ОҚУШЫЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ӘРЕКЕТІН БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕР НЕГІЗІНДЕ ДАМЫТУ (ТЫҢДАЛЫМ, АЙТЫЛЫМ ТАПСЫРМАЛАРЫ)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«ӚРЛЕУ» БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ҦЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» АКЦИОНЕРЛІК

ҚОҒАМЫНЫҢ ФИЛИАЛЫ
АҚТӚБЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН

АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ СӚЙЛЕУ ӘРЕКЕТІН БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕР
НЕГІЗІНДЕ ДАМЫТУ

(ТЫҢДАЛЫМ, АЙТЫЛЫМ ТАПСЫРМАЛАРЫ)

ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҦРАЛ

АҚТӚБЕ,
2019

1

ӘОЖ 373
КБЖ 74.268.1
К 69

Пікір жазғандар:

Абишева Н.М.- «Ӛрлеу» БАҦО АҚ Ф Ақтӛбе облысы бойынша педагогикалық
қызметкерлер біліктілігін арттыру институтының директоры, ф.ғ.к.

Давлеткалиева Е.С. - «Ӛрлеу» БАҦО АҚ Ф Ақтӛбе облысы бойынша
педагогикалық қызметкерлер біліктілігін арттыру институты кафедрасының
меңгерушісі, п.ғ.к., доцент

«Ӛрлеу» біліктілікті арттыру ҧлттық орталығы» АҚ филиалы Ақтӛбе
облысы бойынша ПҚ БАИ 10.04.2019 жылғы сараптау кеңесінің №5 хаттамасы
шешімінің негізінде баспаға ҧсынылды.

К 69 Сугурбаева А.С. - Оқушылардың сӛйлеу әрекетін белсенді әдістер
негізінде дамыту (тыңдалым, айтылым тапсырмалары): әдістемелік

қҧрал - «Ӛрлеу» БАҦО» АҚ филиалы Ақтӛбе облысы бойынша педагогикалық
қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты кафедрасының аға
оқытушысы, педагогика ғылымдарының магистрі – Ақтӛбе: 2019, –80б.

ISBN 978-601-7954-31-4

Әдістемелік қҧралда «Қазақ тілі» пәнінің оқу бағдарлама бойынша білім
алушылардың сӛйлеу әрекетін арттырудағы белсенді әдістер мен тиімді
тәсілдерге бағытталған теориялық тҥсініктер және тыңдалым, айтылым
дағдыларды дамытуға арналған тапсырмалар қысқа мерзімді сабақ
жоспарларында берілген.

Әдістемелік қҧрал жалпы орта білім беретін мектептердің қазақ тілі мен
әдебиеті пәні мҧғалімдеріне кӛмекші қҧрал ретінде пайдалануға арналған.

ӘОЖ 373
КБЖ 74.268.1

ISBN 978-601-7954-31-4 «ӚРЛЕУ» БАҦО» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ФИЛИАЛЫ

АҚТӚБЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ

БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ, 2019

2

АЛҒЫСӚЗ

Әлемде кӛз ілеспес жылдамдықпен, бҥкіл ғаламды шарпып келе жатқан
жаһандану ҥрдісі білімсіз мҥмкін емес. Себебі, әлемде болып жатқан ӛзгерістер,
жаңашылықтар білім беру жҥйесіне тікелей қатысы бар. Ҧстаздарды
толғандыратыны да «Білім берудің мазмҧнын жаңарту» мәселесі. Осы мәселені
шешуде ҧстаздарға ҥлкен жауапкершілік міндеттелді. Әрбір ҧстаздың басты
міндеті - жеке тҧлғаны қалыптастыру.

Қазірігі таңда тҧлғаның білімді ғана болуы емес, ол алған білімін ӛмірде
қолдана біліуі тиіс. Оқушыларды заманауи әдіс-тәсілдермен оқытып, ой-ӛрісі
кең, саналы, еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап
отыр. Оқу материалдарын оқушылардың дайындық деңгейлеріне қарай
сҧрыптап ҧсыну, сабақтың типі мен тҥрін, оқытудың әдіс-тәсілдерін таңдау,
мақсаттарды және кҥтілетін нәтижені анықтау, оқу біліктілігін жетілдіру
мәселелері ҥлкен ізденісті қажет ететіні белгілі. Байланыстырып сӛйлеу,
тақырыпқа қатысты ӛз білімін кӛрсету, сӛздік қорын толықтыру, сӛйлеу
мәдениеті мен сӛз әдебін сақтау, ӛз ойын еркін айту, негіздеп сӛйлеу және ойын
дәлелдеу, жағдаятқа қатысты шҧғыл шешім қабылдауға жетелейтін тҥрлі және
тиімді әдіс-тәсілдер арқылы нәтижеге жетуге болады. Тиімді әдіс-тәсіл
мақсатқа жету ҥшін және материалды тҥсінуге ҥлес қосады. Оқыту әдістері
танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге,
жаңа білімді тҥсінуге ықпал етеді.

Заманауи әлемде елдің қуаты ең алдымен азаматтарының білік-
дағдыларымен ӛлшенетіні хақ. Жаңартылған білім беру мазмҧнының басты
талабының бірі – білім алушының функционалды сауаттылығын қалыптастыру.
Оқушы ӛзінің мектеп қабырғасында алған білімін ӛмірінде қажетке асыра білуі
керек. Аталмыш талаптарды жҥзеге асыруға негізделіп отырған бҧл әдістемелік
қҧралда оқушылардың сӛйлеу әрекетін оқытудың белсенді әдістері арқылы
дамытуға арналады, соның ішінде, оқушылардың тыңдалым және айтылым
дағдыларын қалыптастыруға арналған тапсырмаларға бағытталып жасалған.
Сонымен қатар, аталмыш жҧмыста теориялық және практикалық бӛлімдерінде:
жалпы жаңартылған мазмҧндағы білім беру бағдарламасы, мақсат, міндеттері,
қҧрылымдық бӛлімдері, дағдылық әрекеттерге негізделген белсенді әдістердің
тҥрлері, тҥрлі тапсырмалар мен әртҥрлі сыныптарға арналған қысқа мерзімді
жоспар ҥлгілері толыққанды кӛрініс тапқан.

Қорыта айтқанда, аталмыш еңбек отандық білім берудің жаңашыл
бағытында заманауи талаптарына сәйкес жҧмыстанып жҥрген тіл мамандарына
әдістемелік тҧрғыдан кӛмекші қҧрал бола алады деп сенеміз.

3

МАЗМҦНЫ ЖАҢАРТЫЛҒАН БАҒДАРЛАМА – ЗАМАНАУИ
ҚОҒАМ ТАЛАБЫ

«Біздің міндетіміз – білім беруді экономикалық ӛсудің жаңа моделінің

орталық буынына айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау

қабілетін және ӛз бетімен іздену дағдыларын дамытуға бағыттау қажет».

«Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік»

2017 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті

Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы

Қазіргі кезде табысты болу ҥшін оқушыларға білім қандай қажет болса,

дағды да сондай қажет деген ойдың жақтастары кӛбейіп келеді. Бҧл

оқушылардың ақпаратты есте сақтап, алған білімдерін ҧғынуын, тҥсінуін және

әртҥрлі салада қолдана білуін талап етеді. Білімді дәл осылай қолдану

оқушыларға «ХХІ ғасыр дағдысы» деп жиі айтылып жҥрген кең ауқымды

қҧзыреттілікті меңгеруге мҥмкіндік береді. ХХІ ғасыр дағдылары деген

ҧғымның бірнеше анықтамасы бар. Бҧл Бағдарламада Экономикалық

ынтымақтастық және даму ҧйымы (ЭЫДҦ) әзірлеген Қҧзыреттерді анықтау

және іріктеу жобасының шеңберінде жасалған қҧрылым қолданылады. Бҧл

ретте қҧзырет «жай ғана білім мен дағдыдан анағҧрлым кҥрделі. Ол белгілі бір

жағдайларда психологиялық ресурстарды (оның ішінде дағдылар мен ӛмірлік

ҧстанымдарын) жҧмылдыра және соған сҥйене отырып, кҥрделі міндеттерді

шеше білу қабілетін қамтиды. Мысалы, тиімді қарым-қатынас қҧру қабілеті

жеке адамның тіл білуіне, ақпараттық технологиялар саласындағы тәжірибелік

дағдыларына және оның ӛзгелермен қарым-қатынас қҧра алуына сҥйенетін

қҧзырет болып табылады». Жаңартылған оқу бағдарламаларында оқушылардың

бойында қалыптастыру кӛзделетін тӛмендегідей қҧндылықтар мен дағдылар

анықталған (1-кесте):

1-кесте. Қҧндылықтар мен дағдылар

Қҧндылықтар Дағдылар

*шығармашылық және сын *сын тҧрғысынан ойлау;

тҧрғысынан ойлау; • білімді шығармашылық тҧрғыда

• қарым-қатынас жасау қабілеті; қолдана білу қабілеті;

• ӛзгелердің мәдениетіне және • проблемаларды шешу қабілеті;

кӛзқарастарына қҧрметпен қарау; • ғылыми-зерттеу дағдылары;

• жауапкершілік; • қарым-қатынас дағдылары (тілдік

• денсаулық, достық және дағдыларды қоса алғанда);

айналадағыларға қамқорлық кӛрсету; • жеке және топпен жҧмыс істей алу

• ӛмір бойы оқуға дайын болу қабілеті;

• АКТ саласындағы дағдылар

Пән бойынша білім, дағдылар мен қҧзыреттіліктерді анықтайтын оқу
бағдарламаларын әзірлеу барысында жоғарыда келтірілген қҧндылықтар мен
дағдылар ескерілген. Мҧны осы қҧндылықтар мен дағдылар қарастырылған
қазақ тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілі мен әдебиетінің оқу
бағдарламаларынан кӛруге болады.

4

Жаңартылған оқу бағдарламаларының мазмұндық ерекшеліктері:
- пән мазмҧнын жобалаудың спиральділік ҧстанымы, яғни білім мен
біліктерді арттыруда оқу материалын тігінен, сондай-ақ кӛлденеңінен біртіндеп
кеңейту (білімді тақырыптар бойынша және сыныптар бойынша кҥрделендіру);
- таным заңдылығы мен пәндік амал-тәсілдердің неғҧрлым маңызды
тҥрлері бойынша ойлау дағдыларының деңгейлеріне негізделген Блум
таксономиясы бойынша оқу мақсаттарының иерерахиясы;
- білім беру деңгейлері және тҧтас оқыту курсы бойынша педагогикалық
мақсаттардың пәнішілік байланыстарын барынша ескеруге мҥмкіндік беруі;
- бір білім саласы пәндері арасында, сондай-ақ пәнаралық байланысты
жҥзеге асыру барысында «ортақ тақырыптардың» болуы;
- бӛлімдер мен ҧсынылған тақырыптар мазмҧнының уақыт талабына сай
болуы, әлеуметтік дағдылардың қалыптасуына назар аудару;
- оқу ҥдерісін ҧзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді жоспар тҥрінде
технологияландыру болып табылады (Ҧлттық білім академиясы, 2016).
Оқу бағдарламасының ҥйлесімділігі Жоғары кӛрсеткіштерге жеткен білім
беру жҥйелерін талдау оқу бағдарламасының «ҥйлесімділігі» бҥкіл елдегі білім
беру стандарттарын жетілдіру ҥшін аса маңызды болып табылатынын кӛрсетіп
отыр (Schmidt and Prawat, 2006). Оқу бағдарламасын жаңарту тҧрғысынан
«ҥйлесімділік» оқу бағдарламасы қалай қабылданып, қалай іс жҥзінде
орындалатынына қатысы бар барлық компоненттер бірлесіп әрекет етіп, бір-
бірін толықтырып, нығайтады дегенді білдіреді (Oates, 2010). Демек, оқу
бағдарламасының мазмҧны, педагогикалық тәсілдер және бағалау тәсілдері бір
мақсатқа жҧмылдырылуы тиіс (Roach et al., 2008).
«Қазақ тілі» пәні. Қазақ тілі – қазақ халқының ана тілі және Қазақстан-
дағы мемлекеттік тіл мәртебесіндегі ӛзара қарым-қатынас қҧралы. Қазақ тілі
қазақстандық қоғам мен қазақ тілін ана тілі ретінде қолданатын әрбір жеке
тҧлға ӛмірінде бірегей қызмет атқарады. Қазақ тілін функционалдық-
коммуникативтік және қатысымдық-танымдық тҧрғыдан оқыту тілдің
қоғамдағы маңызды қызметі мен рӛлін саналы тҥрде тҥсінуге, тілдің табиғатын
ғылыми танымдық тҧрғысдан тҥсініп меңгеруге, коммуникактивтік тілдесім
әрекетіндегі тілдік бірліктердің функционалдық қасиеттерін саналы тҥрде
қолдануға, әрбір тілдік бірліктің ішкі мағыналық иірімдерін тҥсініп қолдануға
дағдыландырады.
Жалпы білім беретін мектептерде «Қазақ тілі» пәнін оқытудың
мақсаты – ана тілін қадірлейтін, қоғамдық мәнін тҥсінетін тҧлға
қалыптастыру, сондай-ақ қазақ әдеби тілі нормаларын сақтап, дҧрыс қолдана
білуге, еркін сӛйлесуге және сауатты жазуға ҥйрету.
«Қазақ тілі» пәні бірқатар маңызды мақсаттарды жүзеге асырады:
1) қазақ тілін ана тілі ретінде тани отырып, ӛмірлік қажеттіліктерінде
коммуникативтік дағдыларды (тыңдалым, оқылым, айтылым, жазылым)
сауатты қолдану дағдыларын қалыптастырады;
2) оқушылардың қазақ тілін кҥнделікті ӛзі еркін қолданып жҥрген қарым-
қатынас қҧралынан енді оны қҧбылыс ретіндегі заңдылықтар негізінде танып-
білу дағдыларын қалыптастырады;

5

3) қазақ тілі жҥйесінің қҧрылымын, тілдік бірліктерді және олардың
табиғатын танып- біледі;

4) тілдік бірліктердің қарым-қатынас қҧралы, ойды жеткізу, танымдық
қҧрал, ақпаратты сақтау қҧралы ретіндегі қасиеттерін функционалдық-
коммуникативтік бағдарда танып-біледі, соған лайықты машықтар мен
дағдыларды қалыптастырады.

«Қазақ тілі» пәні бағдарламасы оқушының тілдік сауаттылығы мен сӛйлеу
сауаттылығын, сӛз байлығын, басқалармен еркін қарым-қатынасқа тҥсу
қабілетін дамытуды және оқушының ойлау қабілеті мен танымдық дағдыларын
жетілдіруді кӛздейді. Сонымен қатар, оқушыларға тҥсіну мен жауап беруді,
тілдесім мен аудиобейне материалды тыңдау барысында ӛз кӛзқарастарын
білдіруді ҥйретеді. Кӛркем мәтін және жай мәтіндерге мақсатқа сай қорытынды
жасау, синтез, анализ жасау дағдыларын меңгертеді.

«Қазақ тілі» пәні бағдарламасы функционалдық-коммуникативтік бағытқа
негізделіп қҧрастырылды. Ол оқушылардың тіл туралы тҥсініктерін тереңдетіп,
ҧлттық мәдениет пен әлемдік мәдениеттің маңыздылығы туралы тҥсініктерін
кеңейтеді.

«Қазақ тілі» пәнінің жаңартылған оқу бағдарламасы білім деңгейі жоғары,
ой-ӛрісі дамыған, ӛз ойын еркін жеткізе алатын, туындаған мәселелерді шеше
білетін және шынайы ӛмірге бейім жаңашыл ҧрпақ тәрбиелеу мәселесін жҥзеге
асыруға маңызды ҥлес қосады. «Қазақ тілі» пәнінің оқу бағдарламасы
оқушысына қазақ тілін ана тілі ретінде тілдік қатынас және таным қҧралы
ретінде оқытуды, сӛз, сӛз тіркесі, сӛйлемнің мәтін тҥзімдік қызметін танытуды,
тілдік бірліктердің табиғатына сай мәтін қҧратуды, мәтін қҧраудағы
заңдылықтарды ҥйретуді, тілдік жағдаяттарда ауызша және жазбаша сӛйлеудің
нормаларын меңгертуді, әсерлі сӛйлеудің лексика-грамматикалық тәсілдерін
меңгертуді кӛздейді. | 12 |

Қазақ тілін пән ретінде оқытуда оқушылардың ҧлттық дҥниетанымын
кеңейтетін, шығармашылық ойлауға тӛселдіретін, айналадағы адамдармен
дҧрыс қарым-қатынас жасауды ҥйрететін, оны тҧлға ретінде әлеуметтендіруге
мҥмкіндік беретін қазақ тілінің танымдық, қатысымдық және кумулятивтік
қызметтерін меңгерту, оқушылардың шығармашылықпен жҧмыс істеу және
сын тҧрғысынан ойлау дағдыларын дамыту басты нысана болып табылады .

«Қазақ тілі» пәні бағдарламасы білім деңгейі жоғары, ой-ӛрісі дамыған, ӛз
ойын еркін жеткізе алатын, туындаған мәселелерді шеше білетін және шынайы
ӛмірге бейім жаңашыл ҧрпақ тәрбиелеу мәселесін жҥзеге асыруға маңызды
ҥлес қосады.

