JO6612-0047 COVER_02(66-12-12).pdf 1 12/12/2566 BE 09:32
“คู่่� มืือการปลู ู กผััก ภายใต้้ การเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศ” - 1 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 1 11/12/2566 BE 23:51
คำ ำ นำำ หนัังสืือ “คู่่�มืือการปลูกูผัักภายใต้้การเปลี่�ยนแป ่ลงภููมิ อากาศ” ิ เมื่�อเกิิด ่การเปลี่่�ยนแปลงภููมิอาิกาศ ภาคเกษตรกรรมเป็นภ็าค ที่่�ได้้รัับผลกระทบมากที่่�สุุด เนื่่�องจากเป็็นการผลิิตที่่�ต้้องอาศััย ธรรมชาติิทั้้� ทั้้งแสงแดด ลม น้ำ ำ ดิินที่ ่� อุุดมสมบููรณ์์ และฤดููกาล การเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศจึึงส่่งผลต่่อเกษตรกรรายย่่อย ซึ่� ่ง เป็็นผู้้ผลิิตอาหาร ทั้้� ทั้้งในทางเศรษฐกิิจ และสิ่่� งแวดล้้อม รวมทั้้� ง ด้้านสุุขภาพ การปรัับตััวของเกษตรกรต่่อความเปลี่่�ยนแปลง ดัังกล่่าวจึึงมีีความสำคัำ ัญทั้้�งในปััจจุุบัันและอนาคต คู่่มืือการ ปลููกผัักภายใต้้การเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศ ฉบัับนี้้�จึึงนำำเสนอ หลัักก ารและแนวทาง รวมทั้้�งเทคนิิคบางประการของการ ปลูกผัูกอิั ินทรีีย์ ์ สำำหรัับการปฏิิบัติั ิในการปลูกผัูกั เพื่่�อให้เ้กษตรกร ผู้้ต้้องการปลููกผัักทั้้� กทั้้งเพื่่�พื่่อการบริิโภคและเพื่่�อจำำหน่่าย ได้้นำำ ไป ปรัับใช้้ให้้เหมาะสมกัับระบบนิิเวศ สิ่่� งแวดล้้อม และมิิติิทาง เศรษฐกิิจ สัังคมของครััวเรืือนเกษตรกรและชุุมชน โครงการสร้้างการปรัับตััวที่่�เท่่าทัันต่่อการเปลี่่�ยนแปลง ภููมิอาิกาศด้วยระบบเ้กษตรยั่่ง�ยืนื (Advancing an Inclusive, resilient and equally represented society through climate smart agriculture : Climate SA) ซึ่� งเ่ ป็น็ โครงการที่่�ดำำเนินกิ ารโดยมูลนิูธิิ เกษตรกรรมยั่่� งยืนื (ประเทศไทย) และมูลนิูธิรัิกษ์ั ์ไทย สนัับสนุนุ โครงการโดยสหภาพยุุโรป เป็น็ โครงการที่่�ต้้องการสร้้างการเรีียรีีนรู้้ เรื่่�องรื่่การเปลี่่�ยนแปลงภููมิอาิกาศ ที่่�นำำ ไปสู่่ก ารปรับัตัวของเักษตรกร รายย่่อยในชุุมชน หนัังสืือ “คู่่มืือปลููกผักภั ายใต้้การเปลี่่�ยนแปลง ภููมิอาิกาศ” เป็นส่็ ่วนหนึ่่งของ�การเสริมสร้ิ ้างความรู้้ให้กั้บเักษตรกร ผู้้ปลููกผััก โดยอาจารย์์เกศศิิริินทร์์ แสงมณีีผู้้เขีียนหนัังสืือคู่่มืือ - 2 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 2 11/12/2566 BE 23:51
ฉบัับนี้้ เนี้้�ป็นวิ็ ิทยากรให้กั้บเักษตรกรในหลายพื้้�นที่่� โครงการเห็นว่็ ่า ความรู้้ ในก ารปลููกผัักภ ายใต้้การเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศ มีีความ สำคัำคััญอย่่างยิ่่� ยิ่่ง เนื่่�นื่่องจากก ารปลููกผัักของเกษตรกรในปััจจุุบััน ต้้องประสบปััญหาจากอุุณหภููมิิที่่�สููงขึ้้�น ลัักษณะการตกของฝน ที่่�เปลี่่�ยนแปลงไปจากอดีีต การปรัับตััวภายใต้้การปลูกผัูกอิั ินทรีีย์ ์ จึงึจำำเป็นต้็นต้อง้พัฒันาความรู้้ และต้อง้ดำำเนินกินการที่่�ต่อเ่นื่่�อง โดย นื่่การ พััฒนาความรู้้จากหลักกัาร แนวทางสู่่การปฏิิบัติัของเิกษตรกรที่่�อยู่่ ในระบบนิเวศที่่�แต ิกต่่างหลากหลาย ซึ่� งจะ่เป็น็ฐานความรู้้ที่ ่� สำคัำ ัญ สำำหรัับปััจจุุบัันและอนาคต ทั้้� ทั้้งในด้้านการปรัับตััวของเกษตรกร และสำคัำคััญสำำหรัับการสร้้างความมั่่� นคงทางอาหารของสัังคมไทย ภายใต้้การเปลี่่�ยนแปลงภูมิูอาิกาศ โครงการขอขอบคุณุอาจารย์์เกศศิรินทร์ิ ์ แสงมณีี ที่่�ให้ควา้มรู้้ และถ่่ายทอดความรู้้ผ่่านหนัังสืือคู่่มืือฉบัับนี้้�นี้้ ซึ่� ่งเป็็นความรู้้เชิิง ระบบที่ ่� มีีคุุณค่่า และจะเป็็นประโยชน์์ต่่อเกษตรกรรายย่่อยหรืือ ผู้้สน ใจปลููกผัักจะได้้นำำ ไปปรัับใช้้ และพััฒนาต่่อยอดความรู้้ สืืบเนื่่�องไป นื่่ท่่ามกลางการเปลี่่�ยนแปลงภููมิอาิกาศ โครงการ Climate SA พฤศจิิกายน 2566 - 3 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 3 11/12/2566 BE 23:51
สารบััญ การเปลี่ ่�ยนแปลงสภาพภููมิิอากาศต่่อการผลิิตอาหารในประเทศไทย 08 สิ่่งสิ่่�สำคัำ ัญในการทำำเกษตรเพื่่�อผลิิตอาหารปลอดภััย 12 ความอุุดมสมบููรณ์์ของดิิน 12 ▶ ลัักษณะเนื้้�อดิิน 13 ▶ ธาตุุอาหารในดิิน 13 ▶ สิ่่ง�มีีชีีวิิตในดิิน 13 ▶ การปลดปล่่อยก๊๊าซคาร์์บอนไดออกไซด์์ 13 สภาพภูมิูอิากาศ 14 ▶ ฤดูกูาล 14 ▶ ชนิดิพืืช 14 ▶ การย่่อยสลายของอิินทรีียนทรีีวััตถุุในดิิน 14 การวางแผนการใช้้ประโยชน์ที่์ ่� ดิิน 16 รู้้จัักทิิศทางของแสง 17 รู้้จัักทิิศทางลม 19 ตััวอย่่างแปลน 20 การปรัับปรุุงบำรุำุงดิิน 21 จะรู้้�ได้้อ ย่่างไรว่่าพื้�นที่่�ที่่� ้อยู่่มีี สภาพดิินเป็็นอย่่างไร 21 มาปรับปรุ ัุงบำรุำุงดิินกััน 22 ▶ ดิินกรด ดิินเปรี้้�ยวรี้้จััด 22 ▶ ดิินทรายจััด 25 ▶ เทคนิคเติ รีียมดิินปลูกูแปลงยก 26 ▶ เตรีียมดิินแบบเร็็วทัันใจ 27 ▶ แคร่ผั่กัหรืือโต๊๊ะปลูกผัูก ั 28 ▶ การคลุมดิุิน 32 ▶ เทคนิคิการให้น้ำ ำ 32 - 4 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 4 11/12/2566 BE 23:51
การเตรีียมปััจจััยการผลิิต 33 ปุ๋๋�ยอิินทรีีย์ ์แบ่ง่ออกเป็็น 3 ประเภท 34 มาผลิิตปุ๋๋�ยอิินทรีีย์ กั์ ันดีีกว่่า 35 ▶ ปุ๋๋ยห�มักสูัูตรต่่าง ๆ 36 • ปุ๋๋ยห�มักก้ั ้อนเห็ดเ็ก่่า 37 • ปุ๋๋ยห�มักสูั ูตรไนโตรเจน 37 • ปุ๋๋ยห�มักั เศษใบไม้้ 38 • ปุ๋๋ยห�มักัเศษอาหาร 39 ▶ น้ำ ำ หมักชีีัวกชีีภาพ 49 • ฮอร์์โมนหน่อ่กล้้วย 41 • จุุลิินทรีีย์ สั์ ังเคราะห์แ์สง 42 • ฮอร์์โมนนมสด 43 • ฮอร์์โมนหวานผลไม้้ 44 • สมุนุไพรไล่่แมลง 45 • แหนแดง 47 การปลูกแูละการดููแดููลผััก 49 เทคนิคิการวางระบบการปลูกผัูก ั 50 ▶ พืืชช่่วยล่่อแมลง 50 ▶ แบ่่งพื้้�นพื้้ที่่�แปลงปลูกผัูกัหมุนุเวีียนหรืือพืืชเหลื่่�ลื่่อมฤดูู51 ▶ พืืชผักัหลากหลาย 53 แสงสำำหรัับพืืช 54 ผักคู่่หูั กคู่่หู – ูผักคู่่ัอกคู่่ ริิ จัับคู่่กัับอะไรถึึงจะงาม 56 ▶ ผักคู่่หู ัู56 ▶ ผักคู่่ัอกคู่่ ริิ 59 - 5 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 5 11/12/2566 BE 23:51
ปลูกผัูกัตามฤดูกูาล เพิ่่ม� พิ่่ โอกาสให้ควา้มสำำเร็็จ 61 ▶ ปฏิิทิินปลูกผัูก ั 64 เทคนิคิการจััดการแปลงแต่่ละฤดูู65 การเลืือกเมล็็ดพันธุ์์ัแนธุ์์ ละท่่อนพันธุ์์ ั นธุ์์ 66 ผักัชนิดไห ินควรเพาะต้้นกล้้า 67 ผักัชนิดไห ินที่่�หว่่านลงดิิน 68 ระยะปลูกูที่่�เหมาะสม 69 ขนาดกระถางที่่�เหมาะสม 70 การจััดการโรคและแมลง 71 ปัจัจััยที่่�ก่่อให้เกิิด ้ศัตัรููพืืช 71 แนวทางการป้อง้กัันกำำจััดศัตัรููพืืช 72 มารู้้จัักแมลงกัันดีีกว่่า............. 73 สารชีีวภััณฑ์์... คืืออะไร 77 แมลงแบบนี้้ อ�ย่่าฆ่่าน้อง ้น้องชอบกิิ ้นแมลงศัตัรููพืืช 78 มารู้้จัักจุุลิินทรีีย์ ก่์ ่อโรคกัันดีีกว่่า 80 เชื้้�อชื้้จุุลิินทรีีย์ กำ์ ำจััดโรค 84 มาดููโรคและแมลงที่่�มาพร้้อมแต่่ละฤดูู86 - 6 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 6 11/12/2566 BE 23:51
- 7 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 7 11/12/2566 BE 23:51
