๔๓ ๔.๔ ท่าเหมือนกินรไกรลาศ วิธีปฏิบัติ ๑. “เหมือนกินร” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายจีบคว่ำแขนงอ มอ ขวาแบลาด เอียงซ้าย ๒. “ไกรลาศ” กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายส่งบัวชูฝัก มือขวาเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา ภาพที่ ๖๗ ท่าเหมือนกินรไกรลาศ ๔.๕ ท่าเพลงปี่แม่ศรีเอย แม่ศรีสาคร ร่างเจ้าเอี่ยมอรชร เหมือนกินรไกรลาส วิธีปฏิบัติ ปฏิบัติท่าเดิมแต่ใช้วิธีการเดินย่ำเท้า ตามจังหวะเพลง หมุนตัวทางขวาไปซ้าย จังหวะสุดท้าย ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือขวาจีบคว่ำแขนงอ มือซ้ายแบลาด เอียงขวา จากนั้นกระดกเท้าขวา มือขวาส่งบัวชูฝัก มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๖๘ ท่าเพลงปี่แม่ศรีเอย แม่ศรีสาคร ร่างเจ้าเอี่ยมอรชร เหมือนกินรไกรลาส ๔.๖ ท่าใส่กรอบพักตร์ประดับเพชร วิธีปฏิบัติ ๑. “ใส่กรอบพักตร์” ก้าวหน้าเท้าขวา ทิ้งน้ำหนักตัวทางขวามือทั้งสองจีบปรก หน้า ลักคอขวา
๔๔ ๒. “ประดับเพชร” ทิ้งน้ำหนักตัวทางซ้าย มือทั้งสองม้วนจีบปล่อยเป็นวงบน ลักคอซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๖๙ ท่าใส่กรอบพักตร์ประดับเพชร ๔.๗ ท่าบั้นเอวเจ้าจะเด็ดขาด วิธีปฏิบัติ ๑. “บั้นเอวเจ้า” เบี่ยงหน้าทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองม้วนมือจีบระดับ สะเอว เอียงขวา ๒. “จะเด็ดขาด” ก้าวไขว้เท้าซ้าย มือทั้งสองจับสะเอว เอียงซ้าย หมุนตัวทางขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๗๐ ท่าบั้นเอวเจ้าจะเด็ดขาด
๔๕ ๔.๘ ท่าจมื่นไวยจงใจสวาท วิธีปฏิบัติ ๑. “จหมื่นไวย” เบี่ยงหน้าทางซ้าย ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองตั้งวงหน้า เอียง ซ้าย ๒. “จงใจสวาท” ก้าวไขว้เท้าขวา มือทั้งสองช้อนมือประสานกันระดับฐานไหล่ (ท่ารัก) เอียงขวา ภาพที่ ๗๑ ท่าจมื่นไวยจงใจสวาท ๔.๙ ท่าด้วยโฉมประหลาดตาเอย วิธีปฏิบัติ ๑. “ด้วยโฉมประหลาด” เบี่ยงหน้าทางซ้าย ก้าวหน้าเท้าขวา มือทั้งสองรวมจีบ ระดับอก เอียงซ้าย ๒. “ตาเอย” กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายปล่อยจีบเป็นตั้งวงบน มือขวาเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา ภาพที่ ๗๒ ท่าด้วยโฉมประหลาดตาเอย
๔๖ ๔.๑๐ ท่าเพลงปี่ใส่กรอบพักตร์ประดับเพชร บั้นเอวเจ้าจะเด็ดขาดจมื่นไวยจงใจสวาทด้วยโฉม ประหลาดตาเอย วิธีปฏิบัติ ปฏิบัติท่าเดิมแต่ใช้วิธีการเดินย่ำเท้า ตามจังหวะเพลง หมุนตัวทางขวาไปซ้าย จังหวะสุดท้าย ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสองรวมจีบระดับอก เอียงซ้าย จากนั้น กระดกเท้าขวา มือขวา ปล่อยจีบเป็นตั้งวงบน มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ขั้นที่ ๔ ภาพที่ ๗๓ ท่าเพลงปี่ใส่กรอบพักตร์ประดับเพชร ฯ
๔๗ ๔.๑๑ ท่าแม่ศรีเอย วิธีปฏิบัติ ๑. “แม่” ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจีบหงายงอแขน เอียงขวา ๒. “ศรีเอย” ยืนลักษณะเดิมมือขวาจีบหงายแขนตึง เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๗๔ ท่าแม่ศรีเอย ๔.๑๒ ท่าแม่ศรีสาวหงส์ วิธีปฏิบัติ ๑. “แม่ศรี” เบี่ยงตัวทางขวา ก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาจีบปรกข้าง มือซ้ายตั้งวง บน เอียงซ้าย ๒. “สาวหงส์” ก้าวหน้าเท้าขวา กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบปรกข้าง มือขวาจีบคว่ำแขนตึงระดับ ไหล่ เอียงขวา ภาพที่ ๗๕ท่าแม่ศรีสาวหงส์