«Қазақ тілі» пәнінің бағдарламасы негізгі орта мектеп оқушысына қазақ
тілін ана тілі ретінде тілдік қатынас және таным қҧралы ретінде оқытуды, сӛз,
сӛз тіркесі, сӛйлемнің мәтін тҥзімдік қызметін танытуды, тілдік бірліктердің
табиғатына сай мәтін қҧратуды, мәтін қҧраудағы заңдылықтарды ҥйретуді,
тілдік жағдаяттарда ауызша және жазбаша сӛйлеудің нормаларын меңгертуді,
әсерлі сӛйлеудің лексика-грамматикалық тәсілдерін меңгертуді кӛздейді.

6

«Қазақ тілі» пәнінің оқу бағдарламасы оқушылардың төмендегідей
дағдыларын қалыптастыруға және жетілдіруге бағытталған:

1) оқушылар Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі ретіндегі
мәртебесіне лайықты қазақ тілінің қоғамдық-әлеуметтік қызметін танып-біледі;

2) қазақ тілінде тыңдалым, оқылым, жазылым, айтылым коммуникативтік
дағдыларын жағдаятқа сай дҧрыс қолдана білуді ҥйренеді;

3) ӛзінің ойын ауызша және жазбаша тҥрде сауатты қҧрауға, ауызша және
жазбаша тҥрде ӛз ойын жеткізуде әдеби тілдің нормаларын саналы тҥрде
қолдана отырып, сӛйлеу барысында ӛзара қарым-қатынас жасау тәсілдерін
игеруге ҧмтылады; қазақ тілін оқытуда тілді академиялық тҧрғыдан оқытуды
кӛздейді: ол тәсіл қазақ тілінің грамматикалық қҧрылымын тереңдете тҥсінуіне,
жазба тілді дамытудың тҧрақты дағдыларын қалыптастыруға, сол арқылы аса
жоғары сауаттылықты дамытуға бағытталды; ал коммуникативтік әдіс қолдан-
балы бағытты ҧстанады; бҧл бағыт бойынша оқушылардың ауызекі сӛйлеу
дағдыларын, ойын айшықты етіп беру шеберліктерін қалыптастыру кӛзделеді;
бҧл оқушылардың ана тілін жан-жақты танып- білуіне ынтасын туғызады;

4) қазақ әдеби тілінің фонетикалық, орфографиялық, орфоэпиялық,
лексикалық, морфологиялық, грамматикалық, стильдік, пунктуациялық
нормаларын меңгереді;

5) тіл мен мәдениет арасындағы байланысты тҥсінеді; қазақ тілін ана тілі
ретінде меңгеру арқылы оқушылар алған білімін әлемдік мәдениетпен
ҧштастыра алады; олар адамгершілік қҧндылықтарды таңдау, оған талдау жасау
және бағалау дағдыларын қалыптастыра отырып, кез келген жағдайдан шыға
білу дағдыларына ие болады;

6) әңгіме, поэзия, драма, сондай-ақ ғылыми және бҧқаралық ақпарат
қҧралдары материалдарын (газет-журналдар) сын тҧрғысынан оқи отырып, ӛз
тҥсініктерін дамытады; оқу арқылы танымдық дағдыларын арттыра отырып,
білім әлеміне жол ашады;

7) қазақ тілін меңгеру арқылы қоғамдық ӛмірге араласуға қажетті жазы-
лым, айтылым, тыңдалым, оқылым дағдыларын жағдаяттар жҥйесі негізінде
дамытады; олар қазақ тілінде тҥрлі ӛмірлік жағдаяттарда еркін қарым-қатынас
жасайды, ӛзара пікір алмасады, кӛзқарастарын білдіреді, ӛз ойын жҥйелі де
нақты жеткізе алады; қазақ тілінде берілген кез келген ақпараттарды тиімді
қолдана отырып, ӛзіне қажетті мәліметті ала алады; тҥрлі мәтіндерді ӛздігінен
тҥсініп оқиды; оқығаны бойынша ӛзіндік қорытынды жасап, ауызша және
жазбаша сӛйлеу дағдылары арқылы тың идеяларын ӛзгелермен еркін бӛліседі.

«Қазақ тілі» пәні оқу бағдарламасының мазмҧны мен қҧрылымы оқу
мақсаттарына негізделіп қҧрылған. Пәндік білімнің мазмҧны коммуникативтік
әрекеттер мен коммуникативтік дағдыларға негізделген. Коммуникативтік
дағдылардағы оқу мақсаттары әр сынып деңгейіне сәйкес динамикалық даму
бағытында жасалған. Пән бойынша оқу мақсаттары мҧғалім мен | 13 | Center of
Excellence оқушыға болашақ қадамдары жӛнінде ӛзара ой бӛлісуге, оларды
жоспарлау мен бағалауға мҥмкіндік беретін бірізділік пен сабақтастықты
кӛрсетеді:

1-бӛлім. Тыңдалым және айтылым.

7

2-бӛлім. Оқылым.
3-бӛлім. Жазылым.
4-бӛлім. Әдеби тіл нормалары.
Одан әрі негізгі бӛлімдер дағды немесе тақырып, білім немесе тҥсінік
деңгейіне қарай бӛлімшелерге бӛлінеді. Сынып аясында кҥтілетін нәтижеге
қатысты айтқан кезде бӛлімшелер оқу мақсаттарын айқындайды. Оқу
мақсаттары әрбір бӛлімше бойынша ілгерілеуді білдіріп, мҧғалімдердің
жоспарлауына және бағалауына, оқушылармен алдағы қадамдары туралы
ойларымен бӛлісуіне мҥмкіндік береді.
Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Ҥкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына
сәйкес әзірленген.
«Тыңдалым және айтылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
1) болжау;
2) әртҥрлі жанрдағы мәтіндерді талдау;
3) мәтіннен ақпаратты анықтау;
4) негізгі ойды анықтау;
5)тыңдалым материалы бойынша жауап беру және бағалау;
6) сӛйлеу мәдениетін дамыту.
«Оқылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
1) ақпаратты тҥсіну;
2) мәтіннің стильдік ерекшелігін тану;
3) мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату;
4) мәтін бойынша сҧрақтар қҧрастыра білу;
5) мәтіндерге салыстырмалы анализ жасау;
6) оқылым стратегияларын қолдану;
7) әртҥрлі ресурс кӛздерінен қажетті ақпарат алу.
«Жазылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
1) жоспар қҧру;
2)әртҥрлі жанрда мәтіндер қҧрастыру;
3) жазба жҧмыстарын әртҥрлі формада ҧсыну;
4) эссе жазу;
5) оқылым және тыңдалым материалдары негізінде жинақы мәтін жазу;
6) мәтіндерді тҥзету және редакциялау.
«Әдеби тіл нормаларын сақтау бөлімі» келесі бөлімшелерден тұрады:
1) орфографиялық норма;
2) орфоэпиялық норма;
3) лексикалық норма;
4) грамматикалық норма;
5) пунктуациялық норма.
Жоғарыда кӛрсетілген бӛлім мен бӛлімшелердің ішінде нақтырақ
«Тыңдалым және айтылым» бӛліміне тоқталып ӛтейік.
5-9 сыныптарға арналған «Қазақ тілі» пәнінің тыңдалым және
айтылым бөлімі бойынша базалық білім мазмұны:

8

1) 5-сынып: тірек сӛздер арқылы тақырыпты болжау, негізгі ойды анықтау,

негізгі және қосымша ақпаратты анықтау, қыстырма, қаратпа, одағай сӛздер

арқылы ӛз ойын білдіру;

2) 6-сынып: кӛтерілген мәселені болжау, әлеуметтік-мәдени, ресми-іскери
тақырыптарға байланысты диалог, монологтердегі кӛтерілген мәселені талдау,

мәтін мазмҧнын тҥсіну, детальді ақпаратты тҥсіну, жетекші сҧрақтар арқылы

негізгі ойды анықтау, жалпы және нақты сҧрақтар, мәтін мазмҧнын шынайы

ӛмірмен байланыстыру, ресми сӛздер мен тіркестерді, терминдерді орынды

қолдану, диалогке қатысу;

3) 7-сынып: мәтін негізінде оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжау,
әлеуметтік-қоғамдық, оқу-еңбек тақырыптарына байланысты диалог, монолог,
полилогтердегі (интервью, пікірталас, жаңалық, ән, кӛркем әдеби

шығармалардан ҥзінді) автор кӛзқарасы мен кӛтерілген мәселені талдау, факті

мен кӛзқарасты ажырату, дауыс ырғағы мен сӛйлеу мәнері арқылы негізгі ойды

анықтау, дәлелді жауап беру, салыстыру, талқылау, коммуникативтік жағдаятқа

сайкӛркем бейнелеуіш, эмоционалды-экспрессивті сӛздерді және мақал-
мәтелдер мен тҧрақты тіркестерді еркін қолданып, диалогке қатысу,

пікірталаста тез және дҧрыс шешім қабылдай білу;

4) 8-сынып: дәйексӛз, ҥзінді негізінде мәселені болжау, әлеуметтік-
қоғамдық, мәдени-тарихи тақырыптарға байланысты диалог, монолог,
полилогтердегі (интервью, пікірталас ҥзінді) автор кӛзқарасы мен экспресивті-
эмоционалды сӛздердің рӛлін талдау, астарлы ойды анықтау, тҧрмыстық,

әлеуметтік мәтіндерді талдау арқылы негізгі ойды анықтау, перифраз тҥрінде

берілген сҧрақтар арқылы мәтіннен қажетті ақпаратты таба білу, кӛтерілген

мәселе бойынша ой тҧжырымдау, коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және

халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог,

монолог, полилогта ӛз ойын дәлелді, жҥйелі жеткізу;

5) 9-сынып: әртҥрлі жанрдағы орта кӛлемді мәтіндердегі мақсатты
аудитория мен тілдік қҧралдардың рӛлін талдау, тыңдалған мәтіндегі ақпаратты

ӛмірлік мәселелермен байланыстыра білу, мәтіннің мақсаты арқылы негізгі

ойды анықтау, мәтінде айтылған ойға ӛз кӛзқарасын білдіру, сыни тҧрғыдан

баға беру;

Оқыту мақсаттарының жҥйесі бӛлім бойынша әр сыныпқа берілген. Соның

ішінде «тыңдалым және айтылым» бӛлімі бойынша:

Білім алушылар:

5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1. 5.1.1.1 6.1.1.1 7.1.1.1 8.1.1.1 9.1.1.1
мәтін
Бол- тірек сӛздер мәтіннің ата- ҥзінділерін мәтіннен мәтін мазмҧны
тыңдай
жау мен уын талқылау алынған дә- бойынша

ҧсынылған және алғашқы йексӛздерге, дайындалған

иллюстраци бӛлігін тыңдау отырып, ҥзінділерге сҧрақтарға

ялар арқылы арқылы оқиғаның сҥйене оты- болжаммен
тақырыпты кӛтерілетін дамуы мен рып, кӛтері- жауап беру,
аяқталуын летін мәселе- тҥпнҧсқамен
болжау мәселені ні болжау салыстыру
болжау болжау

9

2. 5.1.2.1 6.1.2.1 7.1.2.1 8.1.2.1 9.1.2.1

Әртҥр әлеуметтік- әлеуметтік-мә- әлеуметтік-қо- әлеуметтік- қоғамдық-сая-

-лі тҧрмыстық, дени, ресми-іс-ғамдық, оқу-ең-қоғамдық, мә- си, әлеуметтік-

жанр- әлеуметтік- кери тақырып- бек тақырыпта- дени-тарихи экономикалық,

дағы мәдени, та- тарға байла- рына байланыс-тақырыптарға ғылыми тақы-

мәтін- қырыптарға нысты диалог, ты диалог, мо- байланысты рыптарға байла-

дерді байланысты монологтерде- нолог, полилог- диалог, моно- нысты әртҥрлі

талдау диалог, мо- гі (нҧсқаулық, тердегі (интер- лог, полилог- жанрдағы кең

нологтердегі қҧттықтау, ха- вью, пікірталас, тердегі (ин- кӛлемді мәтін-

(ән мәтіні, барландыру, жаңалық, ән, тервью, пікір- дердегі (дәріс,

хабарлама, ӛмірбаян, жа- кӛркем әдеби талас ҥзінді) интервью, пі-

жарнама, ха- ңалық, интер- шығармалар автор кӛзқа- кірталас, мақа-

барландыру) вью) кӛтеріл- дан ҥзінді) ав- расы мен экс- ла, Жолдау)

кӛтерілген ген мәселені тор кӛзқарасы пресивті-эмо- мақсатты ауди-

мәселені талдау мен кӛтерілген ционалды тория мен кӛр-

тҥсіндіру мәселені талдау сӛздердің кемдегіш қҧрал-

рӛлін талдау дардың рӛлін

талдау

3. 5.1.3.1 6.1.3.1 7.1.3.1 8.1.3.1 9.1.3.1
Мәтін тыңдалған тыңдалған
мәтіннің тыңдалған мә- тыңдалған тыңдалған
нен мәтіннің мазмҧнын
ақпа- мазмҧнын тіннің мазмҧ- мәтіннің мәтіндегі
ратты тҥсіну, тҥсіну,
анық- негізгі және детальді нын тҥсіну, мазмҧнын ақпаратты
тау қосымша ақпаратты
анықтау ҧсынылған ақ- тҥсіну, ӛмірлік
ақпаратты
анықтау парат бойынша ҧсынылған мәселелермен

факті мен ақпараттан байланыстыра

кӛзқарасты астарлы ойды білу

ажырата білу анықтау

4. 5.1.4.1 6.1.4.1 7.1.4.1 8.1.4.1 9.1.4.1

Негізгі тірек сӛздер мәтіннің қҧры- мәтін мәтінде кӛте- мәтіннің

ойды мен жетекші лымдық ерек- тақырыбы, рілген мәсе- мақсаты

анық- сҧрақтар шелігіне назар сӛйлеушінің лені (тҧрмыс- арқылы негізгі

тау арқылы аудара оты- дауыс ырғағы тық, әлеумет- ойды анықтау

негізгі ойды рып, жетекші мен сӛйлеу тік) талдай

анықтау сҧрақтар арқы- мәнері арқылы отырып, не-

лы негізгі негізгі ойды гізгі ойды

ойды анықтау анықтау анықтау

5. 5.1.5.1 6.1.5.1 7.1.5.1 8.1.5.1 9.1.5.1

Тыңда тыңдалған тыңдалған мә- проблемалық перифраз тҥ- мәтіндегі

лым мәтін тін мазмҧны сҧрақтарға тың- рінде беріл- айтылған ойға

мате- мазмҧны бойынша жал- далған мәтін- ген сҧрақтар ӛз кӛзқарасын

риалы негізінде пы және нақты нен деректер арқылы мә- білдіреді, сыни

бойын сҧрақтарға сҧрақтарға жа- келтіре оты- тіннен қажет- тҧрғыдан баға

ша жауап беру, уап беру, мә- рып, дәлелді ті ақпаратты беріп айту

жауап кӛтерілген тіндегі ақпа- жауап беру, ӛз таба білу, кӛ-

беру мәселе ратты шынайы жауабын ӛзге- терілген

10

және бойынша ӛз ӛмірмен нің жауабымен мәселе

баға- ойын байланыстыру салыстыру, бойынша ой

лау білдіру талқылау тҧжырымдау

6. 5.1.6.1 6.1.6.1 7.1.6.1 8.1.6.1 9.1.6.1

Сӛй- Коммуника- коммуникатив коммуникативт Коммуника- қоғамдық-

леу тивтік жағ- тік жағдаятқа ік жағдаятқа тивтік жағ- саяси, ғылыми,

мәде- даятқа сай сай сай кӛркем бей- даятқа сай коммуникативті

ниетін эмоционал- ресми сӛздер нелеуіш, эмо- ғылыми және к жағдаятқа сай

дамы- ды сӛздерді, мен тіркестер, ционалды-экс- халықаралық тиісті сӛздер

ту дауыс ыр- дайын прессивті сӛз- терминдерді, мен фразаларды

ғақтары ар- тіркестер мен дерді және ма- ғылыми де- таңдау, орта

қылы қыс- терминдерді қал-мәтелдер ректерді кӛлемді

тырма, қа- орынды мен тҧрақты орынды қол- монолог

ратпа, ода- қолданып, тіркестерді данып, диа- дайындау

ғай сӛздерді диалогке еркін қолда- лог, монолог,

еркін қолда- қатысу, ойын нып, диалогке полилогта ӛз

нып, диалог- анық жеткізу қатысу, пікірта- ойын дәлелді,

ке даярлық- ласта тез және жҥйелі

сыз қатысу, дҧрыс шешім жеткізу

ӛз пікірін қабылдай білу

білдіру

Тіл қарым-қатынас қҧралы болып табылады. Тілді оқытудың әдіс-тәсілдері
оқу ортасы мен мәнмәтінді ескере отырып, оқушыны тиімді білім алу ҥшін
ауадай қажет болып табылатын дербестікке ҧмтылуға оң ықпал етуі тиіс.

Қазақ тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілі оқу бағдарламасының
бӛлімдері тӛрт тілдік дағдыны қамтиды; тыңдалым және айтылым бір бӛлімге
біріктірілген.