การเปลี่่�ยนแปลงสภาพภููมิิอากาศ ต่ ่ อการผลิิตอาหารในประเทศไทย มนุษุย์์ที่่�อาศัยใ ันเขตภูมิูอาิกาศเขตร้้อนและชื้้�นชื้้อย่่างประเทศไทย จะมีีความีีมต้้องการ พลัังงานและอาหาร เพื่่�พื่่อการเจริิญเติิบโตน้้อยกว่่ามนุุษย์์ที่่�อาศััยในเขตภููมิิอากาศที่่�เย็็น อย่่างทวีีปยุุโรปหรืืออเมริกิา ปัจัจััยทางวััฒนธรรม เช่น่เครื่่�องรื่่นุ่่งนุ่่ ห่ม่พฤติิกรรมของมนุษุย์์ และเทคโนโลยีีที่ลยีี ่�ควบคุมสิุ่่งแวดมสิ่่�ล้อ้มที่่�เกี่�ยว่กับควาัมร้้อนภายในอาคาร ต่าง่มีีผมีีลทำำ ให้ควา้ม ต้้องการอาหาร แตกต่่างกัันออกไป ดัังนั้้� นนั้้ความต้้องการอาหารของมนุษุย์์จะไม่ล่ดลงมาก ตามภาวะโลกร้้อน ถึึงแม้ว่้่าภููมิอาิกาศทุกุชนิด ิสามารถให้อาหารที่่� ้ดีีมีีคุ ณภุาพ เหมาะต่่อ ความเจริิญเติิบโตตามปกติิ และการบำรุำุงสุุขภาพของมนุษุย์์ แต่่กระนั้้� นนั้้ ในปัจัจุุบันัยัังคงมีี ประชากรถึึง 700 ล้้านคน ที่่�มีีอาหารไ มีีม่เ่พีียงพอพีีต่่อความต้้องการ โดยเฉพาะอย่่างยิ่่งยิ่่�การ ขาดอาหารและสารอาหารยัังคงเป็นส็าเหตุสำุคัำญ ของัการเสีียสีีชีีวิ ตของิทารก และการชะงักั งัันทางสรีีระสรีีวิิทยา และสติิปัญญาของเัด็็ก นอกจากนี้้กกนี้้�ารขาดสารอาหาร ยัังทำำลายระบบ ภูมิูคุ้้มกัิ คุ้้มกัันในร่่างกาย ทำำ ให้ง่้่ายต่่อการเพิ่่มขึ้้� �นมขึ้้ ของโรคติิดต่่ออีีกด้้วย ปัจัจุุบันัการปรัับปรุุงวิิธีีก ารทางการเกษตร สามารถผลิิตอาหารได้้มากขึ้้�น ปัจัจััยทาง ภููมิิอากาศประจำำท้้องถิ่่� น ที่่�เป็็นตััวจำำกััดการเจริิญเติิบโตของพืืชผล สามารถเอาชนะได้้ โดยการชลประทาน การปรัับปรุุงดิิน การใช้้เครื่่�องจัักร และการปรัับปรุุงพันธุ์์พืั นธุ์์พืืช ให้เ้ข้้ากับั ภููมิอาิกาศ ของท้้องถิ่่� นนั้้� นนนั้้ ๆ ซึ่� ง่การเปลี่่�ยนแปลงภููมิอาิกาศในระยะยาว จะส่่งผลกระทบ ต่่อผลผลิติทางการเกษตร การเปลี่่�ยนแปลงภููมิอาิกาศ จะมีีอิ ทธิทธิพิลต่่อการผลิตอาหาร ิดัังนี้้� 1. พื้้�นที่ ่� การเกษตรจะขยัับเลื่่�อนไป และผลผลิิตจะเปลี่่�ยนแปลงไป 2. ปริมิาณน้ำ ำที่่�จะนำมำ าใช้้ในการชลประทานได้้ จะลดลง 3. ทำำ ให้้สููญเสีียพื้้�นที่่� เนื่่�องจากการเพิ่่� มสููงขึ้้�นของระดัับน้ำท ำ ะเล และน้ำ ำ จะมีีความ เค็็มมากขึ้้�น 4. ระดัับน้ำท ำ ะเลที่่�สููงขึ้้�น มีีผมีีลกระทบต่่อการประมง เพราะจะทำำ ให้อุุ้ณหภูมิูของิน้ำ ำ กระแสน้ำ ำ การไหลของน้ำจื ำ ืด และการหมุนุเวีียนของธาตุุอาหาร เปลี่่�ยนแปลงไป นอกจากนี้้�การผลิิตอาหารอาจได้้รัับผลกระทบจากอิิทธิพิลของรัังสีีอุุลตราไวโอเลต ที่่�เพิ่่� มขึ้้� มขึ้้นตามการลดลงของก๊๊าซโอโซน ที่่�มีีต่่อการสัังเคราะห์์ด้้วยแสงของพืืช ทำำ ให้้พืืช มีีก ารปิิดปากใบเนื่่�องจากความร้้อน การสัังเคราะห์์ด้้วยแสงในการสร้้างอาหารเพื่่�อการ เจริิญเติิบโตของพืืชจึึงลดลง อย่่างไรก็็ตามอุุณหภููมิที่่� ิสููงขึ้้�น จะทำำ ให้พื้ ืชสามารถดึึงน้ำ ำ จาก พื้้�นดินขึ้้ิน� นขึ้้ ไปใช้้ได้ อ้ย่่างมีีประ มีีสิทธิภิาพมากขึ้้น� กขึ้้ ประกอบกับัการได้ก๊้า๊ซ คาร์์บอนไดออกไซด์์ อาจเป็นตั็ ัวการเพิ่่มพิ่่�ผลผลิิตในบางพื้้�นพื้้ที่่�ได้้ - 8 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 8 11/12/2566 BE 23:51
อุ ุ ณหภููมิิ ปริิมาณน้ำ ำฝน และ ระดัับปริิมาณก๊ ๊ าซคาร์์ บอนไดออกไซด์์การเพิ่่� มสููงขึ้้� ขึ้้นของปริิมาณก๊๊าซคาร์์บอนไดออกไซด์์ในบรรยากาศ จะเป็็น สาเหตุุของการเกิิดภาวะโลกร้ ้อน หรืือการเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศ ซึ่� ่งจะทำำ ให้้ อุุณหภููมิิอากาศผิิวพื้้�พื้้นในภููมิิภาคต่่าง ๆ เปลี่่�ยนไป และจะส่่งผลกระทบต่่อการ เจริิญเติบโตของ ิพืืชผล เช่น่อุณุหภูมิูสูิูงขึ้้น� ขึ้้เกี่�ยว่ข้้องกับัการเปิดิปิดของปา ิกใบ การ ระเหยของน้ำ ำในดิิน ทำำ ให้พื้ ืชแสดงอาการขาดน้ำ ำ ส่่งผลให้พื้ ืชเหี่่�ยว ถ้้าหากอุุณภูมิูิ สููงขึ้้�นขึ้้ ในช่่วงที่่� ติิดเมล็ดจะ็ส่่งผลให้ควา้มสุกุแก่ของเ่มล็ดเ็ร็็วขึ้้�นขึ้้เมล็ดจะไ ็ม่สมบูู่รณ์์ เมล็ดจะ็ลีีบไ ลีีด้้อีีกทั้้� งการเพิ่่มขึ้้พิ่่�น� มขึ้้ ของปริมิาณก๊า๊ซคาร์์บอนไดออกไซด์ใ์นบรรยากาศ ส่่วนหนึ่่งจะ� นึ่่มีีผมีีลกับัการเปิด-ิ ปิด ปา ิกใบของพืืชทำำ ให้พื้ ืชหลายชนิดิมีีความีีมต้อง้การ ใช้้น้ำสำ ำ ำหรัับการคายระเหยน้ำล ำ ดลง นอกจากอุุณหภูมิูิที่่� สููงแล้้ว จะทำำ ให้้เกิิดการ ฝนตกอย่่างต่่อเนื่่�นื่่อง จนเกิิดเป็็นปรากฏการณ์์ลานีีญาในแถบมหาสมุุทรอิินเดีีย จนกระทบถึึงประเทศไทย ส่่งผลที่่�มีีฝนตกนอกฤดูู ส่่งผลกระทบในการผลิิตพืืช ทั้้� ทั้้งพืืชไร่่ พืืชสวน ทำำ ให้ผ้ลผลิิตเกิิดความเสีียหาย การเกิิดโรคต่่าง ๆ บางพื้้�นที่่� เกิิด น้ำท่ ำ ่วมฉัับพลััน เพราะดิินอิ่่� มตััวด้้วยน้ำ ำ จนไม่ส่ามารถระบายลงด้้านล่่างได้้ จึึงได้้ เกิิดน้ำขั ำ ังและท่่วมในที่่�สุุด การเปลี่่�ยนแปลงภููมิอาิกาศยัังมีีผลกระทบต่่อการเกษตรอีีกทางหนึ่่ง �คือ ืทำำ ให้้ ระบบนิิเวศการเกษตร ในระยะยาวเปลี่่�ยนแปลงไป เนื่่�องจากความถี่�แ่ละความ รุุนแรงมาก ๆ ของปรากฏการณ์์ทางลมฟ้้าอากาศ ที่่�จะเพิ่่� มสููงขึ้้� ขึ้้น เช่่น การเกิิด คลื่่�นความร้้อน ความแห้งแ้ล้ง แ้ละน้ำท่ ำ ว่มทั้้� งหมทั้้มดเหล่า่นี้้�ทำำ ให้ก้ารชะล้าง้พัังทลาย ของดิินรุุนแรงขึ้้�นขึ้้กระทบต่่อรููปแบบของโรคพืืช และการระบาดของศัตัรููพืืช ทำำ ให้้ พืืชผักต่ั ่าง ๆ เกิิดความเสีียหายตามไปด้้วย - 9 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 9 11/12/2566 BE 23:51
การกระจายของศััตรููพืืชและตััวนำำ โรคพืืช ขึ้้น� ขึ้้อยู่่กั บัอุณุหภููมิแิละพืช ืสำำหรับที่่�อ ัยู่่อยู่่ าศัยัศัตัรููพืชื ทางการเกษตรบางชนิด เิช่น่ เพลี้้ย ชอบ�สภาพความ แห้งแ้ล้ง แ้ต่่ตั๊๊� ตั๊๊กแตน แพร่่ระบาดในสภาพอากาศชื้้�น อย่่างไรก็็ตาม แมลงที่่�กิินพืืชเป็็นอาหารทั้้�งหมด เชื้้�อรา แบคชื้้ทีีเรีียแรีีละตััวนำำ โรคพืืช ต่่างเจริิญเติิบโต ได้้ดีีภ ายใต้้สภาพแวดล้้อมหรืือระบบนิิเวศที่่� เหมาะสม และถ้้าสภาพภููมิิอากาศแปรปรวนอย่่าง เฉีียบพลัันจะกระตุ้้นการเจริิญเติิบโตและการ แพร่่ระบาดของโรคพืืชได้้ดีี โดยเฉพาะกลุ่่มของ เชื้้�ชื้้อที่่�ก่่อให้้เกิิดโรค อีีกทั้้�งศััตรููพืืชจำำนวนมากที่่�มีี อััตราการเพิ่่� มปริิมาณสููง จะตอบสนองต่่อการ เปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศอย่่างเร็็ว การกระจายและ ความหนาแน่น่ของศัตัรูพืูืช ในเขตร้้อน และกึ่่งเขต�ร้้อน จะขยายกว้้างขึ้้�น ถ้้าหากอุุณหภููมิิสููงขึ้้�น การเจริิญ เติบโต แ ิละผลผลิตของิพืืชผลจะลดลง เช่น่อุณุหภูมิูิ ที่ ่� สููงขึ้้�นขึ้้การแพร่่ระบาดของเพลี้้�ลี้้ยต่่าง ๆ จะพบได้้ มาก ดัังนั้้� นนั้้จะต้้องมีีการควบคุมุความชื้้�นมชื้้ ในดิินและ ทรงพุ่่ม เพื่่�อป้อง้กัันแมลงพวกนี้้เ�ข้้าทำำลายผักั ปรากฏการณ์์ทางลมฟ้้าอากาศชนิิดรุุนแรง มาก ๆ ที่่�เกิิดถี่่�มากขึ้้�น เช่น่ ความแห้งแ้ล้งที่่�ยาว ้นาน น้ำท่ ำ ่วมรุุนแรง อาจเป็็นสถานที่่�ชัักนำำ ให้้เกิิดโรค พืืชหรืือศััตรููพืืชได้้ และความรุุนแรงจะทำำลาย ความสัมพันธ์ั ระห์ว่่างสััตว์์ที่่�กิินสััตว์์อื่่�อื่่นเป็น็อาหาร กัับเหยื่่�อได้้ ซึ่� ่งตามปกติิจะเป็็นตััวจำำกััดการแพร่่ กระจายของศัตัรููพืืช เช่น่ แมลงศัตัรููธรรมชาติิลดลง การเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศที่่�มีีต่ ่ อ ผลผลิิตจากพืืชผล ศััตรููพืืช และโรคพืืช - 10 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 10 11/12/2566 BE 23:51
