Buku Teks Sains KSSM T1

--------------

Membran sel 360
• Mengawal pergerakan bahan
Mitokondria
ke dalam dan ke luar sel. Menghasilkan tenaga
untuk tindak balas.

Nukleus
• Mengawal keseluruhan

aktiviti sel.
• Mengandungi kromosom

yang terdiri daripada
asid deoksiribonukleik
(DNA) yang membawa
maklumat genetik.

Sel haiwan

Sitoplasma
• Bertindak sebagai medium

tindak balas kimia berlaku.

f rsm

Rajah 2.7 Fungsi struktur sel haiwan

Perbandingan antara Sel Ha

Peta buih berganda di bawah m enunjukkan persamaan dan

Tiada dinding Nu
sel Mem

Tiada
kloroplas

Sel haiwan Sito

Tiada vakuol

Catatan Bentuk tidak
tetap
Terdapat juga sel haiwan
yang mengandungi vakuol Mito
kecil yang kandungannya
berbeza berbanding vakuol

dalam tum buhan.

Rajah 2.8 Perbezaan dan persamaan a

aiwan dengan Sel Tumbuhan

perbezaan sel haiwan dengan sel tumbuhan.

ukleus Ada dinding

Ada kloroplas

mbran sel

oplasma Sel Ada vakuol
tumbuhan

Ada bentuk
tetap

okondria

antara sel haiwan dengan sel tumbuhan

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

Organisma Unisel dan M ultisel

O rganism a unisel ('uni' berm aksud satu) ialah organisma yang terdiri daripada satu

sel sahaja m anakala organism a m ultisel ('m ulti' bermaksud banyak) ialah organisma

yang terdiri lebih daripada satu sel. W alaupun organism a unisel terdiri daripada satu sel

sahaja, organisma itu boleh m enjalankan semua proses kehidupan seperti pertum buhan

dan pembiakan. D Euglena mempunyai ciri-ciri
Organisma unisel

tumbuhan dan haiwan. Euglena boleh

membuat makanan sendiri dengan

cahaya matahari seperti tumbuhan

dan bergerak seperti haiwan.

Euglena

Amoeba Contoh organisma unisel
alam tumbuhan pula
Contoh organisma unisel dalam alam ialah Chlamydomonas.
haiwan ialah A m oeba dan Paramecium
yang hidup di kawasan berair.

Rajah 2.9 Contoh organisma unisel

Organisma multisel

Spirogyra

Hydra

Mucor

Saya m empunyai 1 \.
sel yang banyak.

Saya juga
organisma multisel

Rajah 2.10 Contoh organisma multisel

A k tiv iti ^ ® KBMM •

• Tujuan: Mencirikan organisma unisel dan multisel

• Arahan
• 1. Jalankan aktiviti secara berkumpulan.
j 2. Setiap kumpulan perlu membentangkan ciri-ciri organisma unisel dan multisel dengan
• menggunakan peta pemikiran di dalam kelas.

Jenis dan Fungsi Sel Haiwan dan Tumbuhan

JSel H aiwan Sel saraf

Sel epitelium Mempunyai gentian panjang yang
Membentuk lapisan yang
melindungi organ badan. Sel ini berperanan untuk membawa
juga merembeskan mukus.
maklumat dalam bentuk impuls

ke seluruh badan. ^ ,

Sel darah merah# #

• Tiada nukleus.

Sel otot • Berbentuk cakera dwicekung
Sel otot yang mengecut
dan mengendur dapat untuk menambahkan
menyebabkan pergerakan
luas permukaannya.
http://goo.gVl/1id5eOo MStZruCktur
dan Fungsi Sel • Mengandungi hemoglobin yang

berfungsi untuk mengangkut

oksigen ke seluruh badan.

• Mengangkut karbon dioksida

dari sel di seluruh badan balik

ke peparu.

Ovum Sperma

1 pembiakan Sel darah putih
1sperma membawa Berubah bentuknya untuk
han genetik lelaki dan mengelilingi partikel asing
[ ovum membawa bahan dan memusnahkannya.
netik perempuan.

Rajah 2.11 Jenis-jenis sel dalam badan kita

C E x Bab 2

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

Sel Tumbuhan Kutikel Sel epidermis
Berfungsi untuk
Ruang udara mengurangkan
di antara kehilangan air,
sel membolehkan
pertukaran gas,
dan penyerapan
air dan nutrien.

Sel pengawal Sel palisad
Keratan rentas daun Mengandungi
klorofil untuk
pengawal I q menyerap cahaya
Sel —— dan menjalankan
epidermis proses fotosintesis.

Stoma

Sel pengawal
Stoma merupakan liang seni di antara sepasang sel
yang disebut sel pengawal.
Stoma biasanya terbuka pada siang hari untuk
menjalankan proses fotosintesis. Stoma tertutup pada
malam hari atau semasa tumbuhan kehilangan banyak
air pada hari yang panas. Sel pengawal mengawal
pembukaan atau penutupan stoma.

Tisu Sel rerambut akar
epidermis Sel rerambut akar yang banyak meningkatkan
luas permukaan untuk menyerap lebih banyak
Akar air dan nutrien dari tanah.
rambut

Rajah 2.12 Jenis-jenis sel dalam tumbuhan

Pembentukan Suatu Organisma Kulit merupakan
organ terbesar di
Sel-sel dengan fungsi yang spesifik bergabung m em bentuk tisu. dalam badan manusia.
Tisu-tisu pula bergabung m embentuk organ. Organ-organ pula
bergabung membentuk sistem. Pelbagai sistem pula bergabung Bab 2
membentuk suatu organisma. Organisasi sel membentuk
organisma m ultisel seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.13.

U ru tan organisasi sel

/ Sel / Tisu / Organ ^ / Sistem ^ / Organisma

Dalam haiwan Dalam tumbuhan

4Sel epitelium Kebanyakan sel di 4O
dalam organisma
multisel mempunyai Sel epidermis
fungsi spesifik.
Tisu epidermis
Sel-sel yang
Tisu epitelium mempunyai fungsi
yang sama bergabung
membentuk tisu.

4

4Perut Tisu otot Tisu-tisu berlainan DaUn
Tisu yang bekerjasama
epitelium untuk menjalankan
satu fungsi
Tisu saraf membentuk organ.

Beberapa organ Daun
yang mempunyai Batang
fungsi yang Akar
berkaitan akan Sistem pengangkutan
bekerjasama untuk
satu tujuan tertentu
membentuk sistem.

Semua sistem
bekerjasama untuk
membolehkan
organisma berfungsi
dengan baik.

Organisma Organisma

)56 Bab 2 Rajah 2.13 Organisasi sel dalam organisma

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

pO< Aktiviti KMK •

Tujuan: Mengkaji cara sel membentuk suatu organisma

Arahan
1. Jalankan aktiviti secara berkumpulan.
2. Setiap kumpulan perlu membentangkan cara sel membentuk suatu organisma dengan

menggunakan multimedia di dalam kelas.

Sistem dalam Badan Manusia

Terdapat pelbagai sistem yang menjalankan fungsi utama dalam badan manusia. Setiap

sistem terdiri daripada beberapa organ yang bekerja secara bersepadu untuk m elakukan

sesuatu fungsi khusus. Fungsi semua sistem mesti berkoordinasi supaya manusia dapat

hidup dengan sempurna. https://en.wSiikstiepmeddiaal.aomrg/bwadikain/Hmuamn uasni_a body
https://en.wikipedia.org/wiki/Human_body

Sistem perkumuhan Sistem rangka

Menyingkirkan bahan buangan Menyokong badan dan melindungi organ
yang berlebihan daripada badan. dalaman seperti peparu dan hati.

Sistem limfa Sistem pencernaan

Usus Mulut
besar
Esofagus
Perut
Usus
kecil

Mengalirkan bendalir limfa ke dalam saluran Memecahkan bahan makanan kompleks
darah untuk mempertahankan badan daripada kepada yang lebih ringkas untuk
jangkitan bakteria, virus dan lain-lain. membolehkan penyerapan oleh badan.

