมนี่่�ก็็
เป็็นกายด้้วย เขาจึึงเรีียกว่่า กายลม เราจึึงต้้องควบคุุมกายลม
เพราะฉะนั้้�นฐานแรกที่่�พระพุุทธเจ้้าท่่านสอนก็็คืือให้้ศึึกษาลมหายใจยาว ศึึกษาให้้รู้้�ธรรมชาติิ
ของลมยาว ต่่อไปศึึกษาธรรมชาติิของลมสั้�น แล้้วต่่อไปก็็ให้้เห็็นว่่า ลมยาวเมื่่�อมัันสงบ ระงัับลงจะส่่ง
ต่่อร่่างกายอย่่างไร ส่่งผลต่่อจิิตใจยัังไง นี่่�โดยทฤษฎีีที่่�ปฏิิบััติิมาโยมก็็จะเห็็นเลย เราเริ่ �มนั่่�งสมาธิินี่่�จิิต
มัันยัังไม่่สงบ แต่่พอนั่่�งไปสัักเดี๋๋�ยวมัันก็็ค่่อยๆ สงบลง ค่่อยๆ ระงัับลง ถ้้าลมยาวปั๊๊�บลมนั้้�นก็็จะ
ละเอีียด ลมนั้้�นจะประณีีตแล้้วส่่งผลให้้ร่่างกายเราสบาย แล้้วจิิตใจมัันก็็จะสบายด้้วย เพราะนั้้�นถ้้า
เราควบคุุมลมหายใจได้้ มัันก็็จะควบคุุมกายให้้มัันสบายได้้ ควบคุุมจิิตให้้สบายได้้ มัันเป็็นชั้�นๆ เพราะ
นั้้�นสิ่ �งแรกนี่่�ต้้องรู้�จักกาย คืือทั้้�งกายลม กายลมหยาบ กายลมละเอีียด กายลมหยาบก็็คืือลมสั้�น ถ้้า
กายลมละเอีียดก็็คืือลมหายใจยาว เราก็็ควบคุุมลมให้้ได้้ รู้้�จัักลม นั่่�นคืือ รู้้�จัักกาย กายลม กายเนื้้�อ
แล้้วก็็จิิตใจรู้ �จักมัันหมดเลย แล้้วต่่อไปควบคุุมมัันได้้ จััดการกัับมัันได้้จนกระทั่่�งลมนั้้�นมัันสงบ สงบ
จนกระทั่่�งว่่า มัันทำำ�ให้้จิิตรวมกัันเป็็นหนึ่่�งได้้ พอจิิตรวมกัันเป็็นหนึ่่�งต่่อไปเราก็็ไปดููฐานที่่� 2 หรืือหมวด
ที่่� 2 เพราะฉะนั้้�นฐานแรก เขาเรีียกหมดที่่� 1 นี้้� หมวดกาย มีีอยู่่� 4 ขั้้�น
ขั้�น 1 ดููลมยาว
ขั้�น 2 ดููลมสั้้�น ขั้้�น
ขั้�น 3 ให้้รู้�จักกายทุุกชนิิด ทั้้�งกายลม กายเนื้้�อที่่�เราศึึกษาเนี่่�ย
ขั้�น 4 สามารถควบคุุมกายได้้ เป็็นทั้้�งกายลม กายเนื้้�อ ควบคุุมให้้มัันสงบได้้ ก็็จบแล้้ว
นี่่�คืือฐานที่่� 1 เขาเรีียก ฐานกาย พอควบคุุมได้้มัันก็็สงบ พอสงบปั๊๊�บจิิตเรามีีสมาธิิ จิิตเริ่�มมีี
สมาธิิ จิิตเริ่�มสงบ พอจิิตเริ่�มสงบมัันก็็ไปดููในหมวดที่่� 2 เขาเรีียกว่่าหมวดเวทนา หรืือ หมวดความ
รู้ �สึ ก เพราะพอจิิตมัันรวมตััวกัันปุ๊๊�บนี่่� มัันก็็จะทำำ�ให้้เราได้้สมาธิิ
21
จิิตที่�่บริิสุุทธิ์� เป็็นจิิตที่่�มีีความสุุขสููงสุุด
พอได้้สมาธิิมัันก็็จะเกิิดองค์์ฌาน เรีียกว่่า เกิิดสมาธิิ สมาธิิที่่�เราฝึึกกัันอยู่่�นี้้�มีีอยู่�หลานระดัับ
สมาธิิระดัับต้้นๆ เขาเรีียกว่่า ขณิิกสมาธิิ แปลว่่า สมาธิิในช่่วงเวลาสั้�นๆ ชั่่�วขณะๆ หนึ่่�ง คืือ ยัังไม่่ได้้
สมาธิิที่่�แท้้จริิง เป็็นสมาธิิที่่�เราใจสงบสั้�นๆ เวลาสั้�นๆ เขาเรีียก ขณิิกสมาธิิ สััก 5 นาทีี สงบอยู่�ได้้
แต่่พอเราทำำ�ให้้มัันสงบได้้นานขึ้ �น มัันก็็จะเปลี่ �ยนชื่ �อไปเป็็น อุุปจารสมาธิิ ก็็ยัังไม่่ได้้เป็็นสมาธิิที่่�แท้้
จริิง พอเราอยู่�ไปนานอีีกจนกระทั่่�งว่่าจิิตมัันนิ่่�งจริิงๆ แล้้ว จนกระทั่่�งถึึงขั้�นฌาน เขาเรีียก ปฐมฌาน
อย่่างนี้้�เขาเรีียกว่่า อััปปนาสมาธิิ นี่่�เขาเรีียกว่่าได้้ฌานแล้้ว ฌาน แปลว่่า การเพ่่ง จิิตมัันนิ่่�งได้้แล้้ว จิิต
ได้้พัักแล้้ว เขาเรีียกว่่า ได้้สมาธิิที่่�สมบููรณ์์แล้้ว ตั้้�งแต่่ปฐมฌาน คืือ ฌานที่่� 1 เนี่่�ยได้้ฌานแล้้ว พอมีี
องค์์ฌานปั๊๊�บองค์์ประกอบของฌานที่่� 1 นี่่�จะมีีอยู่่� 5 อย่่างมาปรากฏขึ้้�น อัันที่่� 1 คืือ มีีวิิตก มีีวิิจาร มีี
ปีีติิ มีีสุุข แล้้วก็็มีี เอกััคคตาจิิต เอกััคคตาจิิต แปลว่่า จิิตรวมเป็็นหนึ่่�ง นั่่�นแหละคืือจิิตมัันมีีสมาธิิ
สมบููรณ์์แล้้ว จิิตที่่�รวมเป็็นหนึ่�่งนั้้�นมีีคุุณสมบััติิอย่่างน้้อย 3 ประการ คืือ
1) จิิตนั้้�นบริิสุุทธิ์์ �
2) จิิตนั้้�นตั้้�งมั่่�น
3) จิิตนั้้�นว่่องไว
จิิตบริิสุุทธิ์์� ภาษาบาลีีเขาเรีียก ปริิสุุทโธ จิิตที่่�ตั้้�งมั่่�น เขาเรีียก สมาหิิโต จิิตที่่�มีีความว่่องไว
ในการทำำ�การงาน เขาเรีียกว่่า กััมมนีีโย เขาเรีียกว่่าเหมาะในการทำำ�การงาน จิิตลัักษณะอย่่างนี้้� มีี
สมาธิิอย่่างนี้้� เวลาทำำ�งานจะทำำ�ให้้งานนั้้�นดีี งานนั้้�นมีีคุุณภาพ และทำำ�งานได้้นาน ทำำ�งานได้้มาก เพราะ
จิิตที่่�บริิสุุทธิ์์�จะเป็็นจิิตที่่�มีีความสุุขสููงสุุด ถ้้าโยมฟัังอาตมาด้้วยจิิตที่่�สงบ จิิตที่่�สะอาด จิิตที่่�บริิสุุทธิ์์�
โยมจะฟัังอย่่างมีีความสุุข พอมีีความสุุขปั๊๊�บการฟัังก็็จะได้้ผลสมบููรณ์์ ก็็แสดงว่่าการฟัังนั้้�นมีี
ประสิิทธิิภาพในการฟััง
ต่่อไปจิิตที่่�ตั้้�งมั่่�น คำำ�ว่่า ตั้้�งมั่่�น สมาหิิโต แปลว่่า เราสามารถที่่�จะสั่�งมัันได้้ว่่า จะให้้มัันอยู่�นิ่�ง
นานเท่่าไหร่่ สนใจเรื่�่องนี้�้อยู่�กี่�นาทีี กี่่�ชั่�วโมงที่่�สั่�งมัันได้้ เขาเรีียกว่่า สมาหิิโต นี่่�ก็็สามารถทำำ�ให้้เรา
ทำำ�งานได้้นานตามที่่�เราต้้องการ มัันจะไม่่วอกแวกไปเรื่�่องอื่ �น อัันที่่�สาม เขาเรีียกว่่า กััมมนีีโย แปล
ว่่า มัันเหมาะในการทำำ�การงาน ภาษาฝรั่่�งเขาเรีียก active แปลว่่า ว่่องไวในการคิิดนึึก มัันคล่่องตััว
เพราะนั้้�นมัันก็็ทำำ�งานได้้มาก เพราะฉะนั้้�นจิิตที่่�มีีสมาธิิจึึงทำำ�งานได้้ดีี ทำำ�งานได้้นาน และทำำ�งานได้้มาก
ที่่�เขาเรีีกว่่า คนมีีคุุณภาพ นี่่�คืือสมาธิิ เพราะนั้้�นญาติิโยมไปดููว่่า ในกิิจกรรมแบบรอบโลก ทุุกชนิิด
เลยต้้องใช้้สมาธิิ อย่่างท๊๊อป สปอร์์ต อย่่างนัักกีีฬาชั้�นยอดของโลก อย่่างเช่่น น้้องเมย์์ที่่�ไปแข่่งแบตมิิน
ตััน เขาก็็ต้้องไปฝึึกสมาธิิ เพื่่�อให้้มัันมีีพลัังในการที่่�จะเล่่นให้้ได้้ดีี เพราะเวลามีีสมาธิิแล้้วความเครีียด
มัันไม่่เข้้ามากวน เพราะความเครีียดนั่่�นมาจากอารมณ์์ พอได้้สมาธิิ นิิวรณ์์ทั้้�ง 5 มัันหายไปเลย มััน
ไม่่เข้้ามากวนแล้้ว นิิวรณ์์ แปลว่่า สิ่่�งที่่�เป็็นอุุปสรรคที่่�ทำำ�ให้้จิิตของเราเกิิดสมาธิิไม่่ได้้ มัันเสีียสมาธิ ิ
นี่่�ถืือเป็็นเรื่�่องสำำ�คััญ
22
ตกลงว่่า ฐานที่่� 1 คืือฐานกาย พอมาฐานที่่� 2 คืือ ฐานเวทนาคืือฐานความรู้้�สึึก ก็็เราก็็ศึึกษา
พระพุุทธเจ้้าศึึกษาอยู่่� 4 ขั้้�นเหมืือนกััน ขั้้�นที่่� 5 นี่่�ก็็อยู่�ในฐานเวทนา ฐานความรู้้�สึึกแล้้ว ขั้้�นที่่� 5 นี่่�ให้้
ไปศึึกษาตััวปีีติิ เพราะตััววิิตก วิิจาร ไม่่ต้้องไปศึึกษามััน มัันเกิิดแล้้วดัับไปเอง คำำ�ว่่า วิิตก วิิจารนี่่�ก็็
เช่่นเดีียวกััน หลายคนยัังไม่่เข้้าใจ พอบอกว่่า วิิตก วิิจาร มัันไม่่ได้้แปลความหมายเหมืือนภาษาไทย
วิิตก ในภาษาไทยก็็แปลว่่า วิิตกกัังวล ห่่วงใย อะไรอย่่างนี้้� วิิจาร ก็็แปลว่่า มาวิิเคราะห์์ วิิจารณ์์ ว่่าดีี ว่่า
ชั่�วยัังไง ไม่่ใช่่ ในภาษาสมาธิินี่่� วิิตก แปลว่่า จิิตมัันสามารถที่่�จะเข้้าไปสััมผััสกัับอารมณ์์นั้้�นได้้
