รวบรวม เร�ยบเร�ยง ถอดเทป แปลเปนภาษาอังกฤษ จากคลิปการเเสดงธรรมของพระราชวัชรปทมคุณ (หลวงปูบัวเกตุ ปทุมสิโร) โดยคณะศิษยานุศิษยหลวงปูบัวเกตุ ปทุมสิโร พระราชวัชรปทมคุณ โดย (หลวงปูบัวเกตุ ปทุมสิโร) แนวทางกรรมฐานเบื้องตน Basic Meditation Guidelines : จากคลิปการแสดงธรรมของ พระราชวัชรปทมคุณ (หลวงปูบัวเกตุ ปทุมสิโร)
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยพระราชวััชรปััทมคุุณ (หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร) รวบรวมเรีียบเรีียง ตรวจทาน ถอดเทป แปลเป็็นภาษาอัังกฤษ จากคลิิปการแสดงธรรมของพระราชวััชรปััทมคุุณ (หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร) โดยคณะศิิษยานุุศิิษย์์หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยพระราชวััชรปััทมคุุณ (หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร) โดยคณะศิิษยานุุศิิษย์์หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ISBN : 978-616-93745-3-4 คณะผู้้จััดทำำ ทััดดาว วิิโรจน์์อุุไรเรืือง (ผู้้�เรีียบเรีียง) ดนััย วิิโรจน์์อุุไรเรืือง (แปลไทยเป็็นอัังกฤษ) ภรััณยา ธิิยะใจ (ผู้้�เรีียบเรีียง) ปณิิธาน วงศ์์อำำมาตย์์ (แปลไทยเป็็นอัังกฤษ) พรเทพ ศุุภราภรณ์์ (คััดลอกถอดความ) กรรณิิกา ลิิขิิตบุุญเรืือง (กราฟฟิิก ดีีไซเนอร์์) กิิตติ์์�ธเนศ ธีีรกุุลวััฒนรัักษ์์ (ออกแบบปกและกราฟฟิิกดีีไซเนอร์์) พงศ์์ภััค ตาละสา (วาดภาพประกอบ) อารยา สุุปราการ (วาดการ์ตููน์ ) ดร.ธััญ สกุุลธััญ (ผู้้�เรีียบเรีียง-ประสานโรงพิิมพ์์) ดร.อรอนงค์์ ปิิลัันธน์์โอวาท (ผู้้�เรีียบเรีียง-จััดทำำแผนภาพ-แปลไทยเป็็นอัังกฤษ) ปรีีชา สุุขส่่ง (ประสานโรงพิิมพ์์-ออกแบบกราฟฟิิค) นิิตยาวรรณ สาทร (ตรวจทาน-ประสานโรงพิิมพ์์) หมายเหตุุ : การแปลหนัังสืือเล่่มนี้้�จากภาษาไทยเป็น็ภาษาอัังกฤษ ได้้แปลโดยใช้้ระบบ Open AI’s ChatGPT และ Google AI’s Bard ในการช่่วยแปล และได้้คณะผู้้จััดทำำ ในการช่่วยอ่่านตรวจคำำแปลภาษาไทย-อัังกฤษ จำำ�นวนพิิมพ์์ : ๒,๐๐๐ เล่่ม วัันที่่�พิิมพ์์ : กัันยายน ๒๕๖๖ พิิมพ์์ที่่� : สำำนัักพิิมพ์์ผลิิธััมม์์ ในเครืือบริิษััท สำำนัักพิิมพ์์เพ็ท็แอนด์์โฮม จำำกััด โทร. ๐๒-๗๕๐-๗๗๓๒, ๐๘๙-๖๖๑-๖๓๓๑ ดร.ธััญ สกุุลธััญ และดร.อรอนงค์์ ปิิลัันธน์์โอวาท สกุุลธััญ มููลนิิธิิธรรมทานกุุศลจิิต และพิิพิิธภััณฑ์์จรรโลงพุุทธศาสนา คณะศิิษยานุุศิิษย์์หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ร่่วมจััดพิิมพ์์เผยแผ่่เป็็นธรรมทาน ห้า้มจำำ�หน่่าย
คำำนำำ สืืบเนื่่�องจากท่่านเจ้้าคุุณพระราชวััชรปััทมคุุณ (หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร) ได้้อนุุญาตให้้แพทย์์หญิิงทััดดาว วิิโรจน์์อุุไรเรืือง ดำำเนิินการจััดโครงการปฏิิบััติิธรรมและเจริิญจิิตภาวนา ณ วััดป่่าปางกึ๊๊�ดกิิตติิธรรม อำำเภอแม่่แตง จัังหวััดเชีียงใหม่่ เพื่่�อเปิิดโอกาสให้้พุุทธศาสนิิกชนผู้้�ใฝ่่ธรรมที่่�สนใจในการฝึึกกรรมฐานทั้้�งในระดัับเบื้้�องต้้น ระดัับ กลาง และในระดัับสููง ได้้มีีโอกาสเข้้ารัับการอบรมและนำำ ปฏิิบััติิธรรมโดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร และพ่่อแม่่ครูู อาจารย์์พระกรรมฐานโดยเฉพาะสายหลวงปู่่�มั่่�น ภููริิทััตฺฺโต เมื่่�อแพทย์์หญิิงทััดดาวฯ ได้้สืืบค้้น ตรวจสอบแล้้วพบว่่า ที่่�ผ่่านมายัังไม่่ปรากฏหรืือพบว่่ามีีหนัังสืือหรืือสื่่�อสิ่่�งพิิมพ์์หรืือการรวบรวมธรรมเทศนาเกี่่�ยวกัับหลัักกรรมฐาน เบื้้�องต้้นที่่�ถ่่ายทอดโดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร เพื่่�อให้้ผู้้�เริ่่�มปฏิิบััติิสามารถนำำ ไปใช้้ในการศึึกษาได้้จึึงได้้นำำเรื่่�อง นี้้�หารืือและขอความเมตตาจากหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ในการขออนุุญาตถอดเสีียงแสดงธรรมของหลวงปู่่� บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร บางตอนบางส่่วนที่่�จะเป็็นประโยชน์์ต่่อการจััดทำำหนัังสืือเล่่มนี้้� และรวบรวมเรีียบเรีียงออกมาเป็็น หนัังสืือแนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ทั้้�งนี้้�เนื้้�อหาบางส่่วนที่่�อาจจะไม่่สามารถค้้นหา คลิิปไฟล์์เสีียงของหลวงปู่่�ได้้ก็็ได้้ทำำการบรรยายเนื้้�อหาหลัักการเบื้้�องต้้นไว้้โดยการอ้้างอิิงจากแหล่่งข้้อมููลอื่่�นเพื่่�อ ให้้เป็็นความรู้้�เบื้้�องต้้นแก่่ผู้้�ศึึกษา ซึ่่�งนอกจากจะจััดทำำเป็็นภาษาไทยแล้้ว คณะผู้้�จััดทำำ ได้้เล็็งเห็็นถึึงประโยชน์์ของ หนัังสืือเล่่มนี้้�จึึงได้้ตััดสิินใจแปลเป็็นภาษาอัังกฤษเพื่่�อให้้ชาวต่่างชาติิที่่�สนใจในการปฏิิบััติิเบื้้�องต้้นได้้มีีโอกาสเข้้าถึึง พระธรรมคำำสอนโดยหลวงปู่่บั� ัวเกตุุฯ โดยหนัังสือืเล่่มนี้้�ได้้รัับความช่่วยเหลือืและอนุุเคราะห์ทั้้ ์ �งในด้้านถอดคลิิปเสีียง, การตรวจทานเนื้้�อหา, จััดเรีียงลำำดัับของเนื้้�อหา, ตรวจทาน, ออกแบบรููปเล่่ม, จััดทำำงานด้้านกราฟฟิิก, แปลภาษา ไทยเป็็นภาษาอัังกฤษ, ประสานงานติิดต่่อโรงพิิมพ์์จากคณะศิิษยานุศิุิษย์์ของหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโรหลายๆ ท่่าน ในการจััดพิิมพ์์หนัังสือครั้้ ื �งนี้้� เมื่่�อทาง ดร.ธััญ สกุุลธััญ และดร.อรอนงค์์ ปิิลัันธน์์โอวาท สกุุลธััญ ผู้้�บริิหาร มููลนิิธิิธรรมทานกุุศลจิิต และพิิพิิธภััณฑ์์จรรโลงพุุทธศาสนา ได้้ทราบถึึงเจตนารมณ์์ในการจััดทำำหนัังสืือและด้้วย ความศรััทธาและเคารพในปฏิิปทาและคำำสอนของหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโรเป็็นอย่่างยิ่่�งจึึงได้้รัับเป็็นธุุระในการให้้ ทีีมงานมููลนิิธิิฯช่่วยในการเรีียบเรีียง, ตรวจทาน, แปลไทยเป็็นภาษาอัังกฤษ, จััดทำำรููปเล่่ม ออกแบบปก และ แผนภาพในเล่่ม ประสานกัับโรงพิิมพ์์และเป็็นผู้้�สนัับสนุุนการจััดพิิมพ์์ ร่่วมกัับคณะศิิษยานุุศิิษย์์หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ในการจััดพิิมพ์์ หนัังสืือแนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ครั้้�งที่่� ๑ จำำนวน ๒,๐๐๐ เล่่ม เพื่่�อนำำ มาใช้้ในโครงการปฏิิบััติิธรรมและเจริิญจิิตภาวนาภายใต้้การกำำกัับดููแลของหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโรจำำนวนหนึ่่�ง นำำถวายแก่่หลวงปู่่�บััวเกตุุฯ เพื่่�อแจกเป็็นธรรมทาน และเพื่่�อนำำ มาใช้้สำำหรัับการมอบให้้เป็็น ธรรมทานเพื่่�อเผยแผ่่แก่่พุุทธศาสนิิกชนและผู้้�ที่่�สนใจทั่่�วไปในการเริ่่�มปฏิิบััติิธรรมตามแนวทางของหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร พระมหาเถระผู้้�เป็น็พระสุุปฏิิปัันโนอีีกหนึ่่�งรููปที่่�มีีความลึึกซึ้้�งในพระธรรมเป็็นอย่่างยิ่่�ง คณะผู้้�จััดทำำจึึงหวัังเป็็นอย่่างยิ่่�งว่่าหนัังสืือเล่่มนี้้�จะก่่อให้้เกิิดประโยชน์์และกุุศลแก่่ผู้้�ที่่�สนใจในการเริ่่�มต้้น ปฏิิบััติิธรรม ผู้้�ที่่�อยากจะศึึกษาแนวทางการเจริิญจิิตภาวนาตามปฏิิปทาของหลวงปู่่�มั่่�น ภููริิทััตโต คณะศิิษยานุุศิิษย์์หลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร กันัยายน ๒๕๖๖
สารบััญ คำำนำำก สารบััญ ข บทที่่� ๑ ศรััทธาและระลึึกถึึงคุุณของพระพุุทธเจ้้า ๑ บทที่่� ๒ ทาน ศีีล ภาวนา และศีีล สมาธิิ ปััญญา ๕ บทที่่� ๓ สมถกรรมฐานและวิิปััสสนากรรมฐาน ๑๕ บทที่่� ๔ กรรมฐาน ๔๐ ๒๑ กสิิณ ๑๐ ๒๑ อสุุภะ ๑๐ ๒๑ อนุุสติิ ๑๐ ๒๙ อััปปมััญญา ๔ หรืือ พรหมวิิหาร ๔ ๓๘ อาหาเรปฏิิกููลสััญญา ๔๐ จตุุธาตุุววััฏฐาน ๔๐ อรููปกรรมฐาน ๔ ๔๒ บทที่่� ๕ อานาปานสติิและการบริิกรรมพุุทโธ ๔๕ บทที่่� ๖ ขั้้�นตอนในการฝึึกปฏิิบััติิกรรมฐาน ๕๕ ENGLISH LANGUAGE Chapter 1 Faith and Remembrance of the Virtues of the Buddha 63 Chapter 2 Generosity/Giving, Morality/Precepts, Virtues of Meditation & Precepts, Concentration, Wisdom 65 Chapter 3 Samatha (Tranquility) and Vipassana (Insight) Meditation Fundamentals 73 Chapter 4 Kammatthãna 40 (40 Meditation Subjects) 80 Chapter 5 Anapanasati (Mindfulness of Breathing) and Meditating on the Word "Buddho" 105 Chapter 6 Steps in Meditation Practice 114
คือ การทําใหจ�ตใจตั้งมั่น ที่เปนหลักสําคัญก็คือ ประการที่ ๑ ตองมีความตั้งใจในการปฏิบัติใหแนวแนจร�งจัง ประการที่ ๒ ปลอยวางอารมณอื่นๆ ทั้งปวง ประการที่ ๓ มีสติปญญากําหนดรูวาระจ�ต และคอยแกไขใหถูกตอง การทําสมาธิภาวนา ปทุมสิโรวาท