๔๘ ๔.๑๓ ท่าเยื้องย่างมากลางดง วิธีปฏิบัติ ๑. “เยื้อง” ก้าวไขว้เท้าซ้ายขยั่นเท้า มือซ้ายควักจีบปล่อยแบมือปลายนิ้วตก มือ ขวาเหยียดแขนตึงระดับสะเอว เอียงซ้าย ๒. “ย่าง” ก้าวไขว้เท้าขวาขยั่นเท้า มือขวาควักจีบปล่อยแบมือปลายนิ้วตก มือซ้ายเหยียดแขน ตึงระดับสะเอว เอียงขวา ๓. “มากลางดง” ถอนเท้าขวา มือขวากำมือชี้นิ้วลงระดับสะเอว มือซ้ายจีบส่งหลัง เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ภาพที่ ๗๖ ท่าเยื้องย่างมากลางดง
๔๙ ๔.๑๔ ท่าเหมือนหนึ่งหงส์เหมราช วิธีปฏิบัติ ๑. “เหมือนหนึ่งหงส์” เบี่ยงตัวทางขวา ถอนเท้าขวายกหน้าเท้าซ้าย มือทั้งสอง ส่งจีบหลัง เอียงซ้าย จากนั้นวิ่งซอยเท้าหมุนตัวทางซ้าย ๒. “เหมราช” เบี่ยงตัวทางซ้าย ถอนเท้าซ้ายก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาจับจีบหงายแขนตึงระดับ ไหล่ มือซ้ายตั้งวงบน เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๗๗ ท่าเหมือนหนึ่งหงส์เหมราช
๕๐ ๔.๑๕ ท่าดนตรีเพลงปี่ซ้ำร้องแม่ศรีสาวหงส์ วิธีปฏิบัติ ๑. “แม่“ เหยียบเท้าซ้ายหนักหลัง มือปฏิบัติท่าเดิม เปลี่ยนเป็นเอียงซ้าย ๒. “ศรีเอย” ก้าวหน้าเท้าขวา มือซ้ายตั้งวงบนมือขวาม้วนจีบปล่อยเป็นตั้งวงกลาง เอียงขวา ๓. “แม่ศรี” ย่ำเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจับจีบหงาย เอียงซ้าย ๔. “สาวหงส์” ย่ำเท้าขวา มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาปล่อยจีบเป็นวงกลาง เอียงขวา ๕. “เยื้องย่าง” ย่ำเท้าซ้าย มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาจับจีบหงาย เอียงซ้าย ๖. “มากลางดง” ย่ำเท้าขวา มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาปล่อยจีบเป็นวงกลาง เอียงขวา ๗. “เหมือนหนึ่งหงส์เหมราช” ย่ำเท้าซ้าย เท้าขวา กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบปรกข้าง มือขวาส่ง จีบคว่ำแขนตึงระดับไหล่ เอียงขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ขั้นที่ ๔
๕๑ ขั้นที่ ๕ ภาพที่ ๗๘ ท่าดนตรีเพลงปี่ซ้ำร้องแม่ศรีสาวหงส์ ๔.๑๖ ท่าผิวเจ้างามเมื่อยาวพิศ วิธีปฏิบัติ ๑. “ผิวเจ้างาม” ก้าวไขว้เท้าซ้าย มือทั้งสองจีบหงายแขนตึงระดับไหล่ ลักคอขวา ๒. “เมื่อยามพิศ” ทิ้งน้ำหนักตัวมาทางซ้าย ปล่อยมือจีบเป็นตั้งมือขึ้น ลักคอซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ภาพที่ ๗๙ ท่าดนตรีเพลงปี่ซ้ำร้องผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ
๕๒ ๕. ท่าเพลงเร็ว ๕.๑ ท่าที่ ๑ ฉายเท้าขวา เบี่ยงตัวทางขวา มือซ้ายตั้งวงบน มือขวาแทงมือ เอียงซ้าย ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๘๐ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๑ ๕.๒ ท่าที่ ๒ เบี่ยงตัวทางขวา ถอนเท้าขวา ประเท้าซ้ายมือทั้งสองเหยียดตึง โดยให้ มือข้างซ้ายแบมือปลายนิ้วตั้งขึ้น มือข้างขวาแบมือปลายนิ้วตก เอียงซ้าย ภาพที่ ๘๑ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๒