เหมืือนกัับเราตามลม แล้้วไปจัับลมได้้ แล้้วต่่อไปบางทีีเขาใช้้คำำ�ว่่า มัันเข้้าไปเคลีียคลอกัับอารมณ์ ์
คืือจิิตเวลาเราตามดููลมเนี่่�ย
อารมณ์์สมาธิิ: อารมณ์์ที่�่เราใช้้ลมในการฝึึก
เพราะฉะนั้้�น ขั้�นตอนการดููอานาปานสติิในขั้�นแรก เขาให้้วิ่�งตามลมก่่อน นี่่�ยัังไม่่ถึึงขั้�นปฏิิบััติิ
นะ การปฏิิบััติิเขาจะต้้องดููลมที่่�สััมผััสปลายจมููกแล้้ววิ่�งลงมาที่่�สะดืือ จากสะดืือกลัับมาที่่�ปลายจมููก
ทีีนี้�้พอพููดอย่่างนี้�้หลายคนก็็คััดค้้านว่่า มีีลมที่่�ไหนวิ่�งไปที่่�สะดืือ ลมมัันก็็วิ่�งไปที่่�ปอด แต่่ทีีนี้้�เวลาฝึึก
สมาธิิ เราจะคิิดไปตามหลัักวิิทยาศาสตร์์อย่่างนั้้�นไม่่ได้้ เรากำำ�หนดความรู้้�สึึกใช้้จุุดสองจุุดในการที่่�จะ
ทำำ�ให้้ลมมัันวิ่�ง เป็็นการกำำ�หนดความรู้้�สึึก ไม่่ใช่่กำำ�หนดภาวะลมที่่�วิ่�งไปจริิงๆ ถ้้าจริิงๆ ลมมัันลงมา
แค่่ปอด แต่่เวลาเรากำำ�หนดความรู้้�สึึกนี่่� กำำ�หนดว่่าจากปลายจมููกที่่�ลมสััมผััสแล้้วมัันวิ่�งมาที่่�สะดืือ
จากสะดืือวิ่�งกลัับมาที่่�ปลายจมููก เขาใช้้คำำ�ว่่า hunting แปลว่่า ตามล่่า หรืือว่่า following แปลว่่า
วิ่ �งตาม วิ่่�งตามลมให้้ติิด เพราะนั้้�นพอเราตามลมติิดปั๊๊�บเขาเรีียกว่่า เกิิดวิิตก วิิตกมัันตามจัับได้้แล้้ว
พอวิิจารปั๊๊�บนี่่�มัันเข้้าไปเคลีียคลอได้้ เขาเรีียกเข้้าไปอยู่่�กัับลมนั้้�นได้้แล้้ว เนี่่�ยก็็ยัังได้้อารมณ์์อยู่�
อารมณ์์สมาธิิได้้แล้้ว อารมณ์์ที่่�เราใช้้ลมเป็็นอารมณ์์ในการฝึึก โยมพอเข้้าใจไหมตรงนี้้� เดี๋๋�ยวเวลาไป
ฝึึกค่่อยว่่าอีีกรอบหนึ่�่ง
ฐานที่่� 1 คืือกาย ฐานที่่� 2 คืือเวทนา ก็็ศึึกษาทั้้�งปีีติิ ปีีติิ นั้้�นแปลว่่า เป็็นความสุุขที่่�ตื่่�นเต้้น
สุุขที่่�ไม่่สงบ อย่่างเช่่น น้ำำ��ตาไหล ขนลุุกซู่ �ซ่่า บางคนกระโดดโลดเต้้น บางคนวิ่�งเลยมัันเกิิดความตื่่�น
เต้้นขึ้�นมา ความสุุขที่่�ได้้เกิิด อัันนี้�้เกิิดกัับอาตมาเมื่่�อปีี 2518 ไปฝึึกสมาธิิพอวัันที่่� 3 เกิิดปีีติิ
ปราโมทย์์ ขนลุุกซู่่�ซ่่า น้ำำ��ตาไหล ถึึงกัับอุุทานบอก โหย...ความสุุขอย่่างนี้้�ในโลกมีีอยู่ �ด้้วยหรืือนี่่� เรา
ไม่่เคยพบความสุุขแบบนี้้� เพราะเมื่่�อก่่อนเราพบความสุุขแบบภาษาโลกแบบคนทั่่�วไป แบบปุุถุุชน
สุุขจากการเสพ สุุขจากการได้้กิินอาหารอร่่อย ได้้ดููภาพสวยๆ อย่่างนี้�้ เป็็นสุุขที่่�แบบ หมูู หมา กา ไก่่
มัันก็็หาได้้ แต่่ความสุุขที่่�มัันเกิิดจากปีีติิปราโมทย์์จากข้้างในนี้�้เราไม่่เคยเจอ เพราะฉะนั้้�นญาติิโยมที่่�
ฝึึกสมาธิิ จะต้้องได้้ปีีติิ ถ้้าไม่่ได้้ปีีติิโยมก็็จะไม่่ฝึึกหรอก เพราะฉะนั้้�นโยมต้้องตั้้�งใจฝึึกถ้้ายัังไม่่สำำ�เร็็จ
ต้้องทำำ�ต่่อไป ล้้มแล้้วก็็อย่่าท้้อถอย ไม่่เกิินพัันครั้ �งรัับรองว่่าจะต้้องสำำ�เร็็จ ทีีนี้้�ถ้้าคนที่่�ท้้อถอยก็็ให้้ไป
ดููนายนิิค วููยิิซิิค คนที่่�ไร้้แขน ไร้้ขา นั่่�นมัันบอกว่่า ล้้มแล้้วลุุกๆ มากกว่่าพัันครั้�งมัันก็็ไม่่เลิิก ถ้้ามััน
23
ยัังลุุกไม่่ได้้ เพราะถ้้าเลิิกเมื่่�อไหร่่มัันก็็ไม่่มีีโอกาสได้้ลุุกแล้้ว เพราะฉะนั้้�นโยมอย่่าท้้อแท้้ไปดููนายนิิค
วููยิิซิิคซึ่�่งเป็็นออสเตรเลีียคนนี้�้ นั่่�นแหละเป็็นกำำ�ลัังใจในการฝึึกสมาธิิ ท่่านอาจารย์์พุุทธทาสท่่านก็็บอก
ว่่า เวลาเราล้้มเหมืือนกัับเราฝึึกจัักรายาน ทีีนี้�้มัันไม่่ได้้เป็็นจัักรายานภายนอก มัันเป็็นจัักรยานจิิต
พอมัันล้้มนี่่�สิ่ �งที่่�มัันล้้มมัันก็็จะสอนเราทำำ�ให้้เรารู้�ว่าทำำ�ยัังไงไม่่ล้้ม เพราะฉะนั้้�นการล้้มมัันก็็จะสอนเรา
ไปเรื่่�อยๆ ให้้เราถ่่อจัักรยานไป พอถ่่อไปๆ เราก็็ค่่อยๆ ประคองได้้ ต่่อไปเราก็็ขึ้�นเท้้าเดีียวได้้ ต่่อไป
เราก็็ขึ้�น 2 เท้้าได้้อย่่างนี้�้โยม จิิตก็็เหมืือนกัันสามารถจัับลมให้้ได้้ค่่อยๆ ฝึึก
มัันก็็มีีเรื่่�องเล่่าว่่า ลููกคนหนึ่�่งไปฝึึกจัักรยาน จนกระทั่่�งในที่่�สุุดมัันก็็สามารถขี่่�จัักรยานได้้ พอ
ขี่�ได้้มัันก็็ขี่�มาอวดแม่่ ขี่่�มาแล้้วมัันก็็โชว์์ให้้แม่่ดููว่่า mother two hands ก็็แสดงว่่าขี่�มา 2 มืือ มััน
ไปฝึึกต่่อไปอีีกจนกระทั่่�งมัันสามารถจัับมืือเดีียวได้้ มัันก็็มาอีีกมาถึึงมัันก็็โชว์์คุุณแม่่มััน มัันบอกว่่า
mother one hand แสดงว่่าขี่�มืือเดีียวได้้แล้้ว พอต่่อมาอีีก วาง 2 มืือได้้เลยนี่่�แสดงว่่ามัันบัังคัับ
ด้้วยเองได้้แล้้ว มาถึึง mother no hand ไม่่มีีมืือแล้้ว พอมารอบสุุดท้้ายมาใหม่่เลย mother no
teeth แปลว่่า ฟัันหมดแล้้ว เพราะฉะนั้้�นมัันก็็มีีโอกาสพลาดได้้เหมืือนกััน สมาธิิได้้แล้้ว แต่่ถ้้า
ชำำ�นาญแล้้วต่่อไปเขาเรีียกว่่า วสีี พอชำำ�นาญแล้้วสมาธิินี้�้ไม่่ต้้องทำำ� มัันจะเป็็นสมาธิิของมัันเองโดย
ธรรมชาติิเลย แรกๆ ที่่�เราฝึึกนี่่�มัันก็็จะเป็็นอย่่างนี้้�แหละ เหมืือนกัับโยมที่่�ฝึึกจัักรยานที่่�เป็็นมาแล้้ว
20 ปีี 30 ปีี ไปจัับเมื่่�อไหร่่ก็็ขี่�ได้้ทัันทีี ไม่่มีีลืืมแล้้ว อย่่างนี้�้เป็็นต้้น นี่่�ก็็คืือการฝึึก เพราะนี่่�เป็็นจัักรยาน
จิิตเพราะนั้้�นอย่่าท้้อแท้้ ถ้้าเรายัังจัับไม่่ได้้ก็็พยายามต่่อไป
จิิตสัังขาร รู้้�ความคิิดของตััวเอง
ในที่่�สุุดเรามาถึึงฐานปีีติิ ฐานสุุข ปีีติิ แปลว่่า สุุขที่่�ตื่่�นเต้้น พอสุุขที่่�ตื่่�นเต้้นมัันสงบ ระงัับลง
มัันก็็จะเกิิดเป็็นสุุข สุุขที่่�สงบ ขั้้�นที่่� 5 นั้้�นดููปีีติิ ขั้้�นที่่� 6 ดููสุุข พอขั้�นที่่� 7 นั้้�นไปดูู เขาเรีียกว่่า จิิต
สัังขาร แปลว่่า ดููความคิิดของเราว่่ามัันคิิดอะไรอยู่ � ตอนนี้�้ใครรู้�ว่าโยมกำำ�ลัังคิิดอะไรอยู่่� รู้้�ไหมเรา
กำำ�ลัังคิิดอะไร เนี่่�ยเห็็นไหม เราไม่่รู้�ว่าเพื่่�อนคิิดอะไร เราไปดููไปเดาเอา แต่่ถามว่่า เราคิิดอะไรนี่่� เรา
ต้้องรู้้� นี่่�แหละเป็็นเรื่�่องสำำ�คััญ เราคิิดอะไรเราต้้องรู้้� เพราะผลการคิิดมัันอยู่ �ที่ �ตััวเรา เพราะนั้้�นเราคิิด
อะไรเราต้้องรู้้� นั่่�นคืือดููการคิิด เขาเรีียกว่่า จิิตตสัังขาร รู้้�ความคิิดของตััวเอง ขั้�นที่่� 8 นี่่�เป็็นขั้�น
สุุดท้้ายของฐานความรู้้�สึึก ทำำ�ยัังไง ควบคุุมความคิิดให้้สงบได้้ นั่่�นเขาเรีียกว่่า ทำำ�จิิตตสัังขารให้้สงบ
ระงัับ สามารถควบคุุมความคิิดให้้มัันสงบได้้ ถ้้าเราไม่่เคยฝึึกเราจะควบคุุมมัันไม่่ได้้ โยมสัังเกตดููว่่า
บางทีีเราบอกว่่าอย่่าคิิด มัันคิิดนะโยมนะ แต่่ถ้้าเราฝึึกแล้้ว บอกว่่าอย่่าคิิด มัันหยุุด นี่่�คืือฐานเวทนา
ฝึึกจนกระทั่่�งเราควบคุุมจิิตได้้มากขึ้ �นแล้้ว ฐานกายนั้้�นมัันเป็็นผลต่่อการควบคุุมจิิต เราดููกายจริิงแต่่