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 1 บทที่่� ๑ ศรััทธาและระลึึกถึึงคุุณของพระพุุทธเจ้้า การระลึึกถึึงคุุณของพระพุุทธเจ้้าเป็็นสิ่่�งที่่�ควรปฏิิบััติิ เนื่่�องจากศรััทธา จะนำำ ไปสู่่วิิริิยะ สติิ สมาธิิ ปััญญา ในพละ ๕ พระคุุณของพระพุุทธเจ้้า ที่่�เราควรนึกึถึึงคืือพระคุุณ ๓ ประการ ได้้แก่่ ๑. พระปััญญาธิิคุุณ ๒. พระบริสุิุทธิิคุุณ ๓. พระมหากรุุณาธิิคุุณ พระปััญญาธิิคุุณ ให้้ระลึึกถึึงความสามารถด้้านสติิปััญญาของพระตถาคต ที่่�เหนืือกว่่าผู้้�ใด จึึงสามารถบรรลุุพระสััมมาสััมโพธิิญาณได้้โดยพระองค์์ เอง โดยไม่่มีีผู้้�ใดชี้้�แนะแนวทาง หรืือสอน แต่่กว่่าที่่�พระองค์์จะสามารถ บรรลุุพระสััมมาสััมโพธิิญาณได้้นั้้�น พระองค์์ต้้องสั่่�งสมบารมีีมายาวนานถึึง ๔ อสงไขยแสนมหากััป พระพุุทธองค์์ทรงค้้นหาหนทางพ้้นทุุกข์์ด้้วยตนเอง ผ่่านความยากลำำบาก ลองผิิดลองถููกอย่่างมากมาย จนในที่่�สุุดพระองค์์ทรง นึึกย้้อนถึึงยามยัังเยาว์์วััย ในขณะที่่�พระองค์์นั่่�งหลัับตาดููลมหายใจใต้้ต้้นไม้้ จนสามารถเข้้าสมาธิิได้้จึึงค้้นพบหนทางแห่่งการพ้้นทุุกข์์โดยการทำำอานา ปานสติิ สติิปััญญาที่่�เฉีียบแหลมของพระองค์์เหนืือกว่่าผู้้�ใดในสามแดนโลก ธาตุุ ไม่ว่่าจะเป็็นการคิิดค้้นกรรมฐานจากสิ่่�งที่่�ผู้้�คนทิ้้�ง หรือรัื ังเกีียจ เช่่น ศพ พระองค์์ยัังสามารถนำำ มาใช้้ประโยชน์์ในการฝึึกอสุุภะกรรมฐาน กายคตาสติิ เช่่นนี้้�แล้้วเราจึึงควรระลึึกถึึงพระองค์์ผู้้�มีีพระปััญญาธิิคุุณเป็็นล้้นพ้้น พระพุุทธคุุณของ พระพุุทธเจ้้า พระปััญญาธิิคุุณ การระลึึกถึึง ความสามารถด้้าน สติิปััญญาของพระ ตถาคตที่่�เหนืือกว่่าผู้้�ใด พระบริิสุุทธิิคุุณ พระมหากรุุณาธิิคุุณ
2 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร พระบริิสุุทธิิคุุณ ให้้ระลึึกถึึงการที่่�พระพุุทธองค์์ทรงเป็็นผู้้�บริิสุุทธิ์์� สะอาด หมดจดจากอาสวกิิเลสทั้้�งกายและใจ อัันเป็็นผลมาจากการฝึึกฝน และการ สั่่�งสมบารมีีของพระองค์์ การบรรลุุซึ่่�งพระสััมมาสััมโพธิิญาณ และการ กำำจััดสิ้้�นแล้้วซึ่่�งอุุปกิิเลสทั้้�งหลายนั้้�นไม่่ใช่่เรื่่�องง่่าย เราจึึงควรระลึึกถึึงพระ บริิสุุทธิิคุุณของพระองค์์ พระมหากรุุณาธิิคุุณ ให้้ระลึึกถึึงพระคุุณที่่�พระองค์์ทรงมีีเมตตาสงสาร อยากให้้สััตว์์โลกพ้้นทุุกข์์ จึึงเสีียสละตนเองพบความลำำ บาก และอุุปสรรค มากมายในการประกาศศาสนา อีีกทั้้�ง ช่่วยชี้้�แนะหนทางแห่่งการพ้้นทุุกข์์ให้้ กัับผู้้�ที่่�สามารถถึึงธรรมได้้ โดยใช้้พระสััพพััญญุุตญาณ พระตถาคตและสาวก ทั้้�งหลายได้้เดิินทางไปพบผู้้�คนตามสถานที่่�ต่่างๆ แม้้ห่่างไกลเพีียงใดท่่านก็็ ดั้้�นด้้นเพีียรพยายามไปโปรดสััตว์์โลกที่่�ยัังมืืดมนอยู่่เสมอ ตามพุุทธประวััติิ พระองค์์ต้้องพบการปรามาส ด่่าทอ ใส่่ร้้ายป้้ายสีี มุ่่งร้้ายต่่อท่่านทั้้�งกายและ ใจ เผชิิญกัับหมู่่มารทุุกรููปแบบ แต่่พระองค์์ก็็ยัังคงใช้้ขัันติิบารมีีและเมตตา อภััยให้้ทุุกคนด้้วยพระมหากรุุณาธิิคุุณ ยกตััวอย่่าง ครั้้�งหนึ่่�งพระองค์์ได้้ มาโปรดชาวเมืืองหนึ่่�งแล้้วโดนด่่าทอด้้วยคำำหยาบคายจากชาวเมือืง จนพระ อานนท์์ได้้เชิิญพระตถาคตไปโปรดที่่�เมืืองอื่่�น แต่่พุุทธองค์์ตอบว่่าการหนีี มิิใช่่ทางแก้้ไข ไป ณ ที่่�แห่่งใดก็็ไม่่พ้้นคำำด่่าว่่า ดัังนั้้�น จึึงต้้องอดทน ใช้้เมตตา และขัันติิในการสอนธรรม หรืือแม้้กระทั่่�งในวาระใกล้้ละสัังขารสู่่นิิพพาน พระองค์์ทรงเมตตาแสดงธรรมให้้แก่่ผู้้�ที่่�มาขอเข้้ากราบ ด้้วยพระองค์์ทรง เห็็นจากพระญาณแล้้วว่่าจะยัังประโยชน์์แก่คน่ ผู้้�นั้้�น พระมหากรุุณาธิิคุุณอััน ไม่่มีีประมาณของพระองค์์นั้้�น ไม่่มีีใครเสมอเหมืือน ไฉนเลยที่่�เราทั้้�งหลาย จะไม่่ระลึึกถึึงพระมหากรุุณาธิิคุุณของพระองค์์ได้้ การระลึึกถึึงคุุณของพระพุุทธเจ้้าคืือการบริิกรรมพุุทโธซึ่่�งเป็็นนามของพระพุุทธเจ้้า ซึ่่�งก็็คืือ “พุุทธานุุสติิกรรมฐาน” ในอนุุสติิ ๑๐ นั่่�นเอง พระพุุทธคุุณของ พระพุุทธเจ้้า พระปััญญาธิิคุุณ พระบริิสุุทธิิคุุณ การระลึึกถึึงการที่่�พระ พุุทธองค์์ทรงเป็็นผู้้�บริสุิุทธิ์์� พระมหากรุุณาธิิคุุณ พระพุุทธคุุณของ พระพุุทธเจ้้า พระปััญญาธิิคุุณ พระบริิสุุทธิิคุุณ พระมหากรุุณาธิิคุุณ การระลึึกถึึงพระคุุณที่่� พระองค์ท์รงมีีเมตตา สงสาร อยากให้้สััตว์์โลก พ้้นทุุกข์์
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 3
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 5 บทที่่� ๒ ทาน ศีีล ภาวนา และศีีล สมาธิิ ปััญญา ทาน ศีีล ภาวนา ทาน ศีีล ภาวนา เป็นพื้้ ็ �นฐานของการฝึึกกรรมฐานของฆราวาส ทาน คืือ การให้้เพื่่�อลดความตระหนี่่�ถี่่�เหนีียว เป็็นการฝึึกการรู้้�จัักเผื่่�อแผ่่ให้้ ผู้้�คนรอบข้้าง ช่่วยเหลืือแนะนำำเกื้้�อกููลผู้้�อื่่�น และให้้อภััยเป็็นสำำคััญ การให้้ทานไม่่ จำำเป็็นต้้องให้้ด้้วยการเสีียปััจจััยเสมอไป ทานแบ่่งเป็็น ๑. อามิิสทาน การให้้วััตถุสิุ่่�งของ ๒. ธรรมทาน การให้้ธรรม ให้้ความรู้้�แนะนำสั่่ ำ �งสอน ๓. อภััยทาน ถืือเป็็นหนึ่่�งในธรรมทานได้้คืือการอภััยให้้ผู้้�อื่่�น ศีีล มีีความสำำคััญยิ่่�ง เพราะเป็็นบัันไดขั้้�นแรกเพื่่�อให้้ถึึงนิิพพาน ศีีลทำำ�ให้้เกิิด สมาธิิ สมาธิิหนุุนนำำ�ให้้เกิิดปััญญา จึึงเพีียรรัักษาศีีลยิ่่�งชีีวิิต ไม่่หวั่่�นไหว สำำหรัับฆราวาส ศีีล ๕ หรืือ ศีีล ๘ หรืือ กรรมบถ ๑๐ ก็็เพีียงพอแล้้ว อย่่างไร ก็็ตาม ศีีลในระดัับโลกุุตตรธรรมจะละเอีียดมากขึ้้�นไปอีีกเรีียก อธิิศีีล ภาวนา คืือการฝึึกสมาธิิ (สมถะ) กรรมฐาน และวิิปััสสนา (ปััญญา) กรรมฐาน โดยฝึึกสติิควบคู่่ด้้วยเสมอ การปฏิิบััติิมีี ๒ วิิธีี สมาธิินำำ�ปััญญา และปััญญานำำ� สมาธิิซึ่่�งจะกล่่าวโดยละเอีียดต่่อไป สติิ การภาวนาให้้จิิตสงบได้้ต้้องอาศััยสติิซึ่่�งสำำคััญมาก จึึงควรฝึึกสติิให้้มั่่�นคงใน การฝึึกกรรมฐานและควรฝึึกต่่อเนื่่�องให้้มากที่่�สุุดในชีีวิิตประจำำวัันและในช่่วง ปฏิิบััติิวััตรกรรมฐาน จิิตเหมืือนเด็็กที่่�ดื้้�อวิ่่�งไปมา ต้้องมีีพี่่�เลี้้�ยงคืือสติิคอยดููแล คอยสอน หน้้าที่่�ของสติิ คืือ คุุมจิิตตามดููตามรู้้การทำำ�งานของจิิต สติิจึึงเป็็น พื้้�นฐานของสััมมาสมาธิิซึ่่�งเป็็นสมาธิิที่่�สติิตามรู้้�สมบููรณ์์ การฝึึกสติิมีีหลายวิิธีี เช่่น จงกรม สวดมนต์์ หรือืใช้้คำำบริิกรรมกำำหนด เช่่น พุุทโธ ธััมโม สัังโฆ อย่่างไร ก็็ดีี คำำบริิกรรมที่่�ใช้้กัันแพร่่หลายคืือ “พุุทโธ” จะบริิกรรมเพีียงอย่่างเดีียว หรือื บริิกรรมควบคู่่กัับลมหายใจกรรมฐานอานาปานสติก็ิ็ได้้ ทาน การให้้เพื่่�อลด ความตระหนี่่� ถี่่�เหนีียว ศีีล บัันไดขั้้�นแรก เพื่่�อให้้ถึึง พระนิิพพาน ภาวนา การฝึึกสมาธิิ (สมถะ) และ วิิปััสสนา (ปััญญา) สติิ การภาวนาให้้จิิต สงบต้้องอาศััยสติิ เส้้นทางการ ฝึึกกรรมฐาน ของฆราวาส
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 7 ในการฝึึกจิิตนั้้�นตอนแรก ต้้องมีีการบัังคัับต้้องมีีการใช้้สติิคุุมฝึึกสอนจิิตให้้เชื่่�องเสีียก่่อน เพราะจิิตมีี สภาพเหมืือนเด็็กบ้้าง ลิิงบ้้าง วิ่่�งไปมาไม่่อยู่่นิ่่�ง แต่่เมื่่�อจิิตเริ่่�มเชื่่�อฟัังแล้้วเราก็็จะปล่่อย เราจะไม่่บัังคัับฝืืนจิิต อยู่่ตลอด พอเริ่่�มปล่่อยจิิตแล้้ว จึึงจะสามารถข้้ามไปถึึงฝั่่�งโลกุุตตรธรรมได้้ การฝึึกกรรมฐานของฆราวาส การฝึึกกรรมฐานของฆราวาสต้้องอาศััยกำำ�ลัังของ ทาน ศีีล ภาวนา สมถะ (สมาธิิ) และวิิปััสสนา (ปััญญา) ทั้้�งหมดต้้องถึึงพร้้อม และสมดุุลกันัทานเป็็นพื้้�นฐานให้้ฝึึกลดความตระหนี่่� ลดโลภะ ศีีลเป็็นบัันได ขั้้�นแรกที่่�หนุุนนำำ�ให้้เกิิดสมาธิิ สมาธิิหนุุนนำำ�ให้้เกิิดปััญญา จึึงไม่ค่วรมุ่่งฝึึกแต่่สมาธิิเพีียงอย่่างเดีียว การฝึึกจิิตตภาวนาจึึงหมายถึึงการฝึึกทั้้�งสมถกรรมฐาน และวิิปััสสนากรรมฐานซึ่่�งจะกล่่าวถึึงราย ละเอีียดในบทถััดไป คนส่่วนใหญ่่มองว่่าการปฏิิบััติิธรรม หรืือการเจริิญจิิตตภาวนา คืือ การสวดมนต์์ เดิิน จงกรม นั่่�งสมาธิิ หรือืแม้้กระทั่่�งการฝึึกสมาธิิก็็มิิใช่่ว่่าทำำ ได้้เพีียงการนั่่�งสมาธิิ หรือืเดิินจงกรม หากแต่่สามารถ ทำำ ได้้ทุุกอิริิยาบถทั้้�ง ยืืน เดิิน นั่่�ง นอน สมาธิิเหมืือนเป็็นฐานกำำ�ลัังของจิิตสามารถกำำ�จััดกิิเลสอย่่างกลางได้้ แต่่เป็็นลัักษณะกดไว้้จาก กำำ�ลัังของสมาธิิ วิิปััสสนาเหมืือนความเฉีียบคมที่่�ใช้้ปราบปรามถอดถอนรากเหง้้าของอุุปกิิเลสทั้้�งหลาย ปกติิแล้้วเราจะฝึึกสมาธิิ โดยเลืือกกรรมฐานที่่�เหมาะกัับตนเองตามจริิตนิิสััยเพีียงวิิธีีใดอย่่างหนึ่่�งก่่อน เป็็นพื้้�นฐานให้้เกิิดความชำำนาญในการกำำหนดเข้้าออกสมาธิิ ความชำำนาญนี้้�เรีียกว่่า วสีี จากนั้้�นจึึงเริ่่�มเดิิน ปััญญาเข้้าสู่่วิิปััสสนา เนื่่�องจากวิิปััสสนาเป็็นธรรมระดัับละเอีียด การที่่�เรามีีสมาธิิไม่่ตั้้�งมั่่�นเพีียงพอจะทำำ ให้้เรา เผลอจิิตแส่่สายออกนอกเส้้นทาง หรืือหลงในนิิมิิตของอุุปจารสมาธิิได้้ การฝึึกสมถกรรมฐาน เมื่่�อจิิตเข้้าสู่่ความสงบ สััมมาสมาธิิจะสามารถพััฒนาให้้เกิิดญาณปััญญาได้้ เรีียกแนวทางนี้้�ว่่า สมาธิินำำ�ปััญญา ดัังที่่�กล่่าวข้้างต้้น อีีกวิิธีีหนึ่่�ง คืือ การเดิินปััญญาพิิจารณากาย กายคตาสติิ (อสุุภกรรมฐาน) หรืือพิิจารณาให้้เห็็นถึึง ไตรลัักษณ์์ เมื่่�อจิิตเริ่่�มเกิิดความสัังเวช จิิตจะเข้้าสู่่ความสงบทำำ ให้้เกิิดสมาธิิ แนวทางนี้้�เรีียกว่่า ปััญญานำำ�สมาธิิ วิิธีีนี้้�เหมาะสำำหรัับผู้้�ที่่�ฝึึกปฏิิบััติิที่่�มีีจิิตฟุ้้งซ่่านสงบได้้ยาก เช่่น กำำหนดอานาปานสติิหรืือบริิกรรมพุุทโธอย่่างไร จิิตก็็ยัังฟุ้้งซ่่านไม่่สามารถเข้้าสู่่ความสงบได้้ หากจริิตนิิสััยของผู้้�ปฏิิบััติิไม่่ชอบเพ่่งอยู่่เป็็นอารมณ์์เดีียว การบริิกรรมพุุทโธหรืืออานาปานสติิจะ ทำำ ให้้จิิตสงบได้้ยาก ให้้เน้้นการทำำกรรมฐานกายคตาสติิ มองดููอวััยวะตนเอง ผม ขน เล็็บ ฟััน หนััง อาการ ๓๒ พิิจารณาให้้เห็็นความเป็็นปฏิิกููลของร่่างกายเรา ดููกายภายนอก ภายใน ดููส่่วนประกอบของธาตุุดิิน ธาตุุน้ำ ำ� ธาตุุไฟ ธาตุุลมในกายเรา มองให้้เห็็นความน่่าเกลีียดสกปรก ความเป็็นปฏิิกููล เมื่่�อนานเข้้า จิิตจะเริ่่�มเบื่่�อหน่่าย สัังเวชในกายนี้้� แล้้วคลายความยึึดติิด ความที่่�ว่่าสวยว่่างามก็็จะค่่อยๆ จางออก แบบนี้้�เป็็นการเพ่่งไปด้้วย พิิจารณาไปด้้วยอยู่่ในขั้้�นของสมถะ จนกว่่าจะพิิจารณาพลิิกแพลงไปถึึงความเป็็นอนิิจจััง ทุุกขััง อนััตตาจึึงจะ ก้้าวขึ้้�นสู่่การเดิินปััญญาหรืือวิิปััสสนา ทั้้�งนี้้� บุุญที่่�เกิิดจากการภาวนามีีอานิิสงส์์สููงมาก ไม่่ว่่าจะเป็็นสมาธิิ หรืือวิิปััสสนาแค่่ระยะเวลาที่่� ช้้างโบกหููไปกลัับก็็ยัังมีีอานิิสงส์์