สััตว์์พวกหนูตู่่าง ๆ หายไป ซึ่� ง่ส่่งผลต่่อระบบนิเวศที่่�เ ิ กื้้�อกูลกัูัน เพราะไม่มีี่ อาหารใ มีีห้พว้ก สััตว์์เหล่่านี้้�ยิ่่ง� ยิ่่กว่่านั้้� น ภููมิอาิกาศที่ ่� สัมพันธ์ักั์ ับการเปลี่่�ยนแปลงระบบนิเวศ อาจิทำำ ให้เกิิด ้ โรคพืืชและศััตรููพืืชชนิิดใหม่่ขึ้้� ขึ้้นได้้ปััจจััยอื่่�อื่่น ๆ เช่่น การสููญเสีีย ความหลากหลายทาง ชีีวชีีภาพ รวมทั้้� งสััตว์์ที่่�กิินศัตัรููพืืชเป็น็อาหาร ที่่�เป็น็อยู่่ตามธรรมชาติิถูกทำูำลายไป และการ ใช้้ยาฆ่่าแมลงมากเกิินไป อาจเอื้้�อต่อ่การเกิิดโรคพืืชได้เ้ช่น่เดีียวกันั ปรากฏชััดว่า ผ่ลกระทบ ของศััตรููพืืช ที่่�มีีต่่อการผลิิตอาหาร ตามการเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศนั้้� นั้้น มีีขอบเขตที่่� แน่่นอน และจะผัันแปรไปตามท้้องถิ่่� น การใช้้เทคโนโลยีี และการปรัับตััวในระยะยาว ได้้มีีก ารประมาณการสููญเสีียพืืชผลที่่�อาจเกิิดขึ้้�นถ้้าศัตัรููพืืช โรคพืืช และวััชพืืชเพิ่่มม�ากขึ้้�น ตามการเพิ่่มขึ้้� �นมขึ้้ของอุุณหภูมิูิ อย่่างไรก็ตา็ม การเปลี่่�ยนแปลงสภาพภููมิอาิกาศ ทำำ ให้ประชาช ้นมีีก ารตื่่�นตััวอย่่างมาก ในการใช้ชีีวิ้ ิตประจำำวััน ทำำ ให้หั้นมัาบริิโภคอาหารที่่�ปลอดภััย เพื่่�อสุุขภาพที่่�ดีีขึ้้�น ที่่�พร้้อม ปรัับตััวกัับสภ าพอากาศที่่�เปลี่่�ยนแปลง ดัังนั้้� นั้้นภ าคการเกษตรในปััจจุุบััน จึึงมีีก ารรณรงค์์ จากหลายหน่วยงา่ นทั้้� งภาครััฐและเอกชน เพื่่�อส่่งเสริมกิารผลิิตผักั ในระบบปลอดภััยและ ระบบเกษตรอิินทรีีย์ ์ เพื่่�อสร้้างความยั่่� งมยั่่ยืนืและมั่่� นคงทางด้้านอาหารต่่อไป - 11 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 11 11/12/2566 BE 23:51
สิ่่� งสำ ำ คััญในการทำ ำ เกษตรเพื่่�พื่่อผลิิต อาหารปลอดภััย ความอุุดมสมบููรณ์์ในดิิน ความอุุดมสมบููรณ์์ของดิิน (Soil Fertility) ทั้้� ทั้้งในด้้านขององค์์ประกอบ ชนิิดและ ปริมิาณของแร่่ธาตุุ รวมถึึงสถานะของสารอาหารต่่าง ๆ ที่่�ปรากฏอยู่่ในดิิน จึึงนัับเป็นตั็ ัว ชี้้วั�ชี้้ัดถึึงผลิิตภาพ (Soil Productivity) หรืือความสามารถในการให้ผ้ลผลิิตของพืืชอีีกด้้วย เมื่�อธา่ตุุอาหารในดิินอยู่่ในรููปที่่�พืืชสามารถนำำ ไปใช้้ประโยชน์ไ์ด้้โดยตรงมีีปมีีริมิาณที่่�เหมาะ สม พืืชจึงึสามารถเจริิญเติบโตแ ิละให้ผ้ลผลิตไ ิด้ดีี้ ดีีซึ่งเ� ่ ป็นส่็ ่วนสำคัำญของัสมดุลภุายในระบบ นิเวศที่่� ิจำำเป็นต่็ ่อการดำำรงอยู่่ของสิ่่งสิ่่�มีีชีีวิิตชนิดิอื่่�อื่่น ๆ แต่่ในปัจัจุุบันัการเพาะปลูกูและการ ทำำเกษตรกรรมในรููปแบบอุุตสาหกรรมขนาดใหญ่่ เพื่่�อผลิิตทั้้� ทั้้งอาหารคนและอาหารสััตว์์ รวมไปถึึงการเปลี่่�ยนแปลงการใช้้ประโยชน์ที่่� ์ดิิน เพื่่�อพื่่การพััฒนาในด้้านต่่าง ๆ ได้้ส่่งผลให้้ ความอุุดมสมบููรณ์์ของดิินลดลง ดิินในธรรมชาติิเกิิดการเปลี่่�ยนแปลงทั้้� ทั้้งในด้้านคุณสมบัุติั ิ ทางเคมีีกายภาพ และชีีวภาพ เช่น่ • ปริมิาณอิินทรีียนทรีีวััตถุุ (Organic Matter) ลดลง ส่่งผลให้ควา้มสามารถในการกักัเก็บ็ ธาตุุอาหารพืืชของดิินลดลง • ดิินมีีควานมีีมสามารถในการอุ้้มน้ำล ำ ดลง • ดิินมีีควานมีีมเป็นก็รด-ด่่างเพิ่่มสู�ูงขึ้้�น ซึ่� ง่ส่่งผลต่่อการดููดซัับธาตุุอาหารของพืืช ในธรรมชาติิดิินนัับเป็็นแหล่่งสะสมธาตุุอาหารหลัักของพืืช มีีแร่่ธาตุุถึึง 13 ชนิิดที่่� พืืชสามารถดููดซัับขึ้้�นมาจากดิิน โดยมีีเพีียงคาร์์บอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซิิเจน (O) เท่่านั้้� นนั้้ ที่่�พืืชสามารถดึึงมาใช้้จากน้ำ ำ และอากาศ - 12 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 12 11/12/2566 BE 23:51
ลัักษณะเนื้้�อดิิน มีีผลต่่อการเลืือกพืืชที่่�จะปลููก และการจััดการแปลงในแต่่ละฤดูกูาล เนื้้�อดิินละเอีียด เหมาะสำำหรัับพื้้�นที่่�ปลูกผัูกัที่่�ต้อง้การน้ำ ำ เยอะ ๆ ระบบ รากตื้้�กตื้้น เช่น่ขิิง ขมิ้้น� มิ้้ข่่า ไพร ผักบุ้้ั กบุ้้ง ผักกูัูด ผักั ไผ่่ผักั แพรว ใบเหลีียง ใบบััวบก เผืือก บอน เนื้้�อดิินร่่วน สามารถปลููกผัักได้้เกืือบทุุกชนิิด และเป็็นดิินที่่�ค่่อน ข้าง้มีีคมีีวามอุ ดุสมบู รณ์์ูสูง เูนื้้�อนื้้ดินิหยาบ เหมาะสำำหรับั ปลูกพืูืชกินิรากต่าง ๆ ห่รืือหัวใ ัต้ดิ้นิเช่น่แครอทหัวไช ั เท้้า มันัเทศ มันญี่ั ปุ่่�่ปุ่่น� หอมหัวให ัญ่่ ต้้นหอม หอมแดง แรดิิช บีีทรููท มัันแก้้ว แต่่ละประเภทของเนื้้�อดิิน ก็็ มีีก ารจััดการแปลงที่่�ต่่างกััน ดิินเนื้้�อละเอีียด ควรยก แปลงให้สูู้ง ป้อง้กันน้ำัขั ำ ัง ดินิเนื้้�อหยาบ ต้องใ ้ส่อิ่นทรีีิยนทรีี วััตถุุเยอะ ๆ เพื่่�พื่่อให้เ้นื้้�อนื้้ดิินจัับตััวกัันเป็นก้็ ้อน จะอุ้้ม น้ำ ำได้้ดีีขึ้้�น จากข้้อมูลนีู้้ลนี้้�เป็น็เพีียงเบื้้�องสามารถศึกึษา เพื่่�อเพื่่ติิมได้้ในการเตรีียรีีมดิิน ธาตุุอาหารในดิิน ดิินแต่่ละประเภทมีีปริิมาณธาตุุอาหารที่ ่� ต่่างกััน และขึ้้� ขึ้้นกัับการ จััดการแปลง การใส่ปุ๋๋่ปุ๋๋ยแ�ละการดููและพืืชผักัดัังนั้้น� นั้้ควรวััดความเป็นก็รด - ด่่าง ของดิินก่อ่น โดยเฉพาะธาตุอาหารหุลักั ได้แ้ก่ ไ่นโตรเจน ฟอสฟ อรัสัและโพแทส เซีียซีีมซึ่ง� ่จะรู้้ถึ งึการปลด ปล่่อยธาตุุอาหารในดิินเบื้้�องบื้้ต้้นได้้ หรืือสุ่่ม เก็็บตััวอย่่างดิินส่่งวิิเคราะห์กั์ ับกรมพััฒนาที่ ่� ดิิน เกษตรกรที่ ่� ขึ้้�นทขึ้้ะเบีียบีีนสามารถส่่งได้้ฟรีี 1 คน ได้้ 4 ตััวอย่่างดิิน สิ่่ง� มีีชีีวิิตในดิิน ส่่วนใหญ่่เกี่�ยว่ข้้องกัับการย่่อยสลายอิินทรีียนทรีีวััตถุตุ่่าง ๆ มีีทั้้� งสััตว์์ใน ดิิน เช่น่ ไส้้เดืือน กิ้้� กิ้้งกืือ ตะเข็็บ ด้้วงดิินต่่าง ๆ และกลุ่่มของจุุลิินทรีีย์ ์ที่่�เป็น็ ประโยชน์กั์ ับ พืืช ในดิินมีีจุุลิินทรีีย์ ์เหล่่านี้้�หลากหลายมาก เช่่น กลุ่่ม ที่ ่� ช่่วยตรึึงไนโตรเจน พวกไรโซเบีี ยม ตรึึงฟอสฟอรัสั พวกไมคอร์์ไรซ่่า และกลุ่่มแบคที่่�เรีีย ยีีส ที่่�ช่่วยในการย่่อยสลายซาก พืืชซากสััตว์์ต่่าง ๆ การปลดปล่่อยก๊๊าซคาร์์บอนไดออกไซด์์ ในภาคการเกษตรการปลดปล่่อย คาร์์บอนไดออกไซด์์ จะมีีมากในช่่วงที่่�เรามีีการหมักดิั ินและปุ๋๋ย ใ �น 2 สััปดาห์แร์ก เพราะ จุุลิินทรีีย์ กำ์ ำลัังทำำงาน และมีีความร้้อนเกิิดขึ้้�น จึึงมีีก๊๊าซ แต่่ก็็ไม่ไ่ด้้สููงมากจนเป็นอั็ ันตราย กัับบรรยากาศ - 13 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 13 11/12/2566 BE 23:51