Тыңдалым. Тыңдалым – «анағҧрлым маңызды тілдік дағды деуге болады»,
бірақ «қадағалау анағҧрлым қиынға тҥсетін» дағды (Chand, 2007). Шармо
(1995) тыңдалым теориясы танымдық ҥдеріс деп тҥсіндіреді, бірақ Бак (2001)
мҧны екі бӛлек ажыратып қарайды: танымдық және метатанымдық. Танымдық
әдіс-тәсілдер мен стратегиялар – тҥсінуге және қысқа мерзімді (жҧмыс) жады/
ҧзақ мерзімді жадыға қатысты ҥдерістер, ал метатану әдіс-тәсілдері – бҧл
танымдық әдіс-тәсілдерді басқаратын ішкі сана әрекеті. Метатану
стратегияларын дамыту мақсатында мҧғалімдер оқушылармен «әдіс-
тәсілдерімен бӛлісіп», бҧл «әдіс-тәсілдер олардың тҥсінігін қалай
жетілдіретінін тексеруге мол мҥмкіндік ҧсынуға» тиіс (Donohoo, 2013).
Дыбыстық ақпаратты тҥсініп, меңгеріп, бағамдау ҥшін тыңдалымның тиімді
стратегиялары қажет.

Тыңдалым дағдысын дамытуға арналған сабақты ӛткізудің негізгі
мақсаттарының бірі оқушыларды тиімді тыңдауға ҥйрету, яғни ақпаратты
тҥсіну ҥшін онымен не істеу керек екенін ҥйрету болып табылады (Mendelsohn,
1994). Бҧл әдіс оқушыларға тиімді стратегияларды қалай анықтау керектігіне
ҥйрететін тәсілге негізделген стратегияны қалыптастырады. Мендельсон (1994)

11

стратегия дегенде әрекетті, қадамдар мен техникаларды меңзейді. Рубин (1975)
ҥздік тілдік әдіс-тәсілдер тілді жақсы меңгерген оқушыларды дайындауға
мҥмкіндік береді деп есептейді, алайда ол тыңдалымды оқыту оқылым,
жазылым және айтылымға қарағанда анағҧрлым қиынырақ деген болжам
айтады. Мендельсон (1995) мҧғалімге оқушылардың білімін тексеруге емес,
оның тыңдалым дағдыларын машықтандыруға, оларды жаттықтыруға баса
назар аударуды ҧсынады. Сондықтан ҥздіксіз жаттыға беруді жоспарлау
арқылы тіл мҧғалімдері оқушыларына тыңдалым дағдысын шыңдап, метатану
стратегияларын дамытуға кӛмектесе алады.

Айтылым. Қазіргі заманғы кӛптеген жаңа тәсілдер ақпараттық-ҥдерістік
модельге негізделеді. Левелт (1989) тӛрт ҥдерісті ҧсынады: тҧжырымдау
(мәтінді жоспарлау), қалыптастыру (мәтін қҧру), артикуляция (мәтінді айту)
және ӛзін-ӛзі бақылау (қателерді тауып, ӛз бетінше тҥзету). Оқушыны
сӛйлетудің алуан тҥрлі мақсаттары бар, айталық, қатысу (араласу) ҥшін сӛйлеу,
тҥсіндіру ҥшін сӛйлеу, ӛз білімін байқату ҥшін сӛйлеу, бағамдау ҥшін сӛйлеу.

Әр мақсат барлық тӛрт ҥдерістің болуын кӛздейді, алайда әрбір кезеңге
жҧмсалған уақыт ерекшеленетін болады. Айтылым оның кімге арналғанына,
мақсаты мен мәнмәтінге тығыз байланысты: бір мезгілде кӛптеген адам ауызша
қарым-қатынасқа тҥсе алады немесе оның барысына ықпал ете алады.
Жазылым тіліне қарағанда, айтылым тілінде грамматика толық сақталмайды,
шаблонды фразалар мен қайталамалар жиі қолданады. Соның нәтижесінде
тыңдаушылар нашар жазылған мәтінге қарағанда, мардымсыз, сапасы нашар
сӛзге анағҧрлым тӛзімді қарайды. Принг (2007) мҧғалімдер оқыту мен оқудың
барлық аспектілері бойынша оқушының сӛйлегенінің маңызын |29| Center of
Excellence мойындағанын қалайды, ӛйткені танымдық тҧрғыдан қалыптасу
барысындағы оқушылар ҥшін оның қалай жҥретінін білген пайдалы. Соған
қарамастан, Дэвис (1996) сыныпта тиімді және нысаналы әңгіме жҥргізу
мҧғалімдерге әдетте қиынға тҥсіп жататынын анықтады. Басқа дағдылар
сияқты, айтылым дағдысына ҥйрету де жоспарлы тҥрде жҥргізіліп, оған қолдау
кӛрсетіліп, лайықты тҥрде бағамдалуы керек.

12

БЕЛСЕНДІ ОҚЫТУ: ТИІМДІ ТӘСІЛДЕР МЕН ЖАҢАШЫЛ ӘДІСТЕРДІ
ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ

Қазіргі кезеңде оқушының ӛз бетімен білімге ие болу барысында оның
белсенді іс- әрекетін ҧйымдастыру оқу ҥдерісіне қойылатын негізгі талап-
тардың бірі болып табылады. Бҧл тәсілдеме пәндік білімді, әлеуметтік және
коммуникативтік дағдыларды ғана емес, сонымен бірге ӛзінің жеке мҥдделері
мен болашағын сезінуге, сындарлы шешімдер қабылдауына мҥмкіндік беретін
тҧлғалық қасиеттерді де меңгеруге ықпал етеді. Мҧғаліммен бірлесіп шығар-
машылықпен айналысу және серіктес, кеңесші ретінде мҧғалімнің қолдауы
кезінде оқушының белсенді танымдық қабілеті тҧрақты сипатқа ие болады.

Тҧлғалық-бағдарлық білім беруді осындай сипатта жақсарту білім беру
ҥдерісіне барлық қатысушылардың ӛзара қарым-қатынасында ӛктемшілікке
жол бермей, ынтымақтастығы ҥшін алғышарттарды қҧрайтын оқытудың алуан
тҥрлі интерактивті әдістерін қолдану кезінде мҥмкін. Диалогтік және
рефлексивті технологияларды қолдану оқушылардың жоба және зерттеу
жҧмыстарын ҧйымдастыруымен сабақтасады. Оқу ҥдерісін ҧйымдастырудың
барлық инновациялық тәсілдемелері оқытуды білім, идеялар және іс-әрекет
тәсілдерімен белсенді тҥрде алмасуды кӛздейтін оқушының шынайы
шығармашылық ҥдерісіндегі қарым-қатынас моделіне айналдырады.

Мҧғалімдер пайдаланатын оқыту әдісі (яғни, педагогикалық әдістемелер)
оқушыларды оқытудың ең жоғары стандарттарын қамтамасыз ету ҥшін
маңызды. Хэтти (2011) білім беру шараларының оқушыларға әсерін талдау
ҥшін жҥргізілген 60 155 педагогикалық зерттеу аясында 9000-нан аса
метаталдау әдісін пайдаланды. Олар алдында қол жеткізген жетістіктерден
кейін мҧғалімдердің педагогикалық шеберлігі оқушылардың алға жылжуына
айтарлықтай септігін тигізетінін дәйекті тҥрде кӛрсетті. Мҧғалімдер
пайдаланатын әдіс оқудың тиімділігіне елеулі әсерін тигізеді. Педагогикалық
әдістемелерді жетілдірмей тҧрып, оқу бағдарламасын ӛзгерту білім беру
стандарттарына қатысты реформалау шараларының мҥмкіндіктерін және
нәтижелілігін тӛмендетеді.

Білім беру бағдарламасының, оқыту тәсілдерінің және бағалаудың қалай
қҧрылуы қажеттігінің мысалын Хименес-Алехандренің дәлелдерді қҧрудың
оңтайлы оқу ортасына арналған ҧсынысынан кӛруге болады (2008, cited by

Katchevich et al, 2011)
1) Оқушылар оқу ҥдерісіне белсене қатысады. Олар білімдерін бағалап,

ӛздері ҧсынған қорытындыларының дәлелдерін ҧсынуы және бір-біріне сын
тҧрғысынан қарауы тиіс.

2) Мҧғалімдер оқушыларға бағытталған және дәлелдерді қҧру мен
талдауға арналған рӛлдік модельдер ретінде әрекет ететін оқыту тәсілдерін
қолданады.

3) Білім беру бағдарламасы проблемаларды шешудің тәсілдерін қамтуы
тиіс.

4) Оқушылар мен мҧғалімдер пікірлерді бағалауда білікті болуы тиіс және
оқушылар тек жазбаша тестілеу бойынша ғана бағаланбауы тиіс.

13

5) Оқушылар ӛздерінің алған білімдерін қолдана алуы және білімдердің
қалай алынғанын талдай білуі тиіс.

6) Оқушыларға диалогке және бірлескен оқуға қатысуға мҥмкіндік беру
керек.

Белсенді оқу оқушының мҧғалімді енжар тыңдап қана қоймай, белсенді
жҧмысқа тартылуын кӛздейтін оқыту және оқу әдістерінің бірі болып
табылады. Қызметтің мҧндай тҥрлері оқушылардан ӛздері тапқан ақпаратты
талдау және тҥсіндіру ҥшін зерттеу және жоспарлау дағдыларын қолдануды
талап етеді, болашақта ӛз дағдыларын жақсарту мақсатында басқа нәтижелерді
бақылауды және талдауды қажет етеді.

Белсенді оқыту дегеніміз білімді игеру кезінде оқушылардың тиімді
қарым-қатынасына негізделген ҥдеріс. Нақтырақ айтқанда,

*білім алушылардың ӛзара тығыз қарым-қатынаста бірлесе жҧмыстануы;
*нәтижеге жетуде бірлесе әрекет жасауы;
* ӛзара диалог қҧруы дегенді білдіреді.
Демек, оқу процесінің негізін «ҥйретуші - ҥйренуші», «ҥйренуші -
ҥйренуші»форматтарында жасаған қарым-қатынасты («әңгіме», «сҧхбат»,
«бірлескен әрекеттер») қҧрайды.
Белсенді оқытуды тиімді ұйымдастыру:
1) барлық ҥйренушілерге бірлескен таным процесіне белсенді араласуға
мҥмкіндік жасау;
2) әрбір ҥйренуші ӛзінің ҥйренгенімен, ӛз білімі туралы тҥсініктерін ортаға
салып, бірлесе талқылап, олар туралы ой толғауына мҥмкіндік жасау.
Белсенді оқытудың формалары:
*бірлескен жҧмыстар (жҧптық, топтық, бҥкіл аудиторияның);
*жеке және бірлескен ізденіс пен зерттеу жҧмыстары;
*жағдаяттық және рӛлдік ойындар;
*ақпараттың әртҥрлі кӛздерімен жҧмыс жасау (кітап, лекция, интернет,
қҧжаттар, мҧрағат, басқа адамдар: оқушылар, мҧғалімдер, мамандар т.б.);
*шығармашылық жҧмыстар т.б.
Белсенді оқуда/үйренуде білім алушылардың келесідей сыни ойлау, тілдік
коммуникативтік дағдылары қалыптасып, дамиды:
* терең және жҥйелі ойлану;
* ақпаратты ӛздігімен тҥсініп, оны таразылап, екшеп, оның ішінен
керектісін таңдап алу;
* ақпаратты жан-жақты талдау және бағалау;
* ӛздігімен жаңа тҥсінік пен білім қҧрастыру;
* пікірталастарға қатысып, ӛз ойымен пікірлерін дәлелдеу;
*шешім қабылдау және қиын мәселелерді шешу;
* ӛз біліміне, ӛміріне деген жауапкершілікті тереңінен сезіну;
* басқалармен тиімді қарым-қатынас қҧру.
Бұл дағдылар мен құзыреттіліктер болашақта білім алушыларды бүгінгі
күні тіпті де болжауға мүмкін емес проблемалардың шешімдерін табуға
жетелейді.

14

Жоғыда келтрілген теориялық мәліметтердің негізінде әдістемелік тҧрғы-
дан белсенді оқу әдістерінің оқушылардың тілдік-коммуникативтік қҧзыретті-
ліктерін дамытуға бағытталған сӛйлеу әректтерін жетілдіруде дағдыны
қалыптастыру ҥшін жҥргізілетін кейбір әдіс-тәсілдерді ҧсынып отырмыз.

«Аквариум» әдісі
«Аквариум әдісі» - балаларға мәселені «қоғам алдында» талқылауға
ҧсынғандағы диалог формасы. Шағын топ белгілі бір мәселе бойынша диалогті
жҥргізуге кімге сеніп тапсыруға болатынын таңдайды. Кейде тілек
білдірушілер бірнеше болуы мҥмкін. Қалған барлық оқушылар кӛрермен рӛлін
атқарады. Сондықтан да мҧны «аквариум» деп атайды.
Барлық сынып алда ӛз пікірін білдіргені болмаса, ыстық орындық сияқты.
Олар алтын балыққа арналған аквариумда, басқалары оларға сҧрақ қойып
тҥсініктемелер сҧрай алады және т.б.
«Ара ҧясы» техникасы
Мҧғалім жҧптағы оқушыларға не білгендігі туралы пікір алмасуды және
екі сҧрақтан дайындауын тапсырады. Содан кейін әрбір жҧп кезектесіп сҧрақ
қояды, ол сҧраққа жауапты мҧғалім немесе басқа оқушылар береді.Сонымен
берілген осы техника негізінде мҧғалімнің берген мәліметтері
қорытындыланылады, ӛңделеді.
«Ассоциативті қатар» әдісі
Мҧғалім тақтаға бір сӛз немесе сабақтың тақырыбын жазады.
Оқушыларға бір бетке тақтаға жазылған сӛзден пайда болған пікірлерін
жазуды ҧсынады. Сабақ тақырыбына қатысты ассоциация-сӛздерді бір қатарға
жазып шығу керек. Оқушылар сӛздерді оқып, артық деп санаған сӛздерді алып
тастап, сабақ тақырыбын тҧжырымдайды. Мысалы: ертегі, «Қобыланды
батыр», кейіпкерлері, жыр, оқу, Тайбурыл....
Мҧғалім парақтарды жинап алып, оқушылармен бірге жазылған ойлар-
ды қорытындылайды. Қорытындылау негізінде ойларын жіктейтін логика-
лық-қҧрылымды сызба немесе ойларына сәйкес тақырыптың қорытынды
бейнесі анықталады (оқушының ӛз тәжірибесі). Мҧндай жҧмыстар оқушы-
лар мен мҧғалімге ойын жіктеуді ғана емес, ӛздеріндегі субъекті тәжірибе-
лерін ескере отырып, жаңа тақырыпты жоспарлауға мҥмкіндік береді.
«Атаулар туралы ҥш сҧрақ» әдісі
Мҧғалім сабақ басында жаңа тақырып бойынша ҥш терминді тақтаға
жазып, оқушыларға осы атауларға қатысты мынандай сҧрақтарға жазбаша
жауап беруді тапсырады:
1. Қайда? Бҧл терминдерді сіз бҧрынырақта қайда және қандай мағынада
кездестіріп едіңіз?
2. Қалай? Ӛз тәжірибеңізбен осы атауларды қолданудың мысалдарын
келтіре аласыз ба?
3. Қандай? Осы сабақта бҧл атаулар қандай қолданыста болады деп
ойлайсыз?
Әдеттегідей бҧл жҧмысты оқушылардың жеке, жҧппен (шағын топ ішінде)
ауызша немесе жазбаша орындауы ықтимал. Содан кейін мҧғалім бірнеше
оқушының пікірін тыңдайды.

15

Мҧғалімнің сҧрақтарды шығармашылық тҧрғысынан әр сабақта тақырыпқа
байланысты ӛзгертіп отыруы тиімді.

«Броундық қозғалыс» әдісі
Сынып ішіне тақырыпқа қатысты мәліметтер мен ақпараттар
орналастырылады. Оқушылар бҥкіл сынып ішінде қозғала жҥріп, берілген
тақырып бойынша ақпарат жинайды.
«Бҧл кім?» әдісі
Жҥргізуші (мҧғалім немесе әдейі дайындалған оқушы) сыныптағы бір
оқушыны ауызша сипаттайды: оның бет әлпетін, сыртқы пішінін, киімін,
сӛйлеу мәнерін, әдеттерін т.б.келтіреді. Әрине, ол оқушының есімін атауға
болмайды және де сипаттардың барлығы да жағымды тҧрғыдан болуы керек,
мҧнда оқушыны мақтаған дҧрыс.
Бір-екі сипаттан кейін жҥргізуші оқушылардан: «Бҧл кім? Сіздер
таптыңыздар ма?» деп сҧрап, олардың жауаптарын тыңдайды. Оқушылар
таппаса, сипаттауды әрі қарай жалғастыра береді.
Мысалы, «Бҧл оқушының кҥлкісі ӛте әдемі. Ол ақ жейде киген... Ол кім?...
Бҧл оқушыны жолдастары сыйлайды. Оның қолында қаламсап бар... Ол
кім?...».
Бҧл ойсергек оқушылардың бір-біріне деген ынта-ықыластарын арттыруға
бағытталған: оқушылар ӛздері және ӛзге жолдастары туралы әңгімелерді ӛте
ҧнатады.
«Біз де..» әдісі
Ойынның шарты: Әңгімені зейін сала тыңдап, бҧрыс пікірге қосылмау
керек.
1. Мен ӛзенге бардым. «Біз де!»
2. Онда ҥйрек ҧстап алдым. «Біз де!»
3. Ҥйректің жартысын итім жеп қойды. «Біз де!» Осыны айтып қалған
оқушылар ойыннан шығады.
«Бір қадам алға...» әдісі
Мҧғалім есіктен кіргеннен ӛткен материалдарға байланысты сҧрақтар
қояды. Жауап дҧрыс болса, бір қадам алға жылжиды, қате болса, бір қадам
артқа шегінеді. Мҧғалім столына жеткенше, бірнеше сҧрақ қою арқылы
оқушылардың зейінін сабаққа шоғырландырып алады.
«Желпуіш» әдісі
Қағазды веер пішінінде бҥктеп, бірінші оқушы бір бӛлігіне сабаққа
қатысты сҧрақтар жазып шығады, екінші оқушы екінші бӛлігіне қысқаша жауап
жазып тапсырады. Бҧл әдісті топтық немесе кіші топтарда да жҥргізуге болады.
«DEAL» әдісі
D–Describe–баяндау, суреттеу (оқығанды, кӛргенді сипаттау, сынау,
ӛлшеу).
E–Explain–тҥсіндіру (қҧбылыс немесе оқиға бойынша не білетіндерін,
тҥсінгендерін суреттеу).
A–Anallуse–талдау (ақпаратты талдау, қорытынды жасау, себептерін атау).
L–Links–байланыс (болжамдар немесе қорытынды жасау, ӛзінде бар
біліммен байланыстыру).