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 9 ทาน ศีีล ภาวนา จึึงต้้องประกอบเกื้้�อหนุุนกััน กรรมฐานจึึงจะเห็็นผลก้า้วหน้้า เส้นทางการฝึกกรรมฐานสำหรับฆราวาส ทาน พื้นฐานการลดความตระหนี่ ลดโลภะ แบ่งเป็น ๑. อามิสทาน ๒. ธรรมทาน ๓. อภัยทาน ศีีล บัันไดขั้้�นแรกสู่่พระนิิพพาน ศีีลหนุุนนำำ ให้้เกิิดสมาธิิ สมาธิิหนุุนนำำ ให้้เกิิดปััญญา จึึงเพีียรรัักษาศีีลยิ่่�งชีีวิิต ภาวนา การฝึกสมถะและวิปัสสนาภาวนา โดยมี ๒ วิธีคือ ๑. สมาธินำปัญญา หรือ ๒. ปัญญานำสมาธิ สติ – การภาวนาให้จิตสงบต้องอาศัยสติ หน้าที่ของสติ คือการควบคุมจิต การตามดูตามรู้การทำงานของจิต ศีีล สมาธิิ ปััญญา สำำหรัับแนวทางการฝึึกปฏิิบััติิของสงฆ์์นั้้�นอาศััย ศีีล สมาธิิ ปััญญา หรืือไตรสิิกขา คืือรวบยอดจาก อริิยมรรคมีีองค์์ 8 ประกอบด้้วย อธิศีีิล (ศีีล) เพื่่�อการกำำจััดกิิเลสอย่่างหยาบ ได้้แก่่ โทสะ โมหะ โลภะ อธิจิิต (สมาธิิ) เพื่่�อการกำำจััดกิิเลสอย่่างกลางเรีียกว่่า ปริิยุุฏฐานกิิเลส ซึ่่�งก็็คืือ นิิวรณ์์ 5 อธิปัิัญญา (ปััญญา) เพื่่�อการกำำจััดกิิเลสอย่่างละเอีียดคือือนุุสััย สัังโยชน์์
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 11 การปฏิิบััติิธรรมให้้พ้้นทุุกข์์ตามอริิยมรรคองค์์ ๘ นั้้�นมีี ๒ แนวทาง แนวทางที่่� ๑ ปััญญาวิิมุุติิ เป็็นการพิิจารณาวิิญญาณเป็็นตััวเกิิดซึ่่�งก็็คืือจิิต เพื่่�อให้้เห็็นความเกิิดเป็็น ทุุกข์์ มีีความรู้้�สึึกเบื่่�อหน่่าย ชาติิปิิ ทุุกขา ชาติิเกิิดเป็็นทุุกข์์ แนวทางที่่� ๒ เจโตวิิมุุติิ เป็็นการพิิจารณานามรููปจนเห็็นสภาวะธรรมตามความเป็็นจริิง เกิิดความ หน่่ายคลายความยึึดติิด ปััญญาวิิมุุติิ และเจโตวิมุิุติ เิป็็นการพิิจารณาให้้เห็็นเป็็น “อนิิจจััง ทุุกขััง อนััตตา” จนเกิิดความเบื่่�อหน่่ายคลายความยึึดติิด ศีีล สมาธิิ ปััญญา คืือรวบยอดจากอริิยมรรคมีีองค์์ ๘ สััมมาวาจา สััมมากััมมัันตะ สััมมาอาชีีวะ สััมมาวายามะ สััมมาสติิ สััมมาสมาธิิ สััมมาทิิฏฐิิ สััมมาสัังกััปปะ อธิิศีีลสิิกขา อธิิศีีลสิิกขา อธิิศีีลสิิกขา
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 15 บทที่่� ๓ สมถกรรมฐานและวิิปััสสนากรรมฐาน สมถกรรมฐาน สมถะหรืือสมาธิิ หรืืออีีกชื่่�อหนึ่่�งคืือสมาธิิกรรมฐาน หมายถึึงการตั้้�งใจมั่่�น คนทั่่�วไปจะคิิดว่่า สมาธิิ คืือ การเดิินจงกรม นั่่�งสมาธิิ ที่่�จริิงแล้้วสมาธิิเกิิดได้้ทุุกอิิริิยาบถ ยืืน เดิิน นั่่�ง นอน สมาธิิแบ่่งเป็น็ • ขณิิกสมาธิิ หมายถึึง สมาธิิเกิิดช่่วงสั้้�นๆ เป็็นภาวะที่่�จิิตสงบระงัับได้้ชั่่�วคราว • อุุปจารสมาธิ หมายิ ถึึง สมาธิิที่่�เกิิดขึ้้�นเวลานานขึ้้�นกว่่าขณิิกสมาธิิ แต่ยั่ ังไม่่สามารถตั้้�งมั่่�นได้้นาน • อััปปนาสมาธิ หมายิ ถึึง สมาธิิที่่�ตั้้�งมั่่�นถึึงระดัับฌาน ชนิิดของสมาธิิอีีกรููปแบบนึึง คือื มิิจฉาสมาธิิคืือสมาธิิที่่�ปราศจากสติิที่่�สมบููรณ์์ลัักษณะสมาธิิแบบนี้้�จะเด่่นในกลุ่่มฤาษีีที่่�เน้้นกำำลััง สมาธิิ ทำำ ให้้เกิิดฤทธิ์์� อภิิญญาได้้ แต่่ไม่่ทำำ ให้้เกิิดญาณปััญญา ขอยกตััวอย่่างให้้เห็็นภาพชััดเจนจากธรรม เทศนาหลวงตามหาบััวที่่�บรรยายเกี่่�ยวกัับสมาธิิลัักษณะนี้้�คืือจิิตสามารถเข้้าสมาธิิจนจิิตรวมได้้ แต่่เมื่่�อจิิตถอย ออกมา สติิสมาธิิไม่่ตั้้�งมั่่�นจึึงทำำ ให้้จิิตแส่่ส่่ายส่่งออกนอก หลงเพลิินเพลิินไปกัับนิมิิต สวรรค์์ นรก อิิทธิิฤทธิ์์� สััมมาสมาธิิคืือสมาธิิที่่�มีีองค์์ประกอบของสติิตามคุุมจิิตสมบููรณ์์ เกิิดในสภาวะที่่�จิิตเป็็นกลางๆ ไม่่ยิินดีียิินร้้าย ละวางบุุญและบาป สมาธิิลัักษณะนี้้�สามารถพััฒนาทำำ ให้้เกิิดญาณปััญญาเพื่่�อทำำลายกิิเลสได้้ ตััวอย่่างสััมมาสมาธิิบรรยายไว้้โดยหลวงตามหาบััวคืือ หลัังจากจิิตรวมเข้้าสู่่ความสงบ เมื่่�ออิ่่�มตััว จิิตถอยตััว ลงมาจนรัับรู้้�กายได้้อีีกครั้้�ง แล้้วเริ่่�มพิิจารณากายให้้เกิิดความสัังเวช และเห็็นไตรลัักษณ์์ เดิินปััญญาในด้้าน วิิปััสสนาเพื่่�อการหลุุดพ้้น พอเหน็็ดเหนื่่�อยเมื่่�อยล้้าก็็เข้้าไปพัักในสมาธิิ มีีกำำลัังก็็ถอยออกมาพิิจารณาธรรม ให้้สมาธิิเป็็นเพีียงที่่�พัักให้้จิิตมีีกำำลัังในการเดิินปััญญา สมถกรรมฐาน (สมาธิิ) ขณิิกสมาธิิ สมาธิิเกิิดช่่วงสั้้�นๆ อุุปจารสมาธิิ สมาธิิที่่�เกิิดขึ้้�นนานกว่่าขณิิกสมาธิิ อััปนาสมาธิิ สมาธิิที่่�ตั้้�งมั่่�นถึึงระดัับฌาน
16 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ระดัับสมาธิิที่่�มีีองค์์ฌาน ฌาน คืือระดัับของสมาธิิที่่�มีีองค์์ฌาน ๕ ประกอบด้้วย วิิตก วิิจาร ปีีติิ สุุข เอกัคคัตา สามารถแบ่่งเป็น็ ♦ รููปฌาน คืือฌาน ๑-๔ โดยที่่�ฌานในแต่่ละระดัับจะประกอบองค์์ฌาน ดัังนี้้� • ฌาน ๑ ปฐมฌาน วิิตก วิิจาร ปีีติิ สุุข เอกััคคตา • ฌาน ๒ ทุุติิยฌาน ปีีติิ สุุข เอกัคคัตา • ฌาน ๓ ตติิยฌาน สุุข เอกััคคตา • ฌาน ๔ จตุุตถฌาน เอกััคคตา อุุเบกขา ♦ อรูปูฌาน คืือฌาน ๕-๘ ในที่่�นี้้�จะไม่่ลงรายละเอีียด และอาการของฌานในระดัับนี้้� ผู้้�ที่่�ฝึึกถึึงระดัับฌานส่่วนมากจะติิดสุุขอยู่่ในฌาน ๓ ทำำ ให้้จิิตอยู่่ในสมาธิิไม่่ถอยออกมาเดิินปััญญา จึึง ควรมีีครููบาอาจารย์์ดููแล เพื่่�อให้้ออกจากฌาน ๓ และก้้าวเข้้าสู่่ฌาน ๔ บุุคคลที่่�ปฏิิบััติิได้้ถึึงฌาน ๔ จนเชี่่�ยวชาญจะมีนิีิมิิตกายนำำมาพิิจารณาไตรลัักษณ์์ได้้ หลัังจากเข้้าไปถึึง ฌานที่่� ๔ เวลาถอนจิิตออกจากสมาธิิจะต้้องค่่อยๆ ถอนจิิตออกมา ไม่่ควรถอนจิิตออกมาทัันทีี มิิเช่่นนั้้�นจะ เกิิดอัันตรายต่่อร่่างกายได้้ เช่่น ปวดหััว หรือมึึนศี ื ีรษะ พอจิิตถอยออกมาจนถึึงอุุปจาระ ให้้เริ่่�มพิิจารณาธรรม จะเห็็นชััดขึ้้�นเพราะจิิตอยู่่ในสภาวะกำำลัังว่่าง และจิิตได้้สั่่�งสมกำำลัังจากสมาธิิมาเต็็มที่่� พอจิิตถอนตััวลงมาจะ สามารถใช้้ความคิิดได้้ต่่างจากตอนเข้้าลึึกถึึงฌาน ๔ จะไม่่สามารถใช้้ความคิิดใดๆ ได้้ เนื่่�องจากลมหายใจดัับ กายดัับ ความคิิดทั้้�งหมดดัับ ฌาน ระดัับของสมาธิิที่่�มีีองค์์ฌาน รููปฌาน ฌาน ๑ - ๔ อรููปฌาน ฌาน ๕ - ๘ ฌาน ๑ – ปฐมฌาน ประกอบด้้วย วิิตก วิิจาร ปีติีิ สุุข เอกััคคตา ฌาน ๒ – ทุุติิยฌาน ประกอบด้้วย ปีีติิ สุุข เอกััคคตา ฌาน ๓ – ตติิยฌาน ประกอบด้้วย สุุข เอกััคคตา ฌาน ๔ – จตุุตฌาน ประกอบด้้วย เอกััคคตา อุุเบกขา
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 17 นอกจากนี้้� ฌานสามารถแบ่่งได้้เป็็น ♦ ลัักขณููปนิิชฌาน เป็็นสมาธิิที่่�เน้้นเพื่่�อมรรคผล พิิจารณาสัังขารให้้เห็็นไตรลัักษณ์์ ทำำ ให้้เกิิด ญาณปััญญา ♦ อารััมมณููปนิิชฌาน เป็็นสมาธิิที่่�เน้้นความสงบ เพ่่ง ทำำ ให้้เกิิดฤทธิ์์�อภิิญญาได้้ แต่่ไม่่พััฒนาเกิิด ญาณปััญญา การปฏิิบััติิสมถกรรมฐานนั้้�น สามารถระงัับกิิเลสอย่่างกลางคืือ อกุุศลวิิตก กามวิิตก พยาบาทวิิตก วิิหิิงสาวิิตก และนิิวรณ์์ ๕ ซึ่่�งขวางกั้้�นความผ่่องแผ้้วของจิิต ในระหว่่างเรากำำลัังเข้้าสู่่สมาธิิ หากมีอีารมณ์์ใดอารมณ์์หนึ่่�งในนิิวรณ์์ ๕ เข้้ามาขััดขวาง ให้้ใช้้กรรมฐาน ที่่�ปราบนิิวรณ์์ข้้อนั้้�นๆ เข้้ามาแก้้ไข ยกตััวอย่่างเช่่น นึึกโกรธนึึกเกลีียดคนในระหว่่างกำำลัังนั่่�งสมาธิิ ให้้ใช้้ กรรมฐานพรหมวิิหาร ๔ ซึ่่�งเป็็นกรรมฐานที่่�ใช้้แก้้กิิเลสโทสะ อาฆาตพยาบาท เมื่่�อจิิตเข้้าสู่่ความสงบแล้้ว สามารถเข้้ากรรมฐานอื่่�นๆ ได้้ดัังนั้้�น ผู้้�ปฏิิบััติิจำำเป็็นต้้องทราบว่่าเรามีีจริิต หรืือกิิเลสด้้านใดเด่่น อารมณ์์ใด ที่่�เข้้ามารบกวนจิิตใจในขณะกำำลัังฝึึกกรรมฐาน ให้้เลืือกใช้้กรรมฐานที่่�เป็็นกรรมฐานแก้้กิิเลส หรืือนิิวรณ์์ ข้้อนั้้�นๆ นิิวรณ์์ ๕ และกรรมฐานที่่�ใช้้แก้้นิิวรณ์์ ๕ ♦ ราคะ: อสุุภะกรรมฐาน ♦ โทสะ พยาบาท: พรหมวิิหาร ๔ ♦ อุุทธััจจะ กุุกกุุจจะ (ท้้อแท้้เบื่่�อหน่่ายง่่วง ฟุ้้งซ่่าน): อานาปานสติิ มรณานุุสติิ ♦ วิิจิิกิิจฉา ลัังเล สงสััย การสงสััยจะยิ่่�งขััดขวางการปฏิิบััติิ: มรณานุุสติิ สติปัิัญญา เช่่น พิิจารณาว่่า การปฏิิบััติิว่่าเต็็มที่่�หรืือยััง อย่่างเพิ่่�งท้้อ จิิตจะมััวหมอง ♦ ถีีนมิิทธะ (หดหู่่ เศร้้าหมอง): พุุทธานุุสติิ ธััมมานุุสติิ สัังฆานุุสติิ หากไม่่สามารถแก้้นิิวรณ์์ในระหว่่างการนั่่�งสมาธิิได้้ ให้้เปลี่่�ยนมาเดิินจงกรม วิิปััสสนากรรมฐาน วิิปััสสนา เป็็นธรรมขั้้�นละเอีียดในการใช้้ปััญญาพิิจารณาตามความเป็็นจริิง ให้้เห็็นถึึงไตรลัักษณ์์ (อนิิจจััง ทุุกขััง อนััตตา) การที่่�สรรพสิ่่�งแปรปรวนเปลี่่�ยนแปลงไม่่คงที่่� มีีทุุกข์์ และควบคุุมไม่่ได้้ไม่่อยู่่ใต้้ อำำนาจของใคร โดยปกติิแล้้วการจะเริ่่�มเข้้าถึึงการวิิปััสสนาหรืือเรีียกอีีกชื่่�อว่่า การเดิินปััญญาต้้องอาศััยกำำลััง สมาธิิที่่�มีีความชำนำ าญ (วสีี) เช่่น กำำหนดจิิตให้้สงบช่่วงใดก็็ได้้กำำหนดออกจากสมาธิิได้้ เพราะถ้้ากำำลัังสมาธิิ เรายัังไม่่พอ จิิตไม่ตั้้่ �งมั่่�น เวลาเดินปัิ ัญญาจิิตจะฟุ้้งซ่่านได้้บ่่อย ไข้้วเขว ออกนอกเส้้นทาง ปััญญาจะเกิิดขึ้้�นได้้ ยาก และมีีจิิตปรุุงแต่่งได้้ง่่าย