Bab 2 57

Sistem otot Sistem integumen Sistem saraf

Otot Saraf
tunjang

Membantu pergerakan Melindungi badan Membawa maklumat dari otak ke
badan dan organ dalaman. daripada kekeringan dan seluruh badan dalam bentuk impuls.
mengawal suhu badan.

Sistem peredaran darah Sistem respirasi

Jantung

Salur
darah

Mengangkut oksigen, nutrien dan hormon Mengambil oksigen dan mengeluarkan
yang diperlukan ke semua bahagian badan. karbon dioksida dari sel dalam badan.

Sistem endokrin Sistem pembiakan

Pituitari Tiroid Ovari Testis
Ovari Adrenal Zakar
Pankreas

Testis

Menghasilkan hormon untuk Menghasilkan sperma dan ovum untuk
menyelaraskan tindak balas dalam badan. pembentukan zuriat.

Rajah 2.14 Contoh sistem dalam badan manusia

Organisasi sel m embentuk pelbagai organisma. Bersyukurlah kita kerana dikurniai
Tuhan dengan pelbagai organisma yang m em berikan m anfaat kepada kita.

5 8 Bab 2

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

Praktis Formatif !.1

1. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.

(a) Plasma darah, sel darah merah, sel darah putih dan _______________dalam darah ialah

asas kepada sistem ______________

(b) Organ______________ , -----------------------dan berperanan dalam sistem

perkumuhan dalam manusia.

2. Padankan sel tumbuhan dengan fungsinya yang betul.

Sel palisad ► 4 Menyerap cahaya untuk fotosintesis

Sel epidermis ► « Mengawal pembukaan atau penutupan stoma

Sel akar ► « Mengurangkan kehilangan air

Sel pengawal ► 4 Menyerap air dari tanah

3. Namakan struktur sel tumbuhan yang mempunyai fungsi yang berikut.
Melindungi dan mengekalkan bentuk sel =

Respirasi Sel dan Fatasintesis

M ari kita belajar

Berkomunikasi mengenai respirasi sel.
Berkomunikasi mengenai proses fotosintesis.
Membezakan proses respirasi sel dengan fotosintesis.
Menerangkan perkaitan proses respirasi sel dan fotosintesis.

Apakah Respirasi?

Respirasi terbahagi kepada respirasi luar (pernafasan) dan respirasi dalam (respirasi sel).
Pernafasan merupakan pertukaran gas antara organisma dengan persekitarannya
m anakala respirasi sel pula ialah proses pengoksidaan dan penguraian glukosa yang
berlaku di dalam sel hidup untuk m embebaskan tenaga.

Respirasi Sel

Respirasi sel ialah proses penguraian makanan untuk m embebaskan tenaga. Tenaga
yang dibebaskan akan digunakan untuk semua proses hidup yang berlaku dalam
badan. Proses respirasi sel memerlukan oksigen dan glukosa untuk menghasilkan
tenaga, karbon dioksida dan air.

Glukosa + Oksigen -> Karbon dioksida + Air + Tenaga

Bab 2 ( 5 9 )

Fotosintesis

Tumbuhan hijau m ensintesis m akanan sendiri melalui fotosintesis. M akanan yang
dibuat oleh tum buhan iaitu glukosa kem udiannya disim pan dalam bentuk kanji.
Kehadiran kanji dalam daun menunjukkan fotosintesis telah berlaku.

Apakah keperluan untuk proses fotosintesis? Cahaya matahari, karbon dioksida,
air dan klorofil diperlukan untuk fotosintesis. Untuk m engkaji keperluan fotosintesis
(Eksperim en 2.1 hingga 2.4), kita perlu m engetahui cara untuk m enjalankan ujian
kehadiran kanji dalam daun terlebih dahulu.

Ujian kehadiran kanji

Air didih Etanol Catatan

Rendaman Etanol menyingkirkan
air panas klorofil pada daun.

Panaskan r>
Dipetik
1. Pastikan etanol tida k
Air panas terdedah kepada
sum ber haba secara
terus seperti api
daripada penunu
Bunsen kerana etanol
sangat mudah terbakar.

2 . Sentiasa berhati-hati
semasa mengendalikan
larutan iodin dan
air panas.

Rajah 2.15 Langkah-langkah menjalankan ujian kanji

Prosedur:

(a) Masukkan sehelai daun ke dalam air mendidih untuk memecah dinding sel daun
dan melembutkannya.

(b) Masukkan etanol sehingga memenuhi separuh daripada tabung didih dan masukkan daun
itu ke dalamnya.

(c) Letakkan tabung didih di dalam bikar yang mengandungi air panas.
(d) Selepas 5 minit, keluarkan daun dari tabung didih. Perhatikan perubahan warna pada

daun tersebut.
(e) Celupkan daun ke dalam air panas untuk beberapa saat untuk

melembutkan daun.
(f) Letakkan daun di atas jubin putih dan titiskan beberapa titik

larutan iodin.

Pemerhatian: Jika terdapat kanji, larutan iodin akan berubah warna daripada perang kepada
warna biru tua.

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

2 , Eksperimen

Pernyataan masalah: Adakah tenaga cahaya diperlukan dalam proses fotosintesis?

Hipotesis: Cahaya diperlukan untuk proses fotosintesis.

Tujuan: Mengkaji keperluan cahaya matahari untuk fotosintesis

Pemboleh ubah
Pemboleh ubah dimanipulasikan: Kehadiran cahaya matahari
Pemboleh ubah bergerak balas: Perubahan warna larutan iodin
Pemboleh ubah dimalarkan: Jenis tumbuhan

Bahan dan radas: Dua tumbuhan yang sama jenis dalam pasu yang berasingan, air panas,
etanol, larutan iodin, tabung didih, jubin putih, penitis, forseps, bikar, penunu Bunsen, kaki
retort, tungku kaki tiga, kasa dawai.

Prosedur

1. Letakkan dua tumbuhan yang sama di dalam gelap

selama dua hari untuk menghilangkan kanji.

2. Selepas dua hari, satu tumbuhan diletakkan di bawah

cahaya matahari (Rajah 2.16).

3. Selepas seminggu, petik daun daripada

kedua-dua tumbuhan tersebut. gelap Di bawah cahaya
4. Jalankan ujian kanji pada kedua-dua daun matahari

itu dan catatkan pemerhatian.

Rajah 2.16

Kesimpulan: Hipotesis diterima atau ditolak? Berikan alasan anda.

©Eksperimen

Pernyataan masalah: Adakah klorofil diperlukan dalam proses fotosintesis?

Tujuan: Mengkaji keperluan klorofil untuk fotosintesis. Cajtatan

Hipotesis: Tumbuhan memerlukan klorofil untuk fotosintesis. Daun bervariegasi ialah daun
dengan beberapa warna.
Pemboleh ubah
Pemboleh ubah dimanipulasikan: Kehadiran klorofil Sebahagian daun yang berwarna
Pemboleh ubah bergerak balas: Perubahan warna larutan iodin kemerahan mempunyai sedikit
Pemboleh ubah dimalarkan: Jenis tumbuhan klorofil yang terselindung di
sebalik pigmen warna merah.

Bahan dan radas: Daun bervariegasi, air panas, etanol, larutan iodin, tabung didih, jubin
putih, penitis, forseps, bikar, penunu Bunsen, kaki retort, tungku kaki tiga, kasa dawai.

Prosedur Bahagian daun yang
1. Petik sehelai daun bervariegasi (Rajah 2.17) tidak berwarna hijau
Bahagian daun yang
yang telah terdedah kepada cahaya matahari berwarna hijau
selama beberapa jam.
2. Lukis gambar rajah yang menunjukkan Rajah 2.17 Daun bervariegasi
taburan warna hijau pada daun.

Bab 2

3. Lakukan ujian kanji pada daun tersebut.
4. Rekodkan pemerhatian anda.

Kesimpulan
Hipotesis diterima atau ditolak? Berikan alasan anda.

