คู่มื คู่ อ มื คุณ คุ ภาพ น้ำ ประปา ตำ บลนางแล ศูนย์วิย์ทวิยาศาสตร์กร์ารแพทย์ที่ย์ ที่ 1/1 เชียชีงราย กรมวิทวิยาศาสตร์กร์ารแพทย์ กระทรวงสาธารณสุขสุ อำ เภอเมือ มื ง จัง จั หวัด วั เชีย ชี งราย
คู่มื คู่ อ มื คุณ คุ ภาพน้ำ ประปา ตำ บลนางแล อำ เภอเมือ มื ง จัง จั หวัด วั เชีย ชี งราย คณะผู้จัดทำ นายพรรคพล ชะพลพรรค นางสาวอภิญญา งามตา นางสาวณิชากร กิ่งก้าน เจ้าหน้าที่ห้องปฏิบัติการเคมี กลุ่มคุ้มครองผู้บริโภคด้านสาธารณสุข ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่1/1 เชียงราย
ในการดำ เนินงานปีงบประมาณ พ.ศ.2565 ได้มีการนำ ตัวอย่างน้ำ ประปาในชุมชนมาตรวจ วิเคราะห์ ทำ ให้ทราบถึงคุณภาพน้ำ ด้านเคมี และพบจุดที่ต้องมีการดำ เนินการปรับปรุงแก้ไข และได้มี การรวบรวมข้อมูลเพื่อจัดทำ เป็นคู่มือแนวทางพัฒนาปรับปรุงคุณภาพน้ำ ประปาในพื้นที่ ตำ บลนางแล อำ เภอเมือง จังหวัดเชียงราย สำ หรับใช้เป็นแนวทางการปฏิบัติงาน เฝ้าระวัง ตรวจสอบกระบวนการ ผลิตน้ำ ประปาในชุมชน เพื่อให้การผลิตน้ำ อุปโภคมีคุณภาพอย่างยั่งยืนต่อไป น้ำ เป็นทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำ คัญในการดำ รงชีวิตของมนุษย์ โดยนำ มาใช้ในด้าน อุปโภค บริโภค ด้านการเกษตร ด้านอุตสาหกรรม แหล่งพลังงาน เส้นทางคมนาคม และเป็นสถานที่ ท่องเที่ยวของมนุษย์ ปัจจุบันสถานการณ์คุณภาพน้ำ เกิดการเปลี่ยนแปลงไป โดยเฉพาะแหล่งน้ำ ตาม ธรรมชาติ ในชุมชน เช่น น้ำ บาดาล น้ำ บ่อตื้น จึงทำ ให้กระทบต่อการดำ รงชีวิตของประชาชน ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย เป็นหน่วยงานส่วนกลางที่ตั้งในภูมิภาคของกรม วิทยาศาสตร์การแพทย์ ให้บริการด้านการตรวจวิเคราะห์ทางห้องปฏิบัติการจึงมีบทบาทสำ คัญในการ ร่วมสนับสนุนแก้ไข และพัฒนาน้ำ มาใช้ในการอุปโภคบริโภคให้สะอาดและมีคุณภาพโดยการตรวจ วิเคราะห์ทางห้องปฏิบัติการตามประกาศกระทรวงสาธารณสุขที่กำ หนด และนำ ข้อมูลผลวิเคราะห์ส่ง ให้กับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อนำ ไปพัฒนาปรับปรุงขั้นตอนกระบวนการผลิตน้ำ ใช้อุปโภคในพื้นที่ คำ นำ ดร.คทายุทธ นิกาพฤกษ์ ผู้อำ นวยการศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย
กิตติกรรมประกาศ หนังสือคู่มือคุณภาพน้ำ ตำ บลนางแล สำ เร็จลุล่วงได้ดีเพราะได้รับความร่วมมือ และ ความอนุเคราะห์ใน การให้ข้อเสนอแนะและข้อคิดเห็นจากบุคคลหรือหน่วยงานดังรายนาม คณะผู้จัดทำ จึงขอกราบขอบพระคุณทุก ท่านมา ณ โอกาสนี้ ดร.คทายุทธ นิกาพฤกษ์ นายพรรคพล ชะพลพรรค นายเสน่ห์ ภักดี นายพรชัย สุขสำ ราญ นางนิรณรา อุดมสม นายพิรุณ ศิริลักษณ์ นายสิงห์แก้ว นางแล นายสุชาติ สมประสงค์ นายสนิท แหนคำ นางสมพิศ สมประสงค์ นายยศวริศ ปินตาสาร นายสรกฤช วงค์จันตา นายสิงห์แก้ว นางแล นายศรีเดช หน่อแก้ว นายสมยศ นางแล นางธัญสินี สมประสงค์ นายวิสิทธิ์ คำ ลือ นางสาวนันธยา ประทุมมา นายเทียน นางแล นายหาญณรงค์ แสนโกษา นายจรัญ เขื่อนเพชร นายสุพล ไฝ่แก้ว นายจำ นงค์ เขยหัวคำ อำ นวยการศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย รองผู้อำ นวยการศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย นายกเทศมนตรีตำ บลนางแล และเจ้าหน้าที่ทุกท่าน ผู้อำ นวยการกองสาธารณสุข เทศบาลตำ บลนางแล นักวิชาการสุขาภิบาลปฏิบัติการ เทศบาลตำ บลนางแล ประธานสภาเทศบาล รักษาราชการแทนกำ นันตำ บลนางแล ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 1 ชุมชนบ้านป่าห้า ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 2 ชุมชนบ้านนางแล ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 3 ชุมชนบ้านนางแลเหนือ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 4 ชุมชนบ้านม่วงคำ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 5 ชุมชนบ้านเด่น ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 6 ชุมชนบ้านป่าอ้อ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 7 ชุมชนบ้านนางแลใน ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 8 ชุมชนบ้านป่ารวก ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 9 ชุมชนบ้านดอยกิ่ว ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 10 ชุมชนบ้านป่าซางวิวัฒน์ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 11 ชุมชนบ้านดาวดึงส์ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 12 ชุมชนบ้านขัวแตะ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 13 ชุมชนบ้านแม่ปูคา ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 14 ชุมชนบ้านร่องปลาค้าว ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 15 ชุมชนบ้านใหม่ม่วงคำ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 16 ชุมชนบ้านสันต้นขาม