18 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร วิปัิัสสนากรรมฐานสามารถระงัับกิิเลสอย่่างละเอีียด คือืสัังโยชน์์ ๑๐ ได้้แก่่ ก. โอรััมภาคิิยสัังโยชน์์ สัังโยชน์์เบื้้�องต่ำำ�� ๕ ได้้แก่่ ๑. สัักกายทิิฏฐิิ ความเห็็นว่่าเป็็นตััวของตน ๒. วิิจิิกิิจฉา ความลัังเลสงสััย ๓. สีีลััพพััตตปรามาส ความถืือมั่่�นศีีลพรต ๔. กามราคะ ความติิดใจในกามคุุณ ๕. ปฏิิฆะ ความกระทบกระทั่่�งในใจ ข. อุุทธััมภาคิิยสัังโยชน์์ สัังโยชน์์เบื้้�องสููง ๕ ได้้แก่่ ๖. รููปราคะ ความติิดใจในรููปธรรมอัันประณีีต ๗. อรููปราคะ ความติิดใจในอรููปธรรม ๘. มานะ ความถืือว่่าตนเป็็นนั่่�นเป็็นนี่่� ๙. อุุทธััจจะ ความฟุ้้งซ่่าน ๑๐. อวิิชชา ความไม่่รู้้�จริิง วิิปััสสนากรรมฐานยัังสามารถระงัับกิิเลสขั้้�นละเอีียดที่่�ตกตะกอนนอนแน่่นิ่่�งอยู่่ในจิิต ได้้แก่่ ๑) กาม ราคะ ความกำำหนััดในกาม ๒) ปฏิิฆะ ความหงุุดหงิิดไม่่พอใจ ๓) ทิิฐิิ ความเห็นผิ็ ิด ๔) วิิจิิกิิจฉา ความลัังเล สงสััย ๕) มานะ ความถืือตััว ๖) ภวราคะ ความติิดใจในภพ ๗) อวิิชชา ความไม่รู้่ ้�แจ้้ง วิิปััสสนากรรมฐาน ระงัับสัังโยชน์์ ๑๐ ได้้ อุทธัมภาศิยสังโยชน์ สังโยชน์เบื้องสูง - รูปราคะ - อรูปราคะ - มานะ - อุทธัจจะ - อวิชชา โอรััมภาคิิยสัังโยชน์์ สัังโยชน์์เบื้้�องต่ำำ�� - สัักกายทิิฏฐิิ - วิิจิิกิิจฉา - สีีลััพพััตตปรามาส - กามราคะ - ปฏิิฆะ
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 21 บทที่่� ๔ กรรมฐาน ๔๐ วิิธีีการที่่�จะเข้้าสมาธิิหรืือสมถกรรมฐานมีีหลายแบบ ตามที่่�ระบุุไว้้ในพระไตรปิิฎกมีี ๔๐ แบบ (กอง) แบ่่งเป็็นวิิธีีย่่อยๆ หลัักๆ ๒ วิิธีี คืือ ๑) เพ่่งอย่่างเดีียว ๒) เพ่่งไปด้้วยพิิจารณาไปด้้วย ในที่่�นี้้� จะขอกล่่าวถึึง เฉพาะกรรมฐานที่่�หลวงปู่่�บััวเกตุุเน้้นสอน กรรมฐานมีีหลายแบบไม่่จำำเป็็นที่่�จะต้้องเปลี่่�ยนกรรมฐานไปมา หรืือเรีียนกรรมฐานทุุกกอง ถ้้าเราถนััดการภาวนาพุุทโธก็็จำำบทนั้้�น บทใดบทนึึง จำำหลัักไว้้ให้้มั่่�นคง แล้้วจึึง ศึึกษาเพิ่่�มเติิมให้้รู้้�กว้้างขวางมากขึ้้�น ถ้้าจริิตเราเหมาะกัับนิิสััยแบบไหนที่่�กิิเลสเด่่นก็็เลืือกกรรมฐานที่่�เหมาะ กัับเรา กรรมฐาน ๔๐ ประกอบด้้วย กสิิณ ๑๐ เนื่่�องจากหลวงปู่่�บััวเกตุุฯ ไม่่ได้้มีีการแสดงธรรมเกี่่�ยวกับวิั ิธีีปฏิิบััติิโดยการเพ่่งกสิิณ ๑๐ แต่่เพื่่�อให้้ ผู้้เริ่่�มต้้นฝึึกปฏิิบััติิมีีความเข้้าใจเบื้้�องต้้นเกี่่�ยวกัับกรรมฐาน ๔๐ ได้้ครบถ้้วน ผู้้เขีียนจึึงได้้รวบรวมข้้อมููล เกี่่�ยวกัับการเพ่่งกสิิณ ๑๐ จากแหล่่งอื่่�นมาแสดงไว้้ ดัังนี้้� กสิิณ แปลว่่าวััตถุุอัันจููงใจหรืือวััตถุุที่่�กำำหนดเป็็นอารมณ์์ในการเจริิญสมถกรรมฐาน หรืือสำำหรัับเพ่่ง เพื่่�อจููงใจให้้จิิตเป็็นสมาธิิหรืือจิิตรวมเป็็นหนึ่่�งเดีียว โดยแบ่่งเป็็น ๑๐ อย่่างได้้แก่่ ๑) กสิิณสำำเร็็จด้้วยดิิน ๒) กสิิณสำำเร็็จด้้วยน้ำ ำ� ๓) กสิิณสำำเร็็จด้้วยไฟ ๔) กสิิณสำำเร็็จด้้วยลม ๕) กสิิณสำำเร็็จด้้วยสีีเขีียว ๖) กสิิณสำำเร็็จ ด้้วยสีีเหลืือง ๗) กสิิณสำำเร็็จด้้วยสีีขาว ๘) กสิิณสำำเร็็จด้้วยสีีแดง ๙) กสิิณสำำเร็็จด้้วยแสงสว่่าง ๑๐) กสิิณสำำเร็็จ ด้้วยช่่องว่่างที่่�กำำหนดขึ้้�น๑ อสุุภะ ๑๐ คืือ การพิิจารณาร่่างกายของตนและผู้้อื่่�นให้้เห็็นว่่าเป็็นไม่่งาม อสุุภกรรมฐาน คืือ การพิิจารณาร่่างกายของตนและผู้้�อื่่�นให้้เห็็นว่่าเป็็นไม่่งาม กล่่าวคืือ พิิจารณา ร่่างกายของคนและสััตว์์ที่่�ตายแล้้ว, ขึ้้�นแล้้ว, พองแล้้ว, เน่่าแล้้ว ดููให้้เห็็นหรืือนึึกให้้เห็็นสภาพที่่�ขึ้้�นอืืดเน่่า ของสััตว์์เห็็นแล้้วรู้้�แล้้วน้้อมมาพิิจารณากายของเรา คนตายปากเขีียวนึึกถึึงปากของเราต้้องเขีียวอย่่างนั้้นบ้้ �าง หน้้าอืืดบวม ตาช้ำ ำ�โปนนึึกว่่าเราตายแล้้วก็็เป็็นอย่่างนั้้�นบ้้าง ท้้องขึ้้�นอืืดเขีียวแมลงวัันไต่่ตอมนึึกว่่าเราตาย แล้้วก็็เป็็นอย่่างนั้้�นบ้้างไม่่พ้้นจากสภาพเหล่่านั้้�นไปได้้นึึกเห็็นตรงไหนเป็็นสิ่่�งปฏิิกููลน่่าโสโครกนึึกเห็็นแล้้วมา เปรีียบเทีียบกัับตััวเราทุุกครั้้�ง และเวลามาเปรีียบเทีียบตััวเราให้้เห็็นเหมือนื ปฏิิกููลหรืือน่่าขยะแขยงเหมืือนกัับ ๑ เอกสารประกอบการสอนรายวิิชา BU๕๐๐๘ การปฏิิบััติิกรรมฐาน (Meditation Practice), พระมหาไพจิิตร อุุตตมธมฺฺโม (สาฆ้้อง), ดร., มหาวิิทยาลััยมหามกุฏุราชวิิทยาลััย วิิทยาเขตมหาวชิิราลงกรณราชวิิทยาลััย พ.ศ. ๒๕๖๔ หน้้า ๓๘-๔๑
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 23 สิ่่�งที่่�เห็็นภายนอกฉัันนั้้�น ทั้้�งนี้้�ก็็เพื่่�อให้้จิิตของเราคลายจากความติิดพระพุุทธเจ้้าได้้ทรงแสดงคำำว่่าอสุุภะใน ความไม่่งามของสััตว์์ทั้้�งหลายที่่�ตายไปแล้้วเช่่นตััวเราหรืือมนุุษย์์ด้้วยกััน มีีอาการ ๑๐ ประการ ได้้แก่่ ๑. อุุทุุมาตก (อุุ-ทุุ-มา-ตะ-กะ) ร่่างกายที่่�ตายแล้้ววัันสองวัันสามวัันย่่อมขึ้้�นพองอืืดเน่่า เขีียวช้ำ ำ� ดำำเหม็็นทั้้�งสรีีระ ร่่างกาย แขนขาถ่่างกางนิ้้�วกางออกไปเพราะความขึ้้�นอืืดขึ้้�นบวม ตาโปนออกไป ลัักษณะนี้้�เรีียกว่่าอุุทุุมาตกะ คืือร่่างกายตายไปแล้้ว เมื่่�อนึึกถึึงอย่่างนั้้�นแล้้วก็็นึึกถึึง ตััวเรา ก็็จะไม่่พ้้นสภาพจากสภาวะเหล่่านั้้�นไปได้้ น้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� เหลืืองซึ่่�งตายแล้้ว หยุุด ไม่่มีีธาตุุไฟให้้ความอบอุ่่น น้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� เหลืืองต่่างๆ ก็็เน่่าตายขึ้้�นอืืดพองกายของ เราก็็เหมืือนกััน พิิจารณาเปรีียบเทีียบดููให้้เห็็นนึึกถึึงสภาพนั้้�นเพื่่�อจำำทำำ ให้้ใจของเรา เกิิดความสลด เพราะเมื่่�อใจเกิิดความสลดแล้้วจิิตก็็จะไม่่ยิินดีีในกามารมณ์์สมาธิิก็็ จะเกิิดขึ้้�น ๒. วินีีิลก (วิิ-นีี-ละ-กะ) ซากศพที่่�ขึ้้�นอืืดเน่่าหลายวัันเข้้าเนื้้�อตััวร่่างกายก็็เขีียวช้ำ ำ� ดำำ ในอาการต่่างๆทั่่�วร่่างกาย ไม่่ว่่าในส่่วนไหนก็็จะมีีสีีเขีียวสีีดำำสีีช้ำ ำ�ไปหมด ที่่�สีีเขีียวสีีดำำที่่�ช้ำ ำ� เพราะเลืือดมัันเน่่า หมดสภาพในความเป็็นสีีแดงไม่่สดใส เพราะความหยุุดตััวไม่่มีีอะไรอบอุ่่นคืือตาย นั่่�นเอง พิิจารณาเห็็นอาการเช่่นนั้้�นเราก็็นึึกได้้ทัันทีีว่่า ถ้้าคนและสััตว์์ตายแล้้วมีีอาการ เช่่นนั้้�น สิ่่�งที่่�ตามมาก็็คืือ แมลงวัันทั้้�งหลาย สััตว์์ทั้้�งหลายมาดููดกิินน้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� หนอง บ้้าง มาไต่่ตอมกลิ่่�นเหม็็นบ้้าง ถ่่ายไข่่ขางหยอดไข่่ขางไว้้บ้้างแล้้วก็็พากัันเกิิดหนอนตััว เล็็กตััวน้้อยตััวใหญ่่มากมาย กายของเราก็็เหมืือนกัันเมื่่�อตายไปแล้้วทิ้้�งไว้้ก็็เป็็นอย่่าง นั้้�นนี่่�คืือวิินีีลก พิิจารณาเห็็นแล้้วก็็เกิิดความสลดลดอารมณ์์ที่่�น่่าใคร่่ในรููป เสีียง กลิ่่�น รสให้้เบาบางและหมดไปจิิตจะได้้เกิิดความผ่่องแผ้้ว ๓. วิปุิุพพก (วิิ-ปุุบ-พะ-กะ) ร่่างกายที่่�ตายไปแล้้วหลายวัันเข้้าขึ้้�นพองอืืดเน่่าเขีียวช้ำ ำ� แล้้วแตกทะลุุ จุุดนั้้�นบ้้างจุุดนี้้�บ้้าง แตกทะลุุฉีีกตรงไหนน้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� เหลืืองเน่่าก็็ไหลออกมา น้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� เหลืืองเน่่าออกมาจากตา ออกมาทางจมููก ออกมาทางปาก ออกมาทางหูู ในทวารต่่างๆ ถ้้าร่่างกายนั้้�นเกิิดการฉีีกแตกอย่่างหนึ่่�งอย่่างใดน้ำ ำ� เลืือด น้ำ ำ� เหลืืองก็็ ไหลออกมา สััตว์์ทั้้�งหลายมีีแมลงวัันก็็มาดื่่�มมากิินหยอดไข่่กลายเป็็นหนอนตััวเล็็ก ตััวน้้อยตััวใหญ่่ ต่่อไปกายของเรานี้้�ก็็เช่่นเดีียวกััน ทิ้้�งไว้้ก็็จะมีีสภาพเหมืือนกัันไม่่มีี อะไรพิิเศษกว่่ากััน พิิจารณาดููให้้ดีีแล้้วก็็จะเกิิดความสัังเวชสลด อย่่าให้้เกิิดความ กลััว ถ้้าเกิิดความกลััวเรีียกว่่าไม่่มีีปััญญาคืือไม่่มีีโยนิิโสมนสิิการไม่่มีีอุุบาย พิิจารณาให้้แยบคาย คืือไม่่มีีปััญญาคิิดให้้เกิิดประโยชน์์กัับจิิตใจของตน ถ้้าหากว่่า ๑. อุทุมาตก ร่างกายตายแล้ว ๒-๓ วัน ขึ้นพอง อืดเน่า แขนขา ถ่างกางออก ๒. วีีนีีลก ซากศพขึ้้�นอืืดเน่่า หลายวััน ร่่างกาย เขีียวช้ำ ำ� ดำำ เลือืด เน่่า แมลงดููดเลืือด ตอมกลิ่่�นเหม็็น วางไข่่ ๓. วิิปุุพพก ร่่างกายตายหลาย วัันขึ้้�นอืืดเน่่าเขีียว ช้ำ ำ� ร่่างกายแตก ทะลุุฉีีก น้ำ ำ� เหลือืง เน่่าไหลออกมา จากตา จมููก ปาก
