คู่มือการปลูกผักภายใต้การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ

การปลู ู กและการดููแลผััก ศูนย์ู์เรีียนรู้้เกษตรในเมือง “ที่่� ืร้้างไม่ห่าง่รักั ” การผลิิตผักั ในระบบเกษตรอิินทรีีย์์ ใช้้ระบบการปลููกพืืชแบบผสมผสาน ไม่่ปลููกพืืช เชิิงเดี่่�ยว เน้้นความหลากหลายของพืืชหลายชนิิดที่่�มีีความเกื้้�อกููลกััน ทั้้� ทั้้งเรื่่�องช่่วยเพิ่่� ม ปริิมาณธาตุุอาหารในดิิน ป้้องกัันแมลงศััตรููพืืช ช่่วยป้้องกัันโรคทางดิิน ที่่�สำคัำ ัญป้้องกััน ความเสี่่�ยงจากผลผลิติพืืชไม่เ่พีียงพอใ พีีนแต่่ละรอบการผลิต เิ พื่่�อให้เ้กษตรกรมีีผมีีลผลิตออิก ได้้ตลอดทั้้� งปี จี นมีีรายรัับตลอดปีี สิ่่ง�ที่่�ควรรู้้ในการป �ลููกผััก 1. ลัักษณะนิสัิ ัยของพืืช : ความต้้องการน้ำ ำ อากาศ แสง และลัักษณะเนื้้�อดิินแบบไหน มีีโรคและแมลงศัตัรููพืืชอะไรบ้้าง 2. ลัักษณะทางพฤกษศาสตร์์ : ลัักษณะการเจริิญเติิบโต โครงสร้้างใบ ดอก ผล ระยะ เวลาเก็็บเกี่่�ยว 3. อายุุการเก็็บเกี่่�ยว : เป็นพื็ ืชล้้มลุกุพืืชหลายฤดูู 4. การบริิโภค : บริิโภคใบ ดอก ผล หัวใ ัต้้ดิิน ราก เหง้้า หน่อ ่ 5. การนำำ ไปใช้้ประโยชน์ : บ์ริิโภคผลผลิิตสด แปรรููป หรืือบริิโภคเป็นผั็กัผลไม้้ 6. การดููแลและป้อง้กัันศัตัรููพืืช - 49 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 49 11/12/2566 BE 23:52

เทคนิิคการวางระบบการปลู ู กผััก 1. ปลููกพืชช่ื ่วยล่่อแมลง พืืชช่่วยล่่อแมลงศััตรููพืืช ควรปลููกไว้้รอบ ๆ แปลง เพื่่�อเป็็นแนวป้้องกัันแมลงไม่่ดีีไว้้ ไม่่ให้้มากััด กิินพืืชผักั • ชะอม เพลี้้�ยไฟ และไรแดงชอบ นิิยมปลููก รอบ ๆ แปลงผักัเพื่่�อพื่่ล่่อแมลงไว้้ • กะเพรา โหระพา แมงลััก แมลงวัันทองชอบ ควรปลููกพื ืชพวกนี้้�ห่่างจากผัักกิินผลอย่่าง น้้อย 5 เมตร เพราะจะล่่อแมลงวัันทองมา เจาะผลได้้ • ตะไคร้้หอม ช่่วยป้อง้กัันหนู แูละผีีเสื้้�อต่่าง ๆ • ไม้้ดอกที่่�มีีกลิ่่� นฉุุน ได้้แก่่ ดาวเรืืองพื้้�พื้้นบ้้าน แพงพวย ผกากอง ปลููกชะอมริิมรั้้� ว ปลููกล่่อเพลี้้�ยไฟ ไรแดง ชอบ (บน) ปลููกบานชื่่�น ดาวเรืือง ใกล้้ผัักกิิน ผล จะช่่วยล่่อผึ้้� ผึ้้ง ชัันโรง มาผสม เกสร (ล่่าง) พืืชที่�่ช่่วยล่่อแมลงศััตรููธรรมชาติิช่่วยดึึงแมลง ดีี ที่่�ค่่อยมากิินแมลงศััตรููพืืช และยัังช่่วยในการผสม เกสร พวกไม้ดอ้ กสีีสันสัวยงาม ได้้แก่ ดาว่กระจายฝรั่่ง� ดาวเรืือง บานชื่่�นนชื่่เวอบีีน่ า ่ผีีเผีีสื้้�อ แววสื้้มยุุรา - 50 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 50 11/12/2566 BE 23:52

2. แบ่่งพื้้�พื้้นที่่�แปลงปลููกผััก หมุนเุวีียนหรือพืชืเหลื่่�ลื่่อมฤดูู แปลงปลููกผัักหมุุนเวีียน ส่ว่น ใหญ่่จะปลูกผัูกัอายุุสั้้� นสั้้ ได้้แก่่ผััก คะน้า ้กวางตุ้้ง ผักชีีั กชีีขึ้้�นฉ่ขึ้้ ่าย ผักบุ้้ั กบุ้้ง ผัักกาดขาวปลีีผัักกาดเขีียว ปลีีผัักสลััด กะหล่ำ ำ ปลีี กะหล่ำ ำ ดอก แครอท หัวไชเ ัท้้า พืืชผักัเหล่า่ นี้้�ควรมีีการแบ่่งพื้้�นที่่�ออกเป็็น 4 โซน เพื่่�อที่่�จะปลูกูหมุนุเวีียนกัันให้้ มีีผมีีลผลิิตออกทั้้� งเดืือนได้้ ตััวอย่่างการแย่่ บ่่งพื้้�นพื้้ที่ ่� โซนที่� 1่ ปลููกสััปดาห์์แรก มีีผัักคะน้้า ผัักบุ้้ง ผัักสลััด ผัักชีี กวางตุ้้ง ต้้นหอม ผักกั าดขาวปลีี โซนที่� 2่ ปลููกสััปดาห์์ที่่�สอง ปลูกผัูกัเหมือืนเดิมิ ไม่มีีผั่ มีีผักกัาดขาว ปลีีอาจจะเพิ่่ม�หัวไชเ ัท้้า แครอท โซนที่� 3่ ปลููกสััปดาห์์ที่่�สาม มีีผัักคะน้้า ผัักบุ้้ง ผัักสลััด ผัักชีี กวางตุ้้ง ตุ้้ ต้้นหอม ผักกั าดขาวปลีี โซนที่� 4่ ปลูกสัูัปดาห์ที่่� ์สี่่� ปลูกู ผักัเหมือืนโซนที่่� 2 - 51 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 51 11/12/2566 BE 23:52

เมื่�อ่ตััดผักั ขายในแต่่ละโซนหมดแล้้ว แต่่ละแปลงที่่�ปลูกผัูกัรอบแรก ในรอบที่่� 2 จะไม่่ ปลูกผัูกัชนิดเิดิิม เพื่่�อตััดวงจรของแมลง และถ้้าเป็น็ ไปได้้ใน 1 แปลง ควรปลูกพืูืชมากกว่่า 2 ชนิด แิละควรมีีพื ืชที่่� มีีกลิ่่� นฉุนุไว้้ในแปลง 1 ชนิด เิช่น่ต้้นหอม ผักชีีั กชีีขึ้้�นฉ่ขึ้้ ่าย - 52 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 52 11/12/2566 BE 23:52

3. พืืชผัักหลากหลาย นอกจะแบ่่งพื้้�นที่่�ปลููกผัักหมุุนเวีียนแล้้ว ควรที่่� จะปลููกผัักหลายฤดูู ผัักยืืนต้้น สมุุนไพรต่่าง รวมไป ถึึงผัักพื้้�นบ้้าน ให้้มีีความหลากหลาย และยัังเป็็นตััว เลืือกให้้กัับคนที่ ่� ทาน บางชนิิดสามารถนำมำ าแปรรููป เก็บ็ ได้นานขึ้้น � ้และบางชนิดยัิ ังสามารถนำำ ไปใช้้ในการ จััดการแปลงได้้ด้้วย ผัักหลายฤดูู ได้้แก่่ กะเพรา โหระพา แมงลััก ยี่�ห่ร่่า พริิก มะเขืือเปราะ มะเขืือยาว มะเขืือเทศ สะระแหน่่ ใบบััวบก ผัักชีีลาว ผัักชีีฝรั่่� ง ผัักแพรว จิิงจููฉ่่าย ขจร ตำำลึึง ผัักกูดู ชะพลูู ผัักขึ้้�นค้้าง ได้้แก่่ ตระกููลแตง เช่่น ฟััก ฟัักทอง แตงกวา แตงร้้าน บวบเหลี่�ย่ม มะระ น้ำ ำเต้้า ตระกูลู ถั่่� ว เช่่น ถั่่� ถั่่วฝักยาัว ถั่่� ถั่่วพูู ถั่่� ถั่่วแขก ผัักยืืนต้้น ได้้แก่่ ผัักหวาน ชะอม กระถิิน เหลีียง มะตูมูแขก ขี้้�เหล็ก สะเ็ดา ผัักติ้้ว� ชะมวง สะตอ มะนาว มะกรููด สมุุนไพร ได้้แก่่ขิิง กระชาย ขมิ้้น ขมิ้้� ไพร ข่่า ตะไคร้้ ตััดแต่่งใบและกิ่่� งแขนง และใต้้ค้้าง ปลููกผัักไม่ชอ่บแสงแดดจััด TIP 1. พริิก มะเขืือเปราะ เมื่่�อออกผลในแต่่ละรอบ หมดแล้้ว ให้ตั้ ัดแต่่งกิ่่� งออก และปล่่อยให้มีี้คมีีวาม สููงจากโคนต้้นประมาณ 30 เซนติิเมตร 2. ผัักขึ้� ้นค้้าง ควรตััดใบและกิ่่� งแขนงด้้านล่่าง ถึึงข้้อที่่� 7 – 12 เพื่่�พื่่อป้้องกัันการสะสมข องโรค และแมลง และตััดยอดออกเมื่่�อมีีความยาวเถา 2.5 เมตร หรืือ 25 ข้้อ ใต้้ค้้างสามารถปลููกผััก ที่่�ไม่ชอ่บแสงได้้แก่่ขมิ้้น ขมิ้้� ไพร กระชาย ขิิง ได้้ 3. ผัักยืืนต้้นควรปลููกไว้้ทางทิิศตะวัันตก ทำำเป็็น ไม้กั้ ันลมหรืือรืื รั้้� วได้้ - 53 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 53 12/12/2566 BE 12:29