๕๓ ๕.๓ ท่าที่ ๓ ก้าวข้างเท้าซ้าย วาดแขนซ้ายกลับเป็นพลิกท้องแขนขึ้น ปลายนิ้วตก แขนขวาวาด แขนพลิกท้องแขนกลับมือปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา ภาพที่ ๘๒ เพลงเร็วท่าที่ ๓ ๕.๔ ท่าที่ ๔ กระทุ้งเท้าขวาวางหลังพร้อมกับชักเท้าซ้ายมาผสม มือซ้ายกลับมือเป็นปลาย นิ้วตั้งขึ้น มือขวากลับมือเป็นปลายนิ้วตก เอียงซ้าย ภาพที่ ๘๓ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๔
๕๔ ๕.๕ ท่าที่ ๕ ยืด-ยุบ เดินถัดเท้าส่ายมือขึ้นหน้าเวที ๔ จังหวะ เดินลงหลังเวทีอีก ๔ จังหวะ ภาพที่ ๘๓ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๕ ๕.๖ ท่าที่ ๖ หมุนตัวทางขวาเบี่ยงหน้าทางซ้าย เดินถัดเท้าส่ายมือขึ้นหน้าเวที ๔ จังหวะ เดินลงหลังเวทีอีก ๔ จังหวะ ภาพที่ ๘๔ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๖
๕๕ ๕.๑๑ ท่าที่ ๑๑ หมุนตัวทางซ้าย เบี่ยงหน้าทางซ้าย เดินถัดเท้าท่ารำส่ายแขนขึ้นหน้าเวที จังหวะสุดท้ายก่อนลงจังหวะ ก้าวหน้าเท้าขวากดไหล่ซ้าย เอียงศีรษะทางซ้าย จากนั้นยืดตัว กลับมาเคาะ จมูกเท้าซ้าย เอียงศีรษะทางขวา ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ภาพที่ ๘๕ ท่าเพลงเร็วท่าที่ ๑๑ ๖. ท่าเพลงลา ๖.๑ ท่าที่ ๑ เบี่ยงตัวทางซ้าย ประเท้าขวา มือทั้งสองหงายฝ่ามือรับจีบล่อแก้วระดับวงล่าง จากนั้นก้าวหน้าเท้าขวา มือขวาดีดจีบออกระดับวงบน มือซ้ายดีดจีบออกระดับวงล่าง เอียงขวา ภาพที่ ๘๖ ท่าเพลงลาท่าที่ ๑
๕๖ ๖.๒ ท่าที่ ๒ เบี่ยงตัวทางขวา ประเท้าซ้าย มือทั้งสองหงายฝ่ามือรับจีบล่อแก้วระดับวงล่าง จากนั้น ก้าวหน้าเท้าซ้าย มือซ้ายดีดจีบออกระดับวงบน มือขวาดีดจีบออกระดับวงล่าง เอียงซ้าย ภาพที่ ๘๗ ท่าเพลงลาท่าที่ ๒ หมายเหตุปฏิบัติท่าลาท่าที่๑ และ๒ สลับไปมา อีก ๔ ครั้ง
๕๗ ๖.๓ ท่าที่ ๗ ปฏิบัติตามขั้นตอน ดังนี้ ๖.๓.๑ หมุนตัวทางขวา ก้าวไขว้เท้าซ้าย มือขวาจีบคว่ำมือซ้ายแบลาดข้างลำตัว เอียง ซ้าย ๖.๓.๒ ก้าวข้างเท้าขวา มือขวาปล่อยจีบเป็นวงบัวบาน มือซ้ายเหยียดแขนตึงตั้งข้อมือ ขึ้น เอียงขวา ๖.๓.๓ ย้อนตัวหนักขวา แทงมือขวา มือซ้ายส่งจีบหลัง เอียงซ้าย ๖.๓.๔ จากนั้นย้อนตัวหนักซ้าย พร้อมกับแทงข้อมือซ้ายเป็นวงหน้า มือขวาส่งจีบหลัง แขนตึง เอียงขวา ยืดยุบวิ่งซอยเท้ากลับหลังเวที ขั้นที่ ๑ ขั้นที่ ๒ ขั้นที่ ๓ ภาพที่ ๘๘ ท่าเพลงลาท่าที่ ๗
๕๘ สรุป ฉุยฉายวันทอง เป็นการแสดงนาฏศิลป์ไทยชุดหนึ่ง อยู่ในตับเรื่องขุนช้างขุนแผนตอน พระไวยแตก ทัพโดยเนื้อเรื่องมีอยู่ว่าจหมื่นไวยวรนาถหลงเสน่ห์นางสร้อยฟ้า จึงคิดกลอุบายให้พลายชุมพลลูก ชายอัน เกิดจากนางแก้วกิริยาปลอมตนเป็นมอญยกทัพมาตีกรุงศรีอยุธยา โดยตนเองจะออกไปรบก่อนแล้ว แกล้ง แพ้ให้พวกมอญจับได้พระพันวษาจึงโปรดให้จหมื่นไวยวรนาถ เป็นแม่ทัพไปปราบพวกมอญใหม่ ครั้นเมื่อ จหมื่นไวยวรนาถยกทัพมาถึงกลางป่า นางวันทองซึ่งตายไปแล้วกลายเป็นเปรตเป็นห่วงลูกชาย คือ จหมื่น ไวยวรนาถเพราะรู้ว่าทัพมอญใหม่นั้น คือขุนแผนกับพลายชุมพลน้องชายของจหมื่นไวย วร นาถเอง นาง วันทองจึงแปลงร่างเป็นหญิงสาวสวยงามมาคอยดักอยู่ระหว่างทางจหมื่นไวยวรนาถผ่านมา พบเข้าด้วย ความงามของนางวันทองแปลงจึงเข้าเกี้ยวพาราสี ในที่สุดนางวันทองแปลงก็คืนร่างเป็นเปรต บอกให้จ หมื่นไวยวรนาถรู้ว่าตนเป็นมารดา และให้จหมื่นไวยวรนาถระวังตัวในการศึกครั้งนี้ โดยรูปแบบ การแสดง และกระบวนท่ารำแบ่งออกเป็น ๒ ส่วนคือ การรำแต่งตัว และการรำฉุยฉาย
๕๙ คำถามทบทวน แบบฝึกหัดที่ ๑ เรื่อง ประวัติชุดการแสดง *************************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. จงอธิบายประวัติฉุยฉายวันทองมาพอสังเขป ................................................................................................... .................................................................... ....................................................................................................................................................................... .............................................................................................................. ๒. จงอธิบายบทร้องของเพลงฉุยฉายวันทองมาพอสังเขป .................................................................................................................... ................................................... ................................................................................................................................. .................................................................................................................................................... ๓. ฉุยฉายวันทองเป็นการแสดงนาฏศิลป์ไทยชุดหนึ่ง จัดอยู่ในตับเรื่องใด …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………........................................................................ ............................................................................ ๔. จงอธิบายลักษณะการแสดงฉุยฉายวันทอง …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………........................................................................ ............................................................................
๖๐ แบบฝึกหัดที่ ๒ เรื่อง องค์ประกอบของการแสดง ********************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. ให้นักเรียนเขียนเนื้อเพลงฉุยฉายวันทอง ให้ถูกต้อง .................................................................................................................................................................. ..... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ..................................................... ๒. จงอธิบายอุปกรณ์ประกอบการแต่งกายของการแสดงฉุยฉายวันทองอย่างละเอียด ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... . ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... .....................................................