16

«Домино» әдісі
Қағаз қиындылары домино пішіндес қиылып, ортасынан қаламмен
сызылады. Топтағы бірінші оқушы оң жақ бӛлігіне сҧрақ жазады, келесі оқушы
келесі домино парақшасының сол жағына сол сҧрақтың жауабын жазып, оң
жағына ӛз сҧрағын береді, тиісінше келесі оқушы ӛз доминосына осындай
жазба қалдырады.
Барлық топ ӛз доминоларын жасап болған соң, араластырып, кӛршілес
топқа домино қиындыларын қҧрастыруға ҧсынады. Әрі жылдам, әрі дҧрыс
қҧрастырған топ жеңіске жетеді.
«Домино – 2» әдісі
Қатысушылар столды жағалай отырады. Қолдарына открытка қиындылары
немесе балаларға арналған суретті лото не әріптерден қиылған карточкалар
таратылып беріледі. Бірінші қатысушы ӛзінің суретіне байланысты әңгімені
бастайды. Бҧл ертегі, қияли, кҥлкілі әңгіме т.с.с. болуы мҥмкін. Ең бастысы,
қолындағы сурет қамтылуы тиіс. Осы суреттің қиындысы бар келесі ойыншы
әңгімені жалғастыруы керек. Осылайша басы бҥтін бір әңгіме айтылып
шығады.
«Кезбе тілші» әдісі немесе рӛлдік ойын
1-оқушы телефон соғылып жатқанға ҧқсатып, тәулік бойы орын алған
оқиғалар туралы хабарлайды. (мысалы: су тасқынының деңгейі)
2-оқушы Телестудиядағы диктор; жиынтық ақпарат береді.
3-оқушы Тілші; оқиға орнынан ақпарат ҧсынады.
4-оқушы Тілші сҧхбат алатын куәгер.
«Кӛршіңе әңгімелеп бер» әдісі
Бҧл әдіс оқушылар ӛз ойларын дауыстап айтып беру ҥшін пайдаланылады.
*сҧрақ қойыңыз, ойластыруға уақыт беріңіз;
*одан кейін оқушылардан ӛз ойларын кӛршілерімен бӛлісуді сҧраңыз;
*оқушыларға жаңа тақырыпты айтыңыз және осы тақырып бойынша
ӛздері білетін барлық жағдайды кӛршісіне айтуын ҧсыныңыз.
«Ойлан, бірік, бӛліс!» әдісі
Оқушылар ойына келген жауаптарды немесе идеяларды барынша кӛп
жазады (Ойлан). Одан кейін олар ӛз идеяларын әріптестерімен біріктіреді
(Бірік) және соңында мҧғалім бҥкіл сыныптың идеяларын талқылауды
бастайды (Бӛліс).
«Ойлан, Жҧптас, Пікірлес!» әдісі
Оқушыларға қандай да болмасын сҧрақ, тапсырма берілгенен кейін
оларды тыңғылықты орындауға бағытталған интербелсенді тәсіл. Тақтада
сҧрақ/тапсырма жазылғаннан кейін әрбір оқушы жекеше ӛз ойлары мен пікірін
берілген уақыт ішінде (2-3 минут) қағазға тҥсіреді. Содан кейін оқушы
жҧбымен жазғанын 3-4 минут талқылайды, пікірлеседі. Мҧғалімнің екі-ҥш
жҧпқа ӛз пікірлерін бҥкіл сыныпқа жариялауын сҧрауына болады.
«Он сҧрақ» әдісі
«Он сҧрақ» әдісі арқылы алған біліміне сҥйене отырып, ойды жинақтап,
тҥйін тҥю: Мҧғалім бір оқушыны таңдап алады және оның маңдайына негізгі
сӛз жазылған стикерді жапсырады. Қатысушы сыныпқа 10 сҧрақ қоя алады,

17

оған жауап не «ИӘ» не «ЖОҚ» деп беріледі. Оқушы сол арқылы бҥгінгі
сабаққа қатысты ҧғымды табады.

«ПОПС формуласы» әдісі
Бірінші сӛйлем: «Менің ойымша,....»
Екінші сӛйлем: «Себебі, мен оны былай тҥсіндіремін...»
Ҥшінші сӛйлем: «Оны мен мына фактілермен, мысалдармен дәлелдей
аламын....»
Соңғы сӛйлем: «Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге
келдім...»
«Тыңдайтын ҥшбҧрыштар» әдісі
Оқушылар ҥш адамнан тҧратын топта бірлесіп жҧмыс істейді:
СПИКЕР мҧғалімнің нҧсқаулығы бойынша тақырыпты тҥсіндіреді (немесе
проблема туралы ӛз ойымен бӛліседі).
ИНТЕРВЬЮЕР мҧқият тыңдайды және егжей-тегжейін анықтау ҥшін
сҧрақтар қояды.
ХАТШЫ ҥдерісті бақылайды және «спикерге» де, «интервьюерге» де кері
байланыс береді.
2-нҧсқа
Оқушылар топта ҥшеуден отырады. Әр оқушы сӛйлеуші, сҧрақ қоюшы
және жазып алушы рӛлін атқарады. Сӛйлеуші бір мәселені айтады, сҧрақты
тҥсіндіреді немесе пікірін білдіреді. Сҧрақ қоюшы кӛмектесіп айтып отырады
және тҥсініктеме беруді сҧрайды. Жазып алушы қажетті жерлерін тҥртіп алып,
әңгіме соңында қорытынды береді.
«Фишбоун» немесе «Балық қаңқасы» әдісі
Жҥзеге асыру қадамдары:
1-қадам: Мәтінді әр оқушыға жеке оқу.
2-қадам: Оқу ҥрдісінде қаңқаның басына мәтін қарастырылатын проблема
белгіленеді.
3-қадам: Жоғарғы «қосымша бҧтақтарында» проблеманың себебі
белгіленеді, тӛменгі «сҥйекшелерінде» оқу барысында себепті нақтылайтын
дәйектер жазылады.
4-қадам: Балықтың «қҧйрығына» қорытынды жазылады.
5-қадам: Жҧпта, топта жҧмысты талқылау.
6-қадам: Топ жҧмысын аудиторияда презентациялау.
«Ақылдың алты қалпағы» әдісі
Ақылдың алты қалпағы – Эдвард де Боно әзірлеген әдістеме, ол әртҥрлі
шешімдердің ішінен ойды бір мәселе тӛңірегінде шоғырландыруға мҥмкіндік
беретін қатарласып ойлау ҥдерісі болып табылады.

Ақ қалпақ бізге белгілі немесе қажетті ақпаратқа назар аудару ҥшін
пайдаланылады.

Сары қалпақ айқындылық пен ӛмірге сеніммен қарауды бейнелейді.
Бҧл қалпақты киіп сіз идеяның жағымды жақтарын зерделейсіз және ӛз
назарыңызды, кҥш-жігеріңізді оның жетістіктері мен жақсылықтарын іздеуге
жҧмсайсыз.

18

Қара қалпақ– бҧл «әзәзілдің қорғаушысы» немесе неліктен кейбір
тетіктер дҧрыс істемейтінін бағалау.

Қызыл қалпақ сезімді, болжамды және ішкі тҥйсікті білдіреді.

Жасыл қалпақ креативтілікке, мҥмкіндіктерге, баламаға және жаңа
идеяларға бағытталады.

Кӛк қалпақ ойлау ҥдерісін басқару ҥшін қолданылады. Бҧл бақылаушы
тетік, ол барлық алты қалпақтың талаптары дҧрыс орындалып жатқандығына
кепілдік береді.

«Жҧптық әңгіме» әдісі
Мақсаты:
Идеяларды қҧрастырып, белсенді тыңдап, бар ойын талқылауға шоғырлан-
дыруға мҥмкіндік береді. Жҧптарды қолдану оқушыларға сӛйлеуге және ҥлкен
топтарда ӛзін сенімсіз сезінетін оқушыларға кӛмектесуге мҥмкіндік береді.
Ҧйымдастыру:
Талқылау кезінде басқа жҧптармен қосылып талқылаудан сақтап қалу ҥшін
жҧптар арасында аз да болса арақашықтық сақтаған дҧрыс әрі тиімді болмақ.
Жаттығудың сипаттамасы:
Оқушылармен талқылау ҥшін ынталандыратын немесе арнайы сҧрақтар
мен тақырыптарды қолданыңыз. Белсенді тыңдап, жауап беруге жетелеңіз.
Тақырыпты белгілеу ҥшін А мен Б атаңыз (мысалы, А тыңдайды, ал Б сӛйлейді,
кейін керісінше. Оқушылардан олар жеке жауап алғысы келетін сҧрақ қоюды
сҧраңыз, кейін бҧл сҧрақ жҧпта талқыланады. Әр жҧпқа мақсат қойыңыз –
мысалы, мынаған жауап беріңдер.

«Ӛкіл» немесе «Елшілер» әдісі
Мақсаты:
Белсенді тыңдау, қауым алдында сӛйлеу және анық баяндау, тәжірибе
алмасу және ӛзара байланысты болу.
Ҧйымдастыру:
Топтарды сынып бойынша ҥш-тӛрттен орналастыру.
Жаттығудың сипаттамасы:
Топ тапсырманы орындап болғаннан кейін, әр топтан бір адам «ӛкіл» ре-
тінде таңдалып, тҥсіндіріп және жинақтау ҥшін, және басқалардың идеяларын
анықтау ҥшін басқа топқа жіберіледі. Сосын не білгенін айту ҥшін ӛкіл ӛз
тобына қайта оралады. Бҧл зеріктіретін және қайталана беретін «ӛз тобына ха-
барлау» әдісінен аулақ болу ҥшін қолданылатын тиімді әдіс. Сондай-ақ бҧл ӛкіл
тілін қолдануға және белсенді тындаушылар тобын қҧруға жағдай жасайды.

«Кинометафора» әдісі
Мақсаты: оқушының ой-ӛрісін, ойлау қабілетін дамыту.
Тиімділігі: оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

19

Қолданылуы: бір мәселе бойынша бейнесюжеттен ҥзінді кӛрсету арқылы
баланың ӛз ойын, ой-пікірлерін білуге болады.

«Бір минуттық әңгіме» тәсілі
Мақсаты: оқушының бір-бірінен ақпарат алу дағдысын қалыптастыру.
Тиімділігі: оқушылар бір-бірімен әңгімелесу арқылы ой қорыта алады,
жҧптық жҧмыс жҥреді.
Қолданылуы: оқушылар қарама-қарсы сызық бойымен қатарға тҧрып,
жҧптық әңгіме жҥргізеді. Ҥйге берген тапсырма туралы әңгімелесулеріне
болады немесе жаңа сабақты бекіту мақсатында ӛз ойларымен бӛліседі.
«Кейс – стади» әдісі
Мақсаты: нақты болған немесе ойдан шығарған жағдаятты талдау,
болжау.
Тиімділігі: оқушылардың есте сақтау қабілеті сақталады. Мәселелерді
шешуге, баламасын анықтауға, мақсаттарын айтуға, талдауға мҥмкіндік береді.
Қолданылуы: жҧмысты жҥргізу ҥшін бір жағдаят ҧсынылады, оны бӛліп-
бӛліп кезекпен оқиды, немесе айтады, қалғандары талдау жасап, ӛз ойларын
ортаға салады.

«Бэкроним» әдісі
Мақсаты: оқушылардың логикалық ойлау қабілетін, сӛз қорын дамыту.
Тиімділігі: ойлау қабілеті дамиды, сӛздік қоры молаяды, жазылым
дағдысы қалыптасады.
Қолданылуы: сӛзде берілген әр әріптері бойынша мағыналы сӛйлем
қҧрылады. Сӛздер бастапқы әріптен басталады.

«Қар кесегі» әдісі
Мақсаты: ҧжымдасып ӛз ойларымен бӛлісе алады. Нақтылыққа ҥйренеді.
Тиімділігі: оқушылардың айтылым, жазылым, тындалым дағдылары
қалыптасады. Ынтымақтастық қарым-қатынас тҥзеді. Оқушылардың айтылым,
жазылым, тындалым дағдылары қалыптасады. Ынтымақтастық қарым-қатынас
тҥзеді.
Қолданылуы: әрбір топ окушылары басқа топтарға бағыттап параққа
сҧрақ жазып лақтырады. Сҧрақтармен кезек-кезек алмасады.

«Эссе» немесе «Еркін әнгіме» әдісі
Мақсаты: оқыған немесе тыңдаған мәтіндегі мәлімет бойынша ӛз
ойларына талдау жасау.
Тиімділігі: оқыған немесе тыңдаған мәлімет бойынша ӛз ойларына талдау
жасай алады. Проблема бойынша ӛз қӛзқарасына рефлексия жасай алады. Шы-
ғармашыл тҧрғыдан ойлана алады. Таным әрекеті ҥдерісінде қарым-қатынаста
шеберлігі артады. Оқылым, тындалым, жазылым дағдылары қалыптасады.
Қолданылуы: мәліметті әр оқушы ӛз ойымен 10-15 сӛйлемен қағаз бетіне
тҥсіреді. Эссе жазар алдында міндетті тҥрде нақты критерийлер беріледі.
Соңынан сол критерийге сәйкес екендігі туралы кері байланыс жасауға болады.

20

ЗАМАНАУИ САБАҚ: ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕ

Мҧғалімнің тҧлғалық дамуы, оның бойындағы ӛзін - ӛзі ҥнемі дамытып
отыру дайындығына тікелей байланысты. Ӛз қажеттіктерін сезіну – кәсіби
қызметтің негізі болып табылады, ӛйткені ол ӛзінің потенциалдық бар
мҥмкіндігкн дамытудың жолдарынбілу деген сӛз. Гуманистік философия мен
педагогиканың негізін салушылардың кӛпшілігі ӛз қажеттігін тануды жеке
тҧлғаның кемеліне келуінің, кәсіби жетілуінің басты кӛрсеткіші ретінде
есептеп, бҧл ҧғымның философиялық, психологиялық, педагогикалық
аспектілерін әр кезеңде әр тҥрліне қарастырған. Мысалы, Сократ ӛз
оқушыларының санасын әңгімелесу, сҧрақ қою арқылы оятып, ӛзін - ӛзі тануға
шақырса, Я.А.Коменский оқушының ӛз бойындағы рухани кҥшін ӛзі дамытуға
мҧғалім кӛмектесе алатыны атап айтқан. Ж.Ж.Руссо «балаға мҧғалім ӛз
кӛзқарасын байлап беруге емес, қайта оның ӛзіндік дҥниетанымын дамытуғы»
ҧмтылуын, И.Песталлоци және оның шәкірті Ф.Фребель бҥгінгі педагогикадағы
«тҧлғалық бағдарлы оқытудың» негізін салып, ӛзін - ӛзі дамыту тҥсінігін
енгізді. Адам бойындағы адами қасиеттерді іздеу, табу, олардың әрі қарай
дамуына барынша қолдау кӛрсету.оның ӛзін-ӛзі жҥзеге асыру, ретке келтіру,
дамыту, ӛзінің тҧлға ретіндегі болмысын жасаудың механизмдерін меңгеруін
қамтамасыз етеді.

Адольф Дистервергтің «Нашар мҧғалім шындықты оқушыға ӛзі айтып
береді, ал жақсы мҧғалім оған ӛз бетімен ізденуге жол кӛрсетеді» деген пікірі
және Джон Дьюдің жеке тҧлғаның ӛзінің ӛмірлік тәжірибесіне сҥйене, оны
реттей отырып білім алуына, еркін дамуына мҥмкіндік жасау арқылы қоғамды
демократиялық даму жолына әкелуді кӛздейтін философиясы бҥгінгі білім
берудегі ӛзекті мәселе. Демек, бҥгінгі кҥні мҧғалімдер қзіндік білімдері мен
білік, дағдыларын жетілдіріп отырса, заманауи қоғамның талабына сәйкес
бәсекеге қабілетті маман, жаңашыл бағытта оқушыларға сабақ бере алаты,
оқыту мен оқу ҥдерісін тиімді және нәтижелі ҧйымдастыра алатын тҧлға деп
ой-тҧжырым жасауға болады.