แสงสำำหรับพืัชื แสงแดดจััด ผัักต้้องได้้ รัับแสงแดดอย่่างน้้อย 6 ชั่่� ชั่่วโมง ตั้้� ตั้้งแต่่พระอาทิิตย์์ขึ้้� ขึ้้น จะทำำ ให้้ผััก มีีใบเขีียว ทรงพุ่่มใหญ่่ ข้้อปล้้อง สั้้� นสั้้กลุ่่มผั กั กิินใบ ได้้แก่่ คะน้า ้ผักั บุ้้ง กวางตุ้้ง สลััด ผัักก าดขาว ผััก กาดเขีียว ต้้นหอม ผัักชีี ขึ้้� ขึ้้นฉ่่าย ผัักชีีล าว กลุ่่มผัักกิินดอก และผััก กินิผลทุกุชนิด เพราะแิสงแดดช่่วย กระตุ้้นตาดอก และผล ดัังนั้้� นควร ตััดแต่่งทรงพุ่่มผัักกิินดอกและผล ให้โป้ร่่ง แสงสามารถส่่องไปในทรง พุ่่ม ได้้ ริมรั้้ ิ� ว ปลูกผัูกัที่่�ต้้องการแสงน้อย ไ ้ด้้แก่่ ออดิิบ กระชาย ตะไคร้้ พริกขี้้ิ กขี้้�หนูสูวน แสงแดดปานกลาง หรืือต้้องแสง 50 เปอร์์เซ็นต์็ ์ กลุ่่มพื ืชที่่� ต้้องการแสงแบบร่ำ ำ ไร จะส่่งผลให้้ใบและ หัวใ ัต้้ดิินเจริิญเติิบโตดีีได้้แก่่ พริกขี้้ิ กขี้้�หนูสูวน กะเพรา โหระพา สะระแหน่่ขิง ิกระชาย ขมิ้้นมิ้้� ไพร ข่่า พริกิไทย เตยหอม ผักัหวานบ้้าน ใบเหลีียง TIP การปลูกกูะเพรา โหระพา แมงลััก ส่่งตลาด จะพรางแสงด้้วยซาแลนสีีดำำ และปลูกูแบบหว่่าน ทรงพุ่่มจะแน่น่ต้้นสููง ใบใหญ่่ เวลาตััดจะถอดทั้้� ง ต้น้ จะให้น้ำ ำหนัักดีี ถ้าป้ลูกูให้ไ้ด้รั้ ับแสงแดดจัด ใบ ั จะเล็็ก มีีกลิ่่� นฉุนกวุ่่า TIP ผักชีีักชีีขึ้้�นฉ่ขึ้้นฉ่าย ที่่�ป ่ลูกูในฤดูรู้อ้น ควรพรางแสง 50 เปอร์์เซ็นต์็ ์ด้้วย ซาแลนสีีเขีียวหรืือฟ้้า จะช่่วยลด อุณุหภูมิูไิด้ แ้ละผักัจะเจริิญเติบโต ิดีี - 54 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 54 11/12/2566 BE 23:52

กลางพื้้�นที่ ่� ปลูกผัูกักิินใบ ผักักิินผลที่ ่� ต้้องการแสงแดดจััดทั้้� ทั้้งวััน แสงแดดน้้อย กลุ่่มผั กัที่ ่� ต้้อง อาศััยร่่มเงาจากต้้นไม้้ใหญ่่ หรืือ สิ่่ง� สิ่่ก่่อสร้้าง ในการบัังแสง หรืือต้้อง พรางแสง 80 เปอร์์เซ็นต์็ ์ ได้้แก่่ ใบ บััวบก ผักัแพรว ชะพลูู ผักกูัูด TIP ผัักกููด พื้้�พื้้นที่่�ปลููกต้้องมีีก ารปลููกไม้้กัันลม และพรางแสง 80 เปอร์์เซ็นต์็ ์ หรืือใช้ซ้าแลนสีีดำำ 50 เปอร์์เซ็็นต์์ 2 ชั้้� ชั้้น เพราะในช่่วงฤดููหนาวจะ มีีลม แรงทำำ ให้้ยอดผัักกููดไหม้้และไม่่ค่่อยแตก ยอด ส่่วนในฤดููร้้อนเพิ่่� มการให้้น้ำ ำที่่�ทรงพุ่่มเพื่่�อ ลดความร้้อน - 55 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 55 11/12/2566 BE 23:52

ผัักคู่่� หูู ผัักคู่่� หูู – ผัักคู่่� อริิจัับคู่่ � กัับอะไรถึึงจะงาม ผัักคู่่�หู ปูลูกูใกล้้กััน แปลงเดีียวกััน ช่่วยเหลืือเกื้้�กื้้อกูลกัูัน คืือ ช่่วยไล่่แมลง ป้อง้กัันโรค ทางดิิน ล่่อแมลงดีีม าผสมเกสร เพิ่่ม� พิ่่ธาตุุอาหารในดิิน ช่่วยให้ร่้ม่เงา ตััวอย่่างดัังนี้้�นี้้ ผัักชีี ต้้นหอม หอมหััวใหญ่่ กุุยฉ่าย่ ♥ หัวไชเ ัท้้า แรดิิช แครอท ผักสลััด คะน้า ้กวางตุ้้งตุ้้ กะหล่ำ ำ ปลีี กะหล่ำ ำ ดอก จะช่่วยไล่่แมลงทั้้� ทั้้งบนดิินและในดิิน แตงกวา ถั่่� ถั่่วฝัักยาว บวบ มะระ ♥ ผักชีีลั กชีีลาว ขึ้้�นฉ่ขึ้้ ่าย สะระแหน่่มิ้้นท์� มิ้้ ์ขิิง ขมิ้้นมิ้้�กระชาย อาศัยัร่ม่เงาจากผักขึ้้ั�นค้กขึ้้ ้างบัังแดดในช่่วยบ่่าย หรืือปลูกูใต้้ค้้าง ผัักชีี ผัักชีีลาว ผัักชีีลาว ผัักสลััด ผัักสลััด กุุยช่่าย หััวหอมใหญ่่ หััวหอมใหญ่่ หััวหอมใหญ่่ แครอท แรดิิช แรดิิช แตงกวา แตงกวา แตงกวา มะเขืือเทศ โรสแมรี่่� เสจ กะเพรา โหระพา ขึ้�นฉ่้ ่าย แครอท แครอท กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำ ปลีี กระเทีียม กระเทีียม ถั่่� วฝัักยาว ถั่่� วฝัักยาว ทานตะวััน ผัักสลััด ผัักชีีฝรั่่ง� กะหล่ำำ ดอก บรอกโคลีีบีีทรููท - 56 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 56 11/12/2566 BE 23:52

กระเจี๊๊�ยบเขีียว แครอท ออริิกาโน่่ พาร์์สลีย์ี ์กระเทีียม ผัักชีีลาว ผัักสลััด กุุยช่่าย หััวหอมใหญ่่ หััวหอมใหญ่่ แตงกวา มะเขืือเทศ มะเขืือเทศ กะเพรา กะเพรา โหระพา ขึ้�นฉ่้ ่าย กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำดอก พ กระเจี๊๊�ยบเขีียว ริิก พริิก ผัักชีีล้้อม หน่่อไม้ฝรั่่ ้ง� หน่่อไม้ฝรั่่ ้ง� กะเพรา ออริิกาโน่่ โหระพา แมงลััก มะเขืือเทศ ผัักคู่่� หูู ผัักคู่่� หูู มัันฝรั่่ง� มัันฝรั่่ง� ถั่่� วฝัักยาว บีีทรููท - 57 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 57 11/12/2566 BE 23:52

มะเขืือ มัันฝรั่่ง�ผัักชีีลาว ทาร์์รากอน มิินต์์ ไธม์์ มะเขืือเทศ แตงกวา มะเขืือเทศ มะเขืือเทศ กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำดอก กระเทีียม กะหล่ำำดอก กะหล่ำำดอก ขึ้� นฉ่้ ่าย แครอท แรดิิช แครอท ฟัักทอง ผัักชีี สะระแหน่่ กุุยช่่าย หน่่อไม้ฝรั่่ ้ง�หม่่อน ผัักคู่่� หูู ผัักคู่่� หูู - 58 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 58 11/12/2566 BE 23:53

ผัักคู่่�อริิ ต้้องปลูกหู่กห่าง่กันัห้า้มปลูกูในแปลงเดีียวกันัจะแย่งธา่ตุอาหารุกันัมีีโมีีรคและ แมลงศัตัรููพืืชเดีียวกััน บางพืืชปลูกูใกล้้กัันเกิิดการผสมเกสรข้้าม ตััวอย่่างดัังนี้้�นี้้ กะเพรา ◀▶ โหระพา จะเกิิดการผสมเกสรข้้ามทำำ ให้กลิ่่้ กลิ่่� นและใบเปลี่่�ยนไป กะเพรา โหระพา แมงลััก ◀▶ ผักักิินผลเกืือบทุกุชนิด เินื่่�องจานื่่กกะเพรา โหระพา จะ ล่่อแมลงวัันทองมาเจาะผล ทำำ ให้เ้ป็น็หนอน และเน่าไ่ด้้ ผัักสลััด ◀▶ ขึ้้� ขึ้้นฉ่่าย พาร์์สลีี ผัักสลััดจะดููดกลิ่่� กลิ่่นผัักเหล่่านี้้�นี้้ทำำ ให้้มีีกลิ่่� นและรสชาติิ เปลี่่�ยน มะละกอ ◀▶ พริิก มะเขืือ กระเจี๊๊�จี๊๊ยบเขีียว แตงกวา เนื่่�องจากมีีโรคไวรััส และแมลง ศัตัรููพืืชชนิดเิดีียวกััน มะเขืือ มัันฝรั่่ง� ฝรั่่ แตงกวา แตงกวา มะเขืือเทศ กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำ ปลีี ขึ้� นฉ่้ ่าย แครอท ฟัักทอง หน่่อไม้ฝรั่่ ้ง� ผัักคู่่� อริิ พริิก มะเขืือเทศ มัันฝรั่่ง� มัันฝรั่่ง� ฝรั่่ กรีีนโอ๊๊ก ผัักกาดหอม ข้้าวโพด ข้้าวโพด คะน้้า ถั่่� วฝัักยาว บีีทรููท พริิก โรสแมรี่่� ขึ้�นฉ่้ ่าย ควรปลููกห่่าง ควรปลููกห่่าง - 59 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 59 11/12/2566 BE 23:53

ผัักชีี ผัักชีีล้้อม ผัักสลััด พาร์์สลีย์ี ์ขึ้� นฉ่้ ่าย กุุยช่่าย ถั่่� วฝัักยาว ถั่่� วฝัักยาว กระเทีียม หน่่อไม้ฝรั่่ ้ง� ฝรั่่กระเทีียม มัันฝรั่่ง� มัันฝรั่่ง� ฝรั่่ มัันฝรั่่ง� ฝรั่่ หััวหอมใหญ่่ หััวหอมใหญ่่ ควรปลููกห่่าง ควรปลููกห่่าง ควรปลููกห่่าง ควรปลููกห่่าง ควรปลููกห่่าง แตงกวา ฟัักทอง ผัักคู่่� อริิ ผัักคู่่� อริิ - 60 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 60 11/12/2566 BE 23:53