ผลก็็คืือควบคุุมจิิต พอมาฐานเวทนาก็็ส่่งผลด้้วยการควบคุุมจิิตอีีก เพราะเป้้าหมายมัันก็็คืือการฝึึก
จิิต การควบคุุมจิิต แต่่ว่่าอาศััยกาย อาศััยความรู้้�สึึกที่่�ส่่งเข้้าไปในการควบคุุมจิิต
ขั้�นที่่� 9 นี่่�ก็็จะเป็็นฐานจิิตโดยตรง ฐานจิิตโดยตรงนี่่�มาถึึงขั้�นนี้้�แสดงว่่าเรามีีความชำำ�นาญใน
การที่่�จะดููแลจิิตใจตััวเองได้้มากขึ้�น ฐานนี้้�ต้้องดููให้้เห็็นว่่าจิิตของเรานี่่�มีีกี่่�ประเภท มีีกี่่�ลัักษณะ เช่่น
24
เวลามัันเกิิดอารมณ์์โกรธมัันเป็็นไง เวลามีีอารมณ์์โกรธเข้้ามาที่่�จิิตนี่่�มัันมีีลัักษณะเป็็นยัังไง เวลาเกิิด
อารมณ์์รัักลัักษณะของจิิตเป็็นยัังไง ในเวลาจิิตที่่�ไม่่มีีอารมณ์์รััก ไม่่มีีอารมณ์์โกรธมัันเป็็นยัังไง นี่่�ก็็
ต้้องรู้ �จักจิิตทุุกชนิิดเลย จิิตในตััวเราเนี่่�ย นี่่�คืือการอ่่านใจตััวเองได้้แล้้วตอนนี้้� รู้้�จัักจิิตทุุกชนิิด เรีียกว่่า
จิิตตปฏิิสัังเวทีี นี่่�คืือการดูู รู้้�จัักจิิตในทุุกมิิติิ ถามว่่าโยมรู้้�จัักใจตััวเองทุุกมิิติิแล้้วหรืือยััง นี่่�คืือในขั้�นที่่� 9
ขั้�นที่่� 10 สามารถสั่่�งจิิตได้้ สั่่�งให้้มัันมีีความร่่าเริิง เบิิกบานได้้ เช่่นว่่า รู้้�ตััวจิิตมัันกำำ�ลัังเหี่่�ยว สั่่�งมััน
บอก เบิิกบานร่่าเริิง สั่่�งได้้เลย หััวเราะสนุุกสนานได้้เลย นี่่�แสดงว่่ามีีอำำ�นาจในการสั่�งจิิตได้้ เปลี่�ยน
ความรู้้�สึึกของเราได้้ มีีใครบ้้างที่่�ต้้องการความทุุกข์์ ไม่่มีีใครต้้องการความทุุกข์์ แต่่พอทุุกข์์แล้้วมััน
ฟุุบ มัันซบลง แล้้วมัันไม่่ฟื้้�น มัันไม่่ฟูู แล้้วมัันก็็เพลิินไปในความทุุกข์์ ไม่่มีีสติิ ไม่่รู้้�ตััว
เพราะฉะนั้้�นพระพุุทธเจ้้าจึึงตรััสว่่า นัันทิิดัับ ความทุุกข์์ดัับ นัันทิิ แปลว่่า ความเพลิิน เพราะ
นั้้�นถ้้าเรายัังมีีความเพลิินอยู่�ไปในอารมณ์์นั้้�น ความทุุกข์์มัันไม่่ดัับ เพราะนั้้�นต้้องหยุุดให้้ได้้ หยุุดความ
เพลิินให้้ได้้ แล้้วก็็ทำำ�ให้้เราเบิิกบานขึ้�นได้้ แล้้วขั้�นที่่� 10 เป็็นไงทีีนี้้� สั่่�งให้้จิิตมัันตั้้�งมั่่�นได้้ ให้้จิิตมีีสมาธิิ
ได้้ เขาเรีียก สมาหิิโต ทำำ�ให้้จิิตมัันตั้้�งมั่่�นได้้ ให้้มัันตั้้�งมั่่�นอยู่�นานเท่่าไหร่่ก็็ได้้สามารถสั่่�งจิิตได้้แล้้ว พอ
จิิตมีีสมาธิินิ่่�งอยู่่�กัับสิ่ �งนี้�้ นิ่่�งเลยไม่่วอกแวกไปไหน อยู่�นิ่�งเฉยๆ อย่่างนี้�้ได้้ ขั้้�นที่่� 9 รู้้�จัักจิิตทุุกชนิิด ขั้้�น
ที่่� 10 สามารถสั่่�งให้้จิิตมัันมีีความเบิิกบานได้้ เขาใช้้คำำ�ว่่า อะภิิปปะโมทะยััง คืือทำำ�ให้้จิิตปราโมทย์์นิ่่�ง
อยู่ � จิิตมัันปราโมทย์์ จิิตมัันร่่าเริิงเบิิกบาน แล้้วพอขั้�นที่่� 11 ทำำ�ให้้จิิตนั้้�นตั้้�งมั่่�นคืือจิิตมีีสมาธิิตามที่่�
เราต้้องการจะให้้มัันนิ่่�งอยู่�นานเท่่าไหร่่ก็็ได้้ ขั้้�นที่่� 12 เป็็นขั้�นสุุดท้้ายของฐานจิิต อะภิิปปะโมทะยััง แปล
ว่่า ทำำ�ให้้จิิตมัันปล่่อย ถ้้ามัันมีีปีีติิเข้้ามาเราก็็เอาปีีติิออกไปเสีียเพื่่�อให้้จิิตมัันพบอิิสระ ไม่่ให้้มีีปีีติิ ถ้้า
จิิตมัันมีีความสุุขก็็เอาความสุุขออกไปได้้ ทำำ�ให้้จิิตพบอิิสรภาพ สามารถปล่่อยอามรณ์์ต่่างๆ ทั้้�งบวก
ทั้้�งลบเข้้ามาที่่�จิิตออกไปได้้ เขาเรีียกว่่า เปลื้�องจิิต คืือเปลื้�องอารมณ์์ที่่�เข้้ามาอยู่�ที่�ใจออกไปได้้ จนจิิต
พบอิิสรภาพ นี่่�เป็็นขั้�นที่่� 12 แล้้ว ฐานจิิตก็็จบ ถ้้าทำำ�มาถึึงขั้�นนี้้�ก็็เลื่�อนไปสู่�ฐานสุุดท้้ายแล้้ว
สมถภาวนาและวิิปััสสนาภาวนา
ตั้้�งแต่่ฐานที่่� 1 ฐานกาย ฐานที่่� 2 ฐานเวทนา คืือความรู้้�สึึก ฐานที่่� 3 คืือฐานจิิต ใน 3 ฐานนี้ ้�
เขาเรีียกว่่า เป็็นสมถภาวนาสติิปััฏฐาน สมถะ แปลว่่า ควบคุุมจิิตให้้มัันสงบแล้้ว จิิตมัันสามารถอยู่�ใน
อำำ�นาจของเราแล้้ว ควบคุุมมัันได้้แล้้ว เหมืือนกัับเราเอาสััตว์์ป่่ามาฝึึกจนมัันเชื่�องแล้้ว มัันไม่่มีีพยศมััน
ไม่่สร้้างความเดืือดร้้อนแล้้ว แต่่มัันยัังทำำ�งานไม่่เป็็น ต่่อไปนี้�้ต้้องเอาไปฝึึกให้้มัันทำำ�งาน เอาไปใช้้งาน
เลย นี่่�ก็็คืือใช้้จิิตที่่�สงบนี้�้ไปอยู่ �ในฐานธรรม นั่่�นก็็คืือการพิิจารณาความจริิงของชีีวิิต นั่่�นเขาเรีียกใน
ฐานนี้�้ว่่า เป็็นขั้�นวิิปััสสนาญาณ วิิ แปลว่่า แจ้้ง ปััสสนะ หรืือ ทััศนะ แปลว่่า เห็็น ญาณะ แปลว่่า รู้้�
แปลว่่า รู้�แจ้้งเห็็นจริิงในทุุกสิ่ �งตลอดเวลา ความจริิงทุุกสิ่่�งตลอดเวลา คืือ ทุุกสิ่่�งเปลี่�ยนแปลง ทุุก
สิ่่�งทนสภาพอยู่ �อย่่างเดิิมไม่่ได้้ ทุุกสิ่่�งไม่่มีีตััวตนที่่�แท้้จริิง เห็็นอยู่ �ตลอดเวลา นี่่�อย่่างคำำ�พููดที่่�อาตมา
พููด มัันก็็ไม่่มีีตััวตนที่่�แท้้จริิง หุุบปากก็็หายไป ไม่่มีีทางกลัับมาแล้้วในเวลานั้้�น นี่่�คืือการเห็็นความจริิง
ทุุกสิ่ �งตลอดเวลา นั่่�นแหละเขาเรีียก วิิปััสสนา วิิปััสสนา ไม่่ใช่่นั่่�งหลัับตาอย่่างเดีียว หลัับตาก็็เห็็น
25
ลืืมตาก็็เห็็น ลืืมตาก็็เป็็นนั่่�นก็็เป็็นวิิปััสสนา เพราะฉะนั้้�นวิิปััสสนาจึึงต้้องใช้้อยู่่� ทั้้�งหลัับตาและลืืมตา
หลัับตาสำำ�หรัับเอามาฝึึกเพื่่�อให้้จิิตของเรามีีความเข้้มในการที่่�จะเห็็นชััดอยู่่� แต่่พอลืืมตาเราเอามาใช้้
งานแล้้ว ใช้้งานข้้างนอก นี่่�เขาเรีียก วิิปััสสนา เพราะนั้้�น วิิปััสสนาจึึงเป็็นขั้�นหลัังจากที่่�เราฝึึกจิิตได้้แล้้ว
นั่่�นก็็คืือขั้ �นสมถะ
เพราะฉะนั้้�นการฝึึกอานาปานสติิใน 16 ขั้้�น พระพุุทธเจ้้าท่่านตรััสเลยว่่า อานาปานะสะติิ
ภิิกขะเว ภาวิิตา พะหุุลีีกะตา แปลว่่า ดููก่่อนภิิกษุุทั้�้งหลาย อานาปานสติิ อัันบุุคคลเจริิญให้้มากแล้้ว
ทำำ�ให้้มากแล้้ว มัันมีีทั้้�ง ภาวิิตา และ พะหุุลีี พะหุุลีี แปลว่่า พหููพจน์์ ทำำ�หลายๆ ครั้�ง มะหััปผะลา โหติิ
มะหานิิสัังสา ย่่อมมีีผลใหญ่่ มีีอานิิสงส์์ใหญ่่ แล้้วท่่านก็็ตรััสต่่อไปอีีกว่่า ถ้้าใครทำำ�อานาปานสติิทำำ�ให้้
มากแล้้ว ก็็จะทำำ�ให้้สติิปััฏฐานทั้้�ง 4 บริิบููรณ์์ ตะกี้้�พููดไปแล้้วสติิปััฏฐาน 4 ทั้้�งฐานกาย ฐานเวทนา ฐาน
จิิต แล้้วก็็ฐานธรรม ครบเลยใน 16 ขั้้�น พอมาสู่�ฐานธรรมมีีอีีก 4 ขั้้�นยัังไม่่ได้้อธิิบาย เดี๋๋�ยวค่่อยอธิิบาย
ต่่อไปอีีกทีีหนึ่�่ง สามฐานแรกนี่่�เราเปิิดตาได้้แล้้ว ตามัันสว่่างแล้้ว เริ่�มใช้้ตามามองความจริิงแล้้ว ในฐาน
ธรรมนี่่�มีีอยู่�อี ก 4 ขั้้�น ก็็คืือ ตามดููเห็็นความจริิง ขั้้�นแรกเขาเรีียกว่่า ตามเห็็นอนิิจจานุุปััสสีี เขาใช้้คำำ�ว่่า
นุุปััสสีี เพราะนั้้�นโยมต้้องขีีดเส้้นใต้้คำำ�ว่่า นุุปััสสีี แปลว่่า เป็็นประจำำ� อนิิจจานุุปััสสีี ตามเห็็นความไม่่
เที่่�ยงอยู่ �เป็็นประจำำ� ดููที่่�ไหน ดููที่่�ลมหายใจนี่่�แหละ พอเราหายใจออก หายไปแล้้ว หายใจเข้้าหายไป