Бҥгінгі заманауи қоғам мҧғалімі оқушыны оқытпайды, ҥйретеді, дағдылық
әрекетін бойына қалыптастырады, білімді ӛз бетінше алуға мҥмкіндік жасайды,
алған білімді ӛмірде қолдана алуға баулиды, ӛзіндік іздену, зерттеушілік
қабілеттін қалыптасуына ықпал етеді, ӛзіндік тәжірибесі арқылы ҥйренуге
жетелейді, кез келген жағдаяттан сыни ойлау қабілеті арқылы оңтайлы шыға
білуді, сӛйлеу әрекетін дамытуды мақсат етеді. Олай болса, еңбектің келесі
бӛлімінде мазмҧны жаңартылған бағдарлама бойынша тыңдалым, айтылым
тапсырмаларын оқу мақсаттарына сай тиімді қҧрастыруда 5-9, 10 сыныптарға
арналған қысқа мерзімді сабақ жоспарларын ҧсынамын.

21

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРЛАР ҤЛГІСІ

Сабақ/ортақ тақырыптар: Мектеп:

Жануарлар әлемі мен

ӛсімдіктер дҥниесі

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

Сынып: 5 Қатысқандар: Қатспағандар:

Осы сабақ ар- Т/А1

қылы жҥзеге 5.1.1.1 Тірек сӛздер мен ҧсынылған иллюстрациялар арқылы

асатын оқу тақырыпты болжау.

мақсаты

Сабақ Барлық оқушылар орындай алады:

мақсаттары иллюстрациялар арқылы тақырыпты болжайды.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

тірек сӛздерді пайдаланып, тақырыпты анықтайды.

Кейбір оқушылар орындай алады:

ӛз ойын дәлелдей отырып, тақырыпты нақтылайды.

Бағалау *тірек сӛздер мен иллюстарциялар арқылы тақырыпты

критерийі: болжайды.

Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады:

иллюстрация мен тірек сӛздерді пайдаланады, болжай алады,

тақырыпты анықтайды, ӛз ойымен дәлелдейді.

Пәнге қатысы сӛздік қор мен терминдер:

тірек сӛдер, иллюстрация, тақырып, антропоген, процесс,

экология.

Диалог қҧруға/шығарма жазуға арналған пайдалы

тіркестер:

менің пікірімше..., сенің пайымдауыңша.., мәтіндердің

байланысы негізінде..., тақырып ҥйлесімділігі бойынша...

Талқылауға арналған сҧрақтар:

-«Қызыл кітапқа» неліктен ӛсімдіктер мен жануарлар енгізіледі?

Ойыңды дәлелде.

Қҧндылық- жануарлар дҥниесі мен ӛсімдіктер әлемін қорғай және сақтай

тарға баулу: білуге тәрбиелеу.

Пәнаралық жаратылыстану пәні.

байланыс:

Алдыңғы «Бастаңыз, тоқтаңыз, қозғалтыңыз!» әдісі негізінде алдыңғы

білім 5 минут оқуды еске алып, пысықтау.

Жоспар

Жоспарланған Жоспарланған жаттығу тҥрлері Ресурстар

уақыт

Басы 1. С.Топқа бӛлу.«Пазл» стратегиясы (білім Білім

7 минут алушылар жануарлар бейнеленген кеспе алушыларға

қағаздар арқылы топқа бӛлінеді). ҥлестірмелі

қағаздар

22

2. С. Ой шақыру. «Сӛздер сӛйлейді» стар- беру.

тегиясы (берілген сӛз тіркестерін мҧғалімнің Қима

кӛмегімен анықтап, ортақ тақырып мазмҧны қағаздар

анықталады. Сабақтың мақсат, міндеті

тҥсіндіріледі).

- Сӛз тіркесін оқып, топ атауымен

байланыстыр.

- Сабақ тақырыбы не туралы болады деп

ойлайсыз?

Ортасы Тыңдалым алды «Ізден, ойлан, тап!» Білім алу-
20минут
стратегиясы. шылардың
Соңы
13минут Ж. 1-тапсырма. Тірек сӛздер мен суреттерді әрқайсысы-

байланыстыра тақырыпты болжа. на дайын-

Дескриптор: далған

*тірек сӛздер мен суреттермен танысады; мәтіндер,

*мәтін тақырыбын болжайды; бағалау

Кері байланыс. (графиктік) жетондар арқылы. критерий-

Тыңдалым кезі лері мен

ЖЖ. 2-тапсырма Мәтінді мҧқият тыңда. Мәтін дескриптор

тақырыбын ӛзіңнің болжам тақырыбыңмен лар.

салыстыр. Мәтін мазмҧнын тҥсіндір.

Дескриптор:

*мәтінді тыңдайды;

*мәтін тақырыбын ӛз болжамымен

салыстырады;

*мәтін мазмҧнын тҥсіндіреді;

Кері байланыс (ауызша комментарий)

Тыңдалымнан кейін «Еркін әңгіме»

стратегиясы.

3-тапсырма (жанама тапсырма). «Табиғатқа

аялы алақан»,- деген ойды бҥгінгі тақырыпппен

байланыстырып, ойыңды дәлелде.

Дескриптор:

*ойды тақырыппен байланыстырады;

*ӛзіндік кӛзқарасын білдіреді;

*ӛз ойын дәлелдейді;

Кері байланыс (жазбаша комментарий)

«Стикерлер» әдісі

Бекіту. «Алтын балыққа арналған аквариум»

әдісі арқылы сабақты бекіту.

1.Жануарлар әлемі деген не?

2.Қазақстанда кездесетін ӛсімдіктердің қандай

тҥрлерін білесіңдер?

3.Ӛсімдіктер мен жануарлардың қандай тҥрлері

«Қызыл кітапқа» енген?

23

Рефлексия. «Блоб ағашы»
арқылы кері байланыс.

Қосымша https://kk.m.wikepedia.org//wiki/
ақпарат

Сабақ/ортақ тақырыптар: Жануарлар Мектеп:

әле-мі мен ӛсімдік-тер дҥниесі

Кҥні : Мҧғалімнің аты- жӛні:

Сынып: 5 Қатысқаны: 25 Қатыспағаны: 0

Осы сабақ ар- 5.Т/А.6.

қылы жҥзеге 5.1.6.1. Коммуникативтік жағдаятқа сай эмоционалды сӛздерді,

асатын оқу дауыс ырғақтары арқылы қыстырма, қаратпа, одағай сӛздерді

мақсаты: еркін қолданып, диалогке даярсыз қатысу, ӛз пікірін білдіру.

Сабақ Барлық оқушы орындай алады: Мәтінді тыңдайды, мәтін

мақсаты: негізінде сҧрақ қҧрастырады, ойын білдіреді.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады: Мәтінді мҧқият

тыңдайды, коммуникативтік жағдаятқа сай қыстырма, қаратпа,

одағай сӛздерді қолданып сҧрақ қҧрастырады, еркін диалогке

тҥседі.

Кейбір оқушылар орындай алады: Мәтінді тҥсініп тыңдай-

ды, коммуникативтік жағдаятты теорияға негіздей отырып,

тиімді сҧрақтар қҧрастырады, ойын дауыс ырғағымен жеткізеді.

Бағалау  Коммуникативтік жағдаятқа сай сҧрақ қҧрастыру;

критерийі:  Дауыс ырғақтары арқылы қыстырма, қаратпа, одағай

сӛздерді еркін қолданып,даярлықсыз диалогке қатысу;

Тілдік Оқушылар орындай алады: Мәтінді тыңдайды, сҧрақ

мақсаты: қҧрастырады, ӛз ойларын айтады, еркін диалогке тҥседі.

Пәнге қатысты сӛздік қор және терминдер: «Қазақстанның

Қызыл кітабы», отряд, карта, ақпарат кӛздері.

Диалог қҧруға арналған пайдалы тіркестер: Менің

пікірімше...,

Менің ойымша...

Талқылауға арналған сҧрақтар:

Неліктен жануарлар мен ӛсімдіктерді «Қазақстанның Қызыл

кітабына» енгізеді?

Қҧндылықтар Отанын сҥюге, Отанымыздың байлығын қорғауға, жануарлар

ға баулу: дҥниесін мен қоршаған ортаны қорғауға, еліміздің ӛркендетуге

ӛз ҥлесін қосатын, ӛз ойын еркін айта алатын жалпыадамзаттық

қҧндылықтарға баулу

Пәнаралық Жаратылысытану, әдебиет, математика

24

байланыс: «Сен маған, мен саған» стратегиясы негізінде алдыңғы оқу
қайталанып, пысықталады.
Алдыңғы
білім: 3минут Жоспарларған жҧмыс тҥрі Ресурстар

Жоспар С.Топқа бӛлу. «Ым - ишара» әдісі. (оқушылар Қима
жануарлардың аттары жазылған карточкаларды қағаздар
Жоспарланған таратып беріп, олардың карточкада жазылған
уақыт жануардың қылықтарын дыбыссыз қайталып
отырып, бірін-бірі тауып топтарға бӛлінеді.)
Басы С. Ой шақыру. «Жанды фотосуреттер» әдісі
5минут (сурет мазмҧнына сай сҧрақтар қойылып, суреттер
тақырып мазмҧны ашылады. Сабақтың мақсат,
міндеті анықталады)

- Сурет не кӛрсетілген?

- Сіз не туралы ойладыңыз?

- Неліктен жануарлар мен ӛсімдіктерді

«Қазақстанның Қызыл кітабына» енгізеді?

Ортасы Тыңдалым алды
25минут
Ж.1-тапсырма. Берілген мақалдарды пайда- Аудиовизуал-

ланып, мәтін мазмҧнын анықта. ды материал,

Дескриптор: мәтін

*мақалдармен танысады;

*мәтін мазмҧнын табады.

Кері байланыс. «Мадақтау сӛздері» әдісі

Тыңдалым кезі «Сӛйлемді толықтыр»

стратегиясы

ЖЖ. 2-тапсырма. Мәтінді тыңда. Мәтін

бойынша қыстырма, қаратпа, одағай сӛздерді

қолданып, сҧрақ қҧрастыр.

Тыңдалым мәтіні

«Қазақстанның қызыл кітабы»

«Қазақстанның Қызыл кітабы» – ҚР аумағында

жойылып кету қаупі тӛнген және сирек кездесе-

тін жануарлар мен ӛсімдіктердің сипаттамасы

берілген арнайы басылым. 1978 жылдан шыға-

рыла бастады. Оның омыртқалы жануарларға

арналған бірінші бӛлімі жеке кітап болып 1978

жылы жарық кӛрді. «Қызыл кітаптың» екінші бӛ-

лімі 1981 жылы ӛсімдіктерге арналып шығарыл-

ды. «Қызыл кітаптың» ҥшінші басылымында тір-

25

Аяғы келген омыртқалы жануарлар тҥрінің қандай
12-минут отрядқа, қандай тҧқымдасқа жататыны және әр-
бір жеке тҥрге қысқаша қазақсша, ағылшынша
деректер берілген. Сонымен бірге әрбір тіркелген
тҥрдің суреті, Қазақстан аумағында таралуын
кӛрсететін карта және сол жануардың тҥріне қа-
тысты ақпарат кӛздері (кітаптар, мақалалар)
кӛрсетілген. Оның ӛсімдіктерге арналған бірінші
басылымында ӛсімдіктердің 307 тҥрі тіркелген.
Онда жабықтҧқымдылардың 288, ашықтҧқымды-
лардың 2, қырыққҧлақ тәрізділердің 3, мҥктердің
3, саңырауқҧлақтардың 10, қыналардың – 1 тҥрі

берілген. «Қазақстанның Қызыл кітабының» әрі
танымдық, әрі тәрбиелік мәні зор. Ол жастарды
табиғатты аялай білуге, оның қамқоршысы
болуға тәрбиелейді.

Сҧрақтар:
Неге? ....
Мҧны қайдан білесіз? ....
… ҥшін сізде қандай дәлел бар?
Сіз неге олай ойлайсыз? …
Сіз келісесіз бе? …
Тҥсіндіре аласыз ба? …
… ҥшін не істеу керек?

Дескриптор:
*мәтінді тыңдайды;
*қыстырма, қаратпа, одағай сӛздерді қолданады;
*сҧрақтар қҧрастырады.

Кері байланыс. «Дҧрыс, бҧрыс» әдісі
Тыңдалымнан кейін «Сҧрақ қою, қайта сҧрақ
қою» әдісі
ЖЖ. 3-тапсырма. Мәтін бойынша сҧрақтарға
жауап беру арқылы диалогке дайындықсыз
қатыс.

Дескриптор:
*сҧрақтарға жауап береді;
*диалогке тҥседі;
*ойын еркін айтады.

Кері байланыс. «Комплименттер» әдісі

С. Бекіту. «Тізбекті моншақтар» стратегиясы (та- Графикалық
қырыпты сҧрақ-жауап бойынша қорытып, бекіту) органайзер
Рефлекция. «Бҧл - мен» стратегиясы

26

БҦЛ
МЕН

Қосымша Бҧл мен –Арман
ақпарат Не оңай болды?-сурет мазмҧнына сай ой шақыру.
Нені ҥлгермедім? - кейбір сҧрақтарға жауап
беріп, диалогке тҥсуге.
Қиындықтар - даярлықсыз диалогке тҥсу.
Жетістіктер - тақырып бойынша сҧраққа жауап
жаздым.
Менің болашақтағы жоспарым - болашақта
сабаққа белсене қатысып, ӛз ойымды шынайы
ӛмірмен байланыстыру.

«Қазақстанның Қызыл кітабы», тақырыпқа
қатысты мәнмәтіндер, ресурстар, интернет
ресурстары, АКТ қҧралдары.

Сабақ/ортақ тақырып: Мектеп:

Бос уақыт және хобби.

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

Сынып:5 Қатысқандар: Қатыспағандар: 0

Осы сабақ Т/А5.

арқылы оқу 5.1.5.1. Тыңдалған мәтін мазмҧны негізінде сҧрақтарға жауап

мақсаты: беру, кӛтерілген мәселе бойынша ӛз ойын білдіру.

Сабақ Барлық оқушылар орындай алады:

мақсаттары: мәтінді тыңдайды, мазмҧнын тҥсінеді.

Кӛпшілігі орындай алады: мазмҧны негізінде сҧрақтарға

жауап береді, ӛз ойын білдіреді.

Кейбір оқушылар орындай алады: мәтін мазмҧнын

кӛтерілген ойды ӛмірмен байланыстыра ӛз ойын нақтылайды.

Бағалау - Сҧрақтарға жауап беру.

критерийі - Ӛз ойын білдіру.

Тілдікмақсат: Пәнге қатысты сӛздік қор мен терминдер: Уақыт, хобби,

Диалог қҧруға арналған сӛз, сӛз тіркестері: Менің ойымша..,

сенің пайымдауыңша...

Талқылауға арналған сҧрақтар:

- Хоббимен айналысу бос уақытты ӛткізудің жолы деп

есептейсің бе?

27

Қҧндылықтар Уақытты тиімді және нәтижелі пайдалануға баулу.

-ға баулу:

Пәнаралық Ӛзін-ӛзі тану.

байланыс:

Алдыңғы «Еске тҥсіру» стратегиясы арқылы алдыңғы сабақты пысықтау.

білім: 5 минут

Жоспар:

Жоспарланған Жаттығутҥрлері Ресурстар

уақыт:

Басы Топтастыру. «Санамақ» стратегиясы арқылы

7 минут топтастыру.

Ой шақыру. «Сҧрақтар жаңбыры» стратегия-

сымен сҧрақ-жауап арқылы ой шақыру.

1. Бос уақыттыңыз кӛп пе?

2. Бос уақытта немен айналысасың?

3. Қандай хоббиің бар?

4. Ол саған не береді?

Ортасы Тыңдалым алды «Менің ойым» тәсілі арқылы Білім алу-

20 минут жҧмыс жҥргізеді. шылардың

Ж. 1-тапсырма. Сҧрақтарға жауап бер. әрқайсысына

Дескриптор: дайындалған

*сҧрақтарға жауап береді; мәтіндер,

*ӛз ойын еркін айтады. бағалау

Кері байланыс «Басбармақпен белгі беру» әдісі критерийлері

Тыңдалым кезі мен дескрип-

2-тапсырма. Мәтінді мҧқият тыңда. Мәтін торлар.

мазмҧнын тҥсіндір.

Мәтін

Бірде «Мені жарты сағаттан кейін оятыңызшы»

деп кӛз ілмек болған Эйнштейнді қызметшісі

біраз тынығып алсыншы деп бір сағаттан кейін

оятыпты. Тҧра сала жалма-жан сағатқа қараған

ғалым жарты сағаттан кейін оятпаған

қызметкеріне қатты ренжіп, «Жарты сағат

уақытымды қайтарып беріңіз онда!» - деген екен.

«Ҧрланған заттың орнын басқа нәрсемен

толтыруға болады, ал ҧрланған уақыттың орнын

ешқашан толтыра алмайсың», - деген екен

немістің ҧлы ақыны Гете. Бҧл жӛнінде еңбекқор

қытай халқында «Сағат сатып алсаң да, уақыт

сатып ала алмайсың» деген нақыл сӛз бар. Рас,

біле білгенге уақыт – мҥмкіндік. Ал сол

мҥмкіндікті кім қалай пайдаланып жҥр?!

Дескриптор:

*мәтінді тыңдайды;

28

Соңы *мазмҧнын тҥсіндіреді.
13 минут Кері байланыс «Екі жҧлдыз, бір ҧсыныс» әдісі

Қосымша Тыңдалымнан кейін
ақпарат 3-тапсырма. Мәтіндегі негізгі мазмҧнға ӛз
кӛзқарасыңды білдір, ӛмірмен байланыстыр.

Дескриптор:
*ӛз кӛзқарасын білдіреді;
*ӛмірмен байланыстырады.
Кері байланыс «Оң, теріс» әдісі

Бекіту. Талқылау сҧрағы арқылы сабақты бекіту.
- Хоббимен айналысу бос уақытты ӛткізудің
жолы деп есептейсің бе?
Кері байланыс. «Ҥш сӛйлем» стратегиясы.
1.Жетістік. 1.Кедергі. 1.Қорытынды ой.

Https://ru.m.wikepedia.org.wiki/хобби

Сабақ тақырыбы: Мектеп:

Кӛлік және жол белгілері

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

Сынып: 5 Қатысқандар: 25 Қатыспағандар: 0

Осы сабақ Т/А.4

арқылы оқу 5.1.4.1. Тірек сӛздер және жетекші сҧрақтар арқылы негізгі ойды

мақсаты: анықтау

Сабақ Барлық оқушылар орындай алады:

мақсаттары: тірек сӛздер мен жетекші сҧрақтар арқылы негізгі ойды анықтайды.

Көпшілігі орындай алады:

бейнебаяндағы негізгі ақпаратты тҥсініп, талдай алады.

Кейбір оқушылар орындай алады:

Тірек сӛздердің негізінде шағын әңгіме қҧрастырады.

Бағалау * Негізгі ойды анықтау

критерий * Шағын әңгіме қҧрастыру

Тілдік Оқушылар орындай алады:

мақсат: Тірек сӛздер мен жетекші сҧрақтар арқылы негізгі ойды

анықтайды, тақырып бойынша ойларын жинақтап жазады, әңгіме

қҧрауда тірек сӛздерді негізге алады.

Пәнге қатысты сөздік қор мен терминдер:

Тротуар, бордюр, бағдаршам, ескерту белгілері, тыйым белгілері,

ақпараттық көрсеткіш белгілері, қызмет көрсету белгілері,

аялдама, автобус, жаяу жүргінші, велосипед

Диалог құруға арналған сөз, сөз тіркестері:

Сенің ойыңша..., менің пікірімше...

Талқылауға арналған сұрақтар:

- Неліктен жол белгілерінің адам ӛмірі ҥшін маңызы ӛте зор?

29

- Егер кӛшеде жалғыз келе жатсаң, жол белгілері болмаған
жағдайда ситуациядан қалай шығар едің?

Қҧндылық- Жолда жҥру ережесін есте сақтауға, білім алушыларға жол
тарға баулу белгілерінің неше тҥрі бар, оны білу не ҥшін қажет, бағдар-

шамның, жол белгілерінің атқаратын қызметі қандай екендігін

ҥйрету. Жол ережесін есте сақтау қабілетін, қызығу-шылықтарын
арттыру, барлығымызға ортақ қойылған тәртіпті бҧзбауға
тәрбиелеу қҧндылықтарын бойына сіңіру.

Пәнаралық Ӛзін-ӛзі тану, ӛмір қауіпсіздігінің негізінде қҧрылған қосымша
байланыс бағдарламалар, бейнелеу.

Алдыңғы «Стоп-кадр» әдісі негізінде алдыңғы оқу қайталанып,
білім: пысықталады. Экраннан алдыңғы оқу кезінде меңгерген жол
3мин белгілерінің суреттері кӛрсетіліп, 2 сек. тоқтатылады. Оқушылар
жауабын айтады және дҧрыс жауабын экранмен салыстырады.

Жоспар:

Жоспарлан- Жаттығу тҥрлері Ресурс-

ған уақыт: тар

Басы С. Топқа бӛлу. «Сәйкестендір» әдісі. (Топ жол Бейне

4 мин белгілерінің 4 қағидасын бір-бірімен сәйкестендіру қима кӛрініс

қағаздары арқылы топтасады) Жол

белгілері

және жол

таңба-

лары

С. Ой шақыру. Бейнекӛрініс кӛрсетіледі. Мҧғалімнің

кӛмегімен ортақ тақырып мазмҧны анықталады.

Сабақтың мақсат, міндеті анықталады.

Ортасы Тыңдалым алды . «Серпілген сауал» әдісі Қима

25мин Ж. №1 Сҧрақтарға жауап бер. қағаздар,

Мысалы, тірек

- Арман, қалай ойлайсың, балалардың біреуінің жол сӛздер

ережесін біліп, екіншісінің білмеуіне себеп не?

- Камила, Арманның ойына нені қосар едің?

- Алпамыс, Камиланың берген жауабы қаншалықты

дҧрыс?

Тыңдалым кезі .

ЖЖ. №2 Мәтінді тыңда тірек сӛздер мен негізгі ойды

анықта.

Дескриптор:

* мәтінді тыңдайды;

30

Соңы * мазмҧнын тҥсінеді;
13 мин * тірек сӛздерді табады;
* негізгі ойды анықтайды.
Қосымша Кері байланыс «Комментарий» әдісі
ақпарат ТЖ Тыңдалымнан кейін .
№3 Тірек сӛздерді қатыстырып, шағын әңгіме қҧрастыр.
Дескриптор:
* тірек сӛздерді қолданады;
* әңгіме қҧрастырады.
Кері байланыс «Мадақ сӛздері» әдісі
Бекіту «Кҥту уақыты» стратегиясы (тақырыпты
қорытып, бекіту)
- Неліктен жол белгілерінің адам ӛмірі ҥшін маңызы ӛте
зор?
- Егер кӛшеде жалғыз келе жатсаң, жол белгілері
болмаған жағдайда ситуациядан қалай шығар едің?
Рефлексия: «Табыс кӛліктері» әдісі.
Ҧшақ, пойыз, жеңіл кӛлік суреттері арқылы білім алушы
ӛз жҧмысына талдау жасайды.
Ҧшақ – табысқа жеттім
Пойыз – табысқа жетуге жақындадым.
Жеңіл кӛлік – табысқа жетуге машықтанудамын

www.htpp: / adebiet.kz.portal

Сабақ/ортақ тақырыптар: «Мәдениет тіл Мектеп:

және қарым-қатынас» Әдеп пен талғам

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

Сынып:5 Қатысқандар: Қатыспағандар:0

Осы сабақ Т/А3

арқылы жҥзе- 5.1.3.1. Тыңдалған мәтіннің мазмҧнын тҥсіну, негізгі және

ге асатын оқу қосымша ақпаратты анықтау.

мақсаты

Сабақ Барлық оқушылар орындай алады:

мақсаттары мәтінді мҧқият тыңдайды, мазмҧнын тҥсінеді.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

мәтінді тыңдай отырып, негізгі және қосымша ақпаратты

анықтайды.

Кейбір оқушылар орындай алады:

мәтіннің негізгі идиясына ӛзіндік ой пікірін білдіреді

Бағалау * берілген мәтінді мҧқият тыңдау.

критерийі: *мәтіндегі негізгі және қосымша ақпараттарды анықтау.

Тілдік Оқушылар орындай алады:

мақсат мәтінді мҧқият тыңдайды, ӛз пікірін айтады.

31

Пәнге қатысы сӛздік қор мен терминдер:

әдептілік, әдемілік,жақсылық,кішіпейілділік т.б

Диалог қҧруға/шығарма жазуға арналған пайдалы тіркестер:

әдептілік, ар-ҧят – адамдықтың белгісі

Талқылауға арналған сҧрақтар:

- оқыған адам ғана әдепті бола ала ма?

Қҧндылықт әдепті бала, арлы бала

арға баулу: әдепсіз бала, сорлы бала.

Пәнаралық әдебиет, ӛзін-ӛзі тану

байланыс:

Алдыңғы «Менен сҧрақ, сізден жауап» әдісі арқылы алдығы білімді

білім 3 минут пысықтау.

Тақырыбы: Әдеп

Жоспар

Жоспарлан- Жоспарланған жаттығу тҥрлері Ресурстар

ған уақыт

Басы С «Ыстық алақан» арқылы сыныпта ынтымақтас- АКТ,

7минут тық атмосферасын қалыптастыру. суреттер

Ой шақыру.

- Әдептілік деген не? Оны қалай тҥсінеміз?

-Әдепті бала қандай деп ойлайсыз?

-Әдептілікті бізге кім ҥйретеді?

Ортасы Тыңдалым алды

20 минут Ж. 1-тапсырма Қима қағаздардағы бейнелерді

тҥсін, мәтін мазмҧнын ақыта.

Тыңдалым кезі

2-тапсырма ЖЖ. Мәтінді мҧқият тыңдап, мазмҧ-

нын айт, негізгі және қосымша ақпаратты анықта.

Мәтін

Әдеп

Арман мен Аян қалада тҧрады. Екеуі де бір мек-

тепте, бір сыныпта оқиды. Бҥгін автобустың

алдыңғы орындығына жайғасқан екеуі мектепке

келе жатты. Алдыңғы есіктен қолындағы сӛмкесін

әзер кӛтеріп әжей кірді. Аян орнынан тҧрып, әжейге

орын берді. Ал Арман болса кӛрмегенсіп, теріс

қарап отыра берді.

Бір уақытта әжей, орнынан тҧрып, тҥсуге ыңғайлан-

ды да, сӛмкесінен екі алма алып, Аянға берді. Әжей

Аянның әдептілігіне сҥйсініп, алғысын білдірді.

Аянның әдептілігі қандай іс-әрекеттері арқылы

кӛрінеді?

Дескриптор:

*мәтінді тыңдайды;

32

Соңы *мазмҧнын тҥсіндіреді;
15 минут *негізгі ақпаратты табады;
*қосымша ақпаратты анықтайды;
Қосымша *ақпараттарды ажыратады.
ақпараттар Кері байланыс «Ым, ишара» әдісі

Тыңдалымнан кейін
Ж. 3-тапсырма Ж. Мәтіндегі негізгі ойды ӛмірден
мысал келтіріп, саабақтастыр.

Дескриптор:
*негізгі ойды ӛмірмен байланыстырады;
*мысал келтіреді;
*ӛз ойын айтады.
Кері байланыс «Мен саған ... сыйлаймын» әдісі

С. Бекіту:«Кезектескен интервью» әдісі.
«Бір қадам алға» әдісі арқылы кері байланыс жҥргізу

АКТ, кӛркем әдебиеттер.

Сабақтың ортақ тақырыптары: 1-бӛлім. Мектеп:

Ауа райы және климаттық ӛзгерістер

Желдің пайда болуы

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

Сынып: 7 Қатысқандар: Қатыспағандар:

Осы сабақ ар- 7 Т/А4.

қылы жҥзеге 7.1.4.1. Мәтін тақырыбы, сӛйлеушінің дауыс ырғағы мен сӛйлеу

асатын оқу мәнері арқылы негізгі ойды анықтау.

мақсаты

Сабақ Барлық оқушылар орындай алады:

мақсаттары мәтін мазмҧнын мҧқият тыңдап, тақырыбын анықтау.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

сӛйлеушінің дауыс ырғағы мен сӛйлеу мәнері арқылы негізгі

ойды анықтайды, ӛзіндік ойын айтады.

Кейбір оқушылар орындай алады: негізгі ойды ӛмірмен

сабақтастырып, салыстырады, ӛзіндік кӛзқарасымен бағалайды.

Бағалау  мәтін мазмҧнын мҧқият тыңдап, тақырыбын анықтау;

критерийі:  сӛйлеушінің дауыс ырғағы мен сӛйлеу мәнерін ажырату;

 мәтіндегі негізгі ойды ӛмірмен байланыстырып, ӛзіндік

қӛзқарасымен бағалау.

Тілдік Оқушылар орындай алады:

мақсат  мәтінді тыңдап, негізгі ақпараттарды анықтайды;

 сӛйлеушінің дауыс ырғағы мен сӛйлеу мәнерін ажыратады;

 ӛмірмен байланыстырып талдайды,салыстырады, бағалайды.

Пәнге қатысы сӛздік қор мен терминдер:

кӛкжиек, ауа қысымы, метеориология, атмосфера, желбағар,

33

бриздер, ӛлшеуіш қҧрал, муссондар.

Диалог қҧруға/шығарма жазуға арналған пайдалы тіркестер:

«менің ойымша, менің пікірімше...»

«Менің ойымша, жер бетіндегі ауа ҥздіксіз қозғалыста болады.»

«Сіздің пікіріңізше,біздің тҧрғылықты жерімізде желдің

жергілікті тҥрлері кездеседі ме?»

Талқылауға арналған сҧрақтар:

1.елімізде табиғат апаттарынан, қатты желдің салдарынан болып

жатқан жайттардан қандай оқиғаларды білесің? Мысал келтіре

айт.

2.«Жел – сарқылмайтын қуат кӛзі» дегенге келісесіз бе? Неліктен?

Қҧндылықт табиғатты қорғауға тәрбиелеу, экологияны сақтауға ,жел

арға баулу: энергетикасын дамытуға баулу.

Пәнаралық физика, география, әдебиет, ӛзін-ӛзі тану

байланыс:

Алдыңғы «Ӛрмекші торы» әдісі бойынша ӛткен тақырыпқа шолу.

білім 5 мин

Жоспар

Жоспарланған Жоспарланған жаттығу тҥрлері Ресурстар

уақыт

Басы Топқа бӛлу. «Пазл» әдісі.

10 мин Ән шумақтары арқылы топқа Абайдың «Желсіз АКТ

тҥнде жарық ай »әні.

С.Ой шақыру.«Болжау» стратегиясы Тақырыпты Қима

ашу. қағаздар

Оқушыларға дәптерлерін алып, беттеріне

жақындатып желпулерін сҧраймын.

Сҧрақ:

-Біз нені қозғап жатырмыз? Қандай қҧбылысты

байқадыңыздар?

Жауап: ауаны, қозғалыс, жел.

Сҧрақ:

-Бҥгінгі сабақта тақырып не туралы болады деп

ойлайсыздар? А3

Әрі қарай қандай мәселе сӛз болады? парағы,

ЖЖ. «Кластер» («Жҥзімнің шоқтары») әдісі. маркер-

«Жел туралы не білеміз?» лер, АКТ

Ортасы Тыңдалым алды. Визуалды бейне. Ауа райының

22 мин тҥрлері.

С. 1-тапсырма. Берілген сҧрақтарға жауап бер. Визуалды

Мәтін тақырыбын тап. «Атаулар туралы ҥш сҧрақ» видео

әдісі.

1. «Қайда?» Желдің тҥрлеріне байланысты

атауларды бҧрын қайда және қандай мағынада

34

кездестіргеніңді айтып бер.

2. «Қалай?» Қазақстан аумағында кҥшті желді

аймақтар қалай аталады?

3. «Қандай?» Елімізде табиғат апаттарынан, қатты

желдің салдарынан болып жатқан оқиғалардан

қандай оқиғаларды білесің? Мысал келтіре айт.

Тыңдалым кезі

Ж. 2 -тапсырма Мәтінді тыңда, мазмҧнын тҥсін,

негізгі ойды анықта, ӛмірмен байланыстыр,

сӛйлеушінің дауыс ырғағы мен мәнерін ажырат.

Дескриптор

1. Мәнмәтінді мҧқият тыңдайды;

2. Мазмҧнын тҥсінеді;

3. Негізгі ойды анықтайды;

4. Ӛмірмен байланыстырады.

5. сӛйлеушінің дауыс ырғағы мен сӛйлеу мәнерін

ажыратады;

Кері байланыс «Акиқат пен жалған» әдісі

Тыңдалымнан кейін

ТЖ. 3 -тапсырма«Т» кестесі әдісі.

«Желдің пайда болуының тиімді және тиімсіз

жағы....» туралы ойыңды жаз.

Тиімді жағы Тиімсіз жағы

1.Ауа массаларын 1.Қатты желдің

тасымалдайды. салдарынан болған

2. Мухит ағыстарын табиғат

қалыптастырады. апаттарынан адам

3. Жел кҥшін қайықтар, ӛміріне

жел диірмені, жел зиян келіп жатады....

электр станциялары 2. Су тасқындарын

пайдаланады. тудырады.

4. Еліміздің экономика- 3. Топырақтың беткі

лық дамуына жел энер- жҧқа беткі қабатын

гетикасының пайдалы алып кетеді.

жағы бар.

Дескриптор

1. Мәнмәтін мазмҧнын ескереді;

2. Ӛзіндік ойын жинақтайды;

3. Кестені толтырады.

Соңы С. Кері байланыс. «Кемпірқосақ» әдісі А3
Кері
байланыс Кҥлгін тҥс - басты мәселе. Бҥгінгі сабақта ең парағы,
3 мин
қҧнды... маркер-

Кӛк тҥс - бірлесу. Мен топта қалай жҧмыс жасадым? лер,

Кімді риза еттім? стикер-

Жасыл тҥс - ойлану. Мен бҥгін ҧандай білім мен лер

35

Қосымша тәжірибе алдым?
ақпарат Сары тҥс - шынайылық. Сабақ саған ҧнады ма?
Неліктен?
Қызыл тҥс - кӛңіл-кҥй. Мен ӛзімді сабақта қалайша
сезіндім?

Дереккӛздер .https://massaget.kz/layfstayl/bilim/ol- АКТ
kim-bl-ne/23033/Материалды кӛшіріп басқанда
Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті тҥрде
қойылуы тиіс. Қазақ энциклопедиясы, 3 том

Сабақ/ортақ тақырыптар: Мектеп:

«Кӛшпенділер мәдениеті.

Кӛшпенділердің атбегілік ӛнері»

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

Сынып: 7 Қатысқандар: Қатыспағандар: 0

Осы сабақ ар- 7.Т|А.5.
қылы жҥзеге 7.1.5.1. Проблемалық сҧрақтарға тыңдалған мәтіннен деректер

асатын оқу келтіре отырып, дәлелді жауап беру ӛз жауабын ӛзгенің

мақсаттары жауабымен салыстыру, талқылау

Сабақ Барлық оқушылар орындай алады:

мақсаттары Проблемалық сҧрақтарға мәтінді тыңдап, деректер келтіреді,

дәлелді жауап береді.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

Тыңдалған мәтін негізінде ӛз жауабын ӛзгенің жауабымен

салыстырады

Кейбір оқушылар орындай алады:

Кӛтерілген мәселе бойынша ӛз ойын ӛмірмен байланыстырып

айтады, талқылайды.

Бағалау *Проблемалық сҧрақтарға мәтін негізінде деректер келтіру.

критерийі: *Ӛз жауабын салыстыру, талқылау.

Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады:

сҧрақтарға деректер келтіреді,ӛз жауабын ӛзгенің жауабымен

салыстырады, ӛмірмен байланыстырып айтады,талқылайды.

Пәнге қатысы сӛздік қор мен терминдер:

Кӛшпенділік, атбегі, шабандоз, атбегілік ӛнер, тӛрт тҥліктің

тӛресі, жҥйрік ат, сәйгҥлік, қазанат, арғымақ, жабы, ата кәсіп.

Диалог қҧруға/шығарма жазуға арналған пайдалы

тіркестер:

«Ер қанаты –ат», жҥзден жҥйрік, мыңнан тҧлпар, жҥйрік аттың

тағдыры-қаһарман батырдың тағдыры- халықтың тағдыры.

Талқылауға арналған сҧрақтар:

1. Тӛрт тҥліктің тӛресі деп нені айтқан?

2. Атбегілік ӛнерінің ерекшелігі неде?

36

3. Ата кәсіп ретінде алатын орны қандай?

Қҧндылықтар- атбегілікті дәріптеу, ата кәсіпті насихаттау.

ға баулу:

Пәнаралық қазақстан тарихы, әдебиет,ӛзін-ӛзі тану, дене шынықтыру

байланыс:

Алдыңғы «Синквейн» әдісі арқылы алдыңғы оқуды пысықтау..

білім

Жоспар

Жоспарланған Жоспарланған жаттығу тҥрлері Ресурстар

уақыт

Басы С. Топқа бӛлу. Атбегілік ӛнерге байланысты қима Суреттер,

қағаздарды алу арқылы «Тҧлпар», «Арғымақ», қима

«Сәйгҥлік» топтарына бӛлу. қағаздар

С. Ой шақыру:

- Жҥйрік жылқыларды қалай атаған? Визуалды

- Атты баптау ҥшін қандай нәрселерді білу керек? Аудио

- Атбегі деп қандай адамды айтамыз? материал

Ортасы Тыңдалым алды

Ж. №1 Берілген қанатты сӛздердің мағынасын аш,

мәтіннің мазмҧндық қҧрылымын болжа.

Дескриптор:

* қанатты сӛздердің мағынасын ашады;

* мәтін қҧрылымын болжайды.

Тыңдалым кезі

Ж. №2 Мәтінді тыңдап, ондағы кілт сӛздерді теріп Пазл

жаз. суреттер

Дескриптор: А3

* Мәтінді тыңдайды. қағазы,

* Мазҧнын тҥсіндіреді. маркер-

* Кілт сӛздерді табады. лер

* Теріп жазады.

Кері байланыс «Мен сені... қолдаймын» әдісі

Тыңдалымнан кейін

Ж.Ж. №3 Мәтін бойынша проблемалық сҧрақтар

қҧрастыр және жауап бер. Жауабынды ӛзгенің

жауабымен салыстыр, талқыла.

Дескриптор:

- проблемалық сҧрақтар қҧрастырады.

- сҧрақтарға дҧрыс жауап береді.

- ӛз жауабын ӛзгенің жауабымен салыстырады,

- ӛзара талқылайды

Кері байланыс «Менің пікірім» әдісі

Соңы Бекіту . «Тӛрт сӛйлем» тәсілі. (ПОПС әдісі)

1Пікір.

37

2.Мысал Стикер
3.Дәлел
4 .Қорытынды
1. Тӛрт тҥліктің тӛресі деп нені айтқан?
2. Атбегілік ӛнерінің ерекшелігі неде?
3. Ата кәсіп ретінде алатын орны қандай?

Рефлексия. «Желкенді кеме» әдісі

Сабақ/ ортақ «Қазақстандағы ҧлттар достығы»

тақырыптар:

Мектебі

Кҥні: Мҧғалімнің аты- жӛні:

Сынып: Қатысқандар: Қатыспағандар:

Тақырып «Қазақстан – достықтың киелі бесігі»

Осы сабақ ар- Т/А 1

қылы жҥзеге 7.1.1.1.Мәтін ҥзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен

асатын оқу аяқталуын болжау.

мақсаты

Сабақ Барлық оқушы орындай алады: Мәтін ҥзінділерін мҧқият

мақсаттары тыңдайды, сҧрақтарға жауап береді. Салыстырады, болжайды.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады: Негізгі ойды

анықтайды дәлелді пікірлер келтіреді,тиімді сҧрақтар қояды.

Кейбір оқушылар орындай алады: тыңдалым мәтіні бойынша

сындарлы ойлап, ӛз кӛзқарастарын білдіреді.

Бағалау  Тыңдалган мәтіннің мазмҧнын тҥсінеді, негізгі ойды
критерийі анықтайды, салыстырып болжайды

 Тиімді сҧрақтар мен дәлелді пікірлер айтады.

 Ӛз кӛзқарастарын білдіре алады.

Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: Мәтін ҥзінділерін мҧқият
тыңдайды, сҧрақтарға жауап береді. Ӛз ойларын салыстырады,
болжайды.

Қҧндылықта Пәнге қатысты сӛздік қор мен терминдер: Қазақстан кӛпҧлтты
рға баулу: мемлекет, ҧлтттар достығы, коллаж, киелі бесік,т.б.

Пәнаралық Диалог қҧруға/ шығарма жазуға арналған пайдалы тір-
байланыс: кестер: менің ойымша ...., осындай деректерге сҥйенсек.....
Қорытындылай келе....

Талқылауға арналған сҧрақтар: Не себепті біз достықты
киелі бесікке теңейміз? Халық, ел арасындағы достық не үшін
керек?

«Мәңгілік ел» қҧндылығы:
Біздің қоғамдағы ҧлттық бірлік, бейбітшілік және келісімнің
маңыздылығын насихаттау.

Әдебиет, ӛзін-ӛзі тану

38

Алдыңғы «Қоржындағы сҧрақтар» әдісі арқылы жҥзеге асырылады.

білім: Сыныпта неше бала бар сонша сҧрақ дайындалады. Сҧрақтардың

5 минут артында суреттер болады. Сҧраққа жауап алынған соң сол

суреттер бойынша топқа бӛлінеді.

1. Ассамблея қай жылы қҧрылды?

2. Ассамблея қҧрамында қанша адам бар?

3. Парламент Мәжілісіне Қазақстан халқы Ассамблеясынан

қанша депутат сайлана алады?

4. Есімшенің жҧрнақтарын ата?

5. Қазақстан халқының бірлігі, ынтымақтастығы мерекесі қай

айда, қай кҥні мерекеленеді?

6. Кез келген 3 етістікке есімшенің жҧрнағын жалға.

І топ- «Достық», ІІ топ- «Бейбітшілік», ІІІ топ- «Бірлік»

Жоспар

Жоспарланған Жоспарланған жҧмыс тҥрлері Ресурстар

уақыт

Басы С. «Ҥш сурет, бір сӛз» Қағаз,

7мин әдісі арқылы тақырыпты ашу. суреттер

Тақырыпқа сай 3 сурет ілулі тҧрады. Осы суретке

қарап тақырып қҧрау керек.

(Ту, достық, -, бесік)

С. «Стоп кадр» арқылы мәтінді меңгерту.

Ҥзіндіні тыңдатып, кідіріс жасап, жетекші

сҧрақтар арқылы дамыту.

- Адам арасындағы достық пен халық, ел ара-

сындағы достықтың айырмашылығы бар ма?

-Неге?

Ортасы Тыңдалым алды АКТ,

20 мин Ж. №1-тапсырма. Бейнетаныстырылымды мҧқият Ҥнтаспа

қара. Қандай ой тҥйдің? Тыңдалым мәтінін болжа.

Кері байланыс «Жарқын тілек» әдісі

Тыңдалым кезі «Мен саған, сен маған» әдісі

ЖЖ. №2-тапсырма.

Мәтін ҥзінділерін мҧқият тыңдап, сҧрақтар

қҧрастыр, жауап бер.

Дескриптор: - мәтінді мұқият тыңдайды

- сұрақтар құрастырады;

- сұрақтарға жауап береді.

Кері байланыс «Мадақтау сендвичі» әдісі

Тыңдалымнан кейін «Кӛкпар» әдісі

ТЖ №3-тапсырма: Тыңдаған мәтіннен негізгі

ойды анықта, мазмҧнда.

Дескриптор: - негізгі ойды анықтайды Дҧрыс

- мазмұндап береді жауапқа

Кері байланыс «Сыйлық толы қоржын» әдісі 1асық

39

Ж. №4-тапсырма: Тыңдаған мәтін мазмҧнын

ӛмірмен байланыстыр, сыни кӛзқарасыңды таныт.

«Сыни ойлау жемісі -қҧнды пікір» әдісі

Дескриптор: - мәтінді қазіргі өмірмен

байланыстырады

- сыни ой айта алады

Кері байланыс «Кҥн, бҧлт, жаңбыр» әдісі

Соңы Рефлексия.«Балауыз шамы» Балауыз
13мин
әдісі арқылы кері байланыс беру. шам, ыдыс
Қосымша
ақпарат Сіз ҥшін:

1.Ең ҧнаған сҧрақ

2. Ең қҧнды пікір

3. Ең жақсы тілек(ӛзі айтады да, келесі оқушыға

береді)

«Ҧлттар достығы» тақырыбы бойынша коллаж

жасау

Сабақ/ ортақ тақырыптар: Ҧлттық және Мектеп:

отбасылық қҧндылықтар. Отбасылық

қҧндылықтар.

Кҥні: Мҧғалімнің аты- жӛні:

Сынып: 6 Қатысқандар: Қатыспағандар: 0

Осы сабақ ар- Т/А 4. Негізгі ойды анықтау.

қылы жҥзеге 6.1.4.1 Мәтіннің қҧрылымдық ерекшелігіне назар аудара отырып,

асатын оқу жетекші сҧрақтар арқылы негізгі ойды анықтау.

мақсаты

Сабақ Барлық оқушы орындай алады:

мақсаттары Мәтіннің қҧрылымдық ерекшелігіне назар аудара отырып, негізгі

ойды табады.

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

Мәтіннің қҧрылымдық ерекшеліктеріне сай жетекші сҧрақтар

арқылы негізгі ойды анықтайды.

Кейбір оқушылар орындай алады:

Мәтіндегі негізгі ойға ӛз пікірін сыни тҧрғыдан білдіреді.

Бағалау * Мәтіннің қҧрылымдық ерекшелігін табу;

критерийі * Жетекші сҧрақтар арқылы негізгі ойды анықтау;

* Сыни тҧрғыдан пікір білдіру.

Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады:

Жетекші сҧрақтарды қоя алады, негізгі ойды анықтайды, сыни

пікір білдіреді.

Пәнге қатысты сӛздік қор мен терминдер:

Салт-дәстҥр, әдет-ғҧрып, отбасы, әке, ана.

Диалог қҧруға/ шығарма жазуға арналған пайдалы

тіркестер:

40

Менің ойымша..., сіздің пікіріңізше?

Талқылауға арналған сҧрақтар:

Қазіргі кезде жастар ҥлкендерге қҧрметпен қарай ма? Қалай

ойлайсың?

Қҧндылықта «Мәңгілік Ел» идеясын негізге ала отырып, білім алушыны

рға баулу: адамгершілікке, қҧрмет кӛрсетуге баулу.

Пәнаралық Ӛзін –ӛзі тану

байланыс:

Алдыңғы «ТВ шоу» стратегиясы арқылы алдыңғы сабақты пысықтау.

білім: 5 минут

ЖОСПАР

Жоспарланған Жоспарланған жаттығу тҥрлері Ресурстар

уақыт

Басы С Ой шақыру. «Суреттер сӛйлейді» стратегия-сы Отбасы,

7мин арқылы отбасы, әке мен бала, анасы мен қызы, әже ата мен

мен ата сияқты суреттерді кӛрсете отырып, әже, әке

мҧғалімнің кӛмегімен жетелеуші сҧрақтар (Кімдерді мен ана,

көріп отырсыңдар? Олар отбасында қандай орын бала

алады, әке мен ананы кімге теңейсің?) қоя отырып суреттері

сабақтың тақырыбын ашады.

С Топқа бӛлу. «Ҥштік әдіс» стратегиясы арқы-лы

білім алушыларды «Дәстҥрлі», «Тәрбиелі», Қима

«Қазіргі» деген сӛздермен ҥш топқа бӛлемін. қағаздар

Ортасы Тыңдалым алды

20 мин Ж. Тапсырма №1. Суретті карточкілер арқылы аудиомате

мәтін мазмҧны мен мәтінде айтылатын ойды риал

топшыла.

Кері байланыс «Мадақ сӛздері» әдісі

Тыңдалым кезі «Кӛршіңе әңгімелеп бер»

стратегиясы

ТЖ. Тапсырма №2. Мәтінді мҧқият тыңдай

отырып, ӛзара пікірлесіп, негізгі ойды анықта. 1

топ - Дәстүрлі отбасылық құндылықтар

2 топ - Қазіргі отбасылық құндылықтар 3

топ - Тәрбиелі отбасылық құндылықтар

Дескриптор: 1. Мәтінді мҧқият тыңдайды.

2. Ӛзара пәкәрлеседі.

3. Негізгі ойды анықтайды. Оқулық

Кері байланыс «Шаңырақ шаттығы» әдісі

(шаңырақ ҥлгісіндегі жетондар)

Тыңдалымнан кейін «Құрастыр, одан кейін

жауап бер» стратегиясы

ЖЖ. Тапсырма №3. Мәтін мазмҧнына байланысты

жетекші сҧрақтар қҧрастыр.

41

Соңы Дескриптор:
13мин 1. Жетекші сҧрақтар қҧрастырады.
2. Сҧрақтарға жауап береді.
Қосымша Кері байланыс «Тілектер қоржыны» әдісі
ақпарат Ж. Тапсырма№4. Мәтін мазмҧнын ӛмірмен
байланыстырып, сыни пікіріңді айт.
«Егер де мен...» стратегиясы

Дескриптор:
1. Ойын ӛмірмен байланыстырады:
2. Сыни пікір айтады.
Кері байланыс «Шаңырақ шаттығы» әдісі
(шаңырақ ҥлгісіндегі жетондар)

Бекіту. Қазіргі кезде жастар ҥлкендерге қҧрметпен Қима
қарай ма? Қалай ойлайсың? деген сҧрақ негізінде ӛз қағаздар
ойларын айтады. «СМС хат жолдау» стратегиясы.
Рефлексия. «Ҥштік тҥйін» стратегиясы арқылы
1. Сабақтан алған ҥш маңызды ақпарат.
2. Қиындық келтірген екі мәселе.
3. Ҧнаған бір әрекет.

Әр білім алушы ӛзінің отбасы туралы фотоколлаж
жасап келу.

Сабақтың тақырыбы: Мектеп:

Қонақжайлылық -ата дәстҥр

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

Сынып: 6 Қатысқандар саны: Қатыспағандар: 0

Сабаққа негіз- 6Т/А1 6.1.1.1. Мәтіннің атауын талқылау және алғашқы бӛлігін
делген оқу тыңдау арқылы кӛтерілетін мәселені болжау

мақсаттары

Сабақ Барлық оқушылар:

мақсаты Тыңдалымға алынған мәтіннің атауын талқылайды, мәтінде

кӛтерілетін мәселеге болжам жасайды.

Оқушылардыңбасымбөлігі:

Мәтінде кӛтерілген мәселені болжап, ойын дәлелдейді

Кейбіроқушылар:

Кӛтерілген мәселе бойынша ӛз пікірін білдіреді

Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: мәтінді тыңдайды, сҧрақтарға жауап

береді, ӛз ойын дәлелдейді, болжам жасайды, сыни ойланады

Нақты тақырыпқа арналған сөздік қор мен терминоло-гия:
қырықтың бірі қыдыр, Атымтай жомарт, қонақасы беру, жомарт

адам

Диалог құруға арналған сөздік қор мен терминология: менің

ойымша, мен ҥшін бағалы

Талқылауға арналған сұрақтар:

42

1. Автордың қазақ халқы туралы айтқан пікірі сен ҥшін несімен

қҧнды?

2. Мәтіннің авторы қазақ халқына тән қандай ерекшеліктерге

кӛңіл аударады?

3. Автор қазақ халқына тән тағы қандай мінез-қҧлықтарды

сипаттауы мҥмкін?

