The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

ჟურნალი - A4 - 4 - სრული

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by გიგი კორინთელი, 2024-05-06 04:45:33

ჟურნალი - A4 - 4 - სრული

ჟურნალი - A4 - 4 - სრული

23ebh .


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 1 `mxolod warsulis codniT daucavs yovels ers Tavisi erovneba, Tavisi arseboba, Tavisi vinaoba~ ilia WavWavaZe s a r C e v i: 1. ciklidan - genealogiis anabana qarTul memkvidreobiT saxelTa raobisaTvis - gv. 2-5; 2. ciklidan - masalebi saqarTveloSi mcxovreb sagvareuloTa istoriis Sesaxeb a. masalebi gvelesianTa sagvareulos istoriis Sesaxeb (nawili I) - gv. 6-37; b. anotacia - masalebi aRapiSvilTa sagvareulos istoriis Sesaxeb - gv. 38-48; g. istoriul-SemecnebiTi videorgoli inaiSvilTa sagvareulos istoriis Sesaxeb - gv. 49-52; d. inaiSvilTa sagvareulo niSani da misi ganmartebiTi baraTi - gv. 53-54. 3. ciklidan - `aRwera saqarTveloisa~ uwyebani fereidnel qarTvelTa Sesaxeb - gv. 55-66. 4. ciklidan - qarTveluri sarwmunoeba a. dev-kerpTa garegnobisaTvis - gv. 67-79; b. qadagni da maTi winaswarmetyveluri xilvani - gv. 80-85. 5. ciklidan - `qarTlis cxovrebis~ miviwyebuli furclebi konstantine mefis mier vardan da giorgi ToduaTaTvis `samarTalsa zeda Sebmis~ sanuqfod boZebuli sisxlis fasis dadginebis sigeli - gv. 86-95.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 2 ciklidan genealogiis anabana qarTul memkvidreobiT saxelTa raobisaTvis qarTvelTa mier gvarsaxelTa floba, Cvenamde moRweul uZveles, IX saukunis II naxevriT daTariRebul werilobiT wyaroSi - `dawerili favnelis mRvimisadmi~ dasturdeba. dawerili favnelis mRvimisadmi


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 3 qarTuli gvarsaxelebi ZiriTadad oTx jgufad iyofa: eponimuri, eTnonimuri, geografiuli da profesiuli. gvarsaxeli memkvidreobiTi saxelia, romelic Taobidan Taobas gadaecema. qarTulTa Soris mxolod gvarsaxeli ar gvxvdeba memkvidreobiT saxelad. memkvidreobiTi saxela gvevlineba agreTve gvars-Sida danayofis saxelic. meore memkvidreobiTi saxelis aRsaniSnavad qarTul mecnierebaSi gamoiyeneba terminebi: `Sto-gvari", `qvegvari" da `metgvari". meore memkvidreobiTi saxelis, gvars-Sida danayofs aRsaniSnavad saqarTvelos sxvadasxva istoriul-eTnografiul kuTxeSi sxvadasxva termini gamoiyeneba: `babuiSviloba", `budoba", `bune", `gamnaryi", `ganayroba", `gvarze meti", `dino", `Toxumi", `Turi", `komoba", `lamxubi", `mamani", `mamiSviloba", `metsaxeli", `naryi", `samxubi", `saxijari", `qeqili" ... gvarsSida danayofi, Sto-gvari saqarTvelos sxvadasxva mxareSi sxvadasxva sicocxlis unarianobas avlens. Sto-gvari cvlilebas, misgan axali ganayrobis warmoqmnas ufro egueba, vidre gvarsaxeli. saistorio, eTnografiuli da lingvisturi monacemebis analiziT mtkicdeba, rom saqarTvelos zogierT kuTxeSi arsebulni meoradi memkvidreobiTi saxelni Zalzed Zvelni, TiTqmis maT fuZe gvarsaxelTa tolni arian. gvarsaxelsa da Sto-gvars Soris gansxvaveba isicaa, rom memkvidreobiTi saxeli fiqsirdeba oficialur dokumentaciaSi. Sto-gvari ki arsad ar fiqsirdeba da is mxolod xalxis memkvidreobiT xsovnaaSia Semonaxuli.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 4 erTi Sto-gvaris mqone pirni ufro mJidro naTesauri kavSiriT arian dakavSirebulni erTmaneTTan, vidre erTi gvarsaxelis matarebelni. mTis raWis Sesaxeb sergi makalaTia werda, `komlobrivi saxeliT SeiZleba soflad adamianis monaxva. magaliTad, Tqven Tu ikiTxavT ivane lobjaniZes, mas ver giCveneben. unda ikiTxoT ivan zviadeenT lobjaniZe, romeli saxeliT es komli cnobilia da maSin ki gaigeben. maTSi gvars ar ixsenieben da xSirad arc ician ama Tu im piris gvari, aramed Cveulebriv ityvian: mixa ermileenTi, mamuko ninikianTi da sxv." (s. makalaTia; `mTis raWa~; Tb. 1987 w; gv. 50). Zvelad, soflad sagvareulos mravalricxovnobis SemTxvevaSi, pirovnebis gvarsaxelis danayofis saxeliT moxsenieba Zalzed praqtikul mniSvnelobas iZenda. xSirad, sagvareuloTa danayofebi axal gvarmodenilobaTa gvarsaxelebad gvevlinebian, axalad warmoqmnil sagvareuloTa fuZeSi ara marto winapris pirsaxeli, aramed gvars-Sida danayofis saxelic gvevlineba. aRmosavleT saqarTvelos mTianeTSi mravlad gvxvdeba ZirZvel sagvareulodan axal gvarmodenilobaTa warmoqmnis faqtebi, romelTa umravlesobasac mamiSvilobaTa saxelebi pirdapir gvarsaxelebad eqcnen. saamayoa, rom qarTveli xalxi im erTa Soris dgas, romlTa gvarsaxelTa arseboba mravalsaukunovan istorias iTvlis. uZveles qarTul werilobiT wyaroebSi qarTul gvarsaxelTa arsebobis araerTi damadasturebeli faqti gvxvdeba. Cvenamde moRweul yvelaze Zvel sabuTSi ixseniebian dRemde cocxali, moqmedi, arsebuli gvarsaxelebi. rogorc ukve vTqviT, IX saukunis II naxevriT daTariRebuli dokumentSi `dawerili favnelis mRvimisadmi~ gvxvdeba aznaur favnelTa, korinTelTa da glex SuliasZeTa, tarikasZeTa da sxvaTa da sxvaTa gvarsaxelebi. uZveles qarTul werilobiT wyaroebSi mravlad ixseniebian `-el~ sadaurobis an kuTvnilebis aRmniSnel sufiqsiani gvarsaxelebi: CorCaneli, tbeli, sazuereli, yanCaeli, sxviloseli, favneli, korinTeli ... XII-XIII saukuneebSi maWaxelis xeobaSi mkvidrma sagvareuloebma, romelnic imxanad Semdgar `tbeTis sulTa mateaneis~ nawilSi arian moxseniebulni, TiTqmis imave gvarsaxelis formiT moaRwies Cvenamde rac `tbeTis sulTa mateaneSia~ dafiqsirebuli. svaneTSi gvarsaxelTa arseboba dokumenturad XIII saukunis werilobiT ZeglSi `svaneTis sulTa matianeSi" fiqsirdeba. matianeSi moxseniebulni sagvareuloni dResac imave soflebSi saxloben da imav gvarsaxelebs atareben rogorc maSin.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 5 tbeTis taZari (pavlinovis foto 1888 w.) qarTul memkvidreobiT saxelTa siZveleze miuTiTebs, saqarTvelos mTel teritoriaze mimobneuli toponimebi, romlTa fuZeSic gvarsaxelia dafiqsirebuli. qarTuli feodaluri sistema gvarsaxelTa arsebobas ganapirobebda. memkvidreobiTi saxelebi garkveul praqtikul daniSnulebas atarebdnen. yma-glexs mebatonis mamuli memkvidreobiT eWira. ymis mier feodalisagan miRebuli miwa glexis STamomavlobaze memkvidreobiT gadadioda, amitom socialuri urTierTobebis gasaadvileblad saWiro Seiqmna glexTaTvis gvarsaxelis qona. memkvidreobiTi saxelis tareba qarTvel glexs xels uSlida erTi adgilidan meoreze Tavisuflad gadaadgilebaSi. qarTuli feodaluri xanis kanonmdeblobis Tanaxmad miwaze sakuTreba memkvidreobiT princips emyareboda, ramac bevrwilad gansazRvra gvarsaxelTa sistemis gamarTuloba. saqarTveloSi sagvareuloTa mier sakuTari patronimis qonas, kidev erTi mniSvnelovani, saqorwino urTierTobaTa mowesrigebis, funqcia gaCnia. CvenSi erT-sisxlni, naTesavni erTmaneTze ar qorwindebian. amas sagvareulo morali awesrigebs, radgan erTi gvarsaxelis matarebelni, rogorc wesi, erTi winaprisagan momdinareoben. amgvarad, saqarTveloSi memkvidreobiTi saxelis qonis aucilebloba naTesavTa, TanamogvareTa Soris qorwinebiTma akrZalvamac ganpiroba.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 6 ciklidan masalebi saqarTveloSi mcxovreb sagvareuloTa istoriis Sesaxeb masalebi gvelesianTa sagvareulos istoriis Sesaxeb RvTisa da eris samsaxurSi dgoma qarTvel kacs odiTganve hqonda gacnobierebuli. yoveli qarTvelis SegnebaSi ido, rom erTi Senakads warmoadgenda, im didi mdinarisa, romelsac saqarTvelo hqvia. icoda, rom sagvareuloTa TanadgomiT uZlebda qarTveli xalxi uamrav Wirvarams. nebismieri sagvareulos warmoSoba, gamravleba da gansaxleba uSualo da pirdapir kavSirSia eris bedTan, radganac swored calkeul qarTul sagvareuloTa istoriaTa jami, krebuli warmoadgens saqarTvelos bolo aswleulebis matianes. TiToeuli sagvareulo eris simdidrea, ganumeorebeli da TviTmyofadia Tavisi arsiT. Sesabamisad, sagvareuloSi Semavali yoveli adamiani, eris istoriis nawilia, misi jvris mtvirTveli. sagvareulos winaSe Rirsebis dacva, Sesisxlxorcebuli hqonda gvarmodenilobis TiToeul wevrs, rameTu odiTgan kargi kacoba, karg gvariSvilobas gansazRvravda. zogierT, rCeul gvariSvilTa namoRvawari uZveles matianeTa furclebzea daculi. zogierTis Rvawli da sagmiro saqmeni ki xalxis xsovnaSia Semonaxuli da Taobidan Taobas gadaecema. unda aRiniSnos, rom qarTlis cxovrebis - saqarTvelos istoriis cixe-simagris mSeneblobaSi Tavisi wili aguri gvelesianTa ZirZvelma da saxelovanma sagvareulomac dado. gvelesianTa gvarsaxelis etimologia arcerT aqamomde gamocemul mecnierul, lingvistur SromaSi ganxiluli araa. Sesabamisad patronimis fuZis semantikuri sarCuli Seuswavlelia. naSromSi warmogidgenT gvelesianTa memkvidreobiTi saxelis etimologiis arsebul versias,


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 7 magram, aqve davsZenT, rom gvelesianTa gvarsaxeli Semdgom lingvistur kvleva-Ziebas saWiroebs, rac momavlis saqmea. winapris pirsaxelidan moudiT gvarsaxelis fuZe gvelesianT. `gvela~ (gveli - aspiti, gesliani) - qarTuli. araqristianuli, sakuTari saxelia kacisa, xolo: `gveluka~, `gveleba~ da `gvelesa~ igive saxelia, sxvadasxva rigad, kninobiT Tqmuli. amrigad, patronimi gvelesiani eponimuri tipis gvarsaxelTa rigs ganekuTvneba, eseigi mis fuZeSi fiqsirebulia winapris, sagvareulos fuZemdeblis anTroponimi. saqarTveloSi gvxvdeba derivatuli formis `gvel~ - Ziriani Semdegi qarTveluri gvarsaxelni: gvelebiani, gveleTiani, gvelukaSvili da gvelesiani (a. silagaZe, a. ToTaZe; `gvar-saxelebi saqarTveloSi~; Tb. 1997 w; gv. 58). aq saubaria mxolod gvarsaxelTa fuZis erTobaze da ara gvarmodenilobaTa erTsisxlobaze. gvarsaxeli erTi aqvT da Zirad, sisxlad erTni arian, odiTgan leCxums (dasturdeba mxolod zepiri gadmocemiT) mosaxle gvelesianni. sofeli obCa. wminda giorgis saxelobis eklesia saqarTveloSi mcxovreb, TiTqmis yvela gvarmodenilobas gaaCnia Tavis sagvareulosTan dakavSirebuli Tqmulebani Tu legendebi ... TiToeuli aseTi gadmocema, ara marto qarTuli, aramed msoflio