ปลู ู กผัักตามฤดููกาล เพิ่่�มโอกาสให้้ ความสำ ำ เร็ ็ จ เมื่�่อเลืือกได้้แล้้วว่่าอยากปลููกอะไร ขั้้� ขั้้นตอนต่่อมาคืือหาข้้อมููลเกี่�ยว่กัับพืืชนั้้� นั้้น ๆ ผััก บางชนิดปิลูกูแล้วเ้ก็บกิิ ็นได้้ทั้้� ทั้้งปี บางชีนิดใ ิห้ผ้ลผลิติดีีแค่่บางช่่วง โดยเฉพาะเมื่�อป่ลูกูแบบ ไม่ใ่ช้ส้ารเคมีี ดัังนั้้� นนั้้ฤดูกูาลหรืือช่่วงเวลาที่่�เหมาะสมจึึงเป็นปั็จัจััยที่่�ช่่วยกำำหนดการเจริิญ เติิบโตและให้ผ้ลผลิิตของพืืช แบ่่งง่่าย ๆ ได้้ดัังนี้้�นี้้ ปลูกไูด้้ทั้้� ทั้้งปี เีช่น่ผักบุ้้ั กบุ้้ง คะน้า ้ผักกัวางตุ้้ง ตุ้้ บวบ มะระ ฟักัถั่่� ถั่่วฝักัยาว มะเขืือ หอมแบ่่ง กะเพรา โหระพา แมงลััก ยี่่�หร่่า ปลูกไูด้้ดีีในฤดููร้้อน (กุมภุาพันธ์ั – เ์มษายน) เช่น่ผักบุ้้ั กบุ้้งจีีน คะน้า ้ผักกัวางตุ้้ง ตุ้้ ผักชีีั กชีี มะระ แตงกวา ฟัักทอง ฟัักเขีียว ผัักกาดขาวไม่่ห่่อปลีี ผัักกาดหิ่่� หิ่่น ผัักโขม ผัักกาดหอม แตงโม มันัเทศ ปลูกไูด้้ดีีในฤดููฝน (พฤษภาคม – ตุลุาคม) เช่น่ผักบุ้้ั กบุ้้งจีีน คะน้า ้ผักกัาดหอม กุุยช่่าย แตงต่่าง ๆ ฟักต่ั ่าง ๆ พริกขี้้ิ �หกขี้้นู พูริกชี้้ิ �ฟ้กชี้้ ้า มะเขืือพวง มะเขืือเปราะ บวบ ถั่่� ถั่่ว ข้้าวโพด ปลููกได้้ดีีในฤดููหนาว (พฤศจิิกายน – มกราคม) เช่่น ผัักสลััดต่่าง ๆ ผัักกาดหอม กวางตุ้้งตุ้้ฮ่่องเต้้ผักกั าดขาวปลีี กะหล่ำ ำ ปลีี กะหล่ำ ำ ปม มะเขืือเทศ หัวไชเ ัท้้า ถั่่� ถั่่วลัันเตา พริกิ หวาน มันั ฝรั่่� ง รั่่หอมหัวให ัญ่่ กระเทีียม ทำำ โค้้งหลัังคาจากท่่อ PVC หรืือไม้้ไผ่่ เพื่่�ออะไร ฤดููร้้อน = ขึึงซาแลนสีีฟ้้า หรืือ เขีียว ขีีเพื่่�อลดความร้้อน ฤดููฝนดูู= ขึึงพลาสติกกัินั ฝนป้อง้กันัเม็ดฝ็นกระทบใบผักช้ำั ำ - 61 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 61 11/12/2566 BE 23:53

มกราคม กุ ุ มภาพัันธ์์ มีีน าคม เมษายน พริิกขี้้หนู�ู ผัักชีี ผัักชีี ผัักกาดหอม แตงร้้าน ขึ้�นฉ่้ ่าย ผัักบุ้้งจีีน ผัักบุ้้งจีีน ผัักบุ้้งจีีน ผัักบุ้้งจีีน ถั่่� วแขก ถั่่� วแขก บวบ บวบ มะเขืือ มะเขืือ พริิกชี้้ฟ้�้า ผัักกาดหอม คะน้้า คะน้้า มะระ ถั่่� วฝัักยาว ถั่่� วฝัักยาว แตงกวา ฟัักเขีียว ผัักกาดเขีียว กวางตุ้้ง มัันเทศ หอมแบ่่ง มะระ พฤษภาคม กรกฎาคม - 62 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 62 11/12/2566 BE 23:54

ผัักชีี แตงร้้าน ผัักบุ้้งจีีน บวบ มะเขืือ พริิกชี้้ฟ้ชี้้�้า คะน้้า แตงกวา ผัักกาดเขีียว กวางตุ้้ง ผัักกาดเขีียว กวางตุ้้งตุ้้ หอมแบ่่ง มะระ มิิถุ ุ นายน สิิงหาคม กัันยายน ฟัักทอง ฟัักทอง หััวไชเท้้า หััวไชเท้้า หััวไชเท้้า มะเขืือเทศ ผัักกาดขาวปลีี กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำ ปลีี ตุ ุ ลาคม แตงกวา พฤศจิกายิน แครอท กะหล่ำำดอก พริิกขี้้หนู�ูกะหล่ำำดอก กระเทีียม ขึ้�นฉ่้ ่าย หอมแดง ธันัวาคม ถั่่� วลัันเตา พริิกยัักษ์์ - 63 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 63 11/12/2566 BE 23:54

ชนิิดพืืช อายุุ เก็็บเกี่่�ยว (วััน) ปฏิิทิินการผลิิตผััก ม.ค. ก.พ. มีี.ค. เม.ย. พ.ค. มิิ.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. ผัักกาดขาวปลีี 45-50 ผัักกวางตุ้้งใบ 45-55 คะน้้า 45-60 ผัักกาดหอม 40-50 กะหล่ำำ ปลีี 60-90 กะหล่ำำดอก 60-90 ผัักกาดหััว 45-60 แครอท 55-75 ผัักบุ้้งจีีน 20-25 มัันเทศ 90-120 แตงโม 65-70 แตงร้้าน 45-60 แตงกวา 35-40 ฟัักทอง 50-60 ฟัักเขีียว 90-110 บวบ 50-60 มะระ 50-70 ถั่่� วฝัักยาว 50-60 ■ ปลููกได้้ดีีที่่�ที่่สุุด ■ ปลููกได้้■ ต้้องใช้พั้ ันธุ์์หรื ือแหล่่งปลููกมีีอากาศที่่�เหมาะสม TIP ใน 1 แปลง ควรปลูกพืูืชผักัหลาย ๆ ชนิด ิทั้้งที่� ทั้้มีีกลิ่่ ่� มีีกลิ่่นฉุ�นุ และกลิ่่� กลิ่่นหอม เพื่่�อพื่่ช่่วยป้อง้กัันแมลง - 64 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 64 11/12/2566 BE 23:54

เทคนิิคการจััดการแปลงแต่ ่ล ะฤดูู ฤดูหนาวู • ควรรดฉีีดพ่่นไตรโคเดอม่่ากำำจััดโรคเชื้้�ชื้้อราต่่าง ๆ ที่่�ดิิน และ ต้้นผักั ในช่่วงเวลาเย็น็ • ไม่ควรรด่น้ำ ำ เวลาเย็น็ๆ หรืือค่ำ ำ เพราะเป็นช่็ ่วงวันสั้้น� นสั้้ พระอาทิติย์์ ตกเร็็ว จะเกิิดความชื้้�มชื้้นสะสมในทรงพุ่่มผััก ทำำ ให้้เกิิดโรครา น้ำค้ ำ ้าง ราแป้ง ไ ้ด้้ ควรรดน้ำ ำ เวลา 16.00 น. • ควรคลุุมแปลงด้้วยฟาง เพื่่�อป้้องกัันการระเหยของน้ำ ำในเวลา กลางวััน เนื่่�องจากฤดููหนาวความเข้้มแสงสููง และความชื้้�น สัมพันธ์ั ใ์นบรรยากาศต่ำ ำ ฤดูร้้อูร้้อน • ควรคลุมุแปลงด้้วยฟางให้ห้นา ป้อง้กัันการระเหยของน้ำ ำ และ ยัังช่่วยควบคุมุแมลงปากดุุดได้้ • เปลี่่�ยนเวลารดน้ำ ำ เช่น่รดน้ำ ำ เวลา 9.00 น. และ 16.00 น. แต่่ รดให้ชุ่่ม้ ชุ่่ม • เพิ่่มพิ่่�เวลารดน้ำ ำ ตอนกลางวััน ควรรดที่่�โคนต้้น ไม่ใ่ห้โด้นใบ และ น้ำ ำ ที่่�รดต้้องไม่ร้่ ้อน ฤดูฝนู • ควรเตรีียมดิินให้้มีีความร่่วนซุุย ได้้แก่่ ใส่่แกลบดิิบ เปลืือกไข่่ และโรยปูนูขาว เพื่่�อป้อง้กันั โรครากเน่าโค ่นเน่า แ่ละยัังช่่วยเพิ่่ม� ธาตุุอาหาร P Ca ทำำ ให้โครง ้สร้้างเซลล์์พืืชแข็็งแรง • ยกแปลงผัักให้้สููง หรืือทำำ แปลงยก จะช่่วยป้้องกัันน้ำท่ ำ ่วมขััง รากพืืชได้้ • หมั่่� นมั่่ รดไตรโคเดอม่า่ทุกุ7 – 15 วััน ป้อง้กัันโรคต่่าง ๆ TIP PSB ฮอร์โมนไข่ ฮอร์นมสด รดพืืชเสริมสร้ิ ้างความแข็็งแรงได้้ - 65 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 65 11/12/2566 BE 23:54