สภาพภูมิูอิากาศ หลายคนคงทราบกัันดีีว่่าสาเหตุุการเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศมาจากสาเหตุุใด ซึ่� ่งที่ ่� ผ่่านมามีีก ารเปลี่่�ยนแปลงที่่�เห็็นได้้ชััดในเรื่่�องของอุุณหภููมิิ ปริิมาณน้ำ ำฝน รวมถึึงฤดููกาล ที่่�เปลี่่�ยนแปลงไป ซึ่� ่งภาคการเกษตรเป็็นภาคส่่วนที่่�ได้้รัับผลกระทบโดยตรงในก าร เปลี่่�ยนแปลงดัังกล่่าวที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับการผลิิตพืืชอย่่างมาก หากภาคการเกษตรสามารถ ปรัับตััวเพื่่�พื่่อรัับมือื สู้้กัับการเปลี่่�ยนแปลงสภาพภููมิอาิกาศในแง่่ของปริมิาณ คุณภุาพ เรื่่�อง เกษตรที่่�ปลอดภััยกัับผู้้บริิโภคได้้ก็็จะเป็็นโอกาสให้้กัับภาคเกษตร ที่่�เชื่่�ชื่่อว่่าหลัังวิิกฤติิ โควิิดทั้้� ทั้้งโลก คงมีีก ารปรัับเปลี่่�ยน ซึ่� ่งผลก ระทบจากสภ าพภููมิิกากาศเกี่�ยว ่ข้้องกัับการ วางแผนการผลิิตดัังนี้้� ฤดููกาล เกี่่�ยวข้้องกับัการเลือืกพืืชผักัปลูกูให้ ใ้นแต่่ละภููมิภิาคด้้วย การป้อง้กันัผลผลิติ เสีียหายจากฤดูกูาลที่่�แปรปรวนจากสภาพภููมิอาิกาศนั้้น� เกษตรกรต้้องไม่ป่ลูกพืูืชเชิิงเดี่�ยว ่ ควรปลููกพืืชแบบผสมผสาน และควรหมุนุเวีียนกัันภายในแปลง เพื่่�อให้รั้ ักษาระบบนิิเวศ ทั้้� ทั้้งทางดิินและสภาพแวดล้้อมไว้้ เท่่านี้้�เกษตรกรก็็สามารถลดความเสี่�ยงของผ ่ลผลิิตที่่�จะ เสีียหายจากสภาพภููมิอาิกาศแปรปรวนในแต่่ละฤดูกูาล ชนิิดของพืชืผััก ควรปลูกผัูกัตามฤดูกูาล เพื่่�อป้อง้กัันการสููญเสีียผลผลิิต ถ้้าต้้องการ ปลูกผัูกนัอกฤดูกูาล จะต้้องรู้้ลัักษณะนิสัิ ัยของพืืช และก็็จำำลองสภาพภููมิอาิกาศให้เห้มาะ สม ซึ่� ง่การทำำแบบนี้้�ข้้อดีีคืือราคาผลผลิตจะิสููง แต่่ค่่อนข้้างลงทุนสูุ ูง ตััวอย่่าง เช่น่ต้้องการ ปลููกม ะเขืือเทศเชอรี่� ่ผัักสลััดให้้ได้้ผลผลิิตที่่�ดีีในฤดููฝน ก็็ต้้องทำำ โรงเรืือนแบบเปิิด ที่่�กาง แค่่หลัังคาพลาสติิก เพื่่�อป้อง้กัันฝน ไม่จำ่ ำเป็นต้็ ้องการมุ้้ง เพราะในช่่วงฤดููฝนถ้้ากางมุ้้งให้้ พืืชเหล่่านี้้ จะเกิิดอา นี้้�กาศอบอ้้าวในโรงเรืือน กระตุ้้นให้เกิิดโรคเ ้ชื้้�อราไ ชื้้ด้้อีีกทั้้� งอาจปลูกพืูืช เหลื่่�ลื่่อมฤดููเพื่่�อพื่่ป้อง้การความเสี่�ยงจา ่กผลผลิิตได้้ กระบวนการย่่อยสลายอิินทรีียวััตถุุในดิิน สภาพภููมิิอากาศมีีผลอย่่างมาก ซึ่� ่ง เกี่�ยว่ข้้องกัับอุุณหภููมิิและปริิมาณน้ำ ำฝน ถ้้าหากเราหมัักปุ๋๋�ยแบบตากกล างแจ้้ง ในช่่วงฤดูู ฝนที่่�ตกหนัักอย่่างต่่อเนื่่�อง กระบวนการย่่อยสลายจะไม่สมบูู่รณ์์ จะเกิิดการเน่า เ่นื่่�องจานื่่ก ปริมิาณความชื้้�นในกองปุ๋๋ย�มากเกิินไป อีีกทั้้� งส่่งผลให้เกิิดเ ้ ชื้้�อโรคต่่าง ๆ ได้้ง่าย ่ดัังนั้้น� ในช่่วง ฤดููฝนไม่่ควรหมัักปุ๋๋�ยกลางแจ้้ง ในช่่วงฤดููหนาวและฤดููร้้อนจะใช้้กระบวนการย่่อยสลาย ได้้ช้้าที่่� สุุด แต่่ถ้้ามีีการให้น้ำ ำ และรักัษาความชื้้�นได้้ จะส่่งผลให้ก้ระบวนการย่่อยสลายเกิิด ขึ้้�นขึ้้ ได้้เร็็ว - 14 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 14 11/12/2566 BE 23:51
- 15 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 15 11/12/2566 BE 23:51
การวางแผนการใช้้ ประโยชน์์ ที่่�ดิิน ในการทำำเกษตรสิ่่� งสำคัำ ัญอย่่างยิ่่� ยิ่่งเลยคืือ การวางแผนการใช้้ประโยชน์์ที่่�ดิิน เพื่่�พื่่อให้้ เกษตรกรสามารถวางระบบการจััดการดิิน พืืช การให้น้ำ ำ ได้้อย่่างเหมาะสม รวมไปทั้้� ทั้้งการ วางตำำแหน่ง่สิ่่งป� สิ่่ลูกสรู้้างต่่าง ๆ ในพื้้�นนพื้้ที่่� เพื่่�อใ พื่่ห้ส้ะดวกในการทำำงาน และอาจสามารถลด แรงงาน และต้้นทุนุในการผลิิตลงได้้ - 16 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 16 11/12/2566 BE 23:51
รู้้จัักทิิศ �ทางของแสง แสงมีีความสำคัำ ัญในการสัังเคราะห์์ด้้วยแสง ช่่วยให้้พืืชสะสมอาหารและสามารถนำำ ไปใช้้ในการเจริิญเติิบโต ถ้้าพืืชได้้รัับแสงไม่่เพีียงพอจะส่่งผลให้้ลำำต้้นยืืด โครงสร้้างใบ อ่่อนแอ ไม่ติ่ ิดดอกผล ▶ พืืชต้้องการแสงอย่่างน้อย 6 ้ชั่่� วโ ชั่่มงต่่อวััน ตั้้� ตั้้งแต่่พระอาทิิตย์ขึ้้์�น จะทำำ ให้ท้รงพุ่่ม ใหญ่่ ใบหนา ข้้อปล้้องสั้้� นสั้้และมีีน้ำำ หนักมัาก ▶ ควรศึกึษาทิิศทางแสงแดดในแต่่ละวััน และฤดูู ▶ ควรทำำ แปลงผักั ให้อ้ ยู่่ทิิศทางเหนือ – ใ ืต้้ หรืือวางแปลงผักัขวางทิิศทางตะวััน ▶ ปลูกูในกระถางควรวางในที่่�มีีแมีีสงแดดส่่องถึึง ▶ แปลงผักัที่่�ต้้นเตี้้�ยหรืือผักักิินใบ ควรอยู่่ด้้านหน้าแป ้ลงในทิิศตะวัันออก และเรีียง ลำำดัับความสููงของผักัเพื่่�อพื่่ป้อง้กัันการได้้รัับแสงในช่่วงเช้้าไม่เ่ พีียงพอ ▶ ถ้้าแสงแดดมาก อุุณหภูมิูิจะสููง ควรพรางแสงด้้วยซาแลนสีีเขีียว หรืือฟ้้า ในช่่วง ฤดูรู้้อน การปลููกพืืชแบบนี้้�จะช่่วยลดการเหี่่�ยวของผัักกิินใบ และผัักกิินหััวในระหว่่างวััน เพราะทรงพุ่่มของพืืชที่่� สููงกว่่าจะช่่วยบัังแดดในช่่วงบ่่ายเป็็นต้้นไป ทำำ ให้้ลด การคายน้ำ ำ ของพืืชได้้ - 17 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 17 11/12/2566 BE 23:51
เกร็ด ็ น่่ารู้้ในการเลืื �อกใช้ซาแ้ลนเพื่่�อปรับั ตััวตามภูมิูอิากาศ • สีีดำำ เหมาะกัับพืืชที่่�ไม่ชอบแ่สง • สีีขาว สีีเทาสีี เหมาะกัับพืืชที่่�ชอบแสงธรรมชาติิช่่วยลดอุุณหภููมิิ • สีีเขีียวขีี ช่่วยให้พื้ ืชยึึดตััว ยึึดกิ่่� งก้้านได้้ดีี ช่่วยลดการเกิิดตะไคร่น้ำ่ ำ • สีีแดง ช่่วยเร่่งการเกิิดดอกและพััฒนาการของเมล็ด เห็มาะกับัการผลิตเิมล็ด็พันธุ์์ั นธุ์์ และลดการรบกวนของแมลง • สีีฟ้สีี ้า เหมาะกัับการเจริิญเติิบโตของพืืช ช่่วยเรื่่�องการแตกราก ใบ ทำำ ให้พื้ ืชมีีสีี ใบ เข้ม้ และยัังช่่วยลดอุุณหภูมิูด้ิ ้วย TIP ควรขึึงซาแลนให้มีี้ความีีมสููงเหนือยอดืผักขึ้้ั�นกขึ้้ ไป 1.5 - 2 เมตร - 18 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 18 11/12/2566 BE 23:51
รู้้จัักทิิศ �ทางลม ลมมีีความสำคัำ ัญต่่อการสร้้างสิ่่งป�ลูกสรู้้างในพื้้�นที่่� การขุุดบ่่อ สระ รวมไปถึึงการปลูกู ไม้บั้ ังลม ถ้้าวางตำำแหน่ง่ สิ่่งเห�ล่า่ นี้้ถู�กตู้้องจะส่่งผลให้พื้้�นพื้้ที่ ่� มีีอามีีกาศไหลเวีียน พื้้�นพื้้ ที่่�ไม่ส่ะสม ความร้้อน • บ้้าน โรงเรืือน โรงคััดแยกและบรรจุุผักั ควรหันัหน้าไป ้ทางทิิศใต้้ หรืือทิิศที่่�ลมเข้้า จะช่่วยให้อา้กาศถ่่ายเท และเย็นส็บาย • โรงผลิิตปุ๋๋ย เ�ล้้าไก่่ เล้้าเป็ด ควรอ็ยู่่ใต้้ลมเพื่่�อไ พื่่ม่ใ่ห้กลิ่่้ � กลิ่่นพััดเข้้าบ้้าน • ไม่ควรป ่ลูกตู้้นไม้ให้ญ่บั่ ังทิิศทางลม Plan การวางแผนการปลูกพืูืชในพื้้�นนพื้้ที่่� 1 ไร่่ - 19 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 19 11/12/2566 BE 23:51
สวนผัักคนเมืืองบููรพา 7 ที่่�วางแผนการใช้้ประโยชน์ของ์ พื้้�นที่่� 2 ไร่่ ได้้อย่่างคุ้้มค่่า มีี กิิจกรรมทั้้� งพืืช สััตว์์และประมง รวมไปถึึงมีีที่ ่� พักัอาศัยแัละสถานที่่�จััดอบรม TIP ควรปลูกูไม้ดอ้กไว้้ในพื้้�นนพื้้ ที่่� เพื่่�อช่่วยไล่่แมลงศัตัรููพืืช (แพงพวย ผกากอง) และช่่วย ดึึงแมลงมาผสมเกสร (ดาวกระจาย บานชื่่�น ดาวเรืือง ทานตะวััน บานไม่รู้้่ รู้้โรย) - 20 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 20 11/12/2566 BE 23:51