24 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร เกิิดความกลััว เพราะถ้้าเป็็นแต่่เพีียงนึึกถึึงสภาพนั้้�นแล้้วกลััวแสดงว่่าจิิตหวั่่�นไหว จิิตไม่่มั่่�นคง ถ้้านึึกว่่าพบสิ่่�งเหล่่านั้้�นแล้้วมีีสติิปััญญาพิิจารณาจะเป็็นกุุศลและกุุศลนั้้�น มีีผลไกลมาก อย่่างเช่่นกลุ่่มพระยสะ ทำำ ไมพระยสะจึึงเดิินออกจากปราสาทของตน แล้้วก็็บ่่นว่่าที่่�นี่่�วุ่่นวายฃที่่�นี่่�ขััดข้้อง ในอดีีตชาติิของท่่านกัับเพื่่�อนอีีก ๔ คนไปเที่่�ยวงาน นัักษััตร ขากลัับมาเห็็นหญิิงนอนตายขึ้้�นอืืดอยู่่จึึงช่่วยกัันหาฟืืนมาเผา ครั้้�นเมื่่�อไฟเผา ลนร่่างกาย ยสะคนเขี่่�ยศพเห็็นหนัังพัังผืืดที่่�ขาดแล้้วด่่างเหมืือนกัับโคด่่างจิิตก็็เกิิดอสุุภ ะว่่าไม่่งาม อารมณ์์เกิิดอสุุภะขึ้้�น แต่่ไม่่ได้้เล่่าเรีียนมาทางนี้้� จึึงไม่่ได้้พิิจารณาต่่อเพีียง อารมณ์์ที่่�เกิิดอสุุภะขึ้้�นนั้้�นทำำ ให้้จิิตเป็็นกุุศล ตายไปแล้้วในภพนี้้�เกิิดเป็็นเทพยดา เกิิด มาเป็็นมนุุษย์์กลัับไปกลัับมา จนชาติิสุุดท้้ายเกิิดมาในสกุุลเศรษฐีีแล้้วพบพระศาสดา เป็็นพระอรหัันต์์ในที่่�สุุดเพราะกุุศลที่่�ได้้เห็็นอสุุภะซากศพนั้้�นอัันนี้้�หมายความว่่าผู้้�เห็็น แล้้วเกิิดปััญญา ๔. วิิฉิิททก (วิิ-ฉิิท-ทะ-กะ) ซากศพที่่�ขึ้้�นอืืดมากๆจนฉีีกขาดทำำ ให้้เห็็นเนื้้�อเน่่า น้ำ ำ� เลืือด น้ำ ำ� เหลืืองเน่่าไหลออกมา สััตว์์ทั้้�งหลายที่่�มาตอมกิินก็็มากขึ้้�นเพราะกลิ่่�นฟุ้้งขจรออกไป พููดถึึงกลิ่่�นแล้้วอะไรก็็ ไม่่กลิ่่�นเน่่าเหม็็นเท่่ากัับกลิ่่�นซากศพมนุุษย์์ เพราะมนุุษย์์เป็็นซากศพที่่�มีีกลิ่่�นสููงมาก โดยใจความก็็น่่าจะเป็็นได้้ที่่�ว่่ามนุุษย์์กิินทุุกอย่่างไม่่ว่่าผัักไม่่ว่่าใบไม้้ ไม่่ว่่าหััวเหง้้าไม่่ว่่า หััวมัันเผืือกมัันตลอดจนเนื้้�อจนปลา ไส้้น้้อยไส้้ใหญ่่ของปลาของสััตว์์บกสััตว์์น้ำ ำ� กิินทุุก อย่่าง เพราะเหตุนัุ้้�นน้ำ ำ� เลืือด น้ำ ำ� เหลืืองของคนจึึงผิิดปกติิ เมื่่�อตายแล้้วจึึงเหม็็นผิิดปกติิ น่่าเกลีียดผิิดปกติิ น่่าโสโครกผิิดปกติิ กายที่่�เน่่าจนฉีีกขาดก็็เช่่นเดีียวกัันมีีสภาพเป็็น อย่่างนั้้�น น้้อมไปว่่าถ้้าเราเป็็นอย่่างนั้้�นก็็จะมีีสภาพเช่่นเดีียวกัันก็็จะเกิิดความสัังเวช เกิิดความสลด ที่่�เกิิดความสลดก็็คืือให้้จิิตหยุุดนึึกถึึงอารมณ์์อัันนั้้�น จิิตที่่�หยุุดนึึกถึึง อารมณ์์อัันนั้้�นก็็จะเป็็นผลให้้เกิิดสมาธิิ เกิิดความสงบ เกิิดปััญญาพิิจารณาทำำ�ลาย ราคะกิิเลสให้้เบาบางและหมดไป ๕. วิิกขายิิตตก (วิิก-ขา-ยิิด-ตะ-กะ) ซากศพที่่�เน่่านั้้�นถููกสััตว์ทั้้ ์ �งหลายรุุมกันทึ้้ ั �งกิินแร้้งบ้้างกาบ้้างสุุนััขบ้้าง สุุนััขบ้้านสุุนััขป่่า บ้้าง สััตว์อื่่์�นๆ บ้้าง สััตว์์ที่่�กิินเนื้้�อหนัังเน่่าๆ เหล่่านี้้� สุุนััขก็็กิิน, นกก็กิ็ิน เฉพาะอย่่าง ยิ่่�งวััว, วััวนี่่�ชอบนัักซากศพคนที่่�เน่่าๆ ถ้้าคนตายแล้้วก็็ใส่่โลงไปฝัังไว้้ไม่่ลึึก พอโลงเก่่า มัันผุุขึ้้�นซากศพที่่�เน่่าเหม็็นหืืนออกมาได้้กลิ่่�น ถ้้าหากวััวไปหาหญ้้ากิินแถวนั้้�นมัันจะ ตะกุุย แล้้วก็็กิินซากศพเนื้้�อเน่่าๆ ของคนนั้้�น เพราะฉะนั้้�นวิิกขายิิตตกซากศพที่่�เป็็น อาหารของสััตว์์ต่่างๆ มารุุมกิินกััน เปรอะเปื้้�อนไปด้้วยน้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� เหลืืองด้้วยประการ ต่่างๆ สรีีระร่่างกายก็็เละเทะเป็็นชิ้้�นเป็็นอัันขาดนู่่นบ้้างนี่่�บ้้างต่่างๆ ถึึงแย่่งกััน นึึกถึึง สภาพอย่่างนั้้�นก็็จะทำำ ให้้เกิิดความสัังเวช จิิตก็็จะหยุุดจากความฟุ้้งซ่่านในอารมณ์์ที่่� ๔. วิิฉิิททก ซากศพขึ้้�นอืืด มากๆ จนฉีีดขาด เห็็นเนื้้�อเน่่า น้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� หนอง ไหลออกมา สััตว์์ ทั้้�งหลายมาตอมกิิน เพราะกลิ่่�นฟุ้้ง ขจรออกไป ๕. วิิกขายิิตตก ซากศพที่่�เน่่านั้้�น ถููกสััตว์ทั้้ ์ �งหลายรุุม กัันทึ้้�งกิิน แร้้งบ้้าง กาบ้้าง สุุนััขบ้้าง สััตว์์อื่่�นๆ ที่่�กิินเนื้้�อ บ้้าง เป็็นอาหาร ของสััตว์์ต่่างๆ
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 25 น่่าใคร่่น่่าพอใจ หรืือมาเปรีียบเทีียบกัับชีีวิิตของคนเมื่่�อเป็็นอยู่่มีีอาการอย่่างนั้้�นอย่่าง นั้้�น ครั้้�นตายแล้้วก็็ต้้องทิ้้�งร่่างไม่่มีีใครเขาใยดีี ไม่มี่ ีใครเขาแยแสเป็็นอาหารของสััตว์์ทั้้�ง หลายย่่อมสลายไป พิิจารณาให้้มากๆ จิิตก็็จะเกิิดความสงบเพราะสัังเวชอารมณ์์ ของสมาธิิก็็เกิิดขึ้้�น สมาธิิเกิิดขึ้้�นในขณะของอารมณ์์อัันใดพึึงจำำ�วิิธีีการอัันนั้้�นไว้้ต่่อ ไป เวลาฟุ้้�งซ่่านหรืือไม่่สงบครั้้�งคราวใด นึึกถึึงอารมณ์์อัันนั้้�นที่่�เกิิดความสัังเวชแล้้ว จิิตก็็จะสงบเป็็นสมาธิอีีกิ ได้้วิิกขายิิตตกอสุุภะจึึงเป็็นประโยชน์์แก่่การพิิจารณาดัังนี้้� ๖. วิกขิิตตก (วิกิ-ขิิด-ตะ-กะ) ซากศพที่่�ตายหมู่่จากอุุปััทวเหตุุบ้้าง จากอุุบััติิเหตุุรถบ้้าง เรืือบ้้าง เครื่่�องบิินบ้้าง ตึึก รามบ้้านช่่องถล่่มทัับกัันบ้้าง เขาเอาซากศพมาเรีียงๆ กัันไว้้เป็็นแถวๆ มีีอาการต่่างๆ กััน บางศพถููกทัับมาจากบ้้านถล่่มหััวยุุบบ้้าง บางศพที่่�จมน้ำ ำ� ตายท้้องอืืดบ้้าง บางศพ ที่่�เกิิดอุุบััติิเหตุุแขนขาหัักขาดท่่อนบ้้างเอามาเรีียงๆ กัันไว้้ก็็จะทำำ ให้้เกิิดความสัังเวช นึึกคิิดไปว่่า คนเหล่่านี้้�เมื่่�อมีีชีีวิิตอยู่่บำำเพ็็ญกุุศลบ้้าง อกุุศลบ้้าง ถ้้าใครบำำเพ็็ญกุุศล แล้้วตายไปก็็ยัังอุ่่นใจว่่ามีีที่่�พึ่่�ง บางคนก็็ไม่่เคยบำำเพ็็ญกุุศลเลยเพราะประมาทมััวเมา ด้้วยประการต่่างๆ กำำลัังหลงติิดหลงเพลิินกัับเบญจพิิษ กามคุุณคืือรููป เสีียง กลิ่่�น รสโผฏฐััพพะ อารมณ์์ หลงติิดอยู่่ในรสในพวกในกลุ่่มที่่�ซ่่องเสพอบายมุุข หลงติิด อยู่่กัับการเที่่�ยวเตร่่สนุุกสนาน หาความสนุุกสนานให้้เพลิิดเพลิินไปแต่่วัันหนึ่่�งวััน หนึ่่�งไม่่รู้้�ความตาย ครั้้�นความตายมาถึึงเข้้า ไม่่มีีโอกาสได้้ทำำบุุญสุุนทานเป็็นเสบีียง เดิินทางแห่่งปรภพไว้้เลยจึึงต้้องมีีทุุกข์์จึึงต้้องเดิินทางไปสู่่อบายในทางที่่�ไม่่มีีบุุญ คนมีีบุุญตายไปแล้้วอยู่่ภพหนึ่่�ง คนมีีบุุญตายไปแล้้วก็็ภพหนึ่่�งต่่างกััน ผู้้�ที่่�มีีบุุญทำำ ไว้้ก็็ไปสู่่สุุคติิภพ, ผู้้�ที่่�ไม่่มีีบุุญก็็ไปสู่่ทุุคติิภพ แล้้วใครจะช่่วยเหลืือให้้พ้้นจากภาวะ นั้้�นไปได้้มีีคนประเภทหนึ่่�งพููดว่่าเรื่่�องภพต่่างๆ นั้้�นมองไม่่เห็็นและก็็ตััวเองทำำอะไร ไว้้ก็็ไม่่รู้้� เหมืือนกัับว่่าชาติินี้้�เราเกิิดเราก็็ไม่่รู้้�ว่่าชาติิก่่อนเราทำำอะไรไว้้ แต่่ความเป็็น จริิงภพอื่่�นคืือเทพยดาก็็ดีีเขารู้้�ว่่าเขาทำำอะไรไว้้เมื่่�อเป็็นมนุุษย์์ พวกเปรตอสุุรกายก็็ ดีีเขารู้้�ว่่าเขาทำำ ไม่่ดีีอะไรไว้้เมื่่�อเป็็นมนุุษย์์ สััตว์์นรกทั้้�งปวงรู้้� ภพมนุุษย์์นี่่�แหละไม่่รู้้� ซึ่่�งมีีภาวะแห่่งการบำำเพ็็ญบุุญอาศััยสติิปััญญา แต่่เมื่่�อตายไปแล้้วรู้้� เราจะสู่่สุุคติิหรืือ ทุุคติิเพราะอะไรเราก็็รู้้� เพราะตามตำำนานที่่�พระผู้้�มีีพระภาคเจ้้าทรงแสดงไว้้เล่่าถึึง คนตกทุุกข์์ได้้ยาก อย่่างเช่่น ญาติิพระเจ้้าพิิมพิิสารขอบุุญจากพระพุุทธเจ้้ามาจาก สมััยพระพุุทธเจ้้าองค์์ก่่อนๆ โน้้นแล้้วท่่านก็็ผลััดมาเรื่่�อยคืือตามกรรม นางฟ้้านาง สวรรค์์ที่่�ได้้สู่่ภพอัันดีีงามแล้้วก็็ย่่อมรู้้�ว่่าตนเองได้้ภพนั้้�นเพราะอะไร มีีแต่่มนุุษย์์ นี่่�แหละไม่่รู้้� คืือเขาปิิดไว้้คล้้ายๆ กัับว่่าเขาปิิดไว้้เพื่่�อให้้ใช้้สติิปััญญา คนไหนเป็็น บััณฑิิตมีีสติิปััญญามีีความฉลาดรู้้�จัักบำำเพ็็ญตนให้้เกิิดบุุญ คนไหนเป็็นพาลชนแม้้ มีีผู้้�บอกกล่่าวแล้้วก็็ไม่่เชื่่�อหาความเพลิิดเพลิินสนุุกไปตามอารมณ์์ง่่ายกว่่าสะดวก กว่่าแต่่แล้้วผลที่่�สุุดก็็เป็็นไปตามกรรม เพราะฉะนั้้�นสััตว์์ทั้้�งหลายเกิิดมาแล้้วต้้อง ๖. วิิกขิิตตก ซากศพที่่�ตายหมู่่ จากอุุปััทวเหตุุ จากอุุบััติิเหตุุรถ อุุบััติิเหตุุเรืือ เครื่่�องบิิน โดยเอา ซากศพมาเรีียงกััน ไว้้เป็็นแถว ศพถููก ทัับจากบ้้านถล่่ม จมน้ำ ำ� ตายท้้องอืืด
