Шаштыгарина С.М. Әдістемелік құрал

«ӨРЛЕУ» БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» АКЦИОНЕРЛІК
ҚОҒАМЫНЫҢ ФИЛИАЛЫ

АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ
БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

ЗАМАНАУИ САБАҚТАҒЫ ТИІМДІ ӘДІСТЕР
(іс-тәжірибеден сабақтар топтамасы)
Әдістемелік жинақ

АҚТӨБЕ
2021

1

Пікір жазғандар:
Каплиева А.К. – п.ғ.к. доцент, «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы»
акционерлік қоғамының филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық
қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының кафедра меңгерушісі
Давлеткалиева Е.С. - п.ғ.к. «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы»
акционерлік қоғамының филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық
қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының кафедра меңгерушісі

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының
филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін
арттыру институтының 17.02.2021 жылғы сараптау кеңесінің № 42 хаттамасы

шешімінің негізінде баспаға ұсынылды.

Құрастырушылар:
Шаштыгарина С.М. - «Өрлеу»БАҰО» АҚФ Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ,
кафедраның аға оқытушысы, п.ғ.м,. Умарова Н.Н. - Әл-Фараби атындағы №21
мамандандырылған гимназияның бастауыш класс мұғалімі Заманауи
сабақтағы тиімді әдістер (іс-тәжірибеден сабақтар топтамасы) әдістемелік
жинақ. - Ақтөбе: «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалының баспа бөлімі, 2021 ж.-69 б.

Әдістемелік жинақта инновациялық білім кеңістігінде педагогтардың
кәсіби дамуындағы заманауи сабақтың құрылымы, оқыту үрдісінде тиімді
тәсілдерді қолдану жолдары және зерттеуге негізделген танымдық тапсырмалар
үлгілері жинақталған.

Оқу-әдістемелік жинақ мұғалімдердің біліктілігін арттыру институтының
қызметкерлері мен мұғалімдерге арналған.

© «ӨРЛЕУ» БАҰО» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ФИЛИАЛЫ
АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ

БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ, 2021

2

КІРІСПЕ

Білім беру – әрқашан өзгерісті қажет ететін, үнемі озық тәжірибелерді
меңгеретін, жаңашылдыққа дайын болатын ең күрделі сала. «ХХІ ғасыр – бұл
ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге,
адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір.

Ғылыми-техникалық әлеумет және оның өзін-өзі дамытуға қабілеттілігі
жалпыға бірдей бәсекелестік жағдайында басты фактор ретінде қарастырылуда.

Бұл орайда Қазақстанда қарышты қадаммен жүзеге асырылып отырған
ғарыштық бағдарлама экономикадағы әр тараптандыру үдерісінің қуатты әрі
тиімді қозғаушы күші болары сөзсіз. Бұл мазмұнның ерекшелігі білім берудің
барлық деңгейлері мен кезеңдеріндегі ақпараттық оқу іс-әрекетімен тығыз
сабақтастығында. Сондай -ақ білім беру мекемелерін заманауи технологиямен
жабдықтаудың сандық және сапалық көрсеткіштеріне тәуелділігі маңызды.

Мұғалімдердің пайдаланатын оқыту тəсілдері (яғни, педагогикалық
əдістемелер) оқушыларды оқытудың ең жоғары стандарттарын қамтамасыз ету
үшін маңызды. Хэтти (2011) білім беру шараларының оқушыларға əсерін талдау
үшін жүргізілген 60 155 педагогикалық зерттеу аясында 9000-нан аса метаталдау
əдісін пайдаланды. Олар мұғалімдердің педагогикалық шеберлігі алдында қол
жеткізген жетістіктерден кейін оқушылардың алға жылжуына айтарлықтай
септігін тигізетінін дəйекті түрде көрсетті. Мұғалімдер пайдаланатын əдіс
оқудың тиімділігіне елеулі əсерін тигізеді. Педагогикалық əдістемелерді
жетілдірмей тұрып, оқу бағдарламасын өзгерту білім беру стандарттарына
қатысты реформалау шараларының мүмкіндіктерін жəне нəтижелілігін
төмендетеді. Сондықтанда қазіргі білім беру жүйесі сындарлы оқыту
теориясымен үйлеседі. Сындарлы оқыту тəсілдері білім берудің «дəстүрлі»
əдістерімен салыстырғанда, оқыту кезінде жоғары нəтижелерге қол жеткізуге
мүмкіндік береді (Hattie, 2011).

Ғылым ретіндегі заманауи оқыту – ақпараттық ресурс, оның мәні, басқару
заңдылықтары, қоғамның басқа ресурстарымен өзара әрекеттесу механизмдерін
қамтиды. Заманауи білім–іс-әрекетті ақпараттық қамтамасыз мен
автоматтандыруға арналған ақпараттық ресурсты пайдаланудың теориялық
мәселелерін қарастырып, оның әдістері мен технологияларын қалыптастырады.
Замaн талaбына сaй оқыту үрдісін жетілдіре отырып, оқушы қажеттілігін
қанағаттандыру әрбір мұғалім үшін қажетті шaртқа айналды. Мұғaлімдердің
тәжірибесі көрсеткендей, ЗАМАНАУИ САБАҚ оқушылардың сабаққа деген
ынтасын арттырaды. Сондықтан сабaқта оқушы іс – әрекетін ынталандырaтын
ерекше формаларын таңдау керек.

Оқушылардың алған білімдерімен жұмыс істеуге, оны əрі қарай өңдеп, өз
дағдыларын арттыруға мүмкіндік беретін жаттығуларды орындауға
мүмкіндіктері болуы аса маңызды болып табылады. Мұғалімнің рөлі
оқушылардың үлгерімін қадағалап жəне есепке алып отырып, олар үшін
«белсенділендіргіш» рөлін орындауға негізделеді (Hattie, 2009). Оқу үдерісін
белсенділендіру үшін мұғалімдер ынталандырғыш материал ұсынып, оқу

3

үдерісіне таңдамалы түрде араласады, осылайша оқушылардың бойында
танымдық өзгерістердің орын алуына ықпал етеді. Сыныптан сыныпқа ауысқан
сайын оқушылар анағұрлым жақсы нəтижелерге қол жеткізу үшін өз бетінше
əрекет етуге үйрену керек. Оқушыларға оқу жоспарындағы жаттығулар аясында
көзделген оқу мақсаттарына қол жеткізуге көмектесетін бірқатар заманауи
тəсілдерді пайдалануда мұғалімдерге аталған оқу әдістемелік жинақ арқылы
қолдау көрсетіледі.

4

ЗАМАНАУИ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРДІ ТИІМДІ
ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

«Адамды бір нәрсені қайталауға үйреткеннен гөрі,
оған жаңалық ашуға көмектескен жөн»
Г. Галилей

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің
басты міндеті ұлттық және адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдарға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа
технологияларын енгізу; білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу» деп, білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттері көзделген. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдарының, әр
мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру,
өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту
қажеттілігі туындайды. Білім берудің маңызды шарты – оқу үрдісін жаңарта
отырып, оқушылардың қызығушылығын арттыру, шығармашылық қабілеттерін
дамыту, олардың өздігінен білім алуға құштарлығын жетілдіру, қол жеткен
табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауда мұғалім іс-әрекетін жаңаша
тұрғыда ұйымдастыру. Заман талабына сай болашақ ұрпақтың оқып білім алуын
еліміз бірінші орынға қойып отыр. Оқыту-бұл ғылым ба, әлде өнер ме?
Педагогикалық техника өзіне медалдың екі жағында біріктіреді.
Педагогикалық техника анық және нақты әрекет етеді, ол мұғалімге оқытудың
басты мәселесі балаларды қалай оқыту керектігіне жақындастырады. Оқушының
білімге талпынуына ешкім, ештеңе кедергі келтіре алмайды. Анатолий Гин
«Тіпті жарық өшіп қалса да ол майшам арқылы оқитын болады» -деп
тұжырымдаған. -Міне жіп. Шатаспаған ғой, рас па? –деп сұрайды оқушысынан
мұғалім. -Иә, рас-дейді оқушы.

Ал мынау қарапайым байланған жіп. Мұндайды көрдің бе? –Иә. – Қазір
екеуміз жіпті торлап, тоқимыз. Міне, тор пайда болды. Онымен біз балық аулай
аламыз, не бөгет жасай аламыз, не басқа бір нәрсеге жаратуымызға болады.
Көрдің бе, бұл өнімнен қанша пайда табуға болады? – Иә. Тор - педагогикалық
техниканың тәсілдері. Олар бір-бірімен байланыса отырып, тұтастықты
құрайды, жүйеге айналады.

Білім беру мен білім алудағы атқарылатын қарқынды жұмыс ұстаздардың
еншісінде екені айтпаса да белгілі. Осы орайда ұлы педагог Ушинскийдің «Бала
– балқытылған алтын» деген қанатты сөз бірден ойға түседі.

Балаға қалай бағыт берсең, солай өседі. Сондықтан баланың бойында жақсы
қасиеттердің болуын, олардың жан- жақты дамуын, рухани бай тұлға
қалыптастыра білуіміз керек.

Сабақ-бұл оқушыларды оқыту, дамыту және тәрбиелеу мәселелерін шешу
үшін жүйелі түрде қолданылатын, белгілі бір уақыт аралығында мұғалімдер мен
оқушылардың тұрақты құрамының қызметін ұйымдастыру нысаны.

Сабақ-бұл бір жастағы, тұрақты құрамдағы оқушылар тобымен бірге
оқытуды ұйымдастыру нысаны, тұрақты кесте бойынша және барлығына бірдей

5

оқу бағдарламасы бар сабақ. Бұл формада оқу процесінің барлық компоненттері
ұсынылған: мақсаты, мазмұны, құралдары, әдістері, ұйымдастыру және басқару
қызметі және оның барлық дидактикалық элементтері.

Кез-келген сабақтың пайда болуы түсіну мен оның түпкі мақсатын дұрыс,
нақты анықтаудан басталады — мұғалім қол жеткізгісі келетін нәрсе; содан
кейін құрал құру - мұғалімге мақсатқа жетуге көмектесетін нәрсе, содан кейін
мұғалімнің мақсатқа жету үшін қалай әрекет ететінін анықтау.

Сабақтар дидактикалық мақсатқа, тапсырмаларды ұйымдастыру
мақсатына, сабақтың мазмұны мен әдістеріне, оқу процесінің негізгі кезеңдеріне,
сабақта шешілетін дидактикалық міндеттерге, оқыту әдістеріне, оқушылардың
оқу іс-әрекетін ұйымдастырудың ережелеріне байланысты жіктеледі.

Қазіргі мектептің білім беру процесін ізгілендіруге және баланың жеке
басының дамуына бағдарлануы білім беру іс-әрекетін үйлесімді түрде үйлестіру
қажеттілігін білдіреді, оның аясында оқушылардың жеке бейімділігін, танымдық
белсенділігін дамытумен байланысты шығармашылық қызметпен негізгі білім,
білік және дағды қалыптасады.

Заманауи сабақтың оқушыдан талап ететіні:
– Оқуда жетекшілікті қабылдау;
– Оқуда жетекшілікті іздеу;
– Өз оқуы үшін жауапкершілікті өзіне алу;
– Өздігінен басқара алуын көрсету;
– Өз оқуын бағалау және оқуды жалғастыру үшін қажетті оқудағы
қажеттіліктерді анықтау.

ЗАМАНАУИ САБАҚ — мұғалім өз бойындағы барлық мүмкіншіліктерін
шеберлікпен пайдалануы, оқушының тұлға болып дамуына, ой-өрісінің өсуіне,
білімді толығымен меңгеруіне

ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ САБАҚҚА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
Бірінші талап — әрбір сабақтың айқын, нақты мақсаты, мазмұны, жоспары
және сабақтың құрылысы алдын ала белгілі болуы тиіс.Сабақ мазмұын өмірмен
байланысты болуы қажет.
Екінші талап – оқыту мақсаты ең алдымен сабақта жүзеге асырылуы қажет.
Оқушы бойында өмірге қажетті дағды қалыптасуы қажет.
Үшінші талап – сабақтағы оқу материалдарының ерекшелігіне сай,
проблемалық жағдайаттарды туғызу.
Төртінші талап – әр сабақтың өзіндік дидактикалық міндеттері алдын-ала
ойластырылуы қажет.
Бесінші талап – оқу материалына, тақырыпқа оқушылардың
қызығушылығын үнемі оятып отыру, жағымды эмоциялдық жағдай болуына
назар аудару.
Алтыншы талап – оқушының жеке және жас ерекшеліктерін ескере
отырып, оқытудың қиындық және жеңіл дәрежесін дұрыс айқындау.

6

Жетінші талап – оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне сай,
оларға шамадан тыс күш түсірмеу жағдайын ескеру.

Сегізінші талап – оқушыларға «Қалай оқу керектігін? және не үшін оқу
керекті- гін?» үйрету.

Тоғызыншы талап – қазіргі сабаққа білімнің дәрежесін көтеру үшін
дарынды балаларды анықтау.

Оныншы талап – бүгінгі таңда әрбір сабақты, жоғарыда аталған
талаптарды мұғалімдер жүзеге асыру.

Қазіргі таңда әдіс-тәсілдің тиімдісін мұғалім өз еркімен таңдайды.
Қ.Жұбанов айтпақшы: «Егер мұғалім пәнді жақсы білсе, онда дұрыс әдісті де
табады». Сондықтан түрлі әдіс-тәсілдерді саралай отырып, тиімдісін өзіндік ой
еңбегімен ұштастыра алса, әр сабақ өз нәтижесін беретініне сенемін. Заман
талабына сай шәкірт шығармашылығын дамытуға, мұғалімнің қажеттіліктеріне
жан-жақты жауап беретін тиімді технологиялар шексіз. Тәжірибеде сол
технологияларды қолдану, оның-солын тану, зерттеу, пысықтап анализ жасау –
әр ұстаздың міндеті. Сондықтан сабақтарды жоспарлағанда оқушыларда сыни
ойлауын тудыратын сұрақтар немесе деңгейлік, кеңейтілген, құзырлылық
тапсырмаларды сабақта қолдануға болады.