การปรัับปรุ ุ งบำ ำ รุ ุ งดิิน ดิินเป็็นทรััพยากรธรรมชาติิที่่�มีีคุุณค่่าและสำคัำ ัญ เป็็นระบบที่ ่� มีีชีีวิิต ซึ่� ่งเชื่่�ชื่่อมโยง ทรััพยากรอื่่�อื่่น ๆ ได้้แก่่น้ำ ำ อากาศ และสิ่่ง� สิ่่มีีชีีวิิตเข้้าด้้วยกััน และยัังมีีบมีีทบาทหน้าที่่�ใ ้นการ ช่่วยเหลืือเกื้้�กื้้อกูลกูารดำำรงชีีวิิตของสิ่่ง� สิ่่มีีชีีวิิต “ดิิน จำำ�เป็็นต่่อการผลิิตพืืชอย่่างมาก เพราะว่่าเป็็นปัจจัั ัยพื้้�นฐยพื้้านในการปลููกพืืช ดิิน เกิิดจากการผุุพัังของหิินและแร่่ที่่�กลายเป็็นอนุุภาคเล็็ก หากรวมตััวกัับวััสดุุอิินทรีีย์์ ที่่� ย่่อยสลายแล้้ว ผสมคลุุกเคล้้ากัันอย่่างดีีจ นกลายเป็็นวััสดุุใหม่ ที่่� ่มีีคุ ุณสมบัติั ิ เก็็บได้้ทั้้� ทั้้งปุ๋๋ย� อากาศ และน้ำำ� ทำำ�ให้ไ้ด้้สัดส่ัว่นที่ ่� ง่่ายต่่อการนำำ�ไปใช้”้ จะรู้้ได้้อย่่างไรว่่าพื้้�นที่ ่� ที่ ่� อยู่่มีี�สภาพมีีดิินเป็็นอย่่างไร เนื้้�อดิิน เป็นลั็ ักษณะที่่�จะบอกว่่าดิินมีีควานมีีมแข็็ง ความยากง่่ายต่่อการไถพรวน ความ สามารถในการอุ้้มน้ำำ สามารถแบ่่งลัักษณะของเนื้้�อดิินได้้ 3 กลุ่่ม ใหญ่่ คืือ 1. ดิินเหนีียว เป็นดิ็ ินที่ ่� มีีเมีีนื้้�อนื้้ละเอีียดมาก เมื่�อโด ่นน้ำ ำ จะจัับตััวกัันเป็นก้็ ้อน และเมื่�อ่ สัมผัสด้ั ้วยมือจะื รู้้สึกึเหนีียว เมื่�อ่ดิินแห้งจะแ้ข็็งมาก การระบายน้ำ ำ และอากาศไม่ดีี่ ดีีเหมาะ ในการทำำนาเพราะอุ้้มน้ำำได้้ดีี 2. ดิินร่่วน เป็็นดิินที่ ่� มีีเนื้้�นื้้อดิินค่่อนข้้างละเอีียดมาก ยืืดหยุ่่นได้้บ้้าง ระบายน้ำ ำ และ อากาศค่่อนข้้างดีีเมื่�อ่สัมผัสด้ั ้วยมือจะืรู้้สึ กนุ่่ม ึจึึงเป็น็เนื้้�อดิินที่่�เหมาะแกการปลูกพืูืช 3. ดิินทราย เป็นดิ็ ินที่่�มีีก ารระบายน้ำ ำ และอากาศดีีมาก มีีความีีมสามารถในการอุ้้มน้ำำ ต่ำ ำ มีีธามีีตุุอาหารต่ำ ำ พืืชที่่�ปลูกูในดิินทรายมักัขาดทั้้� งธาตุุอาหารและน้ำ ำ - 21 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 21 11/12/2566 BE 23:51
มาปรับั ปรุุงบำรุำุงดิินกััน ดิินในประเทศไทยส่่วนใหญ่่เป็็นดิินกรด และมีีลัักษณะเนื้้�อดิินค่่อนข้้างเหนีียวถึึงดิิน เหนีียว การปรัับปรุุงดินต้ิอง้ทำำ ให้ดิ้นิ โปร่่งร่่วนซุย ุถึงจะึสามารถปลูกผัูกั ได้้นอกจากนี้้ยั�ังพบ ดินทิรายอยู่่ทางภาคตะวันัออกเฉีียงเหนือ ืภาคใต้ชาย้ ฝั่่�งทะเล และภาคตะวันัตกการจัดัการ ดิินต้้องทำำ ให้ดิ้ ินอุ้้มน้ำ ำ เพื่่�อกัักเก็็บน้ำ ำ และธาตุุอาหารได้้ ซึ่� ง่มีีเมีีทคนิคที่่�แต ิกต่่างกัันดัังนี้้� ดิินกรด ดิินเปรี้้�ยวรี้้จััด • มีีค่่าความเป็นก็ รด (pH) ต่ำ ำ กว่่า 4 ตั้้� ตั้้งแต่่ชั้้� นชั้้ ถัดจาักผิวิดิินลงไป (ดิินเปรี้้�ยว) ถ้้า pH ต่ำ ำ กว่่า 5 เป็นดิ็ ินกรด • พบสารสีีเหลืืองฟางข้้าว (จาโรไซท์์) เกิิดขึ้้�น • ถ้า pH ้ต่ำ ำ กว่า 3.5 จะไ ่ม่ส่ามารถปลูกพืูืชได้เ้ลย แม้แ้ต่ข้่าว เ้นื่่�องจานื่่กFe และ Al ละลายออกม า เป็นพิ็ ิษต่่อพืืช • เกิิดการตรึึงฟอสฟอรััส ให้้อยู่่ในรููปที่่�ไม่่เป็็น ประโยชน์ต่์ ่อพืืช การปรัับปรุุงดิินเหนีียวและมีีความเป็็นกรด จะใช้้วััสดุุปููนเพื่่�พื่่อปรัับความเป็็นกรดให้้ลดลง ทำำ ให้้ pH เพิ่่� มขึ้้� มขึ้้น ส่่วนใหญ่่ถ้้าทำำนาจะนิิยมใช้้ ปููนขาว เพราะมีีคุุณสมบััติิปรัับ pH ได้้ดีี วััสดุุ ปููนที่ ่� นิิยมนำมำ าปรัับปรุุงดิินเพื่่�พื่่อปลููกไม้้ผลและ ผักคืั ือ โดโลไมท์์และ ปููนมาร์ล์เพราะมีีปริมิาณ โพแทสเซีียม แคลเซีียมและแมกนีีเซีียม เมื่�อ่นำำ มาปรัับปรุุงดิินนอกจากจะปรัับความเป็็นกรด ยัังช่่วยเพิ่่ม�ธาตุุอาหาร แคลเซีียมทำำ ให้โครง ้สร้้าง ของเซลล์์พืืชแข็็งแรง และโพแทสเซีียมทำำ ให้้ ผลผลิิตมีีรสชาติิดีี รวมทั้้�งแมกนีี เซีียมกระตุ้้น การสัังเคราะห์์ด้้วยแสงส่่งผลต่่ออััตราการเจริิญ เติิบโตของพืืช จาโรไซท์์ - 22 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 22 11/12/2566 BE 23:51
เทคนิิคการเตรียมีดิินปลููกลงแปลง เพิ่่มอิ�ินทรีียวััตถุุ ▶ เตรีียมแปลงสููง 30 เซนติิเมตร กว้้าง 1 เมตร ความยาวขึ้้�นกัับพื้้�นที่่� ▶ ดิินเหนีียวระบายน้ำ ำ ยาก เพิ่่ม�แกลบดิิบ อััตรา 2 กิิโลกรัมั / ตร.ม. ▶ ใส่่ปุ๋๋�ยคอกหรืือปุ๋๋ยห�มักั 3 กิิโลกรัมั /ตร.ม. หรืือปุ๋๋ย�อิินทรีีย์ อั์ ัดเม็ด 1 กิิโ ็ลกรัมั /ตร.ม. ▶ ใช้น้ำ้ำ หมักชีีัวกชีีภาพเป็นตั็ ัวหมักดิั ิน รดทุกุ ๆ 7 วััน อััตรา 20 – 40 มิลลิิลิิตรต่่อน้ำ ำ 10 ลิิตร (4 – 6 ช้้อนโต๊๊ะ ต่่อ บััวรดน้ำ ำใหญ่่) ▶ คลุมดุ้้วยฟาง พรวนดิินทุกุ7 – 15 วััน หมักทิ้้ั� กทิ้้งไว้้ 30 วััน TIP ใส่่ขี้้�ไก่่แกลบที่่�หมัักหรืือขี้้�ขี้้วััว หรืือขี้้�หมูู แล้้วอััตรา 2 กิิโลกรััม ต่่อตารางเมตร หมัักดิินด้้วย จุุลิินทรีีย์์สัังเคราะห์์แสงหรืือ ฮอร์์โมนหน่อ่กล้้วย รดทุกุ ๆ 7 วััน เป็น็เวลา 2 สััปดาห์ ป์ลูกพืูืชได้้ ภาพแปลงที่่�ปรัับปรุุงดิินด้้วยปุ๋๋ยคอ�ก - 23 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 23 11/12/2566 BE 23:51
การใช้้พืชปุ๋๋ ื �ยสด ▶ หว่่านโดโลไมท์์อััตรา 1 – 1.5 ตัันต่่อไร่่ (0.5 – 1 กิิโลกรัมต่ั ่อตารางเมตร) เพื่่�อ ปรัับ pH และยัังช่่วยในการเพิ่่ม�ปมของรากพืืชปุ๋๋ย�สด ▶ หว่่านปอเทืือง ไถกลบ 2 – 3 ครั้้� ง และปลูกอีีกู 2 – 3 รอบ ขึ้้�นกัขึ้้ ับ pH และลัักษณะ เนื้้�อนื้้ดิิน ▶ ขึ้้�นแปลงสููง 30 เซนติิเมตร กว้้าง 1 เมตร ความยาวขึ้้�นกัับพื้้�นที่่� ▶ หว่่านปุ๋๋ยคอ�กอััตรา 1 – 2 กิิโลกรัมต่ั ่อตารางเมตร ▶ การไถกลบพืืชปุ๋๋ย�สดทำำ ให้ล้ดความเป็นก็รด อินทรีีิยนทรีีวัตัถุุและไนโตรเจนในดินิเพิ่่มขึ้้�น� มขึ้้ TIP • ดินิที่่�เหนีียนีีวและเป็นดิ็นดินกินกรดจัดัถึงเปึรี้้ยว pH 4 – 3.5 รี้้� ควรหว่่านโดโลไมท์์ก่่อนหว่่านปอเทืือง และปลููกปอ เทืืองไถกล บ 3 รอบ จะช่่วยให้้ดิินร่่วนซุุย และมีีอิิน ทรีียทรีีวััตถุุและไนโตเจนสููง • ในฤดููฝนควรทำำแปลงให้้สููงกว่่า 30 เซนติิเมตร ป้อง้กัันน้ำขั ำ ังอาจทำำ ให้รา้กเน่า แ่ละควรมีีก ารรดไตร โคเดอร์ม์าทุกุ ๆ 7 วััน • สามารถใช้้เปลืือกไข่่บด เปลืือกหอยบดแทนวััสดุุ ปูนูในการลดความเป็นก็รด และยัังช่่วยเพิ่่มพิ่่�แคลเซีียซีีม ให้กั้ ับดิิน ตััวอย่่างแปลงที่่�หว่่านโดโลไมท์์และไถกลบปอเทืือง 3 รอบ ที่่� “รักัเกษตรอิินทรีีย์ ์หนองจอก” - 24 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 24 11/12/2566 BE 23:51
ดิินทรายจััด ดิินทรายเป็็นดิินที่ ่� มีีก ารระบายน้ำ ำได้้ดีีม าก มีี ความอุุดมสมบููรณ์์ต่ำ ำ มีีธามีีตุุอาหารน้อย พบไ ้ด้้ทั้้� ทั้้งดิิน ทรายเป็็นกรดและดิินทรายเค็็ม ส่่วนใหญ่่พบที่่� ภาค อีีส านมากที่่�สุุด ภาคตะวัันตก และชายฝั่่�งทะเล เทคนิคิ การปรัับปรุุงดิินทรายจััด ▶ ใส่่ขุุยมะพร้้าว อััตรา 2 กิิโลกรััมต่่อตาราง เมตร เพื่่�อช่่วยในการอุ้้มน้ำำ ▶ ใส่ปุ๋๋ ่ยคอ�กอััตรา 3 - 4 กิิโลกรัมต่ั ่อตารางเมตร ▶ หมัักด้้วยน้ำ ำ หมัักชีีวภาพจากหน่่อกล้้วยหรืือ จุุลิินทรีีย์ สั์ ังเคราะห์แ์สง อััตรา 40 มิลลิิลิิตร (20 ช้้อนโต๊๊ะ) ต่่อน้ำ ำ 20 ลิิตร ▶ ไตรโคเดอร์ม่์า ่อััตรา 20 กรัมัต่่อน้ำ ำ 10 ลิิตร ▶ คลุมฟุาง หมักทิ้้ั� กทิ้้งไว้้ 30 วััน ▶ ทุกุ ๆ 7 วันัรดน้ำ ำ หมักชีีัวกชีีภาพ รดน้ำวั ำ นัเว้นวั้นั TIP ดิินท รายสามารถใส่่ปุ๋๋�ยคอกในปริิมาณม าก ๆ ได้้ โดยที่่�ไม่ต้่ ้องกลััวความเค็็ม เนื่่�องจานื่่กมีีก ารซะล้้าง ของธาตุุอาหารได้้ง่าย อาจจะใ ่ส่ขี้้ ่วั�ัวผงหรืือหมักั และ ขี้้�หมูหูรืือขี้้�แพะหมักัอััตรา 4 กิิโลกรัมต่ั ่อตารางเมตร - 25 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 25 11/12/2566 BE 23:51