26 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ตาย, ตายต่่างกัันไม่่เหมืือนกััน คืือตายตามปกติิสิ้้�นอายุุขััยหรืือว่่าตายด้้วยอุุบััติิเหตุุ อย่่างหนึ่่�งอย่่างใด แต่่ก็็ต้้องตาย สิ่่�งที่่�จะช่่วยเมื่่�อตายแล้้วก็็คืือบุุญอย่่างเดีียว อย่่างอื่่�นก็็ช่่วยอะไรไม่่ได้้ และบุุญที่่�จะช่่วยได้้ไม่่ใช่่ทำำตอนตายต้้องทำำ ไว้้ก่่อนตาย พิิจารณาให้้เห็็นแล้้วซากศพที่่�เขามาเรีียงๆ ไว้้หลายๆ คนจะเกิิดความรู้้สึึกหลาย อย่่างเมื่่�อเป็็นบััณฑิิตมีีปััญญาและจะเกิิดความไม่่ประมาทในชีีวิิตของตนเป็็นที่่�สุุด วิิกขิิตตกจึึงเป็็นอารมณ์์อสุภุะเพื่่�อให้้จิิตของเราเกิิดความสลดและสงบ ๗. หตวิิกขิิตตก (หะ-ตะ-วิิก-ขิิด-ตะ-กะ) ซากศพที่่�ตายด้้วยถููกอาวุุธถููกฟัันศีีรษะบ้้าง ตััดแขนตััดขาบ้้าง ถููกระเบิิดขาดท่่อน เละเทะบ้้าง ถููกยิิงบ้้างถููกแทงบ้้าง สััตว์์ที่่�ผููกคอตายบ้้าง กิินยาตายบ้้าง ย่่อมมีีอาการ ต่่างๆ กััน พิิจารณาถึึงอาการเช่่นนั้้�นแล้้วก็็จะทำำ ให้้เกิิดความสัังเวชเช่่นเดีียวกััน ย้้อนมา ถึึงชีีวิิตของตนเองถ้้ามีีสติิปััญญาไม่่ประมาทก็็ต้้องระวััง คืือหนึ่่�งถ้้าเห็็นว่่าศพนั้้�นตาย ด้้วยอาวุุธด้้วยมีีศััตรููอาฆาตมาดร้้ายก็็พึึงเจริิญเมตตาอยู่่ด้้วยความดีี อย่่าเบีียดเบีียน กันัอย่่าปองร้้ายกััน ไม่่เหลือบ่ื ่ากว่่าแรงอะไรที่่�ล่่วงเกินิมาพึึงผ่่อนผัันอภััยซึ่่�งกัันและกััน อย่่ามีีเวรอย่่ามีีภััยกััน ให้้อยู่่เย็็นเป็็นสุุข ก็็จะบรรเทาหรืือหลีีกหนีีภาวะแห่่งความเป็็น ศััตรููอาฆาตมาดร้้ายกัันเสีียได้้ และอีีกประการหนึ่่�งก็็จะเห็็นว่่าสรีีระร่่างกายของบุุคคล นี้้�ประกอบไปด้้วยดิิน น้ำ ำ� ไฟ ลม เมื่่�อถููกเฉาะ ถููกฟััน ถููกแทงเป็็นต้้นถ้้าแต่่ละอย่่างละ อย่่างมีีธาตุุน้ำ ำ� คืือเลืือดก็็จะไหลออกมา ธาตุุน้ำ ำ� คืือเลืือดที่่�เคยหมุุนเวีียนในร่่างกายก็็จะ ขาดลงร่่างกายก็็ตั้้�งอยู่่ไม่่ได้้มีีสภาพเป็็นอย่่างนี้้� อย่่าประมาทในชีีวิิตพึึงบำำ�เพ็็ญความ ดีีให้้เกิิดขึ้้�นนี่ ่� คืือผลแห่่งอสุภุะและจิิตใจก็็จะสงบระงัับจากกามารมณ์์ ๘. โลหิิตตก (โล-หิิด-ตะ-กะ) สรีีระร่่างกายที่่�ถููกทำำร้้ายนั้้�นมีีเลืือดไหลออกมามาก เช่่นสมััยก่่อนนัักโทษประหารถููก ตััดคอตััดแขน เลืือดก็็จะพุ่่งกระฉููดออกมาทัันทีี หรืือผู้้�ถููกอาวุุธเลืือดก็็จะไหลออกมา ตามช่่องที่่�อาวุธทำุำร้้ายนั้้�นไหลออกมาเป็็นทาง เขาเรีียกว่่าโลหิิตตก (โล-หิิด-ตะ-กะ) ใน อสุุภะกรรมฐานดููเลืือด, เห็็นเลืือดที่่�ออกมาจากร่่างกายของคน ร่่างกายของคนเราที่่� พระพุุทธเจ้้าเรีียกว่่า ปููโร นานััปปะการััสสะ อะสุุจิิโน เต็็มไปด้้วยของไม่่สะอาดเลืือด ไหลออกมาก็็เหม็็นคาวเดี๋๋�ยวเดีียวแมลงวัันทั้้�งหลายก็็มาตอมแล้้ว มดทั้้�งหลายก็็มากิิน แล้้ว เพราะความเหม็็นคืือเหม็็นคาวเป็็นอสุุภะ ทำำ ให้้เห็็นว่่าแม้้ร่่างกายของเราที่่�มีี อยู่่ก็็ล้้วนแล้้วแต่่เป็็นอสุุภะเป็็นของไม่่งาม ด้้วยเหตุุนี้้�เอง เราจะชำำระสะสางร่่างกายนี้้� เท่่าไรจึึงไม่่หมดกลิ่่�นเหม็็น เพราะสิ่่�งที่่�อยู่่ภายในกายเป็็นของปฏิิกููลเป็็นของเหม็็นทั้้�ง สิ้้�นนึึกแล้้วก็็จะได้้คลายอารมณ์์ถึึงซึ่�ง่ความสงบเป็็นสมาธิิได้้ โลหิิตตกเป็็นประโยชน์์ แก่่การพิิจารณา ๗. หตวิิกขิิตตก ซากศพที่่�ตายด้้วย ถููกอาวุุธฟัันศีีรษะ ตััดแขน ตััดขา ถููก ระเบิิดขาดท่่อน เละ ถููกยิิง ถููกแทง กิินยาตาย ๘. โลหิิตตก สรีีระถููกทำร้้ ำายมีี เลืือดไหลออกมา มาก เช่่นนัักโทษ ถููกประหารโดย การตััดคอ ให้้ พิิจารณาเลือืดที่่� ออกมาจากร่่างกาย
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 27 ๙. ปุุฬุุวก (ปุุ-ลุุ-วะ-กะ) ร่่างกายที่่�ตายแล้้วถููกหมกทิ้้�งไว้้ในป่่าบ้้างในที่่�ลัับบ้้างจนขึ้้�นพองอืืดเน่่าไม่่มีีใคร ไปพบ จนผู้้�ได้้กลิ่่�นเหม็็นกระจายออกมาจึึงตามหากลิ่่�นและพบคนตายแล้้ว เน่่า แล้้ว และพวกหนอนทั้้�งหลายเต็็มไปหมดตามร่่างกายไต่่ตอมคลุุมร่่างกายเหมืือนกัับ ว่่าร่่างกายนั้้�นเอาแหไปคลุุมไว้้ ทุุกส่่วนสััดมีีแต่่หนอนตััวยาวบ้้าง ตััวสั้้�นบ้้าง ตััวดำำบ้้าง ตััวเหลืืองบ้้าง ตััวขาวบ้้าง ผุุดเข้้าผุุดออกลงไปในเบ้้าตาบ้้าง ออกมาทางปาก บ้้าง ลงไปทางจมููกบ้้าง ตรงไหนเนื้้�อฉีีกขาดเป็็นแผลเหวอะหวะเป็็นรููก็็มุุดเข้้าไปโผล่่ ขึ้้�นมา ตััวก็็เปรอะเปื้้�อนด้้วยน้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� หนองที่่�เน่่า เขาเรีียกว่่าปุุฬุุวกซากศพที่่�หนอน รุุมกิินกัันอยู่่ นึึกถึึงอารมณ์์เช่่นนี้้�แล้้วก็็จะทำำ�ให้้หมดความใคร่่ความอยากได้ แ้ ม้้คน นั้้�นจะเป็็นที่่�พึึงพอใจมาก่อน่เมื่่�อพบในสภาพนี้้�ความพึึงพอใจก็็จะหายหมดไป หรืือเมื่่�อ พิิจารณาเพ่่งศพนั้้�นไว้้จนติิดตาติิดใจ เห็็นร่่างกายคนอื่่�นก็็จะหมดความพึึงพอใจเช่่น เดีียวกััน เพราะจิิตใจถอนขาดจากอารมณ์์ของกามารมณ์์เห็็นอะไรก็็เป็็นอสุุภะหมด ดััง เช่่นบางคนเห็็นศพแล้้วรัับประทานอาหารไม่่ลง แต่่นั่่�นเพราะไม่่มีีปััญญาจึึงเกิิดความ เกลีียด แต่่ถ้้ามีีปััญญาเห็็นเป็็นอสุุภะดัังกล่่าวมาแล้้ว แต่่ไม่่ใช่่รัับประทานอาหารไม่่ได้้ ปรากฏรู้้�อยู่่กัับใจ ใจเห็็นซากศพนั้้�นอยู่่เสมอช่่วงที่่�ใจเห็็นซากศพอยู่่นานเท่่าไรกาม ฉัันท์์ไม่่มีีกามฉัันท์์หมดไปทำำ�จิิตให้้สงบได้้ง่่าย ปุุฬุุวกอสุุภะเป็็นประโยชน์์แก่่การ บำำ�เพ็็ญสมาธิิอย่่างนี้้� ๑๐. อััฏฐิิ (อะ-ถิิ-กะ) ร่่างกายที่่�ตายไปแล้้วอะไรอะไรถููกกิินหมดแล้้วแห้้งหมดแล้้วเหลืือแต่่โครงกระดููก อย่่างเดีียว โครงกระดููกในจมููกถึึงกะโหลกภายใน กระดููกคอกระดููกซี่่�โครง กระดููก ไหปลาร้้า กระดููกแขน กระดููกมืือ กระดููกซี่่�โครงที่่�โค้้งๆ ออกไปตามกระดููกสัันหลััง กระดููกสัันหลััง กระดููกสะโพก กระดููกขาส่่วนบน กระดููกเข่่ากระดููกแข้้ง กระดููก นิ้้�วกลายเป็็นข้้อยาวๆ เพราะเมื่่�อยัังมีีเนื้้�อมีีหนัังหุ้้�มอยู่่นั้้�นแลเป็็นข้้อสั้้�นๆ แต่่พอ เนื้้�อหนัังที่่�หุ้้�มอยู่่ความอ้้วนของที่่�หุ้้�มอยู่่นั้้�นหมดไปก็็เหลืือแต่่ละอย่่างเป็็นข้้อยาวๆ นิ้้�วยาวๆ กระดููกยาวๆ เหลืือแต่่โครงร่่าง ทำำ ให้้เห็็นประโยชน์์ในข้้อนี้้�คืือความรู้้�แจ้้ง เห็็นจริิงว่่า หนึ่่�งคืือร่่างกายของคนเรานั้้�นมีีกระดููกเป็็นโครงใน กระดููกเป็็นโครง ในนี้้�เป็็นที่่�เกาะของเอ็็นของเส้้นเลืือด ของเส้้นประสาทหุ้้มห่่ออยู่่ด้้วยเนื้้�อหนััง ประการที่่�สองร่่างกายที่่�หุ้้มห่่ออยู่่นั้้�นเป็็นที่่�ฉาบทาไว้้ด้้วยน้ำำ��เลืือดน้ำำ��เหลืืองภายใน เป็็นอยู่่อย่่างนี้้� เมื่่�อหมดเนื้้�อหมดหนััง หมดน้ำำ��เลืือดไปก็็เห็็นโครงใน เหมืือนบ้้าน ที่่�เขาปลููกขึ้้�นเขาจะตั้้�งเสาตีีโครงเรืือน ยัังไม่่มุุงหลัังคายัังไม่่ตีีฝาเราก็็จะเห็็นแป กลอน สิ่่�งต่่างๆ อัันเป็็นเครื่่�องของเรืือน ไม้้เคร่่าไม้้ฝาที่่�ตั้้�งๆ อยู่่ ครั้้�นเมื่่�อตีีฝาเสร็็จ เรีียบร้้อยแล้้วมุุงแล้้วสิ่่�งนั้้�นก็็ไม่่เห็็น เห็็นแต่่รููปของเรืือนแต่่เมื่่�อรื้้�อออกมาก็็จะเห็็น โครงอย่่างนี้้�อีีกฉัันใด กายนี้้�ก็็เหมืือนกัันเมื่่�อเป็็นอยู่่เนื้้�อหนัังปิิดบัังไว้้แต่่ภายในก็็เป็็น ๙. ปุุฬุุวก ร่่างกายที่่�ตายแล้้ว ถููกหมกทิ้้�งไว้้ในป่่า ที่่�ลัับจนขึ้้�นพองอืืด เน่่า จนมีีผู้้�ได้้กลิ่่�น มีีหนอนเต็็มปก คลุุมเต็็มร่่างกาย ตััวเปรอะด้้วยน้ำ ำ� เลืือดน้ำ ำ� หนองเน่่า ๑๐. อััฏฐิิ ร่่างกายที่่�ตายแล้้ว ถููกกิินไปหมดแล้้ว เหลืือแต่่โครงกระดููก อย่่างเดีียว พิิจารณา เห็็นว่่า ร่่างกายคน เรามีีกระดููกเป็น็ โครง ในเป็็นที่่�เกาะของเอ็็น หนััง เส้้นเลืือด และ ร่่างกายที่่�หุ้้�มห่่อโครง ฉาบทาด้้วยน้ำ ำ� เลืือด น้ำ ำ� เหลืืองเมื่่�อหมดเนื้้�อ หนัังก็็เหลืือแต่่โครง ซึ่่�งไม่่ได้้เป็็นสิ่่�งที่่� มั่่�นคง พร้้อมที่่�จะ แตกสลายได้้
28 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร โครงร่่างคืือกระดููกเหมืือนกัันหมดไม่่ว่่าใครมีีกระดููกเป็็นโครงร่่างเหล่่านี้้� เพราะฉะนั้้�น เมื่่�อพิิจารณาอย่่างนี้้�แล้้ว ก็็จะรู้้�ตามความเป็็นจริิงว่่า ในร่่างกายของเรามีีแต่่กระดููก เป็็นโครงร่่างและกระดููกเป็็นโครงร่่างนั้้�นไม่่ใช่่เหล็็กแท่่งเดีียวต่่อต่่อกัันไว้้ต่่อกัันไว้้โดย อาศััยเส้้นเอ็็นเนื้้�อยึึดไว้้ ประกอบไว้้จึึงหาชื่่�อว่่าเป็็นสิ่่�งที่่�มั่่�นคงแข็็งแรงทนทานหาได้้ ไม่่เป็็นของพร้้อมที่่�จะแตกสลาย ตกมาจากที่่�สููงเสีียหน่่อยแข้้งขาก็็หัักไม่่ไหวเพราะต่่อ กัันไว้้ โดนความร้้อนมากๆก็็ทนไม่่ไหว เย็็นมากๆก็็ทนไม่่ไหวหรืือพอมีีอายุุมากหน่่อย ก็็อ่่อนเรี่่�ยวอ่่อนแรงแล้้วในที่่�สุุดก็็ทนไม่่ไหว โรคภััยไข้้เจ็็บเกิิดขึ้้�นก็็ทนไม่่ไหว เพราะ ร่่างกายไม่่ใช่่เหล็็กไม่่ใช่่หิินไม่่ใช่่ปููนเป็็นกระดููกเนื้้�อหุ้้�มกระดููกอยู่่เท่่านั้้�นเอง ความเป็็น จริิงเป็็นอย่่างนี้้�เมื่่�อรู้้�อย่่างนี้้�แล้้วนึึกถึึงร่่างกายก็็นึึกถึึงโครงกระดููก ถ้้าจิิตน้้อมนึึกถึึงโครงกระดููกหรืือได้้เห็็นโครงกระดููกบ่่อยๆ แล้้วพิิจารณาว่่าในกายนี้้�ก็็เป็็นอััฏฐิิ อััฏฐิิ กัังคืือร่่างกายนี้้�มีีแต่่กระดููก มีีแต่่โครงกระดููก นิ้้�วก็็คืือกระดููก แขนก็็กระดููก หััวก็็กระดููก คอก็็กระดููก ตััวก็็ กระดููก ขาก็็กระดููก เหล่่านี้้�เป็็นต้้น พิิจารณาดููให้้ทั่่�วกายจิิตที่่�ดููในกายเป็็นอารมณ์์ย่่อมจะเกิิดกรรมฐาน คืือ ความรู้้�จริิงและสงบ ความสงบด้้วยรู้้�ด้้วยถ่่ายถอนกิิเลสคืือกามราคะ เบญจพิิษ กามคุุณ ความพึึงพอใจในรููป เป็็นต้้นออกไปจากจิิตใจเสีียได้้ทำำ ให้้จิิตใจเกิิดความสะอาดคือืเกิิดความผ่่องแผ้้ว พระพุุทธเจ้้าจึึงได้้ทรงแสดงอสุุภกรรมฐานแต่่ละอย่่างละอย่่างไว้้ชื่่�อเป็็นชื่่�อเดีียวแต่่แยกออกเป็็นข้้อ น้้อยข้้อใหญ่่ถึึง ๑๐ ข้้อ ในบรรดา ๑๐ ข้้อนี้้�เหมาะกัับจริิตที่่�เป็็นของคนที่่�มีีกามฉัันท์์แต่่จะถููกกัับจริิตในข้้อไหน พึึงพิิจารณาดูู เห็นข้้อ ็ ไหนพิิจารณาข้้อไหนแล้้วจิิตสลดง่่าย สงบง่่าย เป็็นสมาธิิง่่ายหมายความว่่าถููกจริิตกัับข้้อ นั้้�น พึึงพิิจารณาข้้อนั้้�นไว้้บ่่อยๆไว้้นานๆจนเกิิดความสงบเป็็นสมาธิิ สมาธิิเมื่่�อเกิิดความชำำนาญมากขึ้้�นแล้้วพึึง พิิจารณาสิ่่�งเหล่่านั้้�นกระดููกท่่อนนั้้�นสิ่่�งเหล่่านั้้�นเป็็นอนิิจจัังไม่่เที่่�ยง วัันนี้้�อยู่่เท่่านี้้�วัันหน้้าก็็ผุุพัังออกไปสลาย ไปจนเป็็นผุุยผง ปลิิวไปตามลม ซึึมซาบไปในแผ่่นดิินหมดไม่่มีีอะไรเหลืือ เพราะฉะนั้้�นพระพุุทธเจ้้าจึึงทรง แสดงว่่า“ร่า่งกายนี้้�ไม่่มีีอะไรเป็็นของของตน จำำ�จะต้้องละทิ้้�งสิ่่�งทั้้�งปวงทุุกสิ่่�งทุุกอย่่างเป็็นอนััตตา” บัังคัับ บััญชาห้้ามกััน หวงแหนอย่่างใดอย่่างหนึ่่�งไม่่ได้้ ย่่อมแตกสลายไปเป็็นในที่่�สุุดไม่่มีีใครเป็็นเจ้้าของทั้้�งสิ้้�น ย่่อมเป็็นไปตามธรรมชาติิดัังนี้้� เพราะฉะนั้้�นการพิิจารณากายของเราเป็็นอารมณ์์ดัังได้้กล่่าวมาแล้้วเป็็นเพื่่�อ ชำำ ระใจให้้หมดจดจากอารมณ์์คืือกามฉัันท์์หรืือราคะ เป็็นไปเพื่่�อให้้เกิิดความรู้้�แจ้้งเห็น็จริิง เป็็นไปเพื่่�อให้้รู้้�คติิ ของชีีวิิตสััตว์์ทั้้�งหลายเกิิดมาแล้้วเป็็นอย่่างนี้้� เป็็นไปเพื่่�อถ้้ายัังมีีชีีวิิตอยู่่จะได้้ประพฤติิปฏิิบััติิตนให้้ถููกต้้อง ไม่่ ประกอบบาปกรรมชั่่�วช้้าลามกด้้วยประการต่่างๆ เป็็นไปเพื่่�อให้้เกิิดแสวงหาบุุญคืือความดีีสั่่�งสมในจิิตใจไว้้ จะได้้ปฏิิบััติิธรรมให้้พ้้นทุุกข์์ในที่่�สุุดตามคำำสอนของพระศาสดา อสุุภกรรมฐานย่่อมมีีประโยชน์์ดัังกล่่าวมานี้้� เพราะฉะนั้้�นต่่อนี้้�ไป เมื่่�อได้้ตั้้�งอารมณ์์พิิจารณาตาม ฟัังตามอัันนี้้�แล้้วจิิตเกิิดความสัังเวชสลดเพ่่งดููอารมณ์์ นั้้�นให้้เป็็นกลางแล้้ว ตั้้�งใจอบรมจิิตของตนภาวนาด้้วยนึึกถึึงข้้อนั้้�นให้้นานๆที่่�สุุดเท่่าที่่�จะนานได้้ ถ้้านึึก แล้้วหายไปก็็พึึงรัักษาจิิตของตนด้้วยกรรมฐานเดิิมโดยมีีจิิตที่่�ถููกสำำ�รอกด้้วยอสุภุะแล้้วเพื่่�อความสงบ กรรมฐานกายคตาสติิและอสุุภกรรมฐานทั้้�ง ๒ อย่่างนี้้�พระศาสดา พระสาวกแสดงมาก แสดง บ่่อยๆ เมื่่�อผู้้�นำำ ไปปฏิิบััติิหมั่่�นพิิจารณากายของตนและกายผู้้�อื่่�นให้้เห็็นเป็็นอสุุภะแล้้ว ก็็จะขจััดอารมณ์์อััน
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 29 เป็็นทำำ ให้้ใจเศร้้าหมองคืือราคะออกไปจากจิิตใจหรืือสงบระงัับได้้ แต่่ที่่�จริิงการที่่�จะพิิจารณาธรรมะนี้้� พึึง เพ่่งดููกายความเปรีียบเทีียบจากกายของตนให้้มาก ให้้เน้้นหนััก โดยกายของผู้้�อื่่�นเพีียงแต่่เห็็น เห็็นแล้้วก็็มา พิิจารณากายของเรา เห็็นคนตายมีีสีีหน้้าเป็็นอย่่างไร ลัักษณะเป็นอย่็ ่างไร ในยุุคนี้้�เราจะไม่่เห็็นคนตายที่่�ขึ้้�นอืืดเน่่าก็็อาจจะเห็็นสััตว์์อื่่�นที่่�ขึ้้�นพองอืืดเน่่า เช่่น สุุนััขข้้างถนนเป็็นต้้น ก็็มาเปรีียบเทีียบ แม้้คนเราตััวเราก็็เหมืือนกัันที่่�ตายไปแล้้ว เกิิดทิ้้�งไว้้ก็็มีีอาการเช่่นเดีียวกััน ความคิิดดัังได้้ กล่่าวมาแล้้วนี้้�เขาเรีียกกัันว่่าทวนกระแสคืือกระแสของจิิตย่่อมไหลตามไปราคะ โทสะ โมหะ แต่่การนึึกถึึง ความโสโครก ความไม่่งามของกายเป็็นการทวนกระแสเพื่่�อให้้จิิตปล่่อยวางอารมณ์์ที่่�จะนำำ พาไปให้้เกิิดราคะ โทสะ โมหะจึึงเรีียกกัันว่่าทวนกระแส ซึ่่�งจะเป็็นเหตุุให้้เกิิดใจสงบ คืือจิิตใจของเราที่่�เป็็นไปตามกระแสอยู่่ใต้้ อำำนาจของราคะเป็็นต้้น ถููกกิิเลสเหล่่านั้้�นรึึงรััดผููกมััดนำำ พาไปทำำ ให้้เกิิดความชอบใจ ทำำ ให้้เกิิดความพอใจ ความพอใจในสิ่่�งเหล่่านั้้�นถึึงแม้้จะทำำอย่่างไรอย่่างไรก็็ใจก็็ไม่่สงบได้้ง่่ายที่่�พระพุุทธเจ้้าเปรีียบไว้้ว่่า เหมือนื ไม้้ที่่� แช่่ด้้วยน้ำ ำ�ชุ่่มด้้วยยางให้้คนมีีกำำลัังกล้้าแข็็งแรงสัักเพีียงใดเอามาสีีกัันให้้เกิิดเป็็นไฟย่่อมเกิิดไม่่ได้้จิิตที่่�มีีราคะ ก็็เช่่นเดีียวกัันทำำอย่่างไรอย่่างไรให้้ราคะนั้้�นเกิิดความสงบเป็็นไปไม่่ได้้ต้้องลอกคราบขจััดราคะออกไปเสีีย ก่่อนจากใจจึึงจะสงบได้้ เหมืือนไม้้ที่่�แห้้งวางอยู่่บนบกไม่่ได้้แช่่น้ำ ำ� บุุคคลพอมีีกำำลัังก็็อาจมาสีีกัันให้้เกิิดเป็็น ไฟได้้จิิตนี้้�ก็็เหมืือนกััน เพราะฉะนั้้�นพระผู้้�มีีพระภาคเจ้้าจึึงได้้ทรงแสดงวิิธีีละอารมณ์์ราคะ กามราคะความกำำหนััด ความใคร่่ ความเพลิินในอารมณ์์ของราคะนั้้�นไว้้หลายวิิธีีหลายอย่่างด้้วยกััน โดยใจความที่่�เป็็นหลัักก็็คืือ กายคตาสติิ อสุุภะ มรณะสติิ และให้้เห็็นความโสโครกในกิิริิยาต่่างๆ หรืือในอาการต่่างๆ ของสรีีระ ร่่างกายนี้้� ทั้้�งนี้้�ก็็เพื่่�อให้้จิิตใจที่่�เคยไหลไปตามกระแสหยุุดเปลี่่�ยนแปลงความไหลไปตามกระแสนั้้�น เพราะ ได้้รู้้ตามความเป็็นจริิงแล้้วก็็จะเกิิดความสงบได้้ อนุุสสติิ ๑๐ ได้้แก่่ การระลึึกถึึง ๑. พุุทธานุุสสติ ระิ ลึึกถึึงคุุณของพระพุุทธเจ้้า ดัังที่่�ได้้กล่่าวในการระลึึกถึึงคุุณของพระพุุทธเจ้้า หรืือ การบริิกรรมพุุทโธ ๒. ธััมมานุุสสติ ระิ ลึึกถึึงคุุณของพระธรรม พระธรรมคืือคำำสอนแนวทางเพื่่�อการพ้้นทุุกข์์ เป็็นธรรมที่่� ตรััสไว้้ดีีแล้้ว พระธรรมเป็็นตััวแทนพระศาสดา แทนพระตถาคตที่่�ละสัังขารไปแล้้ว เพราะมีีพระ ธรรมคงไว้้อยู่่ พวกเราทั้้�งหลายจึึงยัังได้้เรีียนรู้้�หนทางแห่่งการพ้้นภััยในวัฏัสงสาร ๓. สัังฆานุุสสติ ระิ ลึึกถึึงคุุณของพระสงฆ์์ สงฆ์์สาวกของพระผู้้�มีีพระภาคเจ้้า คืือ คู่่ที่่�หนึ่่�งคืือ สััตบุุรุุษ ๔ คู่่ คู่่ที่่�หนึ่่�งคืือ พระโสดาปััตติิมรรคและพระโสดาปััตติิผล คู่่ที่่�สองคืือ พระสกทาคามิิมรรคและพระสกทา คามิิผลคู่่ที่่�สามคืือ พระอนาคามิิมรรคและพระอนาคามิิผล คู่่ที่่�สี่่�คืือ พระอรหััตตมรรคและพระอรหััตตผล เราทั้้�งหลายยัังได้้ถึึงพระธรรมคำำสอนของพระพุุทธเจ้้าด้้วยการถ่่ายทอดองค์์ความรู้้�จากพ่่อแม่่ครููบาอาจารย์์ หากปราศจากพ่่อแม่่ครููบาอาจารย์์ เราคงพบอุุปสรรคมากมาย อาจจะหลงไปผิิดเส้้นทาง มิิอาจก้้าวหน้้าใน ธรรมได้้ เราจึึงควรระลึึกถึึงพระคุุณของพระสงฆ์์สาวกของพระผู้้�มีีพระภาคเจ้้า ถ้้าเราสามารถศึึกษาประวััติิ ปฏิิปทาของอััครสาวกพระพุุทธเจ้้าได้้จะเพิ่่�มความศรััทธา หรืือศึึกษาประวััติิการบากบั่่�นทุ่่มเทเพื่่�อให้้ได้้เห็็น ธรรมของครููบาอาจารย์์ที่่�เราศรััทธา ก็็สามารถเป็็นแนวทางการระลึึกถึึงพระคุุณของพระสงฆ์์ได้้เช่่นกััน
30 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร ๔. สีีลานุุสสติิ ระลึึกถึึงศีีลที่่�เราปฏิิบััติิอย่่างสม่ำ ำ� เสมอเป็็นอารมณ์์ การรัักษาศีีลประกอบด้้วย กายสุุจริิต วาจาสุุจริิต มโนสุุจริิต อธิิศีีลคืือศีีลในระดัับโลกุุตตระธรรม ศีีลนำำสู่่สมาธิิ ปััญญา การบรรลุุ โลกุุตตระธรรมจะขาดศีีลไม่่ได้้ นอกจากนั้้�น ศีีลที่่�บริิสุุทธิ์์�ทำำ ให้้เกิิดความสงบ จิิตเข้้าสู่่สมาธิิได้้ง่่ายขึ้้�น ๕. จาคานุุสสติิ ระลึึกถึึงอารมณ์์ทานที่่�ได้้สละมอบให้้ผู้้�อื่่�น จาคะแตกต่่างจากทาน ทานมีีวััตถุุเป็็น สิ่่�งที่่�ให้้ลดความตระหนี่่�ถี่่�เหนีียว ส่่วนจาคะคืือการปล่่อยวางอารมณ์์ความโลภะ โทสะ โมหะนั้้�นเสีีย ๖. เทวตานุุสสติิ ระลึึกถึึงธรรมที่่�สามารถทำำ ให้้บุุคคลเป็็นเทวดาหรืือพรหมได้้ สมมติิเทวดา ได้้แก่่ พระราชา พระเจ้้าแผ่่นดิิน ราชวงศ์์ต่่างๆ ที่่�ต้้องมีีการสถาปนาก่่อน ส่่วนผู้้�ที่่�ปฏิิบััติิทานศีีลภาวนา ตายแล้้วจะ จุุติิบนสวรรค์์โดยไม่่ต้้องสถาปนา ๗. มรณานุุสสติิ กรรมฐานที่่�ระลึึกถึึงความตายเป็็นอารมณ์์ โดย ความตายมีี ๒ ชนิิด ได้้แก่่ • ตายยัังไม่่หมด (ตายในขณะที่่�ยัังมีีชีีวิิตอยู่่) การเปลี่่�ยนแปลงของสภาวะร่่างกายเกิิดอยู่่เสมอ เช่่น ตายจากสภาพทารกกลายเป็น็เด็็ก ตายจากเป็็นเด็็กเป็็นผู้้�ใหญ่่ เปลี่่�ยนแปลงไปในทางเสื่่�อม ลงเรื่่�อยๆ ไม่่สามารถย้้อนกลัับเป็็นสภาพเดิิมได้้ หรืืออีีกแบบคืือ ตายบางส่่วน ตายบางอย่่างใน อวััยวะของกายเรา เช่่น อััมพาต ตาบอด หููหนวก ขาขาด สภาวะบางอย่่างสามารถรัักษากลัับมา ฟื้้�นได้้เป็็นปกติิ ด้้วยการรัักษาของแพทย์์ในยุุคสมััยปััจจุุบััน นอกจากนั้้�น ยัังมีีการตายของ อวััยวะบางส่่วน เช่่น ผมที่่�เคยดกดำำก็็ร่่วงหล่่นจากผมที่่�หนากลายเป็็นผมบาง หรืือฟัันซึ่่�งเป็็น อวััยวะที่่�เกิิดขึ้้�นทีีหลััง แต่่กัับร่่วงหล่่นผุุพัังก่่อนอวััยวะอื่่�นก็็เป็็นได้้ ให้้พิิจารณาว่่ากายนี้้�มีีการ เปลี่่�ยนแปลงไม่่คงที่่�อยู่่เสมอ • ตายหมด สิ้้�นชีีวิิต มรณานุุสติ สามารถิทำำลาย ราคะ โทสะ โมหะ กามฉัันทะ อุุทธััจจะกุุกกุุจจะ (ความฟุ้้งซ่่าน อึึดอััด กลััดกลุ้้�ม กัังวล ทำำ ให้้เกิิดความเครีียด ความหงุุดหงิิด) วิิจิิกิิจฉา โดยให้้ระลึึกถึึงอวััยวะส่่วนต่่างๆ ของร่่างกาย ที่่�ค่่อยๆ ตายหรืือเปลี่่�ยนแปลงสภาพทีีละส่่วนให้้ชััดเจน จากนั้้�น ให้้มองอวััยวะของคนรอบตััวที่่�ตาย หรืือ เปลี่่�ยนแปลงสภาพตลอดเช่่นกััน ไม่่มีีใครพ้้นการเปลี่่�ยนแปลงนี้้�ไปได้้ก้้าวขึ้้�นสู่่วิิปััสสนาก็็จะรู้้�ลึึกขึ้้�นไปอีีกว่่า ความตายนั้้�นเกิิดจากอะไร “การเกิิด” เป็็นต้้นเหตุุของการแก่่ เมื่่�อแก่่แล้้วก็็ต้้องเจ็็บป่่วย เมื่่�อเจ็็บป่่วยก็็นำำ� สู่่ความตาย หากมองให้้ละเอีียดลงไปคนเราก่่อนจะแก่่ ก็็สามารถเจ็็บ หรืือตายแม้้คนวััยหนุ่่มสาว การตายของคนเราจึึงมีี ๒ ระยะด้้วยกััน • การตายก่่อนหมดอายุขัุัย • การตายเมื่่�อหมดอายุุขััยแล้้ว โดยอายุุของแต่่ละคนถููกกำำหนดมาให้้อยู่่ได้้ไม่่เท่่ากััน ตามแต่่บุุญ กุุศลแต่่ปางก่่อน นอกจากนี้้� ทั้้�งนามธรรมคืือความนึึกคิิดจิิตใจ และรููปธรรม คืือรููปร่่างหน้้าตาสีีผิิว ก็็ถููกกำำหนดมาจากบุุญกุศุลเช่่นเดีียวกััน การเกิิดมาจากไหน? เมื่่�อพิิจารณาโดยหลัักอริิยสััจ ๔ แล้้ว การเกิิดย่่อมมาจากสมุุทััย ทุุกข์์จึึงเป็็น ผล ตายมาจากความเจ็็บป่่วย การเจ็็บป่่วยแบ่่งเป็็นระดัับทนไหว ซึ่่�งอาจจะสามารถเยีียวยารัักษาให้้ทุุเลา ลงได้้ หายได้้ และการเจ็็บอีีกระดัับ หนึ่่�งคืือเจ็็บแบบทนไม่่ไหว ไม่่สามารถรัักษาให้้หายขาดได้้จึึงต้้องตาย อย่่างแน่่นอน เมื่่�อเราเกิิดความฟุ้้งซ่่านก็็เกิิดสติิระลึึกได้้ว่่าถึึงอย่่างไรเราก็็ตายอยู่่ดีี จิิตจะเกิิดความรู้้�สึึก ฟุ้้งซ่่านลดลง จิิตจะหัันกลัับมาพิิจารณากายของตนเอง ความสงบจึึงเกิิดขึ้้�นได้้ดั่่�งธรรมชาติิของคน จากเดิิม