แล้้ว ไม่่มีีทางกลัับมา นี่่�คืือการเห็็น อนิิจจััง ปรากฏอยู่�ตลอดเวลา เขาเรีียก อนิิจจานุุปััสสีี ตามเห็็นอยู่�
ตลอด พอเห็็นอนิิจจานุุปััสสีี ต่่อไปก็็ดููขั้�นที่่� 14 พอเราตามเห็็นความไม่่เที่่�ยง
ต่่อไปเราก็็ตามเห็็นความจางคลาย จางคลาย แปลว่่า จิิตที่่�เคยรััก เคยเกลีียดมัันเริ่�มคลาย
ออก เพราะมัันรู้�แล้้วว่่าทุุกสิ่่�งในโลกนี้้� ไม่่จีีรัังยั่�งยืืน เป็็นอนิิจจััง เป็็นทุุกขััง เป็็นอนััตตา เขาเรีียกว่่า
ตามเห็็นความจางคลาย เขาใช้้คำำ�ว่่า วิิราคานุุปััสสีี ตามเห็็นความจางคลายอยู่�เป็็นประจำำ� มัันเห็็น
ความจางคลาย จึึงคลายไปหมด จิิตมัันก็็เริ่�มสงบ จิิตสงบ มาถึึงขั้�นที่่� 15 เขาเรีียกว่่า ตามเห็็นความ
ดัับไม่่เหลืืออยู่�เป็็นประจำำ� นั่่�นคืือ นิิโรธานุุปััสสีี เพราะว่่า พอมัันจางแล้้วต่่อไปมัันก็็ดัับเลย ดัับไม่่
เหลืือ ตามดัับไม่่เหลืือของมัันแล้้ว พอดัับไม่่เหลืือขั้�นสุุดท้้าย ขั้้�นที่่� 16 เขาเรีียกว่่า ตามเห็็นความ
สลััดคืืน สลััดคืืน ก็็คืือ สลััดความรู้้�สึ กที่่�ว่่า เป็็นตััวเรา เป็็นของเราคืืนให้้ธรรมชาติิมัันไป ไม่่เป็็น
อะไรอีีกแล้้ว วางหมดเลยตอนนี้�้ กลัับไปเป็็นธรรมชาติิบริิสุุทธิ์์�อย่่างที่่�มีีอยู่�เดิิม เราก็็วางอะไรบ้้าง นั่่�น
คืือ ถึึงขั้�นอะไร ถึึงขั้�นวิิชชาและวิิมุุตติิแล้้ว พระพุุทธเจ้้าจึึงตรััสว่่า อานาปานสติิ ต้้องทำำ�ให้้มากแล้้ว
ทำำ�ให้้สติิปััฏฐานทั้้�งสี่� บริิบููรณ์์ สติิปััฏฐานทั้�้งสี่� เมื่่�อทำำ�ให้้มากแล้้ว จะทำำ�ให้้สััมโพชฌงค์์ทั้�้งเจ็็ด
บริิบููรณ์์ สััมโพชฌงค์์ทั้�้งเจ็็ดเมื่่�อทำำ�ให้้มากแล้้ว จะทำำ�ให้้วิิชชาและวิิมุุตติิบริิบููรณ์์ วิิชชา ก็็คืือรู้�เห็็นสิ่ �ง
ต่่างๆ ตามที่่�เป็็นจริิง แล้้วจิิตของเราก็็พบอิิสรภาพ นั่่�นคืือ วิิมุุตติิ วิิมุุตติิ แปลว่่า อยู่�เหนืือสมมุุติิทั้้�ง
ปวง
26
สมมุุติิ 2 อย่่าง
สมมุุติิมีีอยู่�อย่่างน้้อย 2 สมมุุติิ โยมฟัังให้้ดีีนะ
1) สมมุุติิบััญญััติิโลก ที่่�สมมุุติิเป็็นคน เป็็นสััตว์์ เป็็นดีี เป็็นชั่�ว เป็็นบุุญ เป็็นบาป เป็็นพ่่อ เป็็น
แม่่ นี่่�สมมุุติิทั้้�งนั้้�นเลย เพื่่�อทำำ�หน้้าที่่� ที่่�อยู่่�ร่่วมกัันในสัังคมให้้ถููกต้้อง ในขั้�นศีีลธรรม นี่่�คืือสมมุุติิ
บััญญััติิของโลก
2) สมมุุติิบััญญััติิธรรม บััญญััติิธรรมนี้�้อยู่�ในอภิิธรรม โยมไปดููเขาบััญญััติิเป็็นยัังไง ไม่่บััญญััติิ
เป็็นคน เป็็นสััตว์์ เขาบััญญััติิเป็็นธาตุุหมดเลย เช่่นว่่า สิ่่�งมีีชีีวิิตนี้้�ประกอบด้้วยธาตุุ 6 แล้้วธาตุุเหล่่า
นี้้�ก็็กำำ�ลัังเปลี่�ยนแปลงไปตามเหตุุตามปััจจััยของมััน ไม่่มีีสััตว์์ ไม่่มีีบุุคคล ไม่่มีีตััวตน นั่่�นคืือสมมุุติิ
ธรรม
เพราะฉะนั้้�นสมมุุติิจึึงมีีอยู่่� 2 ระดัับ 1) สมมุุติิบััญญััติิโลก เป็็นคน เป็็นสััตว์์ มีีดีี มีีชั่่�ว มีีสููง มีี
ต่ำำ�� เป็็นการเปรีียบเทีียบ มีีหยิิน มีีหยาง มีีร้้อน มีีเย็็น นั่่�นอยู่ �ในขั้ �นศีีลธรรม เพื่่�อให้้มนุุษย์์อยู่่�ร่่วมกััน
โดยไม่่เบีียดเบีียนกััน สมมุุติิบััญญััติิโลก พอสมมุุติิบััญญััติิธรรมเพื่่�อที่่�จะทำำ�ให้้เราพบอิิสรภาพไปสู่�
วิิมุุตติิ นั่่�นก็็คืือ สมมุุติิให้้เป็็นธาตุุ ทุุกอย่่างในธรรมชาติิเป็็นธาตุุหมดเลย มองเห็็นเป็็นธาตุุหมด
อย่่างวััตถุุทั้้�งหลายนี่่�ก็็เป็็นธาตุุพื้้�นฐาน ก็็คืือ ดิิน น้ำำ�� ลม ไฟ นี่่�เขาเรีียกว่่าธาตุุพื้้�นฐาน พอมีีชีีวิิตขึ้ �นมา
มัันก็็จะรวมขึ้้�นมาอีีก 2 ธาตุุ ก็็คืือ อากาศธาตุุ กัับ วิิญญาณธาตุุ ญาติิโยมบางคนอาจจะไม่่เข้้าใจคำำ�ว่่า
อากาศธาตุุ อากาศ ไม่่ใช่่ลม อากาศ หมายถึึง space แปลว่่า ที่่�ว่่าง ที่่�ว่่างที่่�จะให้้ธาตุุอีีก 5 ธาตุุตั้้�ง
อยู่�ได้้ เพราะถ้้าไม่่มีีที่่�ว่่าง ธาตุุทั้้�ง 5 มัันก็็อยู่�ไม่่ได้้ แล้้วธาตุุเหล่่านี้�้ก็็มารวมอย่่างมีีเงื่่�อนไข เดี๋๋�ยวมัันก็็
จะเปลี่�ยนแปลงไป แล้้วก็็แตกสลายไปในที่่�สุุด นี่่�คืือ การพิิจารณาในขั้�นที่่� 16 สลััดคืืนกลัับสู่�ธรรมชาติิ
แล้้ว
ขั้�นที่่� 1 ดููลมยาว ขั้�นที่่� 2 ดููลมสั้�น ขั้�นที่่� 3 รู้้�จัักกายทั้้�งปวง ทั้้�งกายลม กายเนื้้�อ ขั้�นที่่� 4 ทำำ�
กายสัังขารให้้ระงัับ ก็็แปลว่่าทำำ�ให้้ลมมัันสงบระงัับ จนกระทั่่�งลมนิ่่�งเป็็นสมาธิิ ขั้�นที่่� 5 อยู่�ในฐาน
เวทนา คืือ ดููปีีติิ ศึึกษาปีีติิ เห็็นว่่าปีีติิมัันเกิิดขึ้้�นยัังไง พอปีีติิดัับ ก็็ศึึกษาสุุขอีีก ว่่าธรรมชาติิของปีีติิ
มัันทำำ�ให้้จิิตใจของเราเป็็นยัังไง เวลาสุุขแล้้วจิิตใจของเราเป็็นยัังไง ศึึกษาหมดเลย แต่่ทีีนี้�้มัันมีีข้้อที่่�จะ
ต้้องย้ำำ��เตืือนไว้้ว่่า จะไปสู่�ฐานที่่� หรืือหมวดที่่� 2 เนี่่�ย ต้้องเริ่�มจากหมวดที่่� 1 เสมอ เราจะไปเริ่�มหมวด
2 เลยไม่่ได้้ เวลาฝึึกคืือต้้องเริ่�มจากหมวดที่่� 1 คืือดููลมยาว ลมสั้้�นไปก่่อน แสดงว่่าเริ่�มจากลมนี่่�ก่่อน
แล้้วสามารถควบคุุมลมได้้ แล้้วจึึงจะไปศึึกษาในหมวดที่่� 2 คืือหมวดความรู้้�สึึก หรืือหมวดเวทนา
นั่่�นคืือไปศึึกษา ปีีติิ ศึึกษาสุุข แล้้วก็็ศึึกษาตััวความคิิด แล้้วศึึกษาวิิธีีการความคิิดให้้สงบ ก็็หมดแล้้ว
ขั้�นที่่� 8 พอขั้�นที่่� 9 นี่่�ไปสู่�ฐานจิิต ฐานจิิตก็็ศึึกษาจิิตทุุกชนิิด ขั้้�นที่่� 10 ก็็ไปศึึกษาจิิตที่่�ทำำ�ให้้ปราโมทย์์
ทำำ�ให้้ร่่าเริิงเบิิกบานได้้ สั่่�งจิิตได้้ พอขั้�นที่่� 11 ก็็ทำำ�ให้้จิิตนั้้�นตั้้�งมั่่�นได้้ พอขั้�นที่่� 12 ทำำ�ให้้จิิตมัันปล่่อย
อารมณ์์ออกไปได้้ อารมณ์์ดีีอกดีีใจ หรืืออารมณ์์เบื่่�อ เซ็็ง หงุุดหงิิดปล่่อยออกได้้หมด จิิตเราก็็พบ
อิิสระ พอมาถึึงฐานสุุดท้้ายฐานธรรมก็็คืือ ตามดููให้้เห็็นความไม่่เที่่�ยง ตามดููให้้เห็็นความจางคลาย
27
ตามดููให้้เห็็นความดัับ ดัับมัันดัับไป เขาเรีียก นิิโรธานุุปััสสีี ขั้้�นสุุดท้้ายก็็ ตามเห็็นการสลััดคืืน นั่่�นเขา
เรีียกว่่า ปฏิินิิสสััคคานุุปััสสีี อาตมาย้ำำ��คำำ�ว่่า นุุปััสสีี ที่่�เราบางคนนี่่�ฟัังแล้้วเข้้าใจนะ แต่่มัันไม่่ นุุปััสสีี
เขาเรีียกว่่า ไม่่เห็็นอยู่�เป็็นประจำำ� ถ้้าเห็็นอยู่�เป็็นประจำำ�จิิตมัันก็็จะคลายออกๆ พอคลายออกปั๊๊�บมัันก็็
จะไปเข้้ากัับบทสวดมนต์์พิิเศษ ที่่�เราไปสวดกัันอยู่่� ที่่�บอกว่่า สััพเพ สัังขารา อะนิิจจาติิ ยะทา
ปััญญายะ ปััสสะติิ แปลว่่า สัังขารทั้�้งปวง มีีความเสื่�อมไปเป็็นธรรมดา เมื่่�อเห็็นด้้วยปััญญาว่่า
สัังขารทั้้�งปวงมีีความเสื่�อมไปเป็็นธรรมดา อะถะ นิิพพิินทะติิ ทุุกเข เอสะ มััคโค วิิสุุทธิิยา เมื่่�อนั้้�น