Сындарлы оқыту тəсілдері оқушылардың алдыңғы білімдерімен ұштастыра
отырып, жаңа білім алуы туралы тұжырымдамаға негізделеді. Бұл жерде ең
маңыздысы: оқушылардың алдыңғы алған дағдылары жаңа дағдыларды
меңгеруге үлкен ықпалын тигізеді, ал егер ол ескерілмесе, онда білім тереңге
бармай, үстірт меңгерілген таяз білім болмақ. Мұндай үстірт білім оқушыға
қазіргі əлемде жетістікке жету үшін қажетті сын тұрғысынан ойлау, рефлексия
жəне басқа да дағдыларын, алған білімін қолдануына кері əсерін тигізеді.

Біліктілікті арттырудың негізгі бағыты – мұғалімнің білім беру мен
оқытудағы әдіс-тәсілдері жаңа бастама болып отыр. Сол бағыт
шығармашылықпен, кәсіби шеберлікпен оқытуға негізделіп отыр. Бұл
оқушының тапсырманы орындауда алған білімдерін бұрынғы білетіндерімен
ұштастыру болып табылады. Оқушы сабақ барысында жан-жақты дамып,
сыныптастарынан үйренеді, бір-бірін үйретеді.

7

ОҚУШЫЛАРДЫҢ САНДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУДА

«TARSIA» АКТИВИТІН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Ақпараттық технология– экономиканың және бүкіл қоғам мен мемлекеттің
“ілгерілеуінің” белгісі» екені рас.

Замaн талaбына сaй оқыту үрдісін жетілдіре отырып АКТ-ны игеру әрбір
мұғалім үшін қажетті шaртқа айналды. Солардың бірі «Тарсия» пазлдарды
құрaстыру ойындары. «Tarsia» активиті Бұл бағдарламалық жасақтаманың
көмегімен сіз оңай құрастыра аласыз, басып шығара аласыз, сақтай аласыз және
текшеленген арбаларды, домино жаттығуларын және карточкаларды әр түрлі
тікбұрышты сұрыптау әрекеттерін жасай аласыз. Осы бағдарламалық
жасақтамамен жасалған әрекеттерді басып шығаруға дайын түрінде ұсынуға да
болады. Tarsia формуляторы, бұрын FormulatorJigsaw деп аталған, ол жұмбақтар
немесе домино және т.б түрінде жаттығуларды кейінірек сабақта қолдануға
арналған редактор. Оған іс-әрекеттерге арналған математикалық өрнектер,
тілдік пәндерде ұйқас құрастыру, ойдың жалғасын табуға арналған қуатты
формула редакторы кіреді. Мәтінді пішіннің шеттеріне орналастырудың
кеңейтілген функциясы бұл құралды іс-әрекеттерді жылдам құруға арналған
таптырмайтын бағдарламалық жасақтама етеді.

Tarsia формуляторы сабақ үлгілерін қолдайтындықтан қуатты оқыту
құралына айналды. Бұл мұғалімдерге қолдау көрсетуді жеңілдетеді және
олардың педагогикалық қызметін дамытудың жаңа перспективаларын ұсынады.

Tarsia Formulator көмегімен оқу тапсырмаларын құру. Тарсия
формуляторында келесі интерфейс элементтері бар:

1. Жүйелік мәзір;
2. Формуляторды білдіру құралдар тақтасы (тек ActionInput режимінде
көрсетіледі);
3. «Стандартты» құралдар тақтасы;
4. Төменгі навигациялық жолақ;
5. Оң навигация тақтасы (бірнеше жол болған кезде кіріс терезесінде және
басқа көріністерде көрсетіледі);
6. Құжат аймағы;
7. Күй жолағы. Төменгі навигациялық жолақ Бұл навигациялық жолақ
«құжат аймағының» астында орналасқан және әрекеттің әртүрлі көріністерін
ауыстыруға мүмкіндік береді. Жолақ таңдалған әрекет түріне байланысты
өзгереді. Мысалы, алты қырлы джигсо және домино 4 түрге бөлінеді: «Кіру»,
«Кесте», «Шығу». Шешім. Қалған әрекеттерде тек енгізу және шығару
көріністері бар. Оң навигация тақтасы Бұл навигациялық жолақ «құжаттар
аймағының» оң жағында орналасқан және оларды өзгерту үшін кез-келген
өрнектерге жылдам өтуге мүмкіндік береді. Сіз қазір жұмыс істеп тұрған өрнек
нөмірі күңгірт. Навигациялық көрсеткілердің екі түрі бар: жолақты бір аралықты
алға немесе артқа жылжыту үшін жалғыз көрсеткілер, жолақты он қадам алға
немесе артқа жылжыту үшін қос көрсеткілер. Құжат аймағы Құжат аймағы
өрнектерді өңдеу ұяларына енгізу үшін де, қарау үшін де қолданылады.
Редакторлық слоттар экшн карталарына арналған математикалық өрнектерді

8

құру кезінде қолданылады (Кіріс көрінісі үшін). Алдын ала қарау аймағы басқа
себептер бойынша қолданылады (мысалы, алдын ала қарау, басып шығаруды
алдын ала қарау және т.б.) («Кесте», «Шығарылым», «Шешім» көріністері).
Математикалық өрнекті енгізген кезде құжат аймағында өрнек ұяшығы немесе
ұяшықтар қатары болады. Математикалық өрнектер құру үшін құралдар
тақтасын қолданып, таңдалған өрнек ұясын курсордың орнына қойыңыз,
мәтінді, сандарды немесе операторларды енгізіңіз. Пернелер тіркесімі
FormulatorExpression құралдар тақтасына да қол жетімді. Өрнектерді енгізу
Бағдарламалық жасақтама іс-қимыл карталарында пайда болатын өрнектер
жасау үшін қолдануға ыңғайлы математикалық өрнектерді редакциялау құралын
ұсынады. Бұл құрал ActiveXFormulator басқару элементіне негізделген, ол
қарапайым және шерту тәсілдерін қолданып математикалық өрнектер жасауға
мүмкіндік береді. Оның Windows мәтіндік редакторларының көпшілігіне ұқсас
интуитивті және визуалды интерфейсі бар. Tarsia формуляторы математикалық
өрнектердің кең ауқымын жасауға мүмкіндік беретін көптеген шаблондарды
ұсынады. Өрнектермен жұмыс істеу кезінде сіз Тарсияның әр түрлі
мүмкіндіктерін пайдалана аласыз: өрнектердің стильдері мен өлшемдерін,
өрнектерді үлкейтуді және кішірейтуді, кірістірілген ұсынуды, өрнектерді
MathML форматында немесе кескінге экспорттау. Мәзірлер, құралдар тақтасы
және таңбашалар сияқты стандартты интерфейс элементтерін пайдалануға
болады. Өрнек кестесімен тексеру Алты қырлы мозаика немесе домино жасау
кезінде өрнектерді кестедегі эквивалентті өрнектердің жұптарына қарап тексеру
тиімді. «Кесте» беті кестеге сәйкес келетін жұп ретінде ұсынылған өрнектерді
қарауға және басып шығаруға мүмкіндік береді. Кестені қарау бетін ашу үшін
төменгі шарлау тақтасындағы Кесте батырмасын басыңыз. Шығарылымды қарау
Tarsia формуляторы әрекетті алдын-ала қарауға мүмкіндік береді, өйткені ол
кесуге дайын, басып шығарудан кейін көрінеді. Шығыс көрінісі ағымдағы
әрекетті көрсетуге және көріністің өлшемін өзгерту үшін Масштабты
пайдалануға мүмкіндік береді. Алтыбұрышты пазалар үшін басып шығаруды
үлкейтуді қалыпты өлшем, Үлкен (8х3) және Үлкен (24х1) операцияларын
пайдаланып дұрыс навигациялық тақтаны пайдаланып реттеуге болады. Үлкен
батырмалар көру қабілеті нашар оқушыларға пайдалы болуы мүмкін үлкен
жұмбақтарды жасауға мүмкіндік береді. Алты бұрышты белсенділіктің
«оңайлатылған нұсқасы» мозаиканың тек алты орталық үшбұрышын береді.

Мұғалімдер мен тренерлер тақырыпты қиын деп тапқан оқушыларға
басқатырғыштың жеңілдетілген нұсқасын ұсына алады және шектеулі таңдау
нұсқасынан пайда көруі мүмкін. Алайда оқушылар жұмбақты аяқтағаннан кейін

9

мұғалім немесе жаттықтырушы қалған үшбұрыштарды босатып, 24 үшбұрыш
жұмбағын орындай алады. Оң навигациялық жолақ тек басқатырғыш
жаттығуларында көрсетіледі, басқа әрекеттер түрлері үшін тек Қалыпты өлшем
әдепкі бойынша орнатылады. Көшірмеде қажет болса, әдеттегі нәтижені
әрдайым арттыруға болады. Шығарылымды алдын ала қарауға ауысу үшін
терезенің төменгі жағындағы шарлау жолағындағы Шығу батырмасын басыңыз.
Шешімді қарау Бұл көрініс тек басқатырғыштар мен домино жаттығуларында
кездеседі. Олар оқушылардың қолдануына арналмаған, бірақ сіз тапсырма
жасаған кезде шешімінде берілген тапсырманың шешімін көре аласыз. Бұл
көрініс ағымдағы әрекет шешімін көрсетуге, көруге және басып шығаруға
мүмкіндік береді. Кескіннің масштабтау деңгейі түймелері бар оң навигациялық
жолақпен басқарылады: «Толық нұсқа», 24 дана пазлдың шешімін көрсетеді.
«Оңайлатылған нұсқада» тек алты орталық үшбұрыш көрсетіледі. Шешімді
алдын ала қарауға ауысу үшін терезенің төменгі жағындағы шарлау
жолағындағы Шешім түймесін басыңыз. ІІ. Негізгі бөлім 2.1 Математика
сабағында «Tarsia» активитін пайдалану Тарсия – математика пәнін оқыту үшін
әр түрлі басқатырғыштар құрастыруға арналған бағдарлама. Тарсия –
математика пәнін оқытуда топтық, жұптық жұмыстарда қолданылады. Тарсия
бағдарламасының көмегімен тіктөртбұрышты және үшбұрышты кеспе
қағаздардан тұратын әртүрлі пазлдар жасауға болады. Оның қарапайым түрі 6-
15 тапсырмадан, күрделі түрі 22-30 тапсырмадан тұрады. Тарсия активитін өз
сабақтарымда үнемі пайдаланамын. Есептер шығару сабағын қорытындылау
мақсатында пазлдың көмегімен құрастырылған басқатырғышты оқушылар аса
шапшаңдықпен, қызығушылықпен, ептілікпен орындау оқушылардың натурал
сандарға амалдар қолдануға машықтанады.

36 60 + 3

400 отыз бес бірлік
81 бес ондық
63 сексен бір бірлік
49 төрт жүздік
35 отыз алты
50 қырық алты
46 40 + 9

Мaтематика сaбағында қолдaнылатын ойын түрлері оқушылaрдың
математикaлық ұғымдарын кеңейтіп, ойлaу қaбілеттерін aрттырып, есептеу
дағдылaрын шыңдай түсті. Оқушылар тез сергіп, тaпсырманы жылдaм, дұрыс
орындaйтын болады. Тәжірибе көрсеткендей, әдеттегі бірсaрынды сынып
сабағындaғы оқушылар ойын кезінде өте белсенді болды. Тaрсия: оқушының
белсенділігін, пәнге құштарлығын, сыни ойлау қaбілетін және ізденімпaздығын
арттырды, «жaсырынып» жaтқан қaбілеттерін ашуғa көмектесті, өзіне деген
сенімділік пaйда болды. Оқушы негізгі ұғымдaрды еске сақтaды, білім сапaсы
жақсaра түстіі, өз сыныптастaрымен диалогқa қaтысты, бір-біріне қолдау

10

көрсетті, топтa жұмыс жасай білуге дағдылaнады, басқaға сын көзбен қарaп,
тиімді шешім қaбылдауына мүмкіндік aлды. Әр өткізген сaбағымда ойын
aрқылы оң нәтижеге қол жеткіздім.

Сабaқтың түріне, кезеңіне байлaнысты оқушылaрды жaлықтырмай тиімді
пайдaлану–мұғaлімнің шеберлігіне бaйланысты. Мұғaлім ойын барысындa
топтaр арaсындағы талқылaуды, олaрдың қаншaлықты жұмыс жасaғандығын
бақылaу aрқылы балaлардың пікірлеріне қолдaу көрсетіп, тиімді әдістермен
басқaруы керек

Ақпараттық технологияларды пайдалану барысында оқушылардың сандық
сауаттылығын қалыптасады, қазіргі заман талабына сай интернет ресурстарды
пайдаланады және білім беру үрдісінде оқушының шығармашылық қабілетінің
дамытуына мүмкіндік береді. Сондықтан оқушылардың сандық сауаттылығын
қалыптастыруды қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру жүйесiндегi ең
көкейтестi мәселелердiң бірі деп бағалаймын.

КӘСІБИ РЕФЛЕКСИЯ ЖАСАЙ БІЛУДЕГІ СҰРАҚТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

Рефлексия жасау дағдыларының қалыптасуындағы бірден бір тиімді
тәсілдердің бірі сұрақ қою маңыздылығы болып табылады, себебі сұрақ дұрыс
қойылған жағдайда ойланудың тиімді құралына айналады.