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 31 คิิดมุ่่งร้้ายทำำร้้ายคนอื่่�น แต่่พอตััวเราจะโดนทำำร้้าย ก็็ต้้องหัันกลัับมาปกป้้องดููแลรัักษาตนเอง ดัังนั้้�น การกลัับ มาพิิจารณากายของตนซึ่่�งเป็็นอารมณ์์กรรมฐานอีีกอย่่างหนึ่่�ง ความเจ็็บมาจากความแก่่ แก่่แปลความว่่า อยู่่มานาน เช่่น นั่่�งนานๆ ก็็เจ็็บ ยืืนนานๆ ก็็เจ็็บ ความแก่่ มีี ๒ ระยะเช่่นเดีียวกันั • แก่่แบบปกปิิด แก่่จากเด็็กเล็็กเป็็นเด็็กโต จากเด็็กโตเป็็นวััยรุ่่น จากวััยรุ่่นเป็็นผู้้�ใหญ่่ จากผู้้�ใหญ่่ เป็็นคนชรา • แก่่แบบเปิิดเผย คืือ การเห็็นประจัักษ์์ด้้วยสายตาว่่าสภาพของกายเปลี่่�ยนแปลงทรุุดโทรมไป ผมดำำเป็็นผมขาว ฟัันโยกคลอน ผิิวหนัังเหี่่�ยวย่่น ความแก่่มาจากความเกิิด เหมืือนดัังพระผู้้�มีีพระ ภาคเจ้้ากล่่าวไว้้ว่่า “ถ้้าไม่่เกิิดจะมีีความแก่่ได้้อย่า่ งไร?” ความเกิิดก็็เกิิดขึ้้�นอยู่่เสมอสลัับสัับเปลี่่�ยนกัับความตาย เช่่น เกิิดมาอยู่่ในครรภ์์มารดา เกิิดเป็็น ทารก เกิิดเป็็นเด็็กเล็็กเด็็กโต เป็็นวััยรุ่่นเป็็นผู้้�ใหญ่่ และมีีความแก่่ความเจ็็บความตายตามมาเป็็นลำำดัับ ดัังใน ปฏิิจจสมุุปบาท พระพุุทธเจ้้าทรงเห็็นแล้้วว่่า การเกิิดคืือต้้นเหตุุ มาจากภพมาจากชาติิ ในขณะที่่� บางศาสนา สอนว่่าตายแล้้วสููญ ไม่่ว่่าจะทำำดีีทำำชั่่�วก็็ไม่่มีีผลอะไร บางศาสนาสอนว่่าตายแล้้วเกิิดใหม่่จริิงและเกิิดเป็็น มนุุษย์์ได้้ทุุกชาติิ แต่่ในทางพุุทธศาสนา ยอมรัับคำำว่่าตายแล้้วเกิิดวนเวีียนตามวััฏจัักร ไม่่ยอมรัับคำำว่่าตาย แล้้วสููญ แม้้นิิพพานก็็มิิได้้แปลว่่าสููญ ยอมรัับว่่าเป็็นไปตามอำำนาจแห่่งกรรม สมุุทััยคืือการสั่่�งสมแห่่งตััณหา กิิเลส ความทะยานอยาก ทำำ ให้้มีีการเกิิดอยู่่เสมอ ทุุกภพทุุกชาติิ ความอยากหรืือตััณหาไม่่มีีวัันที่่�จะเต็็มได้้ เพราะคำำว่่าตััณหาพร่่องอยู่่เสมอ
32 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร “อภิิณหปััจจเวกขณธรรมสููตร” อัันเกี่่�ยวกัับการเกิิด แก่่ เจ็็บ ตาย เป็็นธรรมที่่�ควรระลึึกถึึงเป็็นเนืืองๆ ชะราธััมโมมหิิ ชะรััง อะนะตีีโต (อะนะตีีตา) เรามีีความแก่่เป็น็ธรรมดาจะล่่วงพ้้นความแก่่ไปไม่่ได้้ พะยาธิิธััมโมมหิิ พะยาธิิง อะนะตีีโต (อะนะตีีตา) เรามีีความเจ็็บไข้้เป็็นธรรมดาจะล่่วงพ้้นความเจ็็บไข้้ไปไม่่ได้้ มะระณะธััมโมมหิิ มะระณััง อะนะตีีโต (อะนะตีตีา) เรามีีความตายเป็น็ธรรมดาจะล่่วงพ้้นความตายไปไม่่ได้้ สััพเพหิิ เม ปิิเยหิิ มะนาเปหิิ นานาภาโว วิินาภาโว เราจะละเว้้นเป็็นต่่างๆ, คืือว่่าเราจะต้้องพลัดพัรากจากของรัักของเจริิญใจทั้้�งหลายทั้้�งปวง กััมมััสสะโกมหิิ กััมมะทายาโท กััมมะโยนิิ กััมมะพันธุัุ กััมมะปะฏิิสะระโณ (ณา) เรามีีกรรมเป็็นของของตน, มีีกรรมเป็็นผู้้ให้้ผล, มีีกรรมเป็็นแดนเกิิด, มีีกรรมเป็็นผู้้ติิดตาม, มีีกรรมเป็็นที่่�พึ่่�งอาศััย ยััง กััมมััง กะริิสสามิิ, กััลยานััง วา ปาปะกััง วา, ตััสสะ ทายาโท (ทา) ภะวิสสิามิิ เราทำำกรรมอัันใดไว้้, เป็็นบุุญหรืือเป็น็ บาป, เราจะเป็็นทายาท, คืือว่่าเราจะต้้องได้้รัับผลของกรรมนั้้�นๆ สืืบไป เอวััง อััมเหหิิ อะภิิณหััง ปััจจะเวกขิิตััพพััง เราทั้้�งหลายควรพิิจารณาอย่่างนี้ ้� ทุุกวัันๆ เถิิด การระลึึกถึึงความตายที่่�จะมีีแก่่ตน ย่่อมเป็็นการอบรมจิิตใจให้้ผ่่องใส ถืือว่่าเป็็นผู้้�มีีสััมมาทิิฐิิ และนำำ มาโยนิิโสมนสิิการกลัับมาพิิจารณาตนเองให้้เป็็นประโยชน์์ได้้ควรใช้้สติิปััญญามองให้้เห็็นตามความเป็็นจริิง และปล่่อยวางความกลััวจากการแก่่ เจ็็บ ตายเหล่่านั้้�นมาพิิจารณา ให้้เห็็นตามจริิงว่่าเกิิดมาแล้้วทุุกคนต้้อง ตาย จึึงควรพิิจารณาว่่าหากไม่อ่ยากมาเกิิดต้้องทำำอย่่างไร กล่่าวคือต้้อ ื งไม่่ให้้มีตัีัณหา จึึงจะทำำ ให้้หมดสิ้้�นการ เวีียนว่่ายตายเกิิดได้้ การระลึึกถึึงความตายอยู่่เสมอจะทำำ ให้้เรามีีสติิสมาธิิมากขึ้้�น ใช้้ชีีวิิตอย่่างไม่่ประมาท การพิิจารณา ความตายเป็็นเนืืองๆ จะทำำ ให้้จิิตถอดทอนความยึึดมั่่�นถืือมั่่�น เมื่่�อรู้้�เห็็นตามความเป็็นจริิงแล้้ว ทุุกชีีวิิตที่่�เกิิด มาไม่่สามารถล่่วงพ้้นความตายไปได้้ กายเรามีีการเปลี่่�ยนแปลงเสมอ เทีียบได้้กัับการดัับการตายของแต่่ละ สภาวะที่่�เปลี่่�ยนแปลงไป เมื่่�อเราเกิิดเป็็นทารก เติิบโตเป็็นเด็็ก ก็็ถืือว่่าเราตายจากความเป็็นทารกแล้้ว จาก เด็็กเล็็กเวลาผ่่านไปกลายเป็็นเด็็กโต เป็็นวััยรุ่่น เป็็นผู้้�ใหญ่่ เป็็นวััยกลางคน เป็็นคนแก่่ ในที่่�สุุดก็็มีีความเจ็็บ ป่่วย มีีความตายเป็นธ็รรมดา ทุุกขั้้�นตอนจะเห็็นว่่าเรามีีการตายดัับจากสภาพเดิิมเป็็นสภาพใหม่่อยู่่เสมอ การ เปลี่่�ยนแปลงนี้้�ไม่่อยู่่ใต้้อาณััติิบััญชาของใคร มีีสภาพตามความเป็็นจริิงดัังนี้้� เมื่่�อมีีเกิิด จึึงมีีแก่่ เมื่่�อมีีแก่่จึึงมีี เจ็็บ เมื่่�อมีีเจ็็บจึึงมีีตาย หากเราย้้อนเส้้นทางจากเกิิด แก่่ เจ็็บ ตาย เป็็น ตาย เจ็็บ แก่่ เกิิด ก็็จะเริ่่�มเห็็นว่่า การ เกิิดเป็็นทุุกข์์ที่่�แท้้จริิง
แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร 33 ๘. กายคตาสติิ การพิิจารณากายคตาสติิ ให้้เริ่่�มต้้นจากการพิิจารณารููปร่่างลัักษณะของอวััยวะที่่�เราเห็็นภายนอก ผม ขน เล็็บ ฟััน หนััง จากนั้้�นเลื่่�อนเข้้าไปดููอวััยวะภายใน เมื่่�อนึึกถึึงอวััยวะใดสิ่่�งนั้้�นก็็จะเป็็นอารมณ์์ของจิิต ในขณะนั้้�น เมื่่�อนึึกถึึงอวััยวะใหม่่ก็็เป็็นเครื่่�องรู้้�ของจิิตในขณะนั้้�นเคลื่่�อนที่่�เปลี่่�ยนไปเรื่่�อยๆ ไม่่ใช่่การเพ่่งนิ่่�งจุุด เดีียว พิิจารณาตามอาการ ๓๒ โดยให้้สติคอิยคุุมจิิตดููอวััยวะต่่างๆ ให้้เป็็นอารมณ์์ของจิิต กรรมฐานนี้้�เป็็นตััว ปราบกามฉัันท์์นิิวรณ์์ สามารถเป็็นพื้้�นฐานของสมถะและพลิิกเป็็นวิิปััสสนาขึ้้�นมาได้้ ชื่่�อที่่�เราเรีียกอวััยวะต่่างๆ ล้้วนเป็็นสมมติิทั้้�งสิ้้�น แท้้ที่่�จริิงสิ่่�งเหล่่านั้้�น คืือ ธาตุุธรรมชาติิที่่�มารวมกััน ถ้้าแยกอาการ ๓๒ ออกเป็็นส่่วนๆ การพิิจารณากายคตาสติิสามารถพิิจารณาความเป็็นปฏิิกููลของกายนี้้�หรืือ พิิจารณาธาตุุไปพร้้อมกัันได้้ โดยเราก็็จะเห็็นตามความเป็็นจริิงว่่ากายนี้้�ประกอบไปด้้วยธาตุุต่่างๆ ไม่่มีีคน สััตว์์ บุุคคล ตััวตน เรา เขา ธาตุุทั้้�ง ๔ เกื้้�อกููลเพื่่�อก่่อให้้เกิิดสมดุุลของกันัและกััน เมื่่�อจิิตพิิจารณาจนเกิิดสัังเวชแล้้วจิิตจะสงบลงไม่่ไปไหน รัับรู้้�อารมณ์์อยู่่ด้้วยความมีีสติิ คลายความ อุุปทานยึึดมั่่�นถืือมั่่�น เราจะไล่่อวััยวะธาตุุดิินก่่อน แล้้วต่่อไปส่่วนที่่�เป็็นธาตุุน้ำ ำ� และถอยกลัับ จนมาถึึงผมอีีก ครั้้�ง ในคำำสอนของพระพุุทธองค์์ ให้้พิิจารณาอวััยวะต่่างๆ เป็็นช่่วงๆ และย้้อนกลัับไปมา โดยที่่�ไม่่ให้้แต่่ละ ช่่วงชุุดนั้้�นยาวเกิินไป ถ้้ายาวเกิินไปจะเผลอได้้ง่่าย วิิธีีการพิิจารณากายคตาสติิให้้เป็็นสมาธิิ คืือ จิิตนึึกถึึงคำำว่่า “ผม” ด้้วยความมีีสติิ ตามด้้วย ขน เล็็บ ฟััน หนััง จากนั้้�นย้้อนกลัับเป็น็ หนััง ฟััน เล็็บ ขน ผม จากนั้้�นเดิินหน้้าไปใหม่่เป็น็ผม ขน เล็็บ ฟััน หนััง ต่่อด้้วย เนื้้�อ เอ็็นกระดููก เยื่่�อในกระดููก ถอยกลัับมาจนถึึงเส้้นผมอีีกรอบนึึง ท่่องไปอีีกรอบนึึง พอถึึงวัักกััง (ไต) แล้้วก็็ ต่่อไป จนถึึง ปอดนัับว่่าเป็็นอีีก ๕ อวััยวะวนกลัับขึ้้�นมาจนถึึงเส้้นผมใหม่่ แล้้วถอยเริ่่�มต้้นไปข้้างหน้้าอีีกจนมา ถึึงมััตถะเก มััตถะลุุงคััง (เยื่่�อในสมอง) เพื่่�อให้้เรามีีสติิ นัับเป็็นชุุดได้้คืือ ๕ ๕ ๕ ต่่อมาข้้ามไปถึึงธาตุุน้ำ ำ� อีีกครั้้�ง ละ ๖ ๖ ปิิตตััง (น้ำดี ำ� ี) เสมหะน้ำ ำ� เหลืือง น้ำ ำ� เลืือด น้ำ ำ� เหงื่่�อ น้ำ ำ� มัันข้้นแล้้ววนกลัับมาถึึงเส้้นผมใหม่่ จากนั้้�น เพิ่่�ม ไปจนถึึงสิิงฆาณิิกา (น้ำมูู ำ� ก) ถอยกลัับมาถึึงเส้้นผมใหม่่ ย้้อนไปข้้างหน้้าอีีก ธาตุุดิิน ประกอบไปด้้วย ๑. เกสา ผม ๒. โลมา ขน ๓. นขา เล็็บ ๔. ทัันตา ฟััน ๕. ตะโจ หนััง ๖. มัังสััง เนื้้�อ ๗. นะหารูู เอ็็นทั้้�งหลาย ๘. อััฏฐิิกระดููกทั้้�งหลาย ๙. อััฏฐิิมิิญชััง เยื่่�อในกระดููก ๑๐. วัักกััง ไต ๑๑. หะทะยััง หััวใจ ๑๒. ยะกะนััง ตัับ
34 แนวทางกรรมฐานเบื้้�องต้้น โดยหลวงปู่่�บััวเกตุุ ปทุุมสิิโร