จิิตมัันก็็จะเหนื่่�อยหน่่าย ในสิ่่�งที่่�มัันเคยรััก มัันเคยหลง นั่่�นแหละคืือหนทางแห่่งพระนิิพพาน อััน
เป็็นธรรมหมดจด เพราะฉะนั้้�นต้้องเห็็นด้้วยปััญญา พอเห็็นด้้วยปััญญาแล้้วจิิตที่่�มัันเคยรััก เคยหลง
มัันคลายออกเลย ต่่อไปก็็พููดไปในแนวเดีียวกัันอีีก สััพเพ สัังขารา ทุุกขา แล้้วตอนสุุดท้้ายก็็เป็็น
สััพเพ ธััมมา อะนััตตา ก็็มีี อนิิจจััง ทุุกขััง อนััตตา หมดเลย เพราะสิ่ �งทั้้�งปวงนั้้�นเป็็นอนััตตาหมด
ทั้้�งที่่�เป็็นสัังขาร และไม่่เป็็นสัังขารเป็็นอนััตตา
ฐานกาย ฐานเวทนา ฐานจิิต และฐานธรรม
เพราะฉะนั้้�น นิิพพานก็็เป็็นอนััตตา นิิพพานไม่่มีีตััวตน เหมืือนกััน แต่่นิิพพานมัันไม่่อยู่�ใน
กฎของอนิิจจััง กัับ ทุุกขััง เพราะนิิพพาน แปลว่่า ว่่าง พอมัันว่่างแล้้ว มัันก็็ไม่่ต้้องอยู่�ในกฎอัันที่่� 1 กัับ
2 แต่่ว่่ากฎ 1 กฎ 2 กัับอัันที่่� 3 มัันก็็ไปรวมอยู่�ที่�เดีียวกัันคืือ ไม่่มีีตััวตน คืือ เป็็นอนััตตา ถ้้าเห็็น
อย่่างนี้�้แล้้วเป็็นไง อะถะ นิิพพิินทะติิ ทุุกเข เอสะ มััคโค วิิสุุทธิิยา นั่่�นแหละเป็็นหนทางแห่่งพระ
นิิพพานอัันเป็็นธรรมหมดจด การจะเห็็นอนิิจจััง ทุุกขััง อนััตตานั้้�นต้้องเห็็นด้้วยปััญญา และปััญญานี้�้
จะเกิิดขึ้้�นได้้ต้้องมาจากการฝึึกสมาธิิ ทีีนี้้�การฝึึกสมาธิิที่่�จะฝึึกได้้นั้้�น ไปดููว่่าพอเราได้้สมาธิิถึึงขั้�น
สุุดท้้ายแล้้วมัันก็็จะเกิิดอะไรขึ้�น เกิิดตา เขาเรีียกเกิิดตาที่่� 3 ที่่�พระพุุทธเจ้้าท่่านออกมาประกาศเลย
ว่่า จัักขุุง อุุทะปาทิิ ญาณััง อุุทะปาทิิ ปััญญา อุุทะปาทิิ วิิชชา อุุทะปาทิิ อาโลโก อุุทะปาทิิ แล้้วแปล
เป็็นไทยว่่า จัักษุุเกิิดขึ้้�นแล้้ว ญาณได้้เกิิดขึ้้�นแล้้ว ปััญญาได้้เกิิดขึ้้�นแล้้ว วิิชชาได้้เกิิดขึ้้�นแล้้ว แสง
สว่่างได้้เกิิดขึ้้�นแล้้ว ในธรรมที่่�เราไม่่เคยฟัังมาก่่อนว่่า ความทุุกข์์เป็็นอย่่างนี้้� เราต้้องกำำ�หนดรู้้� และเรา
กำำ�หนดรู้้�ได้้แล้้ว และความทุุกข์์มีีเหตุุมาจากอย่่างนี้�้ เราต้้องละให้้ได้้ รู้้�เลยว่่าความทุุกข์์มาจากไหน
ความทุุกข์์มาจากตััณหา ต้้องละ มองเห็็นด้้วยว่่าเวลาความทุุกข์์มัันดัับไป มัันสงบ มัันสะอาด มััน
สว่่าง มัันปลอดโปร่่งอย่่างไร และจะต้้องทำำ�อย่่างไร ต้้องทำำ�ให้้มัันแจ้้ง ให้้ประจัักษ์์ เวลาจิิตใจของเรา
ไม่่มีีทุุกข์์ โยมทุุกคนมีีอยู่่� นั่่�นแหละคืือการทำำ�นิิโรธให้้แจ้้ง หลัับตาแล้้วดููเวลาที่่�ใจเราไม่่มีีอารมณ์์เข้้า
มารบกวนสิิ เห็็นเลยว่่า โอ..นิิโรธแล้้ว นี่่�มัันแจ้้งแล้้ว นั่่�นคืือนิิพพาน
นิิพพาน กัับ นิิโรธ นี่่�คืือตััวเดีียวกััน ภาษาอัังกฤษเขาใช้้คำำ�ว่่า fencing แปลว่่า มัันดัับ สิ่่�งที่่�
ร้้อนดัับ เย็็นแล้้ว เนี่่�ย หลัับตาไปดููเห็็นเลย เนี่่�ยเรื่�่องมัันเป็็นวิิชาการมากไป พููดไปปั๊๊�บนี่่� มัันทั้้�ง 16
ขั้ �นเนี่่�ย แต่่ทั้้�งหมดแล้้วโยมจำำ�ง่่ายๆ นิิดเดีียวว่่า
1) ฐานกาย เราต้้องรู้�จักกาย และควบคุุมกายให้้ได้้
28
2) ฐานเวทนา รู้้�จัักเวทนาคืือ ความรู้้�สึึก และควบคุุมความรู้้�สึึกให้้ได้ ้
3) ฐานจิิต ต้้องรู้�จักจิิตแล้้วควบคุุมจิิตเราให้้ได้้
4) ฐานธรรมะ ต้้องรู้�จักธรรมะก็็คืือ อนิิจจััง ทุุกขััง อนััตตา และสามารถที่่�จะทำำ�ให้้จิิตนั้้�นพบ
อิิสรภาพจากสิ่ �งทั้้�งปวงได้ ้
มีีแค่่ 4 สั้้�นๆ อย่่างนี้้� นี่่�คืือสรุุปลงมา เพราะฉะนั้้�นเราต้้องศึึกษากาย รู้้�จัักกาย ควบคุุมกาย
ศึึกษาความรู้้�สึ ก รู้้�จัักความรู้้�สึ ก ควบคุุมความรู้้�สึ ก ศึึกษาจิิต รู้้�จัักจิิตแล้้วควบคุุมจิิตได้้ แล้้วต่่อไปก็็
ศึึกษาความจริิงในธรรมชาติิ แล้้วก็็เห็็นความจริิงและสามารถทำำ�ให้้จิิตพบอิิสรภาพจากธรรมชาติิทั้้�ง
ปวงได้้ นี่่�ล่่ะ อานาปานสติิ 16 ขั้�น มัันก็็จบ
มีีเคล็็ดลัับอยู่�หลายอย่่าง ซึ่่�งอาตมาไม่่มีีเวลาที่่�จะพููดกัับญาติิโยมมากนััก แต่่จะชี้้�ให้้ญาติิโยมดูู
ว่่า ลมยาวนี้้�เอาไปใช้้ได้้ตลอดเวลา เช่่น เวลาเราเกิิดเบื่่�อ เกิิดเซ็็ง เกิิดหงุุดหงิิด อาตมาก็็ถามญาติิโยม
ว่่า เวลาโยมเบื่่�อนี่่�ยัังมีีอยู่�ไหม มีี เพราะยัังฝึึกไม่่ได้้ ยัังมีีรัับอารมณ์์เบื่่�อ อารมณ์์เซ็็งอยู่่� อารมณ์์ตื่่�น
เต้้น ดีีใจก็็ยัังมีีอยู่่� เพราะฉะนั้้�นเวลาเราเบื่่�อ เราเซ็็ง เราจะทำำ�ยัังไง ซึ่�่งไม่่มีีใครต้้องการความเบื่่�อ ความ
เซ็็ง ฉะนั้้�นเวลาเบื่่�อ เซ็็ง หงุุดหงิิด สิ่่�งแรกที่่�ต้้องทำำ�คืือ รู้้�ตััวก่่อน นี่่�คืือตััวสติิ ต้้องรู้�ว่าฉัันกำำ�ลัังเบื่่�อ มิิ
ฉะนั้้�นเราจะเพลิินไปในอารมณ์์เบื่่�อนั้้�น แล้้วเราจะไม่่คิิดหาทางแก้้ไข
สิ่ �งแรกที่่�สุุดโยมต้้องนึึกถึึงสติิให้้ได้้ก่่อน สติิก็็คืือรู้้�ตััวว่่าฉัันกำำ�ลัังเบื่่�อ แล้้วฉัันไม่่ต้้องการเบื่่�อ
พอไม่่ต้้องการเบื่่�อนั่่�งให้้ตััวตรง แล้้วหายใจเข้้าปอดลึึกๆ สััก 10 ครั้�ง 20 ครั้�ง ยาวๆ แล้้วอารมณ์์เบื่่�อ
เหล่่านั้้�นมัันก็็จะมลายหายไป นี่่�คืือวิิธีีการเอาอานาปานสติิไปใช้้ในชีีวิิตประจำำ�วัันจริิงๆ นี่่�ญาติิโยมที่่�
ยัังไม่่สามารถที่่�จะละความเบื่่�อความเซ็็งได้้ ก็็ใช้้ลมยาว แต่่สิ่ �งสำำ�คััญคืือ อย่่าเพลิินในความเบื่่�อให้้มีีสติิ
รู้้�ตััวให้้ทััน แล้้วก็็หยุุดมัันให้้ได้้ เพราะนั้้�นถ้้าโยมโกรธใคร หงุุดหงิิด งุ่่�นง่่ามมากแล้้วรู้�สึกเอาไม่่ออก
บอกว่่าอย่่าโกรธ มัันยัังโกรธอยู่่� โยมให้้รู้้�ตััวก่่อน แล้้วก็็นั่่�งเริ่�มหายใจยาวๆ 20 ครั้�ง เนี่่�ยขัับรถ ขัับเรืือ
ไปต่่างจัังหวััด ขัับแล้้วรู้�สึกเหนื่่�อยและเบื่่�อ หยุุดแล้้วก็็เริ่�มเลย เริ่�มนั่่�งหายใจยาวๆ 20 ครั้�ง โยมเข้้า
โรงพยาบาล ถามว่่า เวลาเข้้าโรงพยาบาลนี่่�โยมป่่วย เมื่่�อป่่วยนี่่�ถามว่่าลมหายใจสั้�นหรืือยาว คำำ�ตอบก็็
คืือ สั้้�น เพราะว่่า ทุุกอย่่างระบบมัันทำำ�งานเร็็วหมดแล้้วตอนที่่�ป่่วยเนี่่�ย เพราะฉะนั้้�นโยมทำำ�ยัังไงเวลา
ป่่วย เราต้้องรู้้�ตััวว่่าเราป่่วย เรารู้ �ว่าป่่วยปั๊๊�บลมมัันสั้ �น เพราะฉะนั้้�นก็็กำำ�หนดลมเลย เริ่ �มหายใจยาวๆ
ลึึกๆ อาจจะฝืืนในตอนแรก แต่่ทำำ�ไปสัักพัักหนึ่่�งเดี๋๋�ยวมัันจะปรัับตััวได้้ ตอนแรกมัันฝืืนเพราะโดย
ธรรมชาติิพอเราป่่วยมัันจะหายใจสั้ �น เพราะฉะนั้้�นเราก็็ต้้องปรัับ นี่่�คืือเอาไปใช้้ในชีีวิิตจริิงๆ
อาตมาคิิดว่่าส่่วนนี้�้จะเป็็นประโยชน์์ที่่�โยมเอาไปใช้้ได้้ทัันทีี แต่่สำำ�หรัับส่่วนที่่�ในการฝึึก เพราะ
นั้้�นโยมต้้องฝึึกฐานแรกให้้ได้้ก่่อน ฐานแรกก็็คืือ การควบคุุมลมหายใจให้้ได้้ ถ้้าโยมทำำ�ฐานแรกไม่่ได้้
