1
หนังสือเล่มเล็กเรื่องรำฉุยฉายวันทอง สำหรับอ่านเพิ่มเติมความรู้รายวิชานาฏศิลป์ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๓ กลุ่มสาระการเรียนรู้ นางสาวดวงฤทัย ยุทธไชย รหัสนักศึกษา๖๔๑๑๑๒๐๐๑๕ หนังสือเล่มเล็กเรื่องรำฉุยฉายวันทอง เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษารายวิชา รำเดี่ยว, รำคู่ สาขาวิชานาฏศิลป์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช ๒๕๖๖
ก คำนำ หนังสือเล่มเล็ก เรื่องฉุยฉายวันทอง กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ ชื่อวิชา นาฏศิลป์ เรื่อง นาฏศิลป์ไทยรำเดี่ยว ( ฉุยฉายวันทอง ) สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๓ ฉบับนี้พัฒนาขึ้นมีจุดมุ่งหวัง จะร่วมอนุรักษ์และสืบสานนาฏศิลป์ไทยให้คงอยู่เป็นวัฒนธรรมที่งดงามของเยาวชนไทย เข้าใจ และ แสดงออกทางนาฏศิลป์อย่างสร้างสรรค์ วิเคราะห์ วิพากษ์วิจารณ์คุณค่าด้านนาฏศิลป์ ถ่ายทอดความรู้สึก ความคิดอย่างอิสระ ชื่นชม และประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน สาระสำคัญของหนังสือเล่มเล็กเรื่อง นาฏศิลป์ไทยรำเดี่ยว ( ฉุยฉายวันทอง ) ประกอบด้วย ประวัติชุดการแสดงฉุยฉายวันทอง องค์ประกอบของชุดการแสดงฉุยฉายวันทอง เครื่องแต่ง กาย บทร้อง และท่ารำประกอบการแสดง ขอขอบคุณผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ธีรวัฒน์ ช่างสาน อาจารย์ประจำวิชาการแสดง รำเดี่ยว รำคู่ ที่ชี้แนะการพัฒนาหนังสือเล่มเล็กที่สมบูรณ์เป็นสื่อที่ดีมีประโยชน์ ขอบคุณครอบครัวและเพื่อน ๆ พี่ๆ สาขาวิชานาฏศิลป์ทุกคนที่เป็นกำลังใจในการพัฒนาสร้างผลสัมฤทธิ์ที่ดีของหนังสือเล่มเล็กครั้งนี้ จึง ขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้ นางสาวดวงฤทัย ยุทธไชย ๐๓/ ม.ค./๖๕
ข สารบัญ เรื่อง หน้า คำนำ......................................................................................................................................... ก สารบัญ...................................................................................................................................... ข สารบัญภาพ.............................................................................................................................. ค สาระการเรียนรู้.................................................................................................................. ....... ๑ จุดประสงค์การเรียนรู้............................................................................................................... ๑ วิธีสอนและกิจกรรมการจัดการเรียนรู้...................................................................................... ๑ สื่อการจัดการเรียน................................................................................................................... ๑ ประวัติความเป็นมาของฉุยฉายวันทอง..................................................................................... ๒ องค์ประกอบของรำฉุยฉายวันทอง........................................................................................... ๒ บทร้องเพลงฉุยฉายวันทอง......................................................................................... ๓ วิธีการร้องฉุยฉายเพลงวันทอง.................................................................................... ๔ ลักษณะการแต่งกาย................................................................................................... ๗ อธิบายท่ารำฉุยฉายวันทอง................................................................................................... ..... ๙-๓๗ สรุป........................................................................................................................................... ๓๘ แบบทดสอบความรู้................................................................................................................... ๓๙-๔๑ แบบทดสอบก่อน-หลังเรียน....................................................................................................... ๔๒-๔๔ บรรณานุกรม ภาคผนวก
ค สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า ภาพที่ ๑ ลักษณะการแต่งกายฉุยฉายวันทอง…………………………….…………………………..…... ๑๒ ภาพที่ ๒ ท่าเตรียม……………………………………………………………………………………….……...... ๑๓ ภาพที่ ๓ ทำออก……………………………………….........……………………………………..…………….. ๑๓ ภาพที่ ๔ ทำสอด………………………………………………………………………………………………….... ๑๔ ภาพที่ ๕ ทำป้องหน้า..…………………………………………………………………………………………….. ๑๔ ภาพที่ ๖ ตำนวลละอองผ่องศรี..……………………………………………………………………………….. ๑๕ ภาพที่ ๗ ท่าฉวีขาว………………………………………………………………………………………….……... ๑๕ ภาพที่ ๘ ทำเพิ่งแรกรุ่นรูปราว……………….…………………………………………………………….……. ๑๖ ภาพที่ ๙ ท่ากับนางห้าม..……………………………………………………………………………….………... ๑๖ ภาพที่ ๑๐ ท่าโบกครั้งที่ ๑..…...………………………………………………………………………………….. ๑๖ ภาพที่ ๑๑ ห่ามวยกระหมวดกรดเกล้า..………………………………………………………………..…..... ๑๗ ภาพที่ ๑๒ ท่าเหมือนเจ้าพราหมณ์..………………………………………………………………………..….. ๑๗ ภาพที่ ๑๓ ท่าใส่สังวาลประจำยาม..……………………………………………………………………………. ๑๗ ภาพที่ ๑๔ ท่าประดับพลอย..………………………………………………………………………………......... ๑๘ ภาพที่ ๑๕ ท่าโบกครั้งที่ ๒.. ………………………………………………………………………………………. ๑๘ ภาพที่ ๑๖ ท่าน่าเย็นดู…………………………………………………………………………………................ ๑๙ ภาพที่ ๑๗ ท่าใส่ต่างระย้าเพชร……………......……………………………………………………………..… ๑๙ ภาพที่ ๑๘ ท่าแต่ละเม็ด..…………………………………………………………………………………………... ๒๐ ภาพที่ ๑๙ ท่าสุกยิ่ง..………………………………………………………………………………………………… ๒๐ ภาพที่ ๒๐ ท่าตั้งนิ่งห้อย.…………………………………………………………………………………….…..... ๒๑ ภาพที่ ๒๑ ท่าโบกครั้งที่ ๓.. ………………………………………………………………………………….….. ๒๑ ภาพที่ ๒๒ ทำใส่แหวนงูมรกต..…………………………………………………………………………………. ๒๒ ภาพที่ ๒๓ ห่าชตช้อย.. ……………………………………………………………………………………….…... ๒๓ ภาพที่ ๒๔ ท่าสวมสร้อยปะวะหล่ำ..……………………………………………………………………..……. ๒๓ ภาพที่ ๒๕ ท่ากำไล....…………………………………………………………………………………………....... ๒๔ ภาพที่ ๒๖ ท่าโบกครั้งที่ ...………………………………………………………………………………………... ๒๔ ภาพที่ ๒๗ ท่านุ่งสังเวียนพื้นม่วงตวงทอง..…………………………………………….……………………. ๒๕ ภาพที่ ๒๘ ท่าห่มตาดลำยอง.. …………………………………………………………………….………..….. ๒๕ ภาพที่ ๒๙ ท่าผ่องใส..……………………………………………………………………………………..…....... ๒๖ ภาพที่ ๓๐ ท่าโบกครั้งที่ ๕. ………………………………………………………………………………….…... ๒๖ ภาพที่ ๓๑ ท่าใส่กรอบพักตร์วิเชียร.………………………………………………………….………………… ๒๗ ภาพที่ ๓๒ ท่าเจียรนัย.. ……………………………………………………………………………………………. ๒๗ ภาพที่ ๓๓ ท่าหัดดอกไม้หวงเทชร..……………………...…………………………………………………..... ๒๘ ภาพที่ ๓๔ ท่าเม็พราย…………………………………………………………………………………….…………. ๒๘
ง สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า ภาพที่ ๓๕ ท่าโบกครั้งที่ ๖..……………………………………………………………………………………….... ๒๒ ภาพที่ ๓๖ ท่ากำไลเท้าทองปลั่งทั้งคู่....……………………………………………………………………….... ๒๓ ภาพที่ ๓๗ ท่าแลดู... ..………………………………………………………………………………………............ ๒๓ ภาพที่ ๓๘ ท่างามเลิศเฉิดลาย.. ..……………………………………………………………………………….... ๒๔ ภาพที่ ๓๙ ท่าโบกครั้งที่ ๗....……………………………………………………………………………………….. ๒๔ ภาพที่ ๔๐ ท่าเยื้องย่าง....………………………………………………………………………………………....... ๒๕ ภาพที่ ๔๑ ท่ายุรยาตร....………………………………………………………………………………………........ ๒๕ ภาพที่ ๔๒ ท่านาดกราย......………………………………………………………………………………………... ๒๖ ภาพที่ ๔๓ ท่าร้องอุยฉายเสียงเอื่อย....………………………………………………………………………….. ๒๗ ภาพที่ ๔๔ ท่าระเรื่อยมา...………………………………………………………………………………………..... ๒๗ ภาพที่ ๔๕ ท่าโบกครั้งที่ ๘. ..………………………………………………………………………………………. ๒๘ ภาพที่ ๔๖ ท่าร้องเอื้อน.. ..……………………………………………………………………………………….... ๒๘ ภาพที่ ๔๗ ท่าอุยฉายเลย....………………………………………………………………………………………... ๒๙ ภาพที่ ๔๘ ท่าเสร็จจำแลงแปลงกาย.. ..……………………………………………………………………….. ๒๙ ภาพที่ ๔๙ ท่างามคล้ายบุษบา....…………………………………………………………………………………. ๓๐ ภาพที่ ๕๐ ท่าหน้าเป็นโยเหมือนไข่ปอก.. ..………………………………………………………………...... ๓๐ ภาพที่ ๕๑ ท่าเจ้าทัดแต่ดอกจำปา....……………………………………………………………………………. ๓๑ ภาพที่ ๕๒ ท่าโอ้พระไวยสายใจ.. ..…………………………………………………………………………….... ๓๒ ภาพที่ ๕๓ ท่าอีกลักเมื่อไหร่จึงจะมา...……………………………………………………………………….... ๓๒ ภาพที่ ๕๔ แสดงท่ารับคนตรีช่วงที่ ๑...………………………………………………………………………... ๓๒ ภาพที่ ๕๕ ท่าร้องเอื้อน...………………………………………………………………………………………...... ๓๔ ภาพที่ ๕๖ ท่าฉุยฉายเอย..………………………………………………………………………....................... ๓๔ ภาพที่ ๕๗ ท่าเยื้องย่าง..……………………………………………………………………............................. ๓๕ ภาพที่ ๕๘ ท่าเจ้าช่างกราย...………………………………………………………………............................ ๓๕ ภาพที่ ๕๙ ท่าลอยชายมาในตง...………………………………………………………………...................... ๓๕ ภาพที่ ๖๐ ท่ารู้ว่าพ่อไวย..………………………………………………………………................................ ๓๖ ภาพที่ ๖๑ ท่าจะไปทัพ..………………………………………………………………................................... ๓๗ ภาพที่ ๖๒ ท่าแม่มาคอยรับ คอยส่ง.………………………………………………………………................ ๓๘ ภาพที่ ๖๓ ท่าชะกระไร..……………………………………………………………….................................. ๓๙ ภาพที่ ๖๔ ท่าหนอใจบิตา………………………………………………………………................................ ๔๐ ภาพที่ ๖๕ ท่าจะแกล้งฆ่า………………………………………………………………................................. ๔๐ ภาพที่ ๖๖ ท่าให้ปลดปลง..……………………………………………………………….............................. ๔๑ ภาพที่ ๖๗ แสดงท่ารับตนตรีช่วงที่ ๒………………………………………………………………............... ๔๐ ภาพที่ ๖๘ ท่าแม่ศรีเอย.……………………………………………………………….................................. ๔๑
จ สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า ภาพที่ ๖๙ แม่ศรีสาคร.. ……………………………………………………………….................................. ๔๑ ภาพที่ ๗๐ ท่าร่างเจ้าเอี่ยมอรชร.………………………………………………………………..................... ๔๒ ภาพที่ ๗๑ ท่าเหมือนกินรไกรลาศ..………………………………………………………………................. ๔๒ ภาพที่ ๗๒ ท่าเพลงปี่แม่ศรีเอย แม่ตรีสาคร ร่างเจ้าเอี่ยมอรชร เหมือนกินรโกรลา................ ๔๒ ภาพที่ ๗๓ ทำใส่กรอบพักตร์ประดับเพชร.. ………………………………………………...................... ๔๓ ภาพที่ ๗๔ ท่าปั้นเอวเจ้าจะเด็ดขาด.. ………………………………………………................................ ๔๔ ภาพที่ ๗๕ ท่าจมื่นไวยจงใจสวาห..………………………………………………..................................... ๔๔ ภาพที่ ๗๖ ท่าด้วยโฉมประหลาดตาเอย...……………………………………………….......................... ๔๕ ภาพที่ ๗๗ ท่าเพลงปีใส่กรอบพักตร์ประดับเพชร………………………………………………............... ๔๕. ภาพที่ ๗๘ ท่าแม่ศรีเอย..……………………………………………….................................................... ๔๖ ภาพที่ ๗๙ ท่าแม่ครีสาวหงส์...