การเลืือกเมล็ ็ ดพัันธุ์์และท่่อนพัันธุ์์ สิ่่งที่�สำ ่� คัำ ญใ ันการเลือืกพืืชที่่�จะปลูกูในระบบเกษตรอินทรีีย์ิ นทรีีย์์ ควรเป็น็ พันธุ์์พืั นธุ์์พืืชพื้้�นพื้้เมืองหืรืือพันธุ์์ ัผสมเปิดิ ที่่�แข็็งแรงทนทาน เพราะสามารถเก็็บเมล็็ดพันธุ์์ ั ไว้้ เพื่่�อนำมำ าปลูกู ครั้้� รั้้งต่่อไปได้้ และหลีีกเลี่่�ยงเมล็็ดพัันธุ์์การค้้า ที่่�บางพัันธุ์์มีีการตััดต่่อ พันธุักุรรมหรืือจีีเอ็็มโอ (GMO) เมล็็ดพันธุ์์ ัเหล่่านี้้จะใ�ห้ผ้ลผลิิตดีีในการ ปลูกูครั้้งแร�ก พอเก็บเ็มล็ด็พันธุ์์ัเนธุ์์พื่่�อจะพื่่นำมำ าปลูกูครั้้ง�ต่่อไป ผลผลิตที่่�ไ ิด้้ จะไม่ดีีดั่ ดีีดัังเดิิม หรืือมีีเมีีมล็็ดไม่สมบูู่รณ์์ ข้้อสัังเกตซองเมล็ ็ ดพันธุ์ั์ • แหล่่งรวบรวมพัันธุ์์ : ส่่วนใหญ่่นำำเข้้าจากต่่างประเทศ วัันที่่� รวบรวม • ความงอก : ควรมีีอััตราการงอก 80 เปอร์์เซ็นต์็ ์ขึ้้�นขึ้้ • วัันที่ ่� ทดสอบความงอก : ให้้เปรีียบเทีียบกัับวัันหมดอายุุ และ ช่่วงที่่� ซื้้�ซื้้อเมล็็ดมาใช้้ ห่่างกัันไม่่ควรเกิิน 6 เดืือน เพราะเมล็็ด จะเสื่่�อสื่่มสภาพ อััตราการงอกลดลง • วัันหมดอายุุ : ควรเปรีียบเทีียบกัับวัันที่ ่� ซื้้�ซื้้อเมล็็ด เพื่่�พื่่อคาด ความเสื่่�อสื่่มของเมล็็ดพันธุ์์ั นธุ์์ • ที่่�วางเมล็็ดพันธุ์์จำ ั ำหน่าย : ่ห้า้มโดนแดด ควรเลืือกที่่�วางเมล็็ดไว้้ ด้้านในร้้าน - 66 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 66 11/12/2566 BE 23:54

ผัักชนิิดไหนควรเพาะต้้นกล้้า ปััจจุุบัันการเพาะกล้้าเป็็นอีีก หนึ่่� งปััจจััยที่่�สำคัำ ัญในการปลููกผััก เราสามารถคััดเลืือก ต้้นที่ ่� สมบููรณ์์ลงแปลงได้้ และมีีอััตราการรอดชีีวิิต การเจริิญเติิบโตที่่�ดีี อีีกทั้้� งสามารถลด ต้้นทุนกุารผลิิต และลดเวลาการจััดการแปลงได้้ (ไม่ต้่ ้องมาถอนผักทิ้้ั กทิ้้� ง) การเพาะต้้นกล้้า นิยิมใช้พีีทม ้อส เพราะเป็นวั็ ัสดุุที่ ่� มีีก ารกักัเก็บ็น้ำ ำ และธาตุุอาหารให้กั้บัต้้นกล้า ซึ่้� ง่ผักัแต่่ละ ชนิดจะิมีีอามีียุุต้้นกล้้าที่่�ไม่เ่ท่่ากััน ตารางที่ ่� 3 อายุุต้้นกล้้าผักัแต่่ละชนิดิ ชนิิดผััก อายุุต้้นกล้้า ผัักสลััด คะน้้าเห็็ดหอม กวางตุ้้งฮ่่องเต้้ เบบี้้�กวางตุ้้ง ตุ้้ แรดิิช เคล สวิิสชาร์์ด คะน้้า ฮ่่องกง ผัักกาดขาวใหญ่่ ผัักกาดเขีียว คะน้้า กวางตุ้้ง ตุ้้ ชุุนฉ่่าย หััวไชเท้้า 15 – 18 วััน กะหล่ำำ ปลีี กะหล่ำำดอก บร็็อคโคลี่่� ผััก กาดขาวปลีี ผัักกาดเขีียวปลีี 21 วััน บวบ แตงกวา ฟัักทอง น้ำ ำ เต้้า เมล่่อน แตงร้้าน บััตเตอร์นั์ ัท มะระ แคนตาลููป แตงโม ฟััก แฟง กระเจี๊๊ยบเ�ขีียว กระเจี๊๊ยบจี๊๊� แดง 12 – 14 วััน พริิกต่่าง ๆ มะเขืือต่่าง ๆ 21 – 30 วััน ถั่่� วฝัักยาว ถั่่� วลัันเตา ถั่่� วพูู12 – 14 วััน กะเพรา โหระพา แมลงลััก ยี่่หร่�่า 21 – 30 วััน เรดคอลรอล เรดโอ๊๊ค พริกิขี้ห้้นููสวน บล็อ็กโคลี่่่ คะน้า้ ถั่่ ่วพูู กรีนี โอ๊๊ค กรีนีคอส บััตเตอร์เ์ฮด กวางตุ้้ง้ฮ่่องเต้้ มะระจีีน แตงกวา - 67 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 67 11/12/2566 BE 23:54

ในสภาพอากาศแปรปรวน สามารถใช้้น้ำ ำ หมััก หน่อ่กล้วย ห้รืือ จุุลินทรีีย์ิ นทรีีย์สั์ ังเคราะห์แ์สง อัตรา 1 ัช้้อน โต๊๊ะต่่อน้ำ ำ 1 บััว (10 ลิิตร) รดหลัังจากที่่�เมล็็ดงอกได้้ 7 วััน หรืือ มีีใบจ มีีริิง 1 ใบ รดวัันเว้้นวััน จะช่่วยให้ต้้น กล้้าเจริิญเติิบโตและแข็็งแรงดีีโดยเฉพาะในช่่วงฤดูู ร้้อนและฝน อาจเพิ่่ม� ไตรโคเดอร์ม์า เพิ่่มกพิ่่�ระตุ้้นการ งอกและยัับยั้้� งโรคโคนเน่าใ่นต้้นกล้้า TIP • ผักชีีั กชีีขึ้้�นฉ่ขึ้้ ่าย ผักชีีั ฝกชีี รั่่� ง ใช้้ราก ปลูกูต้น้หอมใช้หั้วหอัมแดงปลูกู • ผัักชีี ขึ้้� ขึ้้นฉ่่าย ถ้้าเพาะกล้้าลง แปลงจะได้้ต้้นที่่�ใหญ่่กว่่าหว่่าน เมล็็ดลงแปลง TIP • ผัักสลััดทุุกพัันธุ์์ สวิิสชาร์์ด เวลาเพาะห้า้มกลบเมล็็ด เพราะ เมล็็ดต้้องการแสงในการงอก • ในการเพาะเมล็็ด 2 – 3 วััน แรกให้วางเ้มล็ดใ ็นที่่�ร่ม่เมื่�อเ่มล็ด็ งอกมีีลำำต้้นสููง 2 – 3 มิลลิิเมตร ให้้นำำออกไปวางในที่่� ที่่� โดน แสงแดดจััด และควรได้้รัับแสง ช่่วงเช้้า จะทำำ ให้้ลำำต้้นสั้้� นสั้้น แตก ใบได้้ดีี ผัักชนิิดไหนที่่�ที่่หว่่านลงดิิน • ผักบุ้้ั กบุ้้งจีีน ผักบุ้้ั กบุ้้งไทยใหญ่่ ผักบุ้้ั กบุ้้งแดง ควรโรย เป็น็แถวตามแนวขวางหรืือยาวตามแปลง • คะน้้า กวางตุ้้งดอก กวางตุ้้งใบ ควรโรย บาง ๆ และถอนแยกออกกิินต้้นเล็็ก • ผักชีีั (ควรบดใ กชีีห้เ้ป็น็ 2 ซีีก ) ต้้นหอม ขึ้้�นฉ่ขึ้้ ่าย ผักชีีลั กชีีลาว ผักชีีล้ั กชีีล้้อม ผักชีีั ฝกชีี รั่่� ง • พืืชตระกููลแตง เกืือบทุุกชนิิด ยกเว้้นพืืชที่่�มีี มููลค่่าทางเศรษฐกิิจ แต่่ระวัังเรื่่�องมด หนูู กระรอกมากิินเมล็็ด • พืืชตระกููลถั่่�ว ระวัังเกิิดโรคเชื้้�อราทางดิิน ทำำ ให้เ้มล็็ดไม่งอ่ก • แครอท เบบี้้�แครอท จะทำำ ให้ล้งหัวไ ัด้้เร็็ว ต้้นหอมที่่�ใช้หั้วัดำำลงดิิน ผักชีีั ที่่�ใ กชีีช้วิ้ ิธีีก ารย้้ายต้้นกล้้า - 68 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 68 11/12/2566 BE 23:54

ระยะปลููกที่่�เหมาะสม • ผักั กิินใบ เกืือบทุกุชนิด ิหัวไชเ ัท้้า แครอท แรดิิช ระยะปลูกู 20 – 25 เซนติิเมตร • ผัักกาดขาวปลีีผัักกาดขาวใหญ่่ ผัักกาดเขีียวปลีีกะหล่ำ ำ ปลีีบร็็อคโคลี่่� เคล สวิิสชาร์์ด ระยะปลูกู50 เซนติิเมตร จะทำำ ให้ป้อง้กัันโรคและแมลงได้้ • ต้้นหอม ผักชีีั กชีีขึ้้�นฉ่ขึ้้ ่าย ระยะปลูกู10 – 15 เซนติิเมตร จะแตกใบและทรงพุ่่ม ใหญ่่ • พืืชตระกูลูแตง ตระกูลถัู่่� ลถั่่ว ต่่าง ๆ ระหว่่างต้้น 35 – 50 เซนติิเมตร ระหว่่างแถว 1 – 2 เมตร • พืืชตระกููลพริิก มะเขืือ ระหว่่างต้้น 50 เซนติิเมตร ระหว่่างแถว 75 – 100 เซนติิเมตร • กระเจี๊๊�ยบเขีียว กระเจี๊๊�ยบแดง 50 x 50 เซนติิเมตร • กะเพรา โหระพา แมงลััก ยี่่�หร่่า 50 x 50 เซนติิเมตร ระยะปลูกมนั ใช่ ตนก้ จะใหญ่ตา ็มมา - 69 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 69 11/12/2566 BE 23:55

ขนาดกระถางที่่�เหมาะสม • ผักสลััด คะน้า ้กวางตุ้้ง ตุ้้ ผักกั าดขาวใหญ่่ ผักกัาดเขีียว เบขีี บี้้ก�วางตุ้้ง กวางตุ้้งฮ่่องเต้้ คะน้าเ้ห็ดหอ็ม คะน้า้ฮ่่องกง เบบี้้�แครอท แรดิิช ผักชีีั กชีีต้้นหอม ขึ้้�นฉ่ขึ้้ ่าย ผักชีีลั กชีีลาว ผักชีีั ฝกชีีรั่่� ง รั่่ = 6 – 10 นิ้้ว� นิ้้ • เคล สวิิสชาร์์ด กะหล่ำ ำ ปลีี กะหล่ำ ำ ดอก บร็็อคโคลี่่� ปููเล่่กะหล่ำ ำ ปม = 10 – 15 นิ้้วนิ้้� • มะเขืือ มะเขืือเทศ พริิก แตง ถั่่� ถั่่ว บวบ มะระ ฟััก แฟง น้ำ ำ เต้้า เมล่่อน แตงโม = 12 – 15 นิ้้วนิ้้� • แครอท หัวไชเ ัท้้า = 8 – 10 นิ้้วนิ้้� - 70 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 70 11/12/2566 BE 23:55

การจััดการโรคและแมลง ปัจัจััยที่่�ก่่อให้้เกิิดศัตรูัูพืชื • ปัจัจััยสภาพแวดล้้อมที่่�ไม่มีีชีีวิ่ มีีชีีวิิต • อุุณหภููมิิ : สููงไป (> 40 องศาเซลเซีียส) เกิิดจากสภาพแวดล้้อมเปลี่่�ยนแปลง อุุณหภููมิสูิูงขึ้้�น อาจทำำ ให้เกิิดใบไห ้ม้ ใบเ ้หี่่�ยว พืืชคายน้ำม ำ าก • ความชื้้�น : ในดินสูิูง ฝนตกต่อเ่ นื่่�อง ฝนหลงฤดูู ทำำ ให้มีีก้ มีีการสะสมน้ำ ำในดินิดินิระบาย น้ำ ำ และอากาศไม่ดีี่ ดีีกระตุ้้นก ารเกิิดโรครากเน่าโค ่นเน่า ่พืืชไม่ส่ามารถดููดธาตุุอาหารได้้ • แสงแดด : ความเข้ม้แสง เกี่�ยว่กัับอุุณหภูมิูิพืืชบางชนิดไ ิม่ส่ามารถเจริิญเติิบโตได้้ • ลม : ทำำ ให้พื้ ืชคายน้ำ ำ เร็็ว ดิินแห้ง ้ส่่งผลต่่อความชื้้�นในทรงพุ่่มและดิิน รวมทั้้� งพวก แมลงที่่�ช่่วยผสมเกสรด้้วย • ดิิน : ความอุดุมสมบููรณ์์ของธาตุุอาหารพืืช ดิินมีีควานมีีมเป็นก็รดจัด ัทำำ ให้ธา้ตุุอาหาร หลัักไม่ส่ามารถละลายออกมาได้้ • สภาพภููมิประเ ิทศ : การเลืือกพืืชให้เห้มาะสม - 71 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 71 11/12/2566 BE 23:55

ปัจัจััยที่่�เกิิดจากสิ่่ง�มีชีวิีิต • มนุุษย์์ เป็็นปััจจััยที่่�น่่ากลััวที่่�สุุด เป็็นตััวพาศััตรููพืืชมาก เช่่น ความสก ปรก การใส่ปุ๋๋่ยปุ๋๋�มากเกิินไป ความขี้้ เ�กลีี ยด ความประมาท • สััตว์์ ได้้แก่่ หนููนก แมลงต่่าง ๆ • จุุลิินทรีีย์ ์ที่่� ก่่อให้เกิิดโรค ้ต่่าง ๆ ได้้แก่่ เชื้้�อรา แบคชื้้ทีีเรีีย รีี ไวรัสั แนวทางการป้อ้งกัันกำำจััดศัตรูัูพืชื ▶ ปลููกพืืชแบบผสมผสาน เพื่่�อสร้้างระบบนิิเวศให้้มีีความหลาก หลายทางชีีวภาพ ▶ หมั่่นทำ� มั่่ ำความสะอาดแปลง กำำจัดัวัชัพืืช เศษพืืชต่าง ๆ อ่ย่่าปล่อย่ ให้้วััชพืืชออกดอกจะทำำ ให้้เกิิดการขยายพัันธุ์์และล่่อแมลงหวี่่� ขาวมา ▶ ตััด ถอด ทำำลายโรคพืืชทัันทีีที่่�พบ และไม่ควร่นำมำาทำำปุ๋๋ยห�มักั หรืือใส่ดิ่ ิน ควรจะทิ้้� งหรืือเผาทำำลาย ▶ ควรใช้จุุ้ลินทรีีย์ิ นทรีีย์กำ์ ำจััดโรคในช่่วงเตรีียรีีมดิิน หมักปุ๋๋ักปุ๋๋ย แ�ละใช้้อย่่าง ต่่อเนื่่�องนื่่ ▶ ควรใช้จุ้ลิุนทรีีย์ิ นทรีีย์์หรืือสมุนุไพรกำำจัดแัมลงก่อ่นย้้ายกล้าห้รืือหว่า่น เมล็็ด 2 – 3 วััน และใช้้อย่่างต่่อเนื่่�องนื่่ทุกุ ๆ 7 - 15 วััน ▶ เมื่�อ่ดิินเป็นก็รดควรหว่่านวััสดุปูุ ูนปรัับปรุุงดิิน เพื่่�อพื่่ป้อง้กัันการ เจริิญเติิบโตของเชื้้�อราชื้้ก่่อโรค ถ้้าไม่มีีวั่ มีีวััสดุปูุ ูน อาจจะใช้้เปลืือก ไข่่บด เปลืือกหอยบดแทน เชื้อราเมือก ราขาว ที่เกิด จากความชื้นในดินสูง - 72 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 72 11/12/2566 BE 23:55

มารู้้จัักแมลงกัันดีีกว่่า............. เวลาเราเดิินเข้้าไปในแปลง เราก็็จะเห็น็อาการผักัของเรามีีใบห มีียิิก งอ ม้ว้น ใบเป็นรู็ู ใบแหว่่ง หรืือเป็นจุ็ุด ซึ่� ง่ลัักษณะแบบนี้้ เกิิดจา�นี้้กแมลง ที่ ่� มีีปา มีีกต่่างกัันเข้้าทำำลายผักัของเรา สามารถแบ่่งได้้เป็น็ 2 ประเภท คืือ แมลงปากแบบกััดกิิน กัับแมลงปากแบบดููด แมลงปากแบบดููด ปากแบบดููด (Sucking) จะมีีปากที่่�ยาวแหลม เหมือืนเข็ม็หรืือเหมือืนงวง ออกมา แมลงปากแบบดููดนี้้ จะ�นี้้ดููดน้ำ ำ เลี้้�ยง จากพืืชได้้ทั้้� ทั้้งส่่วนของใบ ยอดอ่่อน กิ่่� กิ่่ง ลำำต้้น หรืือผล ทำำ ให้ส่้ ่วนต่่าง ๆ ของพืืชแสดงอาการมีีรอยไห มีีม้ ใบ้ม้ว้นเหี่่�ยว ใบหยิกิ ใบงอ พืืชไม่เจ่ริิญ เติิบโต และแคระแกร็น็แมลงปากแบบดููดนี้้ยั�นี้้ ังเป็นส็าเหตุุของการแพร่่ กระจายเชื้้�อไว ชื้้รัสัที่่�เป็นส็าเหตุุโรคพืืช อีีกด้้วย เพลี้้�ลี้้ยอ่่อนสีีดำำ และเพลี้้�ยแป้งใ้ นถั่่� วพุ่่ม รวมทั้้� มทั้้งมีีเมีีต่่าทอง มากิินไข่่เพลี้้�ลี้้ย - 73 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 73 11/12/2566 BE 23:55

มารู้้จัักแม �ลงปากดูดูกัันดีีกว่่า 1. เพลี้้�ลี้้ยแป้้ง พบในผักัพริกิมะเขืือ มะเขืือเทศ กระเจี๊๊�ยบ 2. เพลี้้�ยไฟ ดููดน้ำ ำ เลี้้�ยงยอด ดอก ผล พบได้้ เกืือบทุกพืุืช ในช่่วงอากาศแห้ง แ้ต่่ยัังมีีข้้อดีีพืืชที่่� ถูกู เพลี้้�ลี้้ยไฟเข้้าทำำลายผล จะทำำ ให้มีี้รมีีสชาติิดีี 3. เพลี้้�ยอ่่อน พบในผักักวางตุ้้ง พริกิมะเขืือ พืืชตระกูลูแตงและตระกูลถัู่่� ลถั่่วต่่าง ๆ โหระพา แมงลััก มะเขืือเทศ มะเขืือเปราะ กระเจี๊๊�ยบเขีียว ขีี เกร็็ดน่่าน่่รู้้ เพลี้้ยแ�ลี้้ ป้ง เพ้ลี้้ยไ�ลี้้ ฟ เพลี้้ย�ลี้้อ่่อนมีีพมีีาหะ เป็็นมดไฟ และจะพบมากในช่่วงที่่�อากาศร้้อน หรืือ ฤดูรู้้อน ดัังนั้้� นนั้้ควรป้อง้กัันมด โดนการรักัษาความชื้้�น บริิเวณทรงพุ่่มไม่ใ่ห้แ้ห้ง อาจจะเ้ พิ่่มก�ารรดน้ำ ำในเวลา กลางวััน 4. แมลงหวี่�ขาว ่ เป็็นศััตรููพืืชที่่� ก่่อให้้เกิิดไวรััส พบในผััก พริิก มะเขืือ มะเขืือเทศ กระเจี๊๊�จี๊๊ยบพริิก มะเขืือ มะเขืือเทศ กระเจี๊๊ยบ โหระพา แ�มงลักัถั่่ว� ถั่่ต่าง ๆ ่ 5. ไรแดง ดููดน้ำ ำ เลี้้�ยงยอด ใบ ดอก ผล พบใน มะนาว มะกรููด การเข้้าทำำลายของแมลงหวี่�ขาว ่ ส่่งผลให้เกิิดไว ้รัสั ใบด่่าง 3 4 5 2 1 - 74 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 74 11/12/2566 BE 23:55