สารบัญ บทที่ 3 คุณภาพและเกณฑ์มาตรฐาน 3.1 คุณภาพทางฟิสิกส์ 3.2 คุณภาพทางเคมี 3.2.1 คุณภาพทางเคมีทั่วไป 3.2.2 คุณภาพทางเคมีด้านโลหะหนัก 3.3 คุณภาพด้านจุลินทรีย์ 3.3.1 จุลินทรีย์ที่เป็นดรรชนีบ่งชี้สุขาภิบาลอาหาร 3.3.2 จุลินทรีย์ที่ทำ ให้เกิดโรค 3.4 เกณฑ์มาตรฐาน 3.4.1 มาตรฐานทางฟิสิกส์/ทางกายภาพ 3.4.2 มาตรฐานทางเคมีทั่วไป 3.4.3 มาตรฐานทางเคมีด้านโลหะหนัก 3.4.4 มาตรฐานทางจุลินทรีย์ บทที่ 1 บทนำ 1.1 ความสำ คัญ 1.2 แหล่งน้ำ 1.2.1 น้ำ จากชั้นบรรยากาศ 1.2.2 น้ำ ผิวดิน 1.2.3 น้ำ ใต้ดิน 1 2 2 2 บทที่ 2 โครงการ 2.1 หลักการและเหตุผล 2.2 วัตุประสงค์ 2.3 วิธีดำ เนินการ 2.4 ผลการดำ เนินโครงการ 2.5 สรุปผลการดำ เนินโครงการ 3 3 4 5 39 41 42 43 44 44 45 46 48 49 หน้า
สารบัญ บทที่ 5 การตรวจติดตามและการเฝ้าระวัง 5.1 การตรวจติดตามและการเฝ้าระวัง 5.2 แนวทางการเฝ้าระวัง 5.3 การใช้ชุดทดสอบเบื้องต้น 53 53 54 บทที่ 4 การดูแลรักษาเครื่องกรองน้ำ 4.1.4 การทำ ความสะอาดหลอดอัลตราไวโอเลต 4.1 การทำ ความสะอาดและบำ รุงรักษาโดยทั่วไป 4.1.1 การล้างย้อนกลับ 4.1.2 การล้างโดยใช้น้ำ เกลือเข้มข้น 20 % 4.1.3 การล้างสารกรองเซรามิค 4.2 ระยะเวลาการล้างหรือเปลี่ยนไส้กรอง 4.3 การเติมคลอรีนในน้ำ ดิบ 51 51 51 51 52 52 ภาคผนวก 66 บทที่ 6 ถอดบทเรียน 65 เอกสารอ้างอิง 76
ตำ บลนางแล แผนที่ 16 หมู่บ้าน ม.1 ม.2 ม.3 ม.4 ม.5 ม.6 ม.7 ม.8 ม.9 ม.10 ม.11 ม.12 ม.13 ม.14 ม.15 ม.16
1 1.1 ความสำ คัญ น้ำ เป็นสารประกอบอนินทรีย์ที่โปร่งใส ไม่มีรส ไม่มีกลิ่น และไม่มีสี เป็นสารเคมีที่เป็น องค์ประกอบหลักของลำ ธาร, แม่น้ำ , และมหาสมุทรในโลก เป็นต้น และยังเป็นของเหลวในสิ่ง มีชีวิต มีสูตรเคมีของน้ำ บริสุทธิ์ คือ H O โมเลกุลของน้ำ ประกอบด้วยไฮโดรเจน 2 อะตอม และออกซิเจน 1 อะตอมเชื่อมติดกันด้วยพันธะโควาเลนต์ น้ำ ดื่มสะอาดเป็นสิ่งจำ เป็นสำ หรับมนุษย์และสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ แม้ว่าน้ำ จะไม่มีแคลอรี่หรือ สารอาหารที่เป็นสารประกอบอินทรีย์ใด ๆ แต่มนุษย์ต้องใช้น้ำ ในการดำ รงชีวิต โดยร่างกายของ มนุษย์มีน้ำ เป็นส่วนประกอบร้อยละ 60 ถึง 70 ในแต่ละวันร่างกายต้องสูญเสียน้ำ ประมาณวัน ละ 2 ลิตร ทั้งที่ขับออกมาทางปัสสาวะ เหงื่อ หรือลมหายใจ ปริมาณมากน้อยขึ้นอยู่กับ กิจกรรมที่ทำ วัย และน้ำ หนักของแต่ละบุคคล ดังนั้นมนุษย์จึงต้องดื่มน้ำ เข้าไปชดเชยน้ำ ที่สูญ เสียไปทุกวัน วันละประมาณ 2 ลิตร ความต้องการน้ำ และการใช้น้ำ ของมนุษย์ได้วิวัฒนาการมา มากมายจนกระทั่งรู้จักกำ หนดได้ว่าน้ำ ชนิดไหนเหมาะที่จะใช้เพื่อวัตถุประสงค์อะไร เนื่องจากสภาวะสิ่งแวดล้อมมีการเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะด้านมลภาวะ ต่างๆ ทำ ให้แหล่งน้ำ ขาดแคลนลง แต่ความต้องการน้ำ ด้านอุปโภคและบริโภคกลับมีแนวโน้มสูง ขึ้น และมีความจำ เป็นที่จะต้องหาแหล่งน้ำ ที่ดีที่สุด ที่มีในธรรมชาตินำ มาเข้าระบบการปรับ คุณภาพน้ำ ก่อนนำ มาใช้อุปโภคและบริโภค ซึ่งมีวิธีการต่าง ๆ กันทั้งในรูปแบบที่ง่ายและซับ ซ้อนตามสภาพของแหล่งน้ำ 2 บทที่ 1 บทนำ กลับไปสารบัญ
1.2 แหล่งน้ำ แหล่งน้ำ ในธรรมชาติแบ่งออกเป็น 3 แหล่ง คือ 1) น้ำ จากชั้นบรรยากาศ โดยเกิดจากการที่ไอน้ำ ระเหยจากแหล่งน้ำ ต่าง ๆ บนพื้น โลกขึ้นไปยังท้องฟ้าเนื่องจากได้รับรังสีความร้อนที่แผ่ปกคลุมลงมาจากชั้นบรรยากาศ จากนั้นจะรวมตัวกันอยู่บนท้องฟ้าในรูปแบของก้อนเมฆ ซึ่งอาจจะประกอบไปด้วยหยดน้ำ เล็ก ๆ หรือเกล็ดน้ำ แข็ง และเมื่อมีอยู่มากเกินพอก็จะตกลงสู่พื้นโลกเป็นน้ำ จากชั้น บรรยากาศในรูปแบบต่าง ๆ ได้แก่ น้ำ ฝน หิมะ น้ำ ค้าง ลูกเห็บ ซึ่งความสะอาดของน้ำ ฝนขึ้น กับปัจจัยหลายอย่าง เช่น พื้นที่รองรับน้ำ ฝน หลังคาของที่พักอาศัย ภาชนะที่ใช้เก็บกักน้ำ เป็นต้น 2) น้ำ ผิวดิน เป็นน้ำ ที่ไหลไปตามผิวดินสู่บริเวณที่ต่ำ กว่า ได้แก่ น้ำ จากทะเล มหาสมุทร ห้วย หนอง คลอง บึง ตลอดจนอ่างเก็บน้ำ เป็นแหล่งน้ำ บนผิวดิน เป็นแหล่ง รวบรวมน้ำ ตาธรรมชาติ ทั้งขนาดเล็กและขนาดใหญ่ ซึ่งคุณภาพน้ำ ประเภทนี้จะปนเปื้อน จากสิ่งสกปรกมากว่าแหล่งน้ำ อื่นๆโดยเฉพาะแร่ธาตุและจุลินทรีย์ที่ปะปนมาในปริมาณสูง 3) น้ำ ใต้ดิน เป็นน้ำ ธรรมชาติที่ได้จากาการขุดเจาะทั้งบ่อน้ำ ตื้นและบ่อบาดาลโดย การสูบขึ้นมาใช้ประโยชน์ได้ในบริเวณที่มีปริมาณฝนตกน้อยและมีปริมาณน้ำ ผิวดินไม่เพียง พอที่จะใช้ประโยชน์ คุณภาพของน้ำ ใต้ดินทางกายภาพและจุลินทรีย์นับว่าดีพอใช้ แต่อาจจะ มีปัญหาคุณสมบัติทางเคมีเพราะมีแร่ธาตุต่าง ๆ เจือปน 2