เทคนิคิเตรีียมดิินปลูกแปูลงยก ▶ แปลงยก Raised Bed ▶ กำำลัังได้้รัับความนิยิม เพราะการจััดการง่่าย ▶ นิยิมใช้อิ้ ิฐบล็็อก อิิฐประสาน กระเบื้้�อง ไม้ไ้ผ่ แ่ผ่น่ ไม้้ ▶ ความสููงของแปลง 30 cm แปลงกว้้าง 1 m ยาวตามพื้้�นที่่�ขึ้้�นกัขึ้้ ับการใช้ส้อย ▶ ใช้้ดิินผสมขึ้้�นมาใหม่่ ซึ่� ่งจะต้้องระบายน้ำ ำ และอากาศดีีเพราะผักสลััดไม่่ชอบดิิน ที่ ่� ชื้้�นชื้้และแฉะ ▶ ข้้อดีีการทำำ แปลงยก สามารถปลูกผัูกั ได้้ทุกุ ฤดูกูาล โดยเฉพาะฤดููฝน ไม่ต้่ ้องห่วง่ เรื่่�องน้ำขั ำ ัง แปลง และโรครากเน่าโค ่นเน่า่ - 26 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 26 11/12/2566 BE 23:51
เตรีียมดิินแบบเร็็วทัันใจ ▶ ทำำ แปลงด้้วยกระเบื้้�อง อิิฐบล็อ็ก อิิฐประสาน ไม้ เ้พื่่�อพื่่ป้อง้กัันดิินไหลออก ▶ ขุุดดิินเดิิมลึึก 30 cm ▶ เติิมดิินถุุงที่่�หมัักสมบููรณ์์ สัังเกตจากดิินไม่่ ร้้อน ดิินออกสีีดำำ ได้้แก่่ดิินใบก้า้มปููดิินขุุยไผ่่ เททัับลงในดิินเดิิม ให้สูู้ง 20 cm ▶ รดด้้วยน้ำ ำ หมัักชีีวภาพ หรืือ จุุลิินทรีีย์์ สัังเคราะห์แ์สง หมักั ไว้้ 7 วััน - 27 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 27 11/12/2566 BE 23:51
แคร่ผััก ห ่รือื โต๊๊ะปลููกผััก ▶ ทำำงานสะดวก เหมาะกัับผู้้สููงอายุุ ▶ การจััดการดิิน น้ำ ำ และปุ๋๋ยไ �ด้้ง่่าย ▶ ป้อง้กัันวััชพืืชได้้ดีี ▶ เตรีียมดิินครั้้� งเดีียวปลูกผัูกั ได้้หลายรอบ ▶ ต้้นทุนสูุ ูง ขึ้้�นกัขึ้้ ับวััสดุุ ▶ ทำำจากไม้ไ้ผ่่ ปููน เหล็็ก อิิฐบล็็อก ▶ ป้อง้กันน้ำัท่ ำ ่วมฉัับพลันั ได้้ด้้วย โดยที่่�ผลผลิติ ไม่เ่ สีียหาย โดยเฉพาะในพื้้�นที่่�ที่่�อยู่่ใกล้แ้ม่น้ำ่ ำ หรืือทางผ่า่นน้ำ ำ แคร่่ผัักมีีหลัังคา เหมาะกัับฤดููฝน โดยเฉพาะ ภาคใต้้ ที่่�มีีฝนตกหลายเดืือน สามารถป้้องกัันโรค และผลผลิิตได้้ดีี แคร่่ผัคร่่ ักทำำจากเหล็็ก แข็็งแรง ทน อายุุการใช้้งาน นาน สามารถเคลื่่�อนย้้ายได้้ แต่่ต้้นทุนสูุ ูง ควรวางบน พื้้�นปูนูหรืือหินิ ป้อง้กันน้ำัท่ ำ ่วมและสึกกร่ึ ่อนจากสนิมิ ควรทากัันสนิมิ - 28 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 28 11/12/2566 BE 23:51
แคร่่ผัักทำำจากปููน คงทน อายุุการใช้้งานน าน กว่่าเหล็็ก ไม่่สามารถเคลื่่�ลื่่อนที่่�ได้้ต้้นทุุนถููกกว่่า ที่่� สำคัำ ัญวางบนพื้้�นนพื้้ที่่�ที่่�น้ำท่ ำ ่วมขัังได้้ - 29 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 29 11/12/2566 BE 23:51
แคร่่ผัักทำำ จากไม้ อา้ยุุการใช้้งานขึ้้�นกัับชนิดของไ ิม้ ไ้ม้ไ้ผ่อา่ยุุการใช้้งาน 3 – 5 ปีียููคา 2 ปี ไีม้เ้นื้้�อแนื้้ข็็ง 5 ปีขึ้้ี�นขึ้้ ไป ไม้พาเร้ท 2 – 3 ปีีข้้อเสีียสีีพุพัุังเร็็ว รัับน้ำ ำ หนักั ได้้ไม่เยอะ ่ - 30 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 30 11/12/2566 BE 23:51
สููตรดิินปลู ู กบนแคร่่หรืือภาชนะ 1. ดิินถุุง หรืือ ดิินใบก้้ามปูู หรืือ หน้า้ดิิน 2 ส่่วน 2. กาบมะพร้้าวสัับ 1 ส่่วน 3. แกลบดิิบเปลืือย 1 ส่่วน (ไม่ใ่ส่่ได้้) 4. ปุ๋๋ยคอ�กเก่่าบด (แห้ง) 1 ้ส่่วน 5. หมัักด้้วยไตรโคเดอร์์มา และจุุลิินทรีีย์์สัังเคราะห์์แสงหรืือ ฮอร์์โมนหน่อ่กล้้วย 6. หมักั ไว้้ 15 – 30 วััน ยิ่่งห� ยิ่่มักนัานยิ่่ง� นยิ่่ดีี (2 – 3 เดืือน) TIP นำดิำ ินถุุงหรืื อ ดิินใบก้้ามปููมา ผสมกัับปุ๋๋�ยคอก ห รืื อ ปุ๋๋�ย ห มััก (2:1) และหมััก ด้้วยจุุลิินทรีีย์์ สัังเคราะห์์แสง 7 - 15 วััน - 31 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 31 11/12/2566 BE 23:51
การคลุุมดิิน • ฟาง ตอซัังพืืช หญ้้าแห้ง ใบไ ้ม้แ้ห้ง ไบไ ้ผ่่กาบมะพร้้าวสัับ ขี้้�เขี้้ลื่่�อยหมักัแล้้ว • ช่่วยอนุรัุกษ์ั ์ดิินและน้ำ ำ รักัษาความชื้้�น เพิ่่มอิ�ินทรีียนทรีีวััตถุุ • ปลูกพืูืชคลุมดิุิน พวกพืืชตระกูลถัู่่� ว จะเพิ่่ม� ไนโตรเจน • ควรถางวััชพืืชก่่อนออกดอก ป้อง้กัันการขยายพันธุ์์ ั TIP ฤดููหนาว คลุมฟุางหนา ป้อง้กัันการระเหยของน้ำ ำใน เวลากลางวััน เพราะความชื้้�นในบรรยากาศต่ำ ำ ฤดููร้้อน คลุุมฟางหนา ๆ ป้้องกัันการระเหยของน้ำ ำ และการเหี่�ยวระห ่ว่่างวััน อีีกทั้้� งยัังช่่วยควบคุุมศััตรูู พืืชพวกเพลี้้�ยต่่าง ๆ ฤดููฝน คลุมฟุ างบาง ๆ เพื่่�อป้อง้กัันกระกระแทกของ เม็ดฝ็นทำำ ให้ดิ้ ินแน่น่ และป้อง้กันกัารซะล้าง้พัังทลาย ของหน้า้ดิิน เทคนิิคการให้้น้ำ ำ • เทคนิคิการให้น้ำกั ำ ับผักั ในแต่่ละฤดูู • ฤดููหนาว : รดน้ำ ำ เช้้าเวลา 8.00 – 9.00 น. เย็น็ 16.00 – 17.00 น. ถ้้าให้น้ำช่ ำ ่วงเย็น็ ๆ หรืือค่ำ ำ จะ ทำำ ให้เกิิดโรครา ้น้ำค้ ำ าง เพราะควา้มชื้้�นมชื้้ ในช่ ่วงกลางคืนื สููง • ฤดููร้้อน : รดน้ำ ำ เช้้าเวลา 8.00 – 9.00 น. กลางวััน 12.00 – 13.00 น. เย็น็ 16.00 – 17.00 น. เนื่่�องจากอุุณหภููมิิสููงต้้องเพิ่่� มเวลารดน้ำ ำ และควรรด ที่่�ดิิน เพราะดิินจะคายความร้้อนได้้ดีี ทำำ ให้้รากพืืช ดููดน้ำ ำไปใช้้ได้้เร็็วกว่่า ควรจะคลุมุแปลงด้้วยฟาง หรืือ วััสดุอืุ่่�อื่่น เพื่่�อควบพื่่คุมุความชื้้�นมชื้้ ในดิิน • ฤดููฝน : รดน้ำ ำ เช้้าและเย็น็ ให้สั้ ังเกตปริมิาณ ฝนที่่�ตก และไม่ควรค่ลุมฟุางหรืือคลุมุบาง ๆ จะทำำ ให้้ เกิิดรากเน่าโค ่นเน่าไ่ด้้ง่่าย TIP • ถ้้าให้น้ำ ำ แบบสปริงเิกอร์์ ในเวลากลางวััน ระวัังน้ำ ำ ร้้อนอาจทำำ ให้้ใบลวกได้้ ควรตั้้� ตั้้งถัังน้ำ ำ หรืือแทงค์์น้ำ ำ ในที่่�ร่ม่ เพื่่�อป้อง้กันน้ำัร้ ำ ้อน • พื้้�นที่ดิ ่� นทิรายหรืือทราย ร่่วน ควรให้้น้ำ ำ แบบหยด จะช่วยใ ่ห้ประห ้ยัดัน้ำ ำ หรือื แบบร่่องขัังแปลงสััปดาห์์ ละ 1 ครั้้� ง รั้้ - 32 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 32 11/12/2566 BE 23:51
ปััจจััยการผลิิต คืือ วััสดุุต่่าง ๆ ที่่�ช่่วยในการ ปรัับปรุุงดิิน ส่่งเสริมกิารเจริิญเติิบโตของพืืช รวมไป ถึึงการจััดการโรคและแมลงได้้ ซึ่� ง่การเตรีียรีีมปัจัจััยใน การผลิติพืืช ควรต้้องทำำควบคู่่หคู่่ รืือพร้้อม ๆ กับัการเต รีียมพื้้�นที่่� เตรีียมดิิน เพราะเมื่�่อเตรีียมวััสดุุเหล่่านี้้�นี้้ เสร็็จ พอปลููกพืืชก็็นำมำ าใช้้ได้้เลย ในการทำำเกษตร อิินทรีีย์์นิิยมใช้้ปุ๋๋�ยอิินทรีีย์์และปุ๋๋�ยชีีวภาพในการผลิิต พืืช ดัังต่่อไปนี้้�นี้้ การเตรีียมปััจจััยการผลิิต ขี้�้วััว น้ำ ำ หมัักชีีวภาพ ปุ๋๋� ยหมััก แหนแดง จุุลิินทรีีย์์ สัังเคราะห์์ แสง (PSB) - 33 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 33 11/12/2566 BE 23:51
ปุ๋๋� ยอิินทรีีย์์ แบ่่งออกเป็็ น 3 ประเภท 1. ปุ๋๋�ยคอก (Manure) วััสดุุที่่�ได้้จากสิ่่งที่� กสิ่่ ่� ขัับถ่่ายของสััตว์์ทั้้� ทั้้งในรููป แข็็งและของเหลว ปริมิาณธาตุุอาหารจะขึ้้�นขึ้้อยู่่กั บชันิดของิสััตว์์ปุ๋๋ยคอ�ก ช่่วยในก ารปรัับปรุุงดิินให้้ร่่วนซุุย ความหนาแน่่นของดิินล ดลงรากพืืช สามารถชอนไชได้้ดีี เพิ่่� มอิินทรีียวััตถุุในดิิน ทำำ ให้้ดิินจัับตััวกัันเป็็น เม็็ดดิิน อีีกทั้้�งปุ๋๋�ยคอกยัังเป็็นอาหารให้้จุุลิินทรีีย์ ์ในดิิน ทำำ ให้้ปริิมาณ จุุลิินทรีีย์ ์ที่่�เป็็นประโยชน์์ในดิินเพิ่่� พิ่่มขึ้้� มขึ้้น ปริิมาณธาตุุอาหารขึ้้� ขึ้้นกัับชนิิด ของปุ๋๋ยคอ�กที่ ่� นำมำ าใช้้ 2. ปุ๋๋�ยหมััก (Compost) ปุ๋๋�ยที่่�ได้้จากการหมัักซากพืืช ซากสััตว์์ ตลอดจนมูลสัูัตว์์ เพื่่�อใ พื่่ห้อิ้ ินทรีียนทรีีวััตถุยุ่่อยสลายตััวผุพัุังจากกิิจกรรมของ จุุลิินทรีีย์ ์ ในการเตรีียมกองปุ๋๋�ยหมัักอาจใส่่เชื้้�ชื้้อจุุลิินทรีีย์ ์ หรืือน้ำ ำ หมััก ชีีวชีีภาพต่่าง ๆ เพื่่�อพื่่กระตุ้้นการย่่อยสลายได้้ธาตุุอาหาร ปุ๋๋ยห�มักัอาจจะ อยู่่ในรููปของแข็็งหรืือของเหลวก็ไ็ด้ที่่�เ ้ รีียกว่า ่น้ำ ำ หมักชีีัวกชีีภาพ มีีคุ ณสมบัุติั ิ ในการเพิ่่�มธาตุุอาหารในดิิน ซึ่� ่งปุ๋๋�ยหมัักแต่่ละชนิิดจะมีีปริิมาณ ธาตุุอาหารที่่�แตกต่่างกัันขึ้้�นกันขึ้้ ับวััสดุุที่ ่� นำมำ าใช้้ในการผลิิต และปรัับปรุุง สมบัติั ิทางกายภาพของดิิน 3. พืชปุ๋๋ ื �ยสด การปลูกพืูืชตระกูลถัู่่� วแล้้วสัับกลบ ไถลงดิินในช่่วงที่่� กำำลังออักดอก เพราะมีีการสะสมธาตุุอาหารสููง เมื่�อ่สัับกลบลงดินิจะช่่วย ในการเพิ่่� มไนโตรเจนเนื่่�องจากที่่�รากมีีปม และแบคทีีเรีียไรโซเบีียม ช่่วยในการตรึึงไนโตรเจนในดินิและช่่วยทำำ ให้ดิ้นร่ิ ่วนซุย ราุกพืืชสามารถ ชอนไชลงไปในดิินได้้ - 34 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 34 11/12/2566 BE 23:51
มาผลิิตปุ๋๋� ยอิินทรีีย์์ กัันดีีกว่่า ก่่อนจะใส่่ปุ๋๋�ยคอก หรืือทำำปุ๋๋�ยหมััก มาดููกัันก่่อนว่่าปุ๋๋�ยคอกหรืือมููลต่่าง ๆ ที่่�มาจาก สััตว์์แต่่ละชนิิดมีีปริิมาณธาตุุอาหารอะไรบ้้าง ดัังแสดงตารางที่่� 1 มููลสุุกรหรืือขี้้�หมูู จะมีี ไนโตรเจนและแมกนีี เซีียซีีมม ากที่ ่� สุด ซึุ่� ง่ทั้้� ทั้้ง 2 ธาตุจะุช่วยใ ่นก ารสังเคราะัห์ด้์ ้วยแสง กระตุ้้น การสร้้างใบ กิ่่� งก้้าน เหมาะสำำหรัับการปลูกผัูกักิินใบ หรืือบำรุำุงต้้นในไม้ผ้ลหรืือผักักิินผล มููลไก่่แกลบหรืือขี้้�ไขี้้ก่่แกลบ มีีไนโตรเจน ฟอสฟอรััส และแคลเซีียมที่ ่� สููงมาก เมื่�่อใส่่ลงไป ในดิินจะช่่วยส่่งเสริมกิารเจริิญของรากเพราะมีีฟ อสฟอรัสสูัูง เมื่�อรา่กเจริิญเติิบโตดีี จะแผ่่ ขยายทำำ ให้พื้ ืชมีีท รงพุ่่ม ที่กว้ ่� ้าง และมีีใบเยอะ มีีสีีส ด รวมทั้้� งแคมทั้้ลเซีียซีีมที่่�ได้้จากการย่่อยสลาย ของแกลบจะช่่วยเสริมิความแข็็งแรงให้กั้บัพืืช ทำำ ให้เ้พื่่�อพื่่ทนต่่อสภาพแวดล้้อมได้้ดีี ช่่วยใน การลำำเลีียงน้ำ ำ ตาลมาสะสมที่่�เซลล์์ทำำ ให้ผ้ลผลิิตมีีความีีมกรอบและรสชาติิที่่�ดีีตามไปด้้วย ตารางที่ ่� 1 ปริมิาณธาตุุอาหารในปุ๋๋ยคอ�กแต่่ละชนิดิ ชนิดของปุยคอ๋ก pH N (%) P (%) K (%) Ca (%) Mg (%) S (%) มูลูไส้้เดืือน 5.86 2.21 1.09 0.91 5.70 0.83 0.40 มูลวัูัวเนื้้�อ (ให นื้้ม่)่ 10.40 1.95 1.76 0.43 1.82 0.56 0.07 มูลวัูัวเนื้้�อ (เก่่า) 8.70 1.73 0.49 0.30 0.55 0.22 0.05 มูลวัูัวนม 7.5 1.27 0.48 1.42 0.98 0.43 0.31 มูลสุูกุร 6.90 2.69 3.24 1.12 3.85 1.18 0.19 มูลูไก่่แกลบ 8.20 2.09 6.07 0.42 11.30 0.86 0.68 มูลูหนอนไหม 8.78 2.25 0.65 2.53 3.94 0.59 1.87 - 35 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 35 11/12/2566 BE 23:51
TIP เทคนิคิการหมัักปุ๋๋�ยคอก • นำปุ๋๋ำปุ๋๋�ยคอกใส่่กระสอบแช่่น้ำ ำไว้้ 1 เดืือน น้ำ ำ ที่่�แช่่ ปุ๋๋ยคอ�กสามารถนำมำารดพืืชได้้ • นำปุ๋๋ำยคอปุ๋๋�กตั้้� งกตั้้กอง หมักด้ัวย้จุลิุนทรีีย์ิ นทรีีย์สั์ ังเคราะห์แ์สง รดทุกุ ๆ 7 วััน เป็น็เวลา 1 เดืือน หมักั ได้้ 2 สััปดาห์์ เติิมไตรโคเดอร์ม์า และหมักต่ั ่อให้ครบ 45 ้วััน • อััตราการใช้้ 1 – 2 กิิโลกรัมต่ั ่อตารางเมตร ใช้้ตอน เตรีียรีีมดิิน ขี้้�ไก่แ่กลบแช่น้ำ่ ำ ปุ๋๋�ยหมัักสููต รต่่าง ๆ ปุ๋๋ยห�มักัจากเศษใบไม้้ภาพซ้้าย = ไม่ย่่อยใบไม้้ภาพขวา = ย่่อยเศษใบไม้ก่้ ่อน TIP ถ้้าต้้องการให้้ปุ๋๋�ยหมัักย่่อย สลายได้้เร็็ว ควรย่่อยเศษใบไม้้ หญ้้า กิ่่งไ� กิ่่ม้ ใ้ห้มีี้ขยายเมีีล็กก่็อ่น และ ควรผสมคลุุกเคล้้ากัับปุ๋๋�ยคอก จะ ช่่วยลดระยะเวลาการหมัักเหลืือ 45 – 60 วััน จากเวลา 4 เดืือน - 36 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 36 11/12/2566 BE 23:51
ปุ๋๋�ยหมัักจากก้้อนเห็็ดเก่่า • ก้้อนเห็ดเ็ก่่าบดละเอีียด 3 ส่่วน • ขี้้�ไก่่แกลบ 1 ส่่วน • รำลำะเอีียด ¼ ส่่วน • แหนแดง (ไม่ใ่ส่่ได้้) 1 ส่่วน วิิธีีทำำหมัักด้้วยน้ำ ำ หมัักชีีวภาพจากหน่่อกล้้วย หรืือจุุลิินทรีีย์ สั์ ังเคราะห์แ์สง อััตรา 20 มิลลิิลิิตร ต่่อ น้ำ ำ 10 ลิิตร รดทุกุ ๆ 7 วััน หมักัครบ 15 วััน เติิมไต โครเดอร์์มา และหมัักต่่อ กลัับกองทุุก 15 วััน เป็็น เวลา 45 วััน อััตราการใช้้ 1 กิิโลกรัมต่ั ่อตารางเมตร หว่่านลง แปลงและพรวน ทิ้้� ทิ้้งไว้้ 7 วััน ย้้ายต้้นกล้้าหรืือหว่่าน เมล็็ดลงดิิน ปุ๋๋�ยหมัักสููต รไนโตรเจน • มูลูไก่่แกลบ (มีีแมีีกลบผสม) 40 กิิโลกรัมั • กากถั่่� กถั่่วเหลืือง หรืือหญ้้าเนเปียี 10 กิิโลกรัมั (เศษถั่่� ถั่่วเหลืืองจากน้ำ ำ เต้้าหู้้)หู้้ • ฮอร์์โมนหน่อ่กล้้วย 1 ลิิตรต่่อน้ำ ำ 10 ลิิตร หรืือจุุลิินทรีีย์ สั์ ังเคราะห์แ์สง วิิธีีทำำนำส่ำ ่วนมูลูไก่่แกลบผสมกัับกากถั่่� วเหลืือง แล้้วหมัักด้้วยฮอร์์โมน หน่่อกล้้วยหรืือจุุลิินทรีีย์์ สัังเคราะห์์แสง ปรัับความชื้้�มชื้้นให้้ได้้ 60 เปอร์์เซ็็นต์์ หมักั ไว้ที่่� ้ร่ม่นำำพลาสติกมิาคลุมุหมักทิ้้ั งไ� กทิ้้ว้ 30 ้วันักลับั กองปุ๋๋ย�ทุกุ7 วััน อััตราการใช้้ 0.5 – 1 กิิโลกรััมต่่อตารางเมตร หว่่านลงแปลงและพรวน ทิ้้� ทิ้้งไว้้ 5 วััน ย้้ายต้้นกล้าห้รืือ หว่่านเมล็็ดลงดิิน - 37 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 37 11/12/2566 BE 23:51
- 38 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 38 11/12/2566 BE 23:51
- 39 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 39 11/12/2566 BE 23:51
น้ำ ำ หมัักชีีวภาพ ปุ๋๋ย�อิินทรีีย์ น้ำ์ ำ ที่่�ได้้จากการย่่อยสลายเศษวััสดุุเหลืือใช้้จากส่่วนต่่าง ๆ ของพืืชหรืือสััตว์์ที่่�มีีลัักษณะสดเป็น็ของเหลวซึ่� งประ ่กอบด้้วย ฮอร์์โมน กรดอิินทรีีย์ ์ กรด อะมิโิน กรดฮิิวมิกิ และวิิตามินิช่่วยส่่งเสริมกิารเจริิญเติิบโตของพืืชช่่วยปรัับปรุุงบำรุำุงดิิน เมื่�อ่ฉีีดฉีีพ่น่หรืือราดลงดิิน ประโยชน์์ของน้ำ ำ หมัักชีีวภาพ • ส่่งเสริมกิารเจริิญเติิบโตของพืืช ได้้แก่่ เร่่งการเจริิญของราก ลำำต้้น ใบ • ส่่งเสริมกิารออกดอกและติิดผล • เร่่งขนาดผลผลิิตก่่อนเก็็บเกี่�ยว่ • กระตุ้้นก ารงอกของเมล็็ด • ช่่วยในการย่่อยสลายอิินทรีียวััตถุุในดิิน ทำำ ให้้ดิินร่่วนซุุยและเพิ่่�มปริิมาณ ธาตุุอาหารในดิิน • ช่่วยป้อง้กัันแมลงและเชื้้�อจุุลิินทรีีย์ ์ที่่�เป็นศั็ตัรููพืืช • รักัษาโรคที่่� มีีส าเหตุุจากเชื้้�อแบคทีีเรีียและไวรัสั - 40 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 40 11/12/2566 BE 23:51