………………………………………………........................................... ๔๗ ภาพที่ ๘๐ ท่าเยื้องย่างมากลางตง...……………………………………………….................................. ๔๘ ภาพที่ ๘๑ ท่าเหมือนหนึ่งหงส์เหมราช.....………………………………………………......................... ๔๘ ภาพที่ ๘๒ ท่าดนตรีเหลงปีซ้ำร้องแม่ศรีสาวหงส์………………………………................................. ๔๙ ภาพที่ ๘๘ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๑. .……………………………………………….......................................... ๕๐ ภาพที่ ๘๙ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๒.. .………………………………………………......................................... ๕๐ ภาพที่ ๙๐ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๓...………………………………………………........................................... ๕๑ ภาพที่ ๙๑ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๔.. .………………………………………………........................................... ๕๑ ภาพที่ ๙๒ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๕....………………………………………………........................................... ๕๑ ภาพที่ ๙๓ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๖....………………………………………………........................................... ๕๑ ภาพที่ ๙๔ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๗.……………………………………………….............................................. ๕๒ ภาพที่ ๙๕ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๘.. ………………………………………………............................................ ๕๒
ข้อแนะนำก่อนใช้หนังสือเล่มเล็ก ๑. หนังสือฉบับนี้เป็นนวัตกรรมทางการศึกษาเรียกว่าหนังสือเล่มเล็กเรื่องฉุยฉายวัน ทอง ๒. ผู้อ่านควรมีใจใฝ่รู้เรื่อง ฉุยฉายวันทอง ๓. ผู้อ่านควรทำความเข้าใจกับบทร้อง และท่ารำฉุยฉายวันทอง ๔. ควรใช้เพื่อเป็นการศึกษาเพิ่มเติมนอกห้องเรียน ๕. พฤติกรรมการใช้หนังสือที่ดีก่อนใช้ผู้อ่านมีความสนใจที่จะใฝ่หาความรู้ข้อมูลเรื่อง ฉุยฉายวันทองระยะใช้ผู้อ่านจะได้ศึกษาค้นคว้าหาความรู้เทคนิคและวิธีการรำฉุยฉายวันทอง หลังผู้ใช้อ่านจนเกิดความเข้าใจ และสามารถปฏิบัติท่ารำได้ถูกต้อง ๖. หนังสือเล่มนี้ควรใช้ ๔-๕ ครั้ง
๑ สาระของหนังสือ ๑. ประวัติชุดการแสดง ๒. บทร้อง ๓. ลักษณะการแต่งกาย ๔. อธิบายท่ารำฉุยฉายวันทอง จุดประสงค์ ๑. นักเรียนเข้าใจประวัติความเป็นมาของฉุยฉายวันทอง ๒. นักเรียนเข้าใจองค์ประกอบของการแสดงฉุยฉายวันทอง ชี้แสดงรายละเอียด องค์ประกอบเครื่องแต่งกายได้ถูกต้อง ๓. นักเรียนสามารถร้องบทฉุยฉายวันทองได้ถูกต้องพร้อมสาระของเนื้อเพลง ทำนอง เพลง จังหวะเพลงได้ถูกต้อง ๔. นักเรียนสามารถปฏิบัติท่ารำฉุยฉายวันทองได้ถูกต้อง สื่อการเรียนการสอน ๑. คู่มือการใช้เอกสารประกอบการ ๒. เอกสารประกอบการเรียน
๒ ฉุยฉายวันทอง ฉุยฉายวันทองเป็นชุดการแสดงรำเดี่ยวที่มีความงดงามตามรูปแบบของหญิงสาวชาวบ้าน มี อารมณ์ห่วงหาอาวรณ์ลูกชายแม้ต้องตายไป แต่จิตวิญญาณยังติดบ่วงของความห่วงใย เพราะเกรงว่าลูกจะ ได้รับอันตรายจึงแปลงร่างเป็นสาวงามเพื่อมาส่งข่าวลูกผู้ที่จะรำฉุยฉายวันทองให้งดงาม จำเป็นต้องมี สมาธิและเข้าใจกระบวนการที่จะนำเสนอตนเองให้งดงามโดดเด่นทุกท่วงท่า นอกจากนี้สิ่งส่งเสริมที่จะทำ ให้การรำฉุยฉายวันทองถูกต้องผู้แสดงจำเป็นต้องทำความเข้าใจ ประวัติชุดการแสดง บทร้อง ลักษณะ การแต่งกาย เพราะจะทำให้เกิดความตระหนัก และเข้าใจแนวคิดตามหลักการประดิษฐ์ชุดการแสดง ดังนี้ ประวัติชุดการแสดง ฉุยฉายวันทอง เป็นการแสดงนาฏศิลป์ไทยชุดหนึ่ง อยู่ในตับเรื่องขุนช้างขุนแผนตอนพระไว ยแตกทัพ ซึ่งกรมศิลปากรปรับปรุงใหม่ เนื้อความในตอนนี้เกิดจากที่ขุนแผนแค้นใจที่ จหมื่นไวยวร นาถหลงเสน่ห์นางสร้อยฟ้า จึงคิดกลอุบายให้พลายชุมพลลูกชายอันเกิดจากนางแก้วกิริยาปลอมตนเป็น มอญยกทัพมาตีกรุงศรีอยุธยา โดยตนเองจะออกไปรบก่อนแล้วแกล้งแพ้ให้พวกมอญจับได้พระพันวษาจึง โปรดให้จหมื่นไวยวรนาถ เป็นแม่ทัพไปปราบพวกมอญใหม่ ครั้นเมื่อ จหมื่นไวยวรนาถยกทัพมาถึงกลาง ป่า นางวันทองซึ่งตายไปแล้วกลายเป็นเปรตเป็นห่วงลูกชายคือ จหมื่นไวยวรนาถเพราะรู้ว่าทัพมอญใหม่ นั้น คือขุนแผนกับพลายชุมพลน้องชายของจหมื่นไวย วรนาถเอง นางวันทองจึงแปลงร่างเป็นหญิงสาว สวยงามมาคอยดักอยู่ระหว่างทางจหมื่นไวยวรนาถผ่านมาพบเข้าด้วยความงามของนางวันทองแปลงจึง เข้าเกี้ยวพาราสี ในที่สุดนางวันทองแปลงก็คืนร่างเป็นเปรตบอกให้จหมื่นไวยวรนาถรู้ว่าตนเป็นมารดา และให้จหมื่นไวยวรนาถระวังตัวในการศึกครั้งนี้ (พจนีย์ กงตาล. ๒๕๔๓ : ๑๕๘) สำหรับความเป็นมาของการรำฉุยฉายวันทองนั้น มีประวัติพอสังเขป ดังนี้ นางเฉลย ศุขะ วณิช ผู้เชี่ยวชาญการสอนนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลป กรมศิลปากร ศิลปินแห่งชาติสาขา ศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์) ปีพุทธศักราช ๒๕๓๐ เป็นผู้ได้รับการถ่ายทอดกระบวนท่ารำฉุยฉายวันทอง มาจากหม่อมครูนุ่ม นวรัตน์ ณ อยุธยา เมื่อครั้งฝึกหัดละครอยู่ที่วังสวนกุหลาบ นางสาวจำเรียง พุธ ประดับ ผู้เชี่ยวชาญการสอนนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลปะ กรมศิลปากร ศิลปินแห่งชาติ สาขา ศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์) ปีพุทธศักราช ๒๕๓๑ เป็นผู้ได้รับการถ่ายทอดกระบวนท่ารำฉุยฉายวันทองมา จากหม่อมครูต่วน (นางศุภลักษณ์ ภัทรนาวิก) จากข้อมูลในสูจิบัตรละคร เรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนพระไว ยแตกทัพ กรมศิลปากรจัดการแสดง ณ โรงละครกรมศิลปากร (คงตัวสะกดเดิม) เมื่อปีพุทธศักราช ๒๔๙๓ ปรากฏชื่อนางสาวเจริญจิตต์ ภัทรเสวี แสดงฉุยฉายวันทอง ชุดที่หนึ่ง และนางสาวสนุ่น พันธ์ พิบูลย์ แสดงฉุยฉายวันทอง ชุดที่สอง ทั้งสองท่านน่าจะได้รับการถ่ายทอดมาจากหม่อมครูต่วน (นางศุภ ลักษณ์ ภัทรนาวิก) เพราะครูนางที่เป็นผู้ถ่ายทอดวิชาความรู้ในขณะนั้นจะเป็นหม่อมครูต่วน แต่เพียงผู้ เดียว ( กรมศิลปากร, ๒๕๕๑ : ๑๐๕-๑๐๖)