Бағалау - Мәтін мазмҧны бойынша тақырыпты талқылау

критерийлері - Кӛтерілген мәселені болжау, ойын дәлелдеу

- Ӛз пікірін білдіру

Қҧндылыққа Қҧрмет пен ынтымақтастық (адам мен адамды достастыру, адам

баулу бойындағы жақсы қасиеттерді дәріптеу)

Пәнаралық Әдебиет, тарих, ӛзін-ӛзі тану

байланыс

Алдыңғыоқу С «Егер ..., онда не болар еді?» әдісі

5минут Оқушылардың бірі жҥйрік қиялмен бір ситуация айтады,

қалғандары соның шешімін тауып жалғастыру керек. Мысалы,

«Егер барлық адам кҥнделікті ӛмірде кӛлік ретінде тек вело-

сипедті пайдаланса, онда жер бетінде не ӛзгеріс болар еді?»

«Егер спорт мектептері кӛптеп салынса, онда ...»

«Егер қазақтың ҧлттық ойындары насихатталса, онда...»

Бҧл тәсіл оқушылардың қиялын дамытып, мидың ойлау

белсенділігін арттырады.

Жоспарланған Жоспарланған жаттығулар Ресурстар

уақыт

Басталуы С Ой шақыру «Терминдер конверті»

5минут Ортаға ӛз қалауларымен 9 оқушы шығады. Мҧға-

лімнің қолындағы 9 конвертті алып, әрқайсысы

ішіндегі 9 сӛзді сыныптастарына тҥсіндіру керек.

Сӛздің тура атауын айтпай, тек сол жайлы айтады.

Қалған оқушылар қандай сӛз екенін табу керек.

Қонақкәде Қҧтты қонақ

Шашу Қыдыр ата

Сыбаға Дәстҥр

Дастарқан Сәлем беру

С Топқа бӛлу «Қонақта» әдісі

Тҥскі мезгіл, сіз меймансыз, ӛз орныңызға

жайғасуыңыз қажет

- Дастарқан иелерін мҥлде танымайтын, жол жҥріп

бара жатып, осы жерге ат басын тіреген алты аласы,

бес бересі жоқ қҧдайы қонақтарымыз оң қанаттағы

2 ҥстелге отырыңыздар

- Бҧрын осы мейрамханаға талай келіп, тағам-дарын

сҥйсініп жеген, тезірек дастархан басы-нан орын

алуға асыққан қҧтты қонақтарымыз оң қанаттағы 1

ҥстелге отырыңыздар

43

- Дастарқан иелерінің жылы қабақтары мен ақ

ниеттеріне риза болған, аз отырып кӛп сынайтын

сыншыл қонақтарымыз сол қанаттағы ҥстелге

орналасыңыздар

Ортасы Тыңдалым алды http://www.
20 минут
Ж №1 «Мюнстерберг» әдістемесі Әріптердің dereksiz.org

арасындағы тҧтас сӛздерді тап. Сол сӛздердің астын

сыз. Аашпгопартаивнрвнаапташыопкқонақжайлы-

лықкарталыгксағатлыгатаоыгборпыаукесікрвнбасба http://www.

лдақинакпотақдәстҥртагыеоанрыгавпыкуа expert.okulyk

Тыңдалым кезі «Болжау» стратегиясы -edu.kz

ЖЖ №2 Тыңдалым мәтінінің тақырыбына кӛңіл

бӛл. Мәтін не туралы болуы мҥмкін? Болжа.

Жҧбыңмен ой бӛліс.

Дескриптор:

- Мәтіннің тақырыбы туралы ой бӛліседі

- Тыңдалым мәтініндегі ойды болжайды

Кері байланыс «Академиялық қалпақ» тәсілі

ТЖ №3 Мәтіннің алғашқы бӛлігін тыңда.

Сҧрақтарға жауап бер:

- Автордың қазақ халқы туралы айтқан пікірі сен

ҥшін несімен қҧнды?

- Мәтіннің авторы қазақ халқына тән қандай

ерекшеліктерге кӛңіл аударады?

-Автор қазақ халқына тән тағы қандай мінез-

қҧлықтарды сипаттауы мҥмкін?

- Автордың ойы қалай жалғасатынын болжа

- Айтқан пікіріңді дәлелде

Дескриптор:

- Мәтінді тыңдайды

- Сҧрақтарға жауап береді

- Жалғасатын автордың ойын болжайды

- Пікірін дәлелдейді

Кері байланыс «Асығың алшысынан тҥссін»

тәсілі

ЖЖ №4 Мәтінді толық тыңда. Ӛзіңнің айтқан

болжамыңмен салыстыр.

Мәтінде қандай Қандай Шынында

мәселе кӛтеріледі дәлеліңіз не болды?

деп ойлайсың? бар?

Мәтіннің

тҧтас бӛлігі

Дескриптор:

- Мәтіннің толық нҧсқасын тыңдайды

- Тыңдалым алдында айтқан болжамымен

44

салыстырады

- Мәтінде кӛтерілген мәселе бойынша жеке пікірін

білдіреді

Кері байланыс «Екі жҧлдыз, бір тілек» тәсілі

Аяқталуы Бекіту. «Он сҧрақ» Негізгі сӛз «Жомарт жан-

10 минут жҧмаққа жақын»

«Он сҧрақ» әдісі арқылы алған біліміне сҥйене

отырып, ойды жинақтап, тҥйін тҥйеді: Мҧғалім бір

оқушыны таңдап алып, маңдайына негізгі сӛз

жазылған стикерді жапсырады. Қатысушы сыныпқа

10 сҧрақ қоя алады, оған жауап не «ИӘ» не «ЖОҚ»

деп беріледі. Оқушы сол арқылы бҥгінгі сабаққа

қатысты ҧғымды табады.

Рефлексия «Мадақтау сэндвичі» әдісі арқылы

рефлексия жҥреді

Позитивті коментарий

Сындарлы сын

Келешекке ҧсыныс

Қосымша ақпарат

Бӛлім тақырыбы: Денсаулық- зор байлық Мектеп:
Сабақ тақырыбы: Ең басты байлық

Кҥні: . Мҧғалімнің аты- жӛні:

СЫНЫП: 7 Қатысқандар: Қатыспағандар:

Сабаққа негіз- 7.Т/А3 Мәтіннен ақпаратты анықтау.

делген оқу 7.1.3.1. Тыңдалған мәтіннің мазмҧнын тҥсіну, ҧсынылған

мақсаты ақпарат бойынша факті мен кӛзқарасты ажырата білу.

Сабақтың Барлық оқушылар орындай алады: Тыңдалған мәтіннің
мақсаттары мазмҧнын тҥсінеді. Ақпаратты анықтайды.

Оқушылардың көпшілігі орындай алады: Мәтінді тҥсініп, факті

мен кӛзқарасты ажыратады.

Кейбір оқушылар орындай алады: Ҧсынылғанфакті мен
кӛзқарас негізінде ӛз ойын айта алады.

Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: Мәтіндітыңдайды, мазмҧнын
тҥсінеді. Ақпаратты анықтайды. Факті мен кӛзқарасты

ажыратады. Ӛз ойын білдіреді.

Нақты тақырыпқа арналған сӛздік қор мен терминология:
Денсаулық, салауатты ӛмір салты, пайдалы, дәрумендер, тазалық

Диалог қҧруға/ шығарма жазуға арналған пайдалы тілдік

тіркестер: «Менің ойымша......», «Автор ойы ..... былай
берілген», «Қазіргі уақытта...», «Біз ... деген ойдамыз», т.б.

Талқылауға арналған сҧрақтар:

1. «Тәні саудың- дені сау» дегенді қалай тҥсінесіңдер?
2. Денің сау болу ҥшін не істеу керек?

45

Бағалау 1. Мәтіннің мазмҧнын тҥсіну.

критерийлері 2. Ақпаратты анықтау.

3. Факті мен кӛзқарасты ажырата білу

Қҧндылықтар Оқушыларды салауатты ӛмір салтын сақтауға баулу.

ға баулу

Пәнаралық Әдебиет, биология, дене тәрбиесі

байланыс

Алдыңғы оқу С. «Шеринг» әдісі Харизма бойынша (Н.Баринова)

3мин Ӛткен тақырып бойынша ойларын жинақтайды, пікір алмасады.

Барлығы шеңберде отырады, жҥргізуші бастап, кезекпен

барлығы тақырып бойынша тҥйінді ойды қорытындылайды.

Идеялар қайталанбау керек.

ЖОСПАР

Жоспарланған Жоспарланған жаттығу тҥрі Ресурс

уақыт

Басы С Ой шақыру. «Қабырға газеті» әдісі

7мин Бӛлменің қабырғасына денсаулыққа байланысты Мақал-

мақал- мәтелдер, қанатты сӛздер ілінеді. Сол мәтелдер

арқылы тақырыты болжайды. жазылған

С Топқа бӛлу. «Сандықтағы мақалдар» әдісі парақтар,

Оқушыларға сандықтан мақалдарды алу сандықша

ҧсынылады. Оқушылар таңдап алғаннан кейін,

топқа бӛлінеді

«Денсаулық- зор байлық»

«Тәні саудың- жаны сау»

«Тазалық- денсаулық кепілі» мақал- мәтелдері

1-топ: Денсаулық

2- топ: Байлық

3- топ: Тазалық

Ортасы С. №1 Тыңдалым алды тапсырма «Болжау» әдісі

20мин 1. «Тәні саудың - дені сау» дегенді қалай

тҥсінесіңдер? Ой тҥрткі

2. Денің сау болу ҥшін не істеу керек? сҧрақтары

3. Кӛзқарас және факт дегенді білесіңдер ме?

Факті мен кӛзқарасты ажырата білу ҥшін

теориялық материалдар еске тҥсіріледі.

Факт – шындығында болған немесе бар нәрселер,

яғни шындық.

Көзқарас – бҧл біреудің немесе бірнеше адамның

пікірі, жағдайға байланысты кӛзқарасы. Шын

немесе жалған болатын нәрселерге берілетін

субьективті бағасы.

Тыңдалым кезіндегі тапсырма «Дана ҥкі» әдісі

ТЖ. №2 Мәтінді мҧқият тыңдаңыз. Мәтін бойын-

46

ша кӛтерілген ақпаратты анықтаңыз. Мәтін бойын-

ша фактілер мен кӛзқарастарды ажыратыңыз.

Дескриптор

1. Мәтінді мҧқият тыңдайды.

2. Мәтінде кӛтерілген ақпараттарды анықтайды;

3. Факт немесе кӛзқарас табады; Мәтін

4. Ӛзара ажыратады. жазылған

Кері байланыс: «Жетістік сатысы» әдісі. парақтар

(Топтық бағалау)

Ж. №3 Тыңдалымнан кейінгі Ҧсынылғанфакті

мен кӛзқарас негізінде ӛз ойыңды айт.

Дескриптор

1.Фактіні ӛмірмен байланыстырады.

2. Дәлеледер келтіреді.

3. Ҧсынылған кӛзқарасқа ӛзіндік ойын білдіреді.

Кері байланыс: «Кері байланыс бутерброды»

(Ӛзара бағалау)

Соңы Бекіту. «Бір ауыз сӛз» әдісі. Ой тҧжырым жасау.
10мин
- Дені сау адам қандай болады?
Қосымша
ақпарат Рефлексия. «Аяқталмаған сӛйлем» әдісі

- Мен …. қатысты кӛз қарасымды ӛзгерттім

- Мен …. туралы кӛп білдім.

- Мен … таң қалдым.

- Мен …. сезімде болдым.

- Мен …. салыстырдым.

- Мен …. ҥшін уайымдадым.

«Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде»

тақырыбы бойынша мәліметтер жинап келіңдер.

Бӛлім атауы: Мектеп:

Білім. Ғылым. Инновация.

Сабақ тақырыбы: Білім- Пәні: қазақ тілі

дҥниенің ең ҥлкен қазынасы

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

СЫНЫП: 10 Қатысқандар: Қатыспағандар: 0

Сабаққа негіз- Т/А5. 10.1.5.1.- мәтіндегі кӛтерілген мәселеге автор мен

делген оқу оқырманның қарым-қатынасын ескере отырып, сҧрақтар

мақсаттары қҧрастыру және бағалау;

ӘТН 3. 10.4.3.1 – белгілі бір тақырып аясында сӛздерді іріктеп,

тҥрлендіріп, талғаммен қолдана білу;

Сабақ Барлық оқушылар орындай алады:

мақсаттары Мәтіндегі кӛтерілген мәселені тҥсінеді, автор мен оқырманның

қарым-қатынасын ескере отырып, сҧрақтар қҧрастырады.

Сӛздерді іріктеп, тҥрлендіреді.

47

Оқушылардың кӛпшілігі орындай алады:

Мәтінде кӛтерілген мәселеге сҧрақтар қҧрастыра отырып,

тақырыпқа сай сӛздерді іріктеп, талғаммен тиімді қолданады.

Кейбір оқушылар орындай алады:

Мәтінде кӛтерілген мәселені ӛмірмен байланыстыра отырып, ӛз

бағасын береді.

- мәтінде кӛтерілген мәселені тҥсініп, сҧрақтар қҧрастыра алады;

Бағалау - мәселені ӛмірмен байланыстырып, ӛз бағасын бере алады;

критерийлері - тақырыпқа сай сӛздерді іріктеп, тҥрлендіріп, талғаммен

қолдана біледі.

Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады:

мәтінде кӛтерілген мәселеге автор мен оқырманның қарым-

қатынасын ескере отырып сҧрақтар қҧрастырады, басты мәселені

ӛмірмен байланыстыра отырып, ӛзіндік баға береді, сӛздерді

іріктеп, тҥрлендіріп, талғаммен қолданады;

Нақты тақырыпқа арналған сӛздік қор мен

терминология:жалған

дҥние, асыл қазына, мирас, теория, экономика т.б.

Диалог қҧруға / шығарма жазуға арналған пайдалы

тіркестер:

- Менің пікірімше...,

- Әйтсе де...,

- Ғалымдардың пікіріне сҥйенсек... .

Талқылауға арналған сҧрақтар:

- Білім саласындағы жаңашылдыққа деген кӛзқарасың қандай?

- Әлемдік жаһандануға қандай ҥлес қосасың?

Қҧндылыққа «Мәңгілік Ел» идеясы бойынша «Зайырлы қоғам мен асқақ рух»

баулу яғни, ҧлттық қҧндылықты бойына сіңірген, отансҥйгіш, елі мен

жерінің қамы ҥшін аянбайтын, білімді, иманды, еңбекқор ҧрпақ

тәрбиелеу;

Пәнаралық Әдебиет, тарих

байланыс:

Алдыңғы «Қағаздағы сҧрақтар» арқылы ӛткен тақырыпты пысықтайды.

оқу: 3 мин

Жоспарланған Жоспарланған жаттығу тҥрлері Ресурстар

уақыт

Басы 7 мин С. Ой шақыру. Бейнематериал

Бейнематериал кӛрсетіледі. https://youtu.

- Бейнематериалдан қандай ой тҥйдіңдер? be/fztfNFLD9Y

- Қазіргі таңда білім, ғылым салалары қалай

даму ҥстінде?

Топқа бӛлу. Н.Ә.Назарбаев

«Терең білім-тәуелсіздігіміздің тірегі, ақыл-ой сӛзі

азаттығымыздың алдаспаны» (Н.Ә.Назарбаев)

48

Оқушылар тірек сӛздер арқылы топқа бӛлінеді.

«Білім», «Ақыл-ой», «Азаттық» тобы.

Тыңдалым алды кезеңі. «Шашыранды сөздер»

әдісі

ЖЖ. 1-тапсырма. Берілген сӛйлемдерді қҧрас-

тырып, мәтін мазмҧнын болжа.

―Басымыздан қиын кҥндерді ӛткердік, кедейші-

ліктен бас кӛтермедік. Бірақ саған ҥлкен байлық Қима қағаздар

мирас етемін. Кезінде оны маған бір ғҧлама бер-

ген болатын. Сол кітапта ҥлкен асыл қазынаға

жету жолы жазылған. Оны оқитын менің уақы-

тым болмады. Бірақ сен міндетті тҥрде оқуың ке-

рек–кедейшіліктен қҧтылып, бай болуың керек!‖

Дескриптор:

- сӛйлемдерді қҧрастырады;

- мәтін мазмҧнын ашады;

Кері байланыс: ауызша (комментарий)

ҚБ:қолдау (ӛзара бағалау) Жетондар

Тыңдалым кезі «Сұрақтар түймедағы» әдісі

Ортасы 25 ТЖ. 2-тапсырма. Мәтінді мҧқият тыңдап, кӛте-
минут
рілген мәселеге автор мен оқырманның қарым-

қатынасын ескере отырып, сҧрақтар қҧрастыр.

Дескриптор: https://m.faseb

- мәтінді мҧқият тыңдайды; ook.com>

- автор мен оқырманның қарым- қатынасын photos

ескереді;

- кӛтерілген мәселе бойынша сҧрақтар

қҧрастырады;

Кері байланыс: графикалық (жетон)

ҚБ (ӛзара бағалау)

Тыңдалымнан кейінгі кезең. «Қос жазба

күнделігі» әдісі

ЖЖ. 3- тапсырма. Мәтіннен тілдік бірліктерді

тауып, тҥрлендіріп жаз.

Дескриптор:

- мәтіннен тілдік бірліктерді табады;

- сӛздерді тҥрлендіріп қолданады;

Кері байланыс: ауызша (комментарий)

ҚБ (топаралық бағалау)

Ж. 4-тапсырма. «КАСТ» әдісі

Мәтінде кӛтерілген мәселені ӛмірмен

байланыстыра отырып, ӛзіндік баға бер.

49