ในฐานต่่อๆ มานั้้�นทำำ�ไม่่ได้้ เพราะต้้องอาศััยฐานแรก ไปสู่่�ต่่อฐานที่่� 2 ถ้้าไม่่ได้้ฐานแรก ปีีติิมัันก็็ไม่่
เกิิดเราก็็ศึึกษาปีีติิไม่่ได้้ เพราะฉะนั้้�นฐานแรกต้้องได้้ พอได้้ฐานแรกจึึงจะเกิิดปีีติิ เราจึึงศึึกษาปีีติิ
29
ศึึกษาสุุข แล้้วไปศึึกษาความคิิด ศึึกษาการควบคุุมความคิิดให้้สงบได้้ อย่่างเนี่่�ยมัันก็็จะตามไป ต่่อ
ไปโยมก็็จะไปศึึกษาจิิตรู้�จักจิิต มัันไปเป็็นขั้�นๆ โยม
เพราะนั้้�นการฝึึกจึึงต้้องเริ่�มต้้นจากฐานที่่� 1 ก็็คืือ ฐานกายหรืือฐานจิิตเสมอ เราจะไปข้้ามขั้้�น
แต่่มีีวิิธีีลััด มีีทางลััด คืือฝึึกฐานที่่� 1 แล้้วกระโดดไปฐานที่่� 4 เลย เพราะฐานที่่� 1 จิิตมัันเข้้าสมาธิิแล้้ว
เนี่่�ย จิิตมัันนิ่่�งแล้้ว เอาจิิตที่่�นิ่่�งแล้้วไปพิิจารณาลมหายใจเลย ให้้เห็็นความไม่่เที่่�ยงของลมที่่�หายใจเข้้า
ออก เพราะนั้้�นฐานที่่� 2 ฐานที่่� 3 ไม่่ต้้องไปทำำ�มัันก็็ได้้ กระโดดไปฐานสุุดท้้ายเลย เราเอาไปใช้้งาน
ทัันทีีเลย เพราะฐานแรกมัันก็็เริ่ �มได้้เรื่่�องแล้้ว เอาไปใช้้งานได้้ นี่่�เขาเรีียกว่่าทางลััด เอาไปดูู อนิิจจา-
นุุปััสสีี เอาไปดููวิิราคานุุปััสสีี เอาไปดููนิิโรธานุุปััสสีี เอาไปดููปฏิินิิสสััคคานุุปััสสีี ไปดููความไม่่เที่่�ยง
ไปดููความจางคลายของอารมณ์์ที่่�เราไปครอบงำำ�นั้้�น จะคลายออกๆ แล้้วที่่�สุุดมัันก็็จะดัับ ดัับแล้้วก็็
สลััดคืืน เราก็็จะพบอิิสรภาพ
ต่่อไปเราก็็จะได้้ ตาใหม่่ หููใหม่่ จมููกใหม่่ นี่่�เขาเรีียกว่่า กลายเป็็นคนไม่่ใช่่คนตาบอด คน
เดี๋๋�ยวนี้้�มัันตาดีีแต่่บอด บอด แปลว่่า มัันไม่่เห็็นความจริิงของธรรมชาติิ มัันเห็็นแค่่ภาพลวงแต่่คิิดว่่า
เป็็นภาพจริิง ที่่�เห็็นว่่าเป็็นตััวตนแท้้จริิงมัันไม่่ใช่่ตััวตน เพราะพอมีีตาปััญญา มัันเห็็นปั๊๊�บว่่านี่่�ไม่่ใช่่ตััว
ตนที่่�แท้้จริิง มัันเป็็นตััวตนที่่�ตาเนื้้�อมัันเห็็น แต่่ตาปััญญามัันเห็็นว่่าเป็็นภาพลวงตา เพราะมัันเกิิดดัับ
ถี่�ยิิบ เป็็นภาพมายาไม่่ใช่่ของจริิงแท้้ เพราะฉะนั้้�นจิิตมัันจะหลุุดออกมาพบอิิสรภาพเลย เพราะฉะนั้้�น
การภาวนาอานปานสติิก็็เพื่่�อการตรััสรู้้� โยมอย่่าลืืมว่่าพระพุุทธเจ้้าตรััสรู้้�ได้้เพราะอาศััยอานาปานสติิ
อาตมาคิิดว่่าที่่�พููดมาตอนหลัังๆ นี่่�พููดกลัับไปกลัับมา แต่่คิิดว่่าญาติิโยมคงจะเข้้าใจนะ สรุุปอีีกทีีหนึ่�่ง
ได้้ไหม
1) ฐานกายต้้องรู้�จักกาย และควบคุุมกายให้้ได้้ คำำ�ว่่าฐานกายหมายถึึงควบคุุมลมหายใจ จน
ทำำ�ให้้ลมหายใจสงบ
2) ฐานเวทนาคืือความรู้้�สึึก เราต้้องควบคุุมความรู้้�สึึกให้้ได้้ความรู้้�สึึกปีีติิ ความรู้้�สึึกสุุข ควบคุุม
มัันได้้ ต่่อมาสามารถที่่�จะควบคุุมความคิิดได้้ แล้้วต่่อไปก็็จััดการกัับความคิิดได้้ด้้วย รู้้�จัักความคิิด
ควบคุุมความคิิดได้้
3) ฐานจิิต พอรู้�จักจิิต ควบคุุมจิิตได้้ ให้้จิิตเป็็นยัังไงก็็ได้้ ให้้ปราโมทย์์ก็็ได้้ ให้้มัันตั้้�งมั่่�นก็็ได้้ ให้้
มัันปล่่อยอารมณ์์ต่่างๆ ออกไปก็็ได้้
4) ฐานสุุดท้้ายคืือฐานธรรมะ นั่่�นก็็คืือการมองเห็็นความจริิงของชีีวิิตและธรรมชาติิ ว่่าเป็็น
ปรากฏการณ์์ที่่�เป็็นอนิิจจััง ทุุกขััง อนััตตา ไม่่ใช่่แต่่คำำ�พููดแล้้วตอนนี้้� มัันเห็็นที่่�ลมหายใจที่่�มัันเห็็น
หายใจหายไป
ในสมััยพุุทธกาลพระเดิินจงกรมที่่�เดิินไปเดิินมา พอยกเท้้าก้้าวไปบรรลุุธรรมเลย เพราะพอยก
ปั๊๊�บมัันเห็็นอนิิจจัังเลยมัันไม่่สามารถยกซ้ำ�ำ�ได้้อีีกแล้้ว มัันยกได้้ครั้ �งเดีียวในชีีวิิตเลย แม้้แต่่เดิินจงกรม
นี่่�มัันบรรลุุธรรมได้้เลย พอจิิตมัันนิ่่�งปั๊๊�บมัันอย่่างเนี่่�ย มัันวางหมด มัันสนุุก ธรรมะถ้้าเราปฏิิบััติิให้้ดีี
30
ปฏิิบััติิให้้ถููก มัันจะเกิิดมีีความเพลิิดเพลิิน มีีรสชาติิ พระพุุทธเจ้้าท่่านเปรีียบเทีียบว่่า เหมืือนกัับ
มัันดะยอดโอชาแห่่งโอรส มัันดะ ท่่านอาจารย์์พุุทธทาสท่่านบอกว่่า มัันเป็็นอาหารชนิิดหนึ่่�งที่่�ทำำ�มา
จากเนย ทำำ�มาจากนมวััวในอิินเดีีย เขาบอกว่่า มัันหล่่นลงบนถนน คนอิินเดีียต้้องก้้มลงไปใช้้ลิ้ �นเลีีย
บนถนนเลย มัันอร่่อยมากๆ แต่่ทีีนี้�้ธรรมะนี่่�มัันมีีรสอร่่อยกว่่านั้้�นอีีก รสของธรรมะนี่่�ไม่่มีีรสใด
เปรีียบเทีียบได้้เลย
อาตมาก็็จะขอยุุติิไว้้เพีียงเท่่านี้�้ ที่่�จริิงไม่่ได้้พููดเคล็็ดลัับอีีกเยอะแยะเรื่่�องของอานาปานสติิ
เดี๋๋�ยวมีีเวลาก็็จะมาทบทวนในคราวต่่อๆ ไป คราวหน้้าจะได้้พููดถึึงเรื่่�องของ ไตรสิิกขา นี่่�เป็็นเรื่่�องใหญ่่
ของโลกเลย ที่่�โลกกำำ�ลัังเกิิดวิิกฤติิ เพราะเรื่่�องการศึึกษาโดยแท้้ ที่่�รััสเซีียกัับยููเครนรบกัันนี่่� เพราะ
การศึึกษาที่่�ไม่่ได้้เป็็นการศึึกษาเพื่่�อสัันติิสุุขและสัันติิภาพ แต่่เป็็นการศึึกษาเพื่่�อเพิ่่�มสงครามให้้แก่่ตััว
เองและสัังคม สงครามกัับตััวเองด้้วย รบกัับตััวเองไม่่หยุุดเลย เพราะฉะนั้้�นยููเครนกัับรััสเซีียที่่�รบกััน
นั้้�น เป็็นเรื่�่องปลายเหตุุ ต้้นเหตุุคืือคนในโลกใบนี้�้มัันกำำ�ลัังทำำ�สงครามกัับตััวเองกัันอยู่่� เพราะการศึึกษา
เพราะฉะนั้้�นคราวหน้้าจะได้้พููดเรื่�่องของ ไตรสิิกขา ทำำ�อย่่างไรให้้โลกนี้�้มีีสัันติิสุุขและสัันติิภาพ
วัันนี้�้ก็็หมดเวลาตามที่่�กำำ�หนดไว้้ก็็จะขอยุุติิไว้้เพีียงเท่่านี้�้ ญาติิโยมมีีปััญหาอะไรเดี๋๋�ยวช่่วงหลััง
เป็็นภาคการปฏิิบััติิ อาตมาจะแนะให้้วิิธีีปฏิิบััติิเลย ให้้ลงมืือทำำ�จริิงๆ เลย อัันนี้้�เป็็นทฤษฎีีพููดคุุยกััน
เจริิญพร
ภาคปฏิิบััติิ: วิิธีีปฏิิบััติิ 3 ขั้้�นตอน
วิิธีีปฏิิบััติิ มีี 3 ขั้้�นตอน
1) ก่่อนที่่�จะมาปฏิิบััติิต้้องมีีการเตรีียมตััว เตรีียมสถานที่่�ให้้พร้้อม ถามว่่าโยมเตรีียมอะไร
บ้้าง ตััวจะต้้องเตรีียมยัังไงก่่อนที่่�จะมาปฏิิบััติิ หนึ่่�ง สุุขภาพโยมต้้องไปเจ็็บป่่วย ถ้้าโยมเจ็็บป่่วยนี่่�มา
ฝึึกสมาธิิไม่่ได้้ เพราะฉะนั้้�นเราจะมาฝึึกตอนที่่�ป่่วยแล้้ว ยากแล้้ว มัันจึึงต้้องฝึึกตอนที่่�ไม่่ป่่วย ถ้้าเรา
ฝึึกได้้แล้้ว แม้้ป่่วยเราก็็สามารถทำำ�สมาธิิได้้
2) ต้้องเตรีียมพร้้อมในเรื่่�องที่่�ไม่่เห็็นแก่่กิิน เพราะฉะนั้้�นพระพุุทธเจ้้าจึึงได้้บััญญััติิ ศีีลอุุโบสถ
หรืือศีีล 8 ขึ้้�นมา เพื่่�อใช้้ในการฝึึกอบรมพััฒนาจิิตใจ โยมไปดููสิิ ใน 3 ข้้อที่่�เพิ่่�มขึ้้�นมาคืืออะไร
1) ไม่่กิินเกิิน
2) ไม่่นอนเกิิน
3) ไม่่แต่่งตััวเกิิน
ทำำ�แต่่พอดีี ใน 3 เรื่่�องเพิ่่�มขึ้้�นมา มัันจะช่่วยให้้การฝึึกทำำ�ง่่ายขึ้�น เพราะนั้้�นอาตมาจึึงแนะนำำ�
ฝรั่่�งที่่�ไปสอนมา 3 ปีี ว่่า ใช้้ หลััก 3 น้้อย กัับ 1 มาก
31
1) กิินน้้อย
2) นอนน้้อย
3) พููดน้้อย