J ©Eksperimen

Pernyataan masalah: Adakah karbon dioksida diperlukan dalam proses fotosintesis?

Hipotesis: Tumbuhan memerlukan karbon dioksida untuk fotosintesis.

Tujuan: Mengkaji keperluan karbon dioksida bagi proses fotosintesis http://goo.gl/K1fe80

Pemboleh ubah Video Fotosintesis
Pemboleh ubah dimanipulasikan: Kehadiran karbon dioksida
Pemboleh ubah bergerak balas: Perubahan warna larutan iodin
Pemboleh ubah dimalarkan: Jenis tumbuhan

Bahan dan radas: Dua tumbuhan yang sama jenis dalam pasu yang berasingan, air panas,
etanol, larutan iodin, larutan kalium hidroksida, serkup kaca, tabung didih, jubin putih,
penitis, forseps, bikar, penunu Bunsen, kaki retort, kasa dawai, plat kaca disapu vaselin.

Prosedur
1. Letakkan dua tumbuhan yang sama di dalam gelap selama dua hari untuk

menghilangkan kanji.
2. Letakkan tumbuhan di dalam serkup kaca dan labelkan A dan B setiap

satunya (Rajah 2.18).
3. Dalam serkup kaca A, letakkan satu bikar larutan kalium hidroksida. Larutan kalium

hidroksida berfungsi untuk menyerap gas karbon dioksida di dalam udara.
4. Letakkan kedua-dua tumbuhan dalam serkup kaca ini di bawah cahaya matahari

selama empat hari.

Cahaya Cahaya
matahari matahari

Udara tanpa Serkup
karbon dioksida kaca
Tumbuhan
hijau Larutan kalium
hidroksida
C s X Bab 2
Plat kaca
disapu vaselin

Rajah 2.18

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

5. Lakukan ujian kanji pada daun dari kedua-dua tumbuhan tersebut.
6. Rekodkan pemerhatian anda.

Kesimpulan:
Hipotesis diterima atau ditolak? Berikan alasan anda.

Pernyataan masalah: Adakah air diperlukan dalam proses fotosintesis?
Hipotesis: Tumbuhan memerlukan air untuk fotosintesis.
Tujuan: Mengkaji keperluan air bagi proses fotosintesis
Pemboleh ubah
Pemboleh ubah dimanipulasikan: Kehadiran air
Pemboleh ubah bergerak balas: Perubahan warna larutan iodin
Pemboleh ubah dimalarkan: Jenis tumbuhan
Bahan dan radas: Dua tumbuhan yang sama jenis dalam pasu yang berasingan, air, air
panas, etanol, larutan iodin, tabung didih, jubin putih, penitis, forseps, bikar, penunu
Bunsen, kaki retort, tungku kaki tiga, kasa dawai.
Prosedur
1. Letakkan dua tumbuhan yang sama di dalam gelap selama dua hari untuk

menghilangkan kanji.
2. Selepas dua hari, kedua-dua tumbuhan tersebut diletakkan di bawah cahaya matahari.
3. Satu tumbuhan disiram air setiap hari manakala satu lagi tidak disiram air (Rajah 2.19).
4. Selepas seminggu, petik sehelai daun daripada kedua-dua tumbuhan tersebut.

A B

Rajah 2.19

5. Lakukan ujian kanji pada kedua-dua daun tersebut.
6. Rekodkan pemerhatian anda.

Kesimpulan
Hipotesis diterima atau ditolak? Berikan alasan anda.

Bab2 ( 6 3 )

Daripada keputusan Eksperim en 2.1 hingga 2.4, dapat disim pulkan bahaw a
proses fotosintesis memerlukan tenaga cahaya, klorofil, karbon dioksida dan air untuk
m enghasilkan glukosa dan oksigen seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.20.

Tenaga Karbon dioksida
cahaya
n

\ /*. _ Oksigen

T2

Klorofil

Memerangkap tenaga cahaya

Glukosa

Tenaga cahaya

Karbon dioksida + Air Glukosa + Oksigen

Klorofil

Persamaan perkataan proses fotosintesis

Rajah 2.20 Prosesfotosintesis

Perbezaan antara Proses Respirasi Sel dengan Fotosintesis

Jadual 2.1 m enunjukkan perbezaan antara respirasi sel dengan fotosintesis.

Jadual 2.1 Perbezaan antara respirasi sel dengan fotosintesis

Respirasi Sel Fotosintesis
Berlaku dalam mitokondria Berlaku dalam kloroplas
Proses yang membebaskan tenaga Proses yang menyerap tenaga
Menggunakan tenaga kimia dalam makanan Menggunakan tenaga daripada cahaya
matahari
Berlaku pada manusia, haiwan, tumbuhan Berlaku pada tumbuhan dan mikroorganisma
dan mikroorganisma
Menguraikan glukosa untuk Mensintesis glukosa
penghasilan tenaga
Menggunakan oksigen dan glukosa untuk Menggunakan karbon dioksida dan air
menghasilkan karbon dioksida, air dan tenaga untuk menghasilkan oksigen dan glukosa
Sentiasa berlaku Berlaku ketika ada cahaya

64 ) Bab 2

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

r 5* \j (,?

Proses respirasi sel dan fotosintesis saling m elengkapi.LSem asa respirasi sel, gas

oksigen diserap dan gas karbon dioksida disingkirkan. Karbon dioksida yang disingkirkan

akan digunakan oleh semua tumbuhan hijau untuk m elakukan fotosintesis. Oksigen yang

dihasilkan daripada proses fotosintesis pula digunakan oleh semua organisma untuk

respirasi sel. 1

Cahaya
matahari

Tumbuhan Semua organisma
menghasilkan menggunakan
glukosa dan oksigen glukosa dan

Tumbuhan menggunakan oksigen semasa
karbon dioksida dan respirasi sel

air semasa fotosintesis

Semua organisma
menghasilkan
karbon dioksida
dan air

Rajah 2.21 Proses respirasi sel dan fotosintesis saling melengkapi

Oksigen

1. Namakan proses yang berlaku dalam rajah di Karbon
sebelah. Apakah tujuan proses ini? dioksida

2. Isi tempat kosong dalam rajah di bawah mengenai
proses fotosintesis.

rtpumb, uh, an ,h.i.ja u meng^h--a-s--il-k--a-n> ditukar kepada Tenaga untuk semasa
mengekalkan
proses hidup
dan aktiviti

Bab 2 { 6 5 ,

S truktur, fungsi dan organisasi sel

I

Benda hidup Organisma Organisma
dibina daripada sel unisel m ultisel

Cara penyediaan f Organisma
slaid sel haiwan yang terdiri
dan sel tum buhan Organisma
yang terdiri lebih
S truktur sel daripada
daripada satu sel
Fungsi satu sel
stru ktu r sel I
I
Perbandingan antara Contoh:
sel haiwan dengan Contoh: Manusia
sel tum buhan Amoeba Mucor
Paramecium
Euglena Hydra
Kucing
Pokok bunga raya

I
Respirasi sel dan fotosintesis

I......

Organisasi Fotosintesis 1 Respirasi sel

1 sel Perbezaan
antara proses
Sel respirasi sel dan
fotosintesis
I
I
Tisu
Proses respirasi
I sel dan

Organ fotosintesis
saling
I
m elengkapi
Sistem

I

Organisma

a

Bab 2: Sel Sebagai Unit Asas Hidupan

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:
2.1 Sel - S truktur, Fungsi dan Organisasi
□ Menerangkan bahawa benda hidup dibina daripada sel yang menjalankan fungsi hidup dan mengalami

pembahagian sel.
□ Menunjukkan cara penyediaan slaid sel haiwan dan sel tumbuhan mengikut prosedur yang betul.
I I Berkomunikasi mengenai fungsi setiap struktur dalam sel serta membandingkan dan membezakan sel

haiwan dengan sel tumbuhan.
□ Menjelaskan ciri organisma unisel dan multisel bagi kedua-dua haiwan dan tumbuhan berserta contoh.
□ Membezakan jenis dan fungsi sel haiwan dengan sel tumbuhan.
□ Mengkonsepsikan pembentukan suatu organisma mengikut urutan tahap organisasi:

sel -» tisu -» organ —» sistem —>organisma
□ Mengagumi dan menghargai kewujudan pelbagai organisma.
2.2 Respirasi Sel dan Fotosintesis

Berkomunikasi mengenai respirasi sel.
Berkomunikasi mengenai proses fotosintesis.
Membezakan proses respirasi sel dengan fotosintesis.
Menerangkan perkaitan proses respirasi sel dan fotosintesis.