๖๑ แบบฝึกหัดที่ ๓ เรื่อง ท่ารำ ********************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. ๑. จงอธิบายท่ารำ ท่างามเลิศเฉิดฉาย ให้ถูกต้อง .................................................................................................................................. ..................................... ....................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ ............... ............................................................................................................................................. .......................... ....................................................................................................................................................................... ..................................................... ๒. จงอธิบายท่ารำ ท่าเหมือนเจ้าพราหมณ์ ให้ถูกต้อง ....................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...................... ...................................................................................................................................... ................................. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ ...........
๖๒ แบบทดสอบก่อน - หลังเรียน กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระนาฏศิลป์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๓ เรื่อง ฉุยฉายวันทอง รหัสวิชา ศ ๒๓๑๒๐ เวลา ๑๐ นาที คะแนน ๑๐ คะแนน ********************************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุดแล้วทำเครื่องหมาย (×) ลงในกระดาษคำตอบ ๑.ฉุยฉายวันทอง เป็นการแสดงนาฏศิลป์ไทยอยู่ในตับเรื่องใด ก. ขุนช้างขุนแผนตอนพระไวยแตกทัพ ข. รามเกียรติ์ ค. อิเหนา ง. พระอภัยมณี ๒. นางวันทองซึ่งตายไปแล้วกลายเป็นอะไร ก.เปรต ข.เทวดา ค.นางฟ้า ง.ชาวบ้าน ๓.จหมื่นไวยวรนาถหลงเสน่ห์ใคร ก.นางน้ำฟ้า ข.นางศรีมาลา ค.นางสร้อยฟ้า ง.นางอิงฟ้า ๔. จหมื่นไวยวรนาถ เป็นแม่ทัพไปปราบใคร ก.มอญใหม่ ข.พม่า ค.เขมร ง.ญี่ปุ่น ๕ลักษณะของบทร้องเพลงฉุยฉายวันทอง ก.บทร้องเพลงฉุยฉายวันทองประกอบด้วยพลง ๓ ช่วง ข. บทร้องเพลงฉุยฉายวันทองประกอบด้วยพลง ๒ ช่วง ค. บทร้องเพลงฉุยฉายวันทองประกอบด้วยพลง ๔ ช่วง ง. บทร้องเพลงฉุยฉายวันทองประกอบด้วยพลง ๕ ช่วง
๖๓ ๖. จหมื่นไวยวรนาถ เป็นบุตรของใคร ก. นางศรีมาลา ข. นางสร้อยฟ้า ค. นางน้ำฟ้า ง. นางวันทอง ๗. ฉุยฉายเอย เสร็จจำแลงแปลงกาย......................จงเติมบทร้องในช่องว่างให้ถูกต้อง ก.เยื้องกรายมาในป่า ข. ผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ ค. งามจริตเมื่อยามผาด ง. อ่อนระทวยนวยนาด ๘. ผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ......................จงเติมบทร้องในช่องว่างให้ถูกต้อง ก.เยื้องกรายมาในป่า ข. ผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ ค. งามจริตเมื่อยามผาด ง. อ่อนระทวยนวยนาด ๙. จากภาพข้างต้นคือท่าอะไร ก.เยื้องกรายมาในป่า ข. ผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ ค. งามจริตเมื่อยามผาด ง. เยื้องอย่าง ๑๐. จากภาพข้างต้นคือท่าอะไร ก.เยื้องกรายมาในป่า ข. ผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ ค.เหมือนเจ้าพราหมณ์ ง. อ่อนระทวยนวยนาด
๖๔ บรรณานุกรม
๖๕ บรรณานุกรม กรมศิลปากร. (๒๕๕๑). ทะเบียนข้อมูล: วิพิธทัศนา ชุดระบำ รำ ฟ้อน เล่ม๓. กรุงเทพมหานคร: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่งจำกัด (มหาชน). เครือวัลย์ เรืองศรี. (๒๕๔๒). ฉุยฉาย. เพชรบุรี: สถาบันราชภัฏเพชรบุรี. ธนิต อยู่โพธิ์. (๒๔๙๔). อธิบายนาฏศิลป์ไทย. พระนคร: โรงพิมพ์พระจันทร์. ธานิต ศาลากิจ. (๒๕๔๘. มิถุนายน ๑๒). นาฏศิลปิน๗ สำนักการสังคีต กรมศิลปากร. สัมภาษณ์ ธีรวัฒน์ ช่างสาน. (๒๕๕๒). นาฏยประดิษฐ์. นครศรีธรรมราช: มหาวิทยาลัยราชภัฏ นครศรีธรรมราช. ปี๊บ คงลายทอง. (๒๕๓๗). เพลงปี่ฉุยฉาย: การวิเคราะห์ทางดนตรีวิทยาและภาพสะท้อน แห่งความงาม วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปะศาสตร์มหาบัณฑิต สาขาวิชาวัฒนธรรมศึกษา แขนงวิชาวัฒนธรรมดนตรี บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล. พจนีย์ กงตาล. (๒๕๔๓). ฉุยฉาย. นครปฐม: สถาบันราชภัฏนครปฐม. มนตรี ตราโมท และวิเชียร กุลตัณท์. (๒๕๒๓). ฟังและเข้าใจเพลงไทย. พิมพ์ในงาน พระราชทานเพลิงศพขุนทรงสุขภาพ (นายแพทย์ทรง บุณยะรัตเวช) เมื่อวันที่ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๕๒๓. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ไทยเขษม. รติวรรณ กัลยาณมิตร. (๒๕๕๐. ตุลาคม ๑๐). ผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลป์กรุงเทพ สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ กระทรวงวัฒนธรรม. สัมภาษณ์. เรวดี สายาคม. (๒๕๕๐. ตุลาคม ๑๐). ผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลป์กรุงเทพ สถาบัน บัณฑิตพัฒนศิลป์ กระทรวงวัฒนธรรม. สัมภาษณ์. สุมิตร เทพวงษ์. (๒๕๓๔). ฉุยฉาย. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์โอเดียนสโตร์.
ภาคผนวก
๖๐ ภาคผนวก ก. กระดาษคำตอบ กระดาษคำตอบ โรงเรียน......................................................................ปีการศึกษา........................... ชื่อ..........................................................................ชั้น...................เลขที่................ กลุ่มสาระการเรียนรู้.....................วันที่..............เดือน...................พ.ศ.................. ข้อ ก ข ค ง ข้อ ก ข ค ง ๑ ๖ ๒ ๗ ๓ ๘ ๔ ๙ ๕ ๑๐ ประเมินผล เต็ม ได้
๖๑ แนวคำตอบ คำถามทบทวน แบบฝึกหัดที่ ๑ เรื่อง ประวัติชุดการแสดง *************************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑. จงอธิบายประวัติฉุยฉายวันทองมาพอสังเขป ฉุยฉายวันทอง เป็นการแสดงนาฏศิลป์ไทยชุดหนึ่ง อยู่ในตับเรื่องขุนช้างขุนแผนตอนพระไวยแตก ทัพ ซึ่งกรมศิลปากรปรับปรุงใหม่ เนื้อความในตอนนี้เกิดจากที่ขุนแผนแค้นใจที่ จหมื่นไวยวรนาถ หลงเสน่ห์นางสร้อยฟ้า จึงคิดกลอุบายให้พลายชุมพลลูกชายอันเกิดจากนางแก้วกิริยาปลอมตนเป็น มอญยกทัพมาตีกรุงศรีอยุธยา โดยตนเองจะออกไปรบก่อนแล้วแกล้งแพ้ให้พวกมอญจับได้พระ พันวษาจึงโปรดให้จหมื่นไวยวรนาถ เป็นแม่ทัพไปปราบพวกมอญใหม่ ครั้นเมื่อ จหมื่นไวยวรนาถยก ทัพมาถึงกลางป่า นางวันทองซึ่งตายไปแล้วกลายเป็นเปรตเป็นห่วงลูกชายคือ จหมื่นไวยวรนาถ เพราะรู้ว่าทัพมอญใหม่นั้น คือขุนแผนกับพลายชุมพลน้องชายของจหมื่นไวย วรนาถเอง นางวัน ทองจึงแปลงร่างเป็นหญิงสาวสวยงามมาคอยดักอยู่ระหว่างทางจหมื่นไวยวรนาถผ่านมาพบเข้าด้วย ความงามของนางวันทองแปลงจึงเข้าเกี้ยวพาราสี ในที่สุดนางวันทองแปลงก็คืนร่างเป็นเปรตบอก ให้จหมื่นไวยวรนาถรู้ว่าตนเป็นมารดา และให้จหมื่นไวยวรนาถระวังตัวในการศึกครั้งนี้ ๒. จงอธิบายบทร้องของเพลงฉุยฉายวันทองมาพอสังเขป บทร้องของเพลงฉุยฉายวันทองที่จะอธิบายต่อไปนี้ แบ่งเป็น ๒ ส่วน คือ ลักษณะของบทร้องเพลง ฉุยฉายวันทอง และวิธีการร้องเพลงฉุยฉายวันทอง ดังนี้ ๑. ลักษณะของบทร้องเพลงฉุยฉายวันทอง บทร้องเพลงฉุยฉายวันทองประกอบด้วย เพลง ๓ ช่วง คือ ช่วงแรกเป็นเพลงรัวเพื่อให้ผู้แสดงวิ่งซอยเท้าสอดสร้อยออกมาหน้าเวทีเพื่อรำ เพลงฉุยฉายวันทอง ช่วงที่สองเป็นบทร้องฉุยฉายในทำนองช้าแล้วต่อด้วยร้องแม่ศรีในตอนท้าย ช่วง สุดท้ายเป็นเพลงเร็ว-ลา เพื่อให้ผู้แสดงร่ายรำอำลาเวทีก่อนจบการแสดง ๓.ฉุยฉายวันทองเป็นการแสดงนาฏศิลป์ไทยชุดหนึ่ง จัดอยู่ในตับเรื่องใด อยู่ในตับเรื่องขุนช้างขุนแผนตอนพระไวยแตกทัพ ๔.จงอธิบายลักษณะการแสดงฉุยฉายวันทอง ฉุยฉายวันทองเป็นชุดการแสดงรำเดี่ยวที่มีความงดงามตามรูปแบบของหญิงสาวชาวบ้าน มีอารมณ์ ห่วงหาอาวรณ์ลูกชายแม้ต้องตายไป แต่จิตวิญญาณยังติดบ่วงของความห่วงใย เพราะเกรงว่าลูกจะ ได้รับอันตรายจึงแปลงร่างเป็นสาวงามเพื่อมาส่งข่าวลูกผู้ที่จะรำฉุยฉายวันทองให้งดงาม จำเป็นต้อง มีสมาธิและเข้าใจกระบวนการที่จะนำเสนอตนเองให้งดงามโดดเด่นทุกท่วงท่า นอกจากนี้สิ่งส่งเสริมที่ จะทำให้การรำฉุยฉายวันทองถูกต้องผู้แสดงจำเป็นต้องทำความเข้าใจ ประวัติชุดการแสดง บทร้อง ลักษณะการแต่งกาย เพราะจะทำให้เกิดความตระหนัก และเข้าใจแนวคิดตามหลักการประดิษฐ์ชุด การแส
๖๒ แบบฝึกหัดที่ ๒ เรื่อง องค์ประกอบของการแสดง ********************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๑.ให้นักเรียนเขียนเนื้อเพลงฉุยฉายวันทอง ให้ถูกต้อง เพลงฉุยฉายวันทอง - เพลงรัว - - ร้องฉุยฉาย - ฉุยฉายเอย เสร็จจำแลงแปลงกายเยื้องกรายมาในป่า โอ้พระไวยสายใจ อีกสักเมื่อไรจึงจะมา แลลอดสอดหา เดินไปคอยท่าทางโน้นเอย - ร้องแม่ศรี - แม่ศรีเอย แม่ศรีสาวหงส์ เยื้องย่างมากลางดง เหมือนหนึ่งหงส์เหมราช ผิวเจ้างามเมื่อยามพิศ งามจริตเมื่อยามผาด อ่อนระทวยนวยนาด ลีลาศมาเอย ๒. จงอธิบายอุปกรณ์ประกอบการแต่งกายของการแสดงฉุยฉายวันทองอย่างละเอียด องค์ประกอบชุดการแต่งกายของการแสดงฉุยฉายวันทองผู้แสดงจะแต่งกายโดยการ ห่มผ้าสไบปักพาดเฉียงไหล่ นุ่งผ้าจีบหน้านาง มีกระบังหน้าเป็นศิราภรณ์ประดับศีรษะ มีรายละเอียด ของอุปกรณ์ประกอบการแต่งกาย ประกอบด้วย กำไล ผ้านุ่ง หรือพระภูษา เสื้อในนาง เข็มขัด จี้นาง กรรเจียกจรหรือจอนหู ดอกไม้ทัด อุบะ แหวนรอบ ปะวะหล่ำ และทองกร
๖๓ แบบฝึกหัดที่ ๓ เรื่อง ท่ารำ ********************************************************************** คำชี้แจง : ให้นักเรียนตอบคำถามและอธิบายตามสิ่งกำหนดให้ต่อไปนี้ (๑๐ คะแนน) ๒. จงอธิบายท่ารำ ท่างามเลิศเฉิดฉาย ให้ถูกต้อง วิธีปฏิบัติ “งามเลิศ” กระดกเท้าซ้าย มือซ้ายจีบคว่ำระดับสะเอว จากนั้นปล่อยเป็นลักษณะบัวชู ฝัก มือขวาเหยียดแขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงขวา “เฉิดฉาย” เบี่ยงหน้าทางซ้าย กระดกเท้าขวา มือขวาจีบคว่ำระดับสะเอว จากนั้นปล่อยเป็นลักษณะ บัวชูฝัก มือซ้ายเหยียดแขนตึงระดับไหล่ ปลายนิ้วตั้งขึ้น เอียงซ้าย ๒.จงอธิบายท่ารำ ท่าเหมือนเจ้าพราหมณ์ ให้ถูกต้อง วิธีปฏิบัติ “เหมือนเจ้า” ลดตัวลงนั่งคุกเข่าซ้าย มือซ้ายตั้งวงกลาง มือขวาจีบหงายแขนงอ ระดับอก เอียงซ้าย “พราหมณ์” กระดกเท้าขวา มือซ้ายพลิกข้อมือหงายท้องแขน มือขวาตั้งวงต่อศอกแขนซ้าย เอียง ขวา
๖๔ ภาคผนวก ข. เกณฑ์การให้คะแนน การสอบร้องเพลง ลำดับที่ รายการ เกณฑ์การประเมิน ดีมาก (๓) พอใช้ (๒) ปรับปรุง (๑) ๑ เนื้อร้องมีความถูกต้อง ๒ จังหวะ ทำนอง ๓ ร้องได้ไพเราะ รวม เกณฑ์การให้คะแนน ดีมาก = ๘-๑๐ พอใช้ = ๕-๗ ปรับปรุง = น้อยกว่า ๕
๖๕ การสอบปฏิบัติท่ารำ ลำดับที่ การประเมิน เกณฑ์การ ให้คะแนน ดีมาก (๓) พอใช้ (๒) ปรับปรุง (๑) ๑ ปฎิบัติท่ารำถูกต้อง ๒ ปฎิบัติท่ารำได้ตรงตามจังหวะ และทำนองเพลง ๓ ลีลาท่ารำสวยงาม ๔ มีสุนทรียภาพในการแสดง รวม เกณฑ์การให้คะแนน ดีมาก = ๘-๑๐ พอใช้ = ๕-๗ ปรับปรุง = น้อยกว่า ๕
๖๖ ภาคผนวก ค. ประวัติและประสบการณ์ผู้เขียน นางสาวดวงฤทัย ยุทธไชย ประวัตส่วนตัว เกิดวันที่ ๒ กันยายน ๒๕๔๕ อายุ ๒๐ ปี เป็นบุตรคนที่ ๒ มีพี่น้อง ๒ คน อยู่บ้านเลขที่ ๑๑๒/๔ ม.๕ ต.กำแพงเซา อ.เมือง จ.นครศรีธรรมราช ๘๐๒๘๐ เบอร์โทรศัพท์ ๐๘๒๕๐๗๗๐๙๐ ประวัติการศึกษา ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๑-๖ โรงเรียนวัดชัน ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑-๖ โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัยนครศรีธรรมราช ปัจจุบันกำลังศึกษาอยู่ที่ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช