คู่มือคุณภาพน้ำประปา ต.นางแล

3.3 คุณภาพด้านจุลินทรีย์ เชื้อจุลินทรีย์ที่ปนเปื้อนในน้ำ มีหลายชนิด เช่น แบคทีเรีย เชื้อรา และไวรัส เป็นต้น แต่ เนื่องจากจุลินทรีย์ในน้ำ เป็นสิ่งที่มองไม่เห็น การตรวจวิเคราะห์จึงถูกนำ มาใช้เพื่อบอกถึงคุณภาพ และความปลอดภัย กลุ่มจุลินทรีย์ที่นิยมตรวจสอบเพื่อควบคุมคุณภาพน้ำ แบ่งเป็น 2 กลุ่มใหญ่ ดังนี้ 3.3.1 จุลินทรีย์ที่เป็นดรรชนีบ่งชี้ สุขลักษณะของน้ำ หรือบ่งชี้สุขาภิบาลอาหาร 1) จํานวนจุลินทรีย์ทั้งหมด บอกได้ถึงคุณภาพทางจุลชีววิทยาของแหล่งน้ำ รวมถึง สุขลักษณะของขั้นตอนต่าง ๆ ในกระบวนการผลิต 2) โคลิฟอร์มแบคทีเรีย บอกได้ถึงสุขลักษณะในแหล่งน้ำ อาหาร รวมถึงกระบวนการ ผลิต และพบได้ในระบบทางเดินอาหารของสิ่งมีชีวิต 3.3.2 จุลินทรีย์ที่ทําให้เกิดโรค กลุ่มจุลินทรีย์ที่ใช้ตรวจสอบ คือ กลุ่มแบคทีเรียที่เป็นเชื้อ โรคอาหารเป็นพิษ โดยแบคทีเรียกลุมนี้ทำ ใหเกิดโรคอาหารเป็นพิษ ซึ่งอาการของโรคที่รูจักกัน ทั่วไปคือ ปวดทอง ทองเสีย และบางครั้งอาจมีอาการคลื่นไสอาเจียน หรืออาจมีไขรวมดวย 44

คุณสมบัติ ค่ามาตรฐาน ไม่เกิน ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางการแก้ไข/การควบคุม สี 20 แพคตินัมโค บอลท์ มีผลกระทบต่อสุขภไม่เป็นที่ ยอมรับของ ผู้บริโภค น้ำ ที่มีสีแสดงว่า มีสารอินทรีย์ละลายอยู่ใน น้ำ การเติมอากาศ การกรองผ่านไส้กรอง คาร์บอน หรือเรซิน ความขุ่น ไม่เกิน 5.0 NTU มีผลกระทบต่อสุขภาพ และ ทำ ให้การฆ่าเชื้อโรคไม่ สมบูรณ์ และเป็นตัวกระตุ้น ให้เชื้อโรคมีการเจริญเติบโต การกรองและการตกตะกอน ความเป็นกรด-ด่าง 6.5-8.5 มีผลกระทบต่อสุขภาพ และ ทำ ให้เกิดภาวะกัดกร่อนท่อ ทางเดินน้ำ ภาชนะเก็บกัก น้ำ และมีผลต่อคุณภาพน้ำ เช่น ทำ ให้การปนเปื้อนของ โลหะในน้ำ สูงขึ้นมีผลต่อการ เจริญเติบโตของเชื้อ แบคทีเรีย การปรับสภาพน้ำ และการกรอง - กรณีที่ค่ากรณีที่ค่า pH ต่ำ กว่า 6.5 อาจใช้โซดาไฟ, ปูนขาว ในการปรับ pH ให้เป็นกลาง - กรณีที่ค่า pH สูงกว่า 8.5 อาจใช้กรดกำ มะถันหรือ กรดเกลือในการปรับ pH ให้ เป็นกลาง 3.4 เกณฑ์มาตรฐาน ตารางแสดงค่ามาตรฐานน้ำ ดื่ม ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางแก้ไข/การควบคุม น้ำ ที่มีความสะอาดปลอดภัยต่อสุขภาพของผู้อุปโภค บริโภค ต้องเป็นไปตามมาตรฐาน หรือเกณฑ์ที่กฎหมายกำ หนด ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับจุดประสงค์ของการนำ ไปใช้ ซึ่งผู้ผลิตจะต้อง ทราบและปฏิบัติให้เป็นไปตามกฎหมาย หากไม่เป็นไปตามมาตรฐานที่กำ หนด จะทำ ให้ผู้ บริโภคเกิดความไม่ปลอดภัย โดยสรุปได้ ดังนี้ 3.4.1 มาตรฐานทางฟิสิกส์/ทางกายภาพ 45

คุณสมบัติ ค่ามาตรฐาน ไม่เกิน ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางการแก้ไข/การ ควบคุม ปริมาณสารที่ละลาย ทั้งหมด 1,000 มิลลิกรัม/ ลิตร มีผลกระทบต่อสุขภาพ เป็นดัชนีบอกถึงปริมาณ เกลือแร่ในน้ำ และเกิด ตะกอนในหม้อต้มน้ำ ทำ ให้มีผลต่อรสชาติ การกรองด้วยระบบ Reverse osmosis (RO) และการตกตะกอน ความกระด้างทั้งหมด 100 มิลลิกรัม/ ลิตร เกิดจากหินปูนละลายอยู่ ทำ ให้เกิดคราบตามผนัง และท่อ และเกิดตะกรัน ในหม้อต้มน้ำ ทำ ให้น้ำ ไม่ น่าดื่ม , ทำ ให้สบู่ไม่มี ฟอง, ซักล้างสิ้นเปลือง การกรองผ่านเรซิน - ต้มให้เดือนนานประมาณ 20-30 นาที - ตกตะกอนด้วยปูนขาว - ตกตะกอนด้วยโซดาแอซ ฟลูออไรด์ (คำ นวณเป็นฟลูออรีน) 0.7 มิลลิกรัม/ ลิตร มีประโยชน์ต่อร่างกาย ถ้า ได้รับเป็นเวลานานจะเกิด ความเป็นพิษเรื้อรังเรียก ว่า “fluorosis”ซึ่งเกิดขึ้น ในเด็กและผู้ใหญ่ และเกิด การเปลี่ยนแปลงของ กระดูกเป็นโรคฟันลาย การทำ งานของไตและ ต่อมไร้ท่อผิดปกติ การกรองระบบ Reverse osmosis (RO)และตก ตะกอน ตารางแสดงค่ามาตรฐานน้ำ ดื่ม ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางแก้ไข/การควบคุม 3.4.2 มาตรฐานทางเคมีทั่วไป 46

คุณสมบัติ ค่ามาตรฐาน ไม่เกิน ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางการแก้ไข/การ ควบคุม คลอไรด์ (คำ นวณเป็นคลอรีน) 250 มิลลิกรัม/ ลิตร มีผลต่อสุขภาพ และทำ ให้ รสชาติของน้ำ แตกต่างไป และปริมาณคลอไรด์ที่ สูงส่งผลให้ปริมาณโลหะ ในน้ำ สูงขึ้นด้วย เป็นดัชนี ความสกปรกของน้ำ อาจ มีเชื้อโรคปนเปื้อน -การกรองผ่าน RO - ตั้งทิ้งไว้เพื่อให้คลอรีน ระเหยออก, ใช้ถ่านกัมมันต์ ดูดซับคลอรีนตกค้าง ไนเตรท (คำ นวณเป็น ไนโตรเจน) 4.0 มิลลิกรัม/ ลิตร น้ำ ที่มีปริมาณไนเตรทสูง ถ้านำ มาใช้ดื่มหรือ ประกอบอาหารให้เด็ก ทำ ให้เลือดขาดออกซิเจน และทำ ให้ตัวเขียว และ เกิดความผิดปกติในหญิง มีครรภ์ โรค Methemoglobinemia หรือเกิดโรค Blue babies กับทารก -การกรองแบบ Reverse osmosis (RO) -การกรองผ่านเรซิน ตารางแสดงค่ามาตรฐานน้ำ ดื่ม ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางแก้ไข/การควบคุม 3.4.2 มาตรฐานทางเคมีทั่วไป (ต่อ) 47

คุณสมบัติ ค่ามาตรฐาน ไม่เกิน ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางการแก้ไข/การ ควบคุม เหล็ก 0.3 มิลลิกรัม/ ลิตร น้ำ จะมีสีแดง มีกลิ่น เกิด คราบสนิม ถ้าได้รับ ปริมาณมากจะไปสะสมที่ ตับ ไต ระบบหัวใจและ หลอดเลือดเป็นอัตรายต่อ สุขภาพในระยะยาว การตกตะกอนด้วย คลอรีน และการกรอง ผ่าน Reverse osmosis (RO) การแลกเปลี่ยน ประจุ แมงกานีส 0.05 มิลลิกรัม/ ลิตร เป็นแร่ธาตุที่มีประโยชน์ แต่ถ้าได้รับปริมาณมาก เกินไปจะขัดขวางการดูด ซึมแร่ธาตุ การตกตะกอนด้วย คลอรีน และการกรอง ผ่าน Reverse osmosis (RO) การแลกเปลี่ยน ประจุ ตะกั่ว 0.05 มิลลิกรัม/ ลิตร เป็นพิษเฉียบพลัน ทำ ให้ อาเจียน มีอาการทาง ประสาทและกล้ามเนื้อ ถ้าได้รับปริมาณมากอาจ ถึงตายได้ ควบคุมการกัดกร่อน การตกตะกอนด้วยสาร เคมีหรือการกรองและ เฝ้าระวังการปนเปื้อน โดยน้ำ ที่นำ มาใช้ไม่ควร เก็บน้ำ ไว้ในถังที่ผ่านการ บัดกรีด้วยตะกั่ว ตารางแสดงค่ามาตรฐานน้ำ ดื่ม ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางแก้ไข/การควบคุม 3.4.3 มาตรฐานทางเคมีด้านโลหะหนัก 48

คุณสมบัติ ค่ามาตรฐาน ไม่เกิน ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางการแก้ไข/การ ควบคุม แบคทีเรีย ชนิดโคลิฟอร์ม (Coliforms) (MPN/100 มิลลิลิตร) น้อยกว่า 2.2 พบได้ในสิ่งแวดล้อมและ อุจจาระของมนุษย์และสัตว์ เป็นดัชนีแสดงถึงสุขลักษณะ การผลิต หากกระบวนการผลิต มีการฆ่าเชื้อไม่เหมาะสม อาจมี เชื้อจุลินทรีย์ที่เป็นสาเหตุของ โรคต่างๆปะปนมาในน้ำ การกรอง การใช้สารกำ จัด เช่น คลอรีน แสงยูวี โอโซน Eschericha coli (E.coli) ไม่พบ เป็นเชื้อที่พบในอุจจาระของ มนุษย์และสัตว์ บางชนิดก่อให้ เกิดโรคเป็นดัชนีแสดงถึงการปน เปื้อนอุจจาระ การกรอง การใช้สารกำ จัด เช่น คลอรีน แสงยูวี โอโซน Salmonella spp. ไม่พบ ก่อให้เกิดโรคอาหารเป็นพิษท้อง ร่วง อาเจียน ปวดท้อง บางชนิด ก่อให้เกิดไข้ไทฟอยด์ การกรอง การใช้สาร กำ จัด เช่น คลอรีน แสงยู วี โอโซน Staphylococcus aureus CFU ไม่พบ ก่อให้เกิดโรคอาหารเป็นพิษ คลื่นไส้ อาเจียน ท้องร่วง อาจ เกิดภาวะช็อค การกรอง การใช้สาร กำ จัด เช่น คลอรีน แสงยู วี โอโซน ตารางแสดงค่ามาตรฐานน้ำ ดื่ม ผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทางแก้ไข/การควบคุม 3.4.4 มาตรฐานทางจุลินทรีย์ 49

การดูแลรักษาเครื่องกรองน้ำ เป็นการรักษาสภาพการใช้งานของ เครื่องกรองและทำ ให้เครื่องกรองน้ำ ทำ งานอย่างมีประสิทธิภาพ เครื่อง กรองน้ำ ทุกชนิดจะมีระบบการกรองที่ไม่เหมือนกัน ระบบการกรองส่วน ใหญ่ใช้ คาร์บอน ทราย เซรามิค หรือวัสดุกรองแบบผสม เพื่อลดการปน เปื้อนจาก สารอินทรีย์ หรือเชื้อโรค ระบบกรองแบบนี้จะลดการปน เปื้อนได้ ในการใช้งานเมื่อน้ำ ที่มีการปนเปื้อนเข้าสู่ผิวของวัสดุกรองสาร ปนเปื้อนที่มีขนาดใหญ่กว่าถูกดักไว้บริเวณพื้นที่ผิวของวัสดุกรองตาม คุณสมบัติของไส้กรองแต่ละชนิดเมื่อเวลาผ่านไปมีการใช้งานมากขึ้น พื้นที่ผิวของวัสดุกรองจะเริ่มตันทำ ให้น้ำ ที่ผ่านระบบกรองจะช้าลงหรือ น้อยกว่าปกติจำ เป็นต้องเปลี่ยนหรือนำ ไส้กรองออกมาล้าง ระยะและ รอบเวลาการใช้งานของไส้กรองไม่มีการกำ หนดมาตรฐานที่เป็นสากลขึ้น กับปัจจัยต่าง ๆ เช่น คุณภาพน้ำ ดิบ ปริมาณน้ำ ที่ใช้ การใช้งาน การบำ รุงดูแลรักษา เป็นต้น บทที่ 4 การดูแดูลรักรัษาเครื่อรื่งกรองน้ำ 50 กลับไปสารบัญ

4.1.1 การล้างย้อนกลับ (Backwash) โดยการปิดวาล์วทางเข้าของน้ำ ที่ใช้กรองตาม ปกติ แล้วเปิดวาล์วทางเข้าของน้ำ ให้ผ่านเข้าทางด้านล่างของท่อบรรจุสารกรอง หรือฉีดน้ำ เข้าทาง ด้านล่างของถังกรองย้อนกลับการไหลของการกรองแบบปกติ แล้วปล่อยน้ำ ที่ล้างย้อนกลับนี้ไหล ทิ้งไปจนกระทั่งได้น้ำ ใส วิธีนี้ใช้กับสารกรองทราย สารกรองแอนทราไซต์ สารกรองเรซิน และสาร กรองคาร์บอน 4.1 การทำ ความสะอาดและบำ รุงรักษาโดยทั่วไป 4.1.2 การล้างโดยใช้น้ำ เกลือเข้มข้น 20% เตรียมโดยใช้อัตราส่วน เกลือแกง 200 กรัม ผสมน้ำ ประปา 1 ลิตร แล้วนำ มาเทให้ไหลผ่านสารกรองเรซิน แช่ทิ้งไว้ ประมาณ 1 ชั่วโมง จากนั้น จึงปล่อยให้น้ำ ผ่านเครื่องกรอง เพื่อไล่น้ำ เกลือที่ตกค้างออกจากเครื่อง จนกระทั่งน้ำ ที่ผ่านเครื่อง กรองมีรสจืด ไม่มีความเค็มตกค้าง วิธีนี้ใช้กับสารกรองเรซิน 4.1.3 การล้างสารกรองเซรามิค โดยใช้ฟองน้ำ หรือแปรงขนอ่อน หรือใยขัดที่ไม่มี ความคมที่ใช้สำ หรับใช้ขัดหม้อเคลือบเทฟลอน ขัดทำ ความสะอาดไปในทิศทางเดียวกันขณะขัดให้ เปิดน้ำ ประปาไหลผ่านให้ขัดจนกระทั่งไส้กรองสะอาดไม่มีสิ่งสกปรกอุดตัน ในกรณีที่มีการปนเปื้อน ของจุลินทรีย์ในระบบกรองน้ำ อาจนำ ไส้กรองเซรามิคไปต้มในน้ำ เดือดเพื่อฆ่าเชื้อโรค ประมาณ 20 นาทีแล้วจึงนำ เข้าไปติดตั้งในเครื่องกรองหรือแช่ในสารละลายคลอรีน 50 ppm เป็นเวลา 30 นาที 4.1.4 การทำ ความสะอาดหลอดอัลตราไวโอเลต (UV) ทำ ความสะอาดควอทซ์ที่หุ้ม หลอด UV โดยใช้ผ้าเปียกน้ำ (น้ำ ผสมแอลกอฮอล์) เช็ดจนควอทซ์ใสควรมีการตรวจสอบและ เปลี่ยนหลอดเมื่อครบชั่วโมงการใช้งาน หรือเมื่อหลอดหมดอายุไม่สามารถผลิตแสงได้ (โดยทั่วไป อายุการใช้งานประมาณ 8,000-10,000 ชั่วโมง) 51 รูปจาก สระว่ายน้ำ พูดได้ By WinwinPool รูปจาก Water Mart รูปจาก บริษัททีที วอเตอร์เทค จำ กัด

ควรกำ หนดเป็นระเบียบปฏิบัติประจำ จัดทำ ตารางบันทึกข้อมูล การบำ รุงรักษาต่าง ๆ และล้าง หรือเปลี่ยนไส้กรองตามรอบเวลาที่กำ หนด ในคู่มือการใช้งานเครื่องกรองน้ำ หรือขึ้นอยู่กับการใช้งาน เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพเครื่องกรองน้ำ หรือเมื่อพบความผิดปกติ โดยอาศัยหลักการ ดังนี้ 4.2.1 การสังเกตหรือประสาทสัมผัส สี กลิ่น และรสที่ผิดปกติ เช่น มีสี หรือกลิ่นคลอรีน 4.2.2 ปริมาณน้ำ ที่ออกจากระบบกรอง น้ำ ที่ผ่านเครื่องกรองไหลช้าหรือน้อยผิดปกติ เช่น กรองได้ น้อยกว่า 1 ลิตรต่อนาที 4.2.3 การใช้ชุดทดสอบอย่างง่ายตรวจสอบ 1) เครื่องมือวัดค่ากรด-ด่าง สำ หรับทดสอบน้ำ กรณีที่ผ่านเครื่อง RO 2) ชุดทดสอบปริมาณคลอรีน เพื่อทวนสอบประสิทธิภาพของสารกรองคาร์บอน 3) ชุดทดสอบความกระด้างของน้ำ เป็นการตรวจปริมาณหินปูน หรือความกระด้าง และ ทวนสอบประสิทธิภาพของสารกรองเรซิน 4) ชุดทดสอบโคลิฟอร์มในน้ำ และน้ำ แข็ง เพื่อตรวจหาเชื้อโคลิฟอร์มที่อาจปนเปื้อนมากับน้ำ 4.2 ระยะเวลาการล้างหรือเปลี่ยนไส้กรอง 52 4.3 การเติมคลอรีนในน้ำ ดิบ ปริมาณคลอรีนที่เติมเพื่อฆ่าเชื้อโรคในน้ำ ขึ้นอยู่กับส่วนผสม อุณหภูมิของน้ำ และเวลาที่กัก เก็บ (เวลาที่น้ำ สัมผัสกับคลอรีน) การเติมโดยทั่วไปใช้ 1.0-1.5 มิลลิกรัมต่อลิตร ใช้เวลากักเก็บ ประมาณ 30 นาที รูปจาก Canva รูปจาก Canva

5.1 การตรวจติดตามและเฝ้าระวัง เป็นกระบวนการตรวจสอบคุณภาพน้ำ อย่าง สม่ำ เสมอ เพื่อเป็นแนวทางในการเฝ้าระวังหาสาเหตุแก้ไขและปรับปรุงให้น้ำ ผ่าน กระบวนการผลิต มีคุณภาพ ตามเกณฑ์มาตรฐานกำ หนด 5.2 แนวทางการเฝ้าระวัง 5.2.1 สภาวะแวดล้อม เช่น อาคาร สถานที่ตั้ง สิ่งแวดล้อมที่เกี่ยวข้องกับการผลิต น้ำ จะต้องสะอาด 5.2.2 เครื่องกรองน้ำ มีการทำ ความสะอาดและการดูแลรักษา เช่น ล้างหรือ เปลี่ยนไส้กรอง 5.2.3 คุณภาพน้ำ มีการตรวจสอบคุณภาพเบื้องต้นทางด้านฟิสิกส์ เคมี และ จุลินทรีย์ หรือส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการ บทที่ 5 การตรวจติดตามและการเฝ้า ฝ้ ระวังวั 53 กลับไปสารบัญ

5.3.1 ชุดทดสอบความเป็นป็กรด-ด่าด่ง และ คลอรีนรี 5.3 การตรวจโดยใช้ชุดทดสอบ รูปตัวอย่างชุดทดสอบ จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด 54 ชุดทดสอบความเป็นกรด-ด่าง และคลอรีน ประกอบด้วย 1. หลอดทดสอบกรด-ด่าง 1 หลอด 2. หลอดทดสอบคลอรีน 1 หลอด 3. น้ำ ยาทดสอบ PH PHENOL-RED สำ หรับทดสอบกรด-ด่าง 1 ขวด 4. น้ำ ยาทดสอบ OTO (Orthotolidine) สำ หรับทดสอบคลอรีน 1 ขวด 5. แถบสีสำ หรับเปรียบเทียบ อย่างละ 1 แผ่น 6. คู่มือการใช้งาน 1 แผ่น

วิธีวิทธีดสอบ 1.เติมน้ำ ที่จะทดสอบจนถึงขีดระดับ - สีแดงวัดค่าความเป็นกรด-ด่าง - สีเหลืองวัดค่าคลอรีน 2.1 หยดน้ำ ยาทดสอบ PH PHENOL-RED สำ หรับทดสอบกรด-ด่าง (สีแดง) จำ นวน 4 หยด 2.2. หยดน้ำ ยาทดสอบ OTO (Orthotolidine) สำ หรับทดสอบคลอรีน (สีเหลือง) จำ นวน 4 หยด 3. ปิดฝาให้แน่นแล้วพลิกไปมาจนเข้ากัน เปรียบเทียบกับแถบสีด้านข้างเพื่ออ่านค่าที่วัดได้ การอ่านผล 55 รูปตัวอย่างวิธีทดสอบและรายงานผล ชุดทดสอบ จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด

5.3.1 ชุดทดสอบความกระด้าด้งของน้ำ การตรวจโดยใช้ชุดทดสอบ ชุดทดสอบความกระด้างของน้ำ ประกอบด้วย 1. ถ้วยพลาสติก 1 ใบ 2. หลอดฉีดยาขนาด 10 มิลลิลิตร 1 อัน 3. หลอดฉีดยาขนาด 2.5 มิลลิลิตร 1 อัน 4. น้ำ ยาความกระด้าง 1 1 ขวด 5. ผงเคมีความกระด้าง 2 1 ขวด 6. น้ำ ยาความกระด้าง 3 1 ขวด 7. ช้อนพลาสติกขนาดเล็ก 1 อัน 8. หลอดหยดยา 1 อัน 9. คู่มือชุดทดสอบ 1 แผ่น 56 รูปตัวอย่างชุดทดสอบ จากกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข

วิธีวิทธีดสอบ 1. ดูดตัวอย่างน้ำ ปริมาตร10 มิลลิลิตร ใส่ในถ้วยพลาสติก 2. หยดน้ำ ยาความกระด้าง 1 จำ นวน 3-7 หยด เขย่าให้เข้ากัน 3. ตักผงเคมีความกระด้าง 2ปริมาณเท่าหัวไม้ ขีดไฟ ใส่ลงในถ้วยพลาสติกเขย่าเบา ๆ ให้สาร เคมีละลาย 4. หยดน้ำ ยาความกระด้าง 3 ลงไปทีละหยด จนสีม่วงแดง เปลี่ยนเป็น สีน้ำ เงิน (ถ้าเติม น้ำ ยาความกระด้าง 3 จนครบ 3 มิลลิลิตร แล้วสียังไม่เปลี่ยนให้หยุดการทดลอง) อ่านผล จากตาราง 57 รูปตัวอย่างวิธีทดสอบชุดทดสอบ จากกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข

ปริมาณน้ำ ยาความกระด้าง 3 สีที่ปรากฏ ความกระด้าง มิลลิกรัม/ลิตร 0 หยด น้ำ เงิน ไม่พบ 1 หยด น้ำ เงิน น้อยกว่า 5 0.5 มิลลิลิตร น้ำ เงิน ไม่เกิน 50 ม่วงแดง มากกว่า 50 1.0 มิลลิลิตร น้ำ เงิน ไม่เกิน 100 ม่วงแดง มากกว่า 100 1.5 มิลลิลิตร น้ำ เงิน ไม่เกิน 150 ม่วงแดง มากกว่า 150 2.0 มิลลิลิตร น้ำ เงิน ไม่เกิน 200 ม่วงแดง มากกว่า 200 3.0 มิลลิลิตร น้ำ เงิน ไม่เกิน 300 ม่วงแดง มากกว่า 300 ตารางอ่านผล 58

5.3.2 ชุดทดสอบคลอรีนรี ในน้ำ การตรวจโดยใช้ชุดทดสอบ ชุดทดสอบคลอรีนในน้ำ : ประกอบด้วย 1. หลอดทดสอบขนาด 10 มิลลิลิตร 1 หลอด 2. น้ำ ยาทดสอบคลอรีน (0.15-2.00 มิลลิกรัม/ลิตร) 25 มิลลิลิตร 1 ขวด 3. คู่มือชุดทดสอบคลอรีนอิสระในน้ำ 1 แผ่น 59 รูปตัวอย่างชุดทดสอบ จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด

วิธีวิทธีดสอบ 1. ล้างหลอดทดสอบด้วยน้ำ ตัวอย่าง แล้วเติมให้ถึงขีด5 มิลลิลิตร 2. หยดน้ำ ยาทดสอบคลอรีน จำ นวน 3 หยด แล้ว เขย่าให้เข้ากัน 3. วางหลอดทดสอบลงบนแผ่นเทียบสีลงบนช่องว่าง วงกลมของแถบสี มองจากด้านบนเปรียบเทียบสีแล้ว อ่านค่าทันที การอ่านผล เปรียบเทียบสีบนแผ่นกระดาษเทียบสี ข้อข้ควรระวังวั 1. อย่าให้สารละลายทดสอบคลอรีนอิสระคงเหลือ ปนเปื้อนในน้ำ ดื่ม 2. เก็บสารละลายทดสอบคลอรีนอิสระคงเหลือ ให้พ้นมือเด็ก 3. ถ้าสารละลายทดสอบคลอรีนอิสระคงเหลือถูกผิวหนังให้ล้างด้วยน้ำ สะอาด 60 รูปตัวอย่างวิธีทดสอบทดสอบและรายงานผล จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด

5.3.3 ชุดทดสอบฟลูอลูอไรด์ การตรวจโดยใช้ชุดทดสอบ ชุดทดสอบฟลูออไรด์ในน้ำ ประกอบด้วย 1. ขวดเคลือบน้ำ ยาทดสอบ 1 ชุด 2. หลอดหยดน้ำ ตัวอย่าง 1 หลอด วิธีวิทธีดสอบ การอ่านผล 1. ดูดน้ำ ตัวอย่าง 2 มิลลิลิตร 2. เขย่าให้เข้ากัน ตั้งทิ้งไว้ 10 นาที เทียบสีของสารละลายที่ได้กับแถบแผ่นกระดาษเทียบสีมาตรฐาน 61 รูปตัวอย่างชุดทดสอบ จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด รูปตัวอย่างวิธีทดสอบชุดทดสอบ จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด

5.3.4 ชุดทดสอบโคลิฟอร์มร์ ในน้ำ และน้ำ แข็งข็ การตรวจโดยใช้ชุดทดสอบ ชุดทดสอบโคลิฟอร์มในน้ำ และน้ำ แข็ง : ประกอบด้วย 1. สำ ลีชุบแอลกอฮอล์ 70% 1 ขวด 2. อาหารเหลวสำ หรับตรวจเชื้อโคลิฟอร์ม 1 ขวด 3. ขวดบรรจุน้ำ ตัวอย่าง 1 ขวด 4. คู่มือการใช้งานชุดทดสอบโคลิฟอร์มในน้ำ และน้ำ แข็ง 1 แผ่น ข้อควรระวัง 1. เก็บชุดทดสอบให้ห่างจากแสงแดดหรือความร้อน 2. ล้างมือให้สะอาดหลังใช้ชุดทดสอบ 62 รูปตัวอย่างชุดทดสอบ จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด

วิธีวิทธีดสอบ 1.ทำ ความสะอาดพื้นที่ถาดที่ใช้วางอุปกรณ์และมือ 2.ทำ ความสะอาดรอบฝาขวดและคอขวดบริเวณแถบรัด ปากขวดให้สะอาดด้วยสำ ลีชุบแอลกอฮอล์ 3.วางนิ้วชี้ของมือที่จับด้ามมีดยันบนขวดแล้วจึงวางปลายมีดลงบนแถบ รัดปากขวดจากนั้นตัดแถบรัดปากขวดให้ขาด 4.ทำ ความสะอาดบริเวณรอบคอขวดและฝาขวดให้สะอาดอีก ครั้งหนึ่งด้วยสำ ลีชุบแอลกอฮอล์ 70 % 5.ใช้นิ้วหัวแม่มือและนิ้วชี้หมุนฝาขวดให้คลายเกลียวออก โดย ไม่ ให้นิ้วมือโดนปากขวด 6.ใช้นิ้วก้อยและนิ้วนางหนีบฝาขวดออกจากขวด 7.อย่าวางฝาขวดกับพื้นให้ใช้นิ้วนางและนิ้วก้อยหนีบไว้ โดยให้ปากฝาขวดหันออกจากมือ 8.เติมน้ำ ตัวอย่างจนถึงขีดที่ 4 ของขวด อย่าให้ภาชนะโดนปากขวดโดยให้อยู่ ห่างจากปากขวด ประมาณ 1 ซม. ในขณะเทตัวอย่างน้ำ ลงในขวด 9. ค่อยๆ วางฝาขวดที่หนีบไว้ลงบนปากขวด 10.หมุนขวดเป็นวงกลมเบาๆให้อาหารตรวจเชื้อโคลิฟอร์มแบคทีเรีย ผสมกับตัวอย่างน้ำ ให้เข้ากันตั้งทิ้งไว้ที่อุณหภูมิห้อง (25-40 องศา เซลเซียส) เป็นเวลา 24-48 ชั่วโมง แล้วอ่านผล 63 รูปตัวอย่างทดสอบชุดทดสอบ จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด

ขวดที่ อาหารเหลวตรวจเชื้อโคลิฟอร์มแบคทีเรีย 1 อาหารเหลวตรวจเชื้อโคลิฟอร์มแบคทีเรียภาคสนาม 2 หลังเติมน้ำ ตัวอย่าง (ถึงขีดที่ 4 ของขวด) 3 หลังเติมน้ำ ตัวอย่าง และบ่มไว้ที่อุณหภูมิห้องเป็นเวลา 24 ถึง 48 ชั่วโมงให้ผลลบ (-) อาหารยังคงเป็นสีแดงใส ไม่เปลี่ยนแปลง สามารถใช้บริโภคได้ 4 หลังเติมน้ำ ตัวอย่าง และบ่มไว้ที่อุณหภูมิห้องเป็นเวลา 24 ถึง 48 ชั่วโมงให้ผล บวก (+) อาหารเปลี่ยนจากสีแดงเป็นสีน้ำ ตาลอมส้มมีความขุ่นและแก๊สปุดขึ้นเมื่อ เขย่าเบาๆ ไม่ควรใช้บริโภค 5 หลังเติมน้ำ ตัวอย่าง และบ่มไว้ที่อุณหภูมิห้องเป็นเวลา 24 ถึง 48 ชั่วโมงให้ผล บวก (++) อาหารเปลี่ยนจากสีแดงเป็นสีส้มหรือสีเหลืองอมส้ม มีความขุ่นและ แก๊สปุดขึ้น ไม่ควรใช้บริโภค 6 หลังเติมน้ำ ตัวอย่าง และบ่มไว้ที่อุณหภูมิห้องเป็นเวลา 24 ถึง 48 ชั่วโมงให้ผล บวก (+++) อาหารเปลี่ยนจากสีแดงเป็นสีเหลือง มีความขุ่นและแก๊สปุดขึ้นเมื่อ เขย่าเบาๆ ไม่ควรใช้บริโภค การอ่านผล 64 รูปตัวอย่างรายงานผลการทดสอบชุดทดสอบ จากบริษัท บี สมาร์ท ซายเอ็น จำ กัด

บทที่ 6 ถอดบทเรีย รี นของโครงการ เนื่องจากศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย ให้บริการตรวจทดสอบ ทางห้องปฏิบัติการ รับผิดชอบ 4 จังหวัด ได้แก่ เชียงราย พะเยา แพร่ และน่าน โดย ห้องปฏิบัติการเคมี กลุ่มคุ้มครองผู้บริโภคด้านสาธารณสุขได้เล็งเห็นถึงการพัฒนาด้าน คุณภาพชีวิตของประชาชนในพื้นที่ จึงได้จัดทำ โครงการศึกษาคุณภาพและพัฒนาระบบ น้ำ ประปาในพื้นที่ตำ บลนางแล จังหวัดเชียงราย ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ 1/1 เชียงราย ได้ประสานงานกับเจ้าหน้าที่ เทศบาล ผู้นำ ชุมชน และผู้ดูแลระบบน้ำ ประปา เพื่อขอความร่วมมือในการเก็บตัวอย่าง ให้ข้อมูลรายละเอียด เช่น แหล่งน้ำ การติดตั้งและการดูแลรักษาเครื่องกรอง เป็นต้น เพื่อพัฒนาและเฝ้าระวังดูแลระบบน้ำ ประปาให้มีคุณภาพ ในการดำ เนินกิจกรรมตั้งแต่ปีงบประมาณ 2565 ถึง 2566 พบว่าผลการตรวจ ทดสอบตัวอย่างน้ำ สำ หรับหมู่บ้าน 16 แห่งนั้น ยังมีบางหมู่บ้านที่คุณภาพน้ำ ทางด้าน เคมี ไม่ผ่านเกณฑ์มาตรฐานในบางรายการ ทั้งนี้เพราะบริบทพื้นที่มีความแตกต่างกัน เช่น แหล่งน้ำ และลักษณะของเครื่องกรองน้ำ ต่างกัน ศูนย์ฯ ได้ลงพื้นที่ติดตาม ดูแล ให้คำ ปรึกษาในการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง และได้จัดทำ คู่มือคุณภาพน้ำ ประปาให้กับ เทศบาลและหมู่บ้าน นำ ไปศึกษาเพิ่มเติมเพื่อให้น้ำ ประปามีคุณภาพอย่างต่อเนื่อง และ เพื่อให้น้ำ ประปาสามารถบริโภคได้อย่างปลอดภัย ควรตรวจทดสอบน้ำ ประปาให้ ครอบคลุมรายการทางด้านจุลินทรีย์ด้วย 65 กลับไปสารบัญ

ภาคผนวก กลับไปสารบัญ

68

69

สรุปผลการประเมินความพึงพอใจโครงการศึกษาคุณภาพน้ำ ดิบและพัฒนาระบบน้ำ ในพื้นที่ ตำ บลนางแล จังหวัดเชียงราย จากการสอบถามความพึงพอใจของผู้เข้าร่วมโครงการฯ เป้าหมาย กำ นัน ผู้ใหญ่บ้าน ตำ บลนางแล จำ นวน 16 ท่าน การกำ หนดเกณฑ์การพิจารณาความพึงพอใจต่อโครงการ มีดังนี้ 1. เกณฑ์การให้คะแนน ได้กำ หนดเกณฑ์การให้คะแนนไว้ 5 ระดับ ดังนี้ 5 คะแนน หมายถึง ระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจดีมาก 4 คะแนน หมายถึง ระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจดี 3 คะแนน หมายถึง ระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจปานกลาง 2 คะแนน หมายถึง ระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจน้อย 1 คะแนน หมายถึง ระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจน้อยที่สุด 2. เกณฑ์การแบ่งช่วงคะแนนค่าเฉลี่ย เกณฑ์การแบ่งช่วงคะแนนค่าเฉลี่ยได้กำ หนดเกณฑ์ประเมินไว้ดังนี้ ค่าเฉลี่ย 4.01 – 5.00 หมายถึงระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจในระดับดีมาก ค่าเฉลี่ย 3.01 – 4.00 หมายถึง ระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจในระดับดี ค่าเฉลี่ย 2.01 – 3.00 หมายถึงระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจในระดับปานกลาง ค่าเฉลี่ย 1.01 – 2.00 หมายถึงระดับความพึงพอใจระดับ/ความรู้ความเข้าใจในระดับน้อย ค่าเฉลี่ย 0.00 – 1.00 หมายถึงระดับความพึงพอใจ/ความรู้ความเข้าใจในระดับน้อยที่สุด 71

72

รูปกิจกรรม ลงพื้นที่เก็บตัวอย่าง 73

รูปกิจกรรมการอบรมเชิงปฏิบัติการ 74

ชุดทดสอบความกระด้างทั้งหมดของน้ำ ชุดทดสอบผลิตภัณฑ์สุขภาพ กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ชุดทดสอบด้าน เคมี 1 ชุด ตรวจได้ 30 ตัวอย่าง/กล่อง ราคา 400 บาท ใช้ตรวจทดสอบความกระด้างของน้ำ ที่เกิดจาก หินปูน (C CO ) ละลายอยู่ในน้ำ โดยทั่วไปพบในน้ำ ใต้ดิน และจะคำ นวณอยู่ในรูปแคลเซียมคาร์บอเนต a 3 ชุดทดสอบด้าน จุลินทรีย์ ชุดทดสอบโคลิฟอร์มในน้ำ และน้ำ แข็ง ใช้ตรวจทดสอบโคลิฟอร์ม ซึ่งเป็นเชื้อบักเตรีชนิดหนึ่ง เมื่อตรวจพบเชื้อที่ปนเปื้อนในน้ำ และน้ำ แข็ง สามารถบ่งชี้ถึง ความไม่สะอาด ไม่ควรนำ มาบริโภค 75 หมายเหตุ ข้อมูลผลิตภัณฑ์ชุดทดสอบกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ถ่ายทอดการขายให้กับ บริษัท ยูแอนด์วี โฮลดิ้ง (ไทยแลนด์) จำ กัด ***ราคาขึ้นอยู่กับจุดจำ หน่าย*** 1 ชุด ตรวจได้ 20 ตัวอย่าง/กล่อง ราคา 800 บาท

https://www.filtervision.co.th/th/knowledge/13/ 1. สำ นักคุณภาพและความปลอดภัยอาหาร กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์. คู่มือการควบคุม คุณภาพน้ำ ดื่มในโรงเรียน โครงการพัฒนาคุณภาพน้ำ ดื่มในโรงเรียน. ตุลาคม 2550. 2. สำ นักคุณภาพและความปลอดภัยอาหาร กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์. คู่มือมาตรฐานน้ำ ดื่มประเทศไทย. 3. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 61 ฉบับที่ 135 และฉบับที่ 6 เรื่องน้ำ บริโภคใน ภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท.สำ นักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข 4. การประปาส่วนภูมิภาค. ขั้นตอนการผลิตน้ำ ประปา ของการประปาส่วน ภูมิภาค[ออนไลน์]. [สืบค้น 1 ก.ค. 2566]; [1 หน้า]. เข้าถึงได้ที่: URL:https://www.pwa.co.th/contents/service/treatment 5. กรมทรัพยากรน้ำ .หลักเกณฑ์และมาตรฐานคุณภาพระบบประปาหมู่บ้าน. [ออนไลน์]. [สืบค้น 1 ก.ค. 2566] ; เข้าถึงได้ที่ : URL : https://dwr.go.th/uploads/userfiles/ files/mattatanprapa/1_mattatanprapa.pdf 6. ทรัพยากรน้ำ .ประโยชน์และผลกระทบของน้ำ เสียต่อสิ่งแวดล้อม. [ออนไลน์]. [สืบค้น 3 ก.ค. 2566] ; เข้าถึงได้ที่ : URL :https://web.ku.ac.th/schoolnet/snet6/envi2/ subwater/subwater.htm 7. วิกิพีเดียสารานุกรมเสรี.น้ำ . [ออนไลน์]. [สืบค้น 3 ก.ค. 2566] ; เข้าถึงได้ที่ : URL :https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3 8. บริษัท ฟิลเตอร์วิชั่นจำ กัด(มหาชน).สาระน่ารู้ "น้ำ " สำ คัญกับชีวิตเราแค่ไหนและทำ ไมเรา ต้องดื่มน้ำ ?. [ออนไลน์]. [สืบค้น 5 ก.ค. 2566] ; เข้าถึงได้ที่ : URL 76 เอกสารอ้างอิง กลับไปสารบัญ

053 176 224 - 6 ศูนย์วิย์ทวิยาศาสตร์กร์ารแพทย์ที่ย์ ที่1/1 เชียงราย เลขที่ 148 หมู่ 3 ตำ บลนางแล อำ เภอเมือง จังจัหวัดวัเชียงราย 57100 http://rmsc1-1.dmsc.moph.go.th [email protected] พิมพ์ครั้งรั้ที่ 1 พ.ศ. 2566