1 มาก ก็็คืือ ฝึึกให้้มากๆ อย่่าให้้ว่่าง ทำำ�ตลอดเวลา
ทีีนี้�้ถ้้ามัันตรงกัันข้้ามเป็็นยัังไงโยม ถ้้ากิินมาก มัันก็็จะนอนมาก มัันก็็จะพููดมาก เพราะนั้้�นที่่�
ฝึึกอยู่�ที่�สวนโมกข์์ เวลาไปฝึึกอานาปนสติิ พอเข้้าไปปุ๊๊�บเขาจะเก็็บเครื่่�องมืือหมดเลย พวกอิิเล็็คทรอนิิ
คทั้้�งหลายจะเก็็บไปหมดเลย แล้้วไม่่พููดกััน หยุุดพููดกัันเลย เขาเรีียก silent retreat ไม่่พููดเวลา
ฝึึก หนัังสืือพิิมพ์์ไม่่อ่่าน วิิทยุุไม่่ฟััง เราอ่่านใจเราอย่่างเดีียวไม่่อ่่านเรื่�่องอื่�น เรารู้�จักใจเราเสีียก่่อน
แล้้วค่่อยเอาใจที่่�อ่่านได้้ไปอ่่านทีีหลััง ไปอ่่านหนัังสืือพิิมพ์์ทีีหลัังมัันจะฉลาด ญาติิโยมไม่่รู้�ว่าบางคน
อ่่านหนัังสืือพิิมพ์์ไปก็็ตกนรกไป อ่่านไปก็็ด่่าคนโน้้น ด่่าคนนี้้� คนที่่�เราด่่ามัันไม่่ได้้รู้�เรื่่�องอัันนี้�้ตกนรก
ไปในตััว นี่่�เพราะเราไม่่เข้้าใจนะโยมนะ
ต่่อไปเตรีียมสถานที่่� ถ้้าได้้สถานที่่�ที่่�สงบ สะอาด ที่่�ร่่มรื่�่น ที่่�เป็็นรมณีียยิ่ �งดีี โยมไปดูู
พระพุุทธเจ้้าตรััสรู้้�ที่่�ไหนโยม ริิมฝั่่�งแม่่น้ำ�ำ�เนรััญชรา มีีแม่่น้ำำ��สวยงาม อยู่�ใต้้ต้้นไม้้ เขาเรีียก เป็็นที่่�
รมณีีย ที่่�สบายบรรยากาศดีี เพราะตามัันเห็็นมัันรัับรู้�เข้้าไปสู่�ใจในเบื้้�องต้้นแล้้ว สถานที่่�ถ้้าเราหาได้้
แต่่ถ้้าไม่่ได้้ ท่่านอาจารย์์พุุทธทาสบอกว่่า อยู่�ที่�ไหนก็็ได้้ แม้้แต่่บนรถไฟถ้้าเราตั้้�งใจจะฝึึก เพราะจิิต
ถ้้าเราตั้้�งใจฝึึกให้้มีีสมาธิิปั๊๊�บนี่่� สิ่่�งข้้างนอกมัันไม่่เข้้ามารบกวนแล้้วเพราะนั้้�นตััดออกไปได้้หมดเลย แต่่
ถ้้าเรายัังฝึึกไม่่ได้้นี่่� สถานที่่�ที่่�ไม่่ค่่อยเงีียบมัันก็็จะลำำ�บากหน่่อย เพราะฉะนั้้�นเขาเรีียกกายวิิเวกก็็ช่่วย
ทำำ�ให้้จิิตวิิเวกได้้ง่่าย นั่่�นคืือเรื่่�องของร่่างกาย สถานที่่�
การจััดท่่านั่่�งสมาธิิ
อานาปานสติิมัันใช้้ลมหายใจ เพราะฉะนั้้�นโยมต้้องไปดููว่่า ระบบทางเดิินของลมหายใจเป็็นยััง
ไง โยมนั่่�งตรงๆ ดููสิิ เอามืือลองปิิดจมููกดูู ปิิดซ้้ายแล้้วหายใจด้้วยจมููกขวา แล้้วปิิดขวาหายใจด้้วย
จมููกซ้้าย หายใจเข้้าให้้ช้้า หายใจออกให้้เร็็ว หายใจเข้้าช้้าให้้ลึึก เวลาออกให้้เร็็ว ทีีนี้�้โยมสัังเกตดููว่่า
ลมหายใจทั้้�ง 2 ข้้างนี้�้เท่่ากัันไหม บางคนข้้างซ้้ายตััน บางคนข้้างขวาตััน ต่่อไปท่่านั่่�ง ที่่�จริิงสมาธิินี่่�
มัันทำำ�ได้้ทุุกอิิริิยาบถ แต่่ว่่าการที่่�เราไปหาท่่านั่่�งที่่�มั่่�นคง เพราะเราต้้องนั่่�งนาน ทีีนี้�้ถ้้านั่่�งนานแล้้วถ้้า
เรายัังไม่่ได้้สมาธิิ มัันจะเข้้าสู่่�ภวัังค์์แล้้วมัันจะล้้ม เพราะฉะนั้้�นจะต้้องนั่่�งให้้มั่่�นคง มีีฐานที่่�มั่่�นคง การ
นั่่�งให้้ดููปิิรามิิดอีียิิปต์์ ฐานมัันใหญ่่ ยอดมัันเล็็ก เพราะนั้้�นวิิธีีนั่่�งอย่่างนั้้�น ก็็คืือต้้องนั่่�งแบบการขััด
สมาธิิ เข้้าสมาธิิแบบคนอิินเดีีย ซึ่�่งสมาธิิมัันก็็มีีหลายระดัับ ขััดสมาธิิเฉยๆ ก็็อย่่างนี้�้เขาเรีียกว่่าขััด
สมาธิิเหมืือนกััน เขาใช้้คำำ�ว่่า cross-legs ก็็คืือ เอาขาเข้้ามาขััดกัันอย่่างนี้�้ ทำำ�เป็็นสมาธิิราบ เขา
เรีียกว่่า เป็็นปััทมอาสนะ แบบ Half แบบครึ่�งหนึ่่�ง เขาเรีียกว่่า Half Lotus นั่่�นเขาเรีียกสมาธิิราบ
เอาขาขวาทัับขาซ้้ายอะไรก็็ได้้ เพราะขาซ้้ายมัันเป็็นเรื่่�องสมมุุติิขึ้ �นมา เอามาวางทัับเข้้า แต่่ถ้้าให้้ดีีกว่่า
32
นั้้�นอีีก โยมขััดสมาธิิเพชรเลย ถ้้าสมาธิิเพชรตาตุ่่�มมัันจะไม่่แตะพื้้�น เราจะไม่่เจ็็บตาตุ่่�ม แต่่ถ้้าสมาธิิ
ราบมัันจะเจ็็บตาตุ่่�มข้้างหนึ่่�ง อีีกข้้างหนึ่่�งอยู่่�ข้้างบนมัันก็็ปลอดภััยแล้้ว แต่่พอสมาธิิเพชรมัันไม่่เจ็็บ
สิ่ �งสำำ�คััญที่่�สุุดที่่�ย้ำ�ำ�เน้้นมากคืือ ต้้องตั้้�งตััวให้้ตรง บุุคลิิกเราก็็จะดีี หลัังไม่่โค้้ง ตััวตรง ดำำ�รงสติิ
มั่่�น พระพุุทธเจ้้าท่่านตรััสเลยว่่า ภิิกษุุในธรรมเวไนยนี้้� อะรััญญะคะโต วา แปลว่่า ไปสู่่�ป่่าแล้้วก็็ตาม
รุุกขะมููละคะโต วา ไปสู่�แล้้วโคนไม้้ก็็ตาม สุุญญาคาระคะโต วา แปลว่่า ไปสู่�เรืือนร่่างแล้้วก็็ตาม นั่่�ง
คู้ �ขาเข้้ามาเป็็นบััลลัังก์์ ตั้้�งกายตรง ดำำ�รงสติิมั่่�น หายใจเข้้ารู้้� หายใจออกรู้้� โยมหายใจให้้สุุดเหวี่ �ยง
ก่่อน หายใจให้้เต็็มที่่� เพื่่�อที่่�เราจะได้้รู้้�ตััวด้้วยลมหายใจ ต่่อไปเริ่�ม รู้้�ตััวให้้ทั่่�วถึึง หายใจออกยาว ท่่าน
ใช้้คำำ�ว่่า ทีีฆััง วา แปลว่่า หายใจยาวก็็รู้้�ตััวว่่าเรากำำ�ลัังหายใจออกยาว ใช้้ 2 คำำ�คืือคำำ�ว่่า มีี อััสสาทะ กัับ
ปสาทะ อััสสะสามีีติิ อััสสะสามีีติิ สิิกขะติิ เราศึึกษาลมหายใจออกยาว และศึึกษา ปััสสะสามีีติิ ศึึกษา
ลมหายใจออกสั้ �น ศึึกษาลมหายใจเข้้ายาว ทั้้�งออกยาว ทั้้�งเข้้ายาว มีีอััสสะสามีีติิ กัับ ปััสสะสามีีติิ เนี่่�ย
2 อย่่าง หายใจออกยาวก็็รู้้� หายใจเข้้ายาวก็็รู้้�
ขั้�นต่่อไปใช้้เทคนิิคการวิ่�งตาม หายใจแรงๆ แล้้วดููว่่าลมสััมผััสตรงไหน สััมผััสที่่�ปลายจมููก
หรืือที่่�ริิมฝีีปากข้้างบน สััมผััสตรงไหนให้้กำำ�หนดจุุดนั้้�นเอาไว้้ มืือวางไว้้ที่่�ไหน มืือวางไว้้ที่่�หน้้าตัักก็็ได้้
หรืือแบบธรรมกายก็็ได้้ อาจารย์์พุุทธทาสท่่านแนะนำำ� เราทำำ�เองอย่่าไปเชื่�อ ท่่านบอกว่่า ถ้้ามืือวาง
ซ้้อนกัันนี้้�นานๆ มัันจะร้้อนที่่�มืือ เพราะฉะนั้้�นวิิธีีที่่�ดีี เอามืือมาวางไว้้บนเข่่าเลย แล้้วก็็จะได้้พิิงตััวให้้
ตั้้�งตรงขึ้�นด้้วย ตััวจะได้้ไม่่หลัังโค้้ง หลัังงอ เพราะเวลาหลัังงอปั๊๊�บระบบลมหายใจเปลี่�ยนแปลงหมด
เลย เพราะเราต้้องนั่่�งให้้ตััวตรงให้้ได้้ แบบนี้�้ ตา มีีอยู่่� 2 ประเภท 1) หลัับ 2) หลัับครึ่�งหนึ่่�ง เขา
เรีียกว่่า Half open หลัับครึ่�งหนึ่�่งคืือหรี่�ตามามองที่่�ปลายจมููก ถ้้านัักเลงจริิงๆ เขาจะไม่่หลัับ แต่่
ในที่่�สุุดพอได้้สมาธิิมัันหลัับเอง หลัับไปโดยอััตโนมััติิ เพราะฉะนั้้�นเราจะหลัับตั้้�งแต่่ต้้นก็็ได้้ ไม่่เป็็นไร
พอหลัับปุ๊๊�บเราก็็กำำ�หนดความรู้้�สึึกที่่�ลมสััมผััสที่่�ปลายจมููก รู้้�ว่่าสััมผััสปลายจมููก แล้้วก็็ตามลมมา วิ่่�ง
ลงมาถึึงหน้้าอก วิ่่�งลงมาถึึงสะดืือ ตามมาด้้วยความรู้้�สึึก เราหายใจให้้เต็็มปอด คำำ�ว่่าเต็็มปอด
อาตมาถามโยมว่่า เวลาหายใจเต็็มปอด หายใจสุุดเหวี่ �ยงเนี่่�ย ท้้องน้้อยยุุบหรืือพอง ตอนแรกมัันจะ
ยุุบก่่อน พอหายใจต่่อไปอีีกมัันจะพองออก
เพราะนั้้�นต้้องหายใจจนกระทั่่�งท้้องน้้อยมัันพองออกเต็็มที่่�เลย นั่่�นเขาเรีียกว่่า หายใจสุุดแล้้ว
ทีีนี้�้วิิธีีจัับ ถ้้าวิิธีีการฝึึกแบบอื่�นเขาจะใช้้ หายใจเข้้าว่่า พุุท หายใจออกว่่า โธ ก็็ได้้ อัันนี้้�เขาเรีียกว่่า ใช้้
มัันตรา คืือ ใช้้คำำ�มาภาวนา อย่่างของธรรมกาย เขาก็็ใช้้ สััมมา อะระหััง แต่่นั่่�นไม่่ใช่่ อานาปานสติ ิ
เขาใช้้วิิธีี กสิิณ วิิธีีเพ่่งพระพุุทธรููปที่่�ใสๆ หรืือ ดวงแก้้วใสๆ เพ่่งดููอยู่�แล้้วต่่อไปให้้จัับภาพนั้้�น ดึึงภาพ
นั้้�นให้้มาอยู่ �ที่ �เหนืือสะดืือ นั่่�นก็็เป็็นวิิธีีการในการที่่�เขาจะสร้้างนิิมิิต ซึ่�่งนิิมิิตมัันก็็มีีทั้้�ง อุุคคนิิมิิต กัับ
ปฏิิภาคนิิมิิต ปฏิิภาคเราสามารถปรัับนิิมิิตได้้ ถ้้าอุุคคนิิมิิตนี่่�เรากำำ�หนดขึ้้�นมาจากที่่�เราไปมองนั่่�น
แหละ นั่่�นคืือการเพ่่ง นิิมิิต แปลว่่า ที่่�หมาย เป็็นสิ่ �งที่่�หมายว่่าเราจะให้้เกิิดอะไรขึ้�น นิิมิิตจะเกิิดขึ้้�น
ทีีหลัังเรายัังไม่่ต้้องกำำ�หนด
33
โยมนั่่�งตรงๆ แล้้วลองหลัับตาดููสิิ ดููว่่าใจเราอยู่�ไหม ถ้้าใจไม่่อยู่�โยมก็็ปรัับลม ปรัับลมให้้ยาว
บ้้าง สั้้�นบ้้าง จนกระทั่่�งเรารู้�สึกว่่าเราสามารถควบคุุมจิิตได้้ ถ้้าควบคุุมยัังไม่่ได้้ ให้้หายใจให้้เร็็วขึ้�น
ทีีนี้�้ถ้้ายัังไม่่อยู่�อี ก เพราะจิิตเรามัันเหมืือนกัับลิิง พอควบคุุมปั๊๊�บมัันจะดิ้้�นทัันทีีเลย ถ้้าไม่่ควบคุุมเรา
ไม่่รู้�สึกหรอก นี่่�ที่่�อยู่่�ทุุกวัันเราไม่่รู้�จิิตใจของเรามัันเที่่�ยวคิิดโน้้นคิิดนี่่�เราไม่่ค่่อยรู้้� แต่่พอคุุมให้้มาคิิด
อยู่�เรื่่�องเดีียวปั๊๊�บนี่่�มัันดิ้้�นทัันทีีเลย โยมจะรู้�สึกอึึดอััดทัันทีี โยมดููสิิ ให้้อยู่่�กัับลมหายใจให้้ได้้ วางเรื่�่อง
อื่�น ถ้้าไปคิิดเรื่�่องอื่�นให้้รู้้�ตััวแล้้วดึึงกลัับ ดึึงกลัับมาให้้อยู่่�กัับลมหายใจให้้ได้้ จนกระทั่่�งตามติิดลม
หายใจได้้ นั่่�นแหละเขาเรีียกว่่า เกิิดวิิตก จนกระทั่่�งอยู่่�กัับลมหายใจได้้เลย เป็็นอัันเดีียวกัับลมหายใจ
เขาเรีียก วิิจารแล้้ว แล้้วเดี๋๋�ยวมัันก็็จะเกิิดสมาธิิ เวลานั่่�งโยมต้้องกำำ�หนดเวลา ว่่าจะนั่่�ง 10 นาทีี 20
นาทีี นาฬิิกามาวางไว้้ แล้้วกำำ�หนดนั่่�งให้้ได้้ ต่่อไปกำำ�หนดวาระจิิตได้้ว่่า 10 นาทีีคืือนานเท่่าไหร่่ ต่่อ
ไปมัันก็็จะรู้้� โยมอย่่าเครีียด อย่่าเกร็็ง หายใจให้้มัันสบายๆ ให้้เป็็นธรรมชาติิ เพราะถ้้าเครีียด ถ้้า
เกร็็งแล้้ว สมาธิิจะไม่่เกิิด สมาธิิจะเกิิดต่่อเมื่่�อใจของเราปลอดโปร่่ง จิิตใจสบายเป็็นธรรมชาติิ แต่่ว่่า
อยู่�ในการควบคุุม แต่่อย่่าไปควบคุุมให้้มัันรุุนแรง ถ้้าควบคุุมมากจิิตมัันจะต่่อต้้าน พอจิิตต่่อต้้านแล้้ว
จะเกิิดอาการต่่างๆ ซึ่่�งบางคนก็็กลััว กลััวเป็็นบ้้า นั่่�นแสดงว่่าเราไปควบคุุมมัันมากเกิินไป เวลาจิิต
ต่่อต้้านมัันจะแสดงลัักษณะต่่างๆ เกิิดขึ้้�น เช่่น ตััวเองนี่่�พองใหญ่่เหมืือนอย่่างกัับยัักษ์์เลย บางทีีมััน
ก็็ลอยขึ้ �นจากพื้้�นดิิน
อาตมาจะตั้้�งเวลาให้้ 15 นาทีี ลองนั่่�งดูู กำำ�หนดเลยให้้อยู่่�กัับลมหายใจ วิ่่�งตาม แตะที่่�ปลาย
จมููก แล้้ววิ่�งตามมาที่่�สะดืือ จากสะดืือก็็วิ่�งตามกลัับมาที่่�ปลายจมููก จากปลายจมููกวิ่�งกลัับไปที่่�สะดืือ
อีีก หายใจยาวแล้้วก็็วิ่�งตามไป จนถึึงสะดืือ จากสะดืือก็็วิ่�งกลัับมา ถ้้ายัังจัับไม่่ได้้ก็็พอสุุดที่่�สะดืือหยุุด
นิิดหนึ่�่งแล้้วก็็นัับ 1 2 3 แล้้วก็็กลัับที่่�ปลายจมููก เทคนิิคก็็ทำำ�เอา 15 นาทีี อย่่าเครีียด อย่่าเกร็็ง ให้้
ผ่่อนคลาย ( ช่่วงนั่่�งสมาธิิ ) โยมอย่่าเพิ่่�งลืืมตา ให้้อยู่�ในอาการที่่�สงบ แล้้วดููใจในขณะนี้�้ ลองสำำ�รวจดูู
ว่่า ที่่�เราสำำ�รวม เราควบคุุมลมหายใจทำำ�ให้้ใจของเราสงบระงัับลงไปได้้มากน้้อยเท่่าไหร่่ มัันอาจจะยััง
ไม่่ได้้สมาธิิ แต่่จิิตของเราก็็เริ่ �มสงบลง เริ่ �มเบา เริ่ �มสบาย แต่่บางคนก็็อาจจะอึึดอััด เพราะว่่ามััน
ต้้องต่่อสู้้�กัับภาวะจิิตที่่�มัันไม่่สงบ
เทคนิิค 3 ป. (ปลอบ, ปราบ, ปล่่อย)
เนี่่�ยเราก็็ต้้องหาเทคนิิคๆ ก็็มีีมากมาย เช่่นเทคนิิค 3 ป.
ป (1) คืือ ปลอบ
ป (2) คืือปราบ
ป (3) คืือปล่่อย
ปลอบ ก็็คืือหััดพููดกัับตััวเอง บอกว่่า พ่่อมหาจำำ�เริิญ อย่่าไปคิิดฟุ้้�งซ่่านเลยนา เราคิิดมาตลอด
34
ชีีวิิตเหน็็ดเหนื่่�อยเปล่่าๆ คิิดไปไม่่รู้�กี่�เรื่�่อง คิิดแล้้ววางๆ ไม่่ได้้เอามาใช้้ประโยชน์์อะไรหรอก อย่่าคิิด
มาอยู่่�กัับลมหายใจนี่่�แหละ พููดกัับมัันแล้้ว ถ้้ามัันยัังไม่่ยอม ใช้้วิิธีีที่่� 2 คืือ ปราบ หายใจเข้้าปอดให้้ลุุก
ที่่�สุุดเท่่าที่่�สามารถทำำ�ได้้ จนเต็็มปอด แล้้วก็็อััดลมไว้้ แล้้วก็็บอกกัับตััวเองว่่า ถ้้าแกยัังคิิดฟุ้้�งซ่่านต่่อ
ไปอีีก ฉัันจะไม่่หายใจแล้้ว กลั้ �นลมหายใจไว้้ให้้นานที่่�สุุด ในที่่�สุุดมัันก็็จะวางอารมณ์์เหล่่านั้้�นเพราะ
มัันกลััวตาย มัันก็็จะวิ่�งกลัับมาอยู่่�กัับลมหายใจ นั่่�นคืือปราบ ถ้้าทำำ�อย่่างนั้้�นยัังไม่่หยุุดอีีก วิิธีีที่่� 3 คืือ
ปล่่อย ทำำ�ยัังไง ปล่่อยก็็เราต้้องตามดููความคิิด ถ้้ามัันจะคิิดอะไรก็็ปล่่อยให้้มัันคิิด แต่่ตามดูู เขาเรีียก
ว่่า ใช้้ความคิิดดููความคิิดอีีกทีีหนึ่่�ง แยกตััวออกมา ตามดููความคิิด มัันคิิดก็็คิิดไปแกคิิดอะไรแต่่รู้�อยู่�
หรอกมัันคิิดอะไรรู้้�ตััว เหมืือนกัับเราตามดููวััวที่่�มัันกิินหญ้้า แล้้วมัันกิินไปกิินหญ้้าไม่่เป็็นไร คิิดไม่่เกิิด
เรื่่�อง แต่่เมื่่�อไหร่่ที่่�มัันคิิดทำำ�ให้้เราไม่่สบาย รู้้�ตััวมีีสติิมาให้้ทััน หยุุดมัันให้้ได้้ หยุุดความคิิดเมื่่�อมััน
ออกไปนอกลู่�นอกทาง นี่่�คืือเขาเรีียกว่่า ปล่่อย วิิธีีฝึึกตอนแรกโยมทำำ�น้้อยๆ ก่่อน ไม่่ต้้องทำำ�เยอะ
ทำำ�ให้้จิิตมัันสงบก่่อน จาก 5 นาทีี ต่่อไปเพิ่่�มเป็็น 10 นาทีี ทำำ�ตอนไหน ก่่อนนอน ตื่่�นนอนตอนเช้้า
ก่่อนออกจากบ้้านแล้้วแผ่่เมตตาด้้วย
35
ขอเชญิ รว มกจิ กรรมและตดิ ตามรบั ชม
กจิ กรรมตา งๆ ของพพิ ธิ ภณั ฑฯ ตาม
ชอ งทาง ดงั น้ี
สแกนควิ อารโคด เพอื่ ตดิ ตาม สแกนคิวอารโคด เพ่อื ติดตาม
ผา น Facebook Live ผาน Youtube Chanel
ดำเนินกิจกรรม
โดย มูลนิธ�ธรรมทานกุศลจ�ตและพิพิธภัณฑจรรโลงพุทธศาสนา
02 049 1095 @mfsb
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
สัจธรรมแห่งพุทธธรรมตามแนวทางท่านพุทธทาส ครั้งที่ 3
หัวข้อ อานาปานสติ (Aanapanasati)
โดย พระอาจารย์ รศ.ดร.มารุต เมธิโก
วัดธารน้ำไหล (สวนโมกขพลาราม) อ.ไชยา จ.สุราษฎร์ธานี
วันที่ 27 มีนาคม 2565
ณ ห้องโถงปฏิบัติธรรม ชั้น 4 อาคารพิพิธภัณฑ์จรรโลงพุทธศาสนา ซ.พัฒนาการ 64 ถ.พัฒนาการ แขวงประเวศ เขตประเวศ กรุงเทพฯ 10250
จัดโดย มูลนิธิธรรมทานกุศลจิต และพิพิธภัณฑ์จรรโลงพุทธศาสนา
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
อานาปานสติ (Anapanasati)
- 1 - 36
Pages: