Buku Teks Sains KSSM T1

kepada
Saintifilk

Apakah Sains?
Apakah kuantiti fizik?
Bagaimanakah cara untuk
mengukur ketumpatan?

Marilah kita mengkaji: Penggunaan alat pengukur, kejituan,
kepersisan, kepekaan dan ralat
Sains adalah sebahagian Ketumpatan
daripada kehidupan harian • Langkah dalam penyiasatan saintifik
Makmal sains anda
• Kuantiti fizik dan unitnya • Sikap saintifik dan nilai murni dalam
menjalankan penyiasatan saintifik

BULETIN SAINS

ASA LU SU L SAINS

P erkataan Sains asalnya daripada perkataan Latin “Scientia”
yang bermaksud pengetahuan fenomena alam semula jadi. Orang
pada zaman dahulu memerhatikan kejadian semula jadi seperti pelangi
atau petir. M ereka memberikan penjelasan tentang cara dan faktor
kejadian tersebut berlaku berdasarkan pemahaman mereka sendiri.
Bagaimanapun pemahaman mereka selalu dipenuhi dengan unsur mitos
dan kepercayaan. M enyedari kelem ahan ini, ahli sains m ula
melakukan eksperimen secara sistematik mengikut langkah
saintifik yang betul. Hal ini membolehkan pengumpulan data
yang digunakan untuk membuat kesimpulan proses kejadian
fenomena tersebut.

KATA K U N C I

i Fenomena alam semula jadi • Pemboleh ubah

• Ralat sistematik • Unit S.I.
• Pemerhatian dan • Hipotesis
• Imbuhan
eksperimen sistematik • Inferens
• Ralat rawak
• Kerjaya sains • Nilai murni
• Sesaran air
• Simbol amaran

Sain s adalah Seb ah agian daripada
Kehidupan Seh arian

M ari kita beiajar
Menghubungkan aktiviti seharian dengan sains.
Mengitlak maksud sains.
Merumuskan kepentingan bidang sains tersebut dalam kehidupan seharian.
Memerihalkan bidang sains.
Berkomunikasi mengenai kerjaya dalam bidang sains.
Menghubung kait subjek yang perlu dipelajari dengan kerjaya bidang sains yang diminati.
Memerihalkan inovasi teknologi.

Apakah Sains?

Cuba lihat fenomena di sekeliling anda.

Gambar foto 1.1 Fenomena alam sekitar

Untuk memahami faktor dan cara fenomena ini berlaku, maka kajian sains perlu
dijalankan. Sains ialah disiplin ilmu yang melibatkan pemerhatian dan eksperimen
yang sistematik terhadap fenomena alam semula jadi.

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Lihat aktiviti kehidupan seharian kita.

Gambar foto 1.2 Aktiviti dalam kehidupan seharian

Adakah sains mengubah atau mempengaruhi aktiviti dalam kehidupan seharian
anda? Berikan beberapa contoh lain aktiviti dalam kehidupan seharian yang berkaitan
dengan sains.

Apakah Kepentingan Sains dalam Kehidupan Seharian?

Contoh-contoh kepentingan sains dalam kehidupan seharian ditunjukkan dalam rajah
di bawah.

Kepentingan sains dalam kehidupan seharian

Bangunan tinggi Satelit TV

Menyumbang kepada bidang kejuruteraan Penciptaan satelit menyebabkan komunikasi
seperti pem binaan bangunan pencakar langit m enjadi lebih cepat dan efektif.
______________ yang canggih._______________

Vaksin

%

M eningkatkan hasil tanam an dengan Penemuan vaksin dan antibiotik dalam bidang
penem uan baja, racun serangga dan perubatan m em bantu mengawal penyakit

penggunaan kaedah hidroponik. berjangkit dan mengurangkan kadar kematian

Rajah 1.1 Contoh-contoh kepentingan sains dalam kehidupan seharian

Bab 1 ( 5

Bidang

Sains boleh dibahagikan kepada banyak bidang. Peta pokok di
berserta contoh.

Bidang

Kajian tentang Biologi Kimia
tenaga dan
kesannya Kajian tentang Kajian tentang
benda hidup jirim dan tindak
terhadap jirim balas yang berlaku
Contoh:
Contoh: Zoologi, Contoh:
Kejuruteraan, m ikrobiologi, Farmakologi,
tenaga elektrik fisiologi, botani forensik, toksikologi

Rajah 1.2 Pengelasa

g Sains

i bawah ini menunjukkan beberapa bidang sains yang penting

g sains

Geologi Astronomi M eteorologi

Kajian tentang Kajian tentang
batuan, tanih perubahan cuaca
dan mineral
dan iklim
Contoh:
Geokimia, Kajian tentang Contoh:
g eom o rfo lo g i planet, bintang dan H idrom eteorologi
dan geofizik
objek lain dalam
alam semesta

Contoh:
Astrofizik

an bidang sains

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Kerjaya dalam Sains

Apakah cita-cita anda setelah dewasa kelak? Senaraikan pengetahuan sains yang perlu
anda kuasai untuk mencapai cita-cita anda ini.

Saya hendak Saya pula h endak
menjadi jurutera. m enjadi doktor. Apakah
subjek yang perlu saya
Apakah subjek
yang perlu saya pelajari?

pelajari?

Rajah 1.3 Cita-cita murid

Beberapa contoh kerjaya sains yang berkaitan dengan subjek yang perlu dipelajari
ditunjukkan dalam peta pokok di bawah.

Kerjaya dalam sains

Fizik Biologi Kimia Geologi
I------------- I I
Ahli farmasi
Ahli astronom i Doktor perubatan Ahli oseanografi Ahli geologi
Ahli oseanografi Ahli botani
Guru Guru
G uru Ahli zoologi Ahli forensik
Guru
Ahli meteorologi Ahli kimia
Jurutera Ahli oseanografi
Ahli mikrobiologi
Ahli fizik

Ahli biologi

Rajah 1.4 Kerjaya dalam bidang sains

Gambar foto 1.3 Kerjaya dalam bidang sains

Inovasi Teknologi

Kebanyakan mesin dan alat
yang kita gunakan setiap hari
ialah hasil reka cipta sains,
contohnya kereta, kapal terbang,
telefon, komputer dan sebagainya.
Mesin dan alat tersebut membantu
kita menyelesaikan masalah dalam
kehidupan seharian kita.

oQ 'GJ tat imu ubaarr ifuoti uo 1i ..44* Pr cerrwkermn ubuanngguann bteck^nnouliougg ii
t
Aktivitii 3 9 .................................................. ■§■ KMK”

Tujuan: C ontoh inovasi teknologi dalam menyelesaikan m asalah dalam kehidupan seharian

Arahan
1. Secara berkum pulan, cari m aklum at tentang contoh inovasi teknologi untuk

menyelesaikan masalah dalam kehidupan seharian. M aklumat boleh diperoleh
daripada Internet, majalah, surat khabar, atau sum ber-sum ber lain.
2. Bincangkan m aklum at yang telah dikum pulkan dan bentangkan hasil
perbincangan kum pulan anda di dalam kelas dengan m enggunakan multimedia,
contohnya Powerpoint.
3. Bincangkan cara-cara robot dapat m em bantu kita dalam kehidupan seharian.
Perhatikan Raj ah 1.5.__________ __

Saya boleh 0© Saya boleh
m em bantu tuan *®
saya mengemas \ m em bantu tuan
saya m em baiki
rum ah. dr-
alat elektrik.

Rajah 1.5 Robot digunakan dalam kehidupan seharian

Berita Sains

Tahukah anda?
Hadiah Nobel diberikan kepada ahli sains yang
cemerlang dalam beberapa bidang sains setiap
tahun di Stockholm, Sweden. Layari lam an web
yang berikut untuk m endapatkan m aklum at lanjut.

http://www.nobelprize.org Gambar foto 1.5 Hadiah Nobel

Hadiah nobel
http://wvvw.nobelprize.org

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Praktis Formatif

1. T andakan ( / ) pada proses yang m erupakan fenom ena alam sem ula jadi.

Pertum buhan bayi | | Pembinaan bangunan pencakar langit

Penemuan ubat baharu | | Kejadian siang dan malam

2. Isi tem pat kosong dengan jawapan yang betul.
(a) Kajian sains m elib atk an ________________ d a n .
sistematik terhadap fenomena alam semula jadi.
(b) Penem uan vaksin untuk m enangani jangkitan denggi baru-baru ini m erupakan
pengetahuan sains yang diaplikasikan dalam b id a n g _________________ oleh
ahli mikrobiologi.

3. Senaraikan beberapa bidang sains dan kerjaya yang berkaitan dengannya.

Makmal Sains Anda

Mengenal pasti dan menyatakan fungsi radas.
Mengenal pasti simbol dan contoh bahan berbahaya di dalam makmal.
Melukis dan melabel radas yang biasa digunakan di dalam makmal dan membuat pengelasan
berdasarkan kegunaannya.
Mewajarkan peraturan dan langkah keselamatan di dalam makmal.

Makmal sains ialah satu bilik yang dikhaskan untuk menjalankan kajian atau
eksperimen saintifik. Di dalam makmal, terdapat pelbagai bahan dan radas.
Contohnya, silinder penyukat, kaki retort, pipet dan lain-lain.

Gambar foto 1.6 Makmal sains

Jadual 1.1 Radas makmal dan fungsinya

Tabung Memanaskan
didih bahan kimia
dalam
kuantiti
yang kecil

Tabung uji Mengisi
bahan kimia
dalam
kuantiti
yang kecil

Bikar

Kelalang kon Mengisi
bahan kimia
dalam
kuantiti
yang besar

Kelalang dasar
leper

Menyukat
isi padu
cecair

Silinder
penyukat

1 0 2 BBaalb l

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Untuk Untuk tujuan
memegang penyejatan
atau
menyokong
sesuatu radas

Kaki retort

A k tiy iti .........................................................................

• Tujuan: M engenal pasti radas yang biasa digunakan di dalam m akm al
: Arahan
\ 1. Secara berkum pulan,perhatikan radas yang biasa digunakan di dalam m akm al.
• 2. Kenal pasti setiap radasdi dalam m akm al dan nyatakan fungsinya.Catat dalam
i buku Amali.
| 3. Lukis dan labelkan radas tersebut dalam buku Amali.
• 4. Kemudian, bincangkan pengelasan radas-radas tersebut berdasarkan penggunaannya.
• 5. Persem bahkan hasil perbincangan kum pulan di dalam kelas dengan m enggunakan
: peta pokok.

Simbol Bahan Berbahaya di dalam Makmal g Ekapiorasi; Sains

Pernahkah anda lihat simbol Sesetengah bahan
sep erti R ajah 1.6? A p a k ah m a k su d kimia seperti kalium
simbol itu? dan litium boleh
b e rtin d a k balas jika
Rajah 1.6 Simbol amaran terdedah kepada
udara. Oleh itu, bahan
kimia te rse b u t perlu
disim pan di dalam
m inyak parafin.

Kebanyakan bahan kimia
yang kita gunakan di dalam

m akm al sains berbahaya.
Kita m esti perhatikan sim bol

amaran pada botol bahan
kimia dengan te liti sebelum

menggunakannya untuk
m engelakkan kemalangan.

Gambar foto 1.7 Bahan kimia dengan simbol amaran Gambar foto 1.8 Litium disimpan di
dalam minyak parafin

Bab 1 U

Simbol-simbol Amaran

Bahan merengsa Bahan kimia yang m erengsa boleh menghasilkan wap atau wasap
yang dapat m em edihkan mata, hidung dan tekak. ELAKKAN
daripada m enghidu wap atau wasap. Gunakan bahan kimia
tersebut di dalam kebuk wasap. Contoh: kloroform dan am m onia

Bahan radioaktif

Bahan radioaktif mengeluarkan sinaran
radioaktif yang dapat menyebabkan kanser.
Contoh: uranium dan plutonium.

Bahan mengakis Bahan kimia ini bersifat mengakis. JANGA! sentuh
bahan ini kerana akan m elecurkan kulit. Sekiranya
terkena pada kulit, cuci bahagian tersebut dengan air Bahan beracun / toksik
yang banyak. Contoh: asid dan alkali pekat.

Bahan kimia ini beracun atau toksik. JANGAN
m inum , makan, m enghidu atau merasa bahan ini.
Contoh: m erkuri dan klorin.

Bahan mudah meletup Bahan mudah terbakar

Bahan kimia ini m udah meletup. Gunakan
bahan ini mengikut arahan dengan CERMAT.
Contoh: gas hidrogen dan gas butana.

Bahan yang m udah mengewap dan terbakar.
JAUHKAN bahan ini daripada sumber api atau
haba. Gunakan bahan ini mengikut arahan
dengan cerm at. Contoh: alkohol dan petrol.

Rajah 1.7 Simbol-simbol amaran

A—k ti.v....i-t-i.j j&KBMM

Tujuan: M engenal pasti simbol am aran bahan berbahaya

Arahan Gambar foto 1 9 f f ‘m kimia f abaran inda Q
1. Jalankan aktiviti secara dalam makmal
Bagaimanakah anda akan
berkumpulan. Kenal memindahkan 10 ml bahan
pasti simbol amaran kimia yang mengakis ke
bahan yang berbahaya di dalam suatu bikar?
Bincangkan. Apakah yang
dalam makmal anda. akan berlaku jika anda
2. Bincangkan m aklum at menggunakan bikar plastik
untuk tujuan ini? Mengapa?
yang telah diperoleh.
3. Bentangkan hasil

perbincangan kumpulan
andj a dj.i dj aliam ki nelas.

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Peraturan dan Langkah-Langkah Keselamatan di dalam Makmal

Untuk mengelakkan kejadian yang tidak
diingini, kita perlu sentiasa mematuhi

peraturan dan langkah-langkah keselamatan di
dalam makmal.

Peraturan di dalam makmal

Jangan masuk ke dalam makmal tanpa kebenaran.
Jangan mulakan eksperimen sebelum diarahkan oleh guru.
Baca arahan dan fahami arahan eksperimen terlebih dahulu.
Gunakan semua bahan kim ia dan peralatan dengan betul dan cermat.
Dilarang m inum, makan dan berm ain-m ain di dalam makmal.
Dilarang mengeluarkan peralatan dan bahan kimia dari makmal.
Kembalikan peralatan dan bahan kim ia ke tem pat simpanan asal jika dialihkan.
Pastikan tempat menjalankan eksperimen sentiasa kemas dan bersih.
Cuci sem ua peralatan dan buang bahan buangan m engikut kaedah yang betul.
Cuci tangan dengan air dan sabun sebelum meninggalkan makmal.

Langkah-langkah keselam atan ketika m enggunakan bahan kim ia dan radas

Jangan halakan hujung Gunakan cermin
tabung uji ke arah diri pelindung m ata ketika
sendiri atau orang lain. mencam purkan atau
memanaskan
bahan kimia.

Jauhkan bahan kimia yang Jangan merasa
mudah terbakar daripada atau m enghidu bau
sebarang sum ber api. kecuali dibenarkan
oleh guru.

<8 r

Bab 1 ( 13

Jika berlaku kemalangan, kita janganlah panik sebaliknya mengambil tindakan yang
sepatutnya seperti situasi di bawah.

.. Bahan kimia yang Hati-hati, elakkan
te rtu m p a h juga bahan kimia terkena
O| perlu dilaporkan
^ kepada guru. tangan anda.

Din, ce pat keluar! Ada Ingat, ya Farah. Jika
kebakaran. Saya sudah bahan kimia term asuk
m em atikan suis elektrik. M ari ke dalam m ulut atau
kita beritahu kepada cikgu. terkena bahagian lain,

kita perlu m em bilas
bahagian itu dengan air

yang banyak.

A* A A k tiv iti

V V_

Tujuan: Mengkaji peraturan di dalam m akm al dan langkah-langkah keselamatan

Arahan
1. Jalankan aktiviti secara berkum pulan. Setiap kum pulan perlu m encari m aklum at

tentang satu daripada tajuk yang berikut:
(a) Peraturan di dalam m akm al
(b) Langkah-langkah keselamatan
(c) Langkah-langkah m encegah kebakaran
(d) Tindakan yang perlu diambil jika berlaku kemalangan
2. Bincangkan maklum at yang telah diperoleh dan bentangkan hasil perbincangan
kum pulan anda di dalam kelas.

Praktis Formatif 1 . 2

1. Lukis radas-radas yang berikut.
(a) Kelalang dasar leper (b) Kelalang kon (c) Tabung didih (d) Silinder penyukat

2. (a) Apakah m aksud sim bol-sim bol am aran yang berikut?

(b) Nyatakan dua contoh bahan kim ia yang mem punyai simbol am aran di (a)(i).
3. Suhaimi terlihat kebakaran kecil berlaku di atas meja makmal. Apakah tindakan yang

perlu diambilnya?

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

K u an titi Fizik dan (Jnitnya

M ari kita belajar

Mengenal pasti dan menggunakan unit yang berbeza bagi kuantiti fizik yang berbeza.
Mengenal pasti maksud simbol dan nilai simbol bagi imbuhan yang digunakan dalam pengukuran.
Menukar unit kuantiti asas, iaitu jisim, panjang dan masa seperti gram kepada kilogram, sentimeter
kepada meter, saat kepada jam dan sebaliknya.
Mewajarkan kepentingan penggunaan unit S.I. dalam kehidupan seharian.

Imbas kembali pengukuran yang telah anda Jadual 1.2 Kuantiti fizik asas W . - s
pelajari semasa di sekolah rendah. Kuantiti
fizik dalam sains ditakrifkan sebagai sifat Kuantiti asas U nit S.I. Sim bol unit S.I.
fizikal yang boleh dihitung, iaitu boleh Panjang m eter m
diukur dan dikira. Kuantiti fizik asas yang Jisim
sentiasa digunakan ialah panjang, jisim, Masa kilogram kg
Suhu saat s
masa, suhu dan arus elektrik (Jadual 1.2). Arus elektrik K
Kelvin A
Ampere

Untuk keseragaman penggunaan, unit Sistem M a sa Silam
Antarabangsa atau Systeme International d'Unites (S.I.)
digunakan. Hal ini membolehkan pertukaran data dan Unit S.I. dijadikan sebagai
pengetahuan saintifik dilakukan ke seluruh dunia dengan unit piawai kuantiti fizik
lebih tepat. asas sejaktahun 1960
untuk mengelakkan
A *A A k tiv iti masalah perbezaan
V Vi unit pengukuran.

••

Tujuan: M engenal pasti kuantiti fizik, nilai dan unit S.I. yang digunakan

Arahan
1. Lihat objek di G am bar foto 1.10. N yatakan unit S.I. yang boleh anda gunakan untuk

m engukur kuantiti fizik setiap objek.

(a) (c)

n

Panjang meja Jisim bawang Suhu air

Gambar foto 1.10 Objek

2. Perhatikan nilai dan unit yang digunakan pada spesifikasi dan label barangan harian.
3. Catatkan hasil kerja anda dalam buku amali.

R 6 C S IZ E A A U M 3 1 -SV

Nilai dan unit

Nilai dan unit

Gambar foto 1.11 Barangan harian

Bab l ( 15

-

Sekiranya nilai unit kuantiti fizik sangat besar atau kecil, im buhan yang sesuai
boleh digunakan.

Jadual 1.3 Nilai imbuhan dan simbol untuk nilai unit kuantiti fizik

Tcir T>r| Imbuhan Nilai Bentuk piawai Sim bol Ihg0 !f
0 VSic, 1 1 000 000 000 109 G
tvi c,J 9 giga 106 M Nilai imbuhan adalah
mega 1 000 000 103 k penting dan banyak
Ac* h kilo 1 000 10'1 d digunakan dalam pengiraan.
O Ma desi 0.1 10-2 c
Mu ic senti 0.01 10-3 m
ivOn-t-c mili 0.001 10-6
n c.V m ikro 10-L) V-
nano 0.000 001 n
|)i Co 0.000 000 001

Pertukaran Unit Kuantiti Asas

A ) Jisim

Contoh:

x 1000 1. 1.9 kg:

1.9 kg = 1.9 x 1000

kilogram (kg) gram (g) 1900 g

2. 8200 g = -kg

8200 g = 8200 -s- 1000

* 1000 = 8.2 kg
x 1000
( Panjang x 10 x 10 x 10

kilometer (km) m eter (m) desim eter (dm)

- 1000 * 10

Contoh: Contoh:
1. 80 m =
cm 2. 600 cm .m 3. 95 m m =. .m
80 m = 80 x 100
= 8 000 cm 600 cm = 600 - 100 95 m m = 95 - 1000

=6m = 0.095 m

m Masa x 60 Contoh: Contoh:
x 60 1. 7 m in =

7 m in = 7 x 60 2. 450 s = . -J
= 420 s
jam (j) m init (m in) saat (s) 450 s = 450 - 60 - 60

-60 -60 = 0.125 j

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Kepentingan Unit Piawai dalam Kehidupan Harian

Ketidakseragaman unit dalam U )|k- ^*2 l a f i t

kehidupan boleh mendatangkan Imbas kembali ukuran zaman dahulu yang dipelajari semasa
kekeliruan. Sebagai contohnya, rakyat di sekolah rendah, iaitu kaki, jari, depa, jengkal, hasta dan
di beberapa buah negara menyukat Iain-lain yang digunakan untuk mengukur panjang.
barang dengan menggunakan kati dan
tahil, manakala rakyat di negara lain (a) Jengkal tangan

pula menggunakan cupak, gantang,

kaki dan ela. Penggunaan unit ukuran

yang sama boleh m emudahkan ahli (c) Langkah
sains untuk berkomunikasi di peringkat
antarabangsa. Masalah seperti dalam A
situasi di bawah akan timbul jika tidak

menggunakan unit piawai. J

Rajah 1.8 Ukuran zaman dahulu

Situasi 1 Situasi 2 Baiklah, mak.

Zaidi dan Hafiz, ukur Syura, to lo n g
panjang kelas dengan belikan m ak kain
langsir sepanjang
m enggunakan kaki.
tiga depa.
Baiklah, cikgu.

Pak cik, saya hendak
m em beli tig a depa

kain langsir. __

40 langkah 51 langkah

Cikgu, kenapa Jumlah langkah anda ib u ,k e n a p a Depa Syura
jum lah langkah berbeza kerana jarak kain langsir pendek sebab
kami berbeza? ini panjang?
langkah setiap Syura masih
orang berbeza. kanak-kanak.

9^ ) A ktiviti jgf. *mk •

• Tujuan: M enyedari implikasi ketidakseragam an unit dalam kehidupan seharian

: Arahan
• 1. Jalankan aktiviti dalam kum pulan.
; 2. Setiap kum pulan perlu m engum pulkan m aklum at tentang implikasi ketidakseragaman
• unit dalam kehidupan seharian.
j 3. Setiap kum pulan perlu m em bentangkan hasil perbincangan mereka di dalam kelas
| dengan m enggunakan persem bahan m ultim edia seperti Powerpoint.

i Praktis Formatif A 1.3

1. Senaraikan lim a kuantiti fizik yang telah dipelajari. A pakah unit S.I. dan sim bol yang

digunakan untuk setiap kuantiti tersebut?

2. Tukarkan nilai-nilai yang berikut.

(a) 0.13 m = ______________ cm (d) 24 0 0 0 g = ______________ kg

(b) 18 000 m g = ______________ kg (e) 0.006 A= ______________ m A

(c) 4 m = _____________ pm

P en ggu naan A lat Pengukur,
Kejituan, K ep ersisan , K epekaan
dan R alat

M ari kita belajar

Menggunakan alat pengukur yang betul dan dengan cara yang betul, untuk mengukur dengan persis
dan jitu kuantiti panjang, jisim, masa, suhu dan arus elektrik.
Menggunakan alat pengukur yang lebih jitu bagi membandingkan kejituan, kepersisan dan kepekaan
dalam pengukuran.
Menerangkan cara untuk mengurangkan kesan ralat sistematik dan ralat rawak.
Menganggarkan panjang, luas, jisim atau isi padu sesuatu objek dengan membuat anggaran sebelum
membuat pengukuran sebenar.
Menjelaskan dengan contoh inovasi dalam alat pengukur melalui pelbagai jenis
persembahan multimedia.

Untuk tujuan pengukuran, alat pengukur yang berbeza Kejituan - Kebolehan alat
diperlukan bagi mengambil data dalam suatu pengukur untuk mendapatkan
eksperimen. Kita perlu memastikan alat pengukur yang betul bacaan menghampiri atau
untuk mengukur dengan persis dan jitu kuantiti panjang, menepati nilai sebenarnya.
jisim, masa, suhu dan arus elektrik.
Kepersisan - Kebolehan alat
pengukur memberikan bacaan
yang hampir sama apabila
pengukuran diulang.

Gambar foto 1.12 Alat pengukur Kepekaan - Kebolehan
alat pengukur mengesan
perubahan kecil sesuatu
kuantiti yang diukur.

V

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Penggunaan Alat Pengukur yang Betul

m M engukur Panjang

Panjang ialah jarak di antara dua titik. Unit S.I. panjang ialah

m eter (m). Panjang juga boleh diukur dalam m ilim eter (mm),

sentim eter (cm) atau kilom eter (km). > : yw

' 2 3 3 4l 1
, '!>
•= •• >■

apHplil
rr.

Pembaris 1 senggatan kecil Pita pengukur
bersamaan 1 mm

atau 0.1 cm.

Gambar foto 1.13 Alat untuk mengukur panjang

Semasa menggunakan pembaris, mata pemerhati hendaklah 0 cm1 2 3 4 5 6 7
berserenjang dengan skala bacaan untuk mengelakkan
ralat paralaks (Rajah 1.9). Ralat paralaks w ujud disebabkan Rajah 1.9 Cara mengelakkan
kedudukan mata yang tidak betul semasa mengambil ukuran. ralat paralaks

Lilfc JM enyukat Jisim Masa Sitam

Jisim sesuatu objek ialah kuantiti jirim yang terkandung Contoh alat pengukuran
di dalamnya. Unit S.I. bagi jisim ialah kilogram (kg). jisim yang digunakan
pada zaman dahulu:
Neraca tuas Neraca tiga alur

Gambar foto 1.14 Alat untuk menyukat jisim Rajah 1.10 Dacing

M engukur M asa Butang mula, henti Gelang
dan set semula
Unit S.I. bagi masa ialah saat (s). Gambar foto 1.15
Unit lain masa termasuk minit Jam randik
(min), jam (j), hari, bulan, tahun,
dekad dan sebagainya. Bab 1

Jam randik dapat m engukur
tem poh masa dengan kejituan

0.1 s atau 0 .2 s.

jJ U l M e n y u k a t S u h u Bagi menukar darjah Celsius
kepada Kelvin, anda perlu
Suhu ialah darjah kepanasan atau kesejukan sesuatu menambahkan 273 pada
objek. Unit S.I. bagi suhu ialah Kelvin (K). Walau suhu dalam darjah Celsius.
bagaim anapun, darjah Celsius (°C) biasanya digunakan
sebagai unit ukuran suhu dalam kehidupan. 0°C + 273 = 273 K

Termometer makmal

________ 5’ ? .--V.r—^ Term om eter klinik
dapat menyukat suhu
dengan kejituan 0.1°C.

Term om eter makmal dapat
m enyukat suhu dengan kejituan 1°C..

Termometer klinik

Gambar foto 1.16 Alat untuk menyukat suhu

Jm M e n y u k a t A ru s E lek trik

Ammeter digunakan untuk menyukat arus elektrik dalam sesuatu litar.

Ralat sistematik (ralat sifar) Ammeter

Gambar foto 1.17 Ammeter

Ralat rawak (ralat paralaks)

Tombol Cermin
pelarasan antiparalaks
sifar - Mengelak
ralat paralaks
Ralat sifar positif Ralat sifar negatif

Rajah 1.11 Ralat sistematik dan ralat rawak

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

D M enyukat Isi padu Air x 11 ml 20- ->
✓ 12 ml
Silinder penyukat digunakan x 13 ml 10- A
untuk menyukat isi padu air.

Ralat paralaks berlaku apabila
mata pembaca tidak berserenjang
dengan skala bacaan.

Silinder penyukat Cara b e tu l m e n yu ka t
isi padu air

Rajah 1.12 Alat yang digunakan untuk menyukat isi padu air

A ktiviti■

Tujuan: M enggunakan dan m engendalikan alat pengukur dengan betul

Bahan dan radas: Pembaris, pita pengukur, term om eter, jam randik, neraca tiga alur,
am m eter, silinder penyukat, buku, bikar, air.

Arahan
1. Jalankan aktiviti secara berkum pulan.
2. Setiap pasukan perlu m enjalankan pengukuran di lim a stesen secara berterusan di

dalam m akm al dengan m enggunakan alat pengukur dan unit yang betul.
(a) Stesen 1: M engukur ketebalan buku Sains T ingkatan 1 dan panjang papan tulis
(b) Stesen 2: M enyukat isi padu air dan suhu air
(c) Stesen 3: M enyukat m asa un tu k berjalan dari satu hujung m akm al ke hujung

yang lain
(d) Stesen 4: M enyukat jisim bikar dan buku
(e) Stesen 5: M engukur arus elektrik
3. Setiap stesen akan dibekalkan sehelai kertas untuk m encatatkan keputusan pengukuran.
4. Setiap kum pulan perlu m engambil bacaan tiga kali untuk m endapatkan bacaan yang
jitu dan dapatkan bacaan purata seperti dalam jadual di bawah. Kemudian, nyatakan
perkaitan antara nilai senggatan pada alat pengukur dengan kejituan bacaan.

Alat pengukur Bacaan 1 Bacaan 2 Bacaan 3 Purata

Nilai senggatan terkecil:.
5. M asa yang diperuntukkan u n tu k setiap stesen ialah 10 m init.
6. Setiap pasukan ditem patkan pada salah satu stesen. Loceng akan dibunyikan sekali

untuk m em ulakan pertandingan dan dua kali untuk bergerak ke stesen yang berikutnya.

Bab 1 C J l

Penggunaan Alat Pengukur yang Lebih Jitu

M engukur Panjang

A ngkup Vernier

Angkup vernier digunakan untuk m engukur ketebalan atau diam eter luar,
diam eter dalam dan kedalam an suatu objek. Bahagian terkecil bacaan

angkup vernier ialah 0.01 cm atau 0.1 m m . Oleh itu, angkup vernier lebih
jitu berbanding dengan pembaris yang hanya dapat m engukur bacaan terkecil

sehingga 0.1 cm atau 1 mm.

Skala
utama

Skala
vernier
Skala vernier segaris
dengan skala utama
0.02 cm

Bacaan = 3.20 + 0.02
= 3.22 cm

Rajah 1.13 Pengukuran objek bulat dengan angkup vernier

Ralat sistem atik disebabkan oleh pengukuran menggunakan alat pengukur
yang kurang tepat. Contohnya terdapat ralat sifar pada alat pengukur, ralat yang
disebabkan oleh orang yang melakukan pengukuran atau faktor persekitaran.

Ralat sifar boleh ditentukan apabila angkup vernier dirapatkan.

0 I
mr
0 5 10 *5 10 0 5 10
r f Garis ke 6. Baca dari Untuk menentukan ralat
I f Garis ke 3. Baca dari sifar positif, ralat sifar
tanda “0" pada skala. tanda “ 10" pada skala. dibaca dari tanda “0”
Tiada ralat sifar pada skala vernier.
Ralat sifar positif Ralat sifar negatif
Untuk menentukan ralat
+ 0.03 cm ■0.06 cm sifar negatif, ralat sifar
dibaca dari tanda “ 10”
Rajah 1.14 Ralat sifar angkup vernier , pada skala vernier.

Untuk mendapatkan bacaan sebenar, ralat sifar perlu diambil kira.

Bacaan sebenar = Bacaan angkup vernier - Ralat sifar

)22 Babl

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

T olok Skru M ikrom eter

Rahang Pengunci Skala vernier

L -1

Skala utama Tolok skru m ikrom eter digunakan untuk m engukur
ketebalan dan diam eter objek kecil seperti kertas,
Gambar foto 1.18 Tolok skru mikrometer ram but dan lain-lain. Bahagian terkecil bacaan tolok
skru m ikrom eter ialah 0.001 cm atau 0.01 m m . Oleh
itu, tolok skru m ikrom eter adalah lebih jitu daripada

angkup vernier dan pembaris.

Skala v e rn ie r m e n g a n d u n g i 5 0 bahagian. Kedudukan mata pembaca
1 senggatan skala vernier = 0.01 mm perlu berserenjang dengan skala
bacaan untuk mengelakkan ralat
Skala
vernier paralaks berlaku.

Bacaan tolok skru mikrometer = 3.50 + 0.38 Rajah 1.16 Cara betul mengambil bacaan
= 3.88 mm

Rajah 1.15 Bacaan tolok skru mikrometer

Ralat sifar tolok skru mikrometer boleh ditentukan apabila rahang tolok skru
mikrometer ditutup sepenuhnya.

— 0I
___
45

Ralat sifar positif Ralat sifar negatif
( + 0.01 mm) ( - 0.02 mm)

Rajah 1.17 Ralat sifar tolok skru mikrometer

Untuk mendapatkan bacaan sebenar tolok skru mikrometer, ralat sifar perlulah
diambil kira.

Bacaan sebenar = Bacaan tolok skru mikrometer - Ralat sifar

4
t

■

Angkup vernier Angkup vernier digital Tolok skru m ikrometer digital
digital dan tolok skru
Gambar foto 1.19 Angkup vernier digital dan tolok
m ikrom eter digital skru mikrometer digital
dapat mengukur

bacaan dengan lebih
tepat dan jitu.

O ) M enyukat Jisim

Penimbang Penimbang digital
digital m engukur bacaan jisim
dengan lebih tepat dan jitu,
Gambar foto 1.20 Penimbang digital
M enyukat M asa

Jam randik digital lebih tepat daripada jam randik biasa kerana
dapat m engukur masa sehingga 0.01 saat, manakala jam

randik biasa dapat m engukur m asa sehingga 0.1 saat sahaja.

Gambar foto 1.21 Jam randik digital

M enyukat Suhu

Termometer digital Termometer digital dapat m emberikan

bacaan suhu dengan lebih tepat dan jitu

kerana dapat m enyukat suhu sehingga 0.1 °C.

Oleh itu, term om eter digital digunakan di

klinik-klinik kini.

Gambar foto 1.22 Termometer digital

M enyukat Arus Elektrik

oigual ammeter

Am m eter digital m em berikan bacaan arus
elektrik dengan lebih tepat dan jitu kerana
dapat m enyukat arus elektrik sehingga 0.01 A.

Am meter digital

)24 Babl Gambar foto 1.23 Am m eter digital

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Tujuan: M engukur, m engguna dan m engendalikan peralatan yang lebih jitu dengan betul

Bahan dan radas: Angkup vernier, tolok skru mikrometer, penim bang digital, am m eter
digital, term om eter digital, term om eter klinik.

Arahan
1. Jalankan aktiviti secara berkum pulan.
2. Setiap kum pulan perlu m enjalankan aktiviti pengukuran di dalam m akm al dengan

m enggunakan alat pengukur yang lebih jitu.
(a) M engukur ketebalan buku Sains Tingkatan 1 dengan skala vernier dan tolok

skru mikrometer
(b) Menyukat jisim buku Sains Tingkatan 1 dengan penim bang digital
(c) M engukur arus elektrik dengan am m eter digital
(d) Menyukat suhu badan dengan term om eter klinik dan term om eter digital
3. Setiap kum pulan perlu m engam bil bacaan sebanyak tiga kali un tu k m endapatkan bacaan
yang jitu. Nyatakan bacaan purata yang diperoleh m urid di dalam jadual di bawah.
Kemudian, buat perkaitan antara nilai senggatan alat pengukur dengan kejituan bacaan.
Pastikan unit dicatatkan.

Alat pengukur Bacaan 1 Bacaan 2 Bacaan 3 Purata

Nilai senggatan terkecil:__________________
4. Setiap kum pulan perlu m em bandingkan nilai bacaan yang diperoleh daripada Aktiviti

1.7 dengan bacaan yang diperoleh dalam aktiviti ini dari segi kejituan, kepersisan dan
kepekaan dalam bentuk jadual seperti yang berikut. Kaitkan nilai senggatan terkecil
dengan nilai kepekaan.

Kuantiti Alat pengukur Bacaan Kejituan Kepersisan Kepekaan
pengukuran purata

Pembaris

Ketebalan Angkup vernier

buku Tolok skru

m ikrom eter

Jisim buku Neraca tiga alur
Penimbang digital

A m m eter
Arus elektrik

Am m eter digital

Termometer klinik
Suhu badan

Termom eter digital

5. Bentangkan hasil dapatan anda di dalam kelas.

Soalan
1. A ntara pem baris, angkup vernier dan tolok skru m ikrom eter, yang m anakah lebih peka?
2. A ntara neraca tiga alur dan penim bang digital, alat yang m anakah dapat m em peroleh

bacaan yang lebih persis dan jitu?

Bagaimanakah Mengurangkan Ralat Sistem atik dan Ralat Rawak?

(M atJ

________ l '--------------------- i
( Ralat sistem atik j
( Ralat rawak j

Ralat yang m alar pada sesuatu alat pengukur Ketidakpastian pengukuran yang disebabkan
yang diperoleh setiap kali pengukuran.
Contoh: oleh pem erhati semasa m em buat pengukuran.
• Ralat sifar
• Alat pengukur yang tidak jitu C o ntoh:

I • Ralat paralaks

Cara mengatasi: • Kecuaian pem erhati semasa
• Mengendalikan eksperimen dengan
mengambil bacaan
berhati-hati
• Mengulangi eksperimen dengan • Salah teknik

m enggunakan alat pengukur yang berbeza I

Cara mengatasi:

• M engurangkan ralat dengan mengambil

bacaan ukuran untuk beberapa kali dan

mengambil nilai bacaan purata

• M engurangkan kesan ralat paralaks, mata

pem erhati hendaklah berserenjang dengan

skala alat pengukur.

Membuat Anggaran Sebelum Membuat Pengukuran Sebenar

Apabila alat pengukur yang sesuai tidak dijumpai oleh seseorang saintis semasa
menjalankan kajian atau penyiasatan saintifik, cara yang terbaik adalah dengan membuat
anggaran terlebih dahulu, kemudian barulah diikuti dengan penggunaan alat yang lebih
tepat dan jitu.

M em buat anggaran panjang

Aktiyitij _ © .............................................................................

Tujuan: M em buat perkaitan antara kem ahiran m em buat anggaran dengan ;

pengukuran sebenar

Bahan dan radas: Pensel dan pem baris

Arahan
1. U kur panjang sebatang pensel = p cm.
2. Ukur panjang meja dengan pensel tersebut.

Panjang meja = bilangan pensel x p

3. Kemudian, ukur panjang m eja dengan pembaris.
4. C atatkan ukuran panjang m eja dengan pem baris. Rajah 1.18 Menganggarkan panjang meja

Soalan
Apakah perbezaan antara ukuran panjang meja dengan pensel (ukuran anggaran) dengan
ukuran panjang meja dengan pembaris (ukuran sebenar)?

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

< D M em buat anggaran luas Rajah 1.19 Objek sekata
L u as ia la h b e sa r se su a tu k a w a sa n . U n it S.I. u n tu k
lu a s ia la h m 2. U n tu k o bjek se k a ta , lu a s b o le h d iu k u r
m enggunakan rum us. C ontohnya, luas segi em pat
ialah panjang x lebar. A pakah ru m u s luas objek-objek
lain sep erti d a la m R ajah 1.19?

U ntuk objek tidak sekata, luas boleh dianggarkan
m enggunakan kaedah kertas graf.

Contoh:

Tandakan V ’ pada petak yang lengkap
dan juga petak yang separuh atau lebih
dari separuh lengkap.

Kirakan jumlah petak bertanda V dan

rekodkan keputusan anda.

Luas bentuk = 23 cm2

Rajah 1.20 Menganggarkan luas sehelai daun

m M em buat anggaran jisim

B erapakah jisim sehelai kertas? Jika jisim bagi 100 Jisim 100 helai kertas = 500 g
helai kertas ialah 500 g, m aka jisim sehelai kertas
d ian g g ark an 5 g. Rajah 1.21 Jisim 100 helai kertas

m M em buat anggaran isi padu

Isi p a d u objek sekata d ap a t dikira m en g g u n ak an ru m u s, m anakala objek tid ak sekata
perlu dianggarkan m enggunakan k aed ah sesaran air.

4 cm

4 cm 15 cm3 23 cm3

4 cm Isi padu awal -O bjek tidak
Objek tidak sekata sekata
Isi padu = tinggi x lebar x panjang Isi padu akhir
Isi padu batu
=4x4x4 = 23 cm3- 15 cm 3
= 64 cm3 = 8 cm3

Objek sekata Bab 1 ( 27

Rajah 1.22 Mengira isi padu

Praktis Formatif 1.4

1. A pakah bacaan tolok skru m ikrom eter di bawah?

(a) p-r'-'" ~ 7 (b) 10 (
0 5 ------ 301
0 -

- 5I
J
25 J

2. Anggarkan luas lukisan tapak tangan di sebelah jika setiap
petak m ewakili keluasan 1 cm x 1 cm atau 1 cm 2.

3. Chong berdiri di atas suatu penim bang. Nilai yang
ditunjukkan ialah 55 kg. Apakah m aksud nilai ini?

Teknologi dan Inovasi dalam Alat Pengukuran

M enyukat tekanan darah m enjadi begitu m udah dengan
M o n ito r T ekanan D a rah D igital (G am bar foto 1.24).
D engan b an tu an alat ini, pesakit yang m engalam i
m asalah tekanan darah dapat m engetahui bacaan
tekanan darah yang tepat dalam hanya beberapa saat
tan p a perlu ke hospital atau klinik. A pakah contoh
inovasi lain dalam alat pengukur?

K etu m pata n Gambar foto 1.24 Alat menyukat
tekanan darah

M ari kita belajar

Menyusun bahan mengikut urutan berdasarkan ketumpatan.
•Meramalkan sama ada bahan akan terapung atau tenggelam berdasarkan ketumpatan.
Mendefinisikan secara operasi maksud ketumpatan.
Mengira ketumpatan dengan menggunakan rumus ketumpatan = jisim /isi padu dan kaedah sesaran air.
Menerangkan fenomena yang berkaitan dengan perbezaan ketumpatan dalam kehidupan seharian.
Membuat inovasi objek, makanan atau minuman menggunakan konsep ketumpatan.

Lihat gam bar foto di sebelah. M engapakah
m anusia boleh terapung di perm ukaan Laut
M ati? H al ini dem ikian kerana Laut M ati
m engandungi garam yang sangat banyak
sehingga m enyebabkan air lautnya sangat
tu m p at berbanding laut biasa. A pakah
ketum patan? K etum patan sesuatu bahan
ialah jisim per u n it isi p ad u bahan tersebut.

Gambar foto 1.25 Ketumpatan air Laut Mati sangat
tinggi sehingga menyebabkan orang terapung

28 ) BBaatb l

Rumus ketumpatan ditunjukkan Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik
di bawah:
Ingat !
Jisim (g)
Segi tiga ini digunakan untuk rumus yang
Ketum patan (g cm-33)\ = melibatkan ketumpatan, jisim dan isi padu.

Isi padu (cm 3)

Aktiviti

Tujuan: Menyiasat hubungan antara jisim dengan ketum patan pelbagai pepejal yang
m em punyai isi padu yang sam a

Bahan dan radas: Kubus kuprum , kubus besi, kubus gabus dan kubus kayu yang
m asing-m asing m em punyai isi padu 1 cm 3, air, besen, penim bang.

Arahan
1. M urid diberi em pat kubus yang m em punyai isi padu yang sam a seperti di bawah.

Kuprum Besi Gabus Kayu

Rajah 1.23 Empat kubus yang mempunyai isi padu yang sama
2. Timbang jisim setiap kubus dan kira ketum patan setiap kubus itu dengan rumus:

Ketumpatan (g cm '3) = — Jisim (§1—

Isi padu (cm 3)

3. Rekodkan nilai ketum patan dan jisim dalam jadual seperti yang berikut.

Kuprum Besi Gabus Kayu

Isi pad u (cm 3) 1 1 1 1

Jisim (g)

K etum patan (g cm -3)

4. Kem udian, m asukkan kiub-kiub itu ke dalam besen air. Perhatikan kiub-kiub itu sama
ada terapung atau tenggelam.

Soalan
1. Apakah hubungan antara jisim dengan ketum patan apabila isi padu keem pat-em pat

bahan adalah sama?
2. Susun bahan-bahan di atas m engikut ketum patan bahan dalam susunan menaik.
3. Berdasarkan keputusan daripada langkah 4, nyatakan definisi secara operasi

bagi ketumpatan.

Bab l ( 2 9

Imbas kembali maklumat yang telah anda pelajari di sekolah rendah. Bahan yang
kurang tumpat akan terapung dan berada di atas bahan yang lebih tum pat daripadanya,
manakala bahan yang lebih tumpat akan tenggelam dan berada di bawah bahan yang
kurang tum pat daripadanya (Rajah 1.24). Contohnya, ais terapung di perm ukaan air dan

batu tenggelam di dalam air.

Jadual 1.4 Contoh bahan dengan ketumpatannya

Contoh Ketumpatan (g cm'3) Petrol (0.80 g cm4 )
Emas 19.30 A ir (1.00 g c rrr3)
11.30 Merkuri (13.60 g c rrr3)
P lum bum 8.92
Kuprum 2.70 Gabus (0.24 g cm -3)
A lum inium 0.92
0.24 A ir (1.00 g c rrr3)
Ais 13.60
Gabus 1.03 Kuprum (8.92 g c rrr3)
M erkuri 1.00
Air laut 0.80 Rajah 1.24 Bahan yang kurang tumpat daripada
Air tulen (pada 40°C) air akan terapung manakala bahan
Petrol yang lebih tumpat daripada air
akan tenggelam
Berdasarkan
ketum patan dalam Petrol - -Gabus abaran M m da 0
jadual di atas, susunan A ir- -Ais
ketum patan m engikut -Kuprum Ramalkan apakah yang
urutan atau susunan akan berlaku jika kedua-dua
m enaik ialah gabus, objek di bawah dimasukkan
p e tro l, ais, air, kuprum ke dalam baldi berisi air
paip? Bagaimanakah anda
dan m erkuri. boleh mengapungkan
kedua-dua objek?

M e rku ri-

Rajah 1.25 Susunan bahan dalam • Ti?
silinder penyukat
Gambar foto 1.26 Objek

Pengiraan Ketumpatan dengan Menggunakan Rumus

Contoh: Penyelesaian:
Sebuah silinder penyukat berjisim 230 g.
Setelah 50 cm 3cecair X dituang ke dalamnya, Jisim cecair X = 320 g - 230 g
jisim silinder penyukat dan cecair X menjadi
320 g. B erapakah ketum patan cecair X? = 90g

Jisim (g)
Ketumpatan =

Isi p ad u (cm 3)
90s

50 cm 3
=1.8 g c m -3

30 ) Bab 1

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Menentukan Ketumpatan Objek dengan Menggunakan Kaedah

Sesaran Air €

Ketumpatan objek tidak sekata boleh ditentukan dengan ^ M a s a S i Ia m

menggunakan kaedah sesaran air.

Apakah Kaedah sesaran air ialah kaedah %v
kaedah yang digunakan bagi m enyukat
sesaran air? isi padu sesuatu o b je k tid a k sekata. Rajah 1.26 Archimedes
M ari kita lakukan a ktiviti di bawah
untuk m enentukan ketum patan Kaedah sesaran airtelah
dijumpai oleh ahli sains
objek menggunakan kaedah Yunani yang
sesaran air.
Jbernama Archimedes.

A k tiv itij

Tujuan: M enentukan ketum patan objek dengan kaedah sesaran air

Bahan dan radas: Batu, benang, silinder penyukat 100 ml, penim bang, air.

Arahan
1. T im bang jisim seketul batu. Rekodkan bacaan jisim tersebut.
2. Tuangkan 50 m l air ke dalam silinder penyukat. Ambil bacaan awal isi padu.
3. Ikat batu itu dengan seutas benang.
4. Turunkan batu itu dengan perlahan-lahan ke dalam silinder penyukat sehingga

keseluruhan batu berada di dalam air (Rajah 1.27).

Bacaan- 50 ml -Bacaan
awal akhir

-Batu 1 ml = 1 cm3

Rajah 1.27

5. Baca aras air yang baharu (bacaan akhir isi padu). Seterusnya, tentukan isi padu batu
dalam cm 3.

6. Rekodkan isi padu batu di bawah. Kemudian, kira ketum patan batu itu.

Keputusan

Jisim batu = ________ g
Bacaan awal isi p a d u :________cm 3
Bacaan akhir isi p a d u :________cm 3
Isi padu batu = Bacaan akhir isi padu - Bacaan awal isi padu

Jisim
K etum patan = -----------

Isi padu
Soalan
Apakah ketum patan batu itu?

B a b lfifil

Perbezaan Ketumpatan dalam Kehidupan Seharian

Terdapat banyak fenomena yang berkaitan dengan perbezaan ketumpatan dalam

Oieh sebab ais kurang Belon yang berisi gas helium Kayu baiak diangkut menggunakan
tum pat daripada air, maka ais terapung di udara kerana gas helium air kerana kayu balak kurang
tum pat berbanding dengan air.
terapung di permukaan air. kurang tumpat daripada udara.

Gambar foto 1.27 Fenomena yang berkaitan dengan perbezaan ketumpatan

q(S) Aktiviti 0 kmk ••

• Tujuaan: Menyiasat fenom ena yang berkaitan dengan perbezaan ketum patan dalam
: kehidupan seharian

i Arahan
: 1. Jalankan aktiviti secara berkum pulan.
| 2. Kum pulkan m aklum at m engenai fenom ena yang berkaitan dengan perbezaan
j ketum patan dalam kehidupan seharian dan bincangkan.
; 3. Bentangkan hasil perbincangan kum pulan anda m enggunakan m ultim edia.

Inovasi Objek, Makanan atau Minuman Menggunakan Konsep
Ketumpatan

Lihat Gambar foto 1.28, pengusaha restoran hari ini sungguh kreatif dalam
menyediakan juadah makanan dan minuman menggunakan konsep perbezaan
ketumpatan. Gunakan kreativiti anda untuk mencipta objek, makanan atau minuman,
yang menarik untuk penjualan.

berlapis
Gambar foto 1.28 Inovasi makanan dan minuman

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Praktis Formatif 1.5

1. Tentukan ketum patan bagi setiap sam pel dalam rajah berikut. ml
200-
Om, OO
4 cm p i cm 150

Jisim sampel A = 200 g Jisim sampel B - 100 g Jisim sampel C = 50 g 100t
50
2. Tiga jenis cecair tidak bercam pur, P, Q dan R dim asukkan bersam a-sam a
dalam suatu silinder penyukat seperti dalam rajah sebelah. Cecair m anakah
yang paling tumpat? Mengapa?

Lan gk ah -lan gk ah dalam
P en yiasatan Saintifik

Mari kita belajar

Membezakan setiap kemahiran proses sains.
Membuat urutan langkah dalam menjalankan penyiasatan saintifik m engikut urutan yang betul.
Menjalankan satu penyiasatan saintifik bagi menyelesaikan masalah yang mudah.
V

Imbas kembali kemahiran proses sains yang telah anda pelajari semasa di sekolah
rendah. Terdapat dua belas kem ahiran proses sains yang penting dalam suatu
penyiasatan. Bolehkah anda bezakan setiap kemahiran itu?

M em erhati Mengelas M engukur dan m enggunakan nom bor M em buat inferens

M eram al Berkomunikasi Menggunakan perhubungan Mentafsir data
ruang dan masa
M endefinisi Mengawal
secara operasi pemboleh ubah Membuat M engeksperim en
hipotesis

a I a~

w >v v
A k tiv iti

Tujuan: M em bezakan setiap kem ahiran proses sains

Arahan
1. lalankan aktiviti secara berkum pulan. Setiap kum pulan diberikan satu stesen tentang

salah satu kem ahiran proses sains.
2. Setiap kum pulan perlu m encari m aklum at tentang kem ahiran proses sains itu dan

m em bentangkannya di dalam kelas.

(Bab 1 33

Kaedah Saintifik

Kaedah saintifik ialah kaedah sistematik yang digunakan bagi menyelesaikan masalah
dalam sains. Kaedah ini mempunyai beberapa langkah penting bagi membolehkan
sesuatu permasalahan itu diselesaikan atau dijelaskan dengan kaedah yang betul.

O Mengenal pasti m asalah - Mengenal Alam ak, air
pasti masalah yang boleh diuji dengan tertum pah!
penyiasatan saintifik. Bagaimanakah cara
u ntuk saya m enyerap
air ini dengan ce pat?,

§ M em bina hipotesis - Kita
perlu m em bina satu hipotesis
sebagai penerangan awal
pemerhatian atau fenomena
yang sedang dikaji. Hipotesis
ini perlulah diuji.

O Mengawal pem boleh ubah - Kenal pasti jenis pemboleh ubah yang terbabit.
Pemboleh ubah ialah kuantiti fizik yang m em pengaruhi pem erhatian atau fenomena sains
dan terdiri daripada pem boleh ubah yang dimanipulasikan, bergerak balas dan dimalarkan.

O M erancang eksperim en - Kita perlu m erancang reka bentuk eksperimen terlebih dahulu
dengan betul. Kita juga perlu m em ilih bahan-bahan dan radas yang sesuai
untuk eksperimen.

0 M enjalankan eksperim en - Semasa menjalankan eksperimen, langkah berjaga-jaga
mesti diamalkan pada setiap masa untuk m endapatkan data yang lebih tepat. Langkah
keselamatan pula perlu untuk m enghindari kemalangan.

M ari kita m enguji
hipotesis anda.

)34 Babl

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

O M engum pul data - Pengumpulan data dilakukan secara berhati-hati dengan menggunakan
alat yang sesuai dengan mengambil kira sebarang ralat rawak atau sistematik yang m ungkin
berlaku. Pastikan ukuran diulang sekurang-kurangnya tiga kali untuk m endapatkan nilai
yang lebih tepat dan jitu. Gunakan jadual untuk m erekod data.

M enganalisis dan m entafsirkan data
- Analisis perlu disertakan dengan
bentuk komunikasi yang berkesan
seperti penggunaan graf dan jadual.
Graf dan jadual m em bantu kita
untuk mentafsirkan data dengan
lebih mudah.

Kertas tisu Kain > Jenis tuala

Rajah 1.28 Grafjum lah air yang diserap melawan

jenis tuala

© M em buat kesim pulan - Kesimpulan dibuat berdasarkan hasil analisis eksperimen; sama
ada hipotesis diterim a atau ditolak. Jika ditolak, kita perlu m em buat hipotesis baharu dan
melakukan eksperimen semula.

M enulis laporan - Ketika menulis laporan, semua data dan m aklum at yang penting
0 perlu disertakan.

Pernyataan masalah:
Hipotesis:
Tujuan:
Pemboleh ubah:
Bahan dan radas:
Prosedur:
P em erhatian/K eputusan:
Analisis dan tafsiran data:
Kesimpulan:

B abjJ^ S

Contoh Laporan Lengkap Eksperimen

Eksperimen ^ ^

j Mengenal Pernyataan masalah: Bagaimanakah panjang bandul
pasti masalah m em pengaruhi masa satu ayunan lengkap?

2 Membina hipotesis Hipotesis: Semakin panjang bandul, semakin panjang tem poh
diambil untuk satu ayunan lengkap.

Tujuan: Mengkaji hubungan antara panjang bandul dengan

tem poh ayunan Kayu

Panjang Satu ayunan lengkap
bandul A -» B -» A

6 - Ladung

bandul

^ Mengawal Rajah 1.29 Susunan radas
pemboleh ubah
Pemboleh ubah dimanipulasikan: Panjang bandul
4 Merancang dan Pem boleh ubah bergerak balas: M asa un tu k 10 ayunan lengkap
menjalankan Pemboleh ubah dimalarkan: Jisim ladung dan sudut ayunan
penyiasatan saintifik
Bahan dan radas: Kayu, kaki retort, bandul, benang, jam randik,
Murid perlu menulis pembaris meter.
prosedur dalam
bentuk ayat pasif. Prosedur
1. Bandul dengan panjang m inim um 20 cm digunakan.
5 Membentang data 2. Bandul ditarik ke tepi dan dilepaskan supaya 10 ayunan lengkap
yang dikumpul
dibuat oleh bandul.
3. M asa yang diam bil u n tu k 10 ayunan lengkap direkodkan.
4. Eksperimen diulang dengan panjang bandul berlainan.

Keputusan Masa 10 ayunan lengkap (s)

Panjang Cubaan 1 Cubaan 2 Cubaan 3 Purata
bandul (cm)
9.1 9.2 9.0 9.1
20 11.4
30 11.3 11.4 11.4 13.1
40 14.3
50 13.1 13.0 13.1 15.2
60
14.4 14.3 14.3

15.2 15.1 15.3

Perbincangan

6 Mentafsir data dan Semakin panjang
keputusan dengan bandul, semakin
penaakulan saintifik panjang masa bagi
10 ayunan lengkap.

Panjang bandul (cm) Rajah 1.30 Graf

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

Membuat kesimpulan • Kesimpulan: Hipotesis diterima. Semakin panjang bandul,
danlaporan sem akin panjang tem poh diambil untuk satu ayunan lengkap.

Praktis Formafcif 1.6

1. A pakah inferens?
2. Nyatakan pem boleh ubah yang dimanipulasi, bergerak balas dan dim alarkan semasa

menjalankan eksperimen penyejatan air daripada bekas yang mempunyai luas
perm ukaan berbeza.

S ik a p S a i n t i f i k d a n IXJilai IVIurni
dalam IVIenjalankan P e n y ia sa ta n
S a in tifik

Mari kita beiajar

Menyokong sikap saintifik dan nilai murni yang diamalkan oleh ahli sains.
Mewajarkan keperluan mengamalkan sikap saintifik dan nilai murni dalam menjalankan penyiasatan.
Mempraktikkan sikap saintifik dan nilai murni semasa menjalankan kaedah penyiasatan saintifik.

Apakah sikap saintifik dan nilai m urni yang perlu diamalkan oleh seorang ahli sains?

M urid mesti mempunyai Sikap saintifik yang perlu diamalkan
sikap positif dan

nilai m urni semasa
menjalankan penyiasatan.

jujur dan tepat n
dalam merekod dan
mengesahkan data Bertanggungj awab
terhadap

keselamatan diri dan
rakan serta terhadap

alam sekitar

Rajah 1.31 Sikap saintifik dan nilai murni

Contoh nilai murni lain yang perlu diamalkan semasa penyiasatan saintifik:

1. Menyedari bahawa pengetahuan sains m erupakan satu cara untuk memahami alam
2. Menghargai dan m engamalkan cara hidup bersih dan sihat
3. Menghargai keseimbangan dalam alam semula jadi
4. Berhemah tinggi dan hormat-menghormati
5. M ensyukuri nikmat alam semula jadi kurniaan Tuhan

Sains dan Tujuannya adalah u n tu k m endapatkan keputusan
yang lebih tepat, m enjadi pem buat keputusan
Kawan-kawan, yang berkesan, bersedia untuk berubah dan
m engapakah kita perlu m enyesuaikan diri dengan idea-idea baharu.

m engam alkan sikap
saintifik dan nilai-nilai

m urni semasa
penyiasatan saintifik?

Selain itu, kita juga dapat m enjadi
penyelesai masalah yang baik dan

m enjadi penyelidik yang lebih
bertanggungjaw ab dan kreatif.

Praktis Formatif

1. Kesim pulan penyiasatan saintifik boleh dipengaruhi oleh sikap saintifik dan nilai-nilai
m urni yang diam alkan semasa melakukan eksperimen. Apakah sifat saintifik dan nilai-nilai
m urni yang perlu pada seorang m urid supaya m em buat kesim pulan yang tepat?

2. Apakah sikap yang akan m em bantu ahli sains m em aham i kejadian jerebu yang menjadi
punca pencemaran udara?

Pusat Sains Negara Gambar foto 1.29 Pusat Sains Negara
atau PSN dibina untuk
melahirkan generasi yang
berbudaya sains. Murid-
murid boleh mempelajari
perkara baharu tentang
sains apabiia melawat
PSN. Terdapat pameran
tentang ekosistem
bumi, sejarah sains dan
sebagainya di situ.

V____________________

http://www.psn.gov.my/
Pusat Sains Negara

http://www.psn.gov.my

K o F iS e p

Langkah dalam penyiasatan saintifik

Sains adalah T K u a n tit
sebahagian daripada un
Makmal
kehidupan harian
sains

Hubung kait aktiviti Radas Kuan
seharian dengan
sains I Sim bol
sim
M aksud sains Fungsi radas
Kepe
K e p e n tin g a n Bahan pengg
►bidang sains dalam berbahaya u n it S.
kehidup
kehidupan seharian I

► Bidang sains Simbol dan
contoh
\
Peraturan
Kerjaya dalam dan langkah
bidang sains ke se la m a ta n
dalam makmal
I

Subjek yang perlu
dipelajari

Inovasi teknologi
" dalam kehidupan

harian

Sikap saintifik dan nilai m urni

ti fizik dan Penggunaan alat Ketum patan
itnya pengukur

J Penggunaan alat Urutan bahan
pengukur berdasarkan
n titi asas ketum patan
M enggunakan alat
I pengukur yang betul Fenomena
yang berkaitan
l dan unit M enggunakan alat dengan
mbol pengukur yang lebih jitu perbezaan
ketum patan
\ Cara m engatasi dalam
ralat sistem atik dan kehidupan
entingan ralat rawak harian
gunaan
.I. dalam M enganggar panjang, Inovasi objek,
pan harian luas, jisim atau isi padu makanan atau
sesuatu objek sebelum . minuman
m em buat pengukuran menggunakan Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik
sebenar konsep
ketum patan
C ontoh inovasi dalam
alat pengukur

^□□□□□□□ 2□□□ □ 2□□□□ 3□ □□ □ a□□□□□□ a□□□Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:

Sains adalah Sebahagian daripada Kehidupan Seharian

Menghubungkan aktiviti seharian dengan sains.
Mengitlak maksud sains.
Merumuskan kepentingan bidang sains tersebut dalam kehidupan seharian.
Memerihalkan bidang sains.
Berkomunikasi mengenai kerjaya dalam bidang sains.
Menghubung kait subjek yang perlu dipelajari dengan kerjaya bidang sains yang diminati.
Memerihalkan inovasi teknologi.

Makmal Sains Anda

Mengenai pasti dan menyatakan fungsi radas.
Mengenai pasti simbol dan contoh bahan berbahaya di dalam makmal.
Melukis dan melabel radas yang biasa digunakan di dalam makmal dan membuat pengelasan
berdasarkan kegunaannya.
Mewajarkan peraturan dan langkah keselamatan di dalam makmal.

Kuantiti Fizik dan Unitnya

Mengenai pasti dan menggunakan unit yang berbeza bagi kuantiti fizik yang berbeza.
Mengenai pasti maksud simbol dan nilai simbol bagi imbuhan yang digunakan dalam pengukuran.
Menukar unit kuantiti asas.
Mewajarkan kepentingan penggunaan unit S.I. dalam kehidupan seharian.

Penggunaan Alat Pengukur, Kejituan, Kepersisan, Kepekaan dan Ralat

Menggunakan alat pengukur yang betul dan dengan cara yang betul.
Menggunakan alat pengukur yang lebih jitu.

Menerangkan cara untuk mengatasi ralat sistematik dan ralat rawak.
Mengartggarkan panjang, luas, jisim atau isi padu sesuatu objek sebelum membuat pengukuran sebenar.

Ketumpatan

Menyusun bahan mengikut urutan berdasarkan ketumpatan.
Meramalkan sama ada bahan akan terapung dan tenggelam berdasarkan ketumpatan.
Mendefinisikan secara operasi maksud ketumpatan.
Mengira ketumpatan dengan menggunakan rumus ketumpatan dan kaedah sesaran air.
Menerangkan fenomena yang berkaitan dengan perbezaan ketumpatan dalam kehidupan seharian.
Membuat inovasi objek, makanan atau minuman menggunakan konsep ketumpatan.

Langkah dalam Penyiasatan Saintifik

Membezakan setiap kemahiran proses sains.
Membuat urutan langkah dalam menjalankan penyiasatan saintifik mengikut urutan yang betul.
Menjalankan satu penyiasatan saintifik bagi menyelesaikan satu masalah yang mudah.

Bab 1: Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik

1.7 Sikap saintifik dan Nilai Murni dalam Menjalankan Penyiasatan Saintifik

□ Menyokong sikap saintifik dan nilai murni yang diamalkan oleh ahli sains.
□ Mewajarkan keperluan mengamalkan sikap saintifik dan nilai murni dalam menjalankan penyiasatan.
□ Mempraktikkan sikap saintifik dan nilai murni semasa menjalankan kaedah penyiasatan saintifik.

Rajah 1 m enunjukkan sebotol bahan kimia dengan simbol amaran.
Tandakan (*/) pada m akna simbol am aran yang betul.

j Bahan radioaktif J Bahan m udah meletup «==r
Bahan mengakis ] Bahan mudah terbakar md

Rajah 1

2. P, Q, R, S, T, U, V dan W ialah langkah-langkah u n tu k m enjalankan penyiasatan saintifik

bersifat inkuiri yang betul. Senaraikan m engikut urutan yang betul.

Tukarkan 100 g kepada u n it S.I. kg.
100 g = ---------------------------

4. Namakan alat-alat pengukur di bawah.

(a ) C ~ 0 (b)

A A

Rajah 2 ^ \jAO Rajah 3

Azman disuruh oleh cikgu untuk memanaskan alkohol
di dalam sebuah tabung didih. Apakah langkah-langkah
yang perlu diambil semasa mengendalikan alkohol?
Terangkan.

Seorang ahli biologi sedang mengkaji seekor rama-rama.
Salah satu m aklum at yang diperlukan ialah luas kedua-dua
sayap ram a-ram a tersebut. Jika setiap petak pada kertas
graf mewakili skala 1 cm x 1 cm, kirakan luas tersebut.

7. Wendy m enjalankan satu eksperimen untuk Kadar penyejatan (cm3S“1)

mengkaji hubungan antara luas perm ukaan

dengan kadar penyejatan. Keputusan diplot dalam

bentuk graf. Berdasarkan graf di bawah, apakah

kesimpulan yang dapat dibuat? ►Luas permukaan (cm2)

Rajah 4

H enry diberi tiga alat pengukur, iaitu P, Q dan R. Yang m anakah boleh digunakan untuk
m engukur ketebalan seutas wayar dengan lebih tepat dan jitu? Mengapa?

Jj L

9. Ketika m elakukan proses pencam puran bahan kim ia sem asa eksperim en, satu letupan
kecil telah berlaku yang m engakibatkan kecederaan ringan kepada Aisyah. Kebetulan Dina
berada di sisi Aisyah. Apakah tindakan yang perlu dilakukan oleh Dina?

10. Aziema m endapati kain yang dijem ur di luar rum ah lebih cepat kering daripada kain yang
dijem ur di dalam rum ah. Bina satu hipotesis.

11. Punita m endapati pokok di dalam pasu C tum buh Pasu A Pasu B Pasu C
lebih subur daripada pokok di dalam pasu A dan B.
Bina satu hipotesis dan rancangkan satu eksperimen Rajah 6
untuk menguji hipotesis yang dibina.

Pasu A: Disiram air tiga hari sekali
Pasu B: D isiram air sem inggu sekali
Pasu C: Disiram air setiap hari

12. Pak Wan ingin menjual sejenis air m inum an yang m em punyai banyak lapisan untuk
m enarikpelanggannya. Reka cipta m inum an itu dan jelaskan cara-cara untuk menghasilkan
m inum an tersebut. ^

Apakah unit asas yang membina
semua benda hidup?
Apakah sel?

Marilah kita mengkaji: | jl

• Sel - struktur, fungsi dan organisasi SmM fl

H

w Respirasi sel dan fotosintesis

BULETIN SAINS

ASAL USUL SEL

Sel ringkas diperhatikan buat kali pertama oleh Robert Hooke
dengan menggunakan mikroskop optik buatannya sendiri
pada tahun 1665. Beliau telah mencatatkan pemerhatian beliau
dalam bukunya M icrographia. Sebelum itu, orang-orang
Roman pada abad yang pertama telah memerhatikan bahawa
objek kelihatan lebih besar apabila diperhatikan melalui gelas.
Antonie van Leeuwenhoek pula pada tahun 1674 telah
memerhatikan mikroorganisma dalam titisan air melalui
mikroskop buat kali pertamanya.

kata k u n c i

• Sel Sel palisad

Mikroor*g*anisma uinhiosce;i Sel epidermis

• Mikroorganisma multisel Tisu
• Mikroskop
•Organ
Nukleus • Sistem

•Sitoplasma • Organisma

• Kloroplas • Respirasi sel

• Fotosintesis

Sel - Struktur, Fungsi dan
□rganisasi

M ari kita belajar

• Menerangkan benda hidup dibina daripada sel yang menjalankan fungsi hidup dan mengalami
pembahagian sel.

• Menunjukkan cara penyediaan slaid sel haiwan dan sel tumbuhan mengikut prosedur yang betul.
• Berkomunikasi mengenai fungsi setiap struktur daiam sel serta membandingkan dan membezakan sel

haiwan dengan sel tumbuhan.
• Menjelaskan ciri organisms unisel dan multisel bagi kedua-dua haiwan dan tumbuhan berserta contoh.
• Membezakan jenis dan fungsi sel haiwan dengan sei tumbuhan.
• Mengkonsepsikan pembentukan suatu organisms mengikut urutan tahap organisasi:

sel - » tisu -> organ - * sistem - * organisms
• Mengagumi dan menghargai kewujudan pelbagai organisms.

Apakah Sel?

Sebuah rumah dibina daripada
batu bata. Setiap batu bata ialah
unit asas pembinaan rumah itu.
Begitu juga dengan benda hidup.
Benda hidup terdiri daripada unit

asas yang dikenali sebagai sel.

Oh, badan kita
terdiri daripada
sel-sel! Siapakah
orang pertama yang
m enemukan sei?

S ila m Gambar foto 2.1 Rumah yang dibina
daripada batu bata
Pada tahun 1665, ahli sains Inggeris yang
Robert Hooke
bemama Robert Hooke menggunakan

m ikroskop ringkas yang dicipta /

oleh beliau untuk m em erhatikan /

sekeping gabus. Beliau m endapati I

terdapat banyak kotak kecil dalam W

gabus itu. Oleh demikian, beliau

menamakan kotak kecil tersebut 1

sebagai sel.

Gambar foto 2.2 Sel gabus yang diperhatikan oleh Robert Hooke

Pada tahun 1674, A ntonie van Leeuwenhoek mereka cipta sebuah m ikroskop yang berkuasa ting gi. Beliau
m em erhatikan m ikroorganism a yang bergerak dalam setitik air hujan dengan m ikroskopnya.

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

Sel menjalankan semua fungsi hidup
seperti pertumbuhan, respirasi, pembiakan
dan perkumuhan.

Sel menyerupai sebuah
kilang mikroskopik yang
berlaku beribu-ribu tindak
balas kimia di dalamnya.

Rajah 2.1 Sel dianalogikan sebagai sebuah
kilang mikroskopik

Sel menjalani proses pem bahagian untuk m embentuk sel-sel baharu dan
menggantikan sel-sel yang rosak. Satu sel tunggal akan menjadi dua sel berasingan dan
seterusnya. Imbas gambar di baw ah ini untuk m elihat video pem bahagian sel.

http://goo.gl/IZd1EA

Gambar foto 2.3 Proses pembahagian sel

Dalam keadaan terkaw al, sel mem bahagi secara norm al. Kanser te rb e n tu k apabila sel norm al m em bahagi secara
berterusan tanpa kawalan. Rajah 2.2 m enunjukkan tiga peringkat perkem bangan sel kanser. Apakah penyebab
utama kanser? Bagaimanakah kanser boleh dikesan? Bincangkan.

http://www.cancercenter.com/what-is-ca

Pembentukan kanser
www.cancercenter.com/
what-is-cancer/

Rajah 2.2 Peringkatpembentukan kanser

Bab 2

Struktur Sel Haiwan dan Sel Tumbuhan

Bagaimanakah struktur sel haiwan dan sel tumbuhan? Mari kita lakukan aktiviti di bawah.

Aktiviti

Tujuan: Mengkaji struktur sel haiwan dengan menggunakan sel pipi

Bahan dan radas: Slaid kaca, penutup kaca, mikroskop cahaya, pencungkil gigi, jarum
tenggek, larutan metilena biru, kertas turas.

Arahan

1. Titiskan air suling ke atas slaid kaca.

2. Kikis bahagian dalam pipi dengan menggunakan

pencungkil gigi (Rajah 2.3).

3. Letakkan kikisan itu di atas slaid kaca.

4. Titiskan setitik larutan metilena biru di atas spesimen.

5. Tutup spesimen dengan penutup kaca menggunakan

jarum tenggek secara perlahan-lahan supaya tiada

sebarang gelembung udara terperangkap. Rajah 2.3 Mengikis bahagian
dalam pipi
6. Gunakan kertas turas untuk menyerap sebarang larutan
Catatan
metilena yang berlebihan.
Larutan metilena biru berfungsi
7. Perhatikan slaid di bawah mikroskop dengan kanta un tuk m ew arnai sel-sel yang
diamati melalui mikroskop.
objek kuasa rendah, dan diikuti oleh kanta objek

berkuasa tinggi.

8. Lukis dan labelkan struktur sel pipi yang diperhatikan

dalam buku amali.

m* m
Pencungkil gigi
Titiskan setitik
Titiskan Titisan larutan metilena biru
air suling air suling

Pindahkan kikisan sel Titisan air
pipi ke atas slaid kaca suling dan
sel pipi

Kertas turas if f i Penutup kaca

Jarum
tenggek

Serap larutan metilena Turunkan penutup kaca
biru yang berlebihan perlahan-lahan

Rajah 2.4 Cara m enyediakan slaid sel pipi

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

Aktiviti

Tujuan: Mengkaji struktur sel tumbuhan dengan menggunakan sel bawang
Bahan dan Radas: Slaid kaca, penutup kaca, mikroskop, pisau, jarum tenggek, penitis,
larutan iodin, bawang, kertas turas.
Arahan

Pisau

Titiskan Epidermis
air suling c i - s ' bawang
Titisan air suling
Daun sisik
sukulen 4
bawang
Larutan
Kertas turas iodin c

Perhatikan spesimen Air suling dan
lapisan epidermis
\ bawang /

Rajah 2.5 Cara menyediakan slaid sel bawang

1. Kupas lapisan kulit bawang dengan pisau.

2. Letakkan lapisan epidermis di atas slaid kaca.

3. Titiskan setitik larutan iodin di atas spesimen tersebut. Berhati-hati apabila
4. Letakkan penutup kaca perlahan-lahan di atas spesimen menggunakan pisau.

dengan jarum tenggek supaya tiada sebarang gelembung

udara terperangkap.

5. Gunakan kertas turas untuk menyerap sebarang larutan iodin yang berlebihan.

6. Perhatikan slaid di bawah mikroskop dengan kanta objek kuasa rendah dan diikuti oleh

kanta objek kuasa tinggi.

7. Lukis dan labelkan struktur sel bawang yang diperhatikan dalam buku amali.

Daripada A ktiviti 2.1 dan 2.2, sel tum buhan dan sel haiw an adalah ditunjukkan seperti di
dalam gambar di bawah.

Sel bawang Sel pipi

Gambar foto 2.4 Sel bawang dan sel pipi

Fungsi Struktur Sel Haiwan dan Sel Tumbuhan

A pakah fungsi setiap struktur se\?

Kloroplas Membran sel
• Menyerap tenaga cahaya • Mengawal pergerakan

untuk proses fotosintesis bahan ke dalam dan
ke luar sel.
Yue-Htul
Mitokondria
Nukleus • Menghasilkan tenaga
• Mengawal keseluruhan
untuk tindak balas.
aktiviti sel.
• Mengandungi kromosom Vakuol
• Memberikan sokongan
yang terdiri daripada
asid deoksiribonukleik kepada sel apabila
(DNA) yang membawa dipenuhi sap sel.
maklumat genetik.

Sel tumbuhan

Dinding sel Sitoplasma
• Memberikan sokongan, • Bertindak sebagai medium

perlindungan dan bentuk tindak balas kimia berlaku.
yang tetap kepada sel.

Rajah 2.6 Fungsi struktur sel tumbuhan M yv .4't
'* V

Bab 2 .V

*■ b. .

■