แมลงปากแบบกัดักินิ ปากแบบกัดักิน (Chewing) ิ ปากจะมีีลัักษณะเหมือนปากคน ชอบ ืกััดกิินส่่วนของ ใบได้้ทั้� ้งหมด หรืือกินเฉพาะใบเห ิลือเืส้้นใบ อาการผััก ที่่�โดนแมลงปากแบบกััดกิินใบจะแหว่่ง ขาด หลุุดร่่วง จนเหลืือแต่่เส้้นใบ ก้้านใบ ทำำ ให้้พืืชหยุุดการเจริิญ เติิบโต เพราะขาดส่่วนของใบที่่�ใช้้ในการสัังเคราะห์์ แสงเพื่่�อสร้้างอาหารให้้พืืช ถ้้าพบการระบาดในช่่วง จะให้้ผล จะทำำ ให้้ดอกร่่วง ไม่่ติิดผล หรืือผลติิดน้้อย ลง ไม่โ่ต 1. ด้วงเต่่าแ ้ตง พบในผััก ตระกูลูแตงต่่าง ๆ เช่่น แตงกวา ฟัักทอง แตงไทย แตงโม เมล่่อน กััดกิินใบ 2. ด้วงห้มััดผััก พบในผััก คะน้า กวาง้ ตุ้้ง จะเจาะ ผัักเป็น็รููเหมือนเอาเืข็ม็ตััวจะอยู่่ในดิิน พอเอามือืลููบ ที่่�ใบ จะเห็น็ตััวสีดำี ำกระโดด เหมือนหืมัดหัมา 3. หนอนใยผััก พบในผััก ตระกููลกะหล่ำ ำ เช่่น คะน้า กวาง้ตุ้้ง ตุ้้ กะหล่ำ ำ ปลีี กะหล่ำ ำ ดอก บล็็อกโคลี่่� ผััก กาดหัว ผัักกาดเ ัขียี ว ผัักกาดขาว สวิิสชาร์์ด จิิงจููฉ่่าย กัดักินผัักใ ิต้้ท้้องใบก่อน ถ้้ามีี ่จำำนวนเยอะจะกินใบจน ิ รููพรุุน และปล่่อยใย 4. หนอนกระทู้้ผััก และหนอนกระทู้้ข้ ้าวโพด พบ ในผััก ตระกูลูกะหล่ำ ำ ผัักสลััด หอมแดง หอมหัวให ัญ่่ มะเขืือเทศ ตัวหนอนัมักอาัศัยั ในดินพิรางตัวไ ัด้ดี้ ี หนอนใยผกกัดกินใบ ัผกคะน้า (ขวา) ั และใบจิงิจูฉู่่าย (ซ้้าย) 1 2 3 4 - 75 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 75 12/12/2566 BE 12:40

5. หนอนคืืบกะหล่ำ ำ พบในผักัตระกูลกูะหล่ำ ำ ขึ้้�นฉ่ขึ้้ ่าย มะเขืือ 6. หนอนชอนใบ พบในตระกูลกูะหล่ำ ำ ตระกูลู แตง กระกูลถัู่่� ว พริกิมะเขืือเปราะ มะเขืือเทศ โหระพา จะพบลอยเป็น็เส้นสีี ้ขาวตามใบ 7. หนอนม้้วนใบ พบในผักัมะนาว มะกรููด ส้ม้ ใบจะม้ว้นเป็น็หลอด ภายในจะมีีตััวหนอนอยู่่ 8. หนอนห่่อใบ ห่่ พบในผักัมะนาว มะกรููด ส้ม้ ปลาใบจะม้ว้นเป็นก็รวย หนอนกระทู้้ผักั (ซ้้าย) และ หนอนกระทู้้ข้้าวโพด (ขวา) หนอนชอนใบในถั่่� วฝักัยาว (ล่่าง) 5 7 8 - 76 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 76 11/12/2566 BE 23:55

สารชีวีภััณฑ์์... คืืออะไร สารชีีวภััณฑ์์ หรืือสารชีีวิินทรีีย์ ์ เป็็นการนำจุำุลิินทรีีย์ ์ ได้้แก่่ เชื้้�อรา แบคทีีเรีีย ไวรััส โปรโตซััว ไส้้เดืือนฝอย และแมลงศััตรููธรรมชาติิมาใช้้เป็นส็ารป้้องกััน ควบคุุม กำำจััดโรค และแมลงศัตัรููพืืชต่่าง ๆ โดยไม่เ่ ป็นอั็ ันตรายต่่อคน สััตว์์พืืช และสิ่่งแวด�ล้้อม ไม่ต่กค้้าง บนผลผลิิต สามารถใช้้ร่่วมกัับการจััดการศััตรููพืืชวิิธีีอื่่�นได้้ปััจจุุบัันจึึงมีีการผลิิตเป็็น อุุตสาหกรรม โดยบรรจุุในภาชนะเช่น่เดีียวกัับสารป้อง้กัันแมลงอื่่�น ๆ สารชีวีภััณฑ์์กำำจััดแมลง 1. เชื้้�อราชื้้บิิวเวอร์์เรีีย (Beauveria bassiana) เป็น็เชื้้�อราที่่�มีีลัักษณะเป็น็เส้น้ ใยสีีขาว สามารถเติิบโต และแพร่ก่ ระจายได้้อย่่างรวดเร็็วในร่่างกายของแมง และแมลงต่่าง ๆ และ สามารถคงอยู่่ตามสภาพแวดล้อ้มได้ยาว้นาน เข้้าทำำลายแมลงศัตัรููพืืชหลายชนิด เิช่น่ เพลี้้ย� อ่่อน เพลี้้�ยแป้ง เพ้ ลี้้�ยไฟ เพลี้้�ยจั๊๊� กจั่่� กจั่่นต่่าง ๆ ไรแดง ไข่ผีี ่เสื้้�อ แมลงหวี่่�ขาว หนอนผีีเสื้้�อ 2. เชื้้�อราเขีียว Metarhizium anisopliae เป็นจุ็ลิุนทรีีย์ิ นทรีีย์์ที่มีี ่� ขมีีนาดเล็ก็ พบในดินิสามารถ ทำำ ให้เกิิดโรคใ ้นแมลงได้้หลายชนิด เิช่น่ตั๊๊� ตั๊๊กแตน หนอนด้้วง หนอนผีีเสื้้�อ มวน และเพลี้้�ย ต่่างๆ ส่ว่นใหญ่ใ่ช้กำ้ ำจััดแมล งในดิินโดยเฉพาะในกลุ่่ม หนอนด้้วงแรด (rhinoceros beetle) ในระยะตััวหนอน ดัักแด้้ และตััวเต็็มวััย เชื้้�อราบิิววาเรีียที่รีี ่�ขยายในข้้าวสุกุ อายุุ 7 วััน - 77 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 77 11/12/2566 BE 23:55

3. บีีทีี(Bacillus thuringiensis) เป็็นเชื้้�อ แบคทีีเรีียที่่�เกิิดขึ้้�นตามธรรมชาติิจััดเป็็นจุุลิินทรีีย์์ ที่ ่� มีีประโยชน์์สามารถนำมำ าใช้้กำำจััดแมลงศััตรููพืืช ชนิิดของแมลงศััตรููพืืชที่่� สามารถควบคุุมได้้ด้้วยเชื้้�ชื้้อ บีีทีี หนอนใยผักั, หนอนคืืบกะหล่ำ ำ, หนอนกระทู้้ผักั, หนอนกระทู้้หอม, หนอนเจาะสมอฝ้้าย,หนอนร่่าน กิินใบปาล์์ม, หนอนแปะใบส้้ม, หนอนเจาะลำำต้้น ข้้าวโพด, หนอนแก้้วส้ม้, หนอนกิินสนสามใบ, หนอน หัวัดำำมะพร้้าว เชื้้�อราเมทาไรเซีียมที่่�ขยายในข้้าวสุุก อายุุ 7 วััน แมลงแบบนี้้�อย่าฆ่่า ่น้้อ ง น้้อ งชอบกิินแมลงศัตรูัูพืชื นอกจากสารชีีวภััณฑ์์ที่่�เป็น็พวกจุุลิินทรีีย์์แล้้ว ยัังมีีการจััดการศััตรููพืืชแบบธรรมชาติิ จััดการ คืือ แมลงศััตรููธรรมชาติิคืือ แมลงดีีที่่�ชอบกิินไข่่ หนอนหรืือตััวเต็็มวััยของ แมลงศัตัรููพืืชที่่�ชอบกิินผักั แต่่ในสภาพแวดล้อ้ มปัจัจุุบันั ที่่�มีีก ารใช้ส้ารเคมีีในการกำำจััดโรค และแมลง ทำำ ให้แ้มลงเหล่่านี้้หายไป �นี้้นอกจากสารเคมีีแล้้ว สภาพแวดล้้อมที่่�เปลี่่�ยนแปลง ก็็ส่่งผลให้ก้ารกระจายตััวและการขยายพันธุ์์ ัของแมลงพวกนี้้ล�ดลง เพราะแมลงเหล่่านี้้จะ� กิินพวกหญ้้า หรืือวััชพืืชต่่าง ๆ เป็น็อาหาร ถ้้าแหล่่งอาหารถูกน้ำูท่ ำ ่วม หรืือตาย ก็็จะทำำ ให้้ แมลงลดลง เรามารู้้จัักแมลงศัตัรููธรรมชาติิกัันดีีกว่่า ตารางที่ ่� 4 ชนิดของแิมลงศัตัรููธรรมชาติิที่่�กำำจััดแมลงศัตัรููพืืช แมลงศััตรููธรรมชาติิช่่วงอายุุที่่�กำจัำ ัดแมลง กำจัำ ัดแมลงศััตรููพืชื ปริิมาณที่่�ใช้้แมลงศััตรูู ธรรมชาติิ มวนพิิฆาต = ตััวห้ำ ำ ตััวอ่่อน ตััวเต็็มวััย หนอนผีีเสื้้�อ 100 สื้้ตััวต่่อไร่่ มวนเพชฌฆาต = ตััวห้ำ ำ ตััวอ่่อน ตััวเต็็มวััย หนอนผีีเสื้้�อ 100 สื้้ตััวต่่อไร่่ ด้้วงเต่่าลาย = ตััวห้ำ ำ ตััวอ่่อน ตััวเต็็มวััย เพลี้้�ย 100 ตััวต่่อไร่่ - 78 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 78 11/12/2566 BE 23:55

แมลงศััตรููธรรมชาติิช่่วงอายุุที่่�กำจัำ ัดแมลง กำจัำ ัดแมลงศััตรููพืชื ปริิมาณที่่�ใช้้แมลงศััตรูู ธรรมชาติิ แมลงช้้างปีีกใส = ตััวห้ำ ำ ตััวอ่่อน เพลี้้�ย 100 ตััวต่่อไร่่ แตนหนอนแมลงวัันผลไม้้ = ตััวเบีียน ตััวเต็็มวััน หนอนแมลงวัันผลไม้้ 1,600 ตััวต่่อไร่่ แตนหนอนใยผััก = ตััวเบีียน ตััวเต็็มวััย หนอนผีีเสื้้�อ 100 ตััวต่่อไร่่ แมลงหางหนีีบ = ตััวห้ำ ำ ตััวเต็็มวััย หนอนผีีเสื้้�อ เพลี้้�ย 100 ตััวต่่อไร่่ ตั๊๊� กแตนตำำข้้าว = ตััวห้ำ ำ ตััวเต็็มวััย หนอนผีีเสื้้�อ ตั๊๊� กแตน แมลง - แมลงปอ = ตััวห้ำ ำ ตััวเต็็มวััย ยุุง แมลงวััน - ไรตััวห้ำ ำ = ตััวห้ำ ำ ตััวอ่่อน ตััวเต็็มวััย ไรแดง 2,000 ตััวต่่อไร่่ มวนพิิฆาต มวนเพชฌฆาต ด้้วงเต่่าลาย แตนหนอนแมลงวัันผลไม้้ แตนหนอนใยผััก แมลงหางหนีีบ แมลงปอ ไรตััวห้ำ ำ แมลงช้้างปีีกใส - 79 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 79 11/12/2566 BE 23:55

������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 80 11/12/2566 BE 23:55 มารู้้� จัักจุ ุ ลิินทรีีย์์ ก่ ่ อโรคกัันดีีกว่่ า ปััจจััยที่่�ก่่อให้้เกิิดโรคพืืชมาจากดิิน ดิินที่่�มีีความเป็็นกรดจััด ส่่งผลให้้พืืชไม่่สามารถ ใช้้ธาตุุอาหารได้้มีีก ารสะสมของเชื้้�อราที่่�ก่่อให้้เกิิดโรค เพราะเชื้้�อราต่่าง ๆ สามารถ เจริิญเติิบโตได้้ดีีในดิินกรด ทำำ ให้้พืืชแสดงอาการขาดธาตุุอาหาร และเชื้้�อราเข้้าทำำ ลายได้้ นอกจากนี้้�การเปลี่่�ยนแปลงของสภาพแวดล้้อมในปััจจุุบัันมีีความแปรปรวนอย่่าง มาก ในปีี 2564 - 2565 เกิิดปรากฎการณ์์ลานีีญายาวติิดต่่อกัันเกืือบ 2 ปีีตั้้� ตั้้งแต่่ ปีี 2564 ส่่งผลให้้มีีฝนตกหนัักติิดต่่อกัันตั้้�งแต่่ปลายปีี 2564 ถึึง สิ้้� นปีี 2565 ส่่งผล ต่่อการเกิิดโรคทางดิิน โดยเฉพาะเน่าคอ่ดิิน รากเน่าโคนเ ่น่า ซึ่่� งส่่ ่งผลกระทบการผลิิตพืืช เกือบืทุกุชนิด ในไ ิม้ผลเข้ตร้้อน ผักกิันราิก ผักกิั นใบ รวมไ ิ ปถึึงผักกิันผล ซึ่ิ� ง่สาเหตุุส่่วนใหญ่่ มาจากสภาพแวดล้้อมที่่�เปลี่�ยนไ ่ ปกระตุ้้นให้้เกิิดโรคขึ้้�น ซึ่� ่งโรคเหล่่านี้้�มีีส าเหตุุมาจาก จุุลิินทรีีย์์ ดัังนั้้� นั้้เราจะต้้องทราบถึึงแนวทางการป้้องกัันก่่อนเกิิด โดยการจััดการแปลง ให้้ถููกวิิธีี และต้้องศึึกษาลัักษณะการเข้้าทำำลายของเชื้้�อจุุลิินทรีีย์ ์แต่่ละชนิิด เมื่่�มื่่อเกิิดการ ระบาดจะทำำ ให้้ความเสีียหายลงได้้ เรามารู้้จัักจุุลิินทรีีย์ กั์ ันดีีกว่่า - 80 -

เชื้้�อรา ▶ มีีลัักษณะเป็น็เส้น้ ใหญ่่ ▶ บางชนิดเิ ป็น็ผง ▶ สร้้างสปอร์์เพื่่�อขยายพันธุ์์ ัเพื่่�อใช้้อยู่่ข้้ามฤดูู ในดิินและเศษซากพืืช ▶ เชื้้�อราเข้้าทำำลายพืืชโดยตรงจากการงอกของ สปอร์์เป็น็เส้น้ ใยเจริิญเข้้าสู่่พื ืช ▶ เจริิญเติิบโตได้้ดีีใน pH เป็นก็รด TIP ในช่่วงฤดููฝน หนาว ควรพ่่นเชื้้�ชื้้อราไตรโคเดอร์์ มาทุุก 7 – 15 วััน ในดิิน บริิเวณพื้้�นณพื้้ที่่� และต้้น เพื่่�อพื่่ ป้อง้กัันการเกิิดโรค โรคราแป้งใ้นตำำลึึง โรคราสนิมิ ในถั่่� ว โรคราน้ำค้ ำ ้างในแตง โรครากเน่าโค ่นเน่า ( ่ซ้้ายมะนาว ขวาพริกิ ) โรคกุ้้งแห้งใ้นพริกิ เกร็็ดน่่าน่่รู้้ เมื่�อเกิิดเ ่ชื้้�อรา ควรชื้้รีีบรีีกำำจััดออกจากแปลง โดยการเผาหรืือทิ้้� งขยะ เพราะ เชื้้�อราสามารถแพร่ก่ ระจายไปตามลม น้ำ ำ ไปตามดิิน และอากาศได้้ - 81 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 81 11/12/2566 BE 23:55

โรคใบจุุดหรืือราตากบ บััตเตอร์์เฮด โรคไส้้เน่าใ่นผักกั าดขาวปลีี โรคใบไหม้ใ้นข้้าวโพด เชื้้�อแบคทีีเรียี ▶ จุุลิินทรีีย์ ์ที่่� มีีขมีีนาดเล็็ก ▶ รููปร่่างเป็นท่็ ่อน มักมีีัหางตรงกมีีส่่วนปลาย ▶ ไม่สร้่ ้างสปอร์์และต้้องการอากาศในการเจริิญเติิบโต ▶ เข้้าสู้้พื ืชผ่า่นทางบาดแผล รอยช้ำ ำ ปากใบหรืือช่่องเปิดตาิมธรรมชาติิ ▶ โรคที่่�เกิิดจากเชื้้�อแบคทีีเรีียจะเกิรีี ิดการเน่าเ่ละ มีีกลิ่่� นเหม็น็ - 82 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 82 11/12/2566 BE 23:55

โรคที่่�เกิิดจากเชื้้�อไวรัสั ▶ สีีผิดปิกติ : เกิิดไ ิด้ทั้้� งใบ ทั้้ดอก กิ่่ง กิ่่�ด่าง่ชััดเจน อาการเหลือง อาืการ ซีีด อาการใบแดงหรืือม่วง อา่การจุุดวงแหวน ▶ รููปร่่างผิดปิกติิ : ใบเรีียวเล็็ก ใบลดรููป ▶ อาการแคะแกร็น็ : มีีก ารเจริิญผิดปิกติ เกิิด ิ ทั้้� งต้น้ อาการผิดปิกติิ บนผล เกร็็ดน่่ารู้้ โรคที่่�เกิิดจากไวรััสส่่วนใหญ่่มีีพาหะเป็็นแมลง ได้้แก่่ แมลงหวี่�ขาว เพ ่ลี้้�ลี้้ยไฟ ไรแดง และมาจากพัันธุุกรรม พืืชบางชนิิดมีี ไวรัสั ในพันธุักุรรม ได้้แก่่ พริกิมะละกอ กระเจี๊๊�ยบ เมื่�อ่สภาพแวดล้้อม แปรปรวน โดยเฉพาะในสภาพอากาศที่่�ฝนตกสลับักับัร้้อนจััด หรืือมีีการ เข้้าทำำลายของแมลง พืืชจะแสดงอาการออกมา โรคไวรัสัที่่�เกิิดจากแมลงหวี่�ขาวเ ่ ป็น็พาหะ (ซ้้ายถั่่� ถั่่วฝักัยาว ขวาพริกขี้้ิ กขี้้�หนูสูวน) TIP หมั่่� นทำำความสะอาดแปลง กำำจััดแมลงและวััชพืืช ไม่่ปลููกพืืช ที่่�เป็็นโรคไวรััสอยู่่ใกล้้กััน เมื่�่อพบ โรคควรถอนทิ้้� ง เผาไฟที่่�ต้้นและ ดิินบริิเวณที่่�เป็น็ โรค - 83 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 83 11/12/2566 BE 23:55

เชื้้�อจุุลิินทรีย์ีกำ์ ำจััดโรค 1. เชื้้�อราไ ชื้้ตรโคเดอร์ม์า ▶ ป้อง้กัันกำำจััดโรคที่่�เกิิดจากเชื้้�อรา ▶ ป้อง้กัันโรคพืืชใต้้ดิิน เช่น่ โรคเมล็็ดเน่า โรคเ ่น่าระ่ดัับดิิน รากเน่า ่หัวหัรืือแง่่งเน่า ่ และโคนเน่า เ่ ป็นต้็ ้น ▶ โรคที่่�เกิิดบนส่่วนของพืืชที่่�อยู่่เหนืือดิิน เช่่น โรคลำำต้้นไหม้้ของหน่่อไม้้ฝรั่่� ง โรค แคงเกอร์์ของมะนาว โรคราดำำของมะเขืือเทศ โรคใบปื้�น้เหลืืองและโรคดอกสนิมิ ของกล้้วยไม้ โรคแอ ้นแทรคโนสของมะม่วงแ่ละพริกิ โรคใบจุุดตากบในผักักิินใบ โรคไฟทอปเทอราในทุุเรีียน ▶ ส่่งเสริมกิารเจริิญเติิบโตกัับพืืช โรคไวรัสั ใบด่่าง ซ้้ายและกลางฟักทัอง ขวากระเจี๊๊�ยบ เชื้้�อราไตรโคเดอร์ม์า ที่่�ขยายในข้้าว มีีสีี เขีียวเข้ม้ - 84 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 84 11/12/2566 BE 23:55

2. เชื้้�อบีชื้้เีอส : Bacillus subtilis ▶ สามารถเข้้าทำำลายโดยตรงทั้้� งยัังสามารถสร้้างสารปฏิิชีีวนะได้้ หลายชนิิด และสามารถแก่่งแย่่งธาตุุอาหารได้้ดีีกว่่าจุุลิินทรีีย์์ อื่่�น ๆ ในสภาพแวดล้้อมที่่�ขาดแคลน ▶ เป็็นเชื้้�อจุุลิินทรีีย์ ์ที่่�โดยปกติิมัักจะพบอาศััยอยู่่ภายในพืืชโดย ไม่ก่่อให้เกิิดผ ้ลเสีียหายต่่อพืืชที่่�อาศัยอั ยู่่ ▶ มีีความสามารถในการปรัับตััวและทนทานต่่อสภาพแวดล้้อมที่่� แปรเปลี่่�ยน และวิิกฤต โดยการสร้้างสปอร์์และทนต่่อสภาพ อากาศร้้อนชื้้�นนชื้้ ได้้ดีี ▶ กำำจััดโรคแอนแทรคโนส โรคกุ้้งแห้้ง โรคใบจุุด โรคใบแห้้ง โรคกาบใบแห้งใ้นข้้าว โรคแคงเกอร์์ - 85 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 85 11/12/2566 BE 23:55

มาดููโรคและแมลงที่่�มาพร้้ อมแต่ ่ล ะฤดูู ฤดูฝนู โรคราน้ำค้ ำ ้าง โรคราสีีชมพูู โรคใบจุุด โรครากเน่าโค ่นเน่า่ โรคเหี่่�ยวเหลืือง โรคราสนิมิขาว หนอนกระทู้้ผักั หนอนใยผักั หนอนชอนใบ ฤดูร้้อูร้้อน เพลี้้�ยอ่่อน เพลี้้�ยแป้ง้ เพลี้้�ยไฟ เพลี้้�ยหอย เพลี้้�ยกระโดด ไรแดง โรคใบไหม้้ ฤดูหนาวู โรคราแป้ง้ โรคราน้ำค้ ำ ้าง โรคราสนิมิ โรคใบจุุด เพลี้้�ลี้้ยไฟ เพลี้้�ยแป้ง้ เพลี้้�ยอ่่อน หนอนชอนใบ - 86 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 86 11/12/2566 BE 23:55

ศูนย์เรยีนรู้เกษตรในเมองื ที่ร้างไม่ห่างรัก - 87 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 87 11/12/2566 BE 23:55

- 88 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 88 11/12/2566 BE 23:55

การผลิิตผัักอิินทรีีย์ ์ในปััจจุุบััน ที่่�มีีก ารเปลี่่�ยนแปลงสภาพ ภููมิอาิกาศ สิ่่งที่สิ่่� ่� สำคัำ ัญมากที่่�สุุดคืือ ต้้องมีีพื้้�นฐานการจััดการแปลงที่่�ดีี ต้้องปรัับเปลี่่�ยนรููปแบบ การทำำ แปลง ได้้แก่่ทำำ แปลงให้้สููงกว่่าเดิิม ป้้องกัันฝนตกน้ำขั ำ ัง ทำำแคร่ผั่ กป้ัอง้กันน้ำัท่ ำ ว่มจะช่่วยลดการสููญเสีียผลผลิต โดยเฉพาะ ิ ในพื้้�นนพื้้ ที่่�ติิดแม่น้ำ่ ำ หรืือทางผ่า่นน้ำ ำ ป้อง้กันก่ัอ่นเกิิดคืือ การป้อง้กันั โรคและแมลงที่่�จะเกิิดขึ้้�นในสภาพแวดล้้อมที่่�เปลี่่�ยนแปลง โรค ที่่�เกิิดในฤดููฝน ฤดููหนาว แมลงที่่�พบในฤดููร้้อนหรืือฤดููฝนหรืือ ฤดููหนาว ทั้้� ทั้้งหมดเป็น็เกร็็ดน่า่ รู้้ในการเตรีียมรัับมือ แืละรู้้จัักพืืชผักั ในแต่่ละฤดููและแต่่ละพื้้�นที่่� อย่่าปลูกพืูืชผักัเชิิงเดี่�ยว แ ่ละที่่�สำคัำ ัญ ตามข่่าวสถานการณ์์ภููมิอาิกาศที่่�เปลี่่�ยนแปลงล่วงห่น้า 2 – 4 อา ้ทิติย์์ จะช่่วยให้้เราสามารถวางแผนการผลิิตได้้นอกจากนี้้�สิ่่� สิ่่งที่ ่� สำคัำ ัญ อีีก อย่่างคืือ การจััดการดิินให้มีี้ความีีมอุุดมสมบููรณ์์ มีีก ารระบายน้ำ ำ และอากาศที่่�ดีี รู้้จัักการรักัษาจุุลิินทรีีย์ ์ในดิิน ไม่เผา่ทำำลายวััชพืืช หน้้าดิิน และมีีการเติิมอิินทรีียวััตถุุเพื่่�อเป็็นอาหารให้้จุุลิินทรีีย์์ รวมทั้้� มทั้้งยัังเพิ่่ม�ธาตุุอาหารให้ดิ้ ินและพืืชสามารถนำำ ไปใช้้ได้้ ซึ่� ง่การ จัดัการเหล่า่ นี้้�ถ้า้ทุกุคนรู้้และทำำ ได้ เราจะ้รัับมือืกับัสถานการณ์์การ เปลี่่�ยนแปลงสภาพภููมิอาิกาศได้้อย่่างแน่น่อน • • • - 89 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 89 11/12/2566 BE 23:55

ขอขอบคุุณภาพจาก 1. ศููนย์์เรีียนรู้้�เกษตรในเมืืองที่่�ร้้างไ ร้้ม่ห่่าง ่รััก 2. ศููนย์์เรีียนรู้้�สวนผัักคนเมืืองบููรพา 7 3. ศููนย์์เรีียนรู้้�เกษตรในเมืืองอรุุณนิเวิศ 4. สวนรัักเกษตรอิินทรีีย์์หนองจอก 5. สวนผัักแม่โ่จ้้ 68 seed 6. ศููนย์์เรีียนรู้้�เศรษฐกิิจพอเพียีง ศููนย์์วิิจััยการอนุรัุักษ์์ดิินและน้ำ ำ กรมพััฒนาที่่�ดิิน 7. สวนผัักดาดฟ้้า เกษตรพระนคร ม.ราชภััฏพระนคร 8. กลุ่่มเกษตรอิินทรีีย์์ตำำบลวัังดาล ปราจีีนบุุรีี 9. ศููนย์์เรีียนรู้้�สวนผัักคนเมืือง ขอนแก่่น 10. เอกสารประกอบการบรรยายการผลิิตผัักในเมืืองให้้งาม อ.เกศศิริินทร์์แสงมณีี ผู้้�เรีียบเรีียง อาจารย์์เกศศิริินทร์์แสงมณีี คณะวิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยี มหีาวิิทยาลััยราชภััฏพระนคร • • • - 90 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 90 12/12/2566 BE 12:27

ผู้้�เขีียน เกศศิริินท ิร์์แสงมณีี รููปภาพ เกศศิริินท ิร์์แสงมณีี ออกแบบปก/จััดรููปเล่่ม ชาคริิต ศุภุคุุตตะ ภาพประกอบ อารีียา ติิวะสุรุะเดช พิิมพ์์นวีียา ยกขุุน พิิมพ์์ครั้้� งแรั้้รก ธัันวาคม 2566 จำำนวนพิิมพ์์ 1,000 เล่่ม พิิมพ์์ที่�่ โรงพิิมพ์์ภาพพิิมพ์์ จััดพิิมพ์์โดย โครงการ Advancing and inclusive, resilient and equally represented society through climate smart agriculture : Climate SA โดย มูลนิูธิเกษติรกรรมยั่่� งยืืน (ประเทศไทย) และมูลนิูธิรัิักษ์์ไทย ดำำเนินกาิร โดย มูลนิูธิเกษติรกรรมยั่่� งยืืน(ประเทศไทย) 3/13 หมู่่ 6 ซอยบางรัักน้อย้ 18 (บางอ้้อ 2) ถนนรััตนาธิเบศิร์์ ตำำบลไทรม้า้ อำำเภอเมืองืจัังหวััดนนทบุุรีี11000 โทรศัพท์ั ์/โทรสาร 02-0573913 Email: [email protected] website : www.sathai.org สนัับสนุุนการจััดพิิมพ์์โดย สหภาพยุุโรป (EU) 'This publication was produced with the financial support of the European Union. Its contents are the sole responsibility of Sustainable Agriculture Foundation (Thailand) and do not necessarily reflect the views of the European Union.' คู่่� มืือปลููกผัักภายใต้้ การเปลี่�ยนแป ่ลงภููมิิอากาศ ข้้อมููลทางบรรณานุุกรมของสำำานัักหอสมุุดแห่งชาติิ ่ National Library of Thailand Cataloging in Publication Data เกศศิริินท ิร์์แสงมณีี. คู่่มื อกาืรปลููกผัักภายใต้้การเปลี่่�ยนแปลงภูมิูอากาศ.--ินนทบุุรีี: มูลนิูธิเกษติรกรรม ยั่่� งยืืน(ประเทศไทย), 2566. 92 หน้า.้ 1. ผััก--การปลููก--ปัจัจััยภูมิูอากาศ.ิ I. อารีียา ติวะิสุรุ ะเดช, ผู้้วาดภาพประกอบ. II. พิิมพ์์นวียาียกขุุน, ผู้้วาดภาพประกอบร่่วม. III. ชื่่�อเรื่่�อง. 635 ISBN 978-616-7828-09-1 - 91 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 91 12/12/2566 BE 14:08

เอกสารอ้้ างอิิง เกศศิรินทร์ิ ์ แสงมณีี. 2560. My Litle Farm Vol.6 : สมุนุไพรไล่่แมลง ทำำ ใช้้เองแบบง่่าย ๆ. กรุุงเทพฯ : สำำ นัักพิมพ์ิบ้์ ้านและสวน. เกศศิรินทร์ิ ์ แสงมณีี. 2566. เอกสารประกอบคำำบรรยาย : การผลิิตผักั ในเมืองใ ืห้งา้ม. 264 หน้า้ วิิรััชญา จารุุจารีีต. 2565. ผัักนอกปลููกง่่ายทำำ ได้้ทุุกฤดูู. กรุุงเทพฯ : สำำ นัักพิมพ์ิบ้์ ้านและสวน. อุุดมศัักดิ์์�เลิิศสุุชาตวนิิช. 2563. รู้้ทัันโรค คู่่มืือดููแลสุุขภาพต้้นไม้้ ด้้วยตััวเอง. กรุุงเทพฯ : สำำนักพิัมพ์ิบ้์ ้านและสวน. คำขอบคุณ หนัังสืือเล่มนี้้่จะเมนี้้�สร็็จสมบููรณ์์ไม่ไ่ด้้หากขาดข้้อมูลูและเทคนิคิต่่าง ๆ จากผู้้รั กกักการปลูกผัูกผักัเพื่่�อบพื่่ริโิภคในครัวเัรือืนเป็น็งานอดิเริกและเป็น็อาชีีพชีี ของสวนผัักชุุมชนที่่�ได้้รัับการสนัับสนุุนโดยโครงการสวนผัักคนเมืือง สำำนัักงานกองทุุนสนัับสนุุนการสร้้างเสริิมสุุขภาพ (สสส.) ศููนย์์เรีียนรู้้ ทางการเกษตรต่่าง ๆ และเกษตรมืืออาชีีพในทุุกภููมิิภาค ที่่�อนุุญาต ให้้นำภำาพมาลงในหนัังสืือเล่่มนี้้�มนี้้ และที่่�ขาดไม่่ได้้คืือ หนัังสืือเล่่มนี้้�มนี้้ ได้้รัับการสนัับสนุุนจากสหภาพยุุโรป ที่่�ให้้ทุุนในการทำำ โครงการ จนสำำเร็็จลุลุ่่วงไปด้้วยดีี • • • - 92 - ������� ���������������� �����������������������������_11DEC2023.indd 92 11/12/2566 BE 23:55