2.1 หลักการและเหตุผล ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย เป็นหน่วยงานส่วนกลางที่ตั้งในภูมิภาค ของกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ให้บริการด้านการตรวจทดสอบทางห้องปฏิบัติการเพื่อ การคุ้มครองผู้บริโภค การศึกษาวิเคราะห์ วิจัย และสร้างพันธมิตรเครือข่าย ซึ่งการทำ งาน ร่วมกันกับเทศบาลตำ บลนางแล ได้เล็งเห็นถึงการพัฒนาด้านสุขภาพชีวิตของประชาชนใน พื้นที่และให้การสนับสนุนงานคุ้มครองสุขภาพอนามัยของผู้บริโภคมีประสิทธิภาพมากขึ้น ดังนั้นเพื่อให้การดำ เนินงานบรรลุเป้าหมายข้างต้น จึงจัดทำ “โครงการศึกษาคุณภาพและ พัฒนาระบบน้ำ ดิบในพื้นที่ตำ บลนางแล จังหวัดเชียงราย” ขึ้น เพื่อเป็นแนวทางการ จัดการระบบน้ำ ดิบที่สะอาดปลอดภัย แก่ชุมชนต่อไป 2.2 วัตถุประสงค์ เพื่อให้ประชาชนในพื้นที่ได้อุปโภคและบริโภคน้ำ ที่มีคุณภาพและให้ประชาชนได้มี ส่วนร่วมในการดูแลและแก้ไขคุณภาพน้ำ ดิบอย่างต่อเนื่อง บทที่ 2 โครงการศึกษาคุณคุภาพน้ำ ดิบและพัฒพันาระบบน้ำ ในพื้นพื้ที่ ตำ บลนางแล จังจัหวัดวัเชียชีงราย 3 กลับไปสารบัญ
4 2.3 วิธีดำ เนินการ 1) วางแผนและกำ หนดแนวทางการดำ เนินโครงการ 2) ประชุมชี้แจ้งรายละเอียดโครงการฯ ให้กับเทศบาลนางแลและผู้เกี่ยวข้องทราบ 3) ลงพื้นที่สํารวจข้อมูลสภาพแวดล้อมระบบประปาของหมู่บ้านในพื้นที่ตำ บลนางแล 4) เก็บตัวอย่างน้ำ ดิบตามแผนดำ เนินงานโครงการฯ ในพื้นที่ตำ บลนางแลทั้งหมด 16 หมู่บ้าน รวมทั้งหมด 17 ตัวอย่าง จากนั้นดำ เนินตรวจทดสอบคุณภาพน้ำ ดิบทางด้านเคมี 9 รายการ ได้แก่ 4.1) ความเป็นกรด-ด่าง (pH) 4.2) ปริมาณสารที่ละลายได้ทั้งหมด Total dissolved solids (TDS) 4.3) ความกระด้าง Total hardness (TH) 4.4) ฟลูออไรด์ Fluoride (F ) 4.5) คลอไรด์ Chlorine(Cl ) 4.6) ไนเตรท Nitrate(No ) 4.7) เหล็ก Iron (Fe) 4.8) แมงกานีส Manganese (Mn) 4.9) ตะกั่ว Lead (Pb) 5) ประมวลผล/วิเคราะห์ผล/ประเมินผล 6) ให้คำ แนะนําผู้เข้าร่วมโครงการที่มีปัญหาและนําเสนอผู้บริหารเพื่อแก้ไขปัญหาต่อไป - - - 3
2.4.1 หมู่ที่ 1 บ้านป่าห้า 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล ระบบกรอง : กรองผ่านกรวด ทราย แมงกานีส คาร์บอน กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ บาดาลจากแหล่งน้ำ 2. กรองน้ำ ผ่านถังกรองจำ นวน 2 ถัง ภายในถังมีสารกรอง กรวด ทราย แมงกานีส และคาร์บอน 3. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงเพื่อส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 5 2.4 ผลการดำ เนินโครงการ
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.2 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 192 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 46 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.44 0.7 คลอไรด์ (mg/l) 3.2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.27 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.03 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 1 บ้านป่าห้า 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. เหล็ก เนื่องจากมีความเสี่ยงที่จะไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2) ผลการทดสอบ ย้อนกลับ 6
2.4.2 หมู่ที่ 2 บ้านนางแล 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล ระบบกรอง : กรองผ่านกรวด ทราย แมงกานีส คาร์บอน กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ บาดาลจากแหล่งน้ำ 2. กรองน้ำ ผ่านถังกรองจำ นวน 1 ถัง ภายในถังมีสารกรอง กรวด ทราย แมงกานีส และคาร์บอน 3. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงปริมาตร 60,000 ลิตร เพื่อส่งไป ยังครัวเรือน 7
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 8.0 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 314 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 61 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 10.8 0.7 คลอไรด์ (mg/l) 6.6 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) <0.02 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.05 0.05 ตะกั่ว (mg/l) <0.04 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 2 บ้านนางแล 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. กรด-ด่าง เนื่องจากมีความเสี่ยงที่จะไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2. ฟลูออไรด์ เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 8 ย้อนกลับ
2.4.3 หมู่ที่ 3 บ้านนางแลเหนือ 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล ระบบกรอง : ไม่มี กระบวนการกรอง : ไม่มี 9
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 6.5 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 135 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 66 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.24 0.7 คลอไรด์ (mg/l) 8.9 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 3.89 0.3 แมงกานีส (mg/l) 1.67 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 3 บ้านนางแลเหนือ 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. ค่าความเป็นกรด-ด่าง เนื่องจากมีความเสี่ยงที่จะไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2. เหล็ก เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 3. แมงกานีส เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 10 ย้อนกลับ
2.4.4 หมู่ที่ 4 บ้านม่วงคำ 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล ระบบกรอง : กรวด ทราย และคลองวนเวียน กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ บาดาลเข้าระบบคลองวนเวียน 2. พักน้ำ ในถังน้ำ ใส และเติมคลอรีน 3. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงเพื่อส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 11
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 8.1 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) <25 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 150 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) <0.05 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.10 0.3 แมงกานีส (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตะกั่ว (mg/l) <0.04 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 4 บ้านม่วงคำ 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. กรด-ด่าง เนื่องจากมีความเสี่ยงที่จะไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2. ความกระด้าง เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 12 ย้อนกลับ
2.4.5 หมู่ที่ 5 บ้านเด่น (หลัง ร.ร.บ้านทุ่ง) 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล ระบบกรอง : ไม่มี กระบวนการกรอง : สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงเพื่อส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 13
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.0 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 233 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 123 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.05 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 1.26 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.17 0.05 ตะกั่ว (mg/l) <0.04 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 5 บ้านเด่น (ร.ร. บ้านทุ่ง) 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. ความกระด้างทั้งหมด เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2. เหล็ก เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 3. แมงกานีส เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 14 ย้อนกลับ
2.4.6 หมู่ที่ 6 บ้านป่าอ้อ (คริสตจักร) 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล ระบบกรอง : กรวด ทราย กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ บาดาลเข้าระบบคลองวนเวียน 2. พักน้ำ ในถังน้ำ ใส และเติมคลอรีน 3. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงเพื่อส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 15
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 8.4 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 268 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 88 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 3.96 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.04 0.3 แมงกานีส (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 6 บ้านป่าอ้อ (คริสตจักร) 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. กรด-ด่าง เนื่องจากมีความเสี่ยงที่จะไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2. ฟลูออไรด์ เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 16 ย้อนกลับ
2.4.7 หมู่ที่ 6 บ้านป่าอ้อ (สุสาน) 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล ระบบกรอง : ไม่มี กระบวนการกรอง : สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงเพื่อส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 17
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.4 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 214 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 122 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.06 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.04 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.21 0.05 ตะกั่ว (mg/l) <0.04 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 6 บ้านป่าอ้อ (สุสาน) 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. ความกระด้าง เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2.แมงกานีส เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 18 ย้อนกลับ
2.4.8 หมู่ที่ 7 บ้านนางแลใน 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ ภูเขา ระบบกรอง : ไม่มี กระบวนการกรอง : สูบน้ำ พักในแทงค์น้ำ เพื่อส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 19
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.3 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 79 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 37 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.13 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) <0.5 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.21 0.3 แมงกานีส (mg/l) <0.01 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 7 บ้านนางแลใน 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. เหล็ก เนื่องจากมีความเสี่ยงที่จะไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน ย้อนกลับ 20
2.4.9 หมู่ที่ 8 บ้านป่ารวก 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ ผิวดิน ระบบกรอง : กรวด ทราย (คลองวนเวียน) กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ ผิวดินเข้าระบบคลองวนเวียน 2. ลงถังตกตะกอน 3. พักในถังน้ำ ใส และเติมคลอรีน 4. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 21
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.3 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 110 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 40 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.12 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.15 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.03 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 8 บ้านป่ารวก 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. เหล็ก เนื่องจากมีความเสี่ยงที่จะไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 22 ย้อนกลับ
2.4.10 หมู่ที่ 9 บ้านดอยกิ่ว 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ ผิวดิน ระบบกรอง : กรวด ทราย (คลองวนเวียน) กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ ผิวดินเข้าระบบคลองวนเวียน 2. ลงถังตกตะกอน 3. พักในถังน้ำ ใส และเติมคลอรีน 4. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 23
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.2 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 68 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 26 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) <0.05 0.7 คลอไรด์ (mg/l) 2.8 250 ไนเตรท (mg/l) <0.5 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.07 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.03 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 9 บ้านดอยกิ่ว 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง ไม่มี 24 ย้อนกลับ
2.4.11 หมู่ที่ 10 บ้านป่าซางวิวัฒน์ 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ ภูเขา (ห้วยปูแกง) ระบบกรอง : กรวด ทราย (คลองวนเวียน) กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ ภูเขาเข้าระบบคลองวนเวียน 2. ลงถังตกตะกอน 3. พักในถังน้ำ ใส และเติมคลอรีน 4. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 25
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.2 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 127 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 45 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.26 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) <0.5 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.11 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.11 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 10 บ้านป่าซางวิวัฒน์ 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง ไม่มี 26 ย้อนกลับ
2.4.12 หมู่ที่ 11 บ้านดาวดึงส์ 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ ภูเขา (ห้วยปูแกง) ระบบกรอง : กรวด ทราย แมงกานีส คาร์บอน กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ ภูเขาขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูง 2. ผ่านถังกรองจำ นวน 1 ถัง ภายในถังมีสารกรอง กรวด ทราย แมงกานีส และคาร์บอน 3. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 27
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.4 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 296 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 201 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.34 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.07 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.28 0.05 ตะกั่ว (mg/l) <0.04 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 11 บ้านดาวดึงส์ 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. ความกระด้างทั้งหมด เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2. แมงกานีส เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน ย้อนกลับ 28
2.4.13 หมู่ที่ 12 บ้านขัวแตะ 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ ภูเขา (ห้วยปูแกง) ระบบกรอง : กรวด ทราย แมงกานีส คาร์บอน กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ ภูเขาเข้าถังกรองจำ นวน 1 ถัง ภายในถังมีสาร กรอง กรวด ทราย แมงกานีส และคาร์บอน 2. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 29
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.5 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 233 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 130 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.06 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) <0.02 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.01 0.05 ตะกั่ว (mg/l) <0.04 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 12 บ้านขัวแตะ 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1.ความกระด้างทั้งหมด เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน ย้อนกลับ 30
2.4.14 หมู่ที่ 13 บ้านแม่ปูคา 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ ผิวดิน ระบบกรอง : กรวด ทราย (คลองวนเวียน) กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ ผิวดินเข้าระบบคลองวนเวียน 2. ลงถังตกตะกอน 3. ลงถังน้ำ ใส และเติมคลอรีน 4. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 31
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.2 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 107 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 52 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.25 0.7 คลอไรด์ (mg/l) 2.5 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) <0.02 0.3 แมงกานีส (mg/l) <0.01 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 13 บ้านแม่ปูคา 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง ไม่มี 32 ย้อนกลับ
2.4.15 หมู่ที่ 14 บ้านร่องปลาค้าว 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล (วัดเกษมณี) ระบบกรอง : กรวด ทราย แมงกานีส คาร์บอน กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ บาดาลเข้าถังน้ำ จำ นวน 2 ถัง 2. เข้าถังกรองจำ นวน 1 ถัง ภายในถังมีสาร กรอง กรวด ทราย แมงกานีส และคาร์บอน 3. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 33
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.3 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 107 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 43 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.16 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 1.42 0.3 แมงกานีส (mg/l) 0.05 0.05 ตะกั่ว (mg/l) <0.04 0.05 ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 14 บ้านร่องปลาค้าว 2) ผลการทดสอบ 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1.เหล็ก เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 34 ย้อนกลับ
2.4.16 หมู่ที่ 15 บ้านใหม่ม่วงคำ 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ ผิวดิน สลับ น้ำ บาดาล ระบบกรอง : กรวด ทราย (คลองวนเวียน) กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ บาดาลเข้าถังตกตะกอน 2. ล้นลงคลองวนเวียน 3. เก็บในถังน้ำ ใส 4. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 35
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 7.9 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 229 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 166 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) ไม่พบ 0.7 คลอไรด์ (mg/l) <2 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) ไม่พบ 0.3 แมงกานีส (mg/l) ไม่พบ 0.05 ตะกั่ว (mg/l) <0.04 0.05 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. ความกระด้าง เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 15 บ้านใหม่ม่วงคำ 2) ผลการทดสอบ 36 ย้อนกลับ
2.4.17 หมู่ที่ 16 บ้านสันต้นขาม 1) ลักษณะแหล่งน้ำ และกระบวนการผลิตน้ำ ประปา แหล่งน้ำ : น้ำ บาดาล ระบบกรอง : มีระบบกรอง/ แต่ไม่ได้ใช้ กระบวนการกรอง : 1. สูบน้ำ ขึ้นพักในแทงค์น้ำ สูงและส่งจ่ายไปยังครัวเรือน 37
รายการทดสอบ ผลการทดสอบ มาตรฐาน กรด-ด่าง (pH) 6.3 6.5-8.5 ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมด(mg/l) 105 500 ความกระด้างทั้งหมด (mg/l) 35 100 ฟลูออไรด์ (mg/l) 0.93 0.7 คลอไรด์ (mg/l) 4.0 250 ไนเตรท (mg/l) ไม่พบ 4.0 เหล็ก (mg/l) 0.08 0.3 แมงกานีส (mg/l) 1.12 0.05 ตะกั่ว (mg/l) ไม่พบ 0.05 3) รายการทดสอบที่ควรเฝ้าระวัง 1. กรด-ด่าง เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 2. ฟลูออไรด์ เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน 3. แมงกานีส เนื่องจากมีค่าที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐาน ตารางแสดงผลการทดสอบหมู่ที่ 16 บ้านสันต้นขาม 2) ผลการทดสอบ ย้อนกลับ 38
2.5. สรุปผลการดำ เนินโครงการ ผลการตรวจทดสอบคุณภาพน้ำ ทางด้านเคมีของน้ำ ประปาหมู่บ้านเพื่อใช้อุปโภคใน พื้นที่ตำ บลนางแล จังหวัดเชียงราย จำ นวน 17 ตัวอย่าง มีตัวอย่างน้ำ ดิบที่ผ่านเกณฑ์ มาตรฐานคุณภาพครบทุกรายการทดสอบ จำ นวน 6 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 35.3 ของ จำ นวนตัวอย่างทั้งหมด และตัวอย่างที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐานเป็นบางรายการทดสอบ จำ นวน 11 ตัวอย่าง คิดเป็นร้อยละ 64.7 โดยไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐานคุณภาพน้ำ ทาง ด้านเคมี ได้แก่ รายการทดสอบความเป็นกรด-ด่าง ความกระด้างทั้งหมด ฟลูออไรด์ เหล็ก และแมงกานีส ซึ่งคุณสมบัติที่ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐานจะส่งผลกระทบต่อสุขภาพ อนามัย มีความเสี่ยงก่อให้เกิดโรคต่าง ๆ ทั้งทางตรงและทางอ้อม แม้ว่าสารเคมีบางชนิด เช่น ฟลูออไรด์, เหล็ก และแมงกานีสจะมีประโยชน์ต่อร่างกายแต่เมื่อได้รับในปริมาณ มากก็จะส่งผลเสียต่อร่างกายเช่นกันจากการศึกษาคุณภาพของน้ำ ผลการทดสอบแสดง ถึงคุณภาพที่ไม่เหมาะสมของน้ำ ที่ใช้อุปโภค เพราะมีสิ่งปนเปื้อน แร่ธาตุส่วนเกินต่าง ๆ เกินเกณฑ์มาตรฐาน อาจมีผลมาจากกิจกรรมของประชาชนในพื้นที่ เช่น การประกอบ กิจการต่าง ๆ การใช้ปุ๋ยและยากำ จัดศัตรูพืชในการเกษตรกรรม แล้วปลดปล่อยมลพิษ หรือเกิดการรั่วไหลออกสู่สิ่งแวดล้อม ดังนั้นประชาชนในพื้นที่ควรมีการบริหารจัดการ น้ำ ที่ดี ทั้งระบบประปาและการบำ บัดน้ำ ให้มีคุณภาพ โดยห้องปฏิบัติการเคมี กลุ่ม คุ้มครองผู้บริโภคด้านสาธารณสุข ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย จะเป็น สื่อให้คำ แนะนำ ร่วมพัฒนาและแก้ไขปัญหาดังกล่าวเพื่อให้ประชาชนในพื้นที่ได้อุปโภค น้ำ ที่มีคุณภาพ 39
คุณภาพ (Quality) หมายถึง การเป็นไปตามความต้องการ หรือสอดคล้องกับข้อกำ หนด ซึ่งจำ กัดความหมายของคำ ว่า “คุณภาพของน้ำ ” ได้ว่า คุณภาพของน้ำ เป็นตัววัดสภาพของน้ำ ที่ สัมพันธ์กับความต้องการของสิ่งมีชีวิต ซึ่งได้กำ หนดเกณฑ์คุณภาพ มาตรฐานเป็น 3 ด้าน ได้แก่ ด้านฟิสิกส์ ด้านเคมี และด้านจุลินทรีย์ บทที่ 3 คุณคุภาพน้ำ และเกณฑ์มาตรฐาน 40 กลับไปสารบัญ
3.1 คุณภาพทางฟิสิกส์ คุณภาพทางฟิสิกส์ หรือทางกายภาพ เช่น สี กลิ่น ความขุ่น และความเป็น กรด-ด่างซึ่งมี ผลกระทบต่อสุขภาพ และจะไม่เป็นที่ยอมรับของผู้บริโภค เช่น น้ำ ที่มีสี กลิ่น หรือความขุ่น ความขุ่น เกิดจากในน้ำ มีสารละลายที่ไม่ละลายน้ำ ขนาดเล็กแขวนลอยอยู่ ทำ ให้น้ำ ไม่น่า อุปโภคมีผลกระทบต่อการกรองทำ ให้เครื่องกรองอุดตันและเสียเร็ว สีของน้ำ เกิดจากสารที่ละลายในน้ำ สามารถเป็นตามธรรมชาติโดยเกิดจากสารแขวนลอยที่ ละลายน้ำ ทำ ให้เกิดสีที่เด่นชัด ตัวอย่าง เช่น น้ำ สีน้ำ ตาลอาจมาจากการย่อยสลายทางชีวภาพ ของพืชหรืออนุภาคดินเหนียวแขวนลอย ค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) บอกให้ทราบถึงประเภทสิ่งเจือปนในน้ำ ในรูปของสารที่ให้ อนุมูลกรดหรือด่างเท่านั้น และอาจมีผลกระทบต่อสุขภาพ แต่มีผลต่อการเจริญเติบโตของเชื้อ จุลินทรีย์ น้ำ ที่มีค่ากรด-ด่างต่ำ ทำ ให้ระบบท่อน้ำ เกิดการกัดกร่อนได้ง่าย และโอกาสการปน เปื้อนของโลหะในน้ำ สูงขึ้น 41
3.2 คุณภาพทางเคมี แบ่งออกเป็น 2 ด้านได้แก่ 3.2.1 คุณภาพทางเคมีทั่วไป คุณภาพทางเคมีทั่วไป เช่น ปริมาณสารที่ละลายทั้งหมดในน้ำ ความกระด้างทั้งหมด ฟลูออได์ คลอไรด์ ไนเตรท ซึ่งอาจมีผลกระทบต่อสุขภาพ และการใช้ชีวิตประจำ วันของมนุษย์ ปริมาณสารทั้งหมดที่ละลายในน้ำ คือการวัดปริมาณของแข็ง สารอนินทรีย์และอินทรีย์ ทั้งหมดที่ละลายอยู่ในน้ำ ความกระด้าง เป็นปริมาณของโลหะ โดยส่วนใหญ่ที่พบจะเป็นแคลเซียมไอออน (Ca ) และแมกนีเซียมไอออน (Mg ) ซึ่งมีคุณสมบัติทำ ให้น้ำ สบู่ไม่เป็นฟอง ฟลูออไรด์ เป็นเกลือของธาตุฟลูออรีน พบได้ทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ดิน น้ำ อากาศ หินแร่ หรือในอาหารบางชนิด โดยเฉพาะอาหารทะเลและผักบางชนิด ฟลูออไรด์จึงถูกดูดซึมได้ เกือบหมดและไปสะสมที่กระดูกและฟัน ซึ่งในทางทันตกรรมถูกใช้ในการป้องกันฟันผุ แต่เมื่อได้ รับฟลูออไรด์ในปริมาณที่มากเป็นเวลานาน อาการที่แสดงออก ได้แก่ ฟันตกกระ ปวดข้อมือ ข้อ เท้า ถ้าเป็นมากอาจลุกลามไปยังกระดูกสันหลังจนไม่สามารถเคลื่อนไหวได้ ทำ ให้หายใจลำ บาก และเสียชีวิตในที่สุด คลอไรด์ พบทั่วไปในน้ำ ธรรมชาติ โดยเฉพาะในน้ำ ผิวดิน และเป็นสารอนินทรีย์ที่พบมาก โดยจะอยู่ในรูปของสารประกอบของแคลเซียม แมกนีเซียม หรือ โซเดียม โดยเกลือของคลอไรด์ จะละลายอยู่ในน้ำ ไนเตรท เป็นปริมาณสารประกอบไนโตรเจนชนิดต่างๆ ที่สะสมในน้ำ เป็นตัวบ่งชี้ถึงสภาวะ ความเน่าเสียของน้ำ ที่เกิดขึ้นโดยเฉพาะแอมโมเนียพบว่าเป็นพิษต่อปลาและกุ้งในน้ำ ทะเล 42 2+ 2+
3.2.2 คุณภาพทางเคมีด้านโลหะหนัก คุณภาพทางเคมีด้านโลหะหนัก เช่น การปนเปื้อนของโลหะหนัก สารพิษ ยาฆ่าแมลง เป็นต้น ข้อมูลขององค์การอนามัยโลก (World Health Organization: WHO) ได้สรุปแหล่งที่มา ของสารเคมีชนิดต่าง ๆ ที่ปนเปื้อนในน้ำ ดื่มไว้ 5 แหล่ง ได้แก่ ธรรมชาติ อุตสาหกรรม เกษตรกรรม กระบวนผลิตหรือวัสดุสัมผัสน้ำ ดื่ม และสารที่ใช้กำ จัดศัตรูพืชหรือแมลง เหล็ก ที่พบในน้ำ บาดาลจะมีอยู่ปริมาณสูง ไม่ควรนำ ไปอุปโภคและบริโภคเพราะมีกลิ่นและ รสชาติจะมีกลิ่นคาว นอกจากนี้น้ำ ที่มีเหล็กสูงจะช่วยส่งเสริมการเจริญเติบโตของแบคทีเรียเหล็ก ทำ ให้เกิดสนิม แมงกานีส ที่พบในน้ำ บาดาลจะมีปริมาณสูง ไม่ควรนำ ไปอุปโภคและบริโภค เช่น ทำ ให้น้ำ มี รสขม ทำ ให้น้ำ มีสีแดงน้ำ ตาลหรือดำ หากใช้ซักล้างทำ ให้เกิดรอยด่างบนเสื้อหรือมีคราบบน สุขภัณฑ์และเครื่องใช้ต่างๆ ตะกั่ว เป็นโลหะหนักที่เป็นพิษอย่างรุนแรงต่อทั้งคนและสัตว์ และส่งผลกระทบต่อการเจริญ เติบโตทั้งทางร่างกายและสติปัญญา โดยเฉพาะการพัฒนาของสมอง พิษจากสารตะกั่วนี้สามารถ ทำ ลายระบบประสาทและทำ ให้ไตเสียหาย ทำ ให้เกิดอาการชัก หมดสติ และอาจเสียชีวิตได้ 43