ฮอร์์โมนหน่่อกล้้วย ประโยชน์์น้ำ ำ หมัักหน่่อกล้้วยจะช่่วยในการปรัับปรุุงดิิน ดิินที่ ่� เป็นก็รดมีี pH เพิ่่มขึ้้� พิ่่�นมขึ้้เพราะมีีแอคมีีติิโนไมซิสิเป็นจุ็ุลิินทรีีย์ ์ที่่� ยัับยั้้� งยั้้การเกิิดโรครากเน่าโค ่น เน่า ่ละลายฟอตเฟตในดิิน เพิ่่มก� พิ่่ารดููดใช้้ธาตุุอาหารพวกฟอสฟอรัสัและโพแทสเซีียซีีม และ ช่่วยในการผลิิตออกซินิเร่่งการงอกของรากพืืชได้้ ▶ หน่อ่กล้้วยสููง 1 เมตร จำำนวน 3 กก. หั่่� นหั่่ ให้ล้ะเอีียด ▶ กากน้ำ ำ ตาลหรืือน้ำ ำ ตาลทรายแดง 1 กิิโลกรัมั ▶ น้ำม ำ ะพร้้าวอ่่อน 3 ลูกูหรืือน้ำม ำ ะพร้้าวขวด 2 ลิิตร ▶ ยาคูลท์ู์หรืือนมเปรี้้�ยว รี้้ 1 ขวด ▶ ผสมเข้้าด้้วยกััน หมักทิ้้ั� กทิ้้งไว้้ 14 วััน กรองเอาแต่่น้ำม ำ าใช้้ อััตราการใช้ ห้มักดิั ินก่่อนปลูกูจะใช้อั้ ัตรา 1 : 500 หรืือ 20 มิลลิิลิิตร (4 ช้้อนโต๊๊ะ) ต่่อ น้ำ ำ 10 ลิิตร รดทุกุ ๆ 3 – 5 วััน หมักดิั ินไว้้ 15 วััน ส่่งเสริมกิารเจริิญของรากพืืช อััตรา 1 : 1000 หรืือ 10 มิลลิิตร (2 ช้้อนโต๊๊ะ) ต่่อน้ำ ำ 10 ลิิตร รดทุกุ ๆ 3 วััน เกร็็ดน่่ารู้้ ห้า้มใช้้ฮอร์์โมนหน่อ่กล้้วยกัับพืืชที่่� กำำลัังติิดดอก จะทำำ ให้ดอ้กร่่วง เปลี่่�ยน เป็น็แตกยอดแทน - 41 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 41 11/12/2566 BE 23:51
จุุลิินทรีีย์สั์ ังเคราะห์์แสง (PSB) บทบาทของแบคทีีเรีียสัังเคราะห์แ์สงมีีความสํํามสํํคััญ ในกระบวนการนํําก๊๊าซคาร์์บอนไดออกไซด์์ไปใช้้ (CO2 - assimilation) และการตรึึงไน ไตรเจน (nitrogen fixation) ช่่วยกระตุ้้นการสัังเคราะห์ด้์ ้วยแสง ช่่วยบำรุำุงต้้นและใบ และ กระตุ้้นการออกดอกและติิดผล ขั้้� นตอนการขยายเชื้้�อ 1) นำำ ไข่่ไก่่มาตอกและตีีให้แต้กเหมือืนจะเจีียวไข่่ 2) นำำขวดขนาด 1.5 ลิิตร เติิมน้ำส ำ ะอาด จากนั้้� นเติิมไข่่ไก่่ที่่�ตีีแล้้ว 1 - 2 ช้้อนโต๊๊ะ แล้้วปิดฝาเข ิย่่าขวดให้น้ำ ำ และไข่่เข้้ากััน 3) เติิมเชื้้�อแบคชื้้ทีีเรีียสัังเคราะห์แ์สง 1 - 2 ช้้อน 4) นำำขวดที่่�ได้้วางในที่่�มีีแมีีสงแดด 7 – 14 วััน แบคทีีเรีียสัังเคราะห์แ์สงจะเพิ่่ม�ปริมิาณ จนเต็็มขวด จะเห็นน้ำ็ ำ เป็นสีี็แดงนสีี การนำำ ไปใช้้ประโยชน์ ์ฉีีดฉีีพ่น่ ที่่�ดิินหรืือใบหรืือรดที่่�โคนต้้นพืืช อััตรา 1 : 1000 หรืือ 10 มิลลิิตร (2 ช้้อนโต๊๊ะ) ต่่อน้ำ ำ 10 ลิิตร รดทุกุ ๆ 3 - 5 วััน สิ่่งสิ่่�ที่�่ควรรู้้ จุุลิินทรีีย์ สั์ ังเคราะห์แ์สงมีีสีีแดง สีีส้ ม้สีีชสีีมพูู สีีเสีีขีียว สีีฟ้้า สีีสีีม่ วง ่ถ้้าได้้สีีเสีีขีียวขีี จะส่่งเสริมกิารสร้้างใบ ทำำ ให้ใบเ ้ ขีียว TIP ถ้า้ต้อง้การให้น้ำมีีสีีสม่ำ ำ มีีสีีสม่ำำ เสมอทุกุขวด ควรนำส่ำ ่วนผสมทั้้� งหมดมาผสม รวมกัันก่่อนตามสััดส่่วนแล้้วนำำ ไปกรอกใส่่ขวดพลาสติิกใส ตั้้� ตั้้งตากแดด - 42 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 42 11/12/2566 BE 23:51
ฮอร์์โมนนมสด ประโยชน์์ของฮอร์์โมนนมสด ช่่วยในการปรัับปรุุงดิินทำำ ให้้ดิิน ร่่วนซุุยขึ้้�นขึ้้ช่่วยในการเพิ่่ม�รสชาติิของผลผลิิต โดยเฉพาะในไม้ผ้ล ฉีีดฉีีพ่น่ที่่�ใบและผลก่่อน เก็็บเกี่�ยว จะ ่ทำำ ให้้ผลผลิิตมีีหวานกรอบ เพราะมีีแคลเซีียมเป็็นองค์์ประกอบ นิิยมใช้้กัับ พืืชที่่� มีีมู ลคู่่า เพราะต้้นทุนกุารผลิติสููง ใช้กั้บเัมล่อ่น มะเขืือเทศเชอรี่� ่มะเขืือเทศราชินีีิ นีีและ สตรอแบรี่� รว ่ มทั้้� งผักสลััดจะช่่วยให้หวา้นกรอบ วิิธีีทำำ 1) นำนมสำ ด 3 ลิิตร เติิมน้ำ ำ ตาล 1 กิิโลกรัมั เครื่่�องดื่่�มชููกำำลััง 1 ขวด และนมเปรี้้�ยว 1 ขวดเล็็ก คนให้เ้ข้้ากััน 2) หมักัประมาณ 15 วััน สามารถนำำฮอร์์โมนนมสดมาใช้้ได้้ การนำำ ไปใช้้ประโยชน์์ ฉีีดพ่่นที่่�ใบและผลแก่่ ของไม้้ผลก่่อนเก็็บเกี่�ยว ่อััตรา 1 : 1000 หรืือ 20 มิลลิิลิิตร (4 ช้้อนโต๊๊ะ) ต่่อน้ำ ำ 10 ลิิตร ทุกุ ๆ 3 – 5 วััน TIP ก่่อนตััดผัักสลััด คะน้า 1 – 2 ้สััปดาห์ ควร์ รดฮอร์์โมนนมส ดหรืือ ฮอร์์โมนหวาน จะทำำ ให้้ ผลผลิิตมีีรสชาติิหวาน กรอบ - 43 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 43 11/12/2566 BE 23:51
ฮอร์์โมนหวานผลไม้้ เป็็นฮอร์์โมนที่ ่� ช่่วยเพิ่่� พิ่่ม ความหวานกรอบของผลผลิิต ซึ่� ่งทำำมาจากผลไม้้สด สะอาดที่ ่� รัับประทานได้้ TIP ฮอร์์โมนทุุกชนิิดจะไม่่การผสมน้ำ ำ เพราะ ต้้องการให้้ได้้ฮอร์์โมนพื ืช และกรดอะมิิโนต่่าง ๆ ช่่วยกระตุ้้นการเจริิญเติิบโตของพืืชได้้ดีี - 44 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 44 11/12/2566 BE 23:51
ตำำขมิ้้น�ปริมิาณครึ่่� งกิิโลกรัมั ให้ล้ะเอีียด นำำขมิ้้น�ที่ ่� ตำำละเอีียดแล้้วไปผสม กัับน้ำ ำ 20 ลิิตร หมักทิ้้ั� กทิ้้งไว้้ 1-2 วััน กรองเอาแต่่น้ำ ำจะได้้สารเข้มข้น้ จากนั้้� นนำสำารนี้้ไปผ�สมกัับน้ำ ำ 8 ลิิตร นำำ ไปฉีีดฉีีพ่น่ ให้ทั่่้� ทั่่วบริิเวณทรงพุ่่ม ต้้นที่่�เกิิดการระบาดของแมลง ประสิิทธิิภาพ ขัับไล่่และกำำจััดแมลงได้้ศัตัรููพืืช ได้้แก่ ห่นอนกระทู้้ผักัหนอนผีีเสื้้�อ สื้้ด้้วงงาช้้าง แมลงวัันทอง มอด และไรแดง สมุ ุ นไพรไล่่แมลง สููต รขมิ้้� น 1 2 3 4 - 45 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 45 11/12/2566 BE 23:51
สููตรสะเดา เก็็บในแก่่ของสะเดาสดมาสักั 2 กิิโลกรัมัตำำ ให้ล้ะเอีียด นำำ ใบสะเดาที่่�ตำำจนละเอีียดมาแช่่ น้ำ ำ 20 ลิิตร (หรืือ 1 ปี๊๊�ป) ห ปี๊๊มักทิ้้ั กทิ้้� ง ไว้้นาน 12-24 ชั่่� วโ ชั่่มง ใช้ผ้าขาวบาง้กรองเอาแต่่น้ำหั ำ วเั ชื้้�อ ส่่วนกากที่่�เหลืือ นำำ ไปทำำปุ๋๋ยห�มักั ใส่ต้่ ้นไม้ไ้ด้้ อััตราส่่วนการใช้ ส่่ ้ ให้ผ้สมน้ำหั ำ วเัชื้้�อ 1 ชื้้ช้้อนโต๊๊ะต่่อน้ำ ำ 20 ลิิตร แล้้วนำำ ไปผสมสารจัับใบ เช่่น ผงซัักฟอก น้ำ ำ ยาล้้างจาน และแชมพูู โดยใส่่เพีียงเล็็ก น้อย (เ ้พื่่�อใ พื่่ห้ส้ารจัับกัับใบพืืชได้้ดีีขึ้้�น) 1 2 3 4 ประสิิทธิิภาพ ฆ่่าแมลง ยัับยั้้� ยั้้งการเจริิญเติิบโต ป้้องกัันและกำำจััดแมลง เช่่น เพลี้้�ลี้้ยอ่่อน เพลี้้�ลี้้ย จัักจั่่� กจั่่น ด้้วงหมัดัผักัหนอนใยกะหล่ำ ำ หนอนใย ผักัหนอนกอ หนอนชอนใบ และหนอนกระทู้้ - 46 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 46 11/12/2566 BE 23:51
แหนแดง (Azolla spp.) • เป็น็เฟินน้ำิ ำ ชนิดหิ นึ่่� งที่ ่� มีีขมีีนาดเล็็กพบทั่่� วไปน้ำนิ่่ ำ ง � นิ่่ • ใบประกอบขนาดเล็็ก มีีใบมีีย่่อย 7 - 10 ใบ เรีียงสลัับซ้้อนกัันอยู่่ • ใบย่่อยส่่วนบนจะมีีโพรงใบซึ่� ่งเป็็นที่่�อาศััยของไซยาโนแบคทีีเรีีย (Anabaena azollae Strasbuger) อาศััยอยู่่แบบให้้ประโยชน์์ร่่วมกัันกัับแหนแดง ช่่วยตรึึง ไนโตรเจนจากอากาศให้แห้นแดงใช้้ในรููปของแอมโมเนีียได้้สููงและมากพอสำำหรัับ การเจริิญเติิบโตของแหนแดง • สามารถทดแทนการใช้้ปุ๋๋�ยเคมีีไนโตรเจนและโพแทสเซีียมได้้ เพิ่่� พิ่่มประสิิทธิภิาพ การใช้ปุ๋๋ ้ยเค�มีี • เพิ่่มอิ� พิ่่ ินทรีียนทรีีวััตถุุให้กั้ ับดิิน ใช้้เป็นปุ๋๋็นปุ๋๋ย�อิินทรีีย์ ์ได้้ • ใช้้เป็น็อาหารสััตว์์ได้้แก่่ ไก่่ เป็ด ป ็ลา หรืือ สุกุร • มีีต้้นทุนกุารผลิิตที่่�ต่ำ ำ - 47 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 47 11/12/2566 BE 23:51
การนำำ แหนแดงไปใช้้ประโยชน์์ การปลูกผัูัก ใส่่แหนแดงสด 2 กิิโลกรัมั /ตารางเมตร ในตอนเช้้า สัับกลบลงดิิน แล้้ว ตอนเย็นย้็ ้ายกล้้าลงแปลง หรืือใช้้แหนแดง 1 กิิโลกรัมร่ั ่วมกัับปุ๋๋ยคอ�ก 1 กิิโลกรัมต่ั ่อตาราง เมตร หมักทิ้้ั� กทิ้้งไว้้ 7 วััน แล้้วย้้ายกล้้าลงแปลง การทำำนา ใส่่แหนแดงหว่่านลงในนาข้้าวหลัังจากหว่่านข้้าวได้้ 30 วััน หรืือดำำนาได้้ 20 วััน (ควรมีีน้ำขั ำ ังสููง 10 – 20 เซนติิเมตร) และใส่จุุ่ลิินทรีีย์ สั์ ังเคราะห์แ์สงทุกุ ๆ 15 วััน จะช่่วยให้แห้นแดงเจริิญเติิบโตเร็็ว - 48 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 48 11/12/2566 BE 23:51