Сабақ сапасын арттыруда, мұғалімнің өзіндік рефлексия жасауы сұрақтар
мен оларға берілген жауаптар, сонымен қатар, оқушылардың да өзара қойған
сұрақтары, бір-бірімен әлеуметтік қарым-қатынас жасай отырып белсенді оқыту
формасын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мұғалім оқушылардың жауабын
тыңдаған кезде олардың білімдерінің деңгейін тексеріп қана қоймай, оларға өз
ойларын анық жеткізе білуге, дамытуға мүмкіндік беруі керек. Оқушыларға
жауап беруге уақыт беру керек. Ойлануға берілетін уақыттың ұлғаюы
оқушыларға өз жауабын түзетуге, нақтылауға және дұрыстауға мүмкіндік
береді.

Балалардың ойлау қабілетін барынша жоғары деңгейде дамыту үшін
сұрауды қолдануда мына мәселелерді ескеріп отыру қажет:

- бірден көп сұрақ қоймау;
- оқушыларға ойлауға уақыт беру;

11

- орынсыз сұрақтар қоймау;
- ойлауды дамыту үшін проблемалық сұрақтар пайдалану;
- оқушылардың жауап беру ниетін басатын сұрақтарды қоймау;
- оқушылардың алдыңғы жауаптарына сай сұрақтар құрастыру.
Сұрақтардың сапасы және жоспарлау үздік сабақтың айқын белгісіне
айналуы күмәнсіз. Іс жүзінде біз сұрақтарға көп сенім артамыз. Сұрақтарды қоя
білу стратегиясынсыз үздік прогресс, сабаққа етене кіріп кету және бағалау
болуы мүмкін емес.
Біздің барлығымызға ойлау үдерісі тән болғанына қарамастан, біз ұзақ
оқып-білген ойлау дағдылары ғылыми жұмыста үнемі қажетті және тең бағалы
бола бермейтінін білуіміз маңызды. Жоғары немесе аса төмен ойлау дағдылары
барлық пәндердің және деңгейлердің ішінде көп таралған тұжырымдама болып
табылады.
Жоғары ойлау дағдыларының реті аса төмен ойлау дағдыларының ретіне
қарағанда аса қиын болып саналады. Блум таксономиясы білім беруде
қолданылатын басты ойлау дағдылардың кейбіреуінің арасындағы байланысты
көруге мүмкіндік береді.
Ойлауды сипаттайтын тұжырымдамалар
Білім алу деңгейінің шекараларынан асатын - жоғары деңгейдегі ойлау -
кешендік саналады. Ол күш жігерді талап етеді, ал нәтижелері әр адамда
ерекшеленеді. Нәтижелерді алдын ала байқау мүмкін емес, себебі жоғары
деңгейдегі ойлай үдерісі механикалық сипат алмайды. Жоғары деңгейдегі
ойлаудың негізі - жетілу тәсілімен қиындықтарды жеңу, сүйіспеншілікпен және
түсінікпен жаңа шақырулардың жағдайында жұмысты жалғастыру қабілеті
болып табылады. Жоғары деңгейде ойлау саласындағы қазіргі заманғы
зерттеулер бір жанқты қорытындыларды береді: жоғары деңгейдегі ойлау
дағдыларында қалыптасатын және олардың пайдаланылуын мадақтайтын білім
оқытудың анағүрлым жоғары деңгейіне жетелейді. Оқытудағы жетістіктер мен
ақыл-ой көрсеткіштері келесі мәселелерді қосатын, бір қатар арнайы
техникаларды пайдаланатын біліммен байланысты:
• Шешім қабылдау, мәселелерді шешу, жеделдік, бақылау, зерттеу,
топтастыру жәнеболжамдарды жасау секілді, шығармашылықжәне сынай ойлау
дағдылары
• өзін өзі реттеу мен өзін өзі бақылауды,түсінуді қосатын метатаным.
Ойлау қабілеттерін анықтау мен дәрежелендіруде оқытушылар мен
зерттеушілерге көмектесу үшін білім беру саласында ғалымдар бірқатар
топтастыруларды қосады.
Ойлау үдерістерінің дәстүрлі иерархиясы
1956 жылы Бенджамин Блум «Білім беру мақсаттарының таксономиясы:
таным саласы» кітабын жазды. Содан бері оның ойлауды сипаттайтын деңгейі
түрлі жағдайларға бейімделді және пайдаланылды. Оның когнитивтік
үдерістерінің тізімі қандай да бір идеяның құндылығы мен маңызы туралы
тұжырымдарды жасау кешенінен тұратын, білімді еске түсірудің ең
қарапайымына дейін иерархиялық сипатта ұйымдастырылған.
Блумның білім беру мақсаттарының таксономиясы (дәстүрлі)

12

Дағды Анықтама Негізгі сөздер

Білім Ақпаратты еске түсіру Анықтау, сипаттау, атау, білу,

безендіру, өңдеу, еру

Түсіну Мәнін түсіну, басты ойды қайта Жалпылау, қайта өңдеу, қорғау.

жеткізу қайталау, үйлестіру, мысал

келтіру

Қолдану Жаңа жағдайдағы ақпаратты не- Тізбектеу, құру, модельдеу,

месе тұжырымдаманы пайдалану болжамдау, дайындау

Талдау Түсінікті жақсарту үшін ақпаратты Салыстыру/қарсы қою, бөлу,
Жіктеу қайта
немесе түжырымдаманы ерекшелеу, алу, шектеу

бөлшектеу

Бір жаңа нәрсе құру үшін Топтастыру, жалпылау,

идеяларды қосу құру

Бағалау Құндылыққа байланысты сынау Бағалау, сынау, ақтау, қарсы
шығу, дәлелдеу

Блумның нақтыланған таксономиясы
1999 жылы Лорин Андерсон мен оның ұйымдастары басып шығарған Блум
таксономиясының жаңа нұсқасы оқыту мен білім алуға әсер ететін ауқымды
факторларды қарастырады. Нақтыланған таксономияда алғашқы
таксономияның қателерін жөндеу амалы жасалды. 1956 жылғы ңұсқаға
қарағанда, жаңа таксономия ойлаудың мазмұны мен мәселелерді шешуде
қолданылатын іс-шаралар арасындағы айырмашылықты келтіреді.
Білімді өлшеу - бұл ойлаудың мазмұны. Оның 4 дәрежесі бар: фактілік,
тұжырымдамалық, іс-шаралық және метакогнитивтік. Фактілік білімге сөздік
анықтамалар мен арнайы бөлшектерді білу секілді жеке ақпарат кіреді. Тұжы-
рымдамалық білім дәрежелер мен топтастырулар секілді ақпараттың жүйе-
лерінен тұрады. Іс-шаралық білімге алгоритмдер, эвристикалар, эмпирикалық
әдістер, техникалар мен әдістер, сонымен бірге, бұл іс-шараларды қашан
қолдану керектігі туралы білім кіреді. Метакогнитивтік білімге ойлау үдерістері
мен ақпаратты білуге, бұл үдерістерді қалай тиімді басқару қажеттігі кіреді.
Блумның нақтыланған таксономиясының когнитивтік үдерістерін өлшеу
түпнұсқа секілді алты дағдыдан тұрады. Олар: қарапайымнан күрделіге: (а) есте
сақтау, (в) түсіну; (с) қолдану; (д) талдау; (е) бағалау және (ф) құру.
Ес ұзақ мерзімдік естегі ақпарат тану мен еске түсіруден түрады. Түсіну -
бұл оқылған мәтін немесе мұғалімнің түсіндіруі секілді, білім беру
материалынан өз ойыңызды қалыптастыру қабілеті. Дағдыларға үйлестіру,
мысалмен түсіндіру, топтастыру, жалпылау, ойша қорытындылау, салыстыру
мен түйіндеу кіреді: Үшінші үдеріс, қолдану, таныс немесе жаңа жағдайда
оқудан игерілген іс-шараны пайдалануға жатады. Келесі үдеріс - талдау, ол
білімді бөлікгерге бөлу мен бөліктердің ортақ құрылымға қатысын түсінуден
тұрады. Оқушылар дифференциялдау, ұйымдастыру мен түсіндіру барысында
талдауды үйренеді. Таксономияның түпнұсқасының шыңындағы баға

13

наклыланған нұсқадағы алды үдерістің бесіншісі болып табылады. Ол тексеру
мен сынаудан тұрады.

Шығармашылық - алғашқы таксономияға қосылмаған үдеріс және жаңа
нұсқаның ең жоғары құраушысы болып табылады. Бұл дағды жаңа құру үшін
белгіліні біріктіруді білдіреді. Шығармашылық тапсырманы орындау үшін
оқушылар генерациялар жоспарлайды және өндіреді.

Бұл тапсырмаға сәйкес білімнің әр деңгейі когнитивтік үдерістің әр
деңгейімен сәйкестенетіндіктен оқушы фактілік немесе іс-шаралық білімді есте
сақтап, тұжырымдамалық немесе метакогнитивтік білімді түсініп немесе
метакогнитивтік немесе фактілік білімді талдай алады.

Сонымен бірге мұғалімдердің кәсіби рефлексия жасай білу дағдыларын
жүзеге асыруда маңызды, тиімді тәсілдердің бірі Сократ сұрақтарының
таксономиясы болып табылады. Білім алушылардың диалектикалық ойлауын
жүзеге асыруда Сократ қолданған сұрақтарды тәжірибеге енгізе отырып,
диалогтық талқылау жүргізу жақсы нәтижеге қол жеткізеді. Сократтық талқылау
тиімді әдістерді құрастыруға, олардың ойын бағалауға және басқалардың
деңгейімен салыстыруға көмектеседі. Сократ сұрақтарына жауап беру барысында
мұғалімдер өзінің көзқарасын білдіріп өзара талқылауға бірден көшеді, бұл өз
кезегінде сұраққа байланысты жан-жақты пікірлер мен көзқарастарды анықтауға
септігін тигізеді. Оқу үрдісін бақылау, бағалау барысында қолданылатын негізгі
сұрақтар мен негізгі идеяны анықтап қою арқылы мұғалімдер көптеген жаңа
және әртүрлі көзқарастарын білдіруге мүмкіндік алады. Осының мәнмәтінінде
пайда болған түйінді идеялар оқу мазмұнының мақсатына жетуге септігін
тигізіп, терең әрі нақты түрде қарастырылып, олардың өзара байланысы
анықталады. Сократтық пікірталастарда интеллектуалдық тәртіпке және өз ойын
түйіндеп жеткізуге, нақтылыққа үйренеді. Барлық идеялар мен көзқарастарды
мынадай бағыттар бойынша зерттеуге болады:

1)Шығу тегі:
Сен осы ойға қалай жеттің?
Бұл сенімді өз бойыңда қалыптастыруға қандай жағдай көмектескендігін
есіңе түсіре аласың ба?
2)Сен неге (қандай ой негізіне) сүйеніп тұрсың:
Сен неліктен бұл пікірге (ойға, көзқарасқа және т.б.) сенесің?
Сенде осыны растау үшін қандай да бір дәлелің (растайтын) бар ма?
Адамдардың осыған сенуінің басқа да себептері бар ма?
Осыған сену арқылы оның ақиқат екендігін растай аласың ба? Олай мүмкін
бе?
Сен қалай ойлайсың, бұл жасалған болжам ақиқат па?
3)Басқа идеялар және пікірлермен (көзқарастар) өзара қайшылығы:
Кейбір адамдар саған қарсы шығуы мүмкін, мына сөздер арқылы. .... Сен
оларға қалай жауап берер едің?
Олардың қарама-қарсы көзқарастарына қалай қарайсың?
Сен қарсылыққа қалай жауап берер едің, егер де ... және ...
4)Олардың мән мағынасы мен шынайы өмірдегі себеп салдары:
Осыған сену, шынайы өмірде қандай салдарға әкелуі мүмкін?

14

Осыны жүзеге асыру үшін біз не істеуіміз қажет?
Бұл көзқарастың салдары қандай болмақ, егер де ...?
Бір-бірімізге қарама-қарсы келмеуіміз үшін, біз қандай ойға келуіміз қажет?
Сен нені меңзеп тұрсың ( болжап тұрсың), …?
5) Олардың маңыздылығы және практикалық салдары:
Егер де осындай ойға келсек оның салдары қандай болмақ ?
Біз осыны жүзеге асыру үшін, не істеуіміз қажет?
Кейін, оның арты неге алып келуі мүмкін ...?
Сіздің айтуыңызша, сонда ...?
Сократ сұрақтарының таксономиясы
Адам санасының белгілі бір логикалық заңдылықтарға бағынуы өмірде
кездесетін сұрақтарды жүйелеуге көмектеседі. Сократ құрған осы сұрақтарды
тәжірибелі сұрақ қоюшы ең алдымен түсініп, ажыратып қолдана білуі қажет:
1. Нақтылаушы сұрақтар.
2. Жорамалды (болжам) зерттеуге арналған сұрақтар.
3. Келтірілген дәйектер мен дәлелдерді зерттеуге арналған сұрақтар.
4. Көзқарас пен белгілі бір жақты (ракурс) қарастыратын сұрақтар.
5. Қорытынды мен салдарын зерттеуге арналған сұрақтар.
6. Сұрақтар жөнінде сұрақтар.
Төменде осы категорияларға байланысты жиі кездесетін сұрақтар берілген.
1. Нақтылаушы сұрақтар
Сен бұл сөзіңмен не айтқың келіп тұр________?
Осыған мысал келтіре аласың ба?
Сенің айтылған сөзіңдегі ең бастысы не (ең басты маңызды ойың,
позицияң)?
Мынау ________ мысал бола ала ма?
Бұл айтылған ______, ________ қатысы қандай?
Сен осыны нақтырақ түсіндіріп бере аласың ба?
Сен осыны, мүмкін басқаша түсіндіріп берерсің?
Сен осы туралы көбірек ақпарат берсең?
Сенің негізгі басты ойың (позицияң) осы ма______әлде ______ мынау ма?
Неліктен сен(тек) осыны айтып тұрсың?
Сенің ойыңша бұл жерде басты мәселе (тақырып) не болып табылады?
Сонда егер мен сені дұрыс түсінсем, сен ________әлде (немесе)________?
Бұл біздің талқылап жатқан мәселеге қандай қатысы бар (мәселе, талас
тудырып тұрған сұрақ, тақырып)?
Сен қалай ойлайсың, Асқар жасаған ескертудің астарында қандай ой болуы
мүмкін?
Асқар айтқаннан сен не ұқтың?
Алия, сен Асқардың айтқан сөзіне қысқаша өз сөзіңмен қорытынды жасай
аласың ба? ...
Асқар, бұл сен айтқан сөзіңмен(ойыңмен) сәйкес келе ме ?
2. Жорамалды (болжамды) зерттеуге арналған сұрақтар
Сенің келтірген болжамдарың қандай?
М. келтірген жорамалдар қандай?

15

Сен келтірілген болжамдардың(жорамалдың) орнына не ұсынар едің?
Егер де сені дұрыс түсінсем, менің ойымша сен ________ осындай ойға
келген сияқтысың?
Сені барлық ойың мына________ идеялардың негізінде құрылған.
Неліктен сен өз ойыңды ________ негізінде құрдың, ал басқа
________қарастырмадың?
Сен жорамалды қалай қолданбақшысың. Сен бұл болжамды ешбір дәлелсіз
қалай қабылдар едің?
Барлығы үнемі осылай бола ма (жүзеге асырыла ма)? Бұл болжамды осы
жерде қолдануға болатындығына сен сенімдісің бе? Неліктен?
Біреуге бұл болжам жасаудың қажеті қанша?
3. Келтірілген дәйектер мен дәлелдерді зерттеуге арналған сұрақтар
Нақты мысал бола алады?
Шынымен де келтірілген дәйектер сәйкес келе ме (жеткілікті ме, жарамды
ма)?
Сен мұны қайдан білесің?
Неліктен сен оны айттың?
Неліктен сен осыны ақиқат деп есептейсің?
Сені осы ойға (сенімге, көзқарасқа) әкелген не?
Айтылған ойыңа байланысты қандай да бір дәлелің бар ма ?
Мұны осы жағдайда қалай қолдануға болады?
Осының нәтижесінде не өзгереді?
Сенің көзқарасыңды не өзгерте алады?
Сенде осылай сөйлеуге қандай негіз бар?
Тағы да қандай ақпарат қажет?
Өзіңнің келтірген дәйектеріңді бізге түсіндіріп бере аласың ба?
Келтірілген дәлелдерің сенімді ме?
Келтірілген дәлелдерге күдіктенуге негіз бар ма?
Бұл шынымен солай екенін кім біледі?
Егер де саған біреу _______________, жауап берсе сен не айтар едің?
Басқа адам жауапты қолдау үшін дәлелдер келтіре ала ма ?
Қандай дәйектің негізінде сен мұндай қорытындыға келдің?
Мұның ақиқат екенін қалай растауға болады?
4. Көзқарас пен белгілі бір жақты қарастыратын сұрақтар
Белгілі бір мәселені сен бір жағынан қарап алдың. Неліктен сен басқа жағын
қарастырмай тек осы жағын ғана алдың ?
Басқа адамдар/топтар қалай жауап берер еді? Неліктен? Оларға не әсер етуі
мүмкін?
Саған қарсы шықса, сен қалай жауап берер едің?
________ деп пайымдайтын адам, не туралы ойлайды?
Басқа біреу түсіну мүмкін бе/ әлде басқаша түсінеді ме ?
Сенімен келіспейтін адам не деп жауап берер еді?
Альтернатива қандай?
Асқар мен Әлияның идеялары қаншалықты ұқсас? Айырмашылығы
қандай?

16

5. Қорытынды мен салдарын зерттеуге арналған сұрақтар
Сен мұнымен не айтқың келіп тұр?
Сен мынаны айтқанда ________, нені ________меңзейсің?
Егер де жүзеге асырылса, нәтижесінде тағы да не болы мүмкін? Неліктен?
Қандай нәтижеге әкелер еді?
Бұл оқиға міндетті түрде бола ма, әлде тек мүмкін бе?
Альтернатива қандай?
Егер де бірінші және екіншісі дұрыс болса, онда тағы да қандай ой, ақиқат
болуы мүмкін?
Егер де бұл этикалық нормаларға сәйкес келмесе, не істеу керек?
6. Сұрақтар туралы сұрақтар
Біз қалай анықтай аламыз?
Шынымен де бұл сол мәселе ме, әлде____________?
Бұл сұрақ қандай мағынада беріліп тұр?
Мәселені қалай ________ анықтауға болады?
Сен _______ сұрақты басқаша қалай қояр едің?
Неліктен бұл сұрақ маңызды?
Бұл сұрақты басқа біреу қалай шешер еді?
Бұл сұраққа біз жалпы жауап бере аламыз ба?
Сұрақ түсінікті ме? Біз оны түсінеміз бе?
Сұраққа жауап беру оңай ма әлде қиын ба? Неліктен?
Сұрақ бізден белгілі бір баға беруді талап етеді ме?
Сұрақтың мазмұнымен тікелей байланысты екендігіне біз келісеміз бе?
Қандай сұрақтарға ең алдымен жауап беруге тиістіміз?
Ең басты сұрақты түсінікті түсіндіріп тұрғаныңа мен сенімді емеспін…
Сократ сұрақтарын тиімді қолдану үшін:
 Басқа тұлғалар не айтып жатқандығын мұқият тыңдау;

 Олардың айтып жатқан сөздеріне баса көңіл бөлу;
 Дәйек пен дәлелдерді іздеу;

 Жіберілген қателерді анықтау және ойлану;
 Қорытынды және салдарын анықтау;

 Мысалдар, аналогия және қарсы пікірлер іздестіру;
 Адам не білетінін, неге сенетінін айыра білуге тырысу;

 Басқа тұлғалардың көзқарасын немесе ұстанатын жағын қабылдауға
тырысу;

 Ойлану барысында үнемі келіспеушілікке, нақтылықтың болмауына және
басқа да мәселелерге дайын болу;

 Заттардың түпкі шығу тегіне қарау (заттарға сәйкес үстірт ойламау);
Скептиктік сезімді қолдап тұру.
Сократ сұрақтарын қолдану сыни тұрғыдан ойлауға бағыт бағдар бере
отырып, «саналы тұлғаны» тәрбиелейді. Тұлғаның сезімдік және танымдық
қызметі бірігіп белгілі бір мәселені шешуге белсене қатысады. Саналы
көзқарастың қалыптасуы өз кезегінде сезімдік немесе тұлғаның эмоцианалдық
күйін сыни тұрғыдан ойлауға бейімдейді. Нәтижесінде мұғалімдер:

17

 өзінің және өзгенің идеяларымен, ақпаратпен сенімді жұмыс жасау
қабілетін дамытады;

 өзінің жұмысына жауапкершілікпен қарайды және өзгелерге сыйластық
білдіреді;

 дағдыларын дамытып, рефлексивті қабілетін арттырады;

 интеллектуалдық қабілеті өседі.
Қорыта айтқанда, мұғалімнің рефлексия жасай білу қабілетін қалыптас-
тыруда, сабақ сапасын көтеруге ықпал етумен қатар, өз ойын, пікірін ашық
жеткізе білетін, кез келген мәселеде өзінің сыни көзқарасын айта білетін тұлға
тәрбиелеуде ақпаратты сыни тұрғыдан бағалау және шешім қабылдау және
мұғалімнің мәселеге қатысты жеке позициясын нақтылау қабілеттерін
арттыруда маңызы зор.

Тәжірибелік бөлім

Қазіргі таңда әдіс-тәсілдің тиімдісін мұғалім өз еркімен таңдайды.

Қ.Жұбанов айтпақшы: «Егер мұғалім пәнді жақсы білсе, онда дұрыс әдісті де

табады». Сондықтан түрлі әдіс-тәсілдерді саралай отырып, тиімдісін өзіндік ой

еңбегімен ұштастыра алса, әр сабақ өз нәтижесін беретініне сенемін. Заман

талабына сай шәкірт шығармашылығын дамытуға, мұғалімнің қажеттіліктеріне

жан-жақты жауап беретін тиімді технологиялар шексіз. Тәжірибеде сол

технологияларды қолдану, оның-солын тану, зерттеу, пысықтап анализ жасау –

әр ұстаздың міндеті. Сондықтан сабақтарды жоспарлағанда оқушыларда сыни

ойлауын тудыратын сұрақтар немесе деңгейлік, кеңейтілген, құзырлылық

тапсырмаларды сабақта қолдануға болады. Ендеше, заманауи сабақтың басты

ерекшеліктерін тоқталмақмын.

Пәні: Сауат Мектеп: Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған

ашу гимназия

Күні: 31. 01. Мұғалім: Умарова Нургул Нуржигитовна

2018 ж.

Сынып: 1 Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:- 0

«Б» 34

Сабақтың Табиғатқа саяхат. П п дыбысы мен әрпі (3 сағаты)

тақырыбы

Осы сабақ 1.2.1.2 Оқудың түрлерін (буындап оқу, жиі кездесетін сөздерді

арқылы тұтас оқу, түсініп оқу

жүзеге 1.2.2.1 Мәтінде автордың кім (не) туралы айтқысы келгенін

асатын оқу түсіну.
мақсаттары 1.1.9.1 Сөздегі дыбыс түрлерін (дауысты, дауыссыз, жуан және
жіңішке дауыстылар) ажырату және дұрыс дыбыстау.

1.1.8.1 Берілген сюжетті сурет бойынша шағын әңгіме құрап

айту

1.3.8.1 Жазу жолын, жоларалық кеңістікті, жолдың жоғарғы

және төменгі сызығын сақтап, әріп элементтерін

каллиграфиялық талаптарға сай жазу.

18

Оқу Барлық оқушылар орындай алады: П п дыбысы мен әрпін
мақсаты таниды.

Оқушылардың көпшілігі орындай алады: Дыбыстық талдау
жасап, суреттегі сөздердің атауын жаза алады.

Кейбір оқушылар орындай алады: Берілген сюжет бойынша
шағын әңгіме құрап айта біледі.

Жетістік Оқушылар берілген мәтінен негізгі ойды анықтап, өз іс-
критерий- әрекетіне рефлексия жасай алады.
лері

Құндылық- Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.
тарды
дарыту

Пәнаралық Орыс тілі, жаратылыстану, көркем еңбек
байланыс

АКТ қолдану Аудиожазба, таныстырылым.
дағдылары

Тілдік Оқушылар орындай алады: Сабақ бойындағы берілген
мақсат тапсырмаларды орындауға жұмыстанады.

Тірек сөздер: Кептер, парта, жапырақ, піл, қапшық, қолғап

Талқылауға арналған сұрақтар:

1. Талап үйге нені алып келді?
2. Оның жаралы жеріне не жақты?
3. Оны қайда салды?
4. Оның алдына не қойды?
5. Жазылған кептерді қайда ұшырды?
6. Ол қалай ұшты?
7. Талап, кептердің жазылып ұшқанына не істеді?

Неге екенін айта аласыңдар ма?

1. Талап қандай бала деп ойлайсың?
2. Неліктен? Осындай жағдай сенің өміріңде кездесті ме?

Алдыңғы П-дауыссыз, қатаң. Сөздің басы, ортасы, соңында келетіндігін
оқу біледі.

Сабақ барысы

Сабақтың Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар
кезеңдері

Сабақтың Сәттілік біздер тілейік,
басы Мен – саған, сен – маған.
Ынтымақ- Күндей күліп жүрейік,
тастық Күннің нұрын себейік,
атмосфера- Мен – саған, сен – маған.
сын (Т) Ширату жаттығуы. «Ақиқат не жалған»
- П дыбысы дауысты дыбыс.

19

қалыптас- - П дыбысы тек қана сөздің басында кездеседі. Интерактивті
тыру
5 минут - П дыбысы тек қазақ тілінде кездеседі. тақта

Сабақтың - Пәтер сөзі 3 әріптен құралған.
ортасы
25 минут - Кептер сөзі буынға бөлінбейді.

Кері байланыс «Өзара бағалау»

1-тапсырма: Тыңдалым. (МК; Ө; Қ)

Мәтіндегі негізгі ойды түсініп, автордың не

туралы айтқысы келгенін түсіну білігін

бағалау.

Жаралы кептер Аудиожазба,

Талап жаралы кептерді үйге алып келді. таныстыры-

Жараланған жеріне йод жақты. Кептерді лым

қорапқа салды. Алдына жем, су қойды.

Талап жазылған кептерді далаға ұшырды. Көк

кептер әуелеп ұшып кетті. талап қатты

қуанды. Оқулық

«Сұрақ менен жауап сізден» әдісі арқылы

жабық және ашық сұрақтар қойып

оқушылардан жауап аламын.

1. Талап үйге нені алып келді?

2. Оның жаралы жеріне не жақты?

3. Оны қайда салды?

4. Оның алдына не қойды?

5. Жазылған кептерді қайда ұшырды?

6. Ол қалай ұшты?

7. Талап, кептердің жазылып ұшқанына не

істеді?

8. Талап қандай бала деп ойлайсың?
9. Неліктен? Осындай жағдай сенің өміріңде Бейнекөрсетілі
м
кездесті ме?

Кері байланыс: «Бағдаршам» Мәтіннің

Сергіту сәті: «Қыран құс»
2-тапсырма Топтық жұмыс «Ойлан-топтас- мазмұнына
бөліс». Мәтіннің мазмұнын сюжетті сурет байланысты
арқылы баяндай алу білігін, өз іс-әрекеттеріне сюжетті
суреттер
рефлексия жасауын бағалау.

Тапсырма: Берілген суреттер бойынша

әңгіме құрастыру.

Кері байланыс: Әрбір топ өз жұмыстарын
қорғап, «От шашу» әдісі арқылы бағалайды. Конверт
3-тапсырма (Ж) Конверттегі Әр жұпқа

сөздер суреттер

Кітап, қолғап, дәптер, піл, доп, А4 қағаз, түрлі
түсті маркерлер
қапшық, парта, жапырақ.

20

- Оқушылар конверт ішіндегі сөзді оқып,

тапсырманы орындайды.

1-топ: П дыбысынан басталатын сөздерді теріп

жазады.

2-топ: П дыбысы ортасында кездесетін

сөздерді теріп жазады.

3-топ: П дыбысымен аяқталатын сөздерді

теріп жазады.

4-топ: П дыбысынан аяқталатын сөздерге

дыбыстық талдау жасайды.

5-топ: П дыбысы ортасында кездесетін

сөздерге дыбыстық талдау жасайды.

Кері байланыс: Топтар жұмыстарын Қалыптастыру

«Басбармақ» әдісі арқылы бағалады. шы бағалау

4-тапсырма. Дәптермен жұмыс (Ө; Қ) дәптерлері

Артық сөзді тауып, дыбыс талдау жаса

Көл, өзен, теңіз, дала, шөл, тау, кітап.

Дескриптор: Білім алушы

- Сөздерді оқи біледі;

- Артық сөзді таба алады;

- Дыбыстық талдау жасай алады.

Қалыптастырушы бағалаудың нәтижесін

анықтау, оқу мақсатына жеткен

оқушыларды мадақтау.

Сабақтың Сабақты қорыту. «Кезбе тілші» әдісі Микрафон
соңы
10 минут - П қандай дыбыс?

- П дыбысына қатысты қандай сөздер білесің?

- П дыбысы қандай текшемен белгіленеді?

- Парта сөзіне сөйлем құрай аласың ба?

- Қолғап деген сөзде «п» дыбысы сөздің қай

бөлігінде орналасқан?

- Жапқыш сөзінде қанша буын бар.

Кері байланыс: Үш шапалақ Интерактивті

Рефлексия тақта

Позитивтен баста!

Бүгінгі Не жақсы өтті? Ол неге
сабақтан не жақсы
үйрендім?
өтті?
Не онша
Ол үшін не Рефлексия жақсы
істеуім болмады
керек?
?

Нені есте Қандай
сақтауым тапсырма
қиын болды?
керек?

21

Дифференциа Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру Пәнаралық

ция – оқушы- деңгейін тексеру жоспарыңыз? байланыс

ларға көбірек 1.Әріпті толық түсініп, сабаққа белсене Денсаулық

қолдау көр- араласты: және

сетуді қалай Барлық оқушы Пп дыбысын толық танып қауіпсіздік

жоспарлай- отыр. техникасының

сыз? Қабілеті 2. Топтық жұмыстың қорытындысы: сақталуы

жоғары оқу- Топтық жұмыс кезінде мәтіннің мазмұнын АКТ

шыларға қан- сюжетті сурет арқылы баяндауда 4- топ екі Құндылықтарм

дай тапсыр- сөйлеммен ғана шектелді. Қалған топтар ен байланыс

малар қоюды тапсырманы жақсы орындады. (тәрбие)

жоспарлап 3.Жазба жұмыстардың қорытындысы:
отырсыз? Қалыптастырушы бағалауда барлық оқушы-

лар берілген сөздердің ішінен артық сөзді

тауып, оған дыбыстық талдау жасай алды.

Қолдау көр- Сабаққа жақсы араласқан оқушыларды Орыс тілі,

сету. Қабілеті смайликтер, жұлдызшалар арқылы мадақтау. жаратылыстану

жоғары оқу- , көркем еңбек

шылар айтыл-

ған сөздер

мен сөйлем-

дердің көп-

шілігін дұрыс

қайталай

алады.

1. Аудиожазбадан мәтінді тыңдаған соң өз түсінгендері бойынша

Рефлексия сұрақтарға өте жақсы жауап берді. Оқушылар кейіпкердің орнына

өздерін қойып, ойларын жақсы жеткізе білгендіктеріне риза

болдым.

2. Қабілеті жоғары оқушылар топқа берілген сюжетті суретке

әңгіме құрастыруда өз ойларын сыни тұрғыда ойлана отырып

жауап берген тұсы сабағымда сәтті шықты.

3. Сыныптағы оқушылардың барлығы дерлік дыбыстық талдауды

жақсы меңгергендіктерін дәптермен жұмыс жасау кезінде

байқата білді.

4. «Бірге ойлаймыз» әдісі бойынша шығармашылық жұмысты әр

топ оқушылары өз деңгейлерінде қорғап шықты. Оқушылардың

бүгінгі сабақты қаншалықты меңгергендіктері «Кезбе тілші» әдісі

арқылы және кері байланыс арқылы білінді.

5. Сабақ өз мақсатына жетті, себебі сабақ басында қойылған

мақсаттарға жете білдім.

6. Сабағымның әлісіз тұсы кейбір оқушылардың сөйлем

құрастыру деңгейінің орташа болуында. Алдағы сабақтарымда

сол оқушылармен жұмысты жандандыра білсем, ол оқушылар да

бұл тапсырманы орындауда қиындық көрмейтін болады.

22

Пәні: жара- Мектеп: Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған
тылыстану гимназия
Тақырыбы:
Жер. Жер ға-
ламшарының
көрінісі

Күні: Мұғалімнің аты-жөні: Умарова Нургул Нуржигитовна

Сынып: 1 Қатысқандар саны: 34 Қатыспағандар
«Б» саны:0

Оқу 1.4.1.1. Жердің пішіні шар тәріздес екенін білу
мақсаты: Білу. Түсіну. Қолдану. Талдау.

Дағдылар:

Сабақтың Барлық оқушылар жасай алады: Оқушылар жер
мақсаты: ғаламшарының шарға ұқсайтынын біледі;

Оқушылардың көбі жасай алады: Жердің шарының моделін
жасайды; Ғарышкерлердің атын атайды.

Оқушылардың кейбірі жасай алады: Тәжірибе жасау
арқылы Жердің шарға ұқсайтынын анықтайды;

Жетістік Тәжірибе жасау арқылы Жердің шарға ұқсайтынын анықтайды;
критерийле Жердің шарының моделін жасайды;
рі: Ғарышкерлердің атын атайды.

Тілдік Жер ғаламшары, глобус, шар
мақсат:
Негізгі терминдер мен сөзтіркестер:
Жер - земля - earth

Алдыңғы Талқылау үшін сұрақтар:
білімдер - Телескопты қай жерге орналастырған дұрыс?
- Қазіргі телескоп пен алғашқы телескоптың қандай
айырмашылығы бар?
- Алғашқы телескопты кім тапты?
- Әлемдегі ғарыш айлағы қай жерде орналасқан?
- Адамдар ғарышты не үшін зерттейді?
- Ғарышты зерттейтін құрал
- Қазақстандық қандай ғарышкерлерді білесің?
Қазір ғарышты қалай зерттейді?

Жоспар

Жоспарлан Жоспарланған іс-әрекет Ресурс
ған уақыт тар

Басы Психологиялық ахуал
Сәттілік біздер тілейік,
Мен – саған, сен – маған.
Күндей күліп жүрейік,

23

Күннің нұрын себейік,

Мен – саған, сен – маған.

- Балалар, мен сендерді көргеніме қуаныштымын !

- Балалар, жаратылыстану пәнінде, біздер, үнемі

тәжірибе жасап үйренеміз. Өзіміз үшін жаңалықтар

ашамыз.

- Бүгін де, біз, зерттеушілер боламыз, ал біздің сынып

зертханаға айналады.

- Бірақ алдымен зертханада жұмыс істеуге дайынбыз

ба?

- Ол үшін мен, сіздерді тексеріп алайын.

1 – сынақ. (Ұ) «Ақиқат не жалған»

Ғарыш - бұл шексіз кеңістік Ақиқат

Біз өмір сүріп жатқан планета Юпитер деп аталады

Ақиқат

Жер - Күн Жүйесіндегі планеталардың бірі Жалған

Күнде өмір бар Ақиқат

Ғарыш кемелері стадионнан ұшырылады. Ақиқат

Ғарышты зерттейтін зертхана расытхана деп аталады

Ақиқат

Алғашқы телескопты Галилео Галилей тапты.

Жалған

Бағалау: Өзін- өзі бағалау

- Бәрекелді, бірінші сынақтан сүрінбестен өттіңіздер.

2 – сынақ. (Ө) Жұмбақтар шешу Жұмба

Балалар жұмбақтарды шешеді, мұғалім тақтаға қ-тар

жұмбақтың шешуінің суреттерін бекітеді. Жер,

Зер, зер кілем, зер кілем, Ай,

Көтерейін десем зор кілем. (ЖЕР) Глобус

Қонақтап күнде қонар су бетіне, суретте

Сүйсінер барлық адам келбетіне. рі

Тұлғасы су ішінде көрінеді,

Таңырқап қарап тұрсам суретіне. (АЙ)

Доп сынды келбетi,

Онда бар түп-түгел,

Әлемнiң әлпетi. (ГЛОБУС)

Бағалау: Бірін-бірі бағалау «Үш шапалақ»

- (Ө) Енді үшінші сынақ.

- Біз, бүгінгі сабақтың зерттеу тақырыбын

анықтауымыз керек.

- Тақтада ілінген суреттерге қарап, бүгінгі зерттеу

тақырыбын анықтаңыз.

- Балалардың жауаптары тыңдалады.

- Шынында да, біз ғарыш тақырыбында зерттеу

жұмысымызды жалғастыра береміз. Ал бүгінгі

24

сабағымызда Жердің планетасы туралы көбірек

Тілдік білетін боламыз. АКТ

құзіреттілік - Сабақ барысында Жер деген сөзді көп қолданамыз.
ті Сол себепті Жер сөзін үш тілде айтып үйренейік.
қалыптаст Жер - земля - earth
ыру (МК) Ой қозғау
Жер қандай деп ойлайсыңдар? (бала жауабын тыңдау)

- Жақсы балалар, ал енді бәріміз көңілімізді экранға

аударайық.

- Балалар мына суретке назар

аударайық

- Ертеде жерді қалай

елестеткен?

- Жер-шар тәрізді екенін бұрынғы адамдар білген жоқ.

Олар жүре берсек жердің шетіне шығамыз деп ойла-

ған. Келе-келе жиһанкездер қаншама жүргенімен жер-

дің шетіне шыға алмайтынын білді. Жер шар сияқты

Ортасы екеніне тұжырым жасаған грек ғалымдары. Ерте за- АКТ
манда адамдарды Жер ғаламшарының пішіні қандай

екендігі көп ойлантатын. Ежелгі Қытайда Жерді тегіс

тіктөртбұрыш деп санаған. Үндістандықтар Жерді үш

піл көтеріп тұрады, ал пілдер үлкен тасбақаның үс-

тінде, тасбақа жыланның үстінде орналасқан деп ойла-

ған. Ал жылан шексіз сүтті мұхитта жүзіп келе жатыр Тарелк

деген ой қалыптасқан. Жылан сақина тәріздес жерді а, доп

айналып жүреді деп есептеген.

- Жердің пішіні жөнінде екі болжам бар:

1. Ежелгі қытайлықтар Жерді тегіс тіктөртбұрыш деп

ойлаған. Парта,

2. Ежелгі гректер Жерді шар тәрізді деген ой айтты. кеме

ҚБ 1.4.1.1. Жердің пішіні шар тәріздес екенін білу

(Т) «Зерттейік!»

1-топ: Жердің пішіні мына
заттардың қайсысына сәйкес Үстел
келеді. Не себепті? Ойыңды шамы,
парта,
дәлелдеп айтып бер.
2- топ: Алдымен қағаздан жасалған кемені партаның глобус
Глобус,
үстімен жүргізіп көріңдер.
кеме
- Кеме қозғалғанда, оны тұтас көруге болады ма?

- Енді сол кемені доптың үстімен жүргізіңдер.

- Кеме қозғалғанда, оны тұтас көруге болады ма?

3-топ: Үстел үсті шамын жағып парта бетіне түсіріп

көріңдер. Жарық қалай түсетінін анықтаңдар?

25

- Енді үстел шамын допқа түсіріңдер. Жарық қалай

түседі?

4-топ: Глобуста белгіленген жерден бастап кемені

жүздіріңдер. Жердің шеті бар ма? Дәлелдеп айтып

беріңдер

5-топ: Ежелгі қытайлықтардың болжамы бойынша Парта,

Жер парта сияқты төртбұрышты. Сіздер осы болжамға машина,

келісесіңдер ме? қуыршақ

Әр топ өз қорытындыларын ортаға шығып айтады.

Дескриптор:

 Жердің пішінін зерттейді; АКТ
 Жердің пішіні шар тәріздес екенін біледі;

Бағалау: Мұғалім көмегімен бағалау Қалыпта
Сергіту сәті «Мен ғарышкер боламыын» сты-
(Ө) Саралау тапсырмалары рушы
Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырма бағалау
1. Пішіні Жердің пішініне ұқсас заттарды белгіле. парақша

сы,

Дескриптор: қарында
 Пішіні Жердің пішініне ұқсас заттарды табады; ш

 Пішіні Жердің пішініне ұқсас доп пен Күнді

белгілейді.

2. Жерге ең жақын аспан денесін белгіле

А. Күн Ә. Ай Б. Марс

Дескриптор:

 Жерге ең жақын аспан денесін белгілейді

3. Жер туралы қандай мақал-мәтел білесің?

Дескриптор:

 Жер туралы білетін мақал-мәтелді айтады.

Соңы (ТЖ)Мәтінді сатылай кешенді талдау. Жер

дегеніміз не?

1. Анықтама. Жер бұл – ғаламшар. Жер Күннен

үшінші тұрған ғаламшар. Жердің серігі Ай.

2. Ерекшелігі. Ғаламшарлардың ішінде тек Жерде

ғана ауа бар. Сол себепті Жерде ғана адамдар өмір

сүреді.

3. Салыстыру. Жер – шар тәрізді дене. Жер үлкен.

Ғарыштан қарағанда Жер көгілдір. Себебі, Жердің көп

бөлігін су алып жатыр.

4. Экологиясы. Жер бетінде өмір сүріп жатқан

барлық адамдар Жер шарын қорғау керек. Жер біздің

құтты мекеніміз. Себебі басқа ғаламшарларда тіршілік

жоқ.

26

5. Ғарыш әлеміне жол. Ғарышқа жол 1957 жылы 4

қазанда ашылды. Кеңес Одағында Жердің жасанды

серігі ұшырылды. 1961 жылы 12 сәуірде Ю.А. Гагарин

ғарыш кемесімен жер шарын айнала ұшты.

Дескриптор:

 Жер ғаламшарына анықтама береді;

 Жер ғаламшарының ерекшелігін айтады;

 Жер ғаламшарыын басқа ғаламшармен

салыстырады;

 Жер ғаламшарының экологиясын айтады;

 Ғарыш әлеміне жол ашқан ғарышкерлер туралы

айтады;

Бағалау. Бірін-бірі бағалайды. От шашу

Рефлексия

Сабақта ұшқыр ой айтып, Ұшақ
тез жауап берген балалар

Кейбір сұрақтарға жауап Машина
бермей, сабаққа орташа
деңгейде қатысқан
оқушылар

Сабаққа мүлдем қатыспаған Ат арба
оқушылар

Пәні : Мектеп: Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған

Жаратылыс- гимназия

тану

Ортақ тақырып: Заттар және олардың қасиеттері

Тақырыбы: Су. Ол қандай екен?

Күні: Мұғалімнің аты-жөні: Умарова Нургул Нуржигитовна

Сынып: 2 Қатысқандар: 34 Қатыспағандар:

«Б»

Сабақ Су. Ол қандай екен?

тақырыбы

Осы сабақ 2.3.3.1 Судың физикалық қасиеттерін анықтау (дәмсіз, иіссіз,

арқылы түссіз,белгілі бір формасының болмауы, аққыштығы);

27

жүзеге 2.3.3.3 Судың табиғи көздерін анықтау

асатын оқу

мақсаттары

Сабақ Білім алушылардың барлығы мынаны орындай алады:

мақсаттары Судың дәмсіз, түссіз, мөлдір және аққыш екенін біледі;

Білім алушылардың көбісі мынаны орындай алады:

Зерттеу жұмысы арқылы судың түссіз, дәмсіз, мөлдір және

пішінсіз қасиеттері бар екенін дәлелдейді;

Білім алушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Табиғи су көздерін анықтайды;

Бағалау  Судың дәмсіз, түссіз, мөлдір және аққыш екенін біледі;

критерийле  Зерттеу жұмысы арқылы судың түссіз, дәмсіз, мөлдір және
рі пішінсіз қасиеттері бар екенін дәлелдейді;

 Табиғи су көздерін анықтайды;

Тілдік Пәнге тән лексика мен терминология: Қасиеттер, дәм, иіс,

мақсат пішін, аққыштық, мөлдір, сұйықтық, газ тәрізді, қатты күй.

Диалог пен жазу үшін пайдалы сөздер мен тіркестер:

-Неліктен судың дәмі мен иісі болмайды?

-Неліктен судың тұрақты пішіні жоқ?

-Шүмектен аққан су қандай қасиетке мысал болады?

-Неліктен суды үнемдеу керек?

Құндылық- Ынтымақтастық, шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау;

тарды Табиғатқа қамқорлық көрсету;

дарыту

Пәнаралық Әдебиет, математика, музыка

байланыстар

АКТ қолдану Таныстырылым арқылы айтылым, оқылым, тыңдалым

дағдылары дағдылыарын арттыру

Бастапқы Ауаның қасиеттерін және суды қолдануды біледі.

білім

Сабақ барысы

Сабақтың

жоспарланғ Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар

ан кезеңдері

Сабақтың Жағымды ахуал туғызу.(Ұ)

басы Бақшаның әсем гүлдері

Суды жақсы көреді.

Иіледі оң жаққа,

Иіледі сол жаққа.

Жапырағын жазады,

Бұлттарға қарай созады.

Өлеңді айтып болған соң, оқушыларды өлеңдегі

заттың атын білдіретін сөздерді ататып, бір, екі, үш,

төрт деп санай отырып топтарға біріктіріп аламын.

28

1-топ «Гүл» 3-топ «Жапырақ» Суреттер
2-топ «Су» 4-топ «Бұлт» Топ
«Мадақтау» арқылы оқушылардың іс- аттары
әрекеттерін бағалау

Өткенді (ҰЖ) «Төрт бұрыш» әдісі
пысықтау Əр бұрышқа әртүрлі пікір ілінеді.
 Ауаны қалай ұстап алуға болады?
Сабақтың  Заттарды ауамен толтыра аламыз ба?
ортасы  Ауа жылуды қалай сақтайды?
 Суықтан сақтану үшін қандай киім киеміз?

Оқушылар өздерінің жауаптарына жақын бұрышқа
барып тұра алады.

1-топ Солтүстік жануарларының әр қылшығының
ортасында түтікше болады. Ол күн сәулесін терге
өткізіп, жылуды ұстап тұрады.

2-топ Ауа бүкіл кеңістікті толтырады. Шарды
үрлегенде ауа толады.

3-топ Тері, қауырсын, мамық, мақта, киіз және басқа
заттар жылуды сақтайды.Себебі, олардың арасында
ауа бар.

4-топ Пима, тоқыма киім, етік, қолғап, тон т.б

Бағалау: « Бағдаршам» әдісі арқылы топтар бір-

бірін бағалайды

Нұсқау беру жəне айту тәсілі

(ӨЖ) «Суреттер галериясы» әдісі

Жаңбыр, шық, тұман, мұз, бұлт, бұршақ, қардың Тақырып-

суреттері ілінеді. тық

- Мына суреттерге қарап бүгінгі сабағымыздың суреттер

тақырыбын анықта

- Су АКТ

- Ендеше бүгінгі сабағымыздың оқу мақсаты Слайд

 Судың физикалық қасиеттерін анықтау;

 Судың табиғи көздерін анықтау;

- Сабақтың соңында жетуге тиісті Жетістік

критерийі

Сен

 Судың қандай қасиеті бар екенін білесің;

29

 Зерттеу жұмысы арқылы судың түссіз, дәмсіз,
мөлдір және пішінсіз қасиеттері бар екенін
дәлелдейсің;

 Судың табиғи көздерін анықтайсың;

- Бүгінгі сабағымыздың оқу мақсатына жету үшін
түрлі тәжірибелер жасаймыз
Көрсету жəне модельдеу тәсілі
(МК ТЖ) «Мен зерттеушімін» әдісі
ҚБ 2.3.3.1 Судың физикалық қасиеттерін анықтау
(дәмсіз, иіссіз, түссіз, белгілі бір формасының
болмауы, аққыштығы);

Тәжірибе 1. «Су — мөлдір

Қасықты алдымен су құйылған стақанға, содан соң

сүт құйылған стақанға салыңыз.

- Қасық көріне ме?

- Нені байқадыңыздар? Су және
- Бұдан судың қай қасиетін көре аламыз? сүт

Тәжірибе 2. «Суда дәм жоқ» құйылған

Түтікше арқылы су ішіп көріңіз. Онда дәм бар ма? стакандар
Қасық
Салыстыру үшін шырынды ішіп көріңіз.

- Стақандарға құйылған сұйықттардың дәмін татып

көріңіздер. Су және
- Нені анықтадыңыздар? шыныр
- Бұдан судың қай қасиетін көре аламыз? құйылған

Тәжірибе 3. «Судың иісі жоқ» ыдыста ванилин стакандар
Бірінші ыдыста су, ал екінші Түтікше

араластырған су құйылған

- Стақандарға құйылған сұйықтарды иіскеп
көріңіздер. Су
- Нені байқадыңыздар? құйылған
- Бұдан судың қай қасиетін көре аламыз? стакан
Ванилин

Тәжірибе 4. «Судың пішіні жоқ»

Әртүрлі ыдыстар беріледі.

- Суды стақаннан басқа түрлі пішіндегі ыдыстарға Әр түрлі

құйыңыз, үстелге төгіңіз. пішінді
ыдыстар
- Нені байқадыңыздар?
- Бұдан судың қай қасиетін көре аламыз?

Дескриптор: Білім алушы
 Судың мөлдір екенін анықтайды;

30

 Судың дәмсіз екенін анықтайды;

 Судың иіссіз екенін анықтайды;

 Судың пішіні болмайтындығын анықтайды;
Білім алушылар тәжірие жасау арқылы судің
физикалық қасиеттерін анықтап, қорытынды
шығарады. Топ алдында қорғайды.
Бағалау: Мұғалім көмегімен бағалау

М.К Оқушыларға түсіндіріп өтемін
- Жаңбыр не шық тамшылары жапырақтың бетімен
төмен сырғиды. Тау өзені сарқырап, сарқырама
гүрілдеп, жылғалар сылдырлап ағады. Осының
барлығы судың аққыш екенін көрсетеді.

Түсіндіру жəне сипаттау тәсілі АКТ
(ЖЖ) «Ойлан, жұптас, бөліс» әдісі Слайд
- Қандай заттарды мөлдір деп айтамыз?

- Терезенің лас әйнегін мөлдір деуге болады ма? Неге

екенін түсіндір.

Дескриптор: Білім алушы Лас
 Мөлдір сөзіне түсінік беріп, мысал келтіреді; әйнек
 Лас әйнекті мөлдір емес екенін түсіндіреді;

Бағалау: «Смайлик» арқылы өзін-өзі бағалайды.

Сергіту сәті: «Су туралы не білесің?» видео
көрсетемін

(МК) Смайликт
- Балалар бәріміз бері қарайық. ер
- Менің қолымдағы не?
- Глобус АКТ
- Глобус деген не? https://ww
- Жердің дәл пішіні w.youtube
- Осы глобуста қандай түстерді көріп тұрмыз .com/watc
- Көк, сары, жасыл h?v=3_Z
- Қай түс басым? QDr_tugg
- Көк Видеокөр
- Неге? Неліктен деп ойлайсың? се-тілім
- Себебі Жердің ¾ бөлігін су алып жатыр
- Осы басым бөлікті нелер құрайды? Глобус
- Өзен, көл, теңіз, мұхит, бұлақ т.б.
- Бұлар табиғи су көздеріне жатады

31

Сабақтың Қорытынды шығару жəне есте сақтау тәсілі
соңы 3-тапсырма. «Дұрысын таңда» әдісі
ҚБ 2.3.3.3 Судың табиғи көздерін анықтау
(ӨЖ) Суреттерге қара.Су көздерінің атауларын
жаз.Өте таза табиғи су көзінің атауын қорша.Таза
суды сипаттайтын сөздерді белгіле

Жұмыс
дәптері

Кері Дескриптор: Білім алушы
байланыс  Су көздерін атауларын жазады;
 Таза су көзін қоршалайды, белгілейді;

Бағалау: Бірін-бірі бағалайды.

Кері байланыс: «Ойлан тап» әдісі
- Табиғатта таза суды қайдан кездестіруге болады?
(Өзен, көл, теңіз, құдық, бұлақ)
- Табиғи су көздерін ата? (Құдық, бұлақ)
- Судың қандай қасиеттері бар? (Аққыш, мөлдір,
түссіз, дімсіз, иіссіз)
- «Мөлдір», «аққыш» қасиеттер неге тән? (Суға)

Бағалау: Сабаққа белсене қатысқан білім
алушыларды ауызша мадақтап отырамын.

Рефлексия «Су. Ол қанай екен?» табиғи су көзін жарнамалау Жарнама

Үйге 32
тапсырма

Пәні: математика Мектеп: Әл-Фараби атындағы №21

Тақырыбы: Үш таңбалы санды бір мамандан-дырылған гимназия

таңбалы санға жазбаша көбейту

/Қазақ халқының ұлы ағартушылары.

Абай

Күні: 13.02.2020ж. Мұғалімнің аты-жөні: Умарова Н.Н.

Класс: 3 « Б» Қатысқандар Қатыспағандар

Оқу мақ- 3.1.2.10 үш таңбалы сандасрадныыб:ір таңбалы санғасжанаызб:аша көбейту

саттары алгоритмдерін қолдану.

Күтілетін Барлық оқушылар: үш таңбалы санды бір таңбалы санға

нәтижелер разрядтан аттамай жазбаша көбейту тәсілдерін амалдар орындауда

қолдана алады;

Бірқатар оқушылар: үш таңбалы санды бір таңбалы санға

разрядтан аттамай көбейту тәсілдерін пайдаланып амалдар тізбегін

орындай алады және өрнектерді салыстыра алады;

Кейбір оқушылар: үш таңбалы сандарды бір таңбалы санға

разрядтан аттамай жазбаша көбейтуге берілген есептерді

шығаруда қолдана біледі және мысалдардағы қателерді қалпына

келтіре алады;

Тілдік Оқушылар:

мақсаттар үш таңбалы сандарды бір таңбалы санға жазбаша көбейту мен

бөлудің жазбаша тәсілдерін түсіндіреді.

Пәндік лексика және терминология:

Үш таңбалы санды бір таңбалы санға көбейтудің жазбаша

тәсілдері.

Сабақта диалог/жазу үшін пайдаланатын тіл.

Талқылау:

Үш таңбалы санды бір таңбалы санға көбейтуді баған түрінде жазу

ыңғайлы.

Бірліктерді бірлікке көбейтіп, бірліктердің астына жазады.

Ондықтарды ондықтарға көбейтіп, ондықтардың астына жазады.

Жүздіктерді көбейтіп, жүздіктердің астына жазады.

Жазу

Үш таңбалы санды бір таңбалы санға көбейтуді жазбаша жазыңдар.

Тірек Разрядтан аттамай екі таңбалы санды бір таңбалы санға жазбаша

білім, білік, көбейту, үш таңбалы сандарды разрядты қосылғыштардың

дағдылар қосындысы ретінде ұсыну, қосындыны санға көбейту.

Жоспар

Жоспарлан- Жоспарланған іс-әрекет Ресурстар

ған кезеңдер

Ынталандыру.
Сабақтың Әсемпаз болма әрнеге,

басы Өнерпаз болсаң арқалан.

33

Сен де бір кірпіш дүниеге

Кетігін тап та бар қалан.

- Балалар бұл кімнің сөзі? Оқулық

- Абай Құнанбаевтың сөзі.

Абай туралы оқушылардың не білетінін сұрау. Ұлы

Кері байланыс жасау арқылы өткенді пысықтау. ағарту-

Мұғалім оқушыларға қазақ халқының ұлы шылардың

ағартушылары туралы әңгімелейді. портреттер

Оқу мақсатын таныстыру і

3.1.2.10 үш таңбалы сандарды бір таңбалы санға

жазбаша көбейту алгоритмдерін қолдану.

АКТ

Күтілетін нәтижені анықтау

Сен:

 Үш таңбалы санды бір таңбалы санға көбейтесің.

Белсендіру. Биыл Абай атамыздың 175 жыл. Сол Ақ

Сабақтың мерейтойға әрқайсымыз Абай атамызға ескерткіш парақтар,
ортасы
орнатуымыз керек. Сіздердің алдарыңызда қалам,

ескерткішті қалау үшін кесектер берілген. Сол кесектер,

кесектердегі тапсырманы дұрыс орындаған бала, есептер

сабақ соңында қз ескерткішін тарту етеді. жазылған

парақтар

ҚБ 3.1.2.10 үш таңбалы сандарды бір таңбалы санға Абайдың

жазбаша көбейту алгоритмдерін қолдану. бюсты

БІЛУ Өрнектерді баған

Үш таңбалы сандарды түрінде жаз және

бір таңбалы снға есепте

көбейту алгоритмін 413 · 2 121 · 4

білемін. 232 · 3 342 · 2

ТҮСІНУ Салыстыр:

Көбейту алгоритмін 324 · 2 * 561 – 327

қалай қолдану 23 · 4 * 134 · 2

керектігін түсінемін. 304 · 2 * 304 + 304

ҚОЛДАНУ Амалдар бойынша

Көбейту алгоритмін есепте

қолданамын. 444 · 2 - 378

500 + 143 · 2

ТАЛДАУ Есепті шығар

Есептеу үшін жазбаша Сәрсенбі күні 3

немесе ауызша кластан әрқайсысында

тәілдердің қайсысын 32 оқушы, ал бейсенбі

қолданған дұрыс күні 4 кластан

екендігін анықтай әрқайсысында 21

аламын. оқушы Абайдың

кітабын оқыды. Екі

34

күнде барлығы неше

оқушы Абай туралы

кітап оқыды?

ЖИНАҚТАУ Өрнектер

Жазбаша есептеу құрастырып,

тәілдеріне өрнектер олардың мәнін тап

құрастыра аламын. Қосылғыш 124 256

·3

Қосылғыш 33 · 112 ·

34

Қосындының

мәні

БАҒАЛАУ Есептеулерді тексер.

Есептеулердің дұрыс Жіберілген қателерді

орындалғанын тексере түзет

аламын.

231212

х3х4

713626

Дескриптор:

 үш таңбалы санды бір таңбалы санға жазбаша

көбейту алгоритмдерін қолдана алады

Сабақтың Кері байланыс: Блум таксономиясы Блум
соңы
Рефлексия таксоно-

– Сабақтың басында біз алдымызға қандай мақсат миясының

қойдық? деңгелері

– Осы мақсатқа жете алдыңыздар ма?

– Қиындық туындады ма?

– Сол қиындықтарды жеңе алдыңыз ба?

– Бүгін өзіңе қандай баға қойдың?

Өз жұмысын ескерткішпен ұсынады.

Үй жұмысы. Оқушылар оқулықтағы №7 тапсырманы
орындайды, амалдардың орындалу тәртібін Ескерткіш

анықтайды, разрядтан аттамай үш таңбалы санды бір

таңбалы санға жазбаша көбейту алгоритміне сәйкес
амалдарды баған түрінде жаза отырып, үш таңбалы Оқулық

сандарды ауызша қосу мен азайтуды орындайды.

Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған гимназия Пәні: Жаратылыстану

Сабақтың тақырыбы: Ауа қалай қозғалады?

Күні: 08.12.2020ж Мұғалім: Умарова Н.Н.

Класс: 4 «Б» Қатысқаны: Қатыспағаны:

Оқу мақсаты 4.3.2.4 ауаның табиғаттағы орын ауыстыру процесін

түсіндіру;

35

Бағалау Ауаның табиғаттағы орын ауыстыру үдерісін

критерийлері сипаттайды;

Ауаның қозғалысына мысал келтіреді.

Тілдік мақсаттар Пәндік терминология мен тірек сөздер

ауа қозғалысы, жел

Құндылықтарды Өзін-өзі бағалау және өзара бағалау арқылы

дарыту жауапкершілік сезімін қалыптастыру. Құрмет, еңбек

пен шығармашылық, ашықтық, өмір бойы білім алу

Пәнаралық Күнделікті өмірмен байланыстыру

байланыс

Алдыңғы білім Ауаның құрамын, оның қасиеттерін біледі.

Жоспарланған әрекет Ресурстар

Басталуы Психологиялық ахуал қалыптастыру.

Алдыңғы білімді еске түсіру.

Ортасы Тақырыпты ашу: "Көрінбейтін сиқыршы"

Жер бетінде көзге көрінбейтін бір сиқыршы бар.

Онымен әркім - ақ күнделікті кездеседі. Сен оны

көрмейсің, бірақ маңайыңда екенің сезесің. Ол есікті

тарс жабады. Көшемен келе жатқанда жапырақтың

жұлынып түсіп, жорғалай жүргенің көресің, оны

көрінбейтін сиқыршы алып бара жатқаның сезесің. Ол

сенімен бірге жүреді. Барма, жоқ па анық білмейсің, Ол

жоқ жерде, өмір мүлде сүрмейсің. Ол не?

- АУА

Жедел жауап.

- Ауа деген не? (Ауа қабаты бізді және біздің

ғаламшарымыз - Жерді қоршап түр. Осы қабатты

атмосфера деп атаймыз)

- Ауаның құрамын ата. (Азот 78%, Оттегі 21%,

Көмірқышқыл 1%)

- Ауаның қандай қасиеттерін білесің? (түссіз, иіссіз,

серпіледі, жылуды жай өткізеді, өсімдіктер өседі,

мөлдір, от жағу үшін) Парақ

"Ауа қозғаласын анықтау"

- Олай болса, қазір ауа жанымызда барма екен,

қолымызбен бетімізді желпіп көрейік! Нені байқадық?

(суық ауаның соққанын сезінгенін айтады)

- Дұрыс, бұл ауаның қозғалысы.

Күтпеген сәт. есік қағылып шарды беріп жібереді.

- Балалар, бізге мына шарды поштасы алып келіпті. Шар

Бұны жіберген досымыз - Самал жел екен.

36

"Шардың ішінде не жасырғанын табыңдар. Оның ішінде
не болуы мүмкін?" шардың байланған жібін шешіп,
ішіндегі ауаны жайлап шығарамыз.

Оқулық
Ауаны не үшін салқындатады?
Желдеткішті ашып көру немесе салқындатқышты қосу.
Оқулықтағы сурет бойынша әңгіме жүргізу.
- Суық ауа қандай бағытта қозғалады? Ол қандай түспен
көрсетілген?
- Жылы ауа ше? Ол қандай түспен берілген?
- Салқындатқын неліктен есіктің жоғарғы жағына, ал
батарея терезенің астына орналастырылған?
- Салқындатқыш не үшін қолданылады?
- Қане балалар, енді ауа жайлы түсініктерімізді іс -
тәжірибемен толықтырайық.

ҚБ 1 - тәжірибе: "Апельсинмен"
- Апельсиннің қабығын ашып, ненің иісін сезгенін Апельсин
айтады.
Нәтижесі: апельсиннің иісі ауаға тез тарап кетіп, иіс
біздің мұрнымызға барады,бұл иіс ауа арқылы бізге
жетіп тұр.
Дескриптор:
Ауаның табиғаттағы орын ауыстыру процесін түсінеді;
Ауаның қозғалысына мысал келтіріп, орын ауыстыру
процесін сипаттайды.

2 - тәжірибе: "Ауаны ұстап алайық" Полиэти-

Полиэтиленді целофан қалтамен. лен пакеті

- Мына қалтаны алындар, ішінде не бар? ештене

- Қараңдаршы ол өте жұқа. Қазір осы қалтаның ішіне ауа

толтырып аузын мықтап ұстаймыз. Қалтаның іші ауаға

толды. Ол көпшікке ұқсайды. Енді оның аузын ашып,

ауаны шығарамыз. Ол қайтадан жұқа болып қалды,

неліктен?

Нәтиже: себебі, оның ішінде ауа жоқ. Ауаны сыртқа

Бекіту: шығарып жібердік, көрінбейді, оны дорбамен ұстап
байқадық, сезіндік.

Ойын: "Кім тапқыр?"

Рефлексия Оқушыларға ауа туралы мәліметтер айтылады, дұрыс
Сабаққа болса отырып, бұрыс болса тұрады!
кері - Ауа мөлдір (отыр)
байланыс Ауаны көреміз (тұр)
- Ауасыз өмір жоқ (отыр)

- Ауаны иіскейміз (тұр)

- Ауамен тыныс аламыз (отыр)

37

Оқу - Ауамен ойнаймыз (тұр) Жұмыс
тапсырма - Ауаны жұтамыз (отыр) дәптері
сы Дәптерге желдің анықтамасын жазу.
Жел дегеніміз – жер бетіндегі ауаның қозғалысы. Оқулық
Бүгін мен ... білдім.
–Маған ... қызық болды.
–Маған ... қиын болды.
–Мен тапсырманы ... орындадым.
Оқу тапсырмасы: Ауа қалай қозғалады?

Қосымша ақпарат

Саралау: Сіз қосымша көмек көрсетуді қалай

жоспарлайсыз?

Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды

жоспарлайсыз?

Бағалау: Оқушылардың үйренгенін, материалды ҚБ тапсырмаларының

меңгергенін тексеруді қалай жоспарлайсыз? орындау деңгейіне қарай

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақтың оқу мақсаты шынайы ма? Сабақ мақсаты айқын

Сыныптағы ахуал қандай болды?

Бүгін оқушылар не білді?

Мен орындаған саралау шаралары тиімді болды ма?

Мен сабақ жоспарымды орындап үлгердім бе?

Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және

неліктен?

Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған гимназия Пәні: Жаратылыстану

Сабақтың тақырыбы: Дыбысты бәсеңдетуге болады ма?

Күні: Мұғалім: Умарова Н.Н.

27.01.2021ж.

Класс: 4 «Б» Қатысқаны: Қатыспағаны:

Оқу мақсаты 4.5.3.1 белгілі бір кедергілердің дыбыстың қаттылығы мен

таралуына әсерін зерттеу және түсіндіру;

Бағалау - қатты және бәсең дыбыстарды ажыратады.

критерийлері - дыбыстардың қаттылығы мен таралуын зерттейді, нақты

деректермен дәлеледемелер келтіреді.

Тілдік Тілдік дағдылар: -жаңғырық -дыбыстың шағылуы

мақсаттар Терминология: дыбыстың шағылуы,жаңғырық

Талқылау сұрақтары: Дыбыс деген не? Дыбыс қалай

таралады?

Құндылықтарды Өзін-өзі бағалау және өзара бағалау арқылы жауапкершілік

дарыту сезімін қалыптастыру. Құрмет, еңбек пен шығармашылық,

ашықтық, өмір бойы білім алу

Пәнаралық Күнделікті өмірмен байланыстыру

байланыс

38

Алдыңғы білім Көлеңке және оның өзгеруі
Басталуы
Жоспарланған әрекет Ресурстар

1.Психологиялық ахуал

Алдыңғы білімді еске түсіру. Дыбыс дегеніміз

«Зымыран сұрақтар не?

- Дыбыстың шағылуы мен жарықтың Дыбысты қалай

шағылуының ұқсастығы бар ма? естиміз?

Айырмашылығы неде? https://twigbilim.kz/

- Дыбыстың шағылуынан тауда /kz/film/

қандай құбылыс болады? whatis-sound

- Жарық және дыбыстың қандай

қасиеттерін білесіңдер?

Жарық Дыбыс

Түзу Шағылады, шағылуын

бойымен жаңғырық деп

таралады атаймыз

Шағылады дыбыс толқындары

барлық бағытта

таралады

Жұтылады Үш агрегаттық күйде

де дыбыс толқындары

тарала алады

ҚБ: тамаша, жарайсың!

Тағы басқа да жауаптар беруі мүмкін.

Сонымен жарықтың шағылу және

жұтылу қасиеті бар екендігін білдік.

Онда дыбыстың шағылу қасиеті болса,

дыбыстың жұтылу қасиеті болуы

мүмкін бе?

Сабақтың мақсатын және

тақырыбын анықтау.

Бүгінгі біздің сабағымыздың

тақырыбы:

Дыбысты бәсеңдетуге бола ма?

Сабақ мақсаттары:

Бүгінгі сабақта, сен:

Дыбыстың қасиеттерінің бірі

жұтылуды білу;

Оның пайдасы мен зиянын білу;

Зерттеу жұмысын жүргізу арқылы

дыбысты қалай бәсеңдетуге

болатыныны анықтау;

Ортасы Оқулықпен жұмыс Оқулық

39

Дыбыс толқындарының тағы бір

қасиеті – жұтылу. Жұмсақ жиһазы

бар, кілем төселген немесе қабырғасы

мен едені арнайы дыбыс жұтатын

материалмен қапталған бөлмеде

дыбыс толқындары жақсы жұтылады.

Арнайы дыбыс жұтатын материалмен

қапталған дегеніміз мысалы өлең

жаздыру үшін студияға баратын

болсақ жазатын бөлме бөлек, өлең

айтатын бөлме бөлек яғни, өлең

айтатын бөлме арнайы дыбыс жұтатын

материалдармен қапталып жабдықтал-

ған, өлең айтқанда шағылыспайтын,

кедергілер келтірілмеу үшін.

Сағат, мата

ҚБ Зерттеу жұмысы. «Дыбыстың қиындысы, А4

қаттылығын қалай бәсеңдетуге қағаз, орамал,

болады?». сызғыш, қол

1. Қолдарыңдағы барлық ресурстарды орамал, мойын
мұқият қарап, олардың дыбысты қалай орағыш, өшіргіш,
шығаратынын анықтаңдар және дәптер, кітап т.б

жазыңдар.

2. Сағатты партаның бір шетіне қойып,

құлақтарыңды кезекпе кезек партаның

келесі жағына тақап дыбысны

естіңдер.

3. Дыбыс қалай шығып тұрғанын

жазыңдар.

4. Енді осы сағат дыбысын бәсеңдету

үшін не істер едіңдер болжам жасап

жазыңдар.

5. Болжамдарыңның дұрыс немесе

қате екендігін дәлелдеу үшін зерттеуді

жасаңдар.

6. Жасаған зерттеу жұмыстарыңа

қорытынды жазыңдар.

Дескриптор:

- Дыбыс толқындарының әртүрлі

ортада таралу сипатын біледі;

- Тәжірибе нәтижесін сипаттайды және

қорытынды жасайды.
- Дыбыстың жұтылу қасиетін қалай Ұялы телефон

қолданады?

- Кинотеатырға барып көрдің бе?

40

- Оның ішін есіңе түсіріп көрші.

Қандай материалдардан тұрады?

- Неліктен едендері, отыратын

орындықтары және қабырғалары

жұмсақ материалдармен қапталған?

Ойланып көрдің бе?

Ойлан.

Ұялы телефонның диктафонына

оқушылардың дауысын жазып Жұмыс дәптері

дайындап қою қажет.

Сабақ барысында алдын ала жазған

дауыстарын сыныпқа қосамын.

Кім сөйлеп жатқандығын оқушылар

анықтау керек.

Дауыстары жазылған оқушыдан бұл

сенің дауысың ба? – деп сұраймын.

Ол жоқ немесе білмеймін немесе мен

айтқан сияқтымын деп жауап беруі

мүмкін.

Аудиожазбада дауыс неге өзгереді? –

деген сұрақ арқылы оқушыларға ой

қозғау сұрағын беремін.

Дәптермен жұмыс Өзіндік жұмыс. 9,

10 -жұмыс парағы.

ҚБ. Мұғалімнің жазбаша кері

байланысы.

Соңы: сабақты Сен білесің бе?
бекіту
- Адам құлағы барлық дыбысты ести
Рефлексия
Сабаққа кері ала ма? қалай ойлайсың?
байланыс
- Жарғанат туралы не білесің?
Оқу
тапсырмасы - Жарғанат өз жемін қалай тауып

жейді? Білесің бе?

- Жарғанаттар тұрған үңгірге кірген

адам басына келіп, жарғанаттардың

соғылып жататынын теледидардан

көрген шығарсың? Неліктен олар

айналып өтпей адам басына келіп

соғылады деп ойлайсың?

Бүгін

- Мен ... білдім.

- Маған ... қызық болды. Оқулық

- Маған ... қиын болды.

- Мен тапсырманы ... орындадым.

12 -13- бет оқу, әңгімелеу

41

КОУЧИНГ САБАҚТАРДАН ҮЗІНДІ...

42

43

44

45

46

47

Қазіргі таңда оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны
жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында
оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және жаңа технологияларды
меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Бастауыш сынып пәндеріне
арналған оқу бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылардан шынайы
проблемаларды анықтап зерттей білуді талап етеді. Негізінен, жаңартылған білім
жүйесі – құзыреттілікке және сапаға бағытталған бағдарлама. Оқушы
тұлғасының үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан
ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АКТ-ны қолдану,
коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу,
функционалды сауаттылықты, шығармашылықты қолдана білуді және оны
тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді (бірлескен оқу,
модельдеу, бағалау жүйесі, бағалаудың тиімді стратегиялары) үйретеді.

Оқушыларды заманауи әдіс-тәсілдермен оқытып, ой-өрісі кең, саналы,
еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап отыр.
Жаңартылған оқу бағдарламасы, оқу жоспарлары, тілдік дағдылар,
педагогикалық әдіс-тәсілдер және белсенді оқыту технологиялары да
қарастырылды. Сол себепті қысқа мерзімді сабақ жоспарын құрастыру
барысында оқушылардың жас ерекшеліктеріне басты назарды аударып, мысалы,
«Өрмекшінің өрмегі», «Қораптағы сұрақ», «Серпілген сауал» әдіс-тәсілдерін
күнделікті қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген
қызығушылықтарының арттатындығын аңғаруға болады. Сабақ барысында
ресурстарды молынан қолдануға тырысып, әр сабақта қолжетімді ресурстарды
дұрыс әрі ұтымды пайдалану арқылы оқушылармен жұптық, топтық
жұмыстарды жиі ұйымдастыру өте тиімді. Топтық жұмыс, біріншіден,
оқушыларға бірігіп жұмыс істеу мүмкіндігін тудырады. Екіншіден,
ұйымшылдыққа тәрбиелейді. Үшіншіден, бірін-бірі оқытуға, бірінен-бірі
үйренуге жағдай жасайды. Бұл әдіс сонымен қатар топ болып
ынтымақтастықпен бірігіп жұмыс жасауға,ойын еркін ортаға салуға, бірінен- бірі

48

үйренуге септігін тигізді. Яғни, топтық жұмыс оқушылар арасында әлеуметтік
өзара қарым-қатынасты, тиімді араласу, проблемаларды шешу және топ ішінде
шығарманы жан-жақты талдауға көмектеседі.

Топтық жұмыстың тиімділігі:
• Оқушылар өзара достық қатынаста болады;
• Бір-бірінен сұрай отырып білімдерін жетілдіреді
• Өзгелерге ойын жеткізу үшін өз шешімін дәлелдеп үйренеді;
• Менен сұрап қалады-ау деп қорықпайды,топ болып жауап береді;
• Оқушылардың мектепке деген көзқарасы өзгереді. Уақыттары қызықты
әрі тиімді өтеді.
• Топтық жұмыста бос отыратын оқушы болмайды.

Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалогтің маңызды рөл атқаратынын
көрсетті. Мерсер мен Литлтон (2007) өз еңбектерінде диалог сабақта
оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар олардың білім деңгейінің
өсуіне үлес қосатындығын атап көрсетеді. Мерсердің зерттеуіне сәйкес,
әңгімелесу оқушылардың білім алуының ажырамас бөлшегі болып табылады
және әңгімелесудің үш түрі бар,олар:

-Әңгіме-дебат барысында;
-Топтық әңгіме барысында;
-Зерттеушілік әңгіме жүргізілу үстінде байқалады екен.

«Диалогті оқыту арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру,
олардың білім деңгейін көтеру, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру. Балаға күштеп
білім беруден гөрі, баланың білімге деген құштарлығын ояту ең маңызды
мақсат» деп К.Д.Ушинский айтқандай баланың білім алуға деген құштарлығын
ояту үшін мұғалім көп ізденіп, сабақтың тиімді өтуіне жұмыс жасап, сабақ
барысында оқудың белсенді әдістері, диалогтік оқыту және оқу әдісін қолдануда
білім сапасын арттыруға көп көмегін тигізеді деп ойлаймын. Оқушылар диалог
әдісін қолдана отырып, білімді бірлесіп құру, талқылау, түсіну мен дағдыларды
қалыптастыру арқылы білім алады. Әр сабағымда оқушыларға сұрақтар қою
арқылы, тақырып бойынша өз ойларын ашық, еркін айтуға мүмкіндік бердім.
Өзара талқылау арқылы, түрлі ойлардың болатындығын, бір бірінің түсінуіне
көмектесетінін көрсетсе, сұхбаттасу арқылы өз ойларын дәлелдеуге тырысты.
Бұл оқушылардың қандай деңгейде екенін түсінуге көмектеседі. Біз көбінесе
диалогтік оқытуды сұрақ – жауап ретінде қолданамыз. Яғни, бала теорияны
меңгерумен қатар тәжірибе жүзінде де қалай жасау қажеттігін ұғынуы керек.
Тәжірибелік жұмыс жасау барысында көптеген сұрақтар туындайды. Оқушылар
өзара пікірлер мен болжамдар айта отырып, бірлесе жұмыс жасайды. Жұмыс
жасау барысында оқушыларға көптеген сұрақтарды қоюға болады. Мысалы, кез
келген сабақтың басталуы сұрақ – жауаптан тұрады. Сұрақтардың берілуіне
байланысты оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыруға болады. Оқушы
мен мұғалім арасында жақсы қарым-қатынас орнайды. Диалогтік оқыту оқушы
мен оқушы арасында да туындауы мүмкін. Мұнда оқушылар бір-біріне сұрақтар
қояды. Бір-бірінің жауабына қанағаттанбаса, қосымша да сұрақтар беруі мүмкін.

49

Оқу процесінде қолдануға тиімді ойындардың маңызды түрлерінің бірі:
1. Рөлдік ойындар
2. Іскерлік ойындар
3. Имитациялық ойындар
Рөлдік ойындар –тиімді интербелсенді әдістердің бірі. Педагогика
саласында зерттеу жүргізетін ғалымдардың басым көпшілігі оқу/оқутудың ойын
әдістердің кәсіби дамыуды қамтамассыздандырудағы ең тиімді әрі болашағы зор
тәсілдер деп есептеледі. Өйткені іс-әрекет арқылы үйрену/үйрету –танымның
тиімді тәсілі екендігі баршаға аян; адамның жадында бірінші мезетте өзінің
жасағаны мен бастан кешкен әсерлері қалады. Ал рөлдік ойындар оқушылардың
өздерін басқа адамдардың орнына қойып, мәселе немесе проблеманы солардың
тұрғысынан қарастырып, шешімді өз «қолдарымен» жасауды меңзейді. «Ойын»
сөзі сабақта инсценировканың орын алып, әрекеттердің спектакль түрінде
көрсетілетіндігін меңзейді.
Іскерлік оқу ойындарында қандайда бір сценарий ауқымында рөлдерді
өзара бөлісіп зерттеу жұмыстарын жүргізу және деректерді талдау арқылы нақты
практикалық мәселелерді бірлесе отырып шешеді. Оқу ойындарының
сценарийлері тақырып ауқымында болып, күрделі мәселеерді ойын тұрғысынан
«ойнап» шешуге ағытталады.
Имитациялық ойындар дегеніміз адамдардын қалыптан тыс
/экстремалды/ жағдайлардағы әрекетерін анықтайтын өмір сүру ортасынан
үлгісін /модель/ құру. Мұндай жағдайлар қатарына «жан-жал», «әуе апаты»,
«жер сілкінісі» «жау тылында», «робинзон»секілді оқиғаларды жатқызуға
болады.
«Алдын ала берілген атаулар» — сабақ басында жаңа тақырып бойынша
тақтаға бірнеше атау /терминдер/ жазып қойып, оқушыларға олардың мағынасы,
мақмұны және өзара қатынасы мен байланысы туралы ойлануы керек. Бұл
жұмысты оқушылар жеке, жұппен нмесе шағын топ ішінде ауызша яки жазбаша
/соңғысы тиімдірек/ орвндауы иқтимал. Содан кейін бірнеше оқушының ойы мен
пікірі тыңдалады.
«Үш қадамды сұқбат»-тақырып бойынша оқушылардың бір-бірінен
кезектесіп интервью алу тәсілі. Бұл тәсіл «Сұрақ қою, қайтадан сұрақ қою»
тәсіліне ұқсас, алайда мұнда басты назарды жауапқа аудару керек.
«Төрт сөйлем тәсілі» — сабақ соңында қушылар өздерінің түсінік және
жұмыс жасау деңгейлерін бағалау үшін мынадай тапсырмаларды орындайды:
1. Пікір.
Мәтін бойынша туындаған өзіндік пікірін /негізгі идеясын/ бір сөйлеммен
келтіру керек.
2. Дәлел.
Келтірілген өзіндік пікірі бар сөйлеммен дәлелдеп шығу керек. Дәлел
дегеніміз ұстанған көзқарасты логикалық тұрғыдан дәйектеу, негіздеу.
3. Мысал.
Енді келтірілген өзіндік пікірді тағыда бір негізден кету үшін бір сөйлеммен
мыса келтіру қажет. Мысал, өмірден, практикадан алынуы керек; ақпарат

50