P tr* k4is Z~2 ^ )

1. Label struktur P, Q dan R pada Rajah 1.

2. Tandakan (/ ) pada petak di bawah ini yang mewakili organ.

Epitelium Sperma Ginjal Ovum Peparu

< r\

3. Namakan sel-sel berikut. (b) (c)
(a)

Rajah 2
4. Jika sel tumbuhan dan sel haiwan diletakkan di bawah mikroskop, apakah ciri-ciri pada sel

tersebut yang membolehkan anda mengenai pasti bahawa sel itu ialah sel tumbuhan?

5. Terangkan sebab kulit merupakan satu organ dan bukan tisu.
6. Berikan satu contoh organ. Ramalkan keadaan manusia jika kehilangan organ tersebut.
, y'i, 7. Rajah 3 di bawah menunjukkan organisasi satu sistem dalam manusia.

Jantung

Rajah 3 Sistem
Nyatakan sistem tersebut dan bincangkan fungsinya.
..J i
8. Haiwan herbivor seperti lembu dalam Gambar foto 1 >*>'
•faVof.v'des-'5' memakan rumput. Tenaga daripada rumput sampai
kepada lembu dan dikembalikan kepada rumput. Gambar foto 1
Bagaimanakah benda hidup saling memerlukan
antara satu sama lain dari segi proses fotosintesis

dan respirasi sel dalam hal ini? Bincangkan.
__ veSjm&S'

O t- W i

6 8 ) Bab 2

J
9. Amirah dan Azma mengambil sampel air dari sebuah kolam. Mereka mendapati bahawa

terdapat organisma (Rajah 4) dalam titisan air tersebut apabila dilihat melalui mikroskop.

*\A>' s S'/-a t n j W * Flagela fC fi'
^o»o-\cv> W\ vOt. )'

Kloroplas

- b^A/i W r^-or^lc

Rajah 4 ^OjV~A G\

Amirah berpendapat organisma ini merupakan sejenis haiwan tetapi Azma berasakan
organisma ini merupakan sejenis tumbuhan. Pada pendapat anda, apakah pernyataan yang
lebih sesuai tentang organisma di atas? Berikan alasan.

10. Zuliha menjalankan penyiasatan untuk mengkaji sel-sel yang membentuk organ jantung.

Pada pendapat anda, sel yang manakah membantu pengecutan dan pengenduran otot pada

jantung? Berikan alasan. S t I o-fa-V-
wbr r A' - - v<
St-1 o-f-oj~

■fiSu o -h rf ■

^ Vv\i2vvo\?O^Vv^c' / '
S-

( <Uco\V

11. Tiga orang murid berbincang mengenai sel. Perbualan mereka adalah seperti yang berikut.

Mei Fong: Saya berpendapat semua organisma terdiri daripada satu sel sahaja. A
Keetha: Saya pula berpendapat sesetengah organisma terdiri daripada satu sel manakala

yorganisma yang lain terdiri daripada banyak sel untuk menjalankan pelbagai fungsi.

Hidayah: Saya tidak setuju. Semua benda hidup adalah kompleks dan terdiri daripada
banyak sel untuk melakukan pelbagai fungsi.

Pada pendapat anda, pernyataan murid yang manakah betul? Berikan alasan untuk menyokong
pilihan anda. 4 ! ^

Bab 2 ( 69

Manusia dan benda hidup
bergerak pada setiap masa.
Bagaimanakah manusia dan
benda hidup mengawal atur

keadaan dalam badan?

Marilah kita mengkaji
Homeostasis dalam benda hidup

BULETIN SAINS

BADAN KITAIALAH PENGAWAL ATUR SUHU YANG BAIK

Suhu badan kita kekal pada suhu 37°C supaya tindak balas kimia dalam badan kita
berfungsi dengan baik. Oleh itu, suhu 37°C ialah suhu normal dalam badan kita.
Tahukah anda bahawa mamalia dan burung juga mempunyai satu suhu badan yang kekal.
Suhu normal itu berbeza-beza mengikut jenis haiwan. Contohnya, suhu badan normal
burung murai ialah kira-kira 39°C manakala suhu badan normal bagi landak ialah
kira-kira 31°C.

Semasa kita berlari, badan kita akan menghasilkan haba yang menyebabkan suhu
badan kita meningkat. Oleh itu, kelenjar peluh dalam badan kita akan menghasilkan peluh
untuk menurunkan suhu badan. Jika suhu badan kita tidak dapat turun ke suhu
normal, maka sel-sel badan kita tidak akan dapat berfungsi dengan baik dan
boleh menyebabkan kematian. Suhu badan yang melebihi 6°C daripada suhu
normal akan menyebabkan kematian. Oleh itu. pesakit yang demam perlu
diawasi dengan rapi untuk mengelakkan suhu badan daripada naik
secara mendadak.

k a ta k u n c i

e Hom eostasis • Kaw al atur
• Transpirasi • Gerak baias
• K iraan n adi • Tindakan biologi

Bab 3 ( 71

Homeostasis dalam Benda Hidup

M ari kita belajar

Berkomunikasi tentang maksud homeostasis.
Menjelaskan mengenai sistem yang terlibat dengan homeostasis dalam manusia dan haiwan
berserta contoh.
Menjelaskan sistem yang terlibat dengan homeostasis dalam tumbuhan berserta contoh.
Menghargai kepentingan homeostasis kepada manusia dan benda hidup.

Apakah m aksud hom eostasis? H om eostasis m erujuk ^Masa Siiam
kepada pengekalan keadaan persekitaran dalam badan
sesu atu organism a, m isaln ya aras suhu, air, pH , tekanan Homeostasis berasal
darah dan sebagainya supaya berada dalam keadaan yang daripada perkataan
seim bang dan stabil. Pengekalan persekitaran dalam badan Creek, ‘homeo1 yang
sesuatu organism a dalam keadaan seim bang dan stabil bermaksud sama dan
m em bolehkan sem ua proses hidup dalam badan organism a ‘stasis’ yang bermaksud
itu berjalan dengan lancar. Sekiranya keadaan persekitaran tidak bergerak.
tidak seim bang, m isalnya suhu terlalu tinggi, sel-sel
organism a boleh mati.

Homeostasis dalam M anusia

Pernahkah anda m enggunakan ketuhar?

Tahukah anda bahaw a term ostat

digunakan untuk m engaw al suhu

ketuhar? Jika term ostat m engesan

suhu ketuhar terlalu tinggi,

fungsi pem anas pad a ketuhar

akan dim atikan dan suhu

akan menurun. Sebaliknya,

jika term ostat m engesan suhu

ketuhar terlalu rendah, fungsi

pem anas akan dihidupkan sem ula

untuk m enaikkan suhu. Gambar foto 3.1 Termostat ketuhar

Begitu juga dengan badan kita yang mempunyai
mekanisme yang boleh mengawal suhu badan,
kandungan air dan sebagainya supaya berada dalam
keadaan seimbang dan stabil.

Gambar foto 3.2 Homeostasis dalam badan kita membolehkan proses
dalam badan kita berjalan dengan lancar

Bab 3: Koordinasi dan Gerak Balas

Proses Kawalan Homeostasis

A pabila keadaan persekitaran dalam badan kita berubah, m isalnya suhu m eningkat,
pu sat kaw alan di otak akan m engesan peningkatan itu. M ekanism e pem betulan akan
bertindak dan suhu akan m enurun kepada julat norm al. Sebaliknya, apabila suhu badan
m enurun, m ekanism e pem betulan akan bertindak dan suhu akan m eningkat kepada julat
n orm al (Rajah 3.1).

Pusat »: Mekanisme
kawalan pembetulan

M eningkat Menurun
ft
CBBBB
Mienurun
Meningkat

H Pusat » : Mekanisme
kawalan pembetulan

Rajah 3.1 Proses kawalan homeostasis

H om eostasis adalah penting kepada m anusia. A ntara kaw alan hom eostasis yang
penting dalam badan m anusia ialah k aw al atur k an dun gan air dan suh u badan.

Bagaimanakah badan Bagaimanakah badan
saya mengawal atur saya mengawal atur

kandungan air? suhu badan?

A IA Aktiviti Vbatf
-
- __________ • # KMK,

Tujuan: Mengumpulkan maklumat mengenai homeostasis dalam badan kita

Arahan
1. Jalankan aktiviti secara berkumpulan.
2. Setiap kumpulan perlu mengumpulkan maklumat mengenai homeostasis seperti

kawal atur kandungan air dan suhu badan. Maklumat boleh diperoleh daripada
Internet, majalah dan sum ber lain.
3. Bincangkan maklumat yang telah dikumpulkan.
4. Selepas itu, setiap kumpulan perlu membentangkan hasil perbincangan mereka di
dalam kelas dalam bentuk persembahan multimedia.

sob

Kawal Atur Kandungan Air

Sistem yang terlibat dalam kaw al atur kandungan air ialah sistem perkum uh an dan
sistem endokrin. A ntara organ yang terlibat ialah gin jal dan otak.

-Otak
M ekanisme pembetulan

• Otak merangsang rembesan sejenis
hormon supaya ginjal menambahkan
penghasilan air kencing.

• Lebih banyak air kencing dihasilkan

Dikesan oleh otak I

Kandungan air Kandungan air dalam
dalam badan badan menurun.
meningkat
apabila kita I
m eminum air.

Meningkat

Kandungan air dalam badan Aras air normal t
menurun apabila kita berpeluh
Otak Kandungan air dalam
Dikesan oleh otak badan meningkat.
/
i

M ekanisme pembetulan

Otak merangsang rembesan
sejenis hormon supaya ginjal
mengurangkan penghasilan
air kencing.
Berasa dahaga

Rajah 3.2 Kawal atur kandungan air

/ T ) Bab 3

Bab 3: Koordinasi dan Gerak Balas

Kawal Atur Suhu Badan

Sistem yang terlibat dalam kaw al atur suhu badan ialah sistem perkum uh an dan sistem
endokrin. A ntara organ yan g terlibat ialah kulit, otak dan otot rangka.

Otak M ekanisme pembetulan

Pada hari panas, suhu Salur darah mengembang
badan meningkat. Bulu roma condong
Berpeluh
Aktiviti otot rangka dan perembesan
hormon-hormon tertentu
akan berkurangan, seterusnya
menurunkan suhu badan.

IAir kencing sedikit
Suhu badan menurun.
Meningkat
f
—— — “ Suhu normal (37°C)
__________
Pada hari \Menurun
sejuk, suhu i
badan
menurun. Suhu badan meningkat.

1
Mekanisme pembetulan
Dikesan oleh otak
Salur darah mengecut
Bulu roma menegak
Kurang berpeluh
Otot rangka akan mengecut dan mengendur
secara aktif dan menyebabkan seseorang menggigil
supaya meningkatkan suhu badan. Pada masa yang
sama, hormon tertentu akan dirembeskan untuk
meningkatkan metabolisme badan.

Rajah 3.3 Kawal atur suhu badan

Babl

Suhu persekitaran tinggi Suhu persekitaran rendah
Bulu roma m enegak
Kelenjar peluh supaya dapat
menghasilkan lebih memerangkap satu
banyak peluh bagi lapisan udara yang
menyejukkan kulit bertindak sebagai
apabila peluh tersejat. penebat haba.

Bulu roma condong untuk Bulu roma menegak
mengurangkan udara
terperangkap pada kulit supaya
haba mudah dibebaskan.

------------ Bulu roma condong

Pengembangan Titisan
salur darah peluh

Lapisan kulit

Kelenjar
peluh

X Salur darah m engem bang untuk • Salur darah mengecut untuk
membolehkan lebih banyak darah membolehkan lebih banyak darah
mendekati kulit bagi membebaskan menjauhi kulit bagi mengurangkan
tenaga haba. pembebasan tenaga haba.

Rajah 3.4 Keadaan lapisan kulit semasa suhu persekitaran tinggi dan suhu persekitaran rendah

http://goo.gl/Kb3GnL
Video peranan kulit dalam
i pengawalaturan termo

Eksperimen

Pernyataan m asalah: Kita berpeluh dalam keadaan panas atau sejuk?
H ipotesis: Kita berpeluh dalam keadaan panas.
Tujuan: Mengkaji tindakan biologi yang memberikan gerak balas kepada perubahan suhu
Pemboleh ubah
Pemboleh ubah dimanipulasikan: Suhu persekitaran
Pemboleh ubah bergerak balas: Kehadiran peluh
Pemboleh ubah dimalarkan: Masa yang diambil
Bahan dan radas: Jam randik, satu murid dari setiap kumpulan.

7]X Bab 3

Bab 3: Koordinasi dan Gerak Balas

Prosedur
1. M asuk ke dalam bilik m akm al tanpa m em asang kipas selama 10 minit.
2. Rekodkan sama ada anda berpeluh atau tidak.
3. Kemudian, pasangkan kipas selama 10 minit.
4. Rekodkan sam a ada anda berpeluh atau tidak.

Keputusan

Suhu persekitaran Kehadiran peluh
Panas (tanpa pasang kipas)
Sejuk (kipas dipasang)

Soalan
1. Apakah yang berlaku kepada badan dalam suhu persekitaran yang panas?

Kesimpulan: Adakah hipotesis itu diterima? Berikan alasan anda.

i Eksperimen

Pernyataan masalah: Adakah kiraan nadi semakin meningkat apabila melaksanakan
tugas yang berat?

Hipotesis: Kiraan nadi semakin meningkat apabila melaksanakan tugas
yang berat.

Tujuan: Mengkaji tindakan biologi yang memberikan gerak balas kepada kiraan nadi

Pemboleh ubah
Pemboleh ubah dimanipulasikan: Jenis aktiviti
Pemboleh ubah bergerak balas: Kiraan nadi
Pemboleh ubah dimalarkan: Masa yang diambil

Bahan dan radas: Jam randik, seorang murid daripada setiap kumpulan.

Prosedur Gambar foto 3.3 Cara pengiraan nadi

1. Pilih seorang m urid daripada setiap
kumpulan untuk menjalankan aktiviti yang
dirancangkan, iaitu keadaan rehat, berjalan
dan berjoging. Aktiviti berjalan dan berjoging
dilakukan selama sepuluh minit.

2. Kemudian, ambil kiraan nadi setiap murid
selama satu minit dengan meletakkan dua jari
pada pergelangan tangan mereka dan rekodkan
bacaan (Gambar foto 3.3).

3. Rekodkan semua keputusan dalam jadual seperti
yang berikut.

Bab 3 C 7 7

Keputusan Nama Keadaan rehat Kiraan nadi Berjoging
m urid Berjalan
Nombor
kum pulan

1
2
3
4

Soalan
1. Apakah yang ditunjukkan oleh data yang diperoleh?
2. Apakah pemerhatian lain yang boleh dilihat pada murid selepas aktiviti yang lebih

berat dilakukan?
3. Mengapakah peluh dihasilkan apabila aktiviti yang lebih berat dilakukan?

Kesim pulan: Adakah hipotesis itu boleh diterima atau ditolak? Berikan alasan anda.

Hom eostasis dalam Haiwan

H om eostasis ju ga berlaku p ad a haiw an. H aiw an seperti kucing dan anjing tidak
m em punyai kelenjar peluh kecuali di tapak kaki. B agaim an akah haiw an-haiw an itu
m engekalkan hom eostasis terhadap perubahan suhu persekitaran?

Saya m enjilat bulu di
badan supaya suhu badan

saya berkurangan.

Saya m enjelirkan lidah
supaya suhu badan
saya berkurangan.

Bulu saya menegak
apabila kesejukan untuk

memerangkap haba.

Gambar foto 3.4 Gerak balas haiwan kepada perubahan suhu

7 8 ) Bab 3

Bab 3: Koordinasi dan Gerak Balas

Bagaim anakah haiw an reptilia seperti cicak m engekalkan hom eostasis terhadap
perubahan suhu persekitaran?

Persekitaran yang sejuk: Persekitaran yang panas:
• Jantung berdegup
• Aktiviti badan m enjadi perlahan
• Otot berfungsi pad a kadar dengan cepat
• Pergerakan m enjadi
yang perlahan
• Pergerakan m enjadi perlahan lebih pantas
• K adar m etabolism e rendah • K adar m etabolism e cepat
• Suhu badan m enurun • Suhu badan m eningkat

Gambar foto 3.5 Cicak mengawal atur suhu
badannya apabila suhu persekitaran berubah

Bagaim anakah pula siput babi dan lebah m engekalkan hom eostasis terhadap 0
peningkatan suhu persekitaran?

abaran M?nda

Kehilangan banyak air Bagaimanakah
melalui penyejatan air di homeostasis berlaku
permukaan kulit. dalam badan ulardan
beruang kutub ?
Menghasilkan bendalir dan
mencari tempat lembap untuk vtuw
mengurangkan penyejatan air.
0 KBMM

Gambar foto 3.6 Siput babi

Mempunyai lapisan kulit berlilin dan kehilangan
wap air berlaku melalui spirakel pada badan.

Menutup spirakel antara dua gerakan pernafasannya
untuk m engurangkan kehilangan air.

Gambar foto 3.7 Lebah
Bab 3 ( 79

I

Hom eostasis dalam Tumbuhan Pada waktu
tengah hari
Perhatikan keadaan tum buhan pad a w aktu
vang berlainan dalam sehari. Tum buhan Pada waktu ►
m em erlukan air yang m encukupi untuk petang
m engelakkan tum buhan m enjadi layu dan
mati. Bagaim anakah tum buhan m engaw al atur Gambar foto 3.8 Pokok pisang menggulungkan
kandungan air pada hari pan as dan hari sejuk? daunnya apabila hari panas
untuk mengurangkan
A ir daripada tum buhan hilang m elalui satu kehilangan air
proses yang dikenal sebagai transpirasi. D alam
proses transpirasi, air hilang darip ada daun
dalam bentuk w ap air ke persekitaran m elalui
stom a. H al ini m elibatkan sistem pen gangkutan
dalam tum buhan.

Transpirasi membantu tumbuhan menyerap dan mengangkut air dan mineral dari tanah ke
seluruh bahagian tumbuhan (Rajah 3.5).
Penyejatan air daripada daun menyejukkan tumbuhan pada hari panas.

Kunci: Eksplorasi Sains
— Lal uan air
Kira-kira 90%air yang
diserap oleh akar
tumbuhan hilang
melalui transpirasi.

Stoma 2 Transpirasi pada
Keratan rentas daun daun menghasilkan
daya yang menarik
air dari bahagian
batang tumbuhan.

rambut ,
Air tanah V Bahagian akar

tumbuhan

menyerap air dan

mineral dari tanah.

Rajah 3.5 Transpirasi membantu pengangkutan air dari akar ke daun

Bab 3: Koordinasi dan Gerak Balas

Sel-sel pengawal mengawal pembukaan dan penutupan stoma. Pada waktu siang, stoma
terbuka untuk pertukaran gas. Pada masa yang sama, wap air akan hilang daripada daun dan
hal ini akan meningkatkan kadar penyerapan air oleh akar.

■ Pada waktu siang

Sel
pengawal
Stoma

Pada waktu siang, stom a
terbuka supaya lebihan
air tersejat daripada
daun melalui transpirasi.

Pada suhu yang terlalu tinggi

Sel
pengawal

Stoma
tertutup

Pada suhu yang
terlalu tinggi, stoma
akan tertutup untuk
mengurangkan air yang
tersejat daripada daun
melalui transpirasi.

Rajah 3.6 Pembukaan dan penutupan stoma

Bab 3 ( 81

juan: Mengumpulkan maklumat mengenai transpirasi

ahan
Jalankan aktiviti secara berkumpulan.
Setiap kumpulan perlu mengumpulkan maklumat mengenai transpirasi seperti
fungsinya dalam kawal atur kandungan air dalam tumbuhan. Maklumat boleh
diperoleh daripada Internet, majalah dan sumber lain.
Bincangkan maklumat yang telah dikumpulkan.
Selepas itu, setiap kumpulan perlu membentangkan hasil perbincangan mereka di
dalam kelas dalam bentuk persembahan multimedia.

Bab 3: Koordinasi dan Gerak Balas

Kepentingan Hom eostasis kepada M anusia dan Benda Hidup

K aw alan hom eostasis dalam badan m anusia dan benda hidup bertujuan untuk
m enyediakan satu keadaan optim um dalam badan su paya sel dapat m enjalankan
aktiviti m etabolism enya dengan cekap. Sem ua tindak balas kim ia dalam sel hidup
dikaw al oleh enzim yang peka kepada perubahan persekitaran. Perubahan suhu akan
m em pengaruhi aktiviti enzim itu.

Kita harus bersyukur kerana hom eostasis m enyebabkan persekitaran dalam badan
dap at dikaw al dan dikekalkan dalam keadaan yang seim bang dan stabil. Bayangkan
kehidupan kita tanpa hom eostasis. A pakah kesannya jika suhu badan kita atau benda
hidup terus m eningkat atau m enurun? A pakah kesannya jika kandungan air di dalam
badan kita dan benda hidup hilang tanpa dikaw al?

Aduh,suhu
badan saya
semakin panas!

Rajah 3.7 Keadaan manusia dan benda hidup tanpa homeostasis

A k tiv iti >iaa
KMK •

• Tujuan: Membincangkan kepentingan homeostasis

: Arahan:
| 1. Jalankan aktiviti secara berkumpulan.
• 2. Bincangkan kepentingan homeostasis. Setiap murid perlu memberikan
; sekurang-kurangnya satu idea.
i 3. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan di dalam kelas dalam bentuk persembahan
: m ultimedia seperti Powerpoint.

Praktis Formatif jt 3.1

1. Apakah homeostasis?
2. Berikan dua contoh kawal atur yang penting dalam badan manusia.

84 ) Bab 3 K on Sep

Definisi Koordinasi dan
homeostasis T

Homeostasis dalam
manusia

Pengekalan Kawal atur Kawal a
persekitaran dalam kandungan air suhu ba

badan sesuatu Kiraan nadi semakin
organisma m eningkat apabila

Contohnya melaksanakan
tugas yang berat
Suhu

Air

Tekanan darah

n Gerak Balas

Homeostasis dalam Homeostasis dalam
haiwan tumbuhan

atur Cara mengawal atur Peranan transpirasi
dan suhu badan dalam kawal atur

Kepentingan
homeostasis dalam

manusia, haiwan
dan tumbuhan

Bab 3: Koordinasi dan Gerak Balas

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:

3 .1 Homeostasis dalam Benda Hidup

□ Berkomunikasi mengenai maksud homeostasis.
□ Menjelaskan sistem yang terlibat dengan homeostasis dalam manusia dan haiwan berserta contoh.
□ Menjelaskan sistem yang terlibat dengan homeostasis dalam tumbuhan berserta contoh.
□ Menghargai kepentingan homeostasis kepada manusia dan benda hidup.

W a M is /3

1. Bagaimanakah tumbuhan dapat mengekalkan kawalan homeostasis?

2. Bagaimanakah badan kita bergerak balas kepada perubahan suhu apabila kita memasuki bilik
yang sangat sejuk?

3. Apakah peranan salur darah dalam meningkatkan kehilangan haba?

4. Apakah kelebihan mempunyai suhu badan yang tetap?

5. Ketika bersenam, badan banyak kehilangan air. M engapakah seseorang yang bersenam perlu
minum air sebelum dia berasa dahaga?

6. Mengapakah muka kita kelihatan merah selepas melakukan senaman kecergasan dan kelihatan
pucat apabila berasa sejuk?

7. G raf dalam Rajah 1 menunjukkan kuantiti peluh dan air kencing berubah dengan suhu.

10 15 20 25 30 35
Suhu luar badan (°C)

Rajah 1

Bab 3 85

(a) Apakah yang berlaku kepada kuantiti peluh apabila suhu bertambah? Terangkan sebab
hal ini berlaku.

X J (b) Apakah yang berlaku kepada kuantiti air kencing apabila suhu bertambah? Terangkan
sebab hal ini berlaku.

(c) Kaitkan hubungan kedua-dua sebab dalam jawapan (a) dan (b).

8. Khairul duduk di rumah dan diberi kuantiti makanan dan minuman yang sam a untuk tiga
hari. Kuantiti air kencing yang terhasil dikumpulkan dan disukat.

Hari Jadual 1
Pertama
Kedua Kuantiti air kencing (ml)
Ketiga 1900
500
850

(a) Mengapakah kita perlu memastikan kuantiti makanan dan minuman yang sama pada
ketiga-tiga hari itu?

(b) Hari yang manakah Khairul melakukan aktiviti yang paling cergas? Berikan alasan anda.
(Panduan jawapan: Kaitkan dengan kuantiti air kencing yang dihasilkan)

9. Mengapakah memakai beberapa lapisan kain nipis lebih baik daripada satu lapisan kain tebal
untuk mengekalkan suhu badan? Bahagian badan yang manakah mempunyai fungsi yang
sam a dengan beberapa lapisan kain itu?

10. Pernyataan di bawah menunjukkan satu hipotesis.

Tumbuhan mengawal atur kandungan air melalui stoma.

Reka cipta satu eksperimen untuk membuktikan hipotesis di atas. Bagaimana hal
ini berlaku?

Laporan itu mestilah mengandungi:
• Pernyataan masalah
• Hipotesis
• Tujuan eksperimen
• Pemboleh ubah
• Bahan dan radas
• Prosedur
• Penjadualan data

8 6 ) Bab 3

Bab 3: Koordinasi dan Gerak Balas

C s& S D t\rA A
11. Pernyataan di bawah menunjukkan fungsi kulit.

Kulit merupakan organ perkumuhan, organ perlindungan kepada organ-organ lain dan
organ yang mengawal atur suhu badan.
Pada pendapat anda, adakah pernyataan itu benar? Berikan alasan anda.
12. Pernyataan di bawah menunjukkan satu hipotesis.
Air kencing yang dihasilkan adalah banyak apabila kita banyak meminum air berbanding
dengan air kencing yang dihasilkan apabila kita kurang meminum air.
Reka cipta satu eksperimen untuk membuktikan hipotesis di atas. Terangkan sebab hal ini
berlaku.
Laporan itu mestilah mengandungi:
• Pernyataan masalah
• Hipotesis
• Tujuan eksperimen
• Pemboleh ubah
• Bahan dan radas
• Prosedur
• Penjadualan data

Bab 3 I 8 7

Secara purata, sebanya
bayi yang berlaku di Malaysia dalam sehari

(Jabatan Perangkaan Malaysia, 2014).
Apakah kepentingan kelahiran bayi?

Marilah kita mengkaji: Faktor yang
• Pembiakan seks dan aseks perkembangan fetus dan bayi
• Sistem pembiakan manusia • Kemandulan dan
• Kitar haid pencegahan kehamilan
• Persenyawaan dan kehamilan ♦ Pembiakan tumbuhan

8 8 1 Bab 4

________ BULETIN SAINS________ 'S/ 'S,V-.

HADIAH NOBEL ROBERT EDWARDS

P ada tahun 2 0 1 0 , seorang saintis Britain. Robert Edwards telah dinobatkan sebagai
pemenang Hadiah Nobel dalam bidang perubatan. Beliau telah berjaya menghasilkan
kaedah persenyawaan in vitro, (IV F-In Vitro F ertilisation ), iaitu persenyawaan
di dalam bekas kaca (tabung uji).

Bagaimanakah prosedur IV F dijalankan? Prosedur IV F melibatkan pengambilan sel
telur daripada seorang wanita dan kemudiannya disenyawakan dengan sperma lelaki di dalam
makmal. Sel telur yang telah disenyawakan dibiarkan membesar menjadi embrio peringkat awal
dan dimasukkan ke dalam uterus wanita tersebut. Embrio kemudiannya dibiarkan membesar
sehingga dilahirkan sebagai seorang bayi.

Penyelidikan Edwards ini telah bermula sejak tahun 1950-an yang lalu.
Penyelidikan beliau telah berjaya buat pertama kalinya pada 25 Julai 1978 apabila
seorang bayi tabung uji yang pertama di dunia berjaya dilahirkan. Bayi tersebut
diberi nama Louise Brown.

Pencapaian Edwards ini telah membantu ramai pasangan yang mengalami
masalah ketidaksuburan untuk mendapatkan zuriat. Kini, berjuta-juta bayi telah
berjaya dilahirkan melalui kaedah ini.

v
KA TA K U N C I

• Pembiakan seks • Haid
• Pembiakan aseks « Pengovulan
• Persenyawaan cPenempelan
• Pembiakan vegetatif •Plasenta
• Akil baligh • Pendebungaan

Bab 4 ( 8 9

Fembiakan Seks dan Aseks

Mari kita belajar

• Membandingkan dan membezakan pembiakan seks dan aseks bagi haiwan dan tumbuhan.
• Menaakul kepentingan pembiakan.
• Mensyukuri kebolehan membiak untuk menyambung zuriat sebagai kurniaan Tuhan.

Tahukah anda tentang maksud pem biakan? Pembiakan ialah Kerjaya
proses penghasilan individu baharu oleh organisma hidup. Sains
Pem biakan merupakan ciri asas bagi setiap organisma hidup.
Gam bar foto 4.1 m enunjukkan cara-cara pem biakan m anusia Doktor pakar yang
dan haiwan. mengamalkan ilmu
perubatan berkaitan
kehamilan dikenal
sebagai pakar obstetrik
dan ginekologi.

Manusia membiak
dengan cara

melahirkan anak.

Ayam pula
membiak dengan

cara bertelur.

Ikan paus juga
membiak dengan
melahirkan anak.

Gambar foto 4.1 C ara-cara pem biakan manusia dan haiwan
untuk menghasilkan individu baharu

Pem biakan boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu pem biakan seks dan aseks.
Secara ringkasnya, jenis-jenis pem biakan boleh dilihat melalui peta pem ikiran
yang berikut.

Bab 4

Bab 4: Pembiakan
Pembiakan

Seks Aseks
“ F~
Melibatkan sel pembiakan Tidak melibatkan sel pembiakan

Berlaku kepada: Berlaku kepada:
• Manusia • Tumbuhan (bawang, halia,
• Haiwan peringkat tinggi (mamalia,
ubi kentang)
burung, ikan, reptilia dan amfibia) • Organisma ringkas (A m oeba,
• Tumbuhan berbunga
Hydra, Paramecium)

Gambar foto 4.2 Manusia m em biak secara seks

Burung Ubi kentang

Tumbuhan Bawang
berbunga
4*

Halia Amoeba

Mamalia Paramecium
Gambar foto 4.4 B eberapa organisma hidup yang
Amfibia
Gambar foto 4.3 B eberapa organisma hidup yang menjalankan pem biakan aseks

menjalankan pem biakan seks Bab 4

Pembiakan Seks ^jMLaa^a Silam

Pem biakan seks merupakan jenis pem biakan utama yang Antonie van Leeuwenhoek
dijalankan oleh manusia, haiwan dan tumbuhan peringkat merupakan saintis pertama
tinggi. Pem biakan bagi manusia bukan sahaja untuk yang mengkaji sel sperma
m enghasilkan zuriat, malah m elibatkan ikatan kekeluargaan menggunakan mikroskop
dan kasih sayang. pada tahun 1677.

Pem biakan seks m elibatkan dua induk, iaitu

induk jantan yang m embawa sel pembiakan
jantan (sperma)

induk betina y an g m em b aw a sel p em biakan P
betina (ovum )

mempunyai

Induk jantan menghasilkan
Garnet jantan (sperma)

mempunyai menghasilkan

Induk betina

Garnet betina (ovum)

Rajah 4.1 Proses penghasilan garnet

Pembiakan seks menghasilkan generasi baharu yang berbeza daripada induknya
dan m enunjukkan variasi genetik. Tahukah anda tentang proses pembentukan generasi
baharu? Apakah yang m enyebabkan pem bentukan bayi di dalam tubuh ibu yang hamil?
Proses pertama yang terlibat ialah persenyawaan.

Bab 4: Pembiakan

Terdapat dua jenis persenyawaan iaitu persenyawaan dalam dan persenyawaan
luar. Perbezaan antara persenyawaan dalam dengan persenyawaan luar diringkaskan
m enerusi Jadual 4.1.

Jadual4.1 Perbezaan antara persenyaw aan dalam dan persenyaw aan luar

Persenyawaan dalam Ciri-ciri Persenyawaan luar
Berlaku
Nukleus garnet jantan bercantum apabila Nukleus garnet jantan bercantum
dengan nukleus garnet betina di dalam dengan nukleus garnet betina di luar
badan induk betina. Tempat. badan induk betina.
berlaku
Induk jantan membebaskan garnet percantuman Induk jantan membebaskan sperma
jantan di dalam badan induk betina. dan induk betina membebaskan
Proses ovum. Persenyawaan ini berlaku di
Garnet jantan dari organ pembiakan dalam air.
jantan akan dibebaskan ke dalam
organ pembiakan betina yang Garnet jantan biasanya berenang
mempunyai garnet betina dan menuju ke arah telur dan bercantum
bercantum membentuk zigot. dengan garnet betina.

Rajah 4.2 Persenyawaan dalam Rajah 4.3 Persenyawaan luar oleh ikan
oleh pepatung
abaran IV Tnda C
Mengapakah ovum
ikan mempunyai
lapisan gel di luar?

Bab 4

Pembiakan Aseks Eksplorasi Sains

Pembiakan aseks ialah Kultur tisu ialah contoh
penghasilan individu bioteknologi dalam
baharu oleh organisma penghasilan individu
hidup tanpa melibatkan baharu. Teknik ini akan
menghasilkan tanaman
sel pembiakan. baharu daiam tempoh
masa yang singkat.

€

Pem biakan aseks berlaku dalam organisma ringkas seperti 4» ■ *.
Amoeba, Paramecium dan Hydra. Tumbuhan seperti bawang,
halia dan ubi kentang juga membiak secara aseks.

Bagi pem biakan aseks, hanya satu induk yang terlibat.

Persenyawaan tidak berlaku dalam pembiakan aseks. Individu Rajah 4.4 Kultur tisu

baharu yang dihasilkan adalah seiras secara genetik dengan

induknya.Variasi tidak wujud dalam kalangan anak. Pelbagai

cara pem biakan aseks diterangkan seperti dalam Rajah 4.5

yang berikut. http://www.isaaa.org/resources/publications/pocketk/14/default.as

Kultur tisu

www.isaaa.org

(A )____A__k__t_i_y_i_t_i_;_

Tujuan: Mengumpul dan mentafsir maklumat mengenai pembiakan seks dan aseks

Arahan
1. Lakukan kerja secara berkumpulan.
2. Bincangkan perbezaan dan persamaan antara persenyawaan dalam dan persenyawaan

luar pembjakan seks.
3. Catatkan hasil perbincangan anda dalam jadual seperti di bawah.

Persenyawaan dalam Ciri-ciri Persenyawaan luar

4. Kumpulkan maklumat di Internet tentang cara pembiakan aseks yang berikut:
(a) belahan dedua
(b) pertunasan
(c) pembentukan spora
(d) pembiakan vegetatif
(e) penjanaan semula

Bakteria 1 --- Pem bia
I-------------- Pertunasan
Penjana
Belahan dedua I
' Penjan
I Pertunasan ialah berlaku
proses pembentukan kebole
Belahan dedua tunas pada badan organi
ialah pembahagian organisma. yang tu
satu sel induk Tunas bermula dan be
kepada dua sel sebagai satu struktur menjad
anak. yang berkembang dan baharu
kemudiannya lengkap
Con toh: terputus dan
Amoeba, Paramecium membentuk individu Contoh:
dan bakteria baharu. Cacing p
sulaiman
Sel induk Contoh: dan Spir
Amoeba Hydra dan yis

Nukleus
membahagi

• ~) Sitoplasma HHH 4
membahagi Tunas

Dua sel Pertunasan Hydra Penjanaan sem
anak
Belahan dedua Amoeba

Rajah 4.5 Pemb

akan Aseks Paku pakis Lobak merah

+ 1 ----------- 1
Pembentukan spora Pembiakan vegetatif
aan semula
I I
I
> Pembentukan > Pembiakan vegetatif
naan semula spora ialah proses merupakan satu cara
u daripada penghasilan spora di untuk menghasilkan
ehan fragmen dalam sporangium. tumbuhan baharu
sma tertentu daripada bahagian
umbuh ■ Selepas sporangium vegetatif tumbuhan
erkembang pecah, spora yang induk selain bunga.
di individu halus dan ringan
u yang akan disebarkan > Contoh bahagian
p. oleh angin. vegetatif ialah
akar, batang bawah
pipih, tapak > Apabila sampai di tanah, batang rayap,
n, Planaria tempat yang lembap, bebawang dan daun.
rogyra spora tumbuh
menjadi tumbuhan Contoh:
yang baharu. Lobak merah,
strawberi, halia, ubi
Contoh: keladi dan ubi kentang
Alga, kulat, paku pakis
dan bakteria

Dua individu Pokok Daun sisik
baharu baharu Tunas

mula Planaria ' Sporangium -Akar
Pembentukan spora Pembiakan vegetatif
biakan aseks
pada paku pakis halia

Pembiakan Vegetatif

Bahagian vegetatif Contoh tumbuhan

Akar Tumbuhan
• Bahagian akar tumbuhan baharu

induk akan berkembang
menjadi tumbuhan baharu.

Batang Lobak merah Ubi keledek
• Bahagian batang tumbuhan (a) Batang bawah tanah
(b) Batang rayap
induk akan berkembang Batang
menjadi tumbuhan baharu.
Ubi baharu

U b itu a — -— Akar Rumput

Ubi kentang adventitius
(c) Bebawang

Batang

Akar adventitius
Bawang

Daun Tunas Tumbuhan
• Bahagian daun tumbuhan baharu

induk akan berkembang
menjadi tumbuhan baharu.

Setawar Begonia
------------------------

Kepentingan Pembiakan Saya mengeram telur dan menjaga
anak untuk memastikan spesies
Semua organisma hidup m embiak bagi menghasilkan saya kekal wujud.
individu baharu. Apakah yang akan terjadi sekiranya

sesuatu organisma hidup itu tidak membiak?

Pem biakan sangat penting untuk menambahkan bilangan organisma

sesuatu spesies. Kegagalan organisma m enghasilkan individu baharu

boleh menyebabkan kepupusan. Apakah kepentingan lain pembiakan?

Pembiakan dapat meningkatkan Pembiakan menurunkan maklumat Ramalkan kesan yang akan
jumlah individu yang sama spesies genetik kepada generasi baharu berlaku kepada manusia
jika terdapat banyak spesies
haiwan dan tumbuhan
mengalami kepupusan?

Gambar foto 4.5 Kepentingan pem biakan