๓ บทร้อง บทร้องของเพลงฉุยฉายวันทองที่จะอธิบายต่อไปนี้ แบ่งเป็น ๒ ส่วน คือ ลักษณะของบทร้อง เพลงฉุยฉายวันทอง และวิธีการร้องเพลงฉุยฉายวันทอง ดังนี้ ๑. ลักษณะของบทร้องเพลงฉุยฉายวันทอง บทร้องเพลงฉุยฉายวันทองประกอบด้วย เพลง ๓ ช่วง คือ ช่วงแรกเป็นเพลงรัวเพื่อให้ผู้แสดงวิ่งซอยเท้าสอดสร้อยออกมาหน้าเวทีเพื่อรำเพลง ฉุยฉายวันทอง ช่วงที่สองเป็นบทร้องฉุยฉายในทำนองช้าแล้วต่อด้วยร้องแม่ศรีในตอนท้าย ช่วงสุดท้าย เป็นเพลงเร็ว-ลา เพื่อให้ผู้แสดงร่ายรำอำลาเวทีก่อนจบการแสดง(ไพโรจน์ ทองคำสุก, ๒๕๔๔ :๘๐) ดังนี้ เพลงฉุยฉายวันทอง - เพลงรัว - - ร้องฉุยฉาย - ฉุยฉายเอย เสร็จจำแลงแปลงกายเยื้องกรายมาในป่า โอ้พระไวยสายใจ อีกสักเมื่อไรจึงจะมา แลลอดสอดหา เดินไปคอยท่าทางโน้นเอย - ร้องแม่ศรี - แม่ศรีเอย แม่ศรีสาวหงส์ เยื้องย่างมากลางดง เหมือนหนึ่งหงส์เหมราช ผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ งามจริตเมื่อยามผาด อ่อนระทวยนวยนาด ลีลาศมาเอย - เพลงเร็ว-ลา - ๒. วิธีการร้องเพลงฉุยฉายวันทอง จะอธิบายตามวิธีการร้อง โดยมีการควบคุมจังหวะ ฉิ่งไว้ด้านล่างของคำร้องที่ต้องตีจังหวะฉิ่ง ในจังหวะเบา เสียงฉิ่ง จะใช้สัญลักษณ์ (- ) และในจังหวะหนัก เสียงฉับ จะใช้สัญลักษณ์ ( + ) เมื่อนักศึกษาพบสัญลักษณ์ตามที่กล่าวจะต้องเคาะจังหวะฉิ่งให้ลงพอดี และต้องฝึกซ้อมหลาย ๆ ครั้งจนเกิดความชำนาญ สามารถร้องได้โดยไม่ต้องดูเนื้อเพลงประกอบ ดังนี้ ปี่พาทย์ทำเพลงรัว - ร้องชมตลาด – นวลละอองผ่องศรีฉวีขาว เพิ่งแรกรุ่นรูปราวกับนางห้าม (โบก) มวยกระหมวดกวดเกล้าเหมือนเจ้าพราหมณ์ ใส่สังวาลประจำยามอร่ามประดับพลอย (โบก) น่าเอ็นดูใส่ต่างหูระย้าเพชร แต่ละเม็ดสุกยิ่งดังหิ่งห้อย (โบก) ใส่แหวนงูมรกตชดช้อย สวมสร้อยปะวะหล่ำกำไล (โบก) นุ่งสังเวียนพื้นม่วงดวงทอง ห่มตาดลำยองผ่องใส (โบก) ใส่กรอบพักตร์วิเชียรเจียรนัย ทัดดอกไม้พวงเพชรเม็ดพราย (โบก) กำไลเท้าทองปลั่งทั้งคู่ แลดูงามเลิศเฉิดฉาย (โบก) เยื้องย่างยุรยาตรนาดกราย ร้องฉุยฉายเสียงเอื่อยระเรื่อยมา (โบก)
๔ - ร้องเพลงฉุยฉาย - ฉุยฉายเอย เจ้าช่างจำแลงแปลงกายงามคล้ายบุษบา หน้าเป็นใยเหมือนไข่ปอก เจ้าทัดแต่ดอกจำปา โอ้พระไวยสายใจ อีกสักเมื่อไรจึงจะมา ฉุยฉายเอย เยื้องย่างเจ้าช่างกรายลอยชายมาในดง รู้ว่าพ่อไวยจะไปทัพ แม่มาคอยรับคอยส่ง ชะกระไรหนอใจบิดา จะแกล้งฆ่าให้ปลดปลง - ร้องแม่ศรี– แม่ศรีเอย แม่ศรีสาคร ร่างเจ้าเอี่ยมอรชร เหมือนกินนรไกรลาศ ใส่กรอบพักตร์ประดับเพชร บั้นเอวเจ้าจะเด็ดขาด จมื่นไวยจงใจสวาท ด้วยโฉมประหลาดตาเอย แม่ศรีเอย แม่ศรีสาวหงส์ เยื้องย่างมากลางดง เหมือนหนึ่งหงส์เหมราช ผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ งามจริตเมื่อยามผาด อ่อนระทวยนวยนาด เยื้องยาตรมาเอย - ปี่พาทย์ทำเพลงเร็ว - ลา -
๕ ลักษณะการแต่งกาย ลักษณะการแต่งกายของชุดการแสดงฉุยฉายวันทอง จะอธิบายเป็น ๒ ลักษณะคือ องค์ประกอบชุดการแต่งกาย และขั้นตอนการแต่งกาย ดังนี้ ๑ องค์ประกอบชุดการแต่งกาย องค์ประกอบชุดการแต่งกายของการแสดงฉุยฉายวันทองผู้แสดงจะแต่งกายโดยการ ห่มผ้าสไบปักพาดเฉียงไหล่ นุ่งผ้าจีบหน้านาง มีกระบังหน้าเป็นศิราภรณ์ประดับศีรษะ มีรายละเอียดของ อุปกรณ์ประกอบการแต่งกาย ประกอบด้วย กำไล ผ้านุ่ง หรือพระภูษา เสื้อในนาง เข็มขัด จี้นาง กรรเจียกจรหรือจอนหู ดอกไม้ทัด อุบะ แหวนรอบ ปะวะหล่ำ และทองกร (ธีรวัฒน์ ช่างสาน. ๒๕๕๒: ๗๖-๗๙) ดังนี้ ภาพที่ ๑ ลักษณะการแต่งกายฉุยฉายวันทอง ๑.๑ กำไล หมายถึง เป็นเครื่องประดับที่ใช้สวมข้อเท้าจะทำด้วยเงินหรือ ทอง แต่โดยมากจะใช้กำไลเงินหรือทองเหลือง ต่อมาในระยะหลัง เครื่องประดับที่ข้อเท้าของตัวโขนละคร จะทำด้วยผ้ากำมะหยี่หรือผ้าอื่น ๆ ที่เห็นว่าสวยงามปักด้วยดิ้นหรือเลื่อมลงบนผ้า ๑.๒ ผ้านุ่ง หรือพระภูษา หมายถึง ผ้าที่จะใช้นุ่งสำหรับการแสดงละครรำต้องเป็นผ้าเนื้อ ดี โดยมากใช้ผ้าเนื้อดีที่เรียกว่า ผ้ายก คือผ้าที่ใช้เส้นไหมหรือเส้นลวดทองหรือเงิน ทอยกเป็นดอกให้ เป็นลายนูนเห็นเด่นชัดจากพื้นธรรมดา ๑.๑ ๑.๒ ๑.๖ ๑.๓ ๑.๕ ๑.๔ ๑.๗ ๑.๘ ๑.๙ ๑.๑๐
๖ ๑.๓ เสื้อในนาง หมายถึง เสื้อชั้นในที่ตัวละครสวมไว้เพื่อห่อหุ้มร่างกายส่วนสงวนของ สุภาพสตรีเป็นลักษณะของเสื้อเกาะอก มักทำจากผ้าต่วนไว้สำหรับพันปกปิดหน้าอกของ ผู้แสดง ๑.๔ ผ้าสไบ หมายถึง เครื่องห่อหุ้มร่างกายของนักแสดงผู้หญิง มีลักษณะแบบผ้าห่มนาง ผืนเดียว มีเส้นกลางผ้าห่ม โดยใช้ผ้าต่วนต่างสีกันมาแต่งขลิบริมปักหนุนลายด้วยดิ้นข้อ ดิ้นโปร่งและ เลื่อม ชายผ้าห่มด้านหลังมีลายเชิงช่องกระจก ซับในด้วยผ้าโทเร ชายผ้าติดดิ้นครุยชายเงิน ๑.๕ เข็มขัด หรือปั้นเหน่ง หมายถึง เครื่องประดับที่ใช้รัดสะเอวอาจทำด้วยเงินหรือทองก็ ได้ แต่โดยมากนิยมใช้โลหะชุบเงินหรือทอง หัวเข็มขัดประดับด้วยพลอยขาว ๑.๖ จี้นาง หมายถึง เครื่องประดับอก รูปรีทำจากเหล็กประดับเพชรจะมีความ แตกต่างกันกับทับทรวงของตัวพระ พระจี้นางจะเรียวแผ่ออกด้านข้าง ใส่แล้วด้านที่มีความยาวเรียวจะอยู่ ด้านล่าง ประดับด้วยพลอยขาว ๑.๗ กรรเจียกจอน หรือจอนหู หมายถึง เครื่องประดับที่ติดอยู่กับเครื่องสวมศีรษะ ประเภทชฎา มงกุฎรัดเกล้า กระบังหน้า ปันจุเหร็จ และศีรษะโขนทำจากโลหะเงิน ประดับด้วยพลอยขาว ๑.๘ ดอกไม้ทัด หมายถึง เครื่องประดับที่ติดกับชฎาและมงกุฎ มีสีแดง ตัวพระ ทัด ด้านขวาเสมอ ตัวนางจะอยู่ด้านซ้ายเสมอ ๑.๙ กำไลแผง หรือทองกร หมายถึง กำไลสวมข้อมือมีลักษณะเป็นแผงโค้ง มีบานพับ ตรงกลางทำด้วยโลหะชุบเงิน หรือทอง ประดับด้วยพลอยขาว ๑.๑๐ กระบังหน้า หมายถึง เครื่องสวมศีรษะมีลักษณะเป็นกรอบอยู่ รอบหน้าทำด้วยรัก ปิดทองสำหรับนางสนมกำนัล อธิบายท่ารำฉุยฉายวันทอง การอธิบายท่ารำ จะอธิบายตามลักษณะการปฏิบัติท่ารำของการปฏิบัติเท้าในลำดับแรก จากนั้น จะอธิบายอิริยาบทของมือ และการเอียงศีรษะตามลำดับ ดังนี้ ๑. เพลงรัว ๑.๑ ท่าเตรียม วิธีปฏิบัติ เบี่ยงหน้าทางขวา ยืนก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงซ้าย ภาพที่ ๒ ท่าที่ ๑.๑ ท่าเตรียม
๗ ๑.๒ ท่าออก วิธีปฏิบัติ ยืด ยุบ วิ่งซอยเท้ามาหน้าเวที ปฏิบัติท่าสอดสร้อยมาลา จังหวะสุดท้าย มือซ้ายตั้ง วงบน มือขวาจีบหงายชายพก เอียงขวา ภาพที่ ๓ ท่าที่ ๑.๒ ท่าออก ๑.๓ ท่าสอด วิธีปฏิบัติ เบี่ยงหน้าทางซ้าย ถอนเท้าซ้าย ก้าวข้างเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวา ตั้งวงบน เอียงซ้าย ภาพที่ ๔ ท่าที่ ๑.๓ ท่าสอด
๘ ๑.๔ ท่าป้องหน้า วิธีปฏิบัติ หมุนตัวทางขวา มาเบี่ยงขวา กระทุ้งเท้าซ้าย มือซ้ายป้องหน้า มือขวาแบลาด ปลายนิ้วตก เอียงขวา ภาพที่ ๔ ท่าที่ ๑.๔ ท่าป้องหน้า
๙ ๒. เพลงชมตลาด ๒.๑ ท่านวลละอองผ่องศรี วิธีปฏิบัติ “นวลละออง” หมุนตัวเบี่ยงหน้าทางซ้าย แตะจมูกเท้าขวา มือทั้งสองจีบคว่ำ แขนงอระดับอก เอียงซ้าย “ผ่องศรี “ หมุนตัวมาหน้าตรง ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองคลายจีบเหยียดแขนตึงทั้งสองข้าง ตั้งปลายนิ้วขึ้น ลักคอขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ 2 ภาพที่ ๕ ท่านวลละอองผ่องศรี ๒.๒ ท่าฉวีขาว วิธีปฏิบัติ “ฉวีขาว” ถอนเท้าขวาผสมเท้าซ้าย มือซ้ายเหยียดแขนตึงไปด้านหน้า มือขวา จีบกรีดนิ้วแล้วปล่อยข้างท่อนแขนซ้าย เอียงซ้าย ภาพที่ ๖ ท่าฉวีขาว
๑๐ ๒.๓ ท่าเพิ่งแรกรุ่นรูปราว วิธีปฏิบัติ “เพิ่งแรกรุ่น” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา ยกหน้าเท้าซ้าย มือขวาส่งจีบ หลัง มือซ้ายจีบเข้าอก เอียงซ้าย “รูปราว” วางเท้าซ้ายจรดเท้าขวา มือทั้งสองตั้งวงหน้า เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที๗ ท่าเพิ่งแรกรุ่นรูปราว ๒.๔ ท่ากับนางห้าม วิธีปฏิบัติ “กับนางห้าม” หมุนรอบตัวเองทางขวา มาเบี่ยงหน้าขวา จากนั้นก้าวหน้าเท้าขวา กระทุ้งเท้าซ้าย มือซ้ายจีบหงายงอแขนระดับปาก มือขวาตั้งวงบน เอียงซ้าย แล้วค่อยกลับมือขวาเป็นบัวชู ฝัก มือซ้ายตั้งวงหน้า เอียงขวา ภาพที่ ๘ ท่ากับนางห้าม
๑๑ ๒.๕ ท่าโบกครั้งที่ ๑ วิธีปฏิบัติ ก้าวเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงล่าง (รวมมือ) เอียงซ้าย จากนั้น เท้าซ้ายวางส้น มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาส่งจีบหลังแขนตึง เอียงขวา ภาพที่ ๙ ท่าโบกครั้งที่ ๑ ๒.๖ ท่ามวยกระหมวดกวดเกล้า วิธีปฏิบัติ “มวยกระหมวด” ก้าวไขว้เท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจีบปรกข้าง เอียงซ้าย “กวดเกล้า” กระดกเท้าขวา มือซ้ายพลิกข้อมือจีบปรกข้าง มือขวาม้วนจีบปล่อยเป็นวงบน เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๑๐ ท่ามวยกระหมวดกวดเกล้า
๑๒ ๒.๗ ท่าเหมือนเจ้าพราหมณ์ วิธีปฏิบัติ “เหมือนเจ้า” ลดตัวลงนั่งคุกเข่าซ้าย มือซ้ายตั้งวงกลาง มือขวาจีบหงายแขนงอ ระดับอก เอียงซ้าย “พราหมณ์” กระดกเท้าขวา มือซ้ายพลิกข้อมือหงายท้องแขน มือขวาตั้งวงต่อศอกแขนซ้าย เอียง ขวา ภาพที่ ๑๑ ท่าเหมือนเจ้าพราหมณ์ ๒.๘ ท่าใส่สังวาลประจำยาม วิธีปฏิบัติ “ใส่สังวาล” ตั้งเข่าซ้าย มือขวาตั้งวงบน มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงซ้าย ซอย เท้าวิ่งวนทางซ้าย ๑ รอบ “ประจำยาม” ยกหน้าเท้าขวา มือซ้ายจีบระดับสะเอวขวา มือขวาเหยียดแขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๑๒ ท่าใส่สังวาลประจำยาม
๑๓ ๒.๙ ท่าประดับพลอย วิธีปฏิบัติ เบี่ยงหน้าทางขวา มือขวาจีบคว่ำระดับสะเอว จากนั้นปล่อยจีบเป็นบัวชูฝัก มือขวา เหยียดแขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา ภาพที่ ๑๓ ท่าประดับพลอย ๒.๑๐ ท่าโบกครั้งที่ ๒ วิธีปฏิบัติ ก้าวเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงล่าง (รวมมือ) เอียงซ้าย จากนั้น เท้าซ้ายวางส้น มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาส่งจีบหลังแขนตึง เอียงขวา ภาพที่ ๑๔ ท่าโบกครั้งที่ ๒
๑๔ ๒.๑๑ ท่าน่าเอ็นดู วิธีปฏิบัติ “น่า” สะดุดเท้าซ้าย มือทั้งสองลูบกันระดับอก เอียงขวา “เอ็นดู” สะดุดเท้าขวา มือทั้งสองลูบกันระดับอก เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๑๕ ท่าน่าเอ็นดู ๒.๑๒ ท่าใส่ต่างหูระย้าเพชร วิธีปฏิบัติ “ใส่ต่างหูเอย”ถอนเท้าขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาจีบข้างหูซ้าย มือซ้ายส่งจีบ หลัง เอียงซ้าย “ระย้าเพชร” ถอนเท้าซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายจีบข้างหูขวา มือขวาส่งจีบหลัง เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๑๖ ท่าใส่ต่างหูระย้าเพชร
๑๕ ๒.๑๓ ท่าแต่ละเม็ด วิธีปฏิบัติ ยั้งเท้าซ้ายรวมเท้าขวา มือทั้งสองชี้ที่ติ่งหู หน้าตรง ภาพที่ ๑๗ ท่าแต่ละเม็ด ๒.๑๔ ท่าสุกยิ่ง วิธีปฏิบัติ เบี่ยงตัวทางซ้าย มือขวาจีบคว่ำแขนงอระดับอก มือซ้ายส่งจีบหนัง เอียงซ้าย ภาพที่ ๑๘ ท่าสุกยิ่ง
๑๖ ๒.๑๕ ท่าดั่งหิ่งห้อย วิธีปฏิบัติ เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำงอแขนระดับ สะเอว จากนั้นปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือขวาส่งจีบหลัง เอียงขวา ภาพที่ ๑๙ ท่าดั่งหิ่งห้อย ๒.๑๖ ท่าโบกครั้งที่ ๓ วิธีปฏิบัติ ก้าวเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงล่าง (รวมมือ) เอียงซ้าย จากนั้น เท้าซ้ายวางส้น มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาส่งจีบหลังแขนตึง เอียงขวา ภาพที่ ๒๐ ท่าโบกครั้งที่ ๓
๑๗ ๒.๑๗ ท่าใส่แหวนงูมรกต วิธีปฏิบัติ “ใส่แหวนงู” ถอนเท้าขวา ผสมเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาชี้นิ้วที่นิ้วนางมือ ซ้าย เอียงซ้าย “มรกตเอย” ถอนเท้าซ้าย ผสมเท้าขวา มือขวาตั้งวงหน้า มือซ้ายชี้นิ้วที่นิ้วนางมือขวา เอียง ขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๒๑ ท่าใส่แหวนงูมรกต ๒.๑๘ ท่าชดช้อย วิธีปฏิบัติ “ใส่แหวนงู” ถอนเท้าขวา ผสมเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาชี้นิ้วที่นิ้วนางมือ ซ้าย เอียงซ้าย “มรกตเอย” ถอนเท้าซ้าย ผสมเท้าขวา มือขวาตั้งวงหน้า มือซ้ายชี้นิ้วที่นิ้วนางมือขวา เอียง ขวา “ดนตรีเอื้อน” ก้าวหน้าเท้าซ้ายสะดุด มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อยเป็นวงล่าง เอียงขวา “ช้อย”สะดุดเท้าขวา มือทั้งสองจีบข้างสะโพกแล้วปล่อยเป็นวงล่าง เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๒๒ท่าชดช้อย
๑๘ ๒.๑๙ ท่าสวมสร้อยปะวะหล่ำ วิธีปฏิบัติ “สวมสร้อย” ก้าวเท้าขวาแตะเท้าซ้ายซอยเท้า มือขวาจีบปรกข้างแล้วปล่อยเป็น วงบนมือซ้ายตักมือม้วนเป็นจีบ (ท่าภมรเคล้า) เอียงขวา “ปะวะหล่ำ” ก้าวเท้าซ้ายแตะเท้าขวาซอยเท้า มือซ้ายจีบปรกข้างแล้วปล่อยเป็นวงบนมือขวาตัก มือม้วนเป็นจีบ (ท่าภมรเคล้า) เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๒๓ ท่าสวมสร้อยปะวะหล่ำ ๒.๒๐ ท่ากำไล วิธีปฏิบัติ เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา กระดกเท้าซ้าย มือขวาจีบปรกข้างแล้วปล่อยเป็น วงบน มือซ้ายตั้งวงกลาง แล้วม้วนมือเป็นจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา ภาพที่ ๒๔ ท่ากำไล
๑๙ ๒.๒๑ ท่าโบกครั้งที่ ๔ วิธีปฏิบัติ ก้าวเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงล่าง (รวมมือ) เอียงซ้าย จากนั้น เท้าซ้ายวางส้น มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาส่งจีบหลังแขนตึง เอียงขวา ภาพที่ ๒๕ ท่าโบกครั้งที่ ๔
๒๐ ๒.๒๒ ท่านุ่งสังเวียนพื้นม่วงดวงทอง วิธีปฏิบัติ “นุ่งสังเวียนพื้นม่วง” ก้าวเท้าซ้ายกระดกเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายระดับชายพก มือขวาตั้งวงล่าง จากนั้นม้วนสลับมือ เอียงซ้าย “เอื้อน...ดวงทอง” ถอนเท้าขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายแตะหน้าขา มือขวาส่งจีบหลัง เอียง ซ้าย จากนั้นหมุนทางขวา ๑ รอบ ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ภาพที่ ๒๖ ท่านุ่งสังเวียนพื้นม่วงดวงทอง
๒๑ ๒.๒๓ ท่าห่มตาดลำยอง วิธีปฏิบัติ “ห่มตาด” ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาจีบหงายระดับอก มือซ้ายตั้งวงหน้า เอียงขวา “ลำยอง” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาจีบระดับไหล่ซ้าย มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๒๗ ท่าห่มตาดลำยอง ๒.๒๔ ท่าผ่องใส วิธีปฏิบัติ เบี่ยงหน้าทางขวาก้าวหน้าเท้าขวา กระดกเท้าซ้าย มือทั้งสองจีบรวมระดับอก จากนั้นปล่อยเป็นท่าพิสมัยเรียงหมอน เอียงขวา ภาพที่ ๒๘ ท่าผ่องใส
๒๒ ๒.๒๕ ท่าโบกครั้งที่ ๕ วิธีปฏิบัติ ก้าวเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงล่าง (รวมมือ) เอียงซ้าย จากนั้น เท้าซ้ายวางส้น มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาส่งจีบหลังแขนตึง เอียงขวา ภาพที่ ๒๙ ท่าโบกครั้งที่ ๕ ๒.๒๖ ท่าใส่กรอบพักตร์วิเชียร วิธีปฏิบัติ ก้าวหน้าเท้าซ้าย ทิ้งน้ำหนักตัวไปทางซ้าย มือทั้งสองแตะตรงกระบังหน้า ลักคอ ขวา “วิเชียร” ปฏิบัติเท้าเหมือนเดิม ทิ้งน้ำหนักตัวไปทางขวา มือทั้งสองจีบแล้วม้วนออกเป็นตั้งวงบน ลักคอซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๓๐ ท่าใส่กรอบพักตร์วิเชียร
๒๓ ๒.๒๗ ท่าเจียรนัย วิธีปฏิบัติ “ดนตรีเอื้อน” ปฏิบัติเท้าเหมือนเดิม ทิ้งน้ำหนักตัวไปทางซ้าย มือขวาจีบปรกข้าง มือซ้ายส่งจีบหลัง ลักคอขวา “เจียรนัย” ปฏิบัติเท้าเหมือนเดิม ทิ้งน้ำหนักตัวไปทางซ้าย มือขวาจีบระดับกรอบพักตร์กระบัง หน้า ลักคอซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๓๑ ท่าเจียรนัย ๒.๒๘ ท่าทัดดอกไม้ พวงเพชร วิธีปฏิบัติ ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองตั้งวงหน้า จากนั้นกระดกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบปรกข้าง มือขวาส่งจีบหลัง “พวงเพชร” สะดุ้งจังหวะ วางเท้าซ้ายหลัง พร้อมกับปล่อยมือจีบเป็นตั้งวงบน ลักคอขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๓๒ ท่าทัดดอกไม้พวงเพชร
๒๔ ๒.๒๙ ท่าเม็ดพราย วิธีปฏิบัติ เบี่ยงตัวทางซ้าย แตะเท้าขวา มือขวาจีบคว่ำแขนงดระดับสะเอว จากนั้นปล่อย ลักษณะบัวชูฝัก มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย ภาพที่ ๓๓ ท่าเม็ดพราย ๒.๓๐ ท่าโบกครั้งที่ ๖ วิธีปฏิบัติ ก้าวเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงล่าง (รวมมือ) เอียงซ้าย จากนั้น เท้าซ้ายวางส้น มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาส่งจีบหลังแขนตึง เอียงขวา ภาพที่ ๓๔ ท่าโบกครั้งที่ ๖
๒๕ ๒.๓๑ ท่ากำไลเท้าทองปลั่งทั้งคู่ วิธีปฏิบัติ “กำไลเท้าทองปลั่ง” เบี่ยงหน้าทางขวา กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาชี้ ข้อเท้าซ้าย เอียงขวา “ทั้งคู่” หน้าตรง เปลี่ยนเป็นกระดกเท้าขวา มือขวาตั้งวงบน มือซ้าย ชี้ข้อเท้าขวา เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๓๕ ท่ากำไลเท้าทองปลั่งทั้งคู่ ๒.๓๒ ท่าแลดู วิธีปฏิบัติ เบี่ยงหน้าทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาจีบหงายระดับสะเอว มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงขวา ภาพที่ ๓๖ ท่าแลดู
๒๖ ๒.๓๓ ท่างามเลิศเฉิดฉาย วิธีปฏิบัติ “งามเลิศ” กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำระดับสะเอว จากนั้นปล่อยเป็นลักษณะ บัวชูฝัก มือขวาเหยียดแขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา “เฉิดฉาย” เบี่ยงหน้าทางซ้าย กระดกเท้าขวา มือขวาจีบคว่ำระดับสะเอว จากนั้นปล่อยเป็น ลักษณะบัวชูฝัก มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๓๗ ท่างามเลิศเฉิดฉาย ๒.๓๔ ท่าโบกครั้งที่ ๗ วิธีปฏิบัติ ก้าวเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงล่าง (รวมมือ) เอียงซ้าย จากนั้น เท้าซ้ายวางส้น มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาส่งจีบหลังแขนตึง เอียงขวา ภาพที่ ๓๘ ท่าโบกครั้งที่ ๗
๒๗ ๒.๓๕ ท่าเยื้องย่าง วิธีปฏิบัติ “เยื้อง” ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาควักจีบปล่อย มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับสะเอว เอียงขวา “ย่าง” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายควักจีบปล่อย มือขวาเหยียดแขนตึงระดับสะเอว เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๓๙ ท่าเยื้องย่าง ๒.๓๕ ท่ายุรยาตร วิธีปฏิบัติ ถอนเท้าซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวาขยั่นเท้า มือทั้งสองจีบคว่ำระดับสะเอว แล้วปล่อย โดยมือขวาเป็นวงกลาง มือซ้ายวงล่าง เอียงขวา ภาพที่ ๔๐ ท่ายุรยาตร
๒๘ ๒.๓๕ ท่านาดกราย วิธีปฏิบัติ “นาด” กระทุ้งเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ มือซ้ายตั้งวงบน เอียง ซ้าย “กราย” ก้าวหน้าเท้าซ้าย ม้วนมือขวาปล่อยเป็นวงบน มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงขวา ภาพที่ ๔๑ ท่านาดกราย ๒.๓๖ ท่าร้องฉุยฉายเสียงเอื่อย วิธีปฏิบัติ “ร้องฉุยฉาย” ถอนเท้าซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายแบมือแตะข้างแก้ม มือขวา จีบหงายชายพก เอียงขวา “เสียง” ก้าวหน้าเท้าซ้าย เอียงซ้าย “เอื่อย” ก้าวหน้าเท้าขวา เอียงขวา จากนั้นวิ่งวนทางซ้าย ๑ รอบ ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๔๒ ท่าร้องฉุยฉายเสียงเอื่อย
๒๙ ๒.๓๗ ท่าระเรื่อยมา วิธีปฏิบัติ ถอนเท้าซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา ปฏิบัติมือเช่นเดิม เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๔๓ ท่าระเรื่อยมา ๒.๓๘ ท่าโบกครั้งที่ ๘ วิธีปฏิบัติ ก้าวเท้าขวา มือซ้ายจีบหงายชายพก มือขวาตั้งวงล่าง (รวมมือ) เอียงซ้าย จากนั้น เท้าซ้ายวางส้น มือซ้ายปล่อยเป็นวงบน มือขวาส่งจีบหลังแขนตึง เอียงขวา ภาพที่ ๔๔ ท่าโบกครั้งที่ ๘
๓๐ ๓. เพลงฉุยฉาย ๓.๑ ท่าร้องเอื้อน วิธีปฏิบัติ ๑. เบี่ยงตัวทางขวาของเวที แตะจมูกเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจีบหงาย ชายพก เอียงซ้าย ๒. ซอยเท้าหมุนตัวผ่านหน้าเวทีมาทางขวาของเวที จากนั้นแตะจมูกเท้าขวา พร้อมกับ มือขวาตั้ง วงบน มือซ้ายจีบหงายชายพก เอียงขวา ซอยเท้าหมุนตัวทางขวามาหน้าเวที ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๔๕ ท่าร้องเอื้อน ๓.๒ ท่าฉุยฉายเอย วิธีปฏิบัติ ๑. “เอ๋ยฉุย” ถอนเท้าขวายกหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจีบหงายแขน ตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย ๒. “ฉายเอย” ก้าวหน้าเท้าซ้ายม้วนมือขวาตั้งวงบน มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๔๖ ท่าฉุยฉายเอย
๓๑ ๓.๓ ท่าเสร็จจำแลงแปลงกาย วิธีปฏิบัติ ๑. “เสร็จจำแลง” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองวาดวงบนลงกลาง ลำตัว เอียงขวา ๒. “แปลงกาย” ก้าวข้างเท้าขวา มือทั้งสองจีบคว่ำแขนงอระดับอก เอียงซ้าย จากนั้นปล่อยจีบ เป็นวงบัวบาน เอียงซ้าย หมุนรอบตัวเองทางขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๔๗ ท่าเสร็จจำแลงแปลงกาย ๓.๔ ท่างามคล้ายบุษบา วิธีปฏิบัติ ๑. “งามคล้าย” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำระดับอก มือขวาแบลาดปลาย นิ้วชี้ลง เอียงขวา จากนั้นกระดกเท้าขวา มือซ้ายปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือขวาตั้งวงหน้า เอียงซ้าย ๒. “บุษบา” ก้าวข้างเท้าขวา มือทั้งสองรวมระดับอก (มือขวาตั้งวงกลาง มือซ้ายชี้นิ้ว) เอียงขวา จากนั้น กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ (ชี้นิ้ว) มือขวาจีบส่งหลัง เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๔๘ ท่างามคล้ายบุษบา
๓๒ ๓.๕ ท่าหน้าเป็นใยเหมือนไข่ปอก วิธีปฏิบัติ ๑. “หน้าเป็นใย” ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายแบมือแตะแก้มซ้าย มือขวาส่งจีบหลัง เอียงซ้าย ๒. “เหมือนไข่” หนักตัวทางซ้าย มือทั้งสองจีบคว่ำระดับอก ลักคอซ้าย “ปอก”หนักตัวทางขวา มือทั้งสองม้วนมือจีบปล่อยเป็นแบหงาย ลักคอขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๔๙ ท่าหน้าเป็นใยเหมือนไข่ปอก
๓๓ ๓.๖ ท่าเจ้าทัดแต่ดอกจำปา วิธีปฏิบัติ ๑. “เจ้าทัดแต่ดอก” ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองตั้งวงหน้า เอียงขวา ๒. “จำปา” กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบปรกข้าง มือขวาส่งจีบหลัง เอียงซ้าย ภาพที่ ๕๐ ท่าเจ้าทัดแต่ดอกจำปา ๓.๗ ท่าโอ้พระไวยสายใจ วิธีปฏิบัติ ๑. “โอ้” วิ่งซอยเท้าไปทางขวาของเวทีมือทั้งสองตั้งวงล่าง เอียงขวา “พระไวย” ก้าวข้างเท้าขวา มือทั้งสองตั้งวงล่าง เอียงซ้าย (ยืดตัวขึ้น) ๒. “สายใจ” เบี่ยงตัวมากลางเวที มือซ้ายจีบเข้าอก เอียงซ้าย มือขวาจับสะเอว เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๕๑ ท่าโอ้พระไวยสายใจ
๓๔ ๓.๑๐ ท่าร้องเอื้อน วิธีปฏิบัติ ๑. เบี่ยงตัวทางขวาของเวที ก้าวไขว้เท้าขวาขยั่นเท้า มือซ้ายตั้งวงล่าง มือขวาจีบ คว่ำแขนตึง เอียงขวา ๒. เบี่ยงตัวทางซ้ายของเวทีก้าวไขว้เท้าซ้ายขยั่นเท้า มือขวาตั้งวงล่าง มือซ้ายจีบคว่ำแขนตึง เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๕๒ ท่าร้องเอื้อน ๓.๑๑ ท่าฉุยฉายเอย วิธีปฏิบัติ ๑. “เอ๋ยฉุย” หน้าตรง จรดเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาตั้งวงระดับสะเอว ลักคอซ้าย ๒. “ฉายเอย” เท้าซ้ายวางหลัง มือขวาตั้งวงล่าง มือซ้ายส่งจีบหลัง ลักคอขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๕๒ ท่าฉุยฉายเอย
๓๕ ๓.๑๒ ท่าเจ้าช่างกราย วิธีปฏิบัติ ๑. “เยื้อง” ก้าวไขว้เท้าซ้ายขยั่นเท้า มือขวาเหยียดแขนตึงปลายนิ้วตั้งขึ้น มือซ้าย แบลาด เอียงซ้าย ๒. “ย่าง” ก้าวไขว้เท้าขวาขยั่นเท้า มือซ้ายเหยียดแขนตึงปลายนิ้วตั้งขึ้น มือขวาแบลาด เอียง ขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๕๓ ท่าเยื้องย่าง ๓.๑๒ ท่าเจ้าช่างกราย วิธีปฏิบัติ ๑. “เจ้าช่าง” กระทุ้งเท้าซ้าย มือขวาจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ มือซ้ายตั้งวงหน้า เอียงซ้าย ๒. “กราย” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาปล่อยจีบเป็นตั้งวงหน้า มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๕๔ ท่าเจ้าช่างกราย
๓๖ ๓.๑๓ ท่าลอยชายมาในดง วิธีปฏิบัติ ๑. “ลอยชาย” กระดกเท้าซ้าย มือขวาตั้งวงล่าง มือซ้ายแบมือกวาด เอียงขวา ๒. “มาในดง” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาคว่ำมือชี้นิ้วลง มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๕๕ ท่าลอยชายมาในดง ๓.๑๔ ท่ารู้ว่าพ่อไวย วิธีปฏิบัติ ๑. “รู้ว่า” ผสมเท้าซ้าย มือซ้ายจีบเข้าอก เอียงซ้าย ๒. “พ่อไวย” ผสมเท้าขวา มือซ้ายจับสะเอว มือขวา กำมือชี้ระดับสะเอว เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๕๖ ท่ารู้ว่าพ่อไวย
๓๗ ๓.๑๕ ท่าจะไปทัพ วิธีปฏิบัติ ๑. “จะไป” ผสมเท้าซ้าย มือซ้ายแบลาด มือขวาจีบคว่ำ เอียงซ้าย ๒. “ทัพ” ผสมเท้าขวา มือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาจีบปรกข้าง เอียงขวา ภาพที่ ๕๗ ท่าจะไปทัพ ๓.๑๖ ท่าแม่มาคอยรับ คอยส่ง วิธีปฏิบัติ ๑. “แม่มาคอบรับ” สะดุดเท้าซ้าย มือทั้งสองช้อนมือแบหงาย เอียงซ้าย ๒. “คอยส่ง” ซอยเท้า(เลื่อนตัวมาหน้าเวที) ก้าวไขว้เท้าขวา มือทั้งสองส่งไปด้านหน้า เอียงขวา ภาพที่......ท่าแม่มาคอยรับ คอยส่ง
๓๘ ๓.๑๗ ท่าชะกระไร วิธีปฏิบัติ ๑. “ชะ” ผสมเท้าซ้าย มือทั้งสองตบกันระดับใบหน้า เอียงซ้าย ๒. “กระไร” ผสมเท้าขวา มือทั้งสองตบลงหน้าขา เอียงขวา ภาพที่ ๕๘ ท่าชะกระไร ๓.๑๘ ท่าหนอใจบิดา วิธีปฏิบัติ ขยับเท้าซ้าย ลากเท้าขวามาผสม เมือซ้ายจับสะเอว มือขวาไว้มือ เอียงขวา ภาพที่ ๕๙ ท่าหนอใจบิดา
๓๙ ๓.๑๙ ท่าจะแกล้วฆ่า วิธีปฏิบัติ ๑. “จะ” ผสมเท้าขวา มือซ้ายจับสะเอว มือขวาปาดมือระดับคอ เอียงขวา ๒. “แกล้งฆ่า” ผสมเท้าขวา มือซ้ายปฏิบัติเช่นเดิม มือขวาคว่ำมือกำนิ้วชี้ ดึงจากซ้ายไปขวา เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๖๐ .ท่าจะแกล้งฆ่า ๓.๒๐ ท่าให้ปลดปลง วิธีปฏิบัติ ๑. “ให้ปลด” สะดุดเท้าซ้าย มือทั้งสองตั้งวงหน้า เอียงขวา ๒. “ปลง” ผสมเท้าซ้าย มือทั้งสองเหยียดแขนตึง หงายท้องแขน เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๖๑ ท่าให้ปลดปลง
๔๐ ๓.๒๑ ท่ารับช่วงที่ ๒ ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ขั้นที่ ๔ ภาพที่ ๖๓ แสดงท่ารับดนตรีช่วงที่ ๒
๔๑ การปฏิบัติ ท่ารับมี ๒ ท่า คือท่าขึ้นด้านหน้าเวที และท่าเดินลงหลังเวที ดังนี้ ๑. ท่าเดินขึ้นด้านหน้าเวที ปฏิบัติคือ ๑.๑ ถอนเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาแบลาด เอียงขวา (นับ ๑) ๑.๒ ก้าวหน้าเท้าซ้าย พร้อมกับกลับเป็นมือขวาตั้งวงหน้า ซ้ายแบลาด เอียงซ้าย (นับ ๒) ๑.๓ ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายตั้งวงหน้า มือขวาแบลาด เอียงขวา (นับ ๓) ๒. ท่าเดินลงหลังเวที ปฏิบัติคือ ๒.๑ ถอยเท้าซ้าย มือซ้ายม้วนมือจีบปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือขวาเหยียดแขนตึงปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงซ้าย (นับ ๑) ๒.๒ เหยียบเท้าซ้าย พร้อมกับฉายเท้าขวา มือขวาม้วนมือจีบปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือซ้าย เหยียดแขนตึงปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา (นับ ๒) ๒.๓ เหยียบเท้าขวา พร้อมกับฉายเท้าซ้าย มือซ้ายม้วนมือจีบปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือขวา เหยียดแขนตึงปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงซ้าย (นับ ๓) ๒.๔ เหยียบเท้าซ้าย พร้อมกับฉายเท้าขวา มือขวาม้วนมือจีบปล่อยเป็นบัวชูฝัก มือซ้าย เหยียดแขนตึงปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา (นับ ๔) ๒.๕ ประเท้าซ้าย มือขวาจีบคว่ำแขนงอ มือซ้ายแบลาด เอียงขวา จากนั้นก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย (นับ ๕) ๔. เพลงแม่ศรี ๔.๑ ท่าแม่ศรีเอย วิธีปฏิบัติ ๑. “แม่ศรี” ปฏิบัติท่าสุดท้ายของท่ารับช่วง ๒ แต่ปฏิบัติย้อนตัวทางขวา เอียง ขวา ๒. “เอย” ย้อนตัวทางซ้าย เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๖๔ ท่าแม่ศรีเอย
๔๒ ๔.๒ ท่าแม่ศรีสาคร วิธีปฏิบัติ ๑. “แม่ศรี” เบี่ยงหน้าทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาจีบระดับอก มือซ้ายตั้งวง หน้า เอียงขวา ๒. “สาคร” ยกหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายจีบเข้าอก มือขวาส่งจีบหลัง เอียงซ้าย ภาพที่ ๖๕ ท่าแม่ศรีสาคร ๔.๓ ท่าร่างเจ้าเอี่ยม วิธีปฏิบัติ ๑. “ร่างเจ้าเอี่ยม” ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองตั้งวงบน เอียงขวา ๒. “อรชร” หน้าตรง ก้าวหน้าเท้าขวา ยักตัวซ้าย และยักตัวขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๖๖ ท่าร่างเจ้าเอี่ยมอรชร