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 8 aramaterialuri kulturis Zeglia da gansakuTrebul dacvasa da movla patronobas saWiroebs, rac Cvenda samwuxarod, momavlis saqmea. dro ki gadis, … winaprebTan erTad imarxeba da ikargeba is codna, rac ZvelT, didis rudunebiT, metnaklebad srulad moutaniaT Cvenamde. ase ubnoben imereTs mosaxle gvelesianni: `Cveni sagvareulos Ziri, fuZe-pirvelsacxovrisi leCxumi yofila, saidanac gadmosulan Cveni winaparni imereTso. svaneT-leCxumis sazRvarze mdebare, romeliRac soflidan Camosula sami Zma gvelesiani imereTs samosaxlod. erTi Zma, daviT gvelesiani - sofel obCas (baRdaTis municipaliteti) damkvidrebula; meore Zma - sofel rgans (WiaTuris municipaliteti) damdgara; mesame Zma ki sofel SroSaSi (zestafonis municipaliteti) darCenila samosaxlod. gvelesianTa gvarCamomavlobaSi daculi es gadmocema, Cvenis azriT, sagvareulos leCxumidan warmomavlobis nawilSi simarTles unda Seesabamebodes. dRevandeli administraciul-teritoriuli dayofiT leCxumi cageris municipalitets moicavs. istoriuli leCxumi, romlis adrindeli saxelwodebaa `Takveri~, ufro vrcel teritoriaze vrceldeboda. vaxuSti batoniSvili gvamcnobs: `... xolo gordidam vidre kavkasamde ars xeoba leCxumisa, romelsa uwodeben Takverad ...~ eTnografiuli leCxumi XVII saukunis 80-ian wlebamde imereTis samefoSi Sedioda, xolo Semdgom samegrelos mTavarTa mfarvelobis qveS gadasula. istoriografiaSi gamoTqmulia mosazreba, rom mxaris saxelwodeba `Takveri~-s mTlianad `leCxumi~-T Secvla XIII-XIV saukuneebSi, mosaxleobis migraciasTan unda iyos dakavSirebuli. qarTul werilobiT wyaroebSi `leCxomi~ pirvelad XV saukunis dasasruliT daTariRebul erT sigelSi ixsenieba. savaraudod leCxumis Zveli mosaxleoba svanurenovani unda yofiliyo, xolo mis ganapira regionebSi megruli elementis, siWarbes varaudoben. istorikosebi Takveris qarTizacias XIII saukunis boloTi aTariReben. leCxumis dRevandeli mosaxleoba ZiriTadad svaneTidan, samegrelodan, imereTidan da guria-aWaridan aris migrirebuli. leCxumze da leCxumelTa Sesaxeb vaxuSti bagrationi gvamcnobs: `mosaxleni arian aznaurni da glexni, rameTu ara ars mosaxle, romelsa ara edgas koSki qviTkirisa da Senobani yovelnive qviTkirisani. da ars mTiTa da kldiTa friad magari, da kacni muneburni mbrZolni da SemmarTebelni, haerovanni, tanovanni, mxneni da morCilni


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 9 ufalTa TvisTa~ (vaxuSti bagrationi; `aRwera samefosa saqarTvelosa - qarTlis cxovreba~; t. IV; Tb. 1973 w; gv. 749). gvelesianTa gvarmodenilobis ZiriTadi nawilis Camosaxleba, amier Tu imier saqarTvelos barSi, XI-XIII saukuneebSi, afxazTa da qarTvelTa, ranTa da kaxTa mefeT-mefeTa karzed, svaneTis erisTav vardanisZeTa momZlavrebas unda mohyoloda. im Jamad, leCxumi svaneTis saerisTaoSi Sedioda da gvelesiannic SesaZloa yofiliyvnen im mebrZol vaJkac, vargTa Soris, svaneTis erisTavT rom mihyvebodnen barad. meomarTagan vieTni mTas ubrundebodnen, vieTni ki bars rCebodnen. dablobs rCenil, mefeT-mefeTa erTgul da misandonT ki yma-mamuli eZleodaT samxedro samsaxurisa da sanuqfod. mamaci da Tavdadebuli mebrZolni xSir SemTxvevaSi aznaurobasac aRwevdnen. Cvenamde moRweul qarTul sigel-gujarSi gvelesianTa gvarsaxeli, XVI saukunis Sua wlebidan ixsenieba, rasac garkveuli mizezebi gaaCnia; dasavleT saqarTvelos notio hava katastrofuli siCqariT iwvevda uZvelesi dokumentebis dazianeba-ganadgurebas. amasTanave qarTlis samefosTan SedarebiT, imereTis samefoSi da gansakuTrebiT leCxumSi naklebad Camoyalibebulma saxelmwifo struqturebma, saubaria im biurokratiul aparatze, romelic nebismieri faqtis - boZebis, yidvagayidvis, azatoba-Tarxnobis, sxvadasxva xasiaTis nusxa-davTrebis Tu aRwerebis Seqmnasa da Senaxvas uzrunvelyofs, agreTve ngrevam, Zarcvam da sisxlTa wvimebma qarTlis cxovrebas ganuwyvetliv Tan rom sdevs, Cvenamde moRweul werilobiT da istoriul wyaroTa simwire ganapiroba. gvelesianTa gvarCamomavlobis wevrTa gansaxlebis arealiTa da sagvareulos wevrTa raodenobiT Tu vimsjelebT, gvarmodeniloba sakmaod Zvelia da daaxloebiT XII saukuneSi unda iRebdes saTaves. TavisTavad Cndeba kiTxva: Tu sagvareulo XII saukuneSi ukve arsebobda, xSirad ratom ar gvxvdeba qarTul werilobiT wyaroebSi? vin icis, iqneb gvxvdeboda da albaT asec iqneboda. garda zemoT motanili mizezebisa, uamravi dokumenti ganadgurebulia Cveni umecrebisa da gamo: 1914-1915 wlebSi, pirveli msoflio omis dros, osmaleTis armias Tbilisis, quTaisis da baTumis dakavebis mcdelobebi qonda. viTomda, swored am saSiSroebis gamo ruseTSi, CrdiloeT kavkasiis qalaq giorgievskSi gaizida da iq 1920 wlis seqtemberSi, samoqalaqo omis xanZarSi, ganadgurda quTaisis guberniis miwaTmoqmedebisa da saxelmwifo qonebis arqivi TiTqmis mTlianad, romelSic dasavleT saqarTvelos da maT Soris ra Tqma unda raWis saerisTaos uamravi sabuTic inaxeboda. ganadgurebas gadarCenili uZvirfases werilobiT ZeglTa mcire nawili,


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 10 1923 wels saqarTvelos daubrunda da amJamad saistorio centralur arqivSi aris daculi (s. kakabaZe; saistorio moambe - `saarqivo saqmis Sesaxeb saqarTveloSi~; 1924 weli; gv. # 267). rogorc ukve iTqva, aqamomde moRweul qarTul werilobiT wyaroebSi gvelesianTa gvarsaxeli, XVI saukunis Sua periodidan fiqsirdeba. 1550-1570 wlebiT TariRdeba Tavad vaxuSti abaSiZis mier kacxis monastrisadmi boZebuli yma-mamulis Sewirulobis wigni, romelSic eklesiisaTvis Sewirul miwebs mosazRvre, gvelesianTa mamulebi ixsenieba. sabuTSi gvelesianTa gvarsaxeli `guelesianis~ da `guvelebianuris~ formiTaa moxseniebuli. dokumenti mogvaqvs mTlianad, radgan igi uZvelesia im wyaroTa Soris, romelSic imereTs mosaxle gvelesianTa gvarmodeniloba fiqsirdeba: kacxis monasteri `saxelisa dasabamisa RmrTiTa mamisa, Zisa da sulisa wmidisaTa uxilavisa RmrTisa da yovlad wmidisa RmrTis mSoblisa da yovelTa misTa wmidaTa da misTa taZarTa Sina myofsa mRdelT moZRurisa wmidisa nikolozisa da misTa saydarTaTvis viguleT da vigulismodgineT me vaxuSt abaSiZeman gkadreT da mogaxseneT... Cemis ubralos TeTris nasyidi mamuli da alagi ... Tquen samkvidrebelsa Cemsa wmidasa monastersa ... Cemis sulisa da xoris saxsrad da soxeblad da CemTa SvilTa da ZmaTa da naTesavTa sadRegrZelod SemogwireT celistarasSvilis mosyiduli venaxi da alagi meekutres; amisTvis weliwadSia TormeT jams miwirevdes meekudre ... da sazroxed zeSTelisa


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 11 da Tayas mosyiduli romanauli partaxti misis samzRuriTa Rvinis begris meti ara eTxovebodes ra imazed mosaxles kacsa; Rveres sasaxle misis mosaxliTa sazRuriTa, asre rome mouravs hqondes iqidaRman rac Sewiruli iyos miarTmevdes da amsaxurebdes Tis Tavs metsa; sazafxulo sasaxle xumaRals misis mosaxliTa sazRuriTa. zuaris muSaobazeda saydris ymaman weliwadSia oTxi dRe unda uSvelos, rac Rvino gamovides, imisis meoTxedis odeni sxua Rvino unda miscen mezuresa amilbarTulzeda, gamoiRebdes erTs litra sanTels, erTs cxuarsa, erTs litras marilsa; glexi olad grigolaseuli da mwaviseuli; orad guvelebianuris Svili da daTviaseuli; erTad murvanauli, amisi samosaxlo dekanozisa qveSeT SamosazRvruli; orad babliuri da kilauri; orad nukrauli; rva dbasTan luverki; oTxad Rvinauri, mamiTuri, belebaZe da maxniaSvili; erTad WiWaxauri; orad gibiauri; orad mogonaZe; erTad vaWarauli; mogonaZes queSeT venaxi da alagi misis sazRauriTa; erTad gogalauri da oqropirauli; orad goginaseuli da mWedliseuli.. marTebs amas kuamlzeda TviTo saklavi, Svid Svidi qaTami, ocdasamsami kvercxi, TiTo litra marili, oroli kodi puri, TviTo kodi Romi, TviTo kodi qeri, equsequsi koka tkbili, oroli kapeveti oroli mtkaveli, TviTo Careqi sanTeli, naxevarCareq Careqi mkedi selisa sanTlis gulad, aTaTi zurgi Tiva, TviTo sabeli, saxaso guvelebianuris Svilisa da grigolasi da alibarulis samzRaursa iqiT da Cxerismelemdi da Zirulamdi guvelesianebis samzRauramdisi; tye da mindori Rodauri misis sazRuriTa, svimonauri da farsmanauli misis sazRuriTa; wylisagan yarineba Cxerismelemdi; Cxerismele Zirulamdi, Zirulas naxevari, burTuls zedaT guvelesianis samzRuramdi. aris kidev Sewiruli RmrTisaTvis da misTa wmidaTaTvis Cemis sulisaTvis saaRapo da erTi sasaxle misis sazRuriTa, kaparWinaSvils zedaT saxaso tye da alagi misis sazRuriTa, ubiani misis sazRuriTa, ese dekanozsa da gamoiRebdes xuTs kokas Rvinosa. WiWilaurzeda oTxi kuamli kaci gamoiRebden saaRapod da rvas cxuvarsa, oTxs yuverulsa, rva kods pursa, ormocs kokas Rvinosa. TeTro wyarodaRman rasac kuamli amosdiodes oroli Careqi sanTeli, TviTo marCilis wona sakumeveli, xuTxuTi litra marili, TviTo Sulo bambis narTi, ese dekanozman da mouravman moibaron da asre qnan, winamZRuarsa da xucess Jami awirvinon da sadili aWamon da Tormeti TeTri sawiravi CemidaRman winamZRursa miscen, rvas cxuarzeda rvas xucessa Jami awirvion. sxua rac xucesi morCes, sawiravi Cemisagan miscen. miscen kuamlzeda rac mixudes xarSo Sekazmuli mariliTa da mwvaniliTa, oroli puri erTis Careqisa,


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 12 oroli sanTeli bambis nasTzeda Camosxmuli, sakmeveli dekanozman da mouravman Caurigos da akmevinosa yvelasac Sendoba aTqmevinos da naxevar Carqs marilsa da TviTon samians Rvinosa miscemen. aris misacemi kuamlzeda vinc dedakaci da kaci movides elaznaurTa, WarTlelTa, farcxnelTa, TeTrawyaroelTa, faquTelTa, wiflelTa, kuadaurelTa, sabelTa, sasumeTelTa, xorTelTa, sawereTloelTasaydris ymaTa, natobeurelTa, mlaSelTa, aWarelTa, wevelTa, ilmelTa, TurinelTa, qorelTa, zestafonelTa ergebis WiWilaurzeda oTxis kuamlis kacisgan kuamlzeda saaRapos gareT mouravs da dekanozsa equsi qaTami, ori qua Romi, erTi kodi qeri, ocdasami kuercxi, ori marxili Tiva, naxevari mouravs da naxevari dekanozs da kuamlzeda kvireSi ororis dRis muSaoba. sxua rac im dawerils kaczed morCes sasmel saWmeli an misacemi, vinc glaxa movides, imas miarTviT. aris Sewiruli RmrTisaTvis da mis wmidaTaTvis da wmida giorgis wevisaTvis saaRapod Cemis sulisaTvis saydarTan lominis mosyiduli partaxti tabatauri erT glexad, maxarebeli gaCeCilaZe da misi ganayofuri da or glexad deismamauri da misi ganayofuri rac sxuas wevels kacsa marTebs, isi amaT marTebs. amisgan erTi Careqi sanTeli, erTi cxuari da erTi mrTeli saklavi, ori kodi puri da xuTi koka Rvino, erTi litra marili. oTxs xucessa Jams miwirevdes misianaT da sxua rac gadarCes, is dekanozisa iyos da kvireSi orori dRe muSaoba dekanozisa iyos. ese faremuz maWavarianman da misman Svilman da naTesavman aWarelman, wevelman da ilmelman xelosanman isaqmon. aris Sewiruli RmrTisaTvis da misTa wmidaTaTvis Cemis sulisaTvis sawereTlos maxarebeli xucesi, gamoiRebdes ors Careqs sanTelsa, mis mkedsa, ors cxuarsa, erTs litras marilsa; qaRaldisas Svilebsa erTi Careqi sanTeli, misi mkedi, erTi cxuari, ori Careqi marili, xuTxuTi Cafi Rvino xucessa unda miabaros iqiurman xelosnebman da Tu daakldes, aWaridaRman moikiTxon faremuz da iqiuri xelosani miscems. awe amisgan kuamlzeda - TviTo Cafi Rvino xucessa, erTis cxuris xarSo, ori Careqi marili, erTi Careqi sanTeli, misi mkedi, rviani Rvino aRdgomisa da erTis cxuris xarSo, ori Careqi marili, erTi Careqi marili (winad unda yofiliyo xaxvi), misi mkedi, rviani Rvino; mariobas cxurebis saweso imav xucessa; saRmrTozeda winamZRuari da oriv dekanozi movidoden, Jamsa gviwirevden, Rvinosa xucesi asuemdes, saWmelsa sofeli miarTmides, sawiravad kuamlzeda TviTos gverds pursa miarTvemden. amisgan naxevari winamZRuarsa da naxevari ors dekanozsa.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 13 aris Sewiruli RmrTisaTvis da misTa wmidaTaTvis Cemis sulisaTvis qoreTs xucis saxli. gamoiRebdes erTs cxuars, erTs saklavsa, erTs Careqs sanTelsa, mis mkedsa, erTs litras marilsa, aTs kokas tkbilsa; movidodes mouravi da xelosani, cxuarzeda imav xucessa Jamsa awirvinebden, miarTvemden kuamlzeda, rac mixudebodes cxuris xarSos xorcsa, orols sanTelsa, marilsa, TviTos Cafs Rvinosa, orisodeni mouravsa da xelosansa. aris Sewiruli RmrTisaTvis da misTa wmidaTaTvis Cemis sulisaTvis mlaSes iamaniZiseuli mamuli, gamoiRebdes saaRdgomod erTs cxuarsa, sams yuverulsa, erTs litras marilsa, Tequsmets adls tilosa, ors litras sanTelsa. aris Sewiruli RmrTisaTvis da misTa wmidaTaTvis da vanT yovlad wmidisa RmrTismSoblisaTvis, gamoiRebdes gogiCa sasnaSvilsa mamulman erTi cxuari, erTi saklavi, erTi litra marili, erTi Careqi sanTeli, misi mkedi, gamoiRos xuTman sasasnauroman xuTi gverdi puri, aTi koka Rvino kuamlzeda, gauyofden cxuris xarSosa, xorcsa, marilsa, orols sanTelsa, orols pursa, rac mixudes Rvinosa, orolis kacis odeni mouravsa da xelosansa cxuris saweso, erTi Cafi Rvino zedaSeT da tabla xucessa da sanTeli xatsa. aris Sewiruli RmrTisaTvis da misTa wmidaTaTvis da fersicualebis xatisaTvis Cemis sulisaTvis faquTs feriscualobas gamoiRebdes, saTuTuri mamuli erTs cxurs, erTs saklavs, erTs litras marils, erTs Careqs sanTels, mis mkedsa, ors kodsa pursa, aTi koka Rvino, balonidaRman kuamlzeda ganuyofden cxuris xarSosa, xorcsa, marilsa, orols sanTelsa, orols pursa, Rvinisgan raic mixudebodes, cxuris saweso, erTi Cafi Rvino da tabla xucessa da sanTeli xatsa, oris kacisodeni mouravsa da xelosansa. aris Sewiruli RmrTisaTvis da misTa wmidaTaTvis Cemis sulisaTvis wmidis giorgis kodis wyaroTaTvis Wartals, gamoiRebdes erTi oqraZe erTs cxuarsa, erTs saklavs, erTs litras marilsa, erTs Careqs sanTelsa, mis mkedsa, aTs kokas tkbilsa, mividodes mouravi da xelosani, cxuarzed imav xucessa Jamsa awirvebden, miarTvemden kuamlzeda rac mixudebodes cxuris xarSosa, xorcsa, marilsa, orols sanTelsa da Rvinosa rac mixudebodes cxris saweso, erTi Cafi zedaSe da tabla xucessa sanTeli xatsa, oris kacis odeni mouravsa da xelosansa. saRmrTod gamoiRebdes rasaca kuamli amosdiodes batonman aznauriSvilman da glexman oroli Cafi Rvino da TviTo qaTami


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 14 cxurisaTvis iyidon, erTi cxuari farcxanelTa, TeTrwyaroelTa da faquTelTa. erTi ... (aq erTi striqonis adgili gamotovebulia) ... erTi xoriTelTa saydris ymaman da natbeurelTa, erTi aWarelTa, wevelTa da ilmelTa, erTi zestafonelTa, qoreTelTa da TurinelTa, erTi mlaSelTa cxuris saweso, tablisa da zedaSisa naxevari mas misis Temis xucessa da naxevrisagan ori winamZRuarsa da mesamedi ors dekanozsa da sanTeli mas misis Temis xatsa. Semiwiravs RmrTisaTvis, yovelTa misTa wmidaTaTvis Cemi Svilurad gazrdili fasitai da misi Svilni da naTesavni misis mamuliTa, rac Cemgan wigni da sigeli hqonebodes imiTi amisaTvis, rome es Cemi sulis saqme imisTvis mimibarebia. raiTaganac mizams da msaxurebs, man da misma sulman icis da misman naTesavman da RmerTman da mis wmidaT madlman, asre rome amasTana aras xorcielsa kacsa xeli ara aqus. asre misis mamuliT Cemis sulisaTvis Semiwiravs, Tu visme misis ndomiT mamsaxuros, madli uTxran, Tu ara, es Cemi sulis samsaxuri eyofis, awe vinca da ramanca Zeman kacisaman anu didman anu mcireman anu Cvenma Svilman da Zmaman da naTesavman da guaris kacman, anu kaTalikozman da quTaTelman, anu sxuman ebiskopozman anu winamZRuarman da xucesman, anu saxlisuxucesman da boqaulTuxucesman anu Tavadman, anu aznaurman, anu gleman ese Cemi ubralo sulisaTvis Sewiruli momiSalos da Secvalos, Semcaicvlebisa saxelisa qristianobis ... (ori an sami sityva moxeulia) ... suli ... (am adgilas sabuTi dazianebulia da ver ikiTxeba) ...~ (centraluri saistorio arqivi; fondi 1449; sabuTi # 1583). sabuTidan irkveva, rom gvelesianni imereTis mefis mfarvelobis qveS yofilan. ekuTvnodnen Tu ara, im xanad, zemo imereTs mosaxle, gvelesianTa sagvareulos warmomadgenelni aznaurTa wodebas, dokumenti arafers gvamcnobs, Tumca maTi mamulebis sididiT Tu vimsjelebT, romelnic mdinareebis Cxerismelsa da Zirulas siaxloves mdebareobdnen, sabuTSi moxseniebuli gvelesianni aznaurTa fenas unda mivakuTvnoT. XVIII saukunis I naxevridan gvelesianTa gvarmodeniloba kaxeTSi Semdgar dokumentebSic fiqsirdeba. mefeebis Teimuraz II-isa da erekle II-is qarTl-kaxeTis samefoTa Sida politika, aznaurTa fenis momravleba-ganmtkicebas isaxavda miznad. mefeni Tavis samsaxurSi Rebulobdnen da yma-mamuls aZlevdnen dasavleT saqarTvelodan qarTlsa Tu kaxeTSi gadmosul aznauriSvilT, romelTa Soris gvelesiannic yofilan.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 15 `eseni arian gvelaTelni. pirvel imereTs moekidnen da mere kaxeTsa, mefis Teimurazis (Teimuraz II, kaxeTis mefe 1732-1744 wlebSi) dros~ - gvamcnobs ioane batoniSvili (qarTl-kaxeTis ukanaskneli mefis, giorgi XII-is Ze) kaxeTis samefo aznaur gvelesianTa Sesaxeb. ruseTSi `silkis~ dros, XIX saukunis I aTwleulSi Sedgenil naSromSi `SemoklebiT aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa da aznaurTa gvarebisa, romelnica aRweril arian Zvelad mefeTaganca da ukanasknel mefisa mier iraklisaganca viTarca ars moxseniebul traktatsa Sina dadebulsa odes Seekra mis didebulebas imperatrica ekaterinasa, welsa 1783~ (xelnawerTa erovnuli centri; S-3729). Zveli gavazi 1729 wlis 20 oqtombers SeudgeniaT darejan dedoflis mier saxlTuxuces giorgi jorjaZesaTvis micemuli brZanebuleba, romelic imereTidan mosul sofel gavazs (yvarlis municipaliteti) mosaxle aznaurisSvil oTar gvelesians Seexeba: `q. dedoflis darejanis yovel sikeTiT saxsovari saxlTuxuceso nodariSvilo (jorjaZe) giorgi Cven mier mokiTxva geuwyos. mere imereTidan mosuli kaci gvelesiani oTara rom dgas gavazsa, umamulobas Civis, rom mamuli ara aqvs. gavazis mouravisTvis am saqmeze kvlavac migvewera wigni da axlac kidev movwereT. Senc unda mixvide gavazis


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 16 mouravTan, moZebneT romelsac gavazSi beiTalmani mamulebi eWiroT, rom an misis umaRlesobis Cveni xelmwifis brZanebiT an oqmiT ar eWiroT da an Cvenis oqmiT. is unda garCeviT SeityoT. ecadeniT, rom amgvari beiTalmani ...~ minaweri: `mamuli uSovnoT am gvelesians oTarsa. Cven magier gavazelTac ase gamoucxadeT, rom am gvari kacni rom umamulobis mizezebiT aiyarnes xom magaTTvis didi danaklisi iqneba. eseni ase rigaT mtris piriT dganan. axlac mand mdevrobaSi mouklavT amisi Zma da am gvaris mosulis kacisa da umamulos xiznisgan am gvari garja kai samsaxuri aris. am saqmezec Senda da gavazis mouravic kargad gaisarjeniT rom es kaci umamulod ar darCes. ramdenic unda magaT mamuli meti eWiroT, es unda icodnen, rom magaTTvis kacis simravle ukeTesia, Tu kacni mravlaT ar arian, mamulis simravle mterzed veras SeewevaT. qoronikons uiz (1729 w.), oqtombris k (20).~ (centraluri saistorio arqivi; fondi 1448; sabuTi # 1397). sabuTidan irkveva, rom imereTidan gadmoxvewili aznauri oTar gvelesiani Tavisi ojaxiT sofel gavazSi umamulod mdgara. oTar gvelesians mtris Semosevisas brZolaSi Zma (pirsaxeli ar ixsenieba) daRupvia. umamulo xizan, ZmaTa gvelesianTa Tavdadebisa da sanuqfod, dedofali darejani saxlTuxuces giorgi jorjaZesa da sofel gavazis mouravs, maTTvis mamulis Sovnas avalebs. mogvianebiT XVIII saukunis II naxevris Semdgom Sedgenil werilobiT wyaroebSi, gvelesianTa gvarmodenilobis nawili, sabatono glexTa kategorias miekuTvneba. vieTni glexni gvelesianni zemo imereTis Tavad abaSiZeTa da wereTelTa mfarvelobis qveS yofilan, vieTni ki samefo (saxaso) glexTa rigs ganekuTvnebodnen. 1772 wliT TariRdeba imerT xelmwifis solomon I-is (zeobis wlebi 1752-1784) mier Tavis `namsaxur~ moZRvris svimon wereTlisa da misi Svilis grigolisaTvis naboZebi yma-mamulis wyalobis wigni. dokumenti sakmaod vrcelia da mogvaqvs anotaciis saxiT. sabuTidan irkveva, rom mefes soflebSi: cxriukveTs (cxrukveTi - WiaTuris municipaliteti), winsofelsa (WiaTuris municipaliteti) da WilvanSi (Wilovani - WiaTuris municipaliteti) mosaxle glexni: gvelesianni, yvibaraZeni, kapanaZeni, tyemalaZeni da kidev `erTi saZmo partaxi gvelesianisa~ moZRvrisaTvis uwyalobebia (xelnawerTa erovnuli centri; Hd-4047).


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 17 1774 wlis 8 ivliss sofel Salauris (Telavis municipaliteti) mosaxleobas, mamulis Taobaze im xanad qarTl-kaxeTis mefe erekle IIsaTvis (zeobis wlebi: kaxeTSi 1744-1762; qarTl-kaxeTSi 1762-1798) arziT miumarTavT, romelSic Salaurs mcxovrebni glexni, aznaur gvelesianT miwas edavebian: `RmerTman bednieris xelmwifis Wiri mosces erTobliv xalxT SalaurelT - qarTvelsa da imerels. amas winaT Tqvenis brZanebiT mdivani oTar da molareTuxucesi SioS movidnen da rogorc Tqveni brZaneba da marTebuli iyo, ise gagviyves mamulebi. odiSas baRs zeviT tyeca, Walac da mindoric cota ram Cven mogvces. da qaixosro maWavariani ese gveubneba, rom: ocs weliwads ukan rom Sevityovo Tayaisao, mosakrebs wagaTmevo. imazedac xeli agvaRebina. gatexils tyezed rom veRar vimuSaveT, axla marvaanSi wavidnen, svimonisSvils mamulzed mividnen; da sasaxle zvarica da garSemo saxnavi sul gvelesians misces, rom isic dasjerda; da imas zemoT Cven mogvces: amas zeviT Sen saqme nu gaqvso gvelesiano da amas qveviT glexoo Sen, amas qvevid saqme nu gaqvsT - asre gviTxres. axla gvelesiani movida, gvecileba, rom mesamedi aRar gvrCeba. moxeleebisgan mogveca, Tu rom moxeleebisagan mocemuli wagverTva, Cveni rCoba iq aRar iqneba - zogi mojamagireT davdgebiT da zogi ise davdgebiT. kaxeTi Tqvenia da Tqveni mlocavi viqnebiT. da niadag Cven Cxubi ar SegviZlian. Tqvens sadRegrZelod da Tqvenis Svilebis sadRegrZelod es ese gaarCive, rom imazed mijnebi Caasxan, rogorc mogveces. mkaTaTvis À (8), qoronikonis uÁb (1774 w.~). SalaurelTa Txovnaze xelmwifes sam dReSi oqmi daudia: `Cveni brZaneba aris am arzis patronebo! merme marvaani svimonlis mamuli sakaTalikoso aris. am svimonelis wili mamuli - zvari, xodabuni, da risac sxva saxnavi miwa svimonels hqonia, srulad amisi mamuli gvelesianisTvis migvicia da dagvisaxlebia. amis mamuli ramdenime weliwads ukan gamoCndes, samarTalman Tavisi mamuli unda misces. da agreTve Tayas wili mamuli - zvari xvadabuni da rac saxnavi miwa hqonia, srulad amisi mamuli maWavarianebisTvis migvicia da dagvisaxlebia. amis garda, sxva mamulebi, rogorc mdivans oTars da molareTuxucess SioSs gauyvia TqvenTvis da Tav-Tavisi wili miuciaT, ise unda daiWiroT, amisi moSla ar iqneba.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 18 rac iq svimonliSvils yma yolia da mamulzed saxlebia, es mamulebic sakaTalikoso iqneba da vercavin am mamulsa vinme dauWers. gvelesians Cven uzamT kacis wyalobas, Tu TviTon gvelesiani mouyvans kacsa, am mamulzed unda daasaxlos, sxva veravin Seecileba. da agreTve Tayas wils mamuls gvibZanebia, rom maWavarianebs miscemia. mkaTaTvis ia (11), qoronikons uÁb (1774 w.). rac Tayas wili mamuli aris - zvari da xodabuni maWavarianebisTvis migvicia. da sxva rac saglexo mamuli aris, amisman ymaman da vinc iq kaci saxlobs, imaT unda gaiyon. sul yvelayani xom im sangalTan ver gaikeTeben mamuls, mTa didi aqvsT da bolo gareSemoebi; da gatexon da zogman Sors gaikeTon mamuli. qaixosro maWavarians ramdenic vaJiSvili hyvandes, TiTo sakomlo maTac unda miecesT. da rac Tavisi yma amas iqiT miiyvana, imaTac unda mieces mamuli. da rac aq yma hyavs, imaTac xom miecema mamuli. axla rogorc gvibrZanebia~. (centraluri saistorio arqivi; fondi 1449; sabuTi # 353). rogorc sabuTidan irkveva, erekle II-s, SigniT kaxeTis sofel SalaurSi aznaur gvelesianisaTvis mamuli uboZebia: `mamuli gvelesianisTvis migvicia da dagvisaxlebia ... gvelesians Cven uzamT kacis wyalobas, Tu TviTon gvelesiani moiyvans kacsa, am mamulze unda daasaxlos. sxva veravin Seecileba.~ 1783 wlis 24 ivliss qarTl-kaxeTSi erekle II-is mefobis Jams ruseTTan daido samokavSireo xelSekruleba, egreT wodebuli `giorgievskis traqtati~. sabuTs Tan darTul qarTl-kaxeTis TavadTa da aznaurTa gvarsaxelebis vrcel nusxaSi, kaxeTs mosaxle aznaurni gvelesiannic saxeldebian: `kaxeTis aznauriSvilis ricxvi ... ... aznauriSvili gvelesiani ...~ nusxas uzis erekle II xelrTva `erekle~ da TariRi `ivnisis kÀ (28), welsa CRpg (1783 w.)~. (xelnawerTa erovnuli centri; Hd-3409). 1790 wlis 25 seqtembers, aznaur bero zaqarias Ze kilariZes, qarTl-kaxeTis mefe erekle II-isaTvis arziT miumarTavs: `q. RmerTman bednieria xelmwifis Wiri misces zaqarias Svils kilariZes beros. Cems qveyanaSi aznauriSvili gaxldiT, axla Tqvens safarvels movaSure da SalvaurSi vsaxlobvar. axla glexkacTan begaraSi da gamosaRebSi mreven. gevedrebi, RmerTi gagimarjvebs, rom


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 19 Cemi aznauri Sviloba ... rac samsaxuri aznauriSvilis iyos, im samsaxuriT mimsaxureT. seqtembris ke (25). qoronikons yoe (1790 w.).~ Txovnaze erekle mefes brZanebuleba daudvia: `q. Cveni brZaneba aris molareTxuceso da Salvauris (Salauri - yofili Salvauri, sofeli Telavis municipalitetSi) mouravi daviT, am arzis patrons ase rom mouxsenebia, am aznaurs glexis kacis xarjSi da gamosaRebSi nuras garevT. rogorc aznaurs eTxovebodes rame, esec ise gaiRebs.~ xelrTva: `erekle~ dokumens axlavs molareTxucesis mtkicebuleba: `q. Cvenis xelmwifis, mefis erekles brZanebiT amis mezoblebSi movikiTxeT amis aznauriSviloba da imereTSi aznauriSvili yofiliyo. me molareTxucesi vamtkiceb.~ (centraluri saistorio arqivi; fondi 1449; sabuTi # 355). sofeli Salauri, wminda barbares eklesia winamdebare sabuTs, 1790 wlis 30 oqtombers miwerili aqvs qarTl-kaxeTis dedoflis darejan dadianis (daibada: 1738 wlis, 20 ivliss - gardaicvala: 1807 wlis, 8 noembers - qarTl-kaxeTis dedofali, mefe erekle II-s mesame coli 1750 wlidan; samegrelos mTavris, otia dadianis Zmis, kacias asuli) mier aznaur maWavarianTa da gvelesianTadmi, bero kilauriZis aznaurobis wesiT momsaxurebis Sesaxeb gacemuli brZanebuleba: `q. dedofali darejan gibrZanebT erTobiT maWavarianebo da gvelesianebo. mere es kilauriZe beri Tavis qveyanaSi aznauri yofila


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 20 da axla misis umaRlesobis oqmica aqvs rom ase ucxadebs oqmSi es kilauriZe aznauriSvili ariso, glex kacebTan samsaxurSi nu garevTo. rogoradac SalvaurSi mcxovrebi sxva aznauriSvilebi imsaxureben, eseca imgvarad imsaxurebso. axla Cvenc ase gwerT, rac amas Tavisi wili sargo Sexvdes rame nurca amas daavalebT da rac Tqveni wili ageRoT amasac TqvenTan wili mieciT. glexkacebTan amas saqme ara aqvs ra. imaTTan xarjSi amis gaReba ar iqneba. dedofali darejan.~ (centraluri saistorio arqivi; fondi 1449; sabuTi # 356). 1799 wlis 18 agvistos SeudgeniaT, imerT xelmwifis solomon II-is (zeobis wlebi 1789-1810) mier wulukiZeTadmi boZebuli yma-mamulis wyalobis wigni. sabuTSi sofel zovreTs (zestafonis municipaliteti) mosaxle aznauri erTi vinme gvelesianic ixsenieba: `wyalobiTa RvTis mSobelisa da mindobiTa mariam dedisa RvTisa umwikvlo ubiwosaTa. ese mtkice da ucvalebeli ara Jamieri da saukuno wigni wyalobisa dagiwere da giboZeT Cven iesian daviTian pankratoanman Zeman arCilisman meoreman solomon mefeman sruliad imerTa da sxvaTaman, Sen maradis taxtisa Cvenisa erTgulebasa Sina myofsa da mimdemad yovliTa guls modginebiT msaxurebelsa da warmatebisa da amaRlebisa Cvenisa wadiersa da friad mosurnesa wulukiZes otias, sexnias da xosias da TqvenTa SvilTa da momavalTan saxlisa TqvenisaTa esreT da ese viTarca, romel mraval gzis gvevedre da Cvenc, mnebebelman vedrebisa Senisaman mivxedeT erTgulebisa msaxurebas Senisa da vinebeT aRsruleba saTxovelisa Senisa da wyaloba viyaviT da giboZeT argveTis sofeli Terjola da mas Sina mosaxleni aznaurni: janeliZe gogia, mxeiZe simon, qavTaraZe nikoloz, WumburiZe qaquCi, qavTaraZe guguna, qavTaraZe vaxuSti, sami diakvnis Svilebi, gogia mxeiZe, qaquCi mxeiZe; zovreTs: cibaZeni da masxaraSvilebi, koxniaSvili orni mosaxleni, gvelesiani erTi da gogia leki da glexni: cxadaZeni, qoCuaSvilebi, focxiZeni, gabexaZeni, molarisSvilebi, gewaZe, gocaZe da SaberiZe, sasaxle Tavis mojalabiT da garemo tyeni. Tavs bagratis sazRuari Cxaramdis da dedaRvTisa da bolos Zevruki satixia mxeiZis sazRvars aqeT romelsac Colabauri yvirilars CaerTvis amaT sazRvarTa saSual. romelica Cveni Zmis, daviTis gacemuli araris weriliT, yovelive TqvenTvis gviboZebia, romelica gaqundes erTgulebasa Sina Cvensa Tqven da momavalTa TqvenTan JamTa sigrZeTa Sina saukunod.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 21 ukeTu mZlavrobiT vinme inebos da xelyos Slad ama Cvenisa wyalobisa misces ufalman SiSTvili iudasi, mexistexa dioskoresi, cocxliv danTqma daTan da abironisi. aw arian amisi mtkicebis mowmeni: wereTeli saxlTuxucesi zurab, sardali wereTeli qaixosro, boqaulTuxucesi wereTeli vaxuSti, wulukiZe kacia da svimon. avaliSvili mouravi beJanda, erTobiT gamgeni karisa Cvenisani. aRwera wigni ese Tvesa agvistosa 18, qoronikonsa CRJT (1799 w.).~ (centraluri saistorio arqivi; fondi 1448; sabuTi # 5538). XVII-XVIII saukuneSi Semdgar sabuTebis mixedviT, imereTis samefoSi mosaxle gvelesianni ZiriTadad, Tavad abaSiZeTa da wereTlTa saTavadoebSi Canan (o. soselia; `narkvevebi feodaluri xanis dasavleT saqarTvelos socialur-politikuri istoriidan~; t. I; gv. 155; 160 da t. II; gv. 91). imereTs mosaxle samefo aznaur gvelesianTa STamomavalT, saamayod mxolod es, imerT xelmwifis solomon II-is mier aznaur svimon gvelesianisaTvis miwerili werili eyofaT. werili uTariRoa da imereTSi solomon II-is mefobis bolo periodiT unda davaTariRoT: `q. me, mefe imereTisa solomon keTilad gikiTxav, aznauro gvelesiano svimon! axalcixes unda gaggzavno da, Tu Cemi erTguli iyo, rasac wams es Cemi werili mogivides, mas wamsve wamodi aq gogs (gogni - sofeli Terjolis municipalitetSi), CemTan modi. ar daigviano, icode! sektembris z (7)~. (xelnawerTa erovnuli centri; H-3011). Cvenamde moRweulia rusul enaze Sedgenili ori sabuTis anotacia, romlebSic gvelesianTa gvarsaxeli ixsenieba. samwuxarod orive dokumenti dakargulia. qvemod movitanT am anotaciaTa Cveneul Targmans. 1804 wels SeudgeniaT Tavad qaixosro abaSiZis mier aznaur svimon gvelesianisadmi micemuli ymis nasyidobis wigni, romlidanac vigebT, rom TavadisaTvis mis yma-glex asaTians uRalatnia. qaixosro abaSiZes masTan Tavisi mosamsaxure qali gaugzavnia, asaTians ki `moaxle sastikad gaubaxebia, ise rom igi gardacvlila~. am danaSaulis gamo, Tavads asaTianisaTvis vaJiSvili, oqropiri waurTmevia da aznaur svimon gvelesianisaTvis miuyidnia da saTanado fasic auRia (Составилъ: Д. П. Пурцеладзе; «Грузинские крестьянские грамоты...»; Тифлисъ 1882 г; ст. 112). 1804 welsve dawerila erTi vinme gvelesianisa da sabika abesaZis da mis ZmaTa Soris dadebuli, miwis Taobaze arsebuli davis morigebisa


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 22 da udavobis wigni, saqme mourav svimon masxaraSvilisa da mebatonis Svilis, levanis CareviT garigebula (Составилъ: Д. П. Пурцеладзе; «Грузинские крестьянские грамоты...»; Тифлисъ 1882 г; ст. 113). gvelesianTa sagvareulos nawili adreve, XVIII saukunis dasawyisSi unda gadasaxlebuliyo odiSs, romelnic amJamad ZiriTadad qvemo samegrelos, xobis municipalitetis sofel qvemo WaladidSi (4 komli) saxloben. XVI saukunis II naxevridan moyolebuli, vidre XIX saukunis dasawyisamde Semdgar, qarTul sigel-gujarSi gvelesianni Canan viTarca mowmeni da misandonni qarTvel mefeTa, TavadTa, aznaurTa da uaznoTa. RmrTisa da saqarTvelosa da bagrationTa taxtis ZlierebisaTvis gvelesianTa sagvareulos meomarni, aznaurni qudze kacad, viTarca wesi ars aznaurTa da glexni komlze kacad gamodiodnen: calkerZ, imereTis samefos laSqarSi - argveTisa da vakis sasardloebSi, Tavad wereTelTa da wulukiZeTa droSebs qveS; calkerZ, kaxeTis samefos laSqarSi - Suamdgom mefis almis mpyrobel sadroSoSi, alaverdel episkoposTa droSis qveS da calkerZ, qarTlis samefos laSqarSi - mewinave, memarjvened da memarcxened mimsvlel mcemelTa da Suamdgom mefis almis mpyrobel sadroSoSi, Tavad baraTaSvilTa, amilaxvarTa, muxranbatonTa da ciciSvilTa droSebs qveS. saqarTveloSi rusTa imperiis batonobis Jams Semdgar mraval sabuTsa Tu kameralur aRweris davTarSi ixsenieba gvelesianTa gvarsaxeli. Cven movitanT mxolod ramodenime maTgans, romelic gvelesianTa sagvareulos Taobaze sayuradRebo cnobas iZleva. 1810 wlis 15 maiss SeudgeniaT, naTlismcemlis saxelobis monastrisadmi boZebuli Sewirulobis wigni, romlis mowmeTa Soris giorgi gvelesianicaa moxseniebuli: `q. Sen didebulo da yovlad qebuli naTlismcemelo uflisa Cvenisao ioane, me msasoebelma da moltolvilman safarvelis Senisaman vigulisxme da vigulismodgine taZrisa Senisa msaxureba viTard ama pirsa zeda, netarad xsenebuli mamaCemi qristesia Senis monastris ymas xvedeliZes mamukas faTerakul saqmisgan Semoakvda da mas miRma isev RmerTma ineba da romelica eSmakis manqaneba iyo is eSmakis safrTxe daiTrguna da keTili saqme davamyare da ara dabrkoldes monasteri mizezisa Cemisagan da sanacvlod amisa damiZs mamaCemi qristesias sulis saoxad da mosaxsenieblad misda rom sadamdis monasterzed Sewiruloba da mdgomareoba iqnes mamaCems moxseneba ar daklodes da yovels locva da yovels wirvazed da romelica asaRebulobis rame saqme mqonda


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 23 cotaodeni aviRe da sxva umetesi wmindas monasters davumadle da mivarTvi Sesawirad. kacTagan aris amis mowme da Suamdgomi aris: gvelesiani giorgi, menafire pata, modebaZe daviT da me winamZRvars panteleimons damiweria. qoronikons Cyi (1810 w.), maisis ie (15). (centraluri saistorio arqivi; fondi 1448; sabuTi # 952). WeliSis udabnos monasteri 1812 wlis 10 ivlisiT TariRdeba, nikoloz iaSvilis mier WeliSis udabnos monastrisadmi boZebuli ymis Sewirulobis wigni, romelsac mouravi papuCa gvelesianic adasturebs: `wyalobiTa da nebiTa RTisaTa saxseneblad codvilisa sulisa Cemisa me nikoloz iaSvilman Sevswire wmidas monasters WeliSis udabnos wmidis RTiSoblis Sobis saxeldebuls eklesias erTi glexi, raTamca mas monastersa Sina myofni wmindani mamani moixseniebdnen saRToTa Sina maTTa wmindaTa locviTa Jamsa da msxverplis Sewirvisasa dastebden sulisaTvis Cemisa nawilsa cxovelyofisasa. Sevwire glexi erT Cemi sakuTari wilad xvedrebuli Tamazika oSxereli da misi Svili gogia TavTavisi colSviliT, adgilmamuliT, saZebriT da uZebriT da risaca mqonebelni arian, eseni Semiwiravs. marTebsT aTi kasri Rvino, xuTi kodi puri, xorci ori xarji an marCilis an yuruSis. am Tavis marTebulis samsaxuriT Semomiwiravs am WeliSis udabnosaTvis... aris amis mowameni da Tanadamswreni svimon mRvdeli, museliZe mamuka buSi, mouravi papuCa gveleTiani da maTi yovlad samRvdeloba


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 24 nikoloswmideli arxiepiskoposi soflonios Tavisis krebuliT... aRiwera xeliTa arximandritis zaqariasaTa: welTa Cyib (1812): ivliss i (10)~. (redaqtori: s. kakabaZe; `dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi~; wigni II; tfilisi 1921 w; gv. 170-171). papuCa gvelesianis mouravis rangSi dasaxeleba mis warmatebul socialur mdgomareobaze migvaniSnebs: `mouravi-mmarTveli didTa da mcireTa adgilTa~ - gvamcnobs vaxuSti batoniSvili. mouravi administraciuli da sasamarTlo funqciebiT iyo aRWurvili. imereTis samefoSi solomon II-is dros ama Tu im adgilas mouravoba garkveuli sagvareulos STamomavlobiT `saxelos~ warmoadgenda. rogorc wesi, mouravis Tanamdebobas aznaurTa fena flobda. XIX saukunis dasawyisSi gvelesianTa gvarmodenilobis mcire nawili qvemo qarTlSic gadasula samosaxlod. 1817 wels Catarebul, qvemo qarTlis kameraluri aRweris davTarSi, sofel borbalos (TeTriwyaros municipaliteti) mosaxle, glexi giorgi gvelesiani ixsenieba (centraluri saistorio arqivi; fondi 252; anaweri # 1; saqaRalde # 2045; furceli 269-270). 1822 wlis 27 marts dawerila, Tavad ioane daviTis Ze abaSiZis mier, mRvdel simon iakobaSvilisa da misi ojaxobisaTvis micemuli mamulis nasyidobis wigni, romelsac daTika gvelesianic adasturebs: `nebiTa da SewevniTa RmrTisaTa ese mtkice da utyuari nasyidobis wigni dagiwere da mogeci me daviTis Ze abaSiZe ioanem Sen iakobaSvils mRvdels simons da Sens Zmas barTlomes da SvilTa da momavalTa saxlisa TqvenisaTa. ase rom, vinebe da mogyideT Cemi kacis, Sio iakobaSvilis seuli partaxi. karze rom venaxi aris me davitove da amas garda mogyide Sio iakobaSvilis samkvidro, risic mqonebelni iyo, am erTis mamulis garda. mogces da mogaxmaros RmerTma rogorc erTs alals monasyides moxmarebodes. aris amisi mowme TviT dausabamo RmerTi da kacTagan: beJanis Ze giorgi abaSiZe, asaTiani ivane, gvelesiani daTika. me, svimonis Ze maWavariani zurab vwer am ioane abaSiZis TxovniT da mowameca var. Cykb (1822) welsa, martis kz (27) dResa~. (centraluri saistorio arqivi; fondi 1448; sabuTi # 6899). 1827 wlis 22 Tebervals rusTa imperiis Sinagan saqmeTa saministro, aleqsi petres Ze ermolovs (saqarTvelos mTavarmarTebeli 1816-1827 wlebSi) swerda, rom mTavarma Stabma ministrs acnoba xelmwifis brZaneba batoniSvil darejanis (darejan bagrationi: daibada


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 25 1756 wels - gardaicvala moskovSi 1821 wels; imereTis mefis, solomon I-is asuli, 1819-1820 wlebis imereTis ajanyebis dros, mefis mTavrobam gadaasaxla ruseTSi) moskovSi dasaflavebis Sesaxeb da Tan micvalebulis anderZic gadaugzavna. darejani anderZiT, xelmwifes sTxovs ara TavisTvis, aramed `udanaSaulo yrmaTaTvis": daubrunos maT mamulis erTi nawili. amasTan erTad igi iTxovda pensia miecaT misi mxlebel-TanamoziareTaTvis, mariam daviTis asul gvelesianisa da petre mSvenieraZisaTvis, romelnic misdami erTgulebisa da usazRvro siyvarulisa da gamo, saqarTvelodan wahyolodnen darejan batoniSvils; rusT xelmwifem es anderZi Sinagan saqmeTa ministrs gadaugzavna, xolo, aqedan ki igi daskvnisaTvis ermolovs miuvida da ukanasknelmac tradiciul `keTilSobilebas" ar uRalata da micvalebulis Txovnas uariT upasuxa. ermolovi cinizmiT savse sapasuxo werilSi aRniSnavs, ruseTisa da mis moxeleTa viTom da did keTilSobilebas moxuci micvalebulis ukanaskneli Txovnisadmi da swers: `amasTan erTad vfiqrob, samarTliania batoniSvili darejanis anderZis meore nawili da saWiroa misi dakmayofilebao~ da iTxovs, mieces pensiad gvelesianis asuls 50 maneTi da mSvenieraZes - 25 maneTi yovelTviurad. 1827 wlis, general ermolovis werilis mixedviT, imerel aznaur daviT gvelesianis asuls mariams, romelic imereTis batoniSvilis darejanis aRzrdili yofila, ruseTSi iZulebiT gadasaxlebuli batoniSvilis gardacvalebis Semdgom, daeniSna wliuri pensia 600 maneTi vercxliT. (kavkasiis arqeografiuli komisiis aqtebi; # VI-1; gv. 616, 619, 876. t. VII-1, gv. 375). XIX saukunis sxvadasxva periodidan, saqarTvelos yvela moqmed eklesiaSi iwarmoeboda mrevlis dabadebis, naTlobis, qorwinebis da gardacvalebis aRricxva. amjerad Cveni kvlevis sferos warmoadgens gvelesianTa sagvareulos wevrTa mier dasaxlebuli soflebis eklesiebis `metriCeskis wignSi~ gakeTebuli Canawerebi: imereTis zogierTi soflis eklesiaSi Semonaxul saeklesio CanawerTa mixedviT, XIX saukunis 40-iani wlebis dasawyisSi gvelesianTa gvarmodenilobis wevrT ucxovriaT soflebSi: varZiaSi (xaragaulis municipaliteti) - sabatono glexebs; TerjolaSi - Tavad iaSvilTa aznaurebs; TvalueTSi (WiaTuris municipaliteti) - sabatono glexebs; ofSkviTSi (wyaltubos municipaliteti) - sabatono glexebs; rganSi (WiaTuris municipaliteti) - saxelmwifo aznaurT da sasuliero pirebs; saqaraSi (zestafonis municipaliteti) - saxelmwifo aznaurT; simoneTSi (Terjolis municipaliteti) - saxelmwifo glexebs; SroSaSi (zestafonis


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 26 municipaliteti) - saxelmwifo aznaurT, saxelmwifo glexebs da sasuliero pirebs; wablarasxevSi (baRdaTis municipaliteti) - aznaur kopaZeTa sabatono glexebs; xoriTSi (xaragaulis municipaliteti) - saxelmwifo glexebs. 1835 wels gvelesianni ukve quTaisSi dasaxlebulni Canan (quTaisis centraluri saxelmwifo arqivi; aRsarebis mTqmelTa siebi; fondi 21; anaweri I). `metriCeskis wigni micemuli saqarTvelo-imereTis uwmindesis mmarTeblis sinodis kantoriTgan, quTaisis uezdis soflis rganis wmindis giorgis saxelobis eklesiasa Sina Casawerlad - dabadebulTa, qorwinebiT SeuRlilTa da gardacvalebulTasa ...~ sofel rganis wminda giorgis saxelobis eklesia 1826 weli. dabadebulTaTvis: 8 ianvars dabadebula ivlita gvelesiani. mama - gogia gvelesiani. mimrqmelad iyo, iovane xvedeliZe. 23 ivniss dabadebula anna gvelesiani. mama - paata gvelesiani. mimrqmelad iyo, gogi xvedeliZe. am wels yvela Canaweri da saidumlo aRusrulebia mRvdels, leonti gvelesians.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 27 (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 37). 1827 weli. dabadebulTaTvis: 2 agvistos dabadebula zurab gvelesiani. mama - giorgi gvelesiani. mimrqmelad iyo, beJan nadiraSvili. gardacvlilTaTvis: 27 seqtembers gardacvlila giorgi gvelesiani. 50 wlis. cxelebiT. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 54). 1828 weli. dabadebulTaTvis: 3 oqtombers dabadebula melania gvelesiani. mama - egnate gvelesiani. mimrqmelad iyo, ioseb yifSiZe. gardacvlilTaTvis: 6 noembers gardacvlila iovane gvelesiani. 33 (an 53 garkveviT ar ikiTxeba) wlis. cxelebiT. am wels yvela saidumlo Canaweri aRusrulebia mRvdels leonti gvelesians. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 72). 1829 weli. dabadebulTaTvis: 19 ivniss dabadebula nino gvelesiani. mama - aznauri paata gvelesiani. mimrqmelad iyo, ivane xvedeliZe. gardacvlilTaTvis: 10 maiss gardacvlila aznauri qaixosro egnates Ze gvelesiani. 44 wlis. saofliT. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 94). 1830 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar gvxvdeba. 1831 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar gvxvdeba. 1832 weli. dabadebulTaTvis: 20 agvistos dabadebula ivane gvelesiani. mSoblebi: aznauri aleqsi mamukas Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, TuTa simonis asuli. mimrqmelad iyo, buWa nadiras Ze nadiraSvili.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 28 (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 174). 1833 wels Sedgenil, metrikul CanawerTa wignSi gvelesianTa sagvareulos wevrTa Taobaze Canaweri ar gvxvdeba. 1834 weli. dabadebulTaTvis: 22 ivliss dabadebula rusudan gvelesiani. mSoblebi: aznauri paata daviTis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, nino daTuas asuli. mimrqmelad iyo beri CitaZis qali, babale. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 229). 1835 weli. dabadebulTaTvis: 6 ivliss dabadebula elisabed gvelesiani. mSoblebi: aznauri simon giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, nino daviTis asuli. mimrqmelad iyo, ioseb xvTis Ze yifSiZe. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 254 a). 1836 weli. gardacvlilTaTvis: 6 ivliss gardacvlila aznauri simon giorgis Ze gvelesiani. 70 wlis. TiaqriT. 5 dekembers gardacvlila aznauri merab ivanes Ze gvelesiani. 13 wlis. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 279). 1837 weli. dabadebulTaTvis: 8 Tebervals dabadebula Toma gvelesiani. mSoblebi: aznauri daviT ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, mariam qaixosros asuli. mimrqmelad iyo, barak beris Ze baraTovi. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 307). 1838 weli. dabadebulTaTvis: 1 aprils dabadebula Tekla gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaquCa zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, salome simonis asuli. mimrqmelad iyo, Saqara Tamazas Ze cercvaZe.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 29 5 agvistos dabadebula glaxua gvelesiani. mSoblebi: aznauri saCino giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, maia otias asuli. mimrqmelad iyo, iovane daviTis Ze CalaZe. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 331). 1839 wels Sedgenil, metrikul CanawerTa wignSi gvelesianTa sagvareulos wevrTa Taobaze Canaweri ar gvxvdeba. 1840 wels Sedgenil, metrikul CanawerTa wignSi gvelesianTa sagvareulos wevrTa Taobaze Canaweri ar gvxvdeba. 1841 weli. dabadebulTaTvis: 4 marts dabadebula arqipo gvelesiani. mSoblebi: aznauri daviT ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, maia qaixosros asuli. mimrqmelad iyo, qaixosro baqraZis meuRle, TinaTin ivanes asuli. 7 ivniss dabadebula anna gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaixosro zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, salome simonis asuli. mimrqmelad iyo, darejan Tamazis asuli. gardacvlilTaTvis: 3 marts gardacvlila aznaur zaal gvelesianis Ze gigo. 17 wlis. cxelebisgan. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 409). 1842 wels Sedgenil, metrikul CanawerTa wignSi gvelesianTa sagvareulos wevrTa Taobaze Canaweri ar gvxvdeba. 1843 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar gvxvdeba. 1844 weli. dabadebulTaTvis: 13 aprils dabadebula efTvime gvelesiani. mSoblebi: aznauri zurab rostomis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, nino saCinos asuli. mimrqmelad iyo, aznauri daviT simonis Ze gvelesiani. daqorwinebulTaTvis: 14 maiss daqorwinebulan aznauri vaxtang beJanis Ze baqraZe, marTlmadidebeli, pirveli qorwinebiT, 36 wlis da aznaur simon gvelesianis asuli ivlite. marTlmadidebeli, pirveli qorwinebiT, 19 wlis. jvrisweris TavmdebTa Soris Cawerilia aznauri Teimuraz rostomis Ze gvelesiani. 21 maiss daqorwinebulan aznauri giorgi ivanes Ze baqraZe, marTlmadidebeli, pirveli qorwinebiT, 20 wlis da aznaur ivane


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 30 gvelesianis asuli sidonia. marTlmadidebeli, pirveli qorwinebiT, 18 wlis. jvrisweris TavmdebTa Soris Cawerilia aznauri Teimuraz rostomis Ze gvelesiani. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 521). sofel rganis wminda giorgis saxelobis eklesia 1845 weli. dabadebulTaTvis: 10 ivliss dabadebula zexaTun gvelesiani. mSoblebi: aznauri Tamaza zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, serabel vaxtangis asuli. mimrqmelad iyo, aznaur simon gvelesianis asuli manana. 2 agvistos dabadebula marTa gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaixosro zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, salome simonis asuli. mimrqmelad iyo, tariel mamisTvalis Ze iSxneli.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 31 (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 522). 1846 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar gvxvdeba. 1847 weli. dabadebulTaTvis: 5 Tebervals dabadebula tarasi gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaixosro ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, sofio dimitris asuli. mimrqmelad iyo aznauri, rostom daviTis Ze jafariZe. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 671). 1848 weli. gardacvlilTaTvis: 30 agvistos gardacvlila aznauri osiyme gvelesiani. 60 wlis. cxelebiT. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 723). 1849 weli. dabadebulTaTvis: 10 Tebervals dabadebula barbare gvelesiani. mSoblebi: aznauri ivane aleqsis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, makrine levanis asuli. mimrqmelad iyo, Tamar papunas asuli. 4 marts dabadebula farsadan gvelesiani. mSoblebi: aznauri beri simonis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, TaTia lazares asuli. mimrqmelad iyo mRvdeli daviT badris Ze yifSiZe. 1 agvistos dabadebula luarsab gvelesiani. mSoblebi: aznauri Tamaz zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, salome svimonis asuli. mimrqmelad iyo besarion RoRoberiZe. 6 agvistos dabadebula vladimer gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaixosro ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, susana dimitris asuli. mimrqmelad iyo Tavadi rostom daviTis Ze jafariZe. gardacvlilTaTvis: 27 agvistos gardacvlila ivane gvelesianis meuRle marine, 21 wlis, cxelebiT. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 780). 1850 weli. dabadebulTaTvis:


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 32 1 ivliss dabadebula nariman gvelesiani. mSoblebi: aznauri zurab giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, eva jaTanas asuli. mimrqmelad iyo, aznauri giorgi sofromis Ze jafariZe. 12 agvistos dabadebula farnaoz gvelesiani. mSoblebi: aznauri saCino giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, maia otias asuli. mimrqmelad iyo aznauri svimon zaalis Ze gvelesiani. daqorwinebulTaTvis: 20 seqtembers daqorwinebulan daviT rostomis Ze kalandaZe, marTlmadidebeli, pirveli qorwinebiT 22 wlis da aznaur mamuka gvelesianis asuli efrosina, marTlmadidebeli, pirveli qorwinebiT, 16 wlis. jvrisweris TavmdebTa Soris Cawerilia zurab rostomis Ze gvelesiani. gardacvlilTaTvis: 4 ianvars gardacvlila aznauri zaal gvelesiani. 91 wlis. moxucebulobiT. 15 seqtembers gardacvlila gogiCa (gigiCa) gvelesiani. 34 wlis. Tavznisan. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 837). 1851 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar gvxvdeba. 1852 weli. dabadebulTaTvis: 10 seqtembers dabadebula marTa gvelesiani. mSoblebi: aznauri Tamaz zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, surbel vaxtangis asuli. mimrqmelad iyo, luka ivanes Ze sokolovi. 11 seqtembers dabadebula luka gvelesiani. mSoblebi: aznauri daviT ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, maia qaixosros asuli. mimrqmelad iyo, priCetniki ivane petres Ze xvedeliZe. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 947). 1853 weli. dabadebulTaTvis: 4 agvistos dabadebula maqsime gvelesiani. mSoblebi: aznauri ivane aleqsis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, TaTia kikolas asuli. mimrqmelad iyo, aznauri Teimuraz rostomis Ze gvelesiani. 12 seqtembers dabadebula ilia gvelesiani. mSoblebi: aznauri zurab giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, eva aTanas asuli. mimrqmelad iyo, aznauri giorgi sofromis Ze jafariZe.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 33 gardacvlilTaTvis: 23 oqtombers gardacvlila ivane gvelesianis asuli barbare. 4 wlis. mucelasgan. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 997). sofel rganis wminda giorgis saxelobis eklesia 1854 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar gvxvdeba. 1855 weli. dabadebulTaTvis: 8 noembers dabadebula salome gvelesiani. mSoblebi: aznauri Tamaz zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, surabel vaxtangis asuli. mimrqmelad iyo, Tamar ivanes asuli. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1109). 1856 weli. dabadebulTaTvis: 21 ianvars dabadebula ermile gvelesiani. mSoblebi: aznauri daviT ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, darejan gogias asuli. mimrqmelad iyo aznauri gigo svimonis Ze gvelesiani.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 34 8 maiss dabadebula kesaria gvelesiani. mSoblebi: aznauri dimitri giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, atato saCinos asuli. mimrqmelad iyo aznauri, otia paatas Ze baqraZe. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1165). 1857 weli. dabadebulTaTvis: 8 maiss dabadebula meTode gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaixosro ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, susana dimitris asuli. mimrqmelad iyo Tavad qaixosro abaSiZis qvrivi, ivlita konstantines asuli. 17 maiss dabadebula niko gvelesiani. mSoblebi: aznauri mina gigias Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, vardi javaxis asuli. mimrqmelad iyo aznaur fridon wereTlis meuRle, sidonia ivanes asuli. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1226). 1858 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar gvxvdeba. 1859 weli. dabadebulTaTvis: 10 maiss dabadebula baram gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaixosro zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, salome svimonis asuli. mimrqmelad iyo aznauri mixail besarionis Ze RoRaberiZe. 15 maiss dabadebula anna gvelesiani. mSoblebi: Tamaz zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, surbula vaxtangis asuli. mimrqmelad iyo, nikoloz besarionis Ze RoRaberiZe. 26 dekembers dabadebula silion gvelesiani. mSoblebi: aznauri zurab giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, ekaterine aTanases asuli. mimrqmelad iyo, alfez fridonis Ze saraliZe. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1342). 1860 weli. dabadebulTaTvis: 25 ianvars dabadebula dioniso gvelesiani. mSoblebi: aznauri zurab giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, ekaterine aTanases asuli. mimrqmelad iyo, uCa qristesias Ze abesaZe. 14 Tebervals dabadebula evdukia gvelesiani. mSoblebi: aznauri dimitri giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, atato saCinos asuli. mimrqmelad iyo aznauri, daviT svimonis Ze gvelesiani.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 35 10 ivliss dabadebula ilarion gvelesiani. mSoblebi: aznauri zurab rostomis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, nino saCinos asuli. mimrqmelad iyo aznauri, svimon giorgis Ze gvelesiani. gardacvlilTaTvis: 2 ianvars gardacvlila aznauri zurab giorgis Ze gvelesiani. 31 wlis. cxelebiT. 6 marts gardacvlila aznauri paata daviTis Ze gvelesiani. 71 wlis. moxucebulobiT. 16 marts gardacvlila aznaur aleqsi gvelesianis meuRle, TuTa svimonis asuli. 60 wlis. xurvebiT. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1390). 1861 weli. dabadebulTaTvis: 19 ianvars dabadebula anastasia gvelesiani. mSoblebi: aznauri spiridon zaalis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, marTa zaalis asuli. mimrqmelad iyo aznauri giorgi saCinos Ze lolaZe. 1 maiss dabadebula elisabed gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaixosro ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, suraTa dimitris asuli. mimrqmelad iyo Tavad qaixosro abaSiZis asuli anastasia. 4 seqtembers dabadebula ekaterine gvelesiani. mSoblebi: aznauri zurab giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, elisabed nikolozis asuli. mimrqmelad iyo, qaixosro gvelesianis Sinamosamsaxure, jufara svimonis asuli. gardacvlilTaTvis: 27 aprils gardacvlila aznaur Tamaz gvelesianis asuli anna. 5 wlis. mucelaTi. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1474). 1862 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar moiZebna. 1863 weli. dabadebulTaTvis: 9 oqtombers dabadebula eva gvelesiani. mSoblebi: aznauri qaixosro ivanes Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, suraTa otias asuli. mimrqmelad iyo aznauri, rostom daviTis Ze jafariZe. 15 oqtombers dabadebula mixeil gvelesiani. mSoblebi: aznauri mina giorgis (gigia) Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, vardi zaalis asuli. mimrqmelad iyo, spiridon ioseb mRvdlis Ze yifSiZe.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 36 gardacvlilTaTvis: 3 noembers gardacvlila aznauri baram qaixosros Ze gvelesiani. 5 wlis. Tiaqrisgan. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1621). 1864 weli. dabadebulTaTvis: 3 ianvars dabadebula rafail (rafiel) gvelesiani. mSoblebi: aznauri zurab rostomis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, nino saCinos asuli. mimrqmelad iyo aznauri, malaqia iosebis Ze gvelesiani. 5 oqtombers dabadebula aslan gvelesiani. mSoblebi: aznauri dimitri giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, ataro ivanes asuli. mimrqmelad iyo kacxis monastris mRvdel-monazoni gerasime. gardacvlilTaTvis: 9 ianvars gardacvlila aznaur Teimuraz gvelesianis deda, darejan daviTis asuli. 69 wlis. moxucebulobiT. 1 oqtombers gardacvlila aznauri ilarion zurabis Ze gvelesiani. 4 wlis. snebisgan. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1697). 1865 weli. dabadebulTaTvis: 1 aprils dabadebula pelagia gvelesiani. mSoblebi: aznauri spiridon amiranis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, zinob daviTis asuli. mimrqmelad iyo, aznaur tariel gvelesianis meuRle, Tinan otias asuli. 10 maiss dabadebula kesaria gvelesiani. mSoblebi: saTavado aznauri firan giorgis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, elisabed iosebis asuli. mimrqmelad iyo, anton xvedeliZis meuRle, sofio Tevdores asuli. gardacvlilTaTvis: 1 seqtembers gardacvlila malaqia gvelesianis deda, darejan Temuris asuli. 74 wlis. moxucebulobiT. 27 seqtembers gardacvlila aznauri dianoz zurabis Ze gvelesiani. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1772). 1866 weli. gardacvlilTaTvis:


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 37 1 oqtombers gardacvlila aznauri aleqsi mamukas Ze gvelesiani. 71 wlis. moxucebulobiT. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 1857). 1867 wels Sedgenili, metrikul CanawerTa wigni ar moiZebna. 1868 weli. dabadebulTaTvis: 11 ivliss dabadebula anikita gvelesiani. mSoblebi: aznauri Toma daviTis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, fotine merabis asuli. mimrqmelad iyo, ivane maTes Ze samxaraZe. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 2002). 1869 weli. dabadebulTaTvis: 20 maiss dabadebula dimitri gvelesiani. mSoblebi: aznauri darispan saCinos Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, marTa ivanes asuli. mimrqmelad iyo, aznauri manuCar otias Ze gociriZe. 20 dekembers dabadebula Tarxan gvelesiani. mSoblebi: aznauri Teimuraz rostomis Ze gvelesiani da sjulieri coli misi, liza farsadanis asuli. mimrqmeli aznaur qaixosro orjonikiZis asuli maia. gardacvlilTaTvis: 7 marts gardacvlila aznaur svimon gvelesianis meuRle nino daviTis asuli. 63 wlis. qarebisgan. 16 marts gardacvlila aznauri maqsime ivanes Ze gvelesiani. 16 wlis. qarebisgan. (saqarTvelos erovnuli arqivi; fondi 489; aRwera # 6; sabuTi # 2084). gagrZeleba - Jurnali `memkvidreoba~ # 5 (5)


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 38 a n o t a c i a - masalebi aRapiSvilTa sagvareulos istoriis Sesaxeb RvTisa da eris samsaxurSi dgoma qarTvel kacs odiTganve hqonda gacnobierebuli. yoveli qarTvelis SegnebaSi ido, rom erTi Senakads warmoadgenda, im didi mdinarisa, romelsac saqarTvelo hqvia. icoda, rom sagvareuloTa TanadgomiT uZlebda qarTveli xalxi uamrav Wirvarams. nebismieri sagvareulos warmoSoba, gamravleba da gansaxleba uSualo da pirdapir kavSirSia eris bedTan, radganac swored calkeul qarTul sagvareuloTa istoriaTa jami, krebuli warmoadgens saqarTvelos bolo aswleulebis matianes. TiToeuli sagvareulo eris simdidrea, ganumeorebeli da TviTmyofadia Tavisi arsiT. Sesabamisad, sagvareuloSi Semavali yoveli adamiani, eris istoriis nawilia, misi jvris mtvirTveli. sagvareulos winaSe Rirsebis dacva, Sesisxlxorcebuli hqonda gvarmodenilobis TiToeul wevrs, rameTu odiTgan kargi kacoba, karg gvariSvilobas ganmsazRvravda. zogierT, rCeul gvariSvilTa namoRvawari uZveles matianeTa furclebzea daculi. zogierTis Rvawli da sagmiro saqmeni ki xalxis xsovnaSia Semonaxuli da Taobidan Taobas gadaecema. unda aRiniSnos, rom qarTlis cxovrebis - saqarTvelos istoriis cixe-simagris mSeneblobaSi Tavisi wili aguri aRapiSvilTa ZirZvelma da saxelovanma sagvareulomac dado. aqamde gamocemul mecnierul, lingvistur SromebSi, aRapiSvilTa gvarsaxelis etimologiasTan dakavSirebiT, mosazreba gamoTqmuli araa. naSromSi `anotacia - masalebi aRapiSvilTa sagvareulos istoriis Sesaxeb~ am sakiTxze, detalurad arc Cven SevCerdebiT, radganac, patronimis etimologiis axsna, Cvens mTavar mizans ar warmoadgens. qvemoT warmogidgenT aRapiSvilTa gvarsaxelis etimologiis Cveneul ganmartebebs, magram aqve davZenT, rom aRapiSvilTa memkvidreobiTi saxeli lingvistur kvleva-Ziebas saWiroebs.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 39 winapris zedmetsaxelidan moudiT gvarsaxelis fuZe aRapiSvilT. `aRapi~, `aRapa~ - Tikuni unda yofiliyo kacisa Zvel saqarTveloSi. `aRapi~ - eklesia-monasterSi gamarTuli micvalebulis mosaxsenebeli trapezi da wirva. aRapis xarjebis dasafaravad xdeboda yma-mamulisa da fulis Sewirva. aRapis niadagze feodalur saqarTveloSi Seiqmna glexTa calke jgufi - `meaRape~, romelnic valdebulni iyvnen eklesiamonastrebSi aRapis saWiroebisaTvis TavianTi Wirnaxulis nawili mietanaT. swored aseT `meaRape~ glexs unda Serqmeoda metsaxelad `aRapi~, `aRapa~, Semdgom ki es metsaxeli aRapiSvilTa gvarsaxelis fuZeSi damkvidrebuliyo. amrigad, patronim aRapiSvilSi fiqsirebulia winapris, sagvareulos fuZemdeblis Tikuni. saqarTveloSi gvarsaxel aRapiSvilis garda, sxva derivatuli (msgavs fuZiani) formis, `aRap~ Ziriani memkvidreobiTi saxeli ar gvxvdeba (a. silagaZe, a. ToTaZe; `gvar-saxelebi saqarTveloSi~; Tb. 1997 w; gv. 30). sofel kavTisxevis RvTismSoblis saxelobis monasteri memkvidreobiTi saxeli erTi aqvT da Ziradac (sisxlad) erTni arian Sida qarTls mosaxle aRapiSvilni, rameTu erTi vinme, sofel kavTisxevis (kaspis municipaliteti) mkvidr `aRapis~ STamomavalT aRapiSviloba gaugvardaT.


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 40 saqarTvelos yvelaze didi istoriul-eTnografiuli mxarea qarTli. qarTlSi, rogorc politikur erTeulSi sxva eTnografiuli mxareebic Sedioda da masSi mcxovrebni `qarTvelebad~ iwodebodnen. `qarTvelma~ ki saxeli misca saqarTvelos. qarTls gaaCnia Tavisi, mTis eTnografiuli mxareebi: mTiuleTi, xevi, gudamayari da dvaleTi, agreTve istoriuli cxrazma. qarTli sam nawilad: Sida, qvemo da zemo qarTlis erTeulebad iyofa, romelnic aseve maTTvis damaxasiaTebeli eTnografiuli realiebiT xasiaTdebian. Zveli welTaRricxvis III saukuneSi qarTlis hegemonobiT Camoyalibda qarTuli saxelmwifo, romlis saerTo saxelwodeba `qarTli~ iyo (berZnul-laTinuri wyaroebis mixedviT - `iberia~). mogvianebiT, daaxloebiT X saukunidan qveynis aRmniSvneli axali termini - `saqarTvelo~ warmoiqmna, radgan erTmaneTis paralelurad arsebobda eTnografiuli qarTli da qarTlis saxelmwifo. iseve, rogorc saqarTvelos sxva kuTxeebSi, qarTlSic xdeboda mosaxleobis migracia. qarTlis ZirZveli mosaxleobis umniSvnelo nawilma Tu moaRwia Cvenamde. sagareo faqtoris gamo, misi mkvidri mosaxleoba ramdenjerme Seicvala. qarTlelni SedarebiT mSvid saqarTvelos sxvadasxva regionebSi gadadiodnen samosaxlod. qarTlis aRwarmoeba ki xdeboda, rogorc aRmosavleT saqarTvelos mTielTa, aseve dasavleT saqarTvelodan gadmosaxlebulTa xarjze. Cvenamde moRweul qarTul sigel-gujarSi aRapiSvilTa gvarsaxeli, XVI saukunis pirvel aTwleulidan fiqsirdeba. Semdgom, XIX saukunis dasawyisamde qarTlisa da Semdgom qarTl-kaxeTis samefoebSi Semdgar werilobiT wyaroebSi iSviaTad gvxvdeba, rasac garkveuli mizezebi gaaCnia; upirveles yovlisa aRapiSvilTa gvarmodenilobis mcirericxovnoba, agreTve naklebad Camoyalibebulma saxelmwifo struqturebma. saubaria im biurokratiul aparatze, romelic nebismieri faqtis - boZebis, yidva-gayidvis, azatoba-Tarxnobis, sxvadasxva xasiaTis nusxa-davTrebis Tu aRwerebis Seqmnasa da Senaxvas uzrunvelyofs, agreTve ngrevam, Zarcvam da sisxlTa wvimebma qarTlis cxovrebas ganuwyvetliv Tan rom sdevs, Cvenamde moRweul werilobiT da istoriul wyaroTa simwire ganapiroba. aRapiSvilTa gvarCamomavlobis wevrTa gansaxlebis arealiTa da sagvareulos wevrTa raodenobiT Tu vimsjelebT, aRapiSvilTa gvarmodeniloba sakmaod Zvelia da daaxloebiT XV saukuneSi unda iRebdes saTaves. TavisTavad Cndeba kiTxva: Tu sagvareulo XV saukuneSi ukve arsebobda, xSirad ratom ar gvxvdeba qarTul werilobiT


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 41 wyaroebSi? vin icis, iqneb gvxvdeboda da albaT asec iqneboda. garda zemoT motanili mizezebisa, uamravi dokumenti ganadgurebulia Cveni uvicobisa da gamo. rogorc ukve iTqva, qarTul werilobiT wyaroebSi aRapiSvilTa memkvidreobiTi saxeli XVI saukunis dasawyisidan fiqsirdeba. qvaTaxevis monasteri 1512 wels dawerila, qvaTaxevis RmrTismSoblis saxelobis monasterSi daculi, Tevdora da sulia kotetiSvilTa mier mRvimeli dedabris - barbaresagan, aRapis gadaxdis, pirobis wigni, romelsac erTi vinme aRapiSvilic (pirsaxeli ar fiqsirdeba) adasturebs. sabuTi sakmaod dazianebulia da Znelad ikiTxeba, amitom dokuments movitanT SemoklebiT: `q (qriste). ese wigni gkadreT da mogaxseneT ... mRvimelsa dedabersa barbares Cuen kotetiSvilma Tevdorama da suliama ... mas Jamsa, odes daguWira da aviReT Sengan aTasi Tanga da Cuen SegikueTeT aRapi misiTa panaSvidiTa ... (samagiero aRapi da panaSvidi kotetiSvilT yoveli wlis dekemberSi unda exadaT, amasTanave Tevdora da sulia kotetiSvilni deben pirobas, rom im SemTxvevaSi, Tu maTi - kotetiSvilTa gvaris kaci qvaTaxevis monasteris mamulze aRar ijdeboda, mamulze mjdomi sxva sagvareulo saxli Sepirebul aRaps aucileblad gadaixdis) ... qvaTaxevis RmrTismSoblis monastersa ... (pirobis wignis mowameni, qvaTaxevis monastrisSvilni: kandelaki nikoloz, aRapiSvili, dekanozi nikoloz) ... daiwera Jamsa mefeT mefobisa patronisa daviTisa


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 42 (qarTlis mefe daviT X; zeobis wlebi 1505-1525). qoronikons :s: (1512 w.). me qadagisSvils egnates damiweria ...~ (xelnawerTa erovnuli centri; Ad-11, a-b). 1659 wels dawerila nonika aRapiSvilisa da misi saxlikacis daTuna aRapiSvilis mier cixovel imnaZisaTvis micemuli `buzauri~ miwis gverdiT mdebare, erTi dRis saxnavi, `badauli~ miwis nasyidobis wigni. sabuTidan irkveva, rom imnaZeT am miwis naxevarSi Tanxa gauRiaT, xolo meore naxevris sanuqfos (sanacvlod) `lariwiTela~ miwa miuciaT (xelnawerTa erovnuli centri; Qd-1446). 1663 wels SeudgeniaT zazuta alxaziSvilis mier papua maRalaZisaTvis micemuli venaxis nasyidobis wigni, romelsac erTi vinme, sofel kavTisxevs mosaxle, mWedeli aRapiSvilic (pirsaxeli ar fiqsirdeba) adasturebs: `... Cveni mkvidri da mousarCleli mamuli monaseliZis naqoni venaxi, misi sazRvriTa da samniT zeiT gzamdi da dabla wyaromdi, gaRmiT wisqvili mesamedi da abramas ... miwac calqalamaniZis venaxis karzeT da sawisqvilomdin. da nergebi da sakafi Wala, maRla sasaxle. garSemo qvevrebi da marani ... sabmeli da natamali da abramas gverdze sasaflao. aviReT fasi sruli da uklebi riTac Cveni guli Sejerdeboda ara odes ar mogeSalos arc Cvengan da arca CvenTa naTesavTagan. gqondes da gibednieros RmerTman yovlis kacisa uciloblad. ara darCenila ra salaparako vinc gesarClos pirisa da pasuxis gamcemi Cven viyoT. vinca da ramanac mx ... i ... savem didma gina mcirem es mogiSalos masamca risxavs Tavad RmerTi da yovelni misi wmindani zecisani da qveynisani. aris amisi mowame: avTadil miqelaZe, paata mamasaxlisi, paati nacvali, gabriel SiSa..., dekanozi giorgi. T... ...sile mouravi, mRvdeli nikoloz, imnaZe biWika, aRapiSvili mWedeli da srul kavTisxevelni. qoronikons tna (1663 w).~ (centraluri saistorio arqivi; fondi 1450; davTari # 30; sabuTi # 124). 1701-1703 wlebSi unda SeedginaT, imxanad qarTlis mefis, erekle I-is (nazar ali-xani, nikoloz bagrationi; qarTlis mefed zeobis wlebi 1688-1703 da kaxeTis mefed zeobis wlebi 1703-1709; mefe, Teimuraz I-is Zis daviTis Svili) mier qvaTaxevis mamaTa monastrisaTvis boZebuli yma-mamulTa ganaxlebis gujari, romelSic ixseniebian, qvaTaxevis monastris, sofel kavTisxevs mosaxle glexni, Sio


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 43 aRapiSvili, misi Zma mWedeli papuna aRapiSvili da kidev erTi aRapiSvili, romlis pirsaxelic ar fiqsirdeba: erekle I


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 44 `... Cven RvTiv-amaRlebulman da RvTiv-damyarebulman, RvTivgvirgvinosanman, ieses Zirman, daviTis nergman solomonis rtoman bagratovanman, didis da morwmunis sul kurTxeulis mefeT mefeis Teimurazis Zis Zeman. wyalobiTa RvTisaTa qarTvelTa da kaxTa xelwifeman mefeT mefeman patronman erekle, da Tana memcxredCeman Cvenman dedofalT dedofalman, patronman anna, pirmSoman da sasurvelSan Zeman Cvenman patronman daviT, patronman kostantine, patronman Teimuraz. esreT da ama pirsa zeda, rome moviden winaSe Cvensa wmidisa monastrisa Tqvenisa winamZRvari efTimi (eqvTime TarxniSvili; qvaTaxevis monastris winamZRvari 1700-1716 wlebSi) da krebulni da ymani monastrisa Tqvenisani, da ZvelTa mefeTa da xelmwifeTa sigelgujrisa ganaxlebasa gveajnes, da Cven vismineT ajai da moxsenebai maTi, da RmerTman gul modgine gvyo, da vixileT sigelgujarni Tqvenisa monastrisa aRmaSenebelTa saukunod kurTxeviT xsenebulTa mefeTa da kvalad mefisa aleqsandresi, mefisa svimeonisi da SemdgomiTi Semdgomad, vidre Cvenadmde yovelTa mefeTa da dedofalTagan damtkicebul ganaxlebuli didiTa krZalulebiTa da guls modginebiTa Semowirulni mamulni da Semosavalni, da wmidaTa kaTolikosTa, da mRvdelT moZRvarTa da mamamaTagan kanoniTa damtkicebulni da wameba warwerili, Cvenc dagvimtkiceT da gangviaxleT sigeli ese ama saxiTa rome ZvelTa da pirvelTa gujarTa TqvenTa Sina mravalni sofelni da agarakni da Semosavalni da aRapni da begarani giwerian, da romelnime maTganni JamTa viTarebisagan moSlil-arian, xolo romelni dRes mouSlelad gqonan, da xelTa Sina TqvenTa arian, da ra rome Semogwirvian da mogaxsenezian miT JamiTgan mouSlelad gqonan da Tqvenni arian da arcavin mocile arian, eseni gangviaxlebian da dagvimtkicebien da mogvixsenebian Tana dgomiTa da kiTxviTa didisa mamaT mTavrisa Cvenis biZaSvilisa wmidisa kaTolikozisa evdemozisaTa (evdemoz II (diasamiZe); aRmosavleT saqarTvelos kaTolikos-patriarqi 1701-1705 wlebSi), da yovelTa episkoposTa da mamaTaTa, da karis ganmgeTa da sruliad qarTlis eris TavTaTa, da TavadTa da darbazis erTaTa, gangviaxlebian da dagvimtkicebian da mogvissenebian ... ... kavTisxevis zvari da xodabunebi, da rac kavTisxevis mindorSi monastris saRaloebi aris Tavis samarTlianis RaliT. dekanozi morCilaZe, mRvdel-monazoni daniel Zma misi mRvdeli iese, Svilni misni misi ganayofi, nonikaSvilebi, kidev misi ganayofi, basilisSvilebi maTiTa mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, mosesSvilni, wmidis giorgis


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 45 kavTis dekanozni sabiaSvili saba da zavradasSvili Sio maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, bardaZe kandelakis mamulzed msaxlobeli, aRapiSvili, qananaSvilis mamWli, kavTiaSvili, mazita da Svilni misni, misi ganayofi zeJia da Zmani misni, kidev misi ganayofi, gulias Svilni kidev misi ganayofi gogias Svilni maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, miqutaSvili zaala da Zmani misni, misi ganayofi papuna, kidev misi ganayofi Tamaza maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, filipes Svilni beria da Zmani misni, iordane giorga, qitia da giorgi maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, gogilaSvili zaqaria, andriaSvili imeda da Svilni misni maTis mamuliTa, nasyidiTa da usyidiTa, da basila ylartias sakomlo, iosebas Svilni maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, oqroasSvilni ori ganayofi papa da misi Zma da Zmiswulni, svimona da misni Zmani, maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa. CitiaSvilni maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, xucisSvili zaqaria da maxara maTis maSuliTa nasyidiTa da usyidiTa, qvaxarSiaSvilni ori ganayofni maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, nonikaSvilis mamulze msaxlobeli ori glexi maTis mamuliTa nasyidiTa, ezats eliaZis mamulzed CaCunaSvilni, SoSitaSvilebi, da elisbari da Zabila nonia da maTi ganayofi, daTuna da Svilni da Semavalni maTni maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, aRapiSvilni Sio da Zma misi mWedeli papuna da Svilni misni, da xarati Tamaza maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa, JiJilaSvilni, SoSias Svilni da papuna da amowyvetilis nikolas mamulze msaxlobeli glexi, maTis mamuliTa nasyidiTa da usyidiTa ...~ (Jurnali `moambe~; 1903 w; # 9, naw. 2; qvaTaxevis monastris gujari; gv. 9-10). 1713 wlis 25 aprils SeudgeniaT, domenti IV-isa maRalaZeTa gayris saqmeze ganCineba, romelSic sofel winarexs (kaspis municipaliteti) mosaxle oTar aRapisSvili ixsenieba: `... winarexs: aRapisSvili oTara, dRes risac mamulis mqonebelni iyos ...~ (centraluri saistorio arqivi; fondi 1448; sabuTi # 5577). 1713 wels dawerila maRalaZeTa mamulis saqmis Taobaze ganCineba, romelSic sando, moficar kacad, erTi vinme aRapiSvili (pirsaxeli ar fiqsirdeba) ixsenieba: `q xucia da saam saxlTxucess amilbars larebs ecileboda oCiaurs xevs gamoRma. xucima da saam Tavisi kaci Seafica. gavyaviT: xevs gamoRma samani CavsviT iqiT Tavs pataras TelasTana, im Telis gamoswor RobesTan


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 46 Tela; aqeT baRSi rom nigozi aris, ori nigozi, erTi zeviT da erTi qveviT, nasaxlari da alagi sul xucis darCa. xucis win rom nabagvari aris, imis bolos wylamdi rac aris, saxlTxucesi ecileboda xuciasa. Tu baraTi gamoCndes, is iqneba, Tvarem da aRapiSvili unda Seaficos da ise darCes es saxlTxucess. Tu ver daificos, isev xucias darCes. nabagvars qveviT saxlTxucess xeli ara aqvs. aris amisi mowame: maRalaSvili iese, erasti. elioziSvili abiaTar, yanCaeli SioS. me maxarebels damiweria da mowamec var. qoronikons ua (1713 w.).~ (xelnawerTa erovnuli centri; Ad-1721). anton I


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 47 1755 wlis 1 ivliss SeudgeniaT aRmosavleT saqarTvelos kaTalikos-patriarq anton I-is mier saeklesio Tavad maRalaZeTa gayris saqmeze ganCineba, romelSic sofel winarexs mosaxle, Tavad maRalaZeTa, umamulo, glexi goderZi aRapisSvili ixsenieba: `... q. winarexs: aRapisSvili goderZa, umamulo ...~ (xelnawerTa erovnuli centri; Ad-1164). 1765 wels SeudgeniaT patriarqis saxaso ymaTa nusxa, romelSic sofel winarexs mosaxle gogia aRapiSvilic ixsenieba. dokumenti sakmaod vrcelia, amitom movitanT mxolod im adgils sadac aRapiSvilTa gvarsaxeli ixsenieba: `... q. amisi yma, winarexeli aRapiSvili gogia, umamulo ...~ (centraluri saistorio arqivi; fondi 1449; sabuTi @# 2331). 1789 wels miekuTvneba aRmosavleT saqarTvelos kaTalikosis saxaso da saaznauriSvilo glexTa davTari, romelSic vkiTxulobT: `... q. metexs (sofeli kaspis municipalitetSi) ... ... q. saxlTuxiuces amibaris yma aRapiSvili maxare ...~ (xelnawerTa erovnuli centri; Ad-1769). sofeli kavTisxevi. msinare kavTura


yovelTviuri Jurnali `memkvidreoba~ # 4 (4) 2024 w. ___________________________________________________________________________________________ 48 XVI saukunidan moyolebuli vidre XIX saukunis damdegamde Semdgar qarTul sigel-gujarSi, aRapiSvilni Canan, viTarca mowmeni da misandonni qarTlis mefeTa, TavadTa, aznaurTa da uaznoTa. RmrTisa da saqarTvelosa da bagrationTa taxtis ZlierebisaTvis aRapiSvilTa sagvareulos meomarni komlze kacad gamodiodnen: qarTlis samefo laSqarSi - Suamdgom, mefis almis mpyrobel sadroSoebSi: Tavad ciciSvilTa droSis qveS. XIX saukuneSi, qarTl-kaxeTSi rusTa imperiis batonobis Jams Semdgar saeklesio CanawerebSi, aRwerebsa da sxvadasxva xasiaTis dokumentaciaSi, mravlad fiqsirdeba aRapiSvilTa gvarsaxeli. ukvalod ar Cauvlia aRapiSvilTa sagvareulos Tavdadebul winaparTa garjas, rameTu jiSi arsebobs, memkvidreoba arsebobs, niWi ar ikargeba. Jami Jams misdevs ... erTguleba, vaJkacoba da Tavdadebis unari Taobidan Taobas gadaecema ... gardasul dReTa dideba da pativi arc uaxloes warsulSi, XIX-XX saukuneebSi dahklebia aRapiSvilTa niWier da Sromismoyvare sagvareulos, romlis mravalma warmomadgenelma naTeli kvali datova saqarTvelos istoriaSi. amJamad aRapiSvilebi ZiriTadad cxovroben: qarTlSi (kaspSi da kaspis municipalitetis soflebSi: kavTisxevSi, metexSi, niabsa da sxva). gansakuTrebiT mravlad saxloben qalaqebSi: Tbilissa da rusTavSi. saqarTveloSi aRapiSvilTa did-pataris, qudosan-mandilosnis saerTo raodenoba samas suls aWarbebs (mTlianad 366 suli, aqedan: TbilisSi - 256, kaspis municipalitetSi - 83, rusTavSi - 12 da sxvagan ufro mcire raodenobiT (a. silagaZe, a. ToTaZe; `gvar-saxelebi saqarTveloSi~; Tb. 1997 w; gv. 30)). RmerTma amravlos aRapiSvilTa niWieri da saxelovani sagvareulo. winamdebare `anotacia - masalebi aRapiSvilTa sagvareulos istoriis Sesaxeb~, mxolod wina etapia srulyofili naSromis SedgenisaTvis, romelSic Seva, sambelaSvilTa (samebelaSvili) sagvareulos zogadi istoriisaTvis egzom saintereso, istoriul-eTnografiuli masala da sasurveli soflis Tqveni uSualo winaparTa, XIX saukuneSi Semdgari, saeklesio Canawerebi.


